tripitaka_21

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 151ดจุ พระจนั ทรซ งึ่ พนแลวจากเมฆ ฉะนนั้ภกิ ษใุ ดแล ยังเปนหนมุ ยอมขวนขวายในพระพุทธศาสนา ภิกษนุ น้ั ยอ มยงั โลกนี้ใหส วา ง ดุจพระจนั ทรซึงพนแลวจากเมฆฉะนัน้ . ขอศัตรูทง้ั หลายของเราจงพึงธรรมกถาเถิด ขอศตั รทู ้งั หลายของเราจงขวน-ขวายในพระพทุ ธศาสนาเถดิ อมนษุ ยทง้ั หลายทเ่ี ปน ศตั รขู องเรา จงคบสัตบุรุษผูชวนใหถือธรรมเถิด. ขอจงคบความผองแผว คอื ขันติความ สรรเสรญิ คอื เมตตาเถดิ ขอจงพึงธรรมตามกาล และจงกระทําตามธรรมนั้นเถดิ ผูท่ีเปนศตั รนู ัน้ ไมพึงเบียดเบยี นเราหรือใคร ๆ อืน่ น้ันเลย ผูถึงความสงบอยางย่งิ แลว พึงรักษาไวซ ึงสตั วที่สะดุงและทม่ี ัน่ คง คนทดนา้ํ ยอ มชกั นาํ ไปได ชา งศรยอ มดัดลูกศรได ชางถากยอ มถากไมไดฉนั ใด บณั ฑติ ทง้ั หลายยอ มทรมานตนไดฉันน้ัน

พระสตุ ตันตปฎ ก มัชฌิมนกิ าย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 152 คนบางพวกยอมฝกสัตว ดวยทอนไมบ า ง ดวยขอบา ง ดว ยแสบาง เราเปนผทู ีพ่ ระผูม พี ระภาคเจาทรงฝกแลว โดยไมตอ งใชอาชญาไมต อ งใชศาสตรา เมอ่ื กอ นเรามีชอื่ วาอหิงสกะ แตยังเบียดเบยี นสัตวอยู วันนเิ รามชี อื่ ตรงความจรงิ เราไมเบยี ดเบียนใคร ๆ เลย เม่ือกอน เราเปนโจรปรากฏช่อื วาองคลุ ิมาล ถูกกเิ ลสดจุ หวงน้ําใหญพดั ไป มาถงึ พระพุทธเจาเปนสรณะแลว เม่อื กอ นเรามีมอื เปอ นเลอื ดปรากฏช่ือวา องคลุ ิมาล ถึงพระพุทธเจาเปน สรณะ จงึ ถอนตัณหาอันจะนําไปสูภพเสยี ได เรากระทาํ กรรมทจ่ี ะใหถึงทุคติเชน น้ันไวม าก อนั วิบากของกรรมถกู ตอ งแลว เปนผูไมม ีหน้ี บริโภคโภชนะ พวกชนทเ่ี ปน พาลทรามปญญา ยอมประกอบตามซึ่งความประมาท สวนนกั ปราชญท ง้ัหลาย ยอมรักษาความไมประมาทไวเหมือนทรพั ยอ ันประเสริญ ฉะนั้น ทา นท้งั หลายจงอยาประกอบตามซ่งึ ความประ-มาท อยาประกอบตามความชิดชมดวยสามารถความยนิ ดใี นกาม เพราะวาผูไ มประมาทแลว เพง อยู ยอ มถงึ ความสุขอนั

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 153ไพบลู ย การทเ่ี รามาสูพ ระพทุ ธศาสนาน้ีน้นั เปนการมาดีแลว ไมปราศจากประโยชนไมเปนการคดิ ผิด บรรดาธรรมทิพระผมู ีพระภาคเจาทรงจําแนกไวดีแลว เราก็ไดเขาถงึ ธรรมอนั ประเสริฐสุดแลว (นพิ พาน)การทีเ่ ราไดเขาถึงธรรมอันประเสริฐสุดนี้นั้น เปนการถงึ ดีแลว ไมป ราศจากประโยชน ไมเ ปนการคดิ ผิด วิชชา ๓เราบรรลแุ ลว คาํ สอนของพระพทุ ธเจาเรากระทําแลวดงั น.ี้ จบ อังคุลิมาลสตู รที่ ๖

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 154 อรรถกถาองั คลุ ิมาลสตู ร อังคุลิมาลสตู รมีคาํ เร่ิมตนวา ขาพเจาไดสดบั มาอยางนี้ :- ถามวา ในพระสตู รน้ัน คําวา ทรงระเบียบแหงนว้ิ มอื ทรงไวเ พราะเหตุไร. ตอบวาทรงไวต ามคาํ ของอาจารย. ในขอนัน้ มอี นปุ พุ พกิ ถาดังตอไปน้ี. ไดยินวา พระองคลุ มิ าลน้ี ไดถ ือปฏิสนธใิ นครรภแ หง นางพราหมณีชื่อ มนั ตานี แหง ปุโรหิตของพระเจาโกศล. นางพราหมณีไดคลอดบตุ รออกในเวลากลางคืน. ในเวลาทีอ่ ังคุลิมาลนัน้ คลอดออกจากครรภม ารดา อาวธุ ทัง้หลายในนครทง้ั สิ้นชว งโชติขนึ้ . แมพระแสงทเ่ี ปนมงคลของพระราชาแมกระท่ังฝก ดาบ ทอ่ี ยใู นหอ งพระบรรทมอันเปนศิรริ งุ เรือง. พราหมณจงึ ลกุ ออกมาแหงนดดู าวนักษัตร กร็ ูวา บตุ รเกดิ โดยดาวฤกษโ จร จงึ เขา เฝาพระราชาทลูถามถงึ ความบรรทมอนั เปนสุข. พระราชาตรสั วา ทา นอาจารย เราจะนอนเปนสขุ อยไู ดแตไหนอาวธุ ทีเ่ ปน มงคลของเราสองแสงรุงเรอื ง เห็นจะมอี นั ตรายแกรฐั หรือแกช ีวิต.ปโุ รหติ ทลู วา ขา แตมหาราช อยา ทรงกลวั เลย กมุ ารเกดิ แลวในเรือนของหมอนฉนั อาวุธทง้ั หลายมใิ ชจ ะรงุ เรืองดวยอานุภาพของกมุ ารน้นั . จักมีเหตุอะไร ทา นอาจารย. ขา แตพ ระมหาราชเจา เขาจกั เปนโจร เขาจะเปน โจรคนเดยี วหรือวา จะเปน โจรประทษุ รายราชสมบตั ิ. เขาจะเปน โจรธรรมดาคนเดยี วพะยะคะ. กแ็ ลปโุ รหิตครน้ั ทูลอยา งนน้ั แลว เพือ่ จะเอาพระทัยพระราชาจึงทูลวา จงฆา มนั เสียเถอะ พระเจา คะ . พระราชา. เปน โจรธรรมดาคนเดยี วจักทําอะไรได เหมือนรวงขาวสาลีรวงเดียว ในนาตั้งพนั กรีส จงบาํ รุงเขาไวเถอะ. เมอื่ จะตงั้ ชอื่ กุมารนัน้ สิง่ ของเหลานคี้ อื ฝก ดาบอนั เปนมงคลท่วี างไว

พระสุตตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 155ณ ที่นอน ลูกศรทีว่ างไวท่มี ุม มีดนอยสําหรับตดั ขัว้ ตาลซึง่ วางไวในปยุ ฝายตา งโพลงขนึ้ สอ งแสงแตไมเบียดเบียนกนั ฉะนัน้ จงึ ตงั้ ชอื่ วา อหิงสกะ. พอเวลาจะใหเรยี นศิลปะก็สง เขายงั เมืองตกั กสลิ า. อหงิ สกะกมุ ารนนั้ เปน ธมั มนัเตวาสกิ เรม่ิ เรียนศลิ ปะแลว. เปน คนถึงพรอมดว ยวัตร ตั้งใจคอยรบั ใชประพฤตเิ ปน ท่พี อใจ พูดจาไพเราะ. สวนอนั เตวาสกิ ที่เหลอื เปน อันเตวาสิกภายนอก. อันเตวาสิกเหลา น้ัน น่ังปรกึ ษากันวา จาํ เดิมแตเ วลาทีอ่ หิงสกมาณพมา พวกเราไมปรากฏเลย เราจะทาํ ลายเขาไดอยางไร จะพูดวาเปนคนโง ก็พดู ไมไ ด เพราะมีปญญาย่ิงกวาทกุ คน จะวามวี ัตรไมด กี ็ไมอ าจพูด เพราะเปนผูสมบูรณดว ยวตั ร จะวา มชี าตติ ่ํา กพ็ ดู ไมไ ด เพราะสมบูรณดวยชาติ พวกเราจักทาํ อยางไรกนั ขณะนัน้ ปรกึ ษากับคนมีความคดิ เฉียบแหลมคนหนึ่งวาเราจะกระทําชองของอาจารยทาํ ลายเขาเสยี แบงเปนสามพวก พวกแรกตา งคนตางเขาไปหาอาจารยไ หวแ ลวยนื อย.ู อาจารยถ ามวา อะไรพอ . กบ็ อกวาพวกกระผมไดฟ ง เร่ืองหน่งึ ในเรอื นนี้. เม่อื อาจารยถ ามวา อะไรพอ . ก็กลา ววาพวกเราทราบวา อหงิ สกมาณพจะประทษุ รา ยระหวางทา นอาจารย. อาจารยจึงกต็ ะคอกไลออกมาวา ออกไป เจา ถอย เจาอยาทาํ ลายบตุ รของเราในระหวา งเราเสียเลย. ตอ แตนน้ั ก็ไปอกี พวกหนึ่ง แตน น้ั กอ็ ีกพวกหนึง่ ท้งั สามพวกมากลาวทาํ นองเดียวกนั แลว ก็กลา ววา เม่อื อาจารยไ มเ ชื่อพวกขา พเจา กจ็ งใครค รวญรเู อาเองเถดิ ดงั น.้ี ทา นอาจารยเ ห็นศิษยท ั้งหลายกลาววาดวยความหว งใย จงึ ตัดสินใจวา เห็นจะมคี วามจริง จงึ คิดวา เราจะฆามนั เสีย. ตอไปจึงคดิ อกี วา ถา เราฆามัน ใคร ๆ ทค่ี ิดวา ทา นอาจารยท ิสาปาโมกข ยงั โทษใหเ กดิ ข้นึ ในมาณพผมู าเรียนศลิ ปะยงั สาํ นกั ของตนแลว ปลงชีวติ เสีย ดังน้ี ก็จกั ไมม าเพอื่ เลาเรียนศิลปะอกี ดวยอาการอยา งน้ี เรากจ็ ะเส่ือมลาภ อยากระน้ันเลย เราจะบอกมันวา ยังมีคําสาํ หรับศิลปะ วิชา ขั้น

พระสุตตันตปฎก มัชฌิมนกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 156สุดทา ยอยู แลวกลาววา เจาจะตอ งฆา คนใหไ ดพันคน ในเร่อื งน้ีเจา จะเปน ผูเดียวลุกข้นึ ฆา เขาใหไดค รบพัน. ทีนั้นอาจารยจ งึ กลา วกะอหิงสกกมุ ารวา มาเถอะพอ เจา จงฆาใหไ ดพ นั คน เม่อื ทาํ ไดเชน น้ี ก็จักเปนอันกระทําอุปจาระแกศ ิลปะ การบูชาครู ดงั น้ี . อหิงสกกุมารจึงกลา ววาขาแตทานอาจารย ขาพเจา เกดิ ในตระกูลทีไ่ มเ บียดเบียน ขาพเจาไมอ าจทาํ เชนน้นั . ศลิ ปะทไ่ี มไดคา บูชาครกู ็จะไมใหผลนะพอ. อหงิ สกกมุ ารนัน้ จงึ ถืออาวุธ ๕ ประการ ไหวอาจารยเ ขา สดู งยืน ณ ทค่ี นจะเขาไปสูดงบา ง ท่ตี รงกลางดงบา ง ตรงทท่ี ีค่ นจะออกจากดงบาง ฆาคนเสียเปนอนั มาก. กไ็ มถือเอาผา หรอื ผาโพกศีรษะ กระทําเพียงกําหนดวา ๑,๒, ดงั นเ้ี ดินไป แมก ารนบั ก็กําหนดไมไ ด. แตโ ดยธรรมดาอหงิ สกกมุ ารนี้ เปนคนมีปญ ญา แตจติ ใจไมดํารงอยูได เพราะปาณาตบิ าต ฉะน้ัน จงึ กาํ หนดแมก ารนับไมไ ดต ามลําดับ.เขาตดั นวิ้ ไดห น่ึง ๆ กเ็ ก็บไว. ในที่ทเ่ี ก็บไว น้วิ มือกเ็ สียหายไป. ตอ แตน ้ันจึงรอ ยทาํ เปน มาลยั น้วิ มอื คลองคอไว. ดวยเหตนุ ้ันแล เขาจงึ ปรากฏช่อื วาองคลุ ิมาล. องคลุ มิ าลนน้ั ทอ งเทย่ี วไปยังปา ทงั้ สนิ้ จนไมมีใครสามารถไปปา เพอ่ืหาฟน เปนตน . ในตอนกลางคนื กเ็ ขา มายังภายใบบา นเอาเทา ถบี ประต.ู แตนนั้ก็ฆา คนที่นอนนน้ั แหละกาํ หนดวา ๑,๑, เดินไป. บา นกร็ น ถอยไปตงั้ ในนคิ ม.นคิ มกร็ น ถอยไปตง้ั อยูในเมอื ง. พวกมนุษยท ้งิ บา นเรอื นจงู ลกู เดนิ ทางมาลอมพระนครสาวัตถี เปน ระยะทางถงึ สามโยชน ตัง้ คายพกั ประชุมกนั ทล่ี านหลวงตางครํ่าครวญกลา วกนั วา ขาแตส มมตเิ ทพ ในแวน แควน ของพระองค มโี จรช่ือองคุลมิ าลเปนตน . ในลาํ ดับน้นั พราหมณร วู า โจรองคลุ ิมาลนนั้ จักเปนบุตรของเรา จงึ กลาวกะนางพราหมณีวา แนะนางผเู จรญิ เกิดโจรชื่อองคลุ ิมาลข้ึนแลว โจรนนั้ ไมใชใ ครอน่ื คอื อหงิ สกกมุ ารลกู ของเจา บดั น้ี พระราชาจักเสด็จออกไปจับเขา เราควรจะทําอยางไร. นางพราหมณพี ูดวา นายทา นไปเถอะ จง

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 157ไปพาลูกของเรามา. พราหมณพูดวา แนะนางผเู จรญิ ฉันไมก ลาไป เพราะไมควรวางใจในคน ๔ จําพวก คือโจรทีเ่ ปนเพือ่ นเกา ของเรามา กไ็ มค วรไวใ จเพอ่ื นฝูงทเ่ี คยมสี ันถวไมตรีกนั มากอ นของเราก็ไมควรไวใ จ พระราชากไ็ มควรไวใจวา นบั ถอื เรา. หญงิ กไ็ มควรไวใ จวานับอยใู นเครอื ญาติของเรา แตห ัวใจของแมเ ปน หัวใจที่ออน ฉะนัน้ นางพราหมณีจึงกลาววา ฉนั จะไปพาลกู ของฉันมา ดังน้ี ออกไปแลว. และในวนั นั้น พระผูม พี ระภาคเจา ทรงตรวจดสู ตั วโลกในเวลาปจจุ-สมยั ใกลรุง ทรงเหน็ องคลุ ิมาล จึงทรงพระดาํ ริวา เม่ือเราไปจักเปน ความสวสั ดีแกเธอ ผทู อี่ ยใู นปาอนั หาบา นมิไดครัน้ ไดฟ งคาถาอันประกอบดวยบท ๔ออกบวชในสาํ นกั ของเราแลว จักกระทาํ ใหแ จงซ่งึ อภญิ ญา ๖ ถาเราไมไ ป เธอจะผดิ ในมารดา จกั เปนผอู ันใคร ๆ ยกข้ึนไมไ ด เราจักการทาํ ความสงเคราะหเธอ ดงั นแี้ ลว ทรงนุงเวลาเขา แลว เขาไปเพ่ือบณิ ฑบาต ทรงกระทาํ ภัตตกจิเสร็จแลว ประสงคจ ะสงเคราะหเ ธอ จึงเสดจ็ ออกไปจากวหิ าร. เพือ่ จะแสดงความขอนี้ ทา นจึงกลาววา \"อถ โข ภควา\" ดงั นี้ เปนตน . คําวา สงฺครติ -ฺวา สงฺครติ ฺวา ความวา เปนพวกๆ คอยสงั เกต. บทวา หตฺถตถฺ  คจฺฉนตฺ ิความวา ถึงความต้งั อยูไมไ ดในมอื คอื พินาศไป. ถามวา ก็คนเหลา นัน้จาํ พระผูมพี ระภาคเจาไดแ ลว กลา วอยา งนว้ี า จําไมไ ด หรือ ? ตอบวา จําไมไ ด. เพราะพระผมู พี ระภาคเจาจําแลงเพศ เสด็จไปเพียงพระองคเดยี ว.ในสมัยนัน้ แมโจรหงุดหงิดใจเพราะบรโิ ภคอยางฝด เคอื ง และนอนลาํ บากมาเปนเวลานาน. อนึ่ง พวกมนุษยถ กู โจรองคลุ ิมาลฆาไปเทาไร. ถูกฆาไป๙๙๙ คนแลว. ก็โจรนนั้ มคี วามสาํ คญั วา เด๋ยี วน้ไี ดอ กี คนเดียวกจ็ ะครบพนัตัง้ ใจวา เหน็ ผใู ดกอ นก็จะฆา ผูน้ัน ใหเ ต็มจํานวนกระทาํ อุปจาระแกศิลปะ (บูชาครู) โกนผมและหนวดแลวอาบนา้ํ ผลัดเปล่ยี นผาไปเห็นมารดาบดิ า ดังนี้









































พระสตุ ตันตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 178 ม. ขา แตพ ระมหาราช ทูลกระหมอมจะทรงเขา พระทยั ความขอนั้นเปน ไฉน เพราะหมอมฉันแปรปรวนเปน อยา งอื่นไป โสกะ ปริเทวะ ทกุ ขโทมนัส และอปุ ายาส จะพงึ เกิดแกทลู กระหมอมหรือหาไม เพคะ. ป. ดกู อนมลั ลกิ า เพราะเธอแปรปรวนเปน อยางอ่นื ไป แมชวี ติ ของฉนั กพ็ ึงเปนอยา งอน่ื ไป ทําไมโสกะ ปริเทวะ ทกุ ข โทมนัส และอปุ ยาสจักไมเกิดแกฉันเลา . ม. ขาแตพระมหาราช ขอน้แี ล ทพ่ี ระผมู ีพระคาคเจา ผทู รงรู ทรงเหน็ เปน พระอรหนั ต ตรสั รูเองโดยชอบ ทรงมงุ หมายเอา ตรสั ไวว า โสกะปริเทวะ ทุกข โทมนัส และอปุ ายาส ยอ มเกดิ แตของทรี่ ัก เปนมาแตข องที่รกั เพคะ. [๕๔๗] ขาแตพ ระมหาราช ทลู กระหมอมจะทรงเขา พระทยั ความขอน้นั เปนไฉน แควนกาสีและแควนโกศล เปน ทร่ี ักของทลู กระหมอมหรือเพคะ. ป. อยา งนัน้ มัลลิกา แควน กาสแี ละแควน โกศลเปนทีร่ กั ของฉนัเพราะอานภุ าพแหงแควน กาสีและแควน โกศล เราจึงไดใ ชสอยแกนจันทนอนัเกิดแตแควนกาสี ไดทดั ทรงดอกไมของหอมและเครอ่ื งลบู ไล. ม. ขา แตพระมหาราช ทลู กระหมอมจะทรงเขา พระทยั ความขอ นัน้เปน ไฉน เพราะแควนกาสแี ละแควน โกศลแปรปรวนเปนอยา งอนื่ ไป โสกะปรเิ ทวะ ทุกข โทมนสั และอุปายาส จะพึงเกิดแกท ูลกระหมอ มหรือหาไมเพคะ. ป. ดูกอนมลั ลิกา เพราะแควน กาสีและแควน โกศลแปรปรวนเปนอยา งอนื่ แมช ีวติ ของฉันกพ็ งึ เปนอยางอน่ื ไป ทําไมโสกะ ปรเิ ทวะ ทุกขโทมนสั และอปุ ยายาส จกั ไมเกดิ แกฉันเลา.

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 179 ขา แตพ ระมหาราช ขอนแ้ี ล ทพี่ ระผมู ีพระเจา ผูทรงรู ทรงเหน็ เปนพระอรหนั ต ตรัสรูเองโดยชอบ ทรงมงุ หมาย ตรสั ไวว า โสกะ ปริเทวะทกุ ข โทมนัส และอุปายาส ยอ มเกดิ แตข องทรี่ ัก เปน มาแตของทร่ี กั เพคะ. พระเจาปเสนทิโกศลเปลง อุทาน [๕๔๘] ป. ดกู อ นมัลลิกา นา อศั จรรย ไมเคยมีมา เทาทีพ่ ระผูมีพระภาคเจาพระองคน ั้น คงจะทรงเหน็ ชดั แทงตลอดดว ยพระปญญา มานเ่ี ถดิมัลลกิ า ชว ยลางมอื ใหทเี ถิด. ครงั้ นน้ั แล พระเจา ปเสนทโิ กศลเสดจ็ ลุกขนึ้ จากอาสน ทรงพระภษู าเฉวียงพระอังสาขางหน่งึ ทรงประนมอัญชลีไปทางทีพ่ ระผูมีพระภาคเจา ประทับอยแู ลว ทรงเปลงพระอุทานวา ขอนอบนอมแดพระผูมพี ระภาคอรหนั ต-สัมมาสมั พทุ ธเจา พระองคนนั้ ดงั นี้ ๓ ครั้ง ฉะน้แี ล. จบปยชาตกิ สูตรที่ ๗

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 180 อรรถกถาปย ชาติกสตู ร ปยชาตกิ สตู รมคี าํ เริมตน วา ขาพเจาไดส ดบั มาแลว อยา งน้ี :- ในบทเหลานนั้ บทวา เนว กมฺมนตฺ า ปฏิภนฺติ ความวา การงานยอ มไมปรากฏท้ังสน้ิ โดยประการทง้ั ปวงคอื ยอมไมป รากฏโดยการกาํ หนดตามปรกต.ิแมใ นบททส่ี องกน็ ยั น้ีน่นั เทียว. กบ็ ทวา น ปฏภิ นฺติ ในพระสูตรน้ี แปลวา ไมถ ูกใจ. บทวา อาหฬน แปลวา ปา ชา . บทวา อฺถตฺต ไดแกความเปน โดยประการอนื่ เพราะมิวรรณะแปลกไป. ธรรมทจี่ ะพึงรแู จง ดวยใจชอื่ วา อนิ ทรยี . แตค ําน้ี ทา นกลา วหมายถึงโอกาสทีอ่ ินทรยี ตั้งอยูแ ลว . บทวาปยชาติกา ความวา ยอมเกิดจากความรกั . บทวา ปยปฺปภติ ิกา ความวา มีมาแตของทร่ี กั . บทวา สเจ ต มหาราช ความวา แมก าํ หนดความหมายของพระดํารสั น้นั จงึ กลาวอยางน้นั ดว ยความศรทั ธาในพระศาสดา.บทวา จร ปเร ความวา เธอจงหลบไปทางอนื่ เสีย หมายความวา เธออยายืนอยูท นี่ ้กี ็ได. อนง่ึ บทวา จร ปเ ร คือ เธอจงไปทางอื่น อธิบายวา อยา ยืนในท่นี ้ีบาง. บทวา ทฺวิธา เฉตฺวา ความวา ตัดกระทําใหเปน ๒ สวน ดว ยดาบ. บทวา อตตฺ าน อปุ ฺปาเลสิ ความวา เอาดาบนั่นแหละแหวะทอ งของตน. กถ็ าหญงิ นัน้ ไมเ ปน ทีร่ ักของชายน้นั บัดนี้ ชายนั้น ไมพึงฆา คนดว ยคิดวาเราจกั หาหญิงอื่น. แตเ พราะหญิงนน้ั เปนทีร่ กั ของชายนั้น ฉะน้ัน ชายน้นั .ปรารถนาความพรอ มเพรียงกับหญงิ นนั้ แมในปรโลก จึงไดกระทาํ อยา งนน้ั . คําวา พระกุมาร พระนามวา วชริ ีเปน ท่ีโปรดปรานของพระ-องคห รือ ความวา ไดยนิ วา พระนางน้นั ไดม คี ํารอิ ยา งน้ี พระนางกลา ว

พระสุตตันตปฎก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 181อยา งน้นั เพราะคดิ วา ถาเราจะพงึ กลา วถอ ยคําเปน ตน วา ขา แตม หาราช เรือ่ งเคยมมี าแลว ในพระนครสาวัตถีนี้ ยังมหี ญงิ อนื่ อีก พระองคจ ะพึงปฏเิ สธเราวา ใครไดก ระทําอยา งนั้นแกเจา จงถอยไป ขอ นนั้ ยอมไมม ี เราจกั ยงั หญิงนนั้ ใหเ ขาใจดว ยอาการทเ่ี ปนไปอยูน น่ั เทียว. ในบทวา วปิ ริณามฺถาภาวา น้ี บัณฑิตพงึ ทราบความเปล่ียนแปลงเพราะความตาย คือ ความเปนโดยประการอ่ืน ดว ยการหนีไปกบั ใคร ๆกไ็ ด. บทวา วาสภาย ความวา พระเทวขี องพระราชาองคหนง่ึ พระนามวา วาสภา ทา นกลาวหมายถึงพระนางน้นั . บทวา ปย เต อห ทา นกลาวในภายหลงั ทั้งหมด เพราะเหตไุ ร.ไดยนิ วา ความดาํ ริอยางนี้ไดมแี ลวแกพ ระนางนนั้ จงึ ทูลถาม ในภายหลงั ทงั้หมดเพือ่ ใหเ ปนทตี่ งั้ แหงถอ ยคาํ วา พระราชานี้ทรงกริว้ เรา ถา เราจะพงึ ถามกอ็ ันคนอน่ื ทง้ั หมดวา หมอ มฉนั เปน ที่รักของพระองคหรือ พระองคก ็จะพึงตรัสวา เจามิไดเ ปน ทีร่ กั ของเรา จงหลีกไปทางอน่ื เมื่อเปน เชน นี้ ถอ ยคาํ กจ็ ักไมไ ดตัง้ ขึน้ . บณั ฑิตพึงทราบความเปลีย่ นแปลงโดยความเปนผูถกู ทิง้ ไวในแควน กาสีโกศล ความเปน โดยประการอืน่ โดยอยใู นเงอ้ื มมอื พระราชาผเู ปนปฏิปกษท ัง้ หลาย (ราชศัตรู). บทวา อาจเมหิ ความวา เจาจงเอาน้าํ บว นปากมา. พระเจา ปส เสนทิ -โกศลทรงบว นแลว ทรงลา งพระหตั ถและพระบาทแลว ทรงกลั้วพระโอษฐแลว ประสงคจ ะนมสั การพระศาสดา จึงตรสั อยางน้นั . คาํ ทเ่ี หลอื ในที่ทุกแหงต้ืนทงั้ นน้ั แล. จบอรรถกถาปยชาตสิ ตู รท่ี ๗

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 182 ๘. พาหิตยิ สูตร [๕๔๙] ขาพเจาไดสดบั มาอยางนี้ :- สมยั หนึง่ พระผูมีพระภาคเจา ประทบั อยู ณ พระวหิ ารเชตวนั อารามของทา นอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี. คร้งั นั้นเปน เวลาเชาทานพระอานนทนงุ แลว ถอื บาตรและจีวรเขาไปยังพระนครสาวตั ถเี พื่อบิณฑบาต ครั้นเทย่ี วบิณฑบาตในพระนครสาวตั ถี ภายหลังภตั กลับจากบิณฑบาตแลว เขา ไปยังบพุ พารามปราสาทของมิคารมารดาเพอื่ พกั กลางวัน. [๕๕๐] ก็สมัยนน้ั แล พระเจาปเสนทิโกศลเสดจ็ ขน้ึ ประทบั คอชางชอ่ืวาบุณฑรีก เสดจ็ ออกจากพระนครสาวตั ถีในเวลากลางวนั ไดทอดพระเนตรเหน็ ทานพระอานนทก ําลังมาแตไ กล คร้นั แลว ไดตรัสถามมหาอํามาตยช ือ่สริ วิ ัฑฒะวา ดูกอ นเพื่อนสิรวิ ฑั ฒะ นั่นทานพระอานนทหรอื มใิ ช. สริ วิ ฑั ฒ-มหาอาํ มาตยก ราบทลู วา ขาแตมหาราช น่ันทานพระอานนท พระพทุ ธเจา ขา .คร้งั นน้ั พระเจา ปเสนทโิ กศลตรสั เรียกบรุ ุษผูห นึง่ มาตรัสวา ดกู อ นบรุ ุษผู.เจรญิ ทา นจงไป จงเขาไปหาทา นพระอานนท แลว จงกราบเทาท้งั สองของทา นพระอานนทด วยเศยี รเกลา ตามคาํ ของเราวา ขา แตทา นผูเจรญิ พระเจาปเสนทโิ กศลทรงกราบเทา ท้งั สองของทา นพระอานนทด ว ยพระเศยี ร และจงเรียนทานอยา งน้วี า ขาแตท านผูเจรญิ ไดย นิ วา ถา ทานพระอานนทไมมีกจิ รบี ดว นอะไร ขอทานพระอานนทจ งอาศยั ความอนุเคราะหรออยูสกั ครหู นง่ึ เถิด บุรษุ นน้ั รับพระราชดํารัสของพระเจา ปเสนทโิ กศลแลว ไดเขา ไปหาทา นพระอานนทถ ึงท่ีอยู อภวิ าท่ที า นพระอานนทแ ลวไดยนื อยู ณ ที่ควรสว นขา งหนง่ึ ครั้นแลว ไดก ราบเรยี นทา นพระอานนทวา ขาแตท า น

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌิมนิกาย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 183ผูเจรญิ พระเจาปเสนทโิ กศลทรงกราบเทาทงั้ สองของทา นพระอานนทดว ยพระเศยี ร และรบั สงั่ มาวา ไดยินวา ถาทานพระอานนทไ มม กี จิ รีบดว นอะไร ขอทา นพระอานนทจ งอาศัยความอนเุ คราะหรออยสู ักครหู นึ่งเถดิ ดงั น้ี . ทานพระ-อานนทไดร ับนิมนตด วยดุษณีภาพ. ทรงดําเนินไปหาพระอานนท [๕๕๑] คร้งั น้ันแล พระเจาปเสนทโิ กศล เสดจ็ พระราชดาํ เนนิดว ยคชสาร ไปจนสดุ ทางทีช่ างจะไปได แลว เสด็จลงจากคชสาร ทรงดําเนนิเขา ไปหาทา นพระอานนท ทรงอภวิ าทแลว ประทบั ยืน ณ ท่ีควรสวนขา งหนง่ึครน้ั แลวไดต รสั กะทา นพระอานนทวา ขา แตท า นผเู จริญ ถาทา นพระอานนทไมม ีกจิ รีบดว นอะไร ขอโอกาสเถดิ ทา นผูเ จรญิ ขอทานพระอานนทจงอาศัยความอนเุ คราะหเขา ไปยังฝง แมน้ําอจิรวดีเถดิ . ทา นพระอานนทร บั อาราธนาดว ยดษุ ณีภาพ. คร้งั นนั้ ทา นพระอานนทไดเขา ไปยงั ฝง แมน าํ้ อจริ วดี แลวนงั่ บนอาสนะที่เขา จัดถวาย ณ โคนไมต นหนงึ่ . พระเจาปเสนทโิ กศลเสด็จพระราชดําเนินดว ยคชสารไปจนสดุ ทางท่ชี า งจะไปได แลว เสด็จลงทรงดําเนนิ เขาไปหาทานพระอานนท ทรงอภวิ าทแลว ประทับยืน ณ ทค่ี วรสว นขา งหน่งึ ครนั้ แลวไดต รัสกะทานพระอานนทวา ขาแตท านผูเจริญ ขอโอกาสเถดิ ขอนิมนตทา นพระอานนทน่ังบนเครือ่ งลาดไมเ ถดิ . ทา นพระอานนทท ูลวา อยา เลย มหาบพติ รเชิญมหาบพิตรประทบั น่ังเถดิ อาตมภาพน่ังบนอาสนะของอาตมภาพแลว .พระเจาปเสนทิโกศลจงึ ประทับน่ังบนพระราชอาสนทเ่ี ขาแตง ต้งั ไว. [๕๕๒] คร้ันแลว พระเจา ปเสนทโิ กศล ไดต รัสถามทานพระอานนทว าขาแตท า นอานนทผเู จรญิ พระผมู ีพระภาคเจา พระองคนัน้ พึงทรงประพฤติกายสมาจารท่สี มณพราหมณทง้ั หลายผูรูแจง พงึ ตเิ ตียนบางหรือหนอ. ทา นพระอานนท

พระสตุ ตันตปฎ ก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 184ถวายพระพรวา ดูกอนมหาบพิตร พระผมู ีพระภาคเจา พระองคน นั้ ไมพ ึงทรงพระพฤตกิ ายสมาจารทสี่ มณพราหมณท ั้งหลายผูรูแ จง พึงตเิ ตยี นเลย ขอถวายพระพร. ป. ขา แตทา นพระอานนท พระผูมีพระภาคเจาพระองคนัน้ พงึ ทรงพระพฤติวจสี มาจาร ฯลฯ มโนสมาจารท่สี มณพราหมณผรู แู จงท้ังหลายพงึ ตเิ ตยี นบางหรอื หนอ. อา. ดกู อ นมหาบพิตร พระผมู ีพระภาคเจา พระองคน น้ั ไมพึงทรงประพฤติมโนสมาจารที่สมณพราหมณท ง้ั หลายผรู ูแ จง พึงตเิ ตยี นเลย ขอถวายพระพร. ปญ หากายสมาจารเปน ตน [๕๕๓] ป. ขา แตทา นผเู จรญิ นา อัศจรรยน ัก ขา แตท านผเู จรญิ ไมเคยมมี าแลว ก็เราทั้งหลายไมส ามารถจะยังขอ ความท่ที า นพระอานนทใ หบ ริ-บูรณด วยการแกป ญหา ใหบรบิ รู ณด วยปญ หาได ขา แตทานผเู จรญิ ชนเหลาใดเปนพาล ไมฉ ลาด ไมใ ครค รวญ ไมพ ิจารณาแลว ก็ยงั กลา วคุณหรือโทษของชนเหลา อ่นื ได เราทั้งหลายไมย ดึ ถอื การกลาวคุณหรือโทษของชนเหลานั้นโดยความเปนแกน สาร ขา แตท านผเู จริญ สวนชนเหลา ใดเปน บณั ฑิต เปนผูฉลาดเฉยี บแหลม มีปญญา ใครค รวญ พจิ ารณาแลว กลา วคุณหรือโทษของชนเหลา อืน่ เราท้ังหลายยอมยดึ ถอื การกลาวคุณหรือโทษของชนเหลา น้นัโดยความเปน แกนสาร ขาแตทา นพระอานนทผ ูเจรญิ กก็ ายสมาจารทีส่ มณ-พราหมณท งั้ หลายผูรแู จงพงึ ติเตียนเปน ไฉน. อา. ดกู อนมหาบพติ ร กายสมาจารท่ีเปน อกุศล ท่สี มณพราหมณทัง้ หลายผรู ูแ จงพึงตเิ ตยี น ขอถวายพระพร.

พระสตุ ตันตปฎ ก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 185 ป. ขา แตท านผเู จริญ ก็กายสมาจารทเ่ี ปนอกศุ ลเปน ไฉน. อา. ดกู อนมหาบพิตร การสมาจารทมี่ โี ทษแล เปนอกุศล ขอถวายพระพร. ป. ขาแตท า นผูเ จรญิ ก็กายสมาจารทมี่ ีโทษเปนไฉน. อา. ดกู อ นมหาบพติ ร กายสมาจารทีม่ ีความเบยี ดเบียนแล เปนกายสมาจารท่มี ีโทษ ขอถวายพระพร. ป. ขา แตทา นผเู จริญ ก็กายสมาจารท่มี คี วามเบยี ดเบียนเปน ไฉน อา. ดกู อ นมหาบพติ ร กายสมาจารทม่ี ที ุกขเ ปน วิบากแล เปนกายสมาจารทม่ี คี วามเบียดเบียน ขอถวายพระพร. ป. ขา แตทานผเู จริญ ก็กายสมาจารที่มีทุกขเ ปนวบิ ากเปน ไฉน อา. ดกู อนมหาบพิตร กายสมาจารใดแล ยอมเปนไปเพือ่ เบียดเบียนตนเองบาง เพอื่ เบียดเบยี นผูอ ่นื บาง เพอื่ เบียดเบียนท้งั ตนเองและผอู ่นื ทั้งสองฝายบาง อกุศลธรรมทงั้ หลาย ยอมเจรญิ ยง่ิ แกบคุ คลผมู ีกายสมาจารน้ัน กศุ ลธรรมทัง้ หลายยอมเสื่อม ดูกอนมหาบพิตร กายสมาจารเห็นปานนแ้ี ล สมณพราหมณ ทัง้ หลายผรู แู จงพึงตเิ ตยี น ขอถวายพระพร. ป. ขาแตทานพระอานนท กว็ จสี มาจาร ฯลฯ มโนสมาจารท่ีสมณ-พราหมณทง้ั หลายผรู ูแจงพงึ ติเตยี นเปน ไฉน. อา. ดกู อนมหาบพิตร มโนสมาจารท่ีเปนอกุศลแล ทส่ี มณพราหมณท้งั หลายผรู แู จงพึงติเตยี น ขอถวายพระพร. ป. ขาแตทานผูเจริญ ก็มโนสมาจารท่เี ปนอกศุ ลเปน ไฉน. อา. ดูกอ นมหาบพิตร มโนสมาจารทีม่ ีโทษแล เปน อกศุ ล ขอถวายพระพร.

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 186 ป. ขา แตทานผูเจรญิ กม็ โนสมาจารท่มี โี ทษเปนไฉน. อา. ดกู อนมหาบพิตร มโนสมาจารทม่ี คี วามเบียดเบยี นแลเปน มโน-สมาจารทม่ี โี ทษ ขอถวายพระพร. ป. ขาแตท านผเู จรญิ ก็มโนสมาจารทมี่ ีความเบียดเบยี นเปนไฉน. อา. ดกู อ นมหาบพติ ร มโนสมาจารท่มี ีทกุ ขเ ปน วิบากแล เปน มโนสมาจารที่มคี วามเบียดเบียน ขอถวายพระพร. ป. ขาแตทานผเู จริญ ก็มโนสมาจารท่มี ที ุกขเปน วบิ ากเปน ไฉน. อา. ดกู อ นมหาบพติ ร มโนสมาจารใดแล ยอมเปน ไปเพ่อื เบียดเบียนตนเองบาง เพอื่ เบียดเบียนผูอ น่ื บา ง เพ่ือเบียดเบยี นทง้ั ตนเองและผอู ่นื ทั้งสองฝา ยบา ง อกศุ ลธรรมท้ังหลาย ยอ มเจริญย่งิ แกบ คุ คลผมู ีมโนสมาจารน้ัน กุศลธรรมยอ มเสือ่ ม ดกู อ นมหาบพิตร มโนสมาจารเหน็ ปานน้ีแล สมณพราหมณทั้งหลาย ผรู แู จง พึงติเตียน ขอถวายพระพร. [๕๕๔] ป. ขาแตทา นพระอานนทผ เู จริญ พระผมู พี ระภาคเจาพระองคน ้นั ทรงสรรเสริญการละอกุศลธรรมทัง้ ปวงทีเดียวหรอื หนอ. อา. ดกู อนมหาบพิตร พระตถาคตทรงละอกุศลธรรมไดท ัง้ ปวง ทรงประกอบดวยกุศลธรรม ขอถวายพระพร. ป. ขาแตท า นพระอานนทผ เู จรญิ ก็กายสมาจารที่สมณพราหมณท ั้งหลายผูรแู จงไมพ งึ ตเิ ตียนเปน ไฉน. อา. ดูกอ นมหาบพิตร กายสมาจารทเี่ ปนกุศลแล สมณพราหมณทั้งหลายผรู แู จงไมพ งึ ตเิ ตียน ขอถวายพระพร. ป. ขา แตท า นผูเ จริญ ก็กายสมาจารท่ีเปนกศุ ลเปนไฉน. อา. ดกู อนมหาบพติ ร กายสมาจารที่ไมม โี ทษแล เปนกุศล ขอถวายพระพร.

พระสุตตนั ตปฎ ก มชั ฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 187 ป. ขา แตท านผูเจริญ กก็ ายสมาจารทีไ่ มม โี ทษเปนไฉน. อา. ดูกอนมหาบพิตร กายสมาจารทีไ่ มมคี วามเบียดเบียนแล เปนกายสมาจารที่ไมม ีโทษ ขอถวายพระพร. ป. ขาแตทา นผเู จรญิ ก็กายสมาจารท่ไี มมคี วามเบยี ดเบียนเปนไฉน. อา. ดกู อนมหาบพิตร กายสมาจารที่มสี ขุ เปน วบิ าก เปนกายสมาจารทีไ่ มมีความเบียดเบยี น ขอถวายพระพร. ป. ขาแตท านผเู จรญิ ก็กายสมาจารที่มสี ขุ เปน วบิ ากเปน ไฉน. อา. ดกู อ นมหาบพิตร กายสมาจารใดแล ยอมไมเ ปน ไปเพือ่ เบียดเบยี นตนเองบา ง เพอื่ เบยี ดเบยี นผอู ่นื บาง เพอ่ื เบียดเบียนท้งั ตนเองและผูอ่นืท้ังสองฝายบา ง อกุศลธรรมทัง้ หลายของบุคคลผูม ีกายสมาจารนัน้ ยอ มเสื่อมไปกุศลธรรมทัง้ หลายยอ มเจรญิ ดกู อนมหาบพติ ร กายสมาจารเหน็ ปานนแี้ ลสมณพราหมณทง้ั หลายผูร ูแจง ไมพ ่งึ ติเตียน ขอถวายพระพร. ป. ขา แตท านพระอานนทผ ูเจรญิ ก็วจสี มาจาร ฯลฯ มโนสมาจารที่สมณพราหมณทั้งหลายผรู ูแจงไมพ ึงติเตียน เปนไฉน. อา. ดกู อนมหาบพิตร มโนสมาจารเปนกุศลแล สมณพราหมณท้ังหลายผรู แู จงไมพ งึ ติเตยี น ขอถวายพระพร. ป. ขาแตท า นผเู จรญิ ก็มโนสมาจารท่เี ปนกุศลเปนไฉน. อา. ดูกอ นมหาบพิตร มโนสมาจารทไี่ มม ีโทษแล เปน มโนสมาจารเปนกศุ ล ขอถวายพระพร. ป. ขาแตทา นผูเ จรญิ ก็มโนสมาจารท่ไี มมโี ทษเปนไฉน. อา. ดูกอ นมหาบพติ ร มโนสมาจารท่ไี มม ีความเบยี ดเบยี นแล เปนมโนสมาจารทีไมมโี ทษ ขอถวายพระพร.

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 188 ป. ขา แตทานผเู จริญ ก็มโนสมาจารทีไ่ มม คี วามเบยี ดเบยี นเปน ไฉน. อา. ดูกอ นมหาบพติ ร มโนสมาจารที่มีสขุ เปน วิบากแล เปนมโนสมาจารท่ไี มมคี วามเบียดเบียน ขอถวายพระพร. ป. ขาแตท า นผูเ จริญ กม็ โนสมาจารท่มี สี ขุ เปนวิบากเปนไฉน. อา. ดูกอนมหาบพิตร มโนสมาจารใดแล ยอมไมเปนไปเพ่ือเบียดเบยี นตนเองบาง ยอ มไมเ ปน ไปเพอ่ื เบียดเบียนผูอ ื่นบาง ไมเปน ไปเพือ่ เบียดเบยี นทัง้ ตนเองและผอู ่นื ทั้งสองฝา ยบาง อกุศลธรรมทัง้ หลายของบคุ คลผูมีมโนสมาจารนนั้ ยอ มเส่ือมไป กุศลธรรมท้ังหลายยอมเจริญ ดกู อ นมหาบพติ รมโนสมาจารเห็นปานน้แี ล สมณพราหมณทงั้ หลายผูร แู จง ไมพ งึ ติเตยี น ขอถวายพระพร. [๕๕๕] ป. ขาแตท า นผเู จรญิ พระผมู ีพระภาคเจา พระองคน้นัทรงสรรเสรญิ การเขาถึงกศุ ลธรรมทง้ั ปวงทเี ดยี วหรือหนอ. อา. ดกู อนมหาบพิตร พระตถาคตทรงละอกุศลธรรมไดท้ังปวงทรงประกอบดวยกุศลธรรม ขอถวายพระพร. ทรงชื่นชมยินดีภาษติ [๕๕๖] ป. ขา แตทา นผเู จริญ นา อัศจรรยนกั ขาแตทา นผูเ จรญิไมเ คยมมี าแลว ขาแตทานผเู จรญิ ทานพระอานนทก ลาวภาษิตนด้ี ีเพยี งใด เราทั้งหลายมีใจชื่นชมยินดีเปนอยางย่งิ ดวยภาษติ ของทา นพระอานนทนี้ ขา แตทา นผูเจรญิ เราทั้งหลายยนิ ดเี ปนอยา งย่ิงดว ยภาษิตของทา นพระอานนทอ ยางนี้ถาวาชา งแกว พงึ ควรแกท านพระอานนทไซร แมช า งแกว เราท้งั หลายกพ็ งึถวายแกทานพระอานนท ถามา แกวพึงควรแกทานพระอานนทไ ซร แมมาแกวเราทัง้ หลายก็พงึ ถวายแกท านพระอานนท ถา วาบานสว ยพึงควรแกทา นพระ-

พระสตุ ตันตปฎก มัชฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 189อานนทไ ซร แมบ านสว ย เราท้ังหลายกพ็ ึงถวายแกทา นพระอานนท กแ็ ตวาเราทงั้ หลายรอู ยวู า นน่ั ไมสมควรแกทานพระอานนท ขา แตทานผูเ จรญิผา พาหติ ิกาผืนนี้ โดยยาว ๑๖ ศอกถวน โดยกวาง ๘ ศอกถว น พระเจาแผน ดนิมคธพระนามวาอชาตศตั รูเวเทหบิ ุตร ทรงใสใ นคันฉัตรสง มาประทานแกข า พเจาขาแตทา นผูเ จริญ ขอทา นพระอานนทโปรดอนเุ คราะหร บั ผาพาหติ ิกาน้นั เถิด. อา. ดกู อ นมหาบพติ ร อยาเลย ไตรจีวรของอาตมภาพบรบิ ูรณแ ลวขอถวายพระพร. [๕๕๗] ป. ขา แตท านผูเจรญิ แมน ้าํ อจริ วดนี ้ี ทานพระอานนทและเราท้งั หลายเห็นแลว เปรยี บเหมอื นมหาเมฆยังฝนใหต กเบ้อื งบนภเู ขา .ภายหลงั แมนํา้ อจริ วดนี ้ี ยอมไหลลนฝง ท้ังสองฉันใด ทา นพระอานนทกฉ็ ันน้ันเหมือนกัน จักทําไตรจวี รของตน ดว ยผา พาหิตกิ านี้ และจกั แจกไตรจีวรอันเกา กับเพ่อื นพรหมจรรยท ั้งหลาย เมื่อเปนเชนนี้ ทักษณิ าของเราท้งั หลายน้ีคงจกั แพรห ลายไปดังแมน ํ้าลนฝง ฉะนน้ั ขาแตท านผเู จรญิ ขอทา นพระอานนทโปรดรับผา พาหิตกิ าเถดิ . ทา นพระอานนทรบั ผาพาหติ กิ า. ลําดับแล พระเจา ปเสนทโิ กศลไดตรัสอาํ ลาทานพระอานนทว า ขาแตท านพระอานนทผเู จรญิ เราทงั้ หลายขอลาไปบัดนี้ เราทงั้ หลายมีกจิ มาก มีกรณียะมาก. ทานพระอานนทถวายพระพรวา ดกู อ นมหาบพติ ร ขอมหาบพิตรทรงทราบกาลอนั ควรในบัดนเ้ี ถิด. ลาํ ดับนน้ัพระเจา ปเสนทิโกศลทรงช่นื ชมภาษิตของทานพระอานนทแลว เสดจ็ ลกุ ขน้ึ จากที่ประทบั ทรงถวายอภิวาททานพระอานนท ทรงกระทําประทกั ษณิ แลว เสดจ็กลับไป. [๕๕๘] ลาํ ดบั นน้ั แล เมอื่ พระเจา ปเสนทโิ กศลเสดจ็ กลับไปไมน านทานพระอานนทไดเ ขาไปเฝาพระผูมพี ระภาคเจา ถงึ ที่ประทบั ถวายบงั คมพระ-

พระสุตตนั ตปฎ ก มัชฌิมนิกาย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 190ผมู พี ระภาคเจา แลว นง่ั ณ ท่ีควรสว นขางหนึ่ง ครั้นแลว ไดกราบทลู ถึงการเจรจาปราศรยั กบั พระเจาปเสนทโิ กศลท้ังหมด แดพ ระผูมพี ระภาคเจา และไดทูลถวายผา พาหติ กิ านั้นแดพระผูมพี ระภาคเจา . ลําดับนนั้ แล พระผมู พี ระภาคเจาตรสั กะภิกษุทง้ั หลายวา ดกู อ นภิกษทุ ้งั หลาย เปนลาภของพระเจา ปเสนทิโกศล พระเจา ปเสนทโิ กศลทรงไดดีแลว หนอ ทท่ี า วเธอไดเ หน็ อานนท และไดประทบั น่งั ใกลอานนท. พระผูมพี ระภาคเจาไดตรัสพระพทุ ธพจนนีแ้ ลว ภิกษเุ หลานนั้ พากันชื่นชมยินดีพระภาษิตของพระผมู ีพระภาคเจา ฉะนแี้ ล. จบพาหิติสูตรท่ี ๘

พระสุตตนั ตปฎ ก มัชฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 191 อรรถกถาพาหิติยสตู ร พาหิติยสตู ร๑ มคี ําเริม่ ตน วา ขาพเจาไดส ดับมาแลว อยางน้ี :- ในพระสูตรนนั้ บทวา เอกปุณฺฑริกนาค ไดแ ก ชา งทีม่ ชี ่อือยา งน้.ี ไดยินวา เหนือซี่โครงของพญาชาง นนั้ มีท่ขี าวอยปู ระมาณเทา ผลตาล เพราะฉะน้นั เขาจงึ ตงั้ ชอ่ื พระยาชา งนน้ั วา เอกปณุ ฑรกิ ะ. บทวาสริ ิวฑฺฒ มหามตฺต ไดแ ก มหาอาํ มาตยม ีชือ่ อยา งน้ัน ซึ่งข้นึ ชางอกีเชือกหนึ่งตา งหากไปดว ย เพือ่ จะสนทนาตามความผาสกุ . บทวา โนในคาํ วา อายสฺมา โน น้ี เปนนิบาตใชใ นการถาม. มหาอํามาตยกําหนดอาการทีพ่ ระเถระทรงสังฆาฏิและบาตรได จึงกราบทลู วา ขา แตม หาราช.บทวา โอปารมฺโภ ความวา ควรตเิ ตียน คือ ควรแกอ นั ยกโทษ.พระราชาตรสั ถามวา เราจะถามอยา งไร. พระราชาตรัสถามวา พระสูตรนี้เกดิ ข้ึนในเรอื่ งท่งี าม เราจะถามเรื่องน้นั . บทวา ย หิ มย ภนเฺ ตความวา ขาแตทานผเู จริญ เราทั้งหลายไมอ าจถอื เอาบทวา \"อันสมณพราหมณผรู ูแจง \" น้ีใดใหบ ริบูรณด วยปญ หาได เหตอุ นั นนั้ ทา นพระอานนทผูก ลาวอยูอยา งนใ้ี หบริบูรณแ ลว . บทวา อกสุ โล ไดแ ก อันเกดิ แตค วามไมฉ ลาด.บทวา สาวชฺโช ความวา เปน ไปกบั ดว ยโทษ. บทวา สพยฺ าปชโฺ ฌความวา เปน ไปกับดว ยทกุ ข. ในบทวา ทกุ ฺขวปิ าโก น้ี ทา นกลา วถึงวบิ ากท่ไี หลออก. บทวา ตสสฺ ความวา แกกายสมาจารที่เปน ไปแลวเพ่ือประโยชนแ กค วามเบียดเบียนตนเองเปน ตน ดงั ทก่ี ลาวแลวนัน้ . ในคาํ วาดูกอ นมหาบพติ ร พระตถาคตละอกศุ ลธรรมไดท ้งั หมดแล ประกอบดวยกศุ ลธรรม นี้ คอื ทรงสรรเสรญิ การละอกศุ ลธรรมสน้ิ ทกุ อยา งน้ันเองแล๑. ฉ. พาหติ ิกสตู ร

พระสุตตันตปฎก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 192เม่ือทา นกลา ววา \"ขอถวายพระพรยอ มสรรเสรญิ \" คําถามยอมมดี ว ยประการใดเปนอนั กลาวอรรถดว ยประการนน้ั อน่งึ พยากรณอ ยา งนี้ ไมพ ึงเปน ภาระเพราะแมผูทีย่ ังละอกศุ ลไมได ก็พงึ สรรเสรญิ การละ อนงึ่ เพอ่ื แสดงวาก็พระผูมพี ระภาคเจาทรงกระทําอยา งไร กม็ ีปรกติกลาวอยางนนั้ เพราะทรงละอกศุ ลไดแ ลว จงึ พยากรณอยา งน้ัน. แมใ นฝา ยขาวก็มนี ยั น้เี หมือนกนั . บทวาพาหิตยิ าน้ี เปน ชื่อของผา ทีเ่ กิดขึน้ ในพาหิติรัฐ. คําวา โดยยาว ๑๖ ศอกความวา โดยยาวมีประมาณ ๑๖ ศอกถวน. คาํ วา โดยกวา ง ๘ ศอกความวา โดยกวาง ๘ ศอกถว น. คาํ วา ไดท ลู ถวาย (ผา พาหติ กิ า)แดพ ระผมู พี ระภาคเจา ความวา ไดมอบถวายแดพระผูม พี ระภาคเจา .ก็แลครัน้ ถวายแลว ไดผ กู ทาํ เปนเพดานในพระคันธกุฎ.ี ต้ังแตนั้น พระคนั ธกุฎีก็งดงามโดยยง่ิ กวาประมาณ. คาํ ที่เหลอื ในทีท่ ุกแหง ตนื้ ทั้งน้นั แหละ. อน่งึเทศนาน จบแลว ดว ยสามารถแหง ไนยบุคคลแล. จบอรรถกถาพาหติ ยิ สตู รที่ ๘

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 193 ๙. ธรรมเจตยิ สตู ร [๕๕๙] ขาพเจา ไดส ดับมาแลวอยา งน้ี :- สมัยหน่ึง พระผมู พี ระภาคเจา ประทับอยู ณ นคิ มของพวกเจา ศากยะอันมีชอ่ื วา เมทฬุปะ ในแควนสักกะ. ก็สมัยน้ันแล พระเจา ปเสนทิโกศลเสดจ็ไปถงึ นครกนคิ มดวยพระราชกรณียะบางอยา ง. ครัง้ นนั้ ทาวเธอรับสง่ั กะทฆีการายนะเสนาบดีวา ดูกอ นการายนะผสู หาย ทานจงเทียมยานที่ดี ๆ ไว เราจะไปดูภูมิภาคอันดใี นพน้ื ท่อี ุทยาน. ทีฆการายนะเสนาบดรี ับสนองพระราชดํารัสแลว ใหเทียมราชยานท่ดี ี ๆ ไว แลว กราบทูลแกพระเจาปเสนทิโกศลวาขอเดชะ ขาพระพุทธเจาเทียมพระราชยานทีด่ ี ๆ ไว เพ่อื ใตฝ า ละอองธลุ ีพระบาทพรอมแลว ขอใตฝา พระบาททรงทราบกาลอันควรในบดั น้ีเถิดขอเดชะ. [๕๖๐] ลําดับนัน้ แล พระเจา ปเสนทิโกศลเสดจ็ ขน้ึ ทรงยานพระท่ีนัง่อยางดเี สดจ็ ออกจากนครกนคิ ม โดยกระบวนพระราชยานอยา งดี ๆ ดวยพระ-ราชานภุ าพอันย่ิงใหญ เสดจ็ ไปยังสวนอนั รื่นรมย เสดจ็ พระราชดําเนินดวยยานพระที่นง่ั จนสุดภูมปิ ระเทศทย่ี านพระทนี่ ่งั จะไปได จงึ เสด็จลงทรงพระ-ดําเนนิ เขา ไปยังสวน เสด็จพระราชดําเนินเทย่ี วไป ๆ มา ๆ เปนการพักผอ นไดทอดพระเนตรเห็นตนไมลวนนาด.ู ชวนใหเกิดความผอ งใส เงยี บสงดัปราศจากเสยี งออื้ อึง ปราศจากคนสัญจรไปมา ควรแกก ารงานอนั จะพงึ ทาํ ในทล่ี ับของมนษุ ย สมควรเปน ที่อยขู องผูตอ งการความสงดั ครั้นแลวทรงเกดิพระปตปิ รารภถงึ พระผมู ีพระภาคเจา วาตนไมเ หลาน้ีนั้นลวนนา ดู ชวนใหเ กดิความผองใส เงียบสงัด ปราศจากเสียงออ้ื องึ ปราศจากคนสญั จรไปมา ควร

พระสุตตันตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 194แกการงานอันจะพึงทําในทล่ี ับของมนษุ ย สมควรเปน ทอ่ี ยขู องผตู อ งการความสงัด เหมือนดังวาเปนท่ี ๆ เราเขาไปเฝาพระผูมพี ระภาคเจา สมั มาสัมพุทธเจา .ลําดับน้ันแล พระเจา ปเสนทโิ กศลตรสั สง่ั กะทฆี การายนะเสนาบดวี า ดกู อนทฆี -การายนะผสู หาย ตน ไมเ หลา น้ีน้นั ลวนนาดู ชวนใหเกิดความผอ งใส สมควรเปน ทีอ่ ยูของผตู อ งการความสงดั เหมือนดงั วา เปนท่ี ๆ เราเขาไปเฝาพระผมู ีพระภาคเจา อรหนั ตสัมมาสมั พุทธเจา ดกู อ นทีฆการายนะผสู หาย เดยี๋ วน้ีพระผมู พี ระภาคเจาอรหนั ตสัมพุทธเจาพระองคน้ัน ประทับอยู ณ ทีไ่ หนหนอ.ทฆี การายนะเสนาบดกี ราบทลู วา ขา แตมหาราช มนี คิ มของพวกเจาศากยะช่ือวา เมทฬปุ ะ เดย๋ี วน้ี พระผมู ีพระภาคเจา อรหันตสัมมาสมั พทุ ธเจา พระองคน น้ัประทับอยู ณ นิคมน้ัน พระพทุ ธเจาขา. ป. ดูกอนการายนะผสู หาย ก็นคิ มของพวกเจาศากยะชอ่ื วาเมทฬปุ ะมีอยูจากนคิ มนครกะไกลเพียงไร. ท.ี ขาแตม หาราช ไมไกลนกั ระยะทาง ๓ โยชน อาจเสด็จถึงไดโดยไมถ งึ วัน ขอเดชะ. ป. ดกู อนการายนะผูส หาย ถา เชน นั้น ทา นจงเทียมยานท่ดี ี ๆ ไวเราจักไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจาอรหันตสัมมาสัมพทุ ธเจา . ทฆี การายนะเสนาบดที ลู รบั สนองพระราชดํารัสแลว สัง่ ใหเทียมยานท่ีดี ๆไว แลวกราบทูลแดพระเจา ปเสนทโิ กศลวา ขอเดชะขา พระพุทธเจาเทยี มยานทด่ี ี ๆ ไวพรอ มแลว พระเจา ขา ขอใตฝ าละอองธลุ ีพระบาทไดโ ปรดทรงทราบกาลอนั ควรในบัดน้ีเถดิ . เสด็จเขา ไปเฝาพระผูมีพระภาคเจา [๕๖๑] ลําดับนนั้ พระเจาปเสนทโิ กศลเสด็จขึน้ ทรงยานพระทนี่ ัง่อยางดี เสด็จจากนครกนคิ มโดยกระบวนพระราชยานอยางดี เสด็จไปยงั นิคม

พระสุตตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 195ของพวกเจา ศากยะช่ือวาเมทฬุปะ เสดจ็ ถึงนิคมนัน้ โดยไมถงึ วนั เสดจ็ เขาไปยังสวน เสดจ็ พระราชดาํ เนินดวยยานพระทน่ี ง่ั ไปจนสดุ ภมู ิประเทศที่ยานพระทน่ี งั่จะไปได เสด็จลงจากยานพระท่ีนั่งแลวทรงดาํ เนนิ เขาไปยงั สวน. ก็สมัยนนั้ แลภกิ ษเุ ปนอนั มากเดินจงกรมอยูในทแี่ จง. คร้ังนนั้ พระเจาปเสนทิโกศลเสด็จเขา ไปหาภิกษเุ หลา น้ัน แลวตรสั ถามภิกษุเหลานนั้ วา ขาแตทานทง้ั หลายผูเจริญเด๋ียวนี้ พระผมู พี ระภาคอรหันตสมั มาสมั พุทธเจา ประทบั อยู ณ ที่ไหน ขาพเจาประสงคจ ะเฝา พระผูมพี ระภาคเจา อรหันตสมั มาสมั พุทธเจา . ภกิ ษุเหลา น้ันถวายพระพรวา ดูกอ นมหาบพติ ร น่นั พระวหิ าร พระทวารปด เสยี แลว เชิญมหาบพิตรเงียบเสียงคอ ย ๆ เสด็จเขาไป ถึงระเบียงแลว ทรงกระแอมเคาะพระทวารเขาเถิด พระผมู พี ระภาคเจา จกั ทรงเปด พระทวารรบั มหาบพติ รขอถวายพระพร. ลําดับนน้ั พระเจา ปเสนทโิ กศลทรงมอบพระแสงขรรคและพระอณุ หิศเเกทฆี การายนะเสนาบดีในที่นัน้ . คร้งั นัน้ ทีฆการายนะเสนาบดมี ีความดาํ ริวา บดั นี้ พระมหาราชจักทรงปรึกษาความลบั เราควรจะยนื อยูในทนี่ ้แี หละ. ลําดับนั้นแล พระเจาปเสนทิโกศลทรงเงยี บเสียง เสดจ็ เขา ไปทางพระวหิ ารซึง่ ปด พระทวาร ทรงคอ ย ๆ เสด็จเขา ไปถงึ พระระเบียง ทรงกระ-แอมแลว ทรงเคาะพระทวาร. พระผมู พี ระภาคเจา เปด พระทวาร. ลาํ ดับนน้ัพระเจา ปเสนทโิ กศลเสด็จเขา ไปยงั พระวิหาร ทรงซบพระเศยี รลงแทบพระ-ยคุ ลบาทของพระผมู ีพระภาคเจา ทรงจูบพระยุคลบาทของพระผูม พี ระภาคเจาดว ยพระโอษฐ ทรงนวดพระยคุ ลบาทดว ยพระหัตถ และทรงประกาศพระนามวา ขาแตพ ระองคผ ูเจรญิ หมอมฉันคอื พระเจาปเสนทโิ กศล ขาแตพระองคผูเจรญิ หมอ มฉนั คือพระเจา ปเสนทโิ กศล. พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั ถามวาดูกอนมหาบพติ ร มหาบพิตรทรงเหน็ อํานาจประโยชนอะไร จงึ ทรงกระทาํ การ

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌมิ นกิ าย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 196เคารพนอบนอมเปน อยางยิ่งเห็นปานน้ใี นสรรี ะน้ี และทรงแสดงอาการฉันท-มิตร. ความเลอ่ื มใสในธรรม [๕๖๒] พระเจาปเสนทิโกศลกราบทลู วา ขา แตพ ระองคผูเจริญหมอมฉันมคี วามเล่อื มใสในธรรมในพระผมู ีพระภาคเจาวา พระผูมีพระภาคเจาตรสั รเู องโดยชอบ พระธรรมอันพระผูมีพระภาคเจา ตรัสดแี ลว พระสงฆสาวกของพระผูมีพระภาคเจาปฏบิ ตั ิดีแลว ขา แตพระองคผเู จรญิ ขอประทานพระ-วโรกาส หมอมฉันเหน็ สมณพราหมณพ วกหนง่ึ ประพฤติพรหมจรรยกําหนดท่ีสดุ สิบปบ าง ยสี่ ิบปบ าง สามสิบปบ าง สีส่ ิบปบ า ง. สมยั ตอ มา สมณพราหมณเหลา น้ัน อาบนํา้ ดาํ เกลา ลูบไลอยางดี แตงผมและหนวด บําเรอคนใหเอิบเอ่ิมพรงั่ พรอมไปดว ยเบญจกามคณุ . ขาแตพ ระองคผ เู จริญ แตห มอ มฉันไดเหน็ ภกิ ษุท้งั หลายในธรรมวนิ ัยนี้ พระพฤตพิ รหมจรรยบ รสิ ทุ ธบ์ิ รบิ ูรณ มีชีวติ เปนที่สุดจนตลอดชวี ติ . อนง่ึ หมอ มฉนั มไิ ดเห็นพรหมจรรยอ ืน่ อนั บรสิ ุทธิ์บรบิ รู ณอยา งนี้ นอกจากธรรนวนิ ยั น.ี้ ขาแตพระองคผูเจรญิ แมข อ นี้ ก็เปนความเลอ่ื มใสในธรรมในพระผูมพี ระภาคเจาของหมอมฉันวา พระผูมพี ระภาค-เจาตรัสรเู องโดยชอบ พระธรรมอันพระผมู พี ระภาคเจาตรัสดแี ลว พระสงฆสาวกของพระผมู พี ระภาคเจาปฏบิ ัตดิ ีแลว. [๕๖๓] ขาแตพระองคผูเจริญ อกี ประการหน่งึ พระราชาก็ยังวิวาทกับพระราชา แมก ษัตริยก ย็ ังวิวาทกับกษตั รยิ  แมพ ราหมณก ย็ งั วิวาทกับพราหมณ แมคฤหบดีก็ววิ าทกับคฤหบดี แมมารดากย็ งั ววิ าทกับบตุ ร แมบุตรก็ยังววิ าทกบั มารดา แมบิดากย็ ังวิวาทกบั บตุ ร แมบุตรกย็ ังวิวาทกับบิดา แมพีน่ อ งชายก็ยงั ววิ าทกับพน่ี องหญิง แมพี่นอ งหญงิ ก็ยงั ววิ าทกับพน่ี องชาย แม

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 197สหายกย็ ังววิ าทกบั สหายะ ขา แตพระองคผเู จริญ แตหมอ มฉนั ไดเ หน็ ภิกษุท้ังหลายในธรรมวินัยน้ีสมัครสมานกัน ช่นื ชมกนั ไมว ิวาทกัน เขากนั ไดสนทิเหมือนน้ํากบั นาํ้ นม มองดกู ันและกนั ดวยจักษอุ นั เปยมดว ยความรักอยู. ขาแตพระองคผ ูเจริญ หมอ มฉันไมเคยเห็นบรษิ ทั อ่ืนทีส่ มคั รสมานกันอยา งนี้ นอกจากธรรมวนิ ัยนี.้ ขาแตพ ระองคผ ูเ จริญ แมข อ นี้ กเ็ ปน ความเลอ่ื มใสในธรรมในพระผูม พี ระภาคเจา ของหมอ นฉัน.... [๕๖๔] ขาแตพระองคผเู จรญิ อกี ประการหนึ่ง หมอมฉันเดนิ เท่ยี วไปตามอารามทกุ อาราม ตามอุทยานทกุ อทุ ยานอยูเนือง. ๆ ในทน่ี ัน้ ๆ หมอมฉนั ไดเ ห็นสมณพราหมณพวกหนึ่ง ซบู ผอม เศราหมอง มผี ิวพรรณไมผองใสผอมเหลือง ตามตวั สะพร่ังไปดว ยเสนเอ็น ดเู หมอื นวาจะไมต งั้ ใจแลดูคน.หมอมฉนั นัน้ ไดเ กิดความคดิ วา ทานเหลา นี้คงไมย นิ ดพี ระพฤตพิ รหมจรรยเ ปนแน หรอื วาทานเหลานน้ั มบี าปกรรมอะไรที่ทาํ แลวปกปดไว ทา นเหลาน้ันจึงซูบผอม เศรา หมองมผี ิวพรรณไมผอ งใส ผอมเหลือง ตามตัวสะพรัง่ ไปดวยเสน เอ็น ดูเหมอื นวาไมต ัง้ ใจแลดคู น. หมอมฉันเขา ไปหาสมณพราหมณเหลาน้ันแลวถามวา ดกู อนทา นผูมีอายุทั้งหลาย เหตุไรหนอทา นทัง้ หลายจึงซบู ผอมเศราหมอง มีผิวพรรณไมผอ งใส ผอมเหลือง ตามตัวสะพรงั่ ไปดว ยเสน เอ็นดเู หมือนวา ไมต งั้ ใจแลดคู น. สมณพราหมณเหลานน้ั ไดต อบอยางน้ีวา ดูกอ นมหาบพิตร อาตมภาพทงั้ หลายเปนโรคพนั ธุกรรม. ขาแตพ ระองคผูเจรญิ แตหมอมฉันไดเห็นภกิ ษทุ ัง้ หลายในธรรมวินัยน้ี รา เรงิ ยง่ิ นกั มีใจช่นื บา น มรี ูปอนั นา ยนิ ดี มีอินทรยี เ อบิ อ่ิม มคี วามขวนขวายนอ ย มขี นอนั ดก เล้ยี งชพีดว ยของทผ่ี อู ืน่ ให มีใจดังมฤคอยู. ขา แตพระองคผเู จรญิ หมอมฉนั ไดม ีความคดิ วา ทานเหลาน้ี คงรูคณุ วเิ ศษยงิ่ ข้นึ ไปกวาเดิม ในพระศาสนาของพระผมู พี ระภาคเจา เปนแน ทานเหลา นัน้ จงึ ราเริงยงิ่ นัก มใี จชื่นบาน มีรปู อนั

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌิมนกิ าย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 198นายนิ ดี มีอินทรยี เอบิ อม่ิ มีความขวนขวายนอ ย มีขนอนั ดก เล้ยี งชีพดว ยของทีผ่ อู นื่ ให มใี จดังมฤคอย.ู ขา แตพระองคผูเจรญิ แมขอ น้ี กเ็ ปน ความเลือ่ มใสในธรรมในพระผมู ีพระภาคเจา ของหมอมฉัน... [๕๖๕] ขาแตพระองคผูเจรญิ อกี ประการหนึ่ง หมอ มฉนั เปน ขัตตยิ ราชไดม ูรธาภเิ ษกแลว ยอมสามารถจะใหฆา คนทค่ี วรฆาได จะใหร ิบคนทคี่ วรริบกไ็ ด จะใหเ นรเทศคนทค่ี วรเนรเทศก็ได. เมอ่ื หมอมฉนั นัง่ อยูในที่วินิจฉยั ความกย็ ังมีคนทง้ั หลายพูดสอดข้ึนในระหวาง ๆ หมอมฉนั จะหา มวา ดกู อนทานผเู จรญิ ทัง้ หลาย เมื่อเราน่ังอยูใ นทวี่ นิ ิจฉยั ความ ทา นทงั้ หลายอยา พดู สอดขึน้ในระหวาง จงรอคอยใหสุดถอ ยคาํ ของเราเสียกอน ดงั น้ี กไ็ มไ ด คนทัง้ หลายก็ยังพดู สอดขึ้นในระหวา งถอ ยคําของหมอ มฉนั . ขา แตพระองคผเู จริญ แตหมอมฉนั ไดเ ห็นภกิ ษุทัง้ หลายในธรรมวินยั นี้ ในสมยั ใด พระผมู พี ระภาคเจาทรงแสดงธรรมแกบริษัทหลายรอ ย ในบริษทั นน้ั สาวกทัง้ หลายของพระผมู ีพระภาคเจาไมม เี สยี งจามหรอื เสียงไอเลย. ขาแตพ ระองคผ เู จรญิ เร่ืองเคยมีมาแลว พระผูมพี ระภาคเจา ทรงแสดงธรรมแกบ ริษทั หลายรอ ย ในบรษิ ทั นั้นสาวกของพระผมู ีพระภาคเจารูปหน่ึงไดไอข้ึน. เพอื่ นพรหมจรรยร ปู หนึง่ ไดเอาเขา กระตนุ เธอรปู นน้ั ดวยความประสงคจะใหเธอรูสกึ ตัววา ทานจงเงียบเสยี ง อยาไดทาํ เสยี งดงั ไป พระผูมีพระภาคเจา ผูเปน ศาสดาของเราท้งั หลายกาํ ลังทรงแสดงธรรมอยู. หมอ มฉันเกิดความคดิ ขึน้ วา นาอัศจรรยหนอไมเคยมีมา ไดยนิ วา บรษิ ัทจักเปนอันพระผมู ีพระภาคเจา ทรงฝกดีแลวอยางนี้โดยไมตองใชอาชญา โดยไมตองใชศ าสตรา. ขา แตพระองคผเู จรญิ หมอ มฉนัไมเคยไดเ ห็นบรษิ ัทอ่นื ที่ฝกไดดอี ยา งนี้ นอกจากธรรมวินัยน.ี้ แมขอ นี้ ก็เปนความเลอ่ื มใสในธรรมในพระผมู ีพระภาคเจาของหมอมฉนั ...

พระสตุ ตันตปฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 199 [๕๖๖] ขา แตพระองคผเู จรญิ อีกประการหนึ่ง หมอ มฉนั ไดเห็นกษตั ริยผูเปน บณั ฑิตบางพวกในโลกน้ี เปน ผฉู ลาด อาจยาํ่ ยถี อยคําอนั เปน ขาศึกไดมปี ญ ญาสามารถยงิ ขนทรายได. กษตั รยิ เหลา นั้น เหมอื นดงั เที่ยวทําลายทฐิ ิของผอู ่นื ดว ยปญ ญา. พอไดยนิ ขาววา พระสมณโคดมจักเสดจ็ ถึงบานหรอื นิคมชอ่ื โนน กษตั รยิ เ หลานั้นกพ็ ากนั แตง ปญหาดวยตั้งใจวา พวกเราจกั พากันเขาไปหาพระสมณโคดมแลวถามปญ หานี้ ถาพระสมณโคดมอนั พวกเราถามอยา งนี้แลว จักพยากรณอยา งน้ีไซร พวกเราจกั ยกวาทะอยางนีแ้ กพ ระสมณ-โคดม ถา แมพระสมณโคดมอนั เราท้ังหลายถามอยา งนแ้ี ลว จักพยากรณอยางนี้ไซร พวกเรากจ็ ักยกวาทะแมอ ยางน้แี กพระสมณโคดม. กษตั รยิ เหลา น้นัไดยินขาววา พระสมณโคดมเสด็จถึงบานหรอื นิคมโนนแลว ก็พากันไปเฝาพระผูมพี ระภาคเจาถงึ ทีป่ ระทับ. พระผูม ีพระภาคเจา ทรงชแ้ี จงใหก ษตั ริยเหลา นน้ั เห็นแจง ใหส มาทาน ใหอาจหาญ ใหราเรงิ ดวยธรรมกี ถา. กษตั ริยเหลานัน้ อันพระผมู ีพระภาคเจา ทรงช้ีแจงใหเหน็ แจง ใหสมาทาน ใหอาจหาญใหราเริง ดวยธรรมกี ถาแลว ไมทลู ถามปญ หากะพระผมู พี ระภาคเจา ท่ไี หนจกั ยกวาทะแกพระองคเ ลา ทแี่ ทก็พากันยอมตนเขา เปนสาวกของพระผมู พี ระ-ภาคเจา ขาแตพ ระองคผูเจรญิ แมข อนี้ กเ็ ปน ความเลือ่ มใสในธรรมในพระผูมีพระภาคเจา ของหมอมฉนั ... [๕๖๗] ขาแตพระองคผ ูเจรญิ อกี ประการหนง่ึ หมอ มฉนั ไดเ หน็พราหมณผูเ ปน บัณฑิต ฯลฯ คฤหบดผี ูเปน บณั ฑติ ... สมณะผูเปนบณั ฑิตบางพวกในโลกนี้ เปนผูฉ ลาด อาจยาํ่ ยถี อยคําอนั เปน ขาศกึ ได มีปญ ญาสามารถยิงขนทรายได. สมณะเหลานัน้ เหมือนดงั เทย่ี วทาํ ลายทฐิ ขิ องผอู นื่ ดว ยปญญา. พอไดยินขาววา พระสมณโคดมจักเสด็จถงึ บา นหรือนิคมโนน สมณะเหลาน้ันก็พากันแตงปญ หาดวยตั้งใจวา พวกเราจกั พากนั เขา ไปหาพระสมณ-

พระสุตตันตปฎก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 200โคดมแลวถามปญหาน้ี ถา พระสมณโคดมอนั พวกเราถามอยางนแ้ี ลว จกัพยากรณอยางนีไ้ ซร พวกเราจกั ยกวาทะอยางน้ี แกพ ระสมณโคดม ถาแมพระสมณโคดมอันเราทงั้ หลายถามอยางนแี้ ลว จักพยากรณอ ยา งน้ีไซร พวกเราก็จกั ยกวาทะแมอยา งนี้แกพ ระสมณโคดม. สมณะเหลานั้นไดย นิ ขา ววา พระ-สมณโคดมเสด็จถงึ บา นหรอื นิคมโนน แลว กพ็ ากันไปเฝา พระผมู พี ระภาคเจาถงึ ท่ีประทบั . พระผูม พี ระภาคเจา ทรงชแี้ จงใหสมณะเหลา นนั้ เห็นแจง ใหสมาทาน ใหอ าจหาญ ใหรา เริงดว ยธรรมีกถา. สมณะเหลา นน้ั อนั พระผูม-ีพระภาคเจา ทรงชแี้ จงใหเ ห็นแจง ใหส มาทาน ใหอ าจหาญ ใหร า เรงิ ดวยธรรมีกถาแลว ไมทลู ถามปญ หากะพระผูมีพระภาคเจา ทไ่ี หนจกั ยกวาทะแกพระองคเ ลา ทแ่ี ทยอมขอโอกาสกะพระผมู พี ระภาคเจา เพ่ือขอออกบวชเปนบรรพชิต. พระผูมพี ระภาคเจากท็ รงใหเขาเหลา น้นั บวช. ครน้ั เขาเหลานัน้ ไดบวชอยางนแี้ ลว เปน ผหู ลีกออกจากหมู ไมประมาท มคี วามเพยี ร มตี นสง ไปแลว อยูไ มนานนักก็ทําใหแจง ซ่ึงทสี่ ดุ แหงพรหมจรรยอ ันยอดเยย่ี ม ทกี่ ลุ บตุ รทง้ั หลายออกบวชเปน บรรพชติ โดยชอบตองการนนั้ ดว ยปญญาอนั ยงิ่ เองในปจจบุ นั เขาถึงอยู ทานเหลา น้นั พากันกลา วอยางน้วี า ดกู อนทานผูเจริญทงั้ หลาย เราท้ังหลายยอ มไมพ นิ าศละซิหนอ ดว ยวา เม่อื กอนเราทั้งหลายไมไ ดเปน สมณะเลย ก็ปฏิญาณวา เปนสมณะ ไมไดเ ปน พราหมณเลย กป็ ฏิญาณวาเปน พราหมณ ไมไ ดเปน พระอรหนั ตเลย กป็ ฏญิ าณวา เปนพระอรหนั ต บดั นี้พวกเราเปนสมณะ เปนพราหมณ เปนพระอรหันต. ขาแตพระองคผ ูเจรญิแมข อน้ี กเ็ ปน ความเลอ่ื มใสในธรรมในพระผมู พี ระภาคเจาของหมอ มฉนั . . . [๕๖๘] ขา แตพระองคผเู จรญิ อกี ประการหน่งึ ชา งไมส องคนคนหนงึ่ ชอ่ื อสิ ิทนั ตะ คนหนึ่งช่ือปรุ าณะ หมอ นฉนั ชบุ เลย้ี งไว ใชยวดยานของหมอ มฉนั หมอมฉนั ใหเ คร่ืองเลย้ี งชีพแกเขา นาํ ยศมาใหเ ขา แตถ ึงกระนน้ั