tripitaka_40

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 351ทิพยจกั ษุอนั บรสิ ุทธิ์ โดยอรรถวา สูงเยยี่ ม ดว ยปฏิปทาน้นั ดุจบุคคลขึ้นสูปราสาททางบันไดฉะนนั้ ชือ่ วาผไู มเศรา โศก เพราะความเปน ผลู ะลูกศร คอื ความโศกเสียไดแ ลว, ยอ มพจิ ารณาเห็น คือยอมมองเหน็ประชา คือหมสู ัตว ผูช อ่ื วา มีความเศรา โศก เพราะความเปนผูละลกู ศรคือความโศกยงั ไมไ ด ซึ่งจุตอิ ยู และเกิดอยู ดวยทิพยจักษุ. ถามวา เหมอื นอะไร ? แกวา เหมือนคนผูยนื บนยอดเขา ยอมมองเหน็ ชนผูย ืนอยบู นพ้ืนดินไดฉ ะน้ัน; อธิบายวา บคุ คลผยู ืนอยูบนยอดเขา ยอมมองเหน็ ชนผยู นื อยูทพ่ี น้ื ดนิ ได หรือผยู นื อยูบ นปราสาทชนั้ บน ยอ มมองเหน็ ชนผยู นื อยูในบริเวณแหงปราสาทไดโดยไมย ากฉันใด; ปราชญคอื บณั ฑิต ไดแกพระ-มหาขีณาสพแมน นั้ กย็ อมพิจารณาเห็นคนพาลท้ังหลาย ผยู ังถอนพืชคอืวฏั ฏะไมไ ด จตุ อิ ยูและเกดิ อยโู ดยไมย ากฉนั นั้น, ในกาลจบคาถา ชนเปนอนั มาก กระทําใหแจงแลว ซึง่ พระอรยิ ผลทง้ั หลาย มีโสดาปต ตผิ ลเปนตน ดงั นี้แล. เร่ืองพระมหากสั สปเถระ จบ.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 352 ๒. เรอ่ื งภกิ ษุ ๒ สหาย [๒๐] ขอความเบอ้ื งตน พระศาสดา เม่อื ประทบั อยูใ นพระเชตวนั ทรงปรารภภิกษุ ๒สหาย ตรสั พระธรรมเทศนาน้วี า \"อปฺปมตโฺ ต ปมตเฺ ตสุ\" เปนตน. ภิกษุ ๒ รปู มีปฏปิ ทาตา งกัน ไดย นิ วา ภกิ ษุ ๒ รูปน้นั เรียนกมั มัฏฐานในสาํ นกั พระศาสดาแลว เขา ไปยังวิหารอันตง้ั อยูในปา. ในภกิ ษุ ๒ รปู น้ัน รูปหนง่ึ เกบ็ฟน มาตอ เวลายงั วันแลว จดั เตาไฟแลว นง่ั ผิงไฟสนทนากบั พวกภิกษุหนมุ และสามเณรอยูตลอดปฐมยาม. รปู หนึ่งไมป ระมาท ทําสมณธรรมอยู ตักเตือนรปู นอกนวี้ า \"ผูม ีอายุ ทา นอยา ทาํ อยางน้นั , เพราะอบาย๑ ๔ เปน เชนเรอื นทเี่ ปน ท่ีนอนแหง ชนผูประมาทแลว , ธรรมดาพระพทุ ธเจาทงั้ หลาย อันบุคคลผโู ออวด ไมอาจใหทรงยินดีได. \"ทา นไมฟง คาํ ตกั เตือนของภกิ ษนุ ัน้ . ภกิ ษนุ อกนี้ คดิ วา \"ภิกษุนไี้ มเ ช่อืถอ ยคํา๒\" จึงไมปรารถนา (ตกั เตือน) ทานไมป ระมาทแลว ไดท ําสมณธรรม. ฝา ยพระเถระผเู กยี จคราน ผงิ ไฟในปฐมยามแลว ในเวลาที่ภกิ ษนุ อกน้เี ดนิ จงกรมแลว เขา ไปสูหอง จงึ เขาไป พูดวา \"ทา นผูเกียจครานมาก ทานเขา ไปสูปา เพือ่ ตองการหลับนอน (หรอื ):อนั บคุ คลเรียนกมั มฏั ฐานในสาํ นกั พระพทุ ธเจา แลวลกุ ข้ึนทาํ สมณธรรมตลอดทั้งกลางคนื กลางวัน ไมค วรหรอื ?\" ดงั นแ้ี ลว กเ็ ขา ไปยงั ท่ีอยู๑. อบาย ๔ คอื ๑. นิรยะ นรก ๒. ดิรจั ฉานโยนิ กําเนิดสัตวด ริ จั ฉาน ๓. ปต ติวิสยั ภมู แิ หงเปรต ๔. อสุรกาย พวกอสรุ กาย. ๒. น วจนกขฺ โม ไมอ ดทนตอ ถอยคํา.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 353ของตนแลวนอนหลบั , ฝายภกิ ษนุ อกนี้ พกั ผอนในมชั ฌิมยามแลวกลบั ลกุ ขึน้ ทาํ สมณธรรมในปจฉมิ ยาม. ทา นไมประมาทอยางนั้น ตอกาลไมนานนกั กบ็ รรลพุ ระอรหตั พรอมดวยปฏิสัมภทิ าทัง้ หลาย. ภกิ ษุรูปเกยี จครานนอกนี้ ใหเ วลาลว งไปดวยความประมาทอยา งเดยี ว. ภกิ ษุ๒ รูปนน้ั ออกพรรษาแลว ไปสสู าํ นักพระศาสดา ถวายบังคมพระศาสดาแลว นงั่ ณ ทส่ี มควรขางหนง่ึ . พระศาสดาตรัสถามภิกษุทงั้ สอง พระศาสดาทรงกระทําปฏิสนั ถารกบั ภกิ ษุ ๒ รูปน้ันแลว ตรัสถามวา \"ภกิ ษทุ ัง้ หลาย พวกเธอไมป ระมาททาํ สมณธรรมกนั แลหรอื ?กจิ แหงบรรพชติ ของพวกเธอถงึ ที่สดุ แลว แลหรือ ?\" ภิกษผุ ูป ระมาทกราบทลู วา \"ขาแตพระองคผูเจริญ ความไมประมาทของภิกษุนัน่ จกั มีแตทีไ่ หน ? ต้งั แตเวลาไป เธอนอนหลบั ใหเ วลาลวงไปแลว .\" พระศาสดา ตรสั ถามวา \"กเ็ ธอเลา ? ภิกษุ.\" ภกิ ษรุ ูปเกยี จคราน ทลู วา \" ขาแตพระองคผ เู จริญ ขาพระองคเก็บฟน มาตอเวลายังวนั จัดเตาไฟแลว น่งั ผงิ ไฟอยูต ลอดปฐมยามไมหลับนอน ใหเวลาลวงไปแลว.\" ผไู มป ญ ญาดยี อมละทิง้ ผมู ปี ญ ญาทราม ลาํ ดบั นัน้ พระศาสดาตรสั กะทา นวา \"เธอประมาทแลว ปลอยเวลาลวงไป ( เปลา ) ยังมาพูดวา ' ตวั ไมประมาท ' และทาํ ผไู มป ระมาทใหเปนผปู ระมาท. เธอเปน เหมือนมาตัวทุรพล ขาดเชาว๑ แลวในสํานกั๑. หมายความวา ฝเทา.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 354แหงบุตรของเรา, สว นบุตรของเรานี่ เปน เหมือนมาท่มี เี ชาวเ ร็วในสาํ นกัของเธอ\" ดังน้ีแลว จึงตรสั พระคาถาน้วี า ๖. อปปฺ มตโฺ ต ปมตเฺ ตสุ สตุ เิ ตสุ พหุชาคโร อพลสฺส ว สีฆสโฺ ส หิตวฺ า ยาติ สเุ มธโส. \" ผูม ีปญ ญาดี เมอ่ื ชนทั้งหลายประมาทแลว ไมป ระมาท, เมือ่ ชนทั้งหลายหลบั แลว ตน่ื อยโู ดย มาก ยอมละบคุ คลผูมีปญ ญาทรามไปเสีย ดจุ มา ตัวมฝี เ ทาเรว็ ละทิ้งตวั หากาํ ลงั มไิ ดไปฉะนัน้ .\" แกอ รรถ บรรดาบทเหลา น้นั บทวา อปปฺ มตโฺ ต ความวา ชื่อวา ผูถงึพรอมดว ยความไมป ระมาท เพราะความเปนผถู งึ ความไพบูลยแ หง สติ ไดแกพ ระขณี าสพ. บทวา ปมตเฺ ตสุ ความวา เมอื่ สัตวท ั้งหลายตัง้ อยูแ ลวในการปลอยสต.ิ บทวา สตุ เฺ ตสุ คือ (เมอ่ื สัตวท ้งั หลาย) ชื่อวา ประพฤติหลบั อยูท ุกอริ ิยาบถทเี ดียว เพราะไมมธี รรมเปน เครื่องต่ืน คอื สต.ิบทวา พหชุ าคโร ไดแก ผดู าํ รงอยูใ นธรรมเปนเคร่อื งตื่น คอื ความไพบลู ยแ หงสตเิ ปนอันมาก. บทวา อพลสฺส ว ความวา ดจุ มา สินธพอาชาไนยตัวมีเชาวนเ รว็วง่ิ ท้ิงมา ตวั มกี าํ ลงั ทราม มเี ชาวนขาดแลว โดยความเปน มามเี ทา ดวนไปฉะน้ัน. บทวา สเุ มธโส เปนตน ความวา บคุ คลผูมปี ญ ญายอดเยย่ี มยอมละบุคคลผูเ ห็นปานนั้นไป ดว ยอาคมคือปริยัติบา ง ดว ยอธคิ มคอื การ

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 355บรรลมุ รรคผลบาง : อธิบายวา เมอ่ื คนมีปญ ญาทึบพยายามเรยี นพระสตู รสตู รหนง่ึ อยูนัน้ แล, ผูมปี ญญาดียอมเรียนไดว รรคหนง่ึ . ยอมละไปดว ยอาคมคอื ปริยตั ิ อยา งนี้กอน : อนึ่ง เม่อื คนมปี ญญาทบึ กําลงั พยายามทาํ ท่ีพกั กลางคนื และทพ่ี ักกลางวันอยนู ่ันแล และเรยี นกมั มัฏฐานสาธยายอยูนั่นแล, แมในกาลเปน สว นเบอื้ งตน บคุ คลผมู ีปญญาดี เขาไปสทู ่ีพกั กลางคืนหรอื ท่พี ักกลางวนั ทผ่ี ูอ ่นื ทาํ ไว พจิ ารณากมั มฏั ฐานอยู ยังสรรพกเิ ลสใหสน้ิ ไป ทาํ โลกตุ รธรรม ๙ ประการ ใหอยูในเง้อื มมอื ได, ผมู ปี ญ ญาดียอมละไปไดดว ยอธิคมคอื การบรรลมุ รรคผลอยางน้.ี อนง่ึ ผมู ปี ญ ญาดีละคอื ทั้งคนมปี ญ ญาทึบน้ันไวในวฏั ฏะ ถอน (ตน) ออกจากวัฏฏะไปโดยแทแล. ในกาลจบคาถา ชนเปนอันมาก บรรลุอรยิ ผลทัง้ หลาย มโี สดา-ปต ติผลเปนตน ดงั นแี้ ล. เรอื่ งภกิ ษุ ๒ สหาย จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 356 ๗. เรอื่ งทา วสักกะ [๒๑] ขอ ความเบื้องตน พระศาสดา เมื่อทรงอาศัยเมืองเวสาลี ประทับอยูใ นกูฏาคารศาลา๑ทรงปรารภทาวสักกเทวราช ตรัสพระธรรมเทศนาน้วี า \"อปฺปมาเทนมฆวา\" เปน ตน . เหตุที่ทา วสักกะไดพ ระนามตา ง ๆ ความพสิ ดารวา เจาลจิ ฉวนี ามวา มหาลิ อยใู นเมอื งเวสาล.ีพระองคท รงสดับเทศนาในสักกปญ หสูตรของพระตถาคตแลว ๒ ทรงดาํ ริวา\" พระสมั มาสัมพุทธเจา ยอมตรสั สมบัตขิ องทา วสักกะไวม ากมาย; พระ-องคทรงเหน็ แลวจงึ ตรัส หรอื ไมท รงเหน็ แลวตรัสหนอแล ? ทรงรูจกัทาวสกั กะหรอื ไมห นอ ? เราจกั ทลู ถามพระองค. \" ครงั้ น้ันแล เจาลจิ ฉวนี ามวา มหาลิ เขาไปเฝา ถงึ ทพี่ ระผมู ีพระภาคเจาประทบั อย;ู ครัน้ เขาไปเฝาแลว จงึ ถวายบังคมพระผมู พี ระภาคเจานั่ง ณที่สมควรขา งหนงึ่ . เจา มหาลิ ลจิ ฉวี คร้ันนง่ั ณ ทสี่ มควรขางหนึ่งแลวแลไดกราบทลู คาํ นี้กะพระผูมีพระภาคเจา วา \" ขา แตพ ระองคผเู จริญ ทา วสักกะผูจ อมแหงเทพท้งั หลาย พระองคท รงเห็นแลวแลหรอื ?\" พระผูมีพระภาคเจา. มหาลิ ทาวสักกะผูเปน จอมแหง เทพท้งั หลายอาตมภาพเหน็ แลวแล.\"๑. ศาลาดจุ เรอื นยอด. ๒. ท.ี มหา. ๑๐/๒๙๘.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาที่ 357 มหาล.ิ ขา แตพ ระองคผ เู จรญิ ก็ทา วสกั กะน้ัน จกั เปน ทาวสกั กะปลอมเปนแน, เพราะวา ทา วสกั กะผูเปนจอมแหง เทพท้งั หลาย บุคคลเห็นไดโดยยาก พระเจา ขา . พระผมู พี ระภาคเจา. มหาลิ อาตมภาพ รจู ักทั้งตวั ทา วสักกะ ทั้งธรรมท่ีทําใหเปน ทา วสกั กะ ก็ทาวสักกะถงึ ความเปน ทาวสกั กะ เพราะสมาทานธรรมเหลา ใด, อาตมภาพ กร็ จู กั ธรรมเหลา น้ันแล. มหาลิ ทา วสกั กะผูเปนจอมแหง เทพทั้งหลาย ในกาลกอ นเปนมนษุ ย ไดเปนมาณพช่ือมฆะ, เพราะฉะนั้น เขาจึงเรียกวา 'ทา วมฆวา;' มหาลิ ทา วสักกะผูเ ปน จอมแหง เทพท้งั หลาย ในกาลกอ น เปนมนุษย ไดใ หท านกอน (เขา), เพราะฉะนน้ั เขาจงึ เรยี กวา ' ทา วปุรนิ ทท;' มหาลิ ทา วสกั กะผูเปนจอมแหงเทพทงั้ หลาย ในกาลกอ น เปนมนษุ ย ไดใหท านโดยเคารพ. เพราะฉะนัน้ เขาจงึ เรยี กวา ' ทาวสักกะ;' มหาลิ ทาวสกั กะเปน จอมแหง เทพทั้งหลาย ในกาลกอ น เปนมนุษย ไดใหท่ีพกั อาศยั , เพราะฉะนั้น เขาจึงเรียกวา ' ทา ววาสวะ;' มหาลิ ทาวสักกะผูเปน จอมแหง เทพท้งั หลาย ทรงดํารขิ อความต้ังพนั ไดโดยครูเดียว, เพราะฉะนน้ั เขาจึงเรยี กวา 'สหัสสกั ขะ๑;' มหาลิ นางอสรุ กญั ญาช่ือ สุชาดา เปน พระปชาบดีของทาวสกั กะผูเ ปนจอมแหงเทพท้ังหลาย, เพราะฉะน้นั เขาจงึ เรยี กวา ' ทา วสชุ มั บดี;'๑. สหสสฺ กโฺ ข แปลวา ผูเหน็ อรรถตัง้ พัน.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 358 มหาลิ ทาวสักกะผูเปนจอมแหง จอมเทพทง้ั หลาย เสวยราชสมบัติเปนอสิ ริยาธิปต ยแหง เทพท้งั หลายชน้ั ดาวดึงส, เพราะฉะน้ัน เขาจึงเรียกวา ' เทวานมนิ ทะ ;' มหาลิ ทาวสักกะถึงความเปนทา วสักกะแลว เพราะไดสมาทานวตั ตบท ๗ ใด, วัตตบท ๗ น้ัน ไดเปน อันทาวสกั กะผเู ปนจอมแหงเทพทงั้ หลาย ซ่ึง ( ครง้ั ) เปน มนุษยในกาลกอน สมาทานใหบรบิ ูรณแลว; วตั ตบท ๗ ประการเปนไฉน ? คือเราพงึ เปนผูเลย้ี งมารดาบดิ าตลอดชีวติ ; พงึ เปน ผมู ีปกตปิ ระพฤตอิ อนนอ มตอผใู หญในตระกลู ตลอดชวี ติ ; พึงเปนผูพดู ออนหวานตลอดชีวิต; พงึ เปน ผูไมพ ูดสอเสยี ดตลอดชวี ติ ; พึงมจี ติ ปราศจากมลทิน คอื ความตระหน่ี มเี ครอื่ งบริจาคอันสละแลว มฝี า มืออนั ลางแลว๑ ยนิ ดีแลวในการสละ ควรแกก ารขอยินดใี นการจาํ แนกทาน พึงอยูค รอบครองเรือนตลอดชีวิต; พึงเปน ผูกลาวคาํ สัตยตลอดชีวิต; พงึ เปน ผูไมโกรธตลอดชวี ติ ; ถา ความโกรธพึงเกิดแกเราไซร เราพึงหักหา มมันเสยี พลนั ทีเดยี ว ดังน้ี, มหาลิ ทาวสกั กะถึงความเปนทา วสกั กะ เพราะไดส มาทานวัตตบท ๗ ใด, วัตต-บท ๗ น้นั ไดเ ปน ของทา วสักกะ ผเู ปน จอมแหงเทพทั้งหลาย (ครัง้ )เกิดเปนมนุษยในกาลกอน สมาทานใหบรบิ รู ณแลว ฉะนีแ้ ล (พระผูมีพระภาคเจา ครนั้ ตรสั คาํ ไวยากรณน แี้ ลว, ไดตรสั พระ-พทุ ธพจนภายหลังวา)๑. หมายความวา เตรยี มหยิบส่งิ ของใหทาน.

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาที่ 359 \" ทวยเทพชน้ั ดาวดงึ ส เรยี กนรชนผูเ ลีย้ ง มารดาบดิ า มปี กติประพฤตอิ อนนอ มตอผูใหญใน ตระกลู กลาวถอยคําไพเราะออ นหวาน ละวาจาสอ เสียด ประกอบในอนั กาํ จดั ความตระหน่ี มีวาจาสัตย ขมความโกรธได นัน้ แลวา \"สัปบรุ ุษ๑.\" ทา วสกั กะบําเพ็ญกุศลเมือ่ เปน มฆมาณพ พระผูมพี ระภาคเจา ตรสั วา \" มหาลิ กรรมนท้ี าวสกั กะทาํ ไวในคราวเปน มฆมาณพ \" ดงั น้แี ลว อันมหาลิ ลิจฉวี ใครจะทรงสดับขอปฏบิ ตั ิของทา วสักกะนน้ั โดยพิสดาร จึงทูลถามอกี วา \"มฆมาณพปฏบิ ตั ิอยางไร ? พระเจาขา\" จึงตรสั วา \" ถากระนัน้ \" จงฟง เถิดมหาลิ \" ดังนแ้ี ลว ทรงนาํ อดีตนิทานมา (ตรัสวา ) เร่ืองมฆมาณพ ในอดีตกาล มาณพชื่อวา มฆะ ในอจลคามในแควน มคธ ไปสูสถานที่ทํางานในบาน คยุ ฝนุ ดวยปลายเทา ในทแ่ี หงตนยนื แลว ไดทาํ ใหเปนรัมณยี สถานแลวพกั อยู อกี คนหนึง่ เอาแขนผลักเขา นาํ ออกจากที่นน้ั แลว ไดพ กั อยูในทีน่ ั้นเสียเอง. เขาไมโ กรธตอคนนัน้ ไดกระทําท่ีอืน่ ใหเปนรัมณยี สถานแลวพักอยู คนอื่นกเ็ อาแขนผลักเขานาํ ออกมาจากท่นี น้ั แลว ไดพักอยใู นที่น้นั เสียเอง. เขาไมโกรธแมตอ คนนัน้ ไดกระทําท่ีอนื่ ใหเปนรมั ณยี สถานแลว กพ็ ักอยู. บุรษุ ทั้งหลายท่ีออกไปแลว ๆ จากเรือน ก็เอาแขนผลกั เขา นาํ ออกจากสถานท่เี ขาชําระแลว ๆ๑. ส . ส. ๑๕/๓๓๗. ๒. ที่นา ยินดี

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาที่ 360ดวยประการฉะน.ี้ เขาคดิ เสียวา \" ชนเหลาน้ันแมท งั้ หมด เปน ผูไดร ับสขุ แลว , กรรมนพ้ี งึ เปน กรรมใหความสุขแกเ รา\" ดังนี้แลว วนั รุงขนึ้ไดถือเอาจอบไปทาํ ทเ่ี ทามณฑลแหง ลานใหเ ปนรัมณยี สถานแลว. ปวงชนไดไปพักอยใู นที่น้นั น่ันแล. คร้ันในฤดูหนาว เขาไดกอไฟใหคนเหลาน้ัน, ในฤดรู อ น ไดใหน้าํ . ตอ มา เขาคดิ วา \" ชื่อรมั ณยี สถาน เปนท่รี ักของคนทงั้ ปวง,ช่ือวา ไมเ ปน ท่ีรกั ของใคร ๆ ไมมี, จาํ เดมิ แตนี้ไป เราควรเที่ยวทาํ หนทางใหร าบเรียบ\" ดงั น้ีแลว จึงออกไป (จากบาน) แตเชา ตรทู าํหนทางใหราบเรียบ เท่ยี วตัดรานกง่ิ ไมท ีค่ วรตดั รานเสยี . มฆมาณพไดส หาย ๓๓ คน ภายหลงั บุรษุ อกี คนหนึ่งเหน็ เขาแลว กลาววา \"ทาํ อะไรเลา ?เพื่อน.\" มฆะ. ฉนั ทําหนทางเปนทีไ่ ปสวรรคของฉนั ละซ,ิ เพือ่ น. บุรุษ. ถากระน้ัน แมฉ นั ก็จะเปนเพอ่ื นของทาน. มฆะ. จงเปนเถอะเพื่อน ธรรมดาสวรรคยอมเปนที่รักทีช่ อบใจของชนเปน อนั มาก ตัง้ แตน นั้ มา กไ็ ดเปน ๒ คนดวยกัน. แมช ายอ่นื อกี เห็นเขาทั้งสองแลว ถามเหมือนอยางน้นั นั่นแล พอทราบแลว กเ็ ปนสหายของคนทัง้ สอง แมค นอืน่ ๆ อกี ก็ไดทาํ อยางนั้น รวมคนท้งั หมดจึงเปน ๓๓ คน ดวยประการฉะนี้.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาที่ 361 สหาย ๓๓ คนถูกหาวา เปนโจร ชนเหลา น้ันแมท ั้งหมด มมี ือถอื วตั ถุมจี อบเปน ตน กระทาํ หนทางใหราบเรยี บไปถงึ ทีป่ ระมาณ ๑ โยชน และ ๒ โยชน. นายบานเหน็ ชายเหลาน้นั แลวคดิ วา \" มนุษยเหลานป้ี ระกอบแลวในฐานะที่ไมควรประกอบ, แมถ า ชนเหลานี้ พงึ นําวตั ถทุ ้งั หลายมปี ลาและเนอ้ื เปน ตนมาจากปา , หรอื ทาํ สรุ าแลวด่มื , หรอื ทาํ กรรมเชน นนั้อยา งอืน่ , เราพึงไดส วนอะไร ๆ บา ง.\" ลาํ ดบั น้นั นายบา นจึงใหเรยี กพวกนั้นมาถามวา \" พวกแกเทยี่ วทําอะไรกนั ?\" ชนเหลานนั้ . ทาํ ทางสวรรค ขอรับ. นายบา น. ธรรมดาผอู ยคู รองเรือนทั้งหลาย จะทําอยา งน้นั ไมควร,ควรนาํ วตั ถุทงั้ หลายมีปลาและเน้ือเปนตนมาจากปา ควรทําสุราแลว ดืม่และควรทําการงานทงั้ หลายมปี ระการตา ง ๆ. ชนเหลาน้ันคดั คานคาํ ของนายบา นน้นั เสีย. แมถูกเขาวากลา วซํา้ ๆอยู ก็คงคัดคา นรํ่าไป. เขาโกรธแลว คิดวา \"เราจักใหพ วกมนัฉบิ หาย.\" จึงไปยงั สํานักของพระราชา กราบทลู วา \"ขา พระองคเหน็ พวกโจรเทย่ี วไป ดวยการคุมกันเปนพวก พระเจา ขา \" เมื่อพระ-ราชาตรัสวา \" เธอจงไป, จงจับพวกมนั แลว นาํ มา, ไดท าํ ตามรับสงั่แลว แสดงแกพ ระราชา. พระราชา มิทันไดท รงพิจารณา ทรงบังคบั วา \"พวกทา นจงใหชา งเหยียบ.\"

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 362 ชา งไมเ หยียบเพราะอานภุ าพแหงเมตตา มฆมาณพไดใ หโอวาทแกช นท่เี หลือท้ังหลายวา \"สหายท้งั หลายเวนเมตตาเสีย ท่พี ึง่ อยางอน่ื ของพวกเรา ไมม ,ี ทานทง้ั หลายไมตองทาํ ความโกรธในใครๆ จงเปน ผูมจี ติ เสมอเทยี วดว ยเมตตาจิต ในพระราชาในนายบาน ในชางทจ่ี ะเหยียบ และในคน\" ชนเหลา นั้นก็ไดทาํอยา งนัน้ . ลําดบั นนั้ ชา งไมอ าจเขาไปใกลได เพราะอานุภาพแหงเมตตาของชนเหลา น้นั . พระราชาทรงสดบั ความนัน้ แลว ตรสั วา \"ชา งมนัเหน็ คนมาก จึงไมอ าจเหยยี บได, ทานทง้ั หลายจงไป, เอาเสอื่ ลาํ แพนคลุมเสียแลว จึงใหม ันเหยียบ.\" ชางอันเขาเอาเสื่อลําแพนคลุมชนเหลาน้นั ไสเขา ไปเหยยี บ ก็ถอยกลับไปเสยี แตไ กลเทยี ว. พระราชา ทรงสดบั ประพฤตเิ หตุนนั้ แลว ทรงดํารวิ า \"ในเรอ่ื งน้ี ตองมีเหตุ.\" แลว รบั สัง่ ใหเ รยี กชนเหลานั้นมาเฝา ตรัสถามวา\" พอท้ังหลาย พวกเจา อาศัยเรา ไมไ ดอะไรหรอื ?\" พวกมฆะ. นี่อะไร ? พระเจา ขา . พระราชา. ขา ววา พวกเจาเปนโจรเทีย่ วไปในปา ดว ยการคมุ กันเปน พวก. พวกมฆะ. ใคร กราบทลู อยา งนน้ั พระเจา ขา ? พระราชา. นายบาน, พอ . พวกมฆะ. ขอเดชะ พวกขา พระองคไมไ ดเปน โจร, แตพวกขา พระองค ชาํ ระหนทางไปสวรรคของตน ๆ จงึ ทาํ กรรมนเ้ี เละกรรมนี้,

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ที่ 363นายบา นชกั นาํ พวกขาพระองคใ นการทาํ อกุศล ประสงคจ ะใหพ วกขา พระองคผไู มท าํ ตามถอ ยคาํ ของตนฉิบหาย โกรธแลว จึงกราบทลูอยา งนน้ั . ชน ๓๓ คนไดร ับพระราชทาน ทีนน้ั พระราชา ทรงสดับถอยคําของชนเหลานน้ั เปนผถู งึ ความโสมนสั ตรสั วา \" พอทงั้ หลาย สัตวดิรจั ฉานน้ี ยงั รจู ักคณุ ของพวกเจา,เราเปนมนษุ ย กไ็ มอาจรจู ัก, จงอดโทษแกเราเถดิ ,\" ก็แล ครน้ั ตรสัอยา งนัน้ แลว ไดพ ระราชทานนายบานพรอ มทั้งบตุ รและภรยิ าใหเปนทาส,ชางตวั นน้ั ใหเ ปนพาหนะสําหรบั ข่ี, และบานนน้ั ใหเ ปนเครื่องใชสอยตามสบายแกช นเหลา นั้น. มฆมาณพกับพวกสรา งศาลา พวกเขาพดู กนั วา \" พวกเราเหน็ อานิสงสแ หงบญุ ในปจ จุบันน้ีทีเดยี ว,\" ตา งมใี จผอ งใสโดยประมาณย่งิ ผลดั วาระกันข้นึ ชางนนั้ ไปปรึกษากนั วา \" บัดนี้ พวกเราควรทําบุญใหยง่ิ ข้นึ ไป,\" ตา งไตถ ามกนัวา \" พวกเราจะทาํ อะไรกัน ?\" ตกลงกันวา \" จกั สรา งศาลาเปน ทพ่ี กัของมหาชนใหถาวร ในหนทางใหญ ๔ แยก.\" พวกเขาจงึ สั่งใหหาชา งไมมาแลว เริม่ สรา งศาลา. แตเ พราะปราศจากความพอใจในมาตคุ าม จึงไมไดใหสว นบุญในศาลาน้นั แกมาตคุ ามท้งั หลาย. มฆมาณพมภี รยิ า ๔ คน กใ็ นเรือนของมฆมาณพ มหี ญงิ ๔ คน คอื นางสนุ นั ทา สจุ ิตราสุธรรมา สุชาดา. บรรดาหญิง ๔ คนนนั้ นางสธุ รรมาคบคิดกับนาย

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 364ชา งไม กลา ววา \" พี่ ขอพจ่ี งทําฉันใหเปน ใหญในศาลาน้ีเถิด\"ดังนแ้ี ลว ไดใ หค าจาง (แกเ ขา) นายชา งไมน ้ันรับคําวา \" ได \"แลว ตากไมส าํ หรบั ทําชอฟาใหแหงเสยี กอนสิ่งอน่ื แลว ถาก สสักทาํ ไมชอ ฟา ใหส าํ เร็จ แลวสลกั อกั ษรวา \" ศาลานช้ี ่ือสุธรรมา\" ดงั นแี้ ลว เอาผา พนั เกบ็ ไว. นางสธุ รรมาไดร ว มกุศลสรางศาลาดว ย ครน้ั ชางไมส รา งศาลาเสรจ็ แลว ในวันยกชอฟา จงึ กลาวกะชน๓๓ คนนนั้ วา \" นาย ตายจริง ! ขา พเจานึกกจิ ท่ีควรทาํ อยา งหน่ึงไมได. \" พวกมฆะ. ผเู จริญ กิจช่ืออะไร ? ชา ง. ชอ ฟา . พวกมฆะ. ชางเถิด, พวกเราจกั นําชอฟานนั้ มาเอง, ชาง. ขาพเจา ไมอ าจทาํ ดวยไมท ี่ตัดเดี๋ยวน้ีได, ตอ งไดไ มช อฟาที่เขาตดั ถากสลกั แลว เก็บไวใ นกอ นนัน่ แล จงึ จะใชไ ด. พวกมฆะ. เดีย๋ วน้ี พวกเราควรทาํ อยางไร ? ชาง. ถา ในเรอื นของใคร ๆ มีชอฟาที่ทําไวข าย ซง่ึ เขาทาํ เสร็จแลว เก็บไวไ ซร, ควรแสดงหาชอฟาน้นั . พวกเขาแสวงหาอยู เห็นในเรอื นของนางสุธรรมา แลว ใหท รัพยพนั หนึง่ กไ็ มไ ดดว ยทรัพยท่เี ปน ราคา, เมอ่ื นางสธุ รรมาพดู วา \" ถา\"พวกทานทําฉนั ใหมสี ว นบญุ ในศาลาดวยไซร, ฉนั จกั ให. \" ตอบวา\" พวกขาพเจา ไมใหส วนบุญแกพ วกมาตุคาม.\" ลําดบั นนั้ ชางไมกลา วกะคนเหลา นั้นวา \" นาย พวกทา นพูดอะไร ? เวน พรหมโลกเสียสถานทอี่ ื่น ช่ือวา เปนท่เี วนมาตุคาม ยอ มไมมี, พวกทา นจงรบั เอา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 365ชอ ฟา เถดิ , เม่ือเปนเชนนนั้ การงานของพวกเราก็จกั ถึงความสําเรจ็ .\"พวกเขา รับวา \" ดีละ\" แลว รบั เอาชอ ฟา สรา งศาลาใหสาํ เรจ็ แลวแบง เปน ๓ สวน ( คอื ) ในสว นหนง่ึ สรางเปน ทสี่ ําหรับอยขู องพวกอิสรชน, สว นหนงึ่ สําหรับคนเข็ญใจ, สวนหน่งึ สําหรับคนไข. เรอ่ื งชางเอราวณั ชน ๓๓ คน ใหปูกระดาน ๓๓ แผน แลว ใหสญั ญาชา งวา\" ผูเปนแขก มานง่ั บนแผน กระดานอันผใู ดปูไว, เจาจงพาแขกนน้ั ไปใหพ ักอยูท ี่เรือนของผนู ้นั ซงึ่ เปน เจา ของแผนกระดานนั่นแหละ. การนวดเทา การนวดหลงั ของควรเค้ียว ควรบริโภค ทนี่ อน ทกุ อยา งจักเปนหนาท่ีของผูนน้ั ซง่ึ เปน เจา ของแผน กระดานน่ันแหละ.\" ชางรับผูที่มาแลว ๆ นําไปสูเรือนของเจาของกระดานนน่ั เทยี ว.ในวันนั้น เจา ของกระดานนั้น ยอ มทํากิจท่คี วรทาํ แกผ ูท่ชี า งนาํ ไปนั้น.นายมฆะ ปลูกตนทองหลางตน หนง่ึ ไว ไมสหู า งศาลา แลวปแู ผนศิลาไวทโี่ คนตนทองหลางนนั้ . พวกที่เขา ไปแลว ๆ สศู าลา แลดชู อฟาอานหนังสอื แลว ยอ มพูดกันวา \"ศาลาชอ่ื สธุ รรมา \" ชอ่ื ของชน ๓๓คนไมป รากฏ. นางสุนนั ทา คิดวา \" พวกนี้ เมื่อทาํ ศาลาทาํ พวกเราไมใ หม ีสวนบุญดว ย, แตนางสุธรรมา ก็ทาํ ชอ ฟาเขา รวมสว นจนไดเพราะความท่ตี นเปนคนฉลาด. เราก็ควรจะทําอะไร ๆ บา ง, จักทําอะไรหนอ ?\" ในทนั ใดนน้ั นางก็ไดมคี วามคิดดังนว้ี า \"พวกทม่ี าสูศาลาควรจะไดนาํ้ กินและนาํ้ อาบ, เราจะใหเขาขุดสระโบกขรณี,\" นางใหเขาสรา งสระโบกขรณีแลว .

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนา ท่ี 366 นางสจุ ติ ราคิดวา \" นางสุธรรมาไดใ หช อฟา , นางสนุ ันทาไดสรา งสระโบกขรณ,ี เรากค็ วรสรา งอะไร ๆ บาง เราจักทาํ อะไรหนอแล ? \" ทนี นั้ นางไดม ีความคดิ ดังน้วี า \" ในเวลาท่พี วกชนมาสูศาลา ดื่มนํ้าอาบน้าํ แลวไป ควรจะประดับระเบยี บดอกไมแลว จงึ ไป,เราจักสรา งสวนดอกไม. \" นางไดใหเขาสรา งสวนดอกไมอ ันนา ร่ืนรมยแลว. ผทู ีจ่ ะออกปากวา \"โดยมากในสวนน้ัน ไมมตี น ไมท ่ีเผลด็ ดอกออกผลชื่อโนน \" ดงั นี้ มไิ ดมี. ฝา ยนางสชุ าดาคิดเสียวา \"เราเปนทัง้ ลูกลงุ ของนายมฆะ เปนทง้ั บาทบริจารกิ า (ภรยิ า). กรรมที่นายมฆะนัน่ ทําแลว ก็เปนของเราเหมอื นกัน, กรรมทเี่ ราทาํ แลว กเ็ ปนของนายมฆะน่ันเหมอื นกัน \"ดังนี้แลว ไมทําอะไร ๆ มวั แตง แตตัวของตนเทานั้น ปลอยเวลาใหผานพน ไปแลว . มฆมาณพบําเพ็ญวตั ตบท ๗ ประการ ฝายนายมฆะ บําเพญ็ วัตตบท ๗ เหลา นี้ คือ บํารงุ มารดาบิดา ๑ ประพฤตอิ อนนอมตอ ผูเจริญในตระกูล ๑ พดู คาํ สตั ย ๑ ไมพ ูดคําหยาบ ๑ ไมพดู สอเสียด ๑ กาํ จดั ความตระหน่ี ๑ ไมโ กรธ ๑ถึงความเปนผคู วรสรรเสรญิ อยา งนี้วา \" ทวยเทพช้ันดาวดงึ ส เรยี กนรชนผูเล้ยี ง มารดาบิดา มปี กตปิ ระพฤตอิ อนนอมตอผใู หญใ น ตระกูล กลาวถอยคาํ ไพเราะออ นหวาน ละวาจาสอ เสียด ประกอบในอันกําจดั ความตระหนม่ี วี าจาสตั ย ขม ความโกรธได น่นั แลวา \"สปั บุรษุ .\"

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 367ในเวลาสิ้นชีวติ ไดเ กดิ เปนทา วสักกเทวราชในภพดาวดงึ ส. สหายของเขาแมเหลา นน้ั ก็เกดิ ในที่น้ันเหมอื นกัน. ชางไม เกิดเปนวศิ วกรรมเทพบุตร. เทวดากับอสรู ทาํ สงครามกัน ในกาลนัน้ พวกอสูรอยูใ นภพดาวดึงส อสูรเหลานนั้ คดิ วา\" เทพบตุ รใหม ๆ เกดิ แลว\" จึงเตรียม (เล้ยี ง) น้ําทพิ ย. ทาวสกั กะไดท รงนัดหมายแกบรษิ ทั ของพระองค เพ่อื ประสงคมิใหใ คร ๆ ด่ืม.พวกอสรู ด่ืมนาํ้ ทิพยเมาทั่วกนั แลว. ทา วสกั กะทรงดาํ รวิ า \" เราจะตอ งการอะไร ? ดวยความเปนราชาอันทัว่ ไปดวยเจา พวกน้ี \" ทรงนดั หมายแกบ รษิ ทั ของพระองคแ ลว ใหช วยกนั จบั อสรู เหลา น้ันท่ีเทา ท้ังสองใหเหวยี่ งลงไปในมหาสมทุ ร. อสรู เหลาน้ันมศี ีรษะปกดิ่งตกลงไปในสมุทรแลว, ขณะนนั้ อสรู วิมานไดเ กิดทีพ่ ื้นภายใตแ หงเขาสเิ นรุ ดวยอานุภาพแหง บุญของพวกเขา. ตนไมช ่ือจติ ตปาลิ ( ไมแคฝอย) กเ็ กดิ แลว. แลเม่อื สงครามระหวางเทวดาและอสรู (ประชิดกนั ), ครั้นเมือ่พวกอสรู ปราชยั แลว , ชื่อวา เทพนครในช้ันดาวดงึ สป ระมาณหมน่ื โยชนเกิดข้ึนแลว . และในระหวางประตูดา นทิศตะวนั ออกและทศิ ตะวนั ตกแหงพระนครนน้ั มีเนือ้ ท่ปี ระมาณหม่นื โยชน, ระหวางประตดู า นทศิ ใตและทศิ เหนือ ก็เทา นั้น. อนึ่ง พระนครน้ันประกอบดวยประตพู ันหน่ึง ประดบัดวยอุทยานและสระโบกขรณ.ี ปราสาทนามวา เวชยนั ต สูง ๗๐๐ โยชนแลว ดวยแกว ๗ ประการ๑ ประดบั ดวยธงท้ังหลาย สงู ๓๐๐ โยชน๑. แกว ๗ ประการ คอื แกว มณี แกวไพฑรู ย แกว ประพาฬ แกวมกุ ดา แกว วิเชยี รแกวผลึก แกวหงุ .

































































พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๑ - หนาท่ี 400มหาอบุ าสิกาจะพึงจดั แจงอาหารชื่อเหน็ ปานนี้เพ่อื พวกเรา.' (นาง) ก็ไดจัดแจงอาหารถวายตามทีพ่ วกขา พระองคคดิ แลว \" ดงั นีแ้ ลว กก็ ลาวสรรเสริญคณุ ของมหาอุบาสกิ านัน้ . อุบาสกิ าจกั ของถวายตามทภี่ ิกษตุ อ งการ ภิกษรุ ูปใดรปู หนึง่ สดับถอยคําสรรเสรญิ คุณของมหาอุบาสิกานั้นแลว เปนผใู ครจะไปในที่นัน้ เรียนกัมมัฏฐานในสาํ นกั ของพระศาสดาแลว ทลู ลาพระศาสดาวา \" ขา แตพ ระองคผ เู จรญิ ขา พระองคจ กั ไปยังบา นนั้น\" แลว ออกจากพระเชตวนั ถงึ บานนน้ั โดยลําดบั ในวนั ทต่ี นเขาไปสูว หิ าร คดิ วา \" เขาเลาลือวา อุบาสิกาน้ี ยอมรูถงึ เหตุอนั บุคคลอืน่ คิดแลว ๆ. ก็เราเหนด็ เหนอ่ื ยแลวในหนทางจกั ไมสามารถกวาดวหิ ารได, ไฉนหนอ อบุ าสิกานจ้ี ะพึงสงคนผชู ําระวหิ ารมาเพื่อเรา.\" อุบาสิกานง่ั ในเรือนน่ันเองรําพงึ อยู ทราบความน้ันแลว จงึ สงคนไป ดว ยคาํ วา \" เจา จงไป, ชาํ ระวหิ ารแลวจงึ มา.\" ฝา ยภกิ ษุนอกนีอ้ ยากด่ืมน้ํา จึงคิดวา \" ไฉนหนอ อบุ าสกิ านี้จะพึงทาํ นา้ํ ด่มื ละลายนา้ํ ตาลกรวดสง มาใหแ กเรา.\" อุบาสิกากไ็ ดสง นา้ํ น้นัไปให. เธอคิด (อีก) วา \" ขออุบาสิกา จงสงขาวยาคมู ีรสสนิทและแกงออมมาเพอ่ื เรา ในวนั พรุงนีแ้ ตเ ชาตรเู ถิด.\" อุบาสิกาก็ไดท ําอยางนัน้ .ภกิ ษุนน้ั ด่มื ขาวยาคูแลว คดิ วา \" ไฉนหนอ อุบาสกิ าพึงสง ของขบเค้ยี วเหน็ ปานนมี้ าเพ่อื เรา.\" อบุ าสิกากไ็ ดสงของเคีย้ วแมน้ันไปแลว เธอคดิ วา\" อบุ าสกิ านสี้ งวตั ถทุ ีเ่ ราคดิ แลว ๆ ทกุ ๆ สิ่งมา ; เราอยากจะพบอบุ าสกิ านน่ั , ไฉนหนอ นางพึงใหค นถือโภชนะมรี สเลศิ ตาง ๆ เพอ่ื เรา มาดวย