tripitaka_40

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 229ก็ทรงทําการรวบรวมผูค น ไปลอ มพระนครไวแ ลว สงคาํ ขาด (สาสน)ไปวา \" จะใหเ รารบหรือจะใหราชสมบัติ ?\" ชาวเมอื งทัง้ หลายกลา ววา\" เราจักไมใหท้งั สองอยา ง, แทจ ริง พระราชเทวีของพวกเรามีพระครรภแก ถูกนกหสั ดีลิงคพาไปแลว, เราทั้งหลาย ไมท ราบวา พระนางยงั มีพระชนมอ ยู หรือวา หาพระชนมไ มแ ลว ตลอดกาลที่เราไมทราบเรอื่ งราวของพระนาง เราจักไมใ หทง้ั การรบและราชสมบัติ.\" ไดย ินวา ความเปน พระเจาแผนดนิ โดยสบื เชอ้ื สาย ไดม แี ลว ในกาลน้นั . ลาํ ดบั น้ันพระกุมาร จึงตรสั วา \"ฉันเปน บุตรของพระนาง\" แลว อางช่อื เสนา-บดีเปน ตน เมื่อพวกเหลา นัน้ ไมเช่อื ถือแมอยา งนน้ั จึงแสดงผากัมพลแดงและพระธาํ มรงค. พวกชาวเมอื ง จาํ ผา กมั พลแดงและพระธาํ มรงคน้นั ได หมดความกินแหนงใจ จงึ เปดประตู อภิเษกกุมารน้นั ไวในราช-สมบตั ิแลว . น้ีเปน เรอ่ื งเกดิ แหง พระเจาอุเทนกอ น. สองผัวเมียเดินทางไปหาอาชีพ กเ็ มอื่ ทุพภิกขภัย เกดิ แลว ในแควน อัลลกปั ปะ ชายผูหนงึ่ ชือ่ วาโกตหุ ลกิ ไมอ าจจะเปนอยูได จงึ พาภรรยาผมู ีบุตรออ น นามวา กาลีจัดแจงเสบยี งออกไปแลว ดวยมุง หมายวา \" จะไปหากินท่เี มอื งโกสัมพี.\"อาจารยบ างทา นกลาววา \" เขาออกไปแลว ในเม่อื มหาชนกําลังตายกนัดว ยโรคอหวิ าต\" บา ง. สองสามภี รรยาน้ัน เดนิ ไปอยู เมอื่ เสบยี งทางหมดสน้ิ แลว ถูกความหวิ ครอบงาํ แลว ไมสามารถจะนาํ เด็กไปได.ครั้งน้ัน สามีจึงกลา วกะภรรยาวา \" หลอ นเรามชี วี ติ อยู กจ็ ักไดลกู อกี ,

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาที่ 230ทิ้งเขาเสยี แลวไปเถดิ .\" ธรรมดาวา ดวงใจของมารดาออนโยน เพราะ-ฉะน้ัน นางจึงพูดวา \"ดิฉันไมอ าจทิง้ ลกู ที่ยังมชี วี ิตอยูไดดอก.\" สามี. เมือ่ เปน เชนน้ี เราจะทาํ อยางไรกนั ? ภรรยา. เราเปลีย่ นกันนาํ เขาไป. มารดายกลกู ข้นึ ประหนง่ึ พวงดอกไม ในวาระของตน กกไวทอ่ี ก อุม ไปแลว กเ็ อาใหแ กบดิ า.เวทนามกี ําลังแมกวา ความหิว บังเกดิ แกช ายผเู ปนสามนี ัน้ ในท่ซี ่ึงเขารบั เด็กผูเปน ลกู น้ันแลววางลง เขากพ็ ดู กะภรรยานน้ั แลว ๆ เลา ๆ วา\"หลอน เรามีชวี ิตอยู จกั ไดล กู ( อกี ) ท้งิ มนั เสยี เถดิ .\" แมภรรยาก็หามเขาไวต ง้ั หลายครง้ั แลวกเ็ ฉยเสีย. เดก็ ถกู เปลยี่ นกันตามวาระเหนอื่ ยออนเลยนอนหลับอยใู นมือของบดิ า. ชายผเู ปน สามี รูวา ลกู ชายนน้ั หลบั จึงปลอยใหม ารดาเดินไปขา งหนา กอ น แลวเอาเดก็ นอนไวบ นใบไมล าด ใตพ มุ ไมแหง หนง่ึ แลว ก็เดิน (ตามไป), มารดาเหลียวกลบัแลดู ไมเหน็ ลูก จึงถามวา \"นาย ลกู ของเราไปไหน ?\" สามี. ฉนั ใหเขานอนอยภู ายใตพ มุ ไมแ หง หนึ่ง. ภรรยา. นาย อยายงั ฉันใหฉิบหายเลย, ฉนั เวนลกู เสียแลว ไมอาจเปนอยไู ด, นายนําลกู ฉนั มาเถิด ประหารอกครา่ํ ครวญแลว. คร้ันนั้นชายผูสามี จงึ กลับไปเอาเด็กนนั้ มาแลว. แมล ูกก็ตายเสียแลว ในระหวางทาง. นายโกตหุ ลกิ ท้งิ บุตรในฐานะมปี ระมาณเทานี้ จงึ ถูกเขาทอดทงิ้๗ วาระ ในระหวา งภพ ดวยผลแหงกรรมนัน้ ดวยประการฉะนี.้ ชอ่ื วาบาปกรรมน้ี อนั บคุ คลไมค วรดูหมน่ิ วา \"นอย,\" สองสามภี รรยาน้ันเดนิ ทางไปถงึ ตระกลู ของคนเลย้ี งโคแหงหนึง่ แลว.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 231 นายโกตุหลกิ ตายไปเกิดเปนสุนัข ก็ในวันน้นั มกี ารทําขวัญแมโคนมของนายโคบาล. ในเรอื นของนายโคบาล พระปจ เจกพุทธเจา รปู หนง่ึ ฉันเปน นติ ย. นายโคบาลนัน้นิมนตพ ระปจ เจกพุทธเจาฉนั เสรจ็ แลว จึงไดทาํ การมงคล. ขาวปายาสเขาจดั แจงไวเ ปนอันมาก. นายโคบาล เห็น ๒ สามภี รรยานั้นมา จงึ ถามวา\" ทา นมาจากไหน ?\" ทราบเรือ่ งน้ันแลว เปน กุลบตุ รมีใจออนโยนจึงกระทาํ ความสงเคราะหใ น ๒ สามีภรรยานั้น ให ๆ ขาวปายาสกับเนยใสเปนอนั มาก. ภรรยาจึงกลา วกะสามวี า \"นาย เม่อื ทานมีชีวิตอยู ฉันก็ชื่อวามชี ีวติ อย,ู ทา นทอ งพรองมานาน, จงบริโภคตามความตอ งการ\" ดงั นี้แลว จึงวางขา วปายาสไวเ บอื้ งหนาเขาพรอมกับสปั ป ตนเองบริโภคสัปปเหลวแตนอยหน่ึงเทาน้นั . สว นนายโกตุหลกิ บริโภคมากไป ไมอ าจตดัความอยากในอาหารได เพราะตัวหวิ มาตั้ง ๗-๘ วัน นายโคบาล ครั้นให ๆ ขาวปายาสแก ๒ ผวั เมียแลว ตนเองจงึ เร่มิ จะบรโิ ภค. นายโกต-ุหลกิ นั่งแลดูเขาแลว เห็นกอ นขาวปายาสทน่ี ายโคบาลปน ใหแกนางสุนัขซ่ึงนอนอยแู ลว ใตตงั่ จึงคดิ วา \" นางสนุ ัขตวั นี้ มีบญุ จงึ ไดโ ภชนะเห็นปานนี้เนืองนติ ย.\" ตกกลางคืนนายโกตหุ ลกิ น้นั ไมส ามารถจะยังขาวปายาสนน้ั ใหย อ ยได จงึ ทาํ กาละ ไปเกดิ ในทองแหง นางสนุ ัขน้ัน.คร้ังนนั้ ภรรยาของเขาทําสรีรกจิ ( เผา) แลว กท็ ําการรบั จา งอยใู นเรือนน่ันเอง ไดข า วสารทะนานหนึง่ หุงแลว เอาใสบาตรพระปจเจก-พุทธเจา แลว กลาววา \" ทานเจาขา ขอกุศลน้ี จงถงึ แกท าสของทา นเถดิ \" ดังนี้ แลว จงึ คิดวา \"ควรเราจะอยใู นท่ีน้ีแล, พระผูเปนเจายอม

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 232มาในท่ีนเี้ นืองนติ ย, ไทยธรรมจักมหี รือไมก็ชา งเถิด, เราไหวอ ยทู ําความขวนขวายอยู ยังใจใหเ ลือ่ มใสอยูท กุ วนั จักประสพบุญมาก.\" (คิดดงันีแ้ ลว ) นางจึงทาํ การรบั จา งอยใู นบานนน้ั นน่ั เอง. สนุ ัขตายเพราะอาลัยในพระปจ เจกพทุ ธเจา ในเดอื นท่ี ๖ หรอื ท่ี ๗ นางสนุ ขั แมนั้นแล ก็คลอดลูกออกมาตวั หนึง่ . นายโคบาลจงึ ให ๆ นํ้านมของแมโ คนมตวั หนง่ึ แกลกู สนุ ขั น้ัน.ไมน านเทาไรนกั ลูกสนุ ัขน้ันกเ็ ติบใหญ. ครั้งน้ัน พระปจเจกพุทธเจาเมอ่ื ฉัน ยอมใหกอนขาวแกลูกสนุ ัขน้นั กอ นหนึง่ เปน นติ ย. เพราะอาศัยกอนขาว สุนขั นั้นจึงไดม ีความรกั ใครใ นพระปจเจกพทุ ธเจา. นายโคบาลยอมไปสทู ่ีบาํ รุงของพระปจ เจกพุทธเจา (วันหน่ึง ) ๒ ครัง้ เนืองนิตย.นายโคบาลนน้ั แมเดินไป ก็เอาไมตีทพี่ ุมไมแ ลพนื้ ดนิ ในทีซ่ ่งึ มเี นอ้ื รา ยระหวา งทาง สง เสียงวา \"สุ ส\"ุ ๓ ครงั้ ยังเนอื้ รายใหหนไี ปแลว .แมสุนขั กไ็ ปดวยกบั นายโคบาลนน้ั . ในวนั หน่งึ นายโคบาลน้ันกลา วกะพระปจเจกพุทธเจาวา \" ทา นผเู จรญิ กาลใด ผมไมมีโอกาสวา งกาลนนั้ ผมจักสง สนุ ขั ตวั น้ีมา: ขอพระผเู ปนเจาพึงมาดวยเครือ่ งหมายแหงสุนขั นท้ี ่กี ระผมสง มาแลว.\" ตง้ั แตน้นั มา ในวนั ทีไ่ มมโี อกาส นายโค-บาลนั้น กส็ งสุนัขไปวา \"พอ จงไป จงนาํ พระผเู ปน เจา มา\" ดว ยคาํเดียวเทาน้ัน สุนัขนนั้ กว็ งิ่ ไป ถึงที่ซึง่ นายตีพุมไมแ ละพื้นดนิ กเ็ หาขึน้๓ คร้ัง รวู าเน้ือรา ยหนไี ปแลว ดวยเสยี งนัน้ ไปถงึ ทอี่ ยขู องพระปจ เจก-พทุ ธเจา ผูกระทาํ สรรี ปฏิบัติแตเชา ตรู เขาไปยงั บรรณศาลา นัง่ อยูแลวถึงประตูบรรณศาลา จึงเหา ขน้ึ ๓ ครงั้ ใหทานรวู า ตนมาแลว ก็นอน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 233หมอบอยทู ี่สว นขา งหนึ่ง. เมอื่ พระปจ เจกพุทธเจากําหนดเวลาออกไปแลวสุนัขนั้นก็เดินเหา ไปขางหนา ๆ เทียว พระปจเจกพทุ ธเจา เมื่อจะทดลองสุนัข จงึ (ทาํ เปน ) เดนิ ไปทางอืน่ ในระหวา ง ๆ ทนี ้ัน สุนขั จึงไปยนื เหา ขวางหนาของพระปจเจกพุทธเจา น้ันไว แลว นาํ ทา นลงทางนอกนี.้ตอมาในกาลวันหน่งึ พระปจ เจกพุทธเจาเม่อื จะทดลองสุนัขนัน้ จงึ เดินไปสูทางอน่ื แลว แมสุนัขน้นั จะยืนขวางหา มอยูข า งหนา กไ็ มก ลับ เอาเทากระตุนสนุ ขั แลว เดินไป: สุนขั รวู า พระปจเจกพุทธเจาไมก ลบั จึงกลบั ไปคาบชายผา นงุ ฉดุ มา นาํ้ ทา นลงสทู างนอกน.้ี สนุ ขั น้นั ไดย งั ความรักอันมีกาํ ลัง ใหเ กดิ ข้นึ แลวในพระปจ เจกพุทธเจานัน้ ดว ยประการอยา งนี.้ ตอมาในกาลอื่น จวี รของพระปจเจกพทุ ธเจาเกา แลว. คร้งั น้ันนายโคบาล จงึ ไดถ วายผา สาํ หรบั ทาํ จีวรแกท า น. พระปจเจกพทุ ธเจาจงึ กลา วกบั นายโคบาลนนั้ วา \" ผมู ีอายุ ชื่อวาการทําจีวร อนั บุคคลผเู ดียวทําไดยาก, อาตมา ไปสสู ถานทสี่ บายแลว จักกระทํา.\" นายโคบาล. ทานผูเจริญ นิมนตท าํ ทน่ี ี่เถิด. พระปจเจกพุทธเจา . ผูมอี ายุ อาตมา ไมอาจ. นายโคบาล. ทา นผูเ จรญิ ถากระน้ัน ทานอยา ไปอยภู ายนอกใหนานนกั . สุนขั ไดย นิ ฟง คาํ ของคนท้ังสองน้ันอยเู หมือนกนั . พระปจ เจกพทุ ธเจากลา วกะนายโคบาลนนั้ วา \"จงหยดุ เถดิอุบาสก\" ใหนายโคบาลกลบั แลว เหาะขนึ้ สเู วหาส บายหนาตอ เขาคันธมาทน หลกี ไปแลว . สุนขั แลดพู ระปจเจกพทุ ธเจา ผูเหาะไปทาง

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 234อากาศ ยืนเหา อยูแลว เมอ่ื พระปจ เจกพุทธเจา นัน้ ลับคลองจกั ษไุ ป หทยักแ็ ตกทาํ ลายลง. สุนัขไปเกิดเปนโฆสกเทพบุตร ช่อื วา สัตวด ริ ัจฉานทั้งหลายนัน้ เปน สัตวม ีชาติซือ่ ตรง ไมคดโกง; สวนมนุษยใ จคิดไปอยาง ปากพดู ไปอยา ง (ไมต รงกัน)เพราะเหตุน้ันแล นายเปสสะ ผเู ปนบุตรของนายควาญชาง จึงกลา ววา ๑\"ขาแตพ ระองคผ เู จริญ แทจรงิ ขนั ธบญั จกคือมนุษยน ี้รกชัฏ ขาแตพระองคผ เู จริญ แทจรงิ ขันธบัญจกคอื สัตวของเลย้ี งน้ตี นื้ . สนุ ขั นนั้ทาํ กาละแลว ไปเกดิ ในดาวดงึ สภพ มีนางอปั สร ๑ พันแวดลอ ม ไดเสวยสมบตั ใิ หญ ก็เพราะเปน สัตวม ีความเหน็ อันตรง (และ) ไมคดโกงน้ัน ดว ยประการฉะน.ี้ เมอ่ื เทพบตุ รนนั้ กระซิบทใ่ี กลห ขู องใคร ๆ เสียงยอ มดงั ไปไกลได๑๖ โยชน สวนเสียงพูดโดยปกติ ยอมกลบเทพนครท้งั สน้ิ ซึง่ มีประมาณหมนื่ โยชน. เพราะเหตุนัน้ แล เทพบุตรน้นั จงึ ไดม ีนามวา\"โฆสกเทพบุตร.\" กน็ เ้ี ปน ผลของอะไร ? เปน ผลของการเหา ดว ยความรกั ในพระปจเจกพทุ ธเจา . โฆสกเทพบุตรนน้ั ดาํ รงอยใู นเทพนครนั้นไมนานก็เคล่อื นแลว. เหตุทาํ ใหเ ทพบุตรเคล่ือน ๔ อยาง จรงิ อยู เทพบุตรทง้ั หลาย ยอมเคลอื่ นจากเทวโลก ดว ยเหตุ ๔อยา ง คอื :-๑. ม. ม. ๑๓/๔.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 235 ๑. ดว ยความส้นิ อายุ ๒. ดว ยความสนิ้ บญุ ๓. ดว ยความส้ินอาหาร ๔. ดว ยความโกรธ ในเหตุ ๔ อยางเหลา นนั้ เทพบตุ รองคใดทาํ บญุ กรรมไวมากเทพบุตรองคน ัน้ เกิดในเทวโลก ดํารงอยตู ราบเทา อายุแลว กเ็ กดิในเทวโลกชน้ั สงู ๆ ข้ึนไป, อยา งน้ี ช่ือวา ยอ มเคลอ่ื นดว ยความสิ้นอาย.ุ เทพบุตรองคใ ดทาํ บญุ ไวนอ ย; บญุ นั้นของเทพบตุ รนน้ัยอ มสิน้ ไปเสียในระหวา งเทยี ว เหมือนธัญชาติ ท่ีบคุ คลใสไ วในฉางหลวงเพยี ง ๔-๕ ทะนานฉะนน้ั , เทพบตุ รน้นั ยอมทํากาละเสียในระหวางเทย่ี ว, อยางนี้ ช่อื วา ยอมเคล่อื นดวยความสิ้นบญุ . เทพบตุ รบางองคมกั บริโภคกามคณุ ไมบ ริโภคอาหาร เพราะการหลงลมื สติ มกี ายอนัเหนอ่ื ยออ น ทาํ กาละ, อยา งนี้ ชอ่ื วา ยอมเคลอ่ื นดว ยการสิน้ อาหาร.เทพบตุ รบางองค ไมอ ดทนสมบัติของผูอ่นื โกรธเคอื งแลว จึงทํากาละ,อยา งน้ี ชอื่ วา ยอมเคลื่อนดว ยความโกรธ. โฆสกเทพบตุ รไปเกดิ ในกรงุ โกสมั พี ก็โฆสกเทพบตุ รนี้ มัวบริโภคกามคุณอยู หลงลืมสติ จงึ เคลอ่ื นดวยความส้นิ อาหาร. กแ็ ลเคล่อื นเสร็จแลว ไปถือปฏสิ นธิในทอ งแหงหญงิ งามเมืองในกรงุ โกสัมพ.ี ในวนั คลอด นางถามทาสวี า \"นี่อะไร ?\"เมอ่ื นางทาสีตอบวา \"ลกู ชาย เจาคะ \" จงึ บอกใหน างทาสเี อาไปทิ้งดว ยคําวา \"เจา จงเอาทารกน้ีใสกระดง แลวเอาไปท้ิงท่ีกองหยากเยอ่ื \" แทจ ริง

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 236หญิงงามเมอื งทัง้ หลาย ยอ มเล้ียงลกู หญงิ ไมเ ลย้ี งลูกชาย; เพราะเชือ้ สายของพวกหลอ นจะสืบไปได กด็ ว ยลกู หญงิ . กาบา ง สนุ ขั บา ง ตางพากนัจับกลุมแวดลอ มเดก็ ไว. ดว ยผลแหง การเหา อนั เกิดแตค วามรักในพระ-ปจเจกพทุ ธเจา สตั วตัวหน่ึงกไ็ มอาจเขา ใกลไ ด. ในขณะนน้ั คนผูหน่ึงออกไปนอกบานเห็นการจับกลมุ ของกาและสุนัขนั้น คิดวา \"นีม่ นั เหตุอะไรกนั หนอ ?\" จงึ เดินไปท่นี น้ั เห็นทารก หวนไดความรักเหมือนดังลกู จงึ นาํ ไปสูเรือนดว ยดีใจวา \" เราไดลูกชายแลว .\" นางกาลนี ําโฆสกทารกไปใหโคเหยยี บ ในกาลครง้ั นัน้ เศรษฐชี าวเมืองโกสมั พี ไปสรู าชตระกูล พบปโุ รหิตเดนิ มาแตพ ระราชวัง จึงถามวา \"ทานอาจารย วันน้ีทา นไดตรวจตราดคู วามประกอบของดาวนกั ษตั ร๑ อันเปนเหตุเคราะหด เี คราะห-รา ยแลวหรอื ?\" ปุโรหิต. จะ ทานมหาเศรษฐ.ี กิจอะไรอ่ืนของพวกเราไมม ี. เศรษฐ.ี อะไรจะมีแกช นบทหรือ ? ทา นอาจารย. ปุโรหติ . อยา งอน่ื ไมมี, แตเด็กทเ่ี กดิ ในวันนี้ จักไดเปน เศรษฐีผูประเสรฐิ ในเมืองน.้ี ครัง้ นั้น ภรรยาของเศรษฐีมคี รรภแ ก, เพราะฉะนนั้ เศรษฐีนั้นจงึ สงคนใชไปสเู รือนโดยเร็วดว ยคาํ วา \" จงไป จงทราบภรรยาของเราน้นั วา ตลอดแลว หรอื ยังไมต ลอด,\" พอทราบวา \" ยังไมตลอด,\"เฝา พระราชาเสร็จแลว รีบกลบั บา น เรยี กหญงิ คนใชชอ่ื กาลีมาแลว๑. ตถิ ิกรณนกฺขตตฺ โยโค ความประกอบแหง นักษตั รอันเปนเครื่องกระทําซึง่ ดถิ ี.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 237ใหทรพั ย ๑ พนั กลาววา เจา จงไป จงตรวจดใู นเมอื งนี้ ใหท รพั ย๑ พัน พาเอาเดก็ ทเ่ี กิดในวนั นมี้ า.\" นางกาลีนนั้ ตรวจตราดู ไปถงึเรอื นนั้น เหน็ เดก็ แลว จึงถามหญงิ แมบ านวา \" เดก็ นี้ เกดิ เมอ่ื ไร \"เม่อื หญิงนัน้ ตอบวา \" เกิดวันนี้,\" จงึ พดู วา \" จงใหเ ด็กน้ีแกฉนั จึงประมลู ราคา ตง้ั แต ๑ กหาปณะเปนตน จนถึงใหทรัพย ๑ พนั แลว นําเด็กน้ันไปแสดงแกเศรษฐี. เศรษฐคี ิดวา \" ถาวาลูกของเรา จกั เกิดเปนลกู หญงิ . เราจักใหม นั อยูร วมกบั ลูกสาวของเราน้ัน แลวทาํ ใหมนั เปนเจาของตาํ แหนงเศรษฐี; ถาวาลกู ของเราจักเกดิ เปนลกู ชาย เราก็จกั ฆามันเสยี \" ดงั น้แี ลว จงึ ใหร ับเดก็ นั้นไวในเรอื น. ตอมา ภรรยาของเศรษฐีนนั้ ตลอดบตุ รเปนชาย โดยลว งไป ๒-๓ วัน. เศรษฐีจึงคิดวา\" เม่ือไมม ีเจา เด็กน้ี ลูกชายของเรา ก็จกั ไดตาํ แหนงเศรษฐ,ี บัดน้ีควรที่เราจกั ฆา มันเสียเถดิ \" ดังน้ีแลว จึงเรียกนางกาลีมาแลว กลา ววา\" แมจ งไป ในเวลาทีพ่ วกโคออกจากคอก เจา จงเอาเดก็ นีใ้ หน อนขวางไวท กี่ ลางประตคู อก แมโคทงั้ หลายจกั เหยยี บมนั ใหตาย, แตต อ งรวู าโคเหยียบมนั หรอื ไมเ หยียบแลว จงึ มา.\" นางกาลนี ั้น ไปแลว พอนายโคบาลเปด ประตูคอกเทานัน้ ก็เอาเดก็ นัน้ ใหน อนไว ตามนั้น (เหมอื นทเ่ี ศรษฐสี ง่ั ). โคอสุ ภะซ่งึ เปน นายฝูง แมอ อกภายหลงั โคทัง้ ปวงในเวลาอื่น (แต) ในวนั นน้ั ออกไปกอ นกวาโคอืน่ ทั้งหมด ไดยนื ครอ มทารกไวในระหวางเทา ท้งั ส.่ี แมโ คตั้งหลายรอ ย ตา งก็พากนั เบยี ดเสียดขางทั้งสองของโคอสุ ภะออกไป. ถึงนายโคบาลกค็ ิดวา \"เจาโคอุสภะตวั น้ี เมื่อกอน ออกทหี ลังโคทุกตัว, แตว นั น้ี ออกไปกอ นโคทั้งหมดแลว ยืนนิง่ อยทู ีป่ ระตคู อกเท่ียว, น่นั จะมเี หตุอนั ใดหนอ ?\" จงึ เดินไป

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 238แลเหน็ เดก็ นอนอยภู ายใตท อ งโคนน้ั หวนกลบั ไดค วามรกั เสมือนบตุ รจึงนาํ ไปสูเรอื น ดวยคิดวา \" เราไดลูกชายแลว.\" นางกาลี ไปแลวถกู เศรษฐีถาม จงึ เลา เร่อื งน้นั อันเศรษฐกี ลาววา \"เจา จงไป จงใหทรัพยเ ขา ๑ พนั แลว นํามนั กลับมาอกี \" ดงั นีแ้ ลว ใหท รพั ย ๑ พันแลว ไดน ํากลับมาใหอ ีก. นางกาลีนาํ โฆสกะไปใหเ กวยี นทบั ครั้งนน้ั เศรษฐีกลา วกบั นางกาลีวา \" แมกาลี ในเมอื งนีม้ ีพวกเกวยี น ๕๐๐ เลม ลุกขน้ึ แตเชามดื ยอ มไปคา ขาย, เจา จงเอาเด็กน้ไี ปใหนอนไวทีท่ างเกวยี น (ทางลอ ) พวกโคจักเหยยี บมันหรอื ลอเกวียนจกั ตดั (ตวั มนั ) พอรูเ ร่ืองของมนั แลว จงึ กลับมา.\" นางกาลนี นั้นําเดก็ นน้ั ไปแลว ใหน อนอยทู ี่ทางเกวียน. ในกาลนัน้ หวั หนาเกวียนไดไ ปขางหนา. คร้ังนนั้ พวกโคของเขา ถึงท่นี ้ันแลว ตา งพากนั สลดัแอกเสีย. แมจะถูกหวั หนายกขน้ึ แลวขบั ไปตัง้ หลายครงั้ ก็ไมเดินไปขางหนา . เม่ือหัวหนา นน้ั พยายามอยกู บั โคท้งั สองนั้นอยางนเ้ี ทียวอรุณข้นึ แลว (ก็พอสวา ง). เขาจึงคดิ วา \"โคทงั้ สองพากนั ทาํ เหตุน้ีเพราะอะไร ? \" จึงตรวจตราดูทาง เห็นทารกแลว กค็ ดิ วา \" กรรมของเขาหนกั หนอ\" ความยนิ ดีวา \"เราไดลูกชายแลว\" จงึ นาํ เด็กน้ันไปสเู รือน. นางกาลีไปแลว อนั เศรษฐถี าม จงึ บอกความเปนไปน้ัน อันเศรษฐีบอกวา \"เจาจงไปใหทรัพย (เขา) ๑ พันแลว จงนาํ เด็กน้ันกลับมาอกี \" ดงั นี้แลว ไดกระทาํ ตามนัน้ แลว .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 239 นางกาลนี าํ โฆสกะไปท้ิงทป่ี า ชาผดี ิบ คร้ังนน้ั เศรษฐีกลาวกะนางกาลนี ้ันวา \"บดั นี้ เจาจงนาํ มันไปยังปาชาผดี ิบ แลวเอานอนไวในระหวางพมุ ไม, มนั จกั ถกู สัตวม ีสนุ ขัปาเปนตนกดั หรือถูกอมนุษยป ระหารตายในทีน่ ัน้ , เจา รวู ามันตายแลวหรือไมต ายเทยี ว จงึ กลับมา.\" นางกาลีนั้นนาํ เด็กน้ันไป ใหนอนอยูทีป่ า ชาผีดบิ แลว ไดย นื อยู ณ ทแี่ หงหน่ึง. สุนัขบาง กาบา ง อมนษุ ยบาง ไมอ าจเขาใกลเ ดก็ นนั้ ได. มีคําถามสอดเขา มาวา \"กม็ ารดาบิดาและบรรดาพีน่ องเปน ตน ใคร ๆ ชอื่ วา ผรู ักษาของเดก็ นั้น ไมมีมใิ ชหรอื ? ใครรกั ษาตัวเด็กน้ันไว ?\" แกวา \"กรรมสกั วาความเหา เทานน้ัซ่ึงเด็กใหเ ปน ไปแลว ดวยความรักใครใ นพระปจเจกพุทธเจา ในเวลาเปนสนุ ัข รักษาเด็กไว.\" คร้งั นัน้ นายอชบาลผหู นึ่ง ตอ นแมแ พะตงั้หลายแสนตัวไปหากนิ เดนิ ไปขา งปาชา. แมแ พะตัวหน่งึ เค้ยี วกินใบไมเปน ตน เขา ไปสูพุมไมเหน็ ทารกแลว จึงคกุ เขา ใหน มแกทารก. แมนายอชบาล จะทาํ เสยี งวา \"เห, เห\" กห็ าออกไปไม. เขาคิดวา\" จกั เอาไมตีมนั ไลออก\" จงึ เขาไปสพู มุ ไม เหน็ แมแพะคกุ เขา ใหทารกนอ ยกินนมอยู จึงหวนกลบั ไดร บั ความรักในทารกเสมอื นบุตร จงึ พาเอาหารกนัน้ ไป ดว ยคิดวา \" เราไดลกู ชายแลว ,\" นางกาลี เห็นเหตนุ น้ั แลวจึงไป ถูกเศรษฐีถามแลว จึงบอกความเปนไปอันนนั้ อนั เศรษฐีกลาววา\" เจา จงไป ใหทรพั ย (เขา) ๑ พันแลว นํามนั กลับมาอีก\" ไดกระทาํ ตามนน้ั แลว . นางกาลีเอาโฆสกะไปโยนเหว ครั้งน้นั เศรษฐี กลาวกะนางทาสีน้นั วา \"แมก าลี เจาจงเอา

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 240เดก็ นไ้ี ป ข้นึ สภู ูเขาอนั เปนท่ที ิ้งโจร จงโยนมันลงไปในเหว, มันกระทบตอ งภูเขา ก็จักเปน ทอ นเลก็ ทอนนอย ตกลงทพี่ นื้ , เจารูว า มันตายแลว หรอื ไมต าย จึงกลบั มา.\" นางกาลนี ั้น นาํ เดก็ นัน้ ไปทน่ี ้ันแลวยนื อยูบนยอดเขา โยนลงไปแลว. กพ็ ุม ไผใ หญ อาศยั ทอ งภูเขานนั้ แลเจริญโดยเทือกเขาน่ันเอง. พมุ กระพงั โหมหนาทึบ ไดคลมุ เบ้อื งบนพมุไผนน้ั ไว. ทารกเมอ่ื ตก จึงตกลงบนพุมนัน้ เหมอื นตกลงบนผา ขนสัตวในวนั นั้น หัวหนาชางสาน มคี วามตองการดว ยไมไ ผ. เขาไปกบั ลกู ชายเร่ิมจะตัดพุมไมนั้น, เม่อื พมุ ไมไผนนั้ ไหวอยู เดก็ กไ็ ดรอ งขน้ึ แลว . เขาจึงพดู วา \" เหมือนเสยี งเด็ก\" จึงขึ้นไปทางหนึง่ เห็นเด็กน้นั มีใจยินดีจงึ พาไปดว ยคดิ วา \" เราไดล กู ชายแลว . \" นางกาลี ไปสสู าํ นักของเศรษฐี ถกู เศรษฐนี น้ั ถามแลว จงึ บอกเรือ่ งนนั้ อันเศรษฐีกลาววา\" เจาจงไป เอาทรพั ยให ( เขา) ๑ พันแลว นา้ํ มันกลับมาอีก\" ไดท ําตามนนั้ แลว . ใหท ุกขแ กทานทกุ ขน น้ั ถึงตัว เม่อื เศรษฐี ทาํ กรรมน้ี ๆ อยนู ่ันเทียว เดก็ เติบใหญแ ลว . เขาไดม ชี อ่ื วา \" โฆสกะ.\" นายโฆสกะน้นั ปรากฏแกเ ศรษฐปี ระหนงึ่หนามแทงตา. เศรษฐีไมอาจเพื่อจะแลดูเขาตรง ๆ ได. ครั้งนัน้ เศรษฐีตรองหาอุบายจะฆานายโฆสกะนั้น จงึ ไปสสู ํานักของนายชา งหมอผสู หายของตน แลวถามวา \" เมือ่ ไร ทา นจะเผาเตา ?\" เม่ือเขาตอบวา\"พรงุ นี\"้ จงึ กลา ววา \" ถากระนัน้ ทานจงเอาทรพั ย ๑ พนั นี้ไวแลว จงทาํ การงานใหฉ นั สักอยา งหน่งึ .\"

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 241 นายชางหมอ . การงานอะไร ? นาย. เศรษฐี. ฉันมีบุตรชาตชิ ่ัวอยูคนหนึง่ ฉันจักสงมันมายังสาํ นักของทา น, เมือ่ ฉะนี้ ทานจงใหมนั เขาไปสหู อง เอามดี อันคมตัดใหเ ปนทอ นนอยทอ นใหญ เอาใสใ นตมุ แลว เผาในเตา ทรพั ย ๑ พนั นี้เปน เชน กับรางวลั ของทาน. ในภายหลงั ฉันจักทําส่งิ ท่ีควรทําแกทานใหยง่ิ ขน้ึ อกี . นายชา งหมอ . ไดจะ. ในวนั รงุ ขน้ึ เศรษฐจี งึ เรยี กนายโฆสกะมาแลว กลา ววา \"พอเมอ่ืวานนี้ ฉันสงั่ การงานนายชางหมอไวอยางหนงึ่ , เจา จงมา จงไปยังสํานกัของเขา แลวพดู อยา งนว้ี า \"ไดยินวา ทา นจงยงั การงานท่ีคุณพอของผมสั่งไวเมอ่ื วนั วานน้ีใหสาํ เร็จเถิด\" ดงั น้แี ลว ไดสง ไปแลว. นายโฆสกะน้นั รบั วา \"จะ\" ไดไ ปแลว. ฝายลูกชายของเศรษฐี กําลงั เลน คลีกับพวกเด็ก เห็นนายโฆสกะน้ัน เดินไปในทนี่ ้นั จงึ เรียกนายโฆสกะนนั้ แลว ถามวา \" ไปไหน ? พ\"ี่ เม่ือนายโฆสกะบอกวา \" เอาขา วของคุณพอ ไปสํานกั ของนายชางหมอ,\" จึงพดู วา \" ฉนั จักไปในท่นี ัน้ ,เด็กเหลา นชี้ นะฉันหลายคะแนนแลว , พีจ่ งชนะเอาคะแนนคนื ใหฉ นั . นายโฆสกะ. พก่ี ลัวคณุ พอ. ลกู เศรษฐ.ี อยากลัวพ่ี ฉนั จกั นาํ ขา วน้ันไปเอง พวกเดก็ หลายคนชนะฉันแลว พจ่ี งชิงชัยเอาคะแนนใหฉ ัน จนกวา ฉนั จะกลับมา. ไดยินวา โฆสกะเปนผูฉ ลาดในการเลนคล,ี เพราะฉะนน้ั ลกู ชายของเศรษฐีจงึ ไดห นวงเหนี่ยวนายโฆสกะนัน้ ไวอ ยางนั้น . ฝา ยโฆสกะน้ันจึงพูดกบั ลกู ชายเศรษฐีน้นั วา \" ถา กระนั้นจงไป

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 242บอกกบั นายชางหมอ วา \"ทราบวา เม่ือวานนี้ คุณพอ ผม ส่ังใหทานทาํ การงานไวอ ยางหนึ่ง, ทานจงยังการงานน้ันใหสําเร็จ\" ดงั น้ีแลวสงเขาไปแลว. ลกู ชายของเศรษฐีนัน้ ไปยงั สาํ นกั ของนายชา งหมอน้ันไดก ลา วตามส่งั น้ัน. คร้ังน้ัน นายชา งหมอ ไดฆาลูกชายเศรษฐีน้นัตามคาํ สง่ั เศรษฐสี งั่ ไวทเี ดยี ว แลว โยนไปในเตา. ฝา ยนายโฆสกะ เลน ตลอดภาคของวัน พอตกเยน็ ก็กลบั บาน,เมื่อเศรษฐีเหน็ แลว จงึ ถามวา \"ไมไดไปหรอื ? พอ \" ก็แจง ถงึ เหตทุ ี่ตนไมไ ปและเหตทุ ีน่ องชายไปใหทราบ. เศรษฐฟี งคาํ นัน้ แลว จงึ รองลน่ั วา \"อยา ไดฆาเลย\" ปานประหนง่ึ วา มีโลหิตเดือดพลานในสรรี ะทั้งสนิ้ ประคองแขนคร่าํ ครวญอยวู า \"ชางหมอผเู จริญ อยา ใหเราฉบิ หายเสยี เลย อยาใหเ ราฉิบหายเสยี เลย\" ดงั น้ี ไดไ ปยงั สาํ นักของนายชา งหมอนนั้ แลว . นายชา งหมอ เห็นเศรษฐนี ั้น มาอยโู ดยอาการอยางนั้น จงึ พูดวา\"นาย ทานอยา ทาํ เสยี งดังไป, การงานของทา นสาํ เรจ็ แลว .\" เศรษฐนี ั้นอนั ความโศกเปรียบดังภเู ขาใหญทว มทับแลว เสวยโทมนสั มปี ระมาณมิใชน อย ดังบุคคลผูมใี จคดิ รา ยตอ บคุ คลผูไ มประทุษรา ยฉะนั้น. ทํารายผูไมทํารา ยตอบยอมถึงฐานะ ๑๐ เพราะเหตนุ น้ั พระผมู ีพระภาคเจาจึงตรสั วา \" ผปู ระทุษรา ยในทานผไู มป ระทุษรา ย หา อาชญามไิ ด ดวยอาชญา ยอ มพลนั ถงึ ฐานะ ๑๐

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 243 อยา งใดอยา งหนง่ึ ทีเดียว คือ พงึ ถงึ เวทนาอนั หยาบ, ความเสอ่ื ม, ความแตกแหง สรีระ, ความเจบ็ ไข อยา งหนัก, ความฟงุ ซานแหงจิต, ความขัดขอ งแต พระราชา, ความกลาวตูอ ยา งทารณุ , ความเส่ือม รอบแหง หมูญาต,ิ ความยอยยบั แหงโภคะ, อกี ประการหนง่ึ ไฟปายอ มไหมเ รือนของผนู นั้ , เพราะ ความแตกแหง กาย เขาผมู ปี ญญาทราม ยอมเขา ถึงนรก.\" อบุ ายใหมของเศรษฐี แมเชนนน้ั เศรษฐกี ็ไมอ าจแลดนู ายโฆสกะน้นั ตรง ๆ อกี ไดครุน คิดหาอบุ ายวา \" อยางไร ? จงึ จะฆา มนั เสียได.\" มองเหน็ อบุ ายวา\"เราจกั สง มันไปยงั สาํ นักของคนเก็บสว ย ( นายเสมยี น) ใน ๑๐๐บา นของเรา ใหม นั ตายเสยี \" ดงั นีแ้ ลว จึงเขยี นหนงั สือไปถึงคนเกบ็สวยนัน้ วา \" ผูนีเ้ ปนลกู ชาติชั่วของเรา, ฆามนั เสียแลว จงโยนลงไปในหลุมคถู . เมือ่ ทําการอยางนเ้ี สรจ็ แลว , ฉนั จักรสู ิ่งทีจ่ ะตอบแทนแกทานลุงในภายหลงั \" ดงั น้แี ลว จงึ กลา ววา \"พอโฆสกะ คนเกบ็ สว ยของฉันมีอยูท่บี า นสว ย ๑๐๐ บาน, เจา จงนําเอาจดหมายฉบับน้ีไปใหเขา\" ดังนี้จงึ เอาจดหมายผกู ไวทีช่ ายผา ของเขา. ก็นายโฆสกะนั้น ไมรจู กั อักษรสมยั , เพราะตัง้ แตเ ขาเปนเดก็เศรษฐีก็ครนุ คดิ ฆาเขาเสมอ (แต) ไมอ าจฆา ได, จักใหเขาศกึ ษาอักษรสมัยไดอยา งไร ? นายโฆสกะนน้ั ผูกจดหมายฆาตวั เองไวท ่ีชายผา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 244ดว ยประการฉะน้ี เม่ือจะออกเดนิ จึงพูดวา \"คุณพอ ผมไมมเี สบียงทาง.\" เศรษฐี. เจา ไมตอ งมกี ิจ (หว ง) ดว ยเสบยี งทาง. ในบา นชื่อโนน ในระหวางทาง เศรษฐผี ูเปนสหายของขา มีอยู เจาจงไปกนิอาหารเชาทีเ่ รือนของเขาแลว จงึ เดนิ ตอ ไป. นายโฆสกะนนั้ รบั วา \"จะ\" ไหวบ ดิ าแลว ออกเดนิ ไปถงึบานน้ัน ถามถงึ เรือนเศรษฐี เดนิ ไปพบภรรยาของเศรษฐี. เม่อื นางกลาววา \"เจามาจากไหน ?\" จงึ ตอบวา \" มาจากในเมอื ง.\" ภรรยาของเศรษฐ.ี เจา เปน ลูกของใคร ? โฆสกะ. คณุ แม ผมเปน ลกู ของเศรษฐี ผูเปน สหายของทาน. ภรรยาของเศรษฐ.ี เจา ชื่อโฆสกะหรอื ? โฆสกะ. ขอรับ คณุ แม. พรอ มกบั เวลาเหน็ เทานน้ั ความรักใครเหมือนลูกในโฆสกะน้ันบังเกดิ แกน างแลว . ความรกั เกิดขึ้นดว ยเหตุ ๒ ประการ ก็เศรษฐีมีลูกสาวอยคู นหนึง่ , นางมีอายุราว ๑๕- ๑๖ ป รูปรา งสะสวย นาเลือ่ มใส. เศรษฐีใหห ญงิ รบั ใชไวคนหน่งึ เพ่อื รกั ษานางแลวใหอยทู ่หี องมีสริ ิ (หองพเิ ศษ) ที่พื้นช้นั บนแหง ปราสาท ๗ ช้นั ในขณะนนั้ ลูกสาวเศรษฐีใชห ญิงคนใชไปตลาด. ครัง้ นัน้ ภรรยาของเศรษฐีเหน็ หญิงทาสนี ั้นแลว ถึงถามวา \"จะไปไหน ?\" เมื่อนางตอบวา \"ขา แตแมเ จา ดิฉนั ไปดวยกจิ รบั ใชแหง ธิดาของแมเ จา\" จงึ กลา ววา \"เจา จงมา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาที่ 245ทางนก้ี อน งดการรับใชไ ว. จงลาตั่ง ลา งเทา ทาน้ํามนั ปูทีน่ อน ใหบุตรของเรา จึงทําการรับใชภ ายหลงั .\" นางไดก ระทําการตามส่ังแลว .ครงั้ น้นั ลกู สาวของเศรษฐี ไดดุหญงิ รบั ใชนน้ั ผมู าชา . ทนี ั้น หญิงคนใชน ้ันเรียนกะนางวา \"แมเ จา อยา เพง่ิ โกรธดิฉนั . บุตรเศรษฐชี อ่ื โฆสกะมาแลว , ดฉิ ันทําสิ่งนี้ ๆ แกเ ขาแลว ไปในตลาดนน้ั แลว จงึ มา.\" เพราะฟง ชอ่ื วา \"โฆสกะ\" ผูบตุ รเศรษฐีน้ัน ความรกั เฉือนผวิ หนังเปนตนจดถึงเย่ือในกระดกู ตง้ั ขึ้นแกลูกสาวเศรษฐีแลว. ลกู สาวเศรษฐีแปลงสาสน แทจ ริง ลูกสาวเศรษฐีน้ัน เปน ภรรยาของนายโฆสกะนั้นในเวลาท่เี ขาเปน นายโกตุหลกิ ไดถวายขา วสกุ ทะนานหนึ่ง แกพระปจ เจกพุทธเจาดว ยอานภุ าพแหงผลทานนนั้ นางจึงมาเกดิ ในตระกูลเศรษฐนี ี้. ความรกัในปางกอน ไดท วมทบั ยดึ ลกู สาวเศรษฐีนน้ั ไว ดว ยประการฉะน.้ีเพราะเหตนุ ้ัน พระผูม ีพระภาคเจา จึงตรัสวา \"ความรักนนั้ ยอ มเกดิ ดวยเหตุ ๒ ประการ อยา งนี้ คอื ดว ยความอยรู ว มกนั ในกาลกอน ๑ ดว ยการเกอ้ื กูลกันในกาลปจจบุ นั ๑ เหมือนอุบล (อาศัยเปอกตมและนา้ํ ) เกดิ ในนา้ํ ฉะนั้น.\" ทนี ั้น นางจงึ ถามหญงิ สาวใชน นั้ วา \" (เดยี๋ วนี้) เขาอยูทไ่ี หนจะ ? แม. \" หญิงสาวใช. เขานอนหลับอยบู นท่นี อน (เจา คะ ) แมเ จา . ธิดาเศรษฐี. ก็ในมือของเขา มีอะไรอยูหรอื ?

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 246 หญิงสาวใช. มีหนังสอื อยทู ี่ชายผา เจาคะ แมเจา. ธดิ าเศรษฐีนนั้ จงึ คิดวา \"นั่นจะเปนหนังสอื อะไรหนอ ?\"เม่ือนายโฆสกะน้ันกาํ ลังหลบั อย,ู เม่ือมารดาบิดาไมแลเหน็ เพราะมัวเอาใจสง ไปในเรอื่ งอนื่ , ลงไปสูสํานัก (ของเขา) แลว แกเ อาหนงั สือนน้ั เขาไปยงั หอ งของตน ปดประตู เปด หนาตา ง อานหนังสือเพราะนางฉลาดในอกั ษรสมัย แลว คดิ วา \"ตายจริง ! คนเขลา ผูกหนังสือสาํ หรบั ฆาตัวท่ีชายผา แลว กเ็ ท่ียวไป. ถา เราไมเ หน็ หนังสอื แลวเขาคงไมมชี ีวติ อย\"ู ดงั นี้ แลว จงึ ฉกี หนงั สือฉบับน้ันเสยี เขยี นหนังสอือกี ฉบบั หนึ่ง ตามถอ ยคาํ ของเศรษฐวี า \" ลูกชายของขาพเจา น้ี ช่อื เจาโฆสกะ, จงใหน ําเครอื่ งบรรณาการมาจากบา น (สว ย) ๑๐๐ บานทาํ มงคลกับบตุ รสาวเศรษฐใี นชนบทน้ี ใหปลูกเรอื นขน้ึ ๒ ชั้นในทามกลางบา นเปน ทีอ่ ยูข องตน ทําการรกั ษาอยางแข็งแรง ดวยเครื่องลอมคือกําแพงและเครื่องลอ มคือบุรษุ , และจงสงขา วไปใหขา พเจาวา \" การนี้การน้ี ฉันทําเสร็จแลว . \" เมือ่ กรรมอยา งนท้ี า นทาํ แลว ฉันจกั รสู ง่ิ ทค่ี วรทําแกท า นลุงในภายหลัง, กแ็ ลคร้ันเขยี นเสรจ็ แลว นางจงึ พับ ลงไปผกูไวทีช่ ายผาของนายโฆสกะน้ันตามเดิม. นายโฆสกะไดภ รรยา นายโฆสกะน้ัน นอนหลบั ตลอดวัน ลุกข้นึ บริโภคแลวกห็ ลีกไป.ในวนั รุง ขึ้น เขาไปสบู า นน้ันแตเ ชา ตรู แลเห็นนายเสมียนทาํ กจิ ในบานอยูทีเดยี ว. นายเสมียนนั้นเหน็ นายโฆสกะนั้นแลว จึงถามวา \" อะไร ?พอ \" นายโฆสกะน้นั กลาววา \" คุณพอ ของผม สงหนังสือมาถงึ ทา น\"

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 247นายเสมียนจงึ ถามวา \"หนงั สือเพือ่ การอะไร ? พอ จงบอกมา\" รบั เอาหนงั สือแลว อานดกู ็มีความพอใจ จึงกลา วกะคหบดที งั้ หลายวา \" ผูเจรญิทั้งหลาย ขอเชิญทานดคู วามรกั ใครในเราของนายเรา. ทา นเศรษฐสี งบุตรชายมายงั สาํ นักของเรา ดว ยแจงวา 'จงทํามงคลแกบ ตุ รคนโตของเรา'พวกทา นจงรบี เอาไมเปนตนมาเร็ว\" ดงั นีแ้ ลว ใหปลูกเรอื นมีประการดงั กลา วแลว ในทามกลางบาน ใหน ําเคร่อื งบรรณาการมาแตบ า น ๑๐๐ บา นนาํ ลูกสาวของเศรษฐใี นชนบทมาการทํามงคลแลว จงึ สงขาวไปแกเ ศรษฐีวา \" การนี้ การน้ี ขา พเจาทาํ เสร็จแลว.\" เศรษฐีเสยี ใจจนเกดิ โรค เพราะไดฟ ง ขาวน้ัน ความเสียใจอยางใหญ บงั เกิดแกเ ศรษฐีแลววา \" เราใหท ําสิง่ ใด ส่ิงนน้ั ไมสาํ เรจ็ , สง่ิ ใดมิใหท ํา ส่งิ นั้นก็กลับสาํ เรจ็ .\" ความเศราโศกนน้ั กบั ความเศรา โศกถึงบตุ ร เปนอันเดียวกันเทียว ยังความรอ นในทอ งใหเ กิดข้นึ ใหเกิดโรคอติสาร๑แลว. แมล กู สาวของเศรษฐี ก็บงั คับพวกคนวา \" ถา วา ใคร ๆ มาจากสํานักของเศรษฐี,ทา นยงั ไมบอกแกเราแลว อยาบอกแกเ ศรษฐีบุตรกอน. แมเ ศรษฐเี ลากค็ ิดวา \"บัดน้ี เราจะไมทาํ บุตรชั่วชาตคิ นน้ันใหเ ปนเจา ของทรัพยสมบัติของเรา \" ดงั นแี้ ลว จงึ บอกนายเสมยี นคนหนึง่ วา \"ลุง ฉันปรารถนาจะพบบุตรของฉัน, ทานจงสง คนรับใชไปคนหนงึ่ ใหเรียกบุตรของฉนัมา.\" เขารบั วา \" ไดจ ะ\" ใหหนังสอื แลว สงคนผหู นึง่ ไป. ฝายลูกสาวของเศรษฐี ทราบวาบรุ ุษนั้นนายนื อยูทีป่ ระตู ใหเรยี กเขามาแลว ถามวา\" อะไร ? พอ.\"๑. โรคอนั ยังโลหิตใหแ ลน ไปยิ่ง, โรคลงแดง.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 248 คนรบั ใช. เศรษฐี ไมส บาย เพอ่ื จะพบลูกชาย ใหเ รียก (เขา)แมเจา . เศรษฐธี ดิ า. พอ เศรษฐียังมกี าํ ลงั หรือถอยกาํ ลัง ? คนรบั ใช. ยังมกี าํ ลัง บรโิ ภคอาหารไดอ ยูก อน แมเ จา . ลกู สาวเศรษฐนี ั้น ไมใ หบ ุตรเศรษฐีทราบเทยี วใหๆ ทอ่ี ยแู ละเสบียงเดนิ ทางแกเ ขาแลว กลาววา \"ทานจักไปไดใ นเวลาท่ีฉนั สงไป จงพกั อยูกอน. มหาเศรษฐี ไดกลาวกะนายเสมียนอกี วา \"ลงุ ทา นยงั ไมไดสงหนังสอื ไปยังสํานักบุตรของฉันหรือ ?\" นายเสมยี น. สงไปแลว นาย คนผไู ปแลว ยงั ไมม ากอน. เศรษฐี. ถากระนนั้ ทานจงสงผูอ ่นื ไปอกี . นายเสมยี นน้ันสง ไปแลว. ลูกสาวของเศรษฐี ปฏบิ ตั แิ มในบุรุษนน้ั อยา งน้นั เหมือนกัน.ในกาลน้นั โรคของเศรษฐหี นักแลว. ภาชนะหนงึ่ เขา, ภาชนะหน่งึออก. เศรษฐจี งึ ถามนายเสมียนอกี วา \" ลงุ ทานยังไมไ ดสง หนังสอื ไปยงัสาํ นกั บุตรของฉันแลว หรอื .\" นายเสมียน. สงไปแลว นาย แตคนที่ไปยังไมก ลับ. เศรษฐ.ี ถากระนั้น ทา นจงสงผูอืน่ ไปอกี . นายเสมียนนนั้ สงไปแลว . ลูกสาวเศรษฐี ถามประพฤติเหตุน้นัแมก ะบรุ ุษผมู าในวาระที่ ๓ แลว . บุรุษผูนน้ั บอกวา \"ขา แตน ายเศรษฐีปว ยหนัก ตดั อาหารเสยี แลว มีความตายเปน เบ้อื งหนา, ภาชนะ

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 249หนึง่ ออก ภาชนะหน่งึ เขา.\" ลูกสาวของเศรษฐีจึงคิดวา \"บัดนี้เปนเวลาทเี่ ขาควรไปได\" จึงบอกแกเศรษฐบี ตุ รวา \" ทราบวา คุณพอของทานปว ย.\" เมอื่ เขากลาววา \" พดู อะไร ? หลอ น \" จึงพดู วา \" ความไมสาํ ราญมีแกบดิ าของทา นนั้น นาย.\" โฆสกะ. บดั นี้ ฉันควรทาํ อยางไร ? เศรษฐธี ิดา. นาย เราจกั ถือเครอ่ื งบรรณาการอันเกิดจากบานสวย๑๐๐ บาน ไปเยย่ี มทาน. นายโฆสกะนั้น รบั วา \" จะ\" แลวใหคนนําเคร่อื งบรรณาการมาเอาเกวียนบรรทุก หลกี ไปแลว . ครง้ั นนั้ ลูกสาวของเศรษฐนี ้นั พูดกะโฆสกะน้ันวา \"บิดาของทานถอยกาํ ลัง, เมอ่ื เราถอื เอาเครอื่ งบรรณาการมปี ระมาณเทานีไ้ ปจักเปนการเนิน่ ชา , ขอทา นจงใหขนบรรณาการน้ีกลับเถดิ \" ดังนแ้ี ลวจงึ สงบรรณาการนน้ั ทงั้ หมดไปสเู รือนแหงตระกลู ของตน แลว พดู อีกวา\"นาย ทา นพึงยืนขางเทาแหงบดิ าของทาน, ฉันจกั ยืนขา งเหนือศรี ษะ.\"เมื่อเขาไปสูเ รือนนัน่ เทียว นางก็บังคบั พวกคนของตนวา \"พวกทานจงถอื เอาการรักษาทั้งขา งหนา เรอื นทั้งขา งหลงั เรอื น. กใ็ นเวลาท่เี ขาไปเศรษฐีบตุ รไดยืนอยูแ ลวทีข่ า งเทาของบดิ า. สว นภรรยาไดย ืนขา งเหนือศรี ษะ. เศรษฐที ํากาละ ในขณะนนั้ เศรษฐีนอนหงายแลว. สว นนายเสมียน เมื่อนวดเทาของเศรษฐนี ้ัน จงึ พดู วา \"นาย บุตรชายของทา นมาแลว.\"

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาที่ 250 เศรษฐี. เขาอยทู ีไ่ หน ? นายเสมียน. เขายืนอยูทป่ี ลายเทา. ครง้ั นัน้ เศรษฐเี หน็ บุตรชายนั้นแลว จึงใหเรียกนายเสมยี นมาแลว ถามวา \" ในเรือนของฉนั มีทรัพยอยเู ทาไร ?\" เมอื่ นายเสมยี นเรียนวา \" นาย มีอยู ๔๐ โกฏเิ ทา น้ัน, แตเคร่ืองอปุ โภคบรโิ ภคและบา น นา สตั ว ๒ เทา ๔ เทา ยานพาหนะ มีอยจู ํานวนเทา นี้ ๆ,\"ใครจ ะพดู วา \"ฉนั ไมใ หท รัพย มปี ระมาณเทา น้แี กโ ฆสกะบุตรของฉนั ,\"(กลบั ) พดู วา \" ฉันให. \" ลกู สาวเศรษฐีฟงคาํ นนั้ แลวคดิ วา \" เศรษฐนี ี้เม่ือพดู พึงพูดคาํ อะไรอ่นื \" เปน เหมือนเรารอนดว ยความโศก สยายผมรอ งไหกลา ววา \"คุณพอ พูดอะไรน่ี, พวกเราฟง คาํ ของทาน ชอ่ื แมน ้,ีพวกเราไมมีบุญหนอ\" ดงั น้ีแลว จงึ เอาศีรษะประหารเศรษฐีนั่นท่ีทาน-กลางอก ลมลงเอาศีรษะกลงิ้ เกลือกอยูทที่ ามกลางอกของเศรษฐนี ัน้แสดงอาการคร่าํ ครวญ จนเศรษฐไี มอ าจพดู ไดอ ีก. แมเศรษฐี ก็ไดทาํกาละในขณะน้นั เอง. พระเจา อเุ ทนประทานตําแหนง เศรษฐแี กนายโฆสกะ ชนท้งั หลายสดบั วา \" เศรษฐีถงึ อนจิ กรรมแลว \" จึงไปกราบทลูพระเจา อุเทน. พระเจา อเุ ทน ทรงใหท าํ ฌาปนกิจสรีระของเศรษฐีน้นั แลวตรัสถามวา \" ก็ลูกชายหรอื ลูกหญิงของเศรษฐนี ้ัน มีอยหู รอื ?\" ชนทั้งหลายกราบทลู วา \"มีอยู พระเจา ขา ลกู ชายของเศรษฐีนน้ัชอ่ื วา โฆสกะ, เศรษฐีนัน้ มอบหมายทรพั ยสมบัตทิ งั้ หมดใหแกโ ฆสกะน้ันแลว กถ็ ึงแกอ นิจกรรม พระเจาขา .\" พระราชาทรงใหเรียกตวั เศรษฐ-ี