tripitaka_21

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 60อฺชนี ไดแ ก หลอดหยอดตา. บทวา โอทหิ แปลวา ตัง้ ไว. บทวา ปาสไดแ ก ขายทที่ าํ ดวยปาน. บทวา นาสทา ไดแก ไมก ระทบ. บทวา นิวาปไดแกอาหารเชนกบั เหยื่อและหญา ท่กี ลา วไวใน นิวาปสูตร. บทวา กนฺทนฺเตแปลวา ร่าํ รองราํ พัน. ก็พระเถระแสดงมารดาบิดาใหเ ปนเหมอื นพรานลา เนอื้ ดวยคาถานี้.แสดงเหลา ญาตนิ อกนั้นเปน เหมือนบริวารของพรานลา เน้ือ เงินและทองเหมือนขายปา น โภชนะที่ตนบรโิ ภคเหมือนเหย่ือและหญา ตนเอง เหมอื นเนอ้ื ใหญ.เปรียบเหมือนเนอื้ ใหญเคย้ี วเหยอ่ื และหญา เปน อาหารตามตองการ ดม่ื นาํ้ชคู อ ตรวจดบู ริวาร คิดวา เราไปสทู ่ีน้จี กั ปลอดภยั กระโดดขน้ึ มิใหก ระทบบวงของเหลา นายพรานเนื้อ ผกู ําลงั คราํ่ ครวญอยูเขา ปา ไป ถูกลมออ น ๆ โชยอยภู ายใตพุม ไมป ระดุจฉัตร มีเงาทึบ ยนื ตรวจดทู างทีม่ าฉันใด พระเถระก็ฉันนัน้ เหมือนกนั ครัน้ กลา วคาถาเหลา น้แี ลว ก็เหาะไปปรากฏท่ีพระราชอุทยานช่ือวามคิ าจิระ. ถามวา ก็เพราะเหตไุ รพระเถระจึงเหาะไป. ตอบวา ไดยนิ วาเศรษฐีบิดาของพระเถระน้นั ใหท ําลกู ดาลไวท ่ี ซุม ประตทู ง้ั ๗ ส่ังนกั มวยปล้ําไวว า ถาพระเถระจกั ออกไป จงจับมือเทาพระเถระไวเปล้ืองผา กาสายออกใหถือเพศคฤหสั ถ. เพราะฉะนนั้ พระเถระจึงคิดวา มารดาบดิ านนั้ จับมือเทาพระมหาขีณาสพเชน เรา จะพงึ ประสบสง่ิ มใิ ชบุญ ขอ น้ัน อยา ไดมแี กม ารดาบดิ าเลย จงึ ไดเ หาะไป. ก็พระเถระชาวปรสมทุ ร ยังยืนกลา วคาถาเหลา นแ้ี ลวเหาะไปปรากฏทพี่ ระราชอุทยาน มคิ าจิระของพระเจา โกรัพยะ. แนวทางถอยคาํ มีดงั น.ี้ คําวา มิคคฺ โว เปนชื่อของคนเฝา พระอทุ ยานน้นั . บทวา โสเธนฺโตไดแก กระทาํ ทางไปพระราชอทุ ยานใหเ สมอ ใหถากสถานท่ที ่คี วรจะถาก ใหกวาดสถานทท่ี คี่ วรจะกวาดและกระทาํ การเกลียทรายโรยดอกไมต ้งั หมอ นาํ้ เตม็ตั้งตน กลวยเปน ตน ไวภายในพระราชอุทยาน. บทวา เยน ราชา โกรโพยฺ

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 61เตนปู สงกฺ มิ ความวา คนเฝาสวน คิดวา พระราชาของเรา ตรสั ชมกลุ บตุ รผูนท้ี ุกเม่อื ทรงมีพระประสงคจ ะพบแตไ มทรงทราบวา กุลบุตรผนู นั้ มาแลวเพราะฉะนัน้ บรรณาการน้เี ปนของย่งิ ใหญ เราจกั ไปกราบทลู พระราช จงึ เขาไปเฝา พระเจาโกรพั ยะ. บทวา กติ ตฺ ยมาโน อโหสิ ความวา ไดยินวา พระราชานน้ั ระลกึแลว ระลึกถึงพระเถระตรัส คุณวา กลุ บุตรผลู ะสมบตั ใิ หญเห็นปานนั้นบวชแลวกลบั มาอีกก็ไมใยดี ทัง้ ในทามกลางหมพู ล ท้ังทามกลางนางราํ ชอื่ วา กระทาํกิจที่ทําไดย าก. พระเจาโกรัพยนี้ทรงถอื เอาคณุ ขอ น้ันจึงตรสั อยางนี้. บทวาวิสชฺ เชถาติ วตวฺ า ความวา สงิ่ ใดสมควรแกผูใ ดในพวกคนสนิท มหา -อาํ มาตยแ ละไพรพลเปนตน ก็ใหพระราชทานสง่ิ นั้นแกผูนั้น. บทวา อุสสฺ ตายอสุ ฺสตาย ความวา ที่คับคง่ั แลว คบั คงั่ แลว. ทรงพาบริษัททีค่ บั คัง่ ดว ยมหา-อาํ มาตยขาราชการผูใหญเปนตนเขา ไปแลว. พระราชทรงสําคัญวา เคร่ืองลาดไมยังบางจงึ เปนอันทรงกระทําใหชัน้ ดอกไมเปนตน หนา กําหนดไวก วา ง ไมบอกกลาวแลวนั่งในทเี่ ชนนนั้ ไมค วรจึงกลาวอยางนี้วา อธิ ภว รฏปาโลกฏ ตถฺ เร นิสที ตุ พระรฐั ปาละผเู จริญ โปรดนั่งบนเครอื่ งลาดไมใ นทนี่ ี้. บทวา ปาริชุ ฺานิ ความวา ภาวะคอื ความเสอ่ื มไดแ กค วามสนิ้ ไป. บทวา ชณิ โฺ ณ ไดแ ก แกเพราะชรา. บทวา วุฑโฺ ฒ คือ เจริญดวยวัย.บทวา มหลลฺ โก คือ แกโดยชาต.ิ บทวา อทฺธคโต คือ ลว งกาลผานวัย.บทวา วโยอนุปปฺ ตฺโต คือถงึ ปจฉมิ วยั แลว . บทวา ปพพฺ ชติ ไดแกไ ปวหิ ารใกล ๆ ไหวภ กิ ษุ ใหทานเกิดความการณุ ออนวอนวา ครั้งผมเปนหนมุ ทาํกศุ ลไวมาก บดั นี้ เปน คนแก ชอื่ วา การบรรพชานี้เปนของคนแก กระผมจกั กวาดลานเจดยี  กระทําการแผว ถางเปน อยู โปรดใหผ มบวชเถดิ ขอรับ.พระเถระก็ใหบวช ดว ยความกรุณา. ทา นกลา วคาํ น้ีหมายถึงการบวชเมอ่ื แก

พระสุตตันตปฎก มัชฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 62น้นั . แมใ นวารทีส่ อง ก็นยั นี้เหมอื นกนั . บทวา อปปฺ าพาโธ ไดแ ก ไมมีโรค. บทวา อปปฺ าตงฺโก ไดแก ไมม ที กุ ข. บทวา สมเวปากนิ ิยา ไดแ กประกอบดว ยไฟธาตุ ท่ยี อ ยอาหารสมํ่าเสมอดี. บทวา คหณิยา ไดแก เตโธธาตุ ทเี่ กดิ แตกรรม. อาหารของผใู ด ท่พี อบริโภคแลวยอ มยอย ก็หรอื วาของผใู ดยอ มตงั้ อยูอ ยา งนนั้ เหมอื นอาหารทยี่ ังเปน หออยู ประกอบดว ยไฟธาตุทีย่ อยสม่ําเสมอกันทัง้ สองนั้น. สว นผูใดเวลาบรโิ ภคแลวกเ็ กิดความตองการอาหาร ผนู ชี้ ่ือวาประกอบดวยไฟธาตุทีย่ อยสมํ่าเสมอด.ี บทวา นาติสีตายนาจฺจณุ หฺ าย ไดแ ก. ไมเ ย็นนัก ไมรอ นนักดวยเหตุนน้ั น่นั แหละ. บทวาอนปฺ พฺเพน ความวา ตามลําดับเปน ตนวา พระราชาทรงพิจารณา. ในวาระท่สี องกพ็ งึ ทราบโดยลําดับ มีราชภัยโจรภัยและฉาตกภยั เปน ตน. บทวาธมฺมทุ ฺเทสา อุททฺ ิฏา ไดแก ยกธรรมนทิ เทสขึน้ แสดง. บทวา อปุ นยี คิไดแ ก ไปใกลชรามรณะ หรอื ถูกนําไปในชรามรณะน้นั ดว ยความสิ้นอายุ.บทวา อทธฺ ุโว คอื เวนจากการตั้งอยูย ่ังยืน. บทวา อตาโณ ไดแ ก เวนจากความสามารถทีจ่ ะตอ ตาน. บทวา อนภสิ สฺ โร ไดแก ไมม ีสรณะ คอืเวน จากความสามารถทจ่ี ะมีสรณะใหย่ิงแลว เบาใจ. บทวา อสฺสโก คอื ไมมีของตน เวน จากของทเี่ ปน ของตน. บทวา สพฺพ ปหาย คมนยี  ไดแกโลกจาํ ตองละสิ่งทั้งปวง ที่กําหนดวา เปน ของตนไป. บทวา ตณหฺ าทาโสแปลวา เปนทาสแหงตัณหา. บทวา หตถิสมฺ ิ แปลวา ในเพราะศลิ ปะชา ง.บทวา กตาวี ไดแก กระทาํ กิจเสรจ็ แลว ศึกษาเสรจ็ แลว อธิบายวา มีศิลปะคลองแคลว. ในบททงั้ ปวงกน็ ยั น.้ี บทวา อรู พุ ลี ไดแ กส มบรู ณดว ยกาํ ลงั ขา.จริงอยู ผใู ดมกี ําลังขาทีจ่ ะจบั โลแ ละอาวธุ เขา ไปสูก องทัพของปรปกษ ทาํ ลายสง่ิ ท่ยี งั มไิ ดทาํ ลาย ธาํ รงสิ่งที่ทําลายไวไดแ ลว นําราชสมบตั ิท่ีอยูในมอื ของปรปก ษมาได. ผูนชี้ ่ือวา มีกาํ ลังขา. บทวา พาหพุ ลี ไดแก สมบูรณดว ย

พระสุตตันตปฎก มัชฌิมนิกาย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 63กําลังแขน. คําทเี่ หลอื ก็เชน กับนัยกอนนั่นแล. บทวา อลมตโฺ ต แปลวามีอตั ตภาพอันสามารถ. บทวา ปริโยธาย วตฺติสสฺ นตฺ ิ ไดแ ก กําหนดถอืเอาวา จักครอบงําอันตรายทเ่ี กดิ ขึ้นเปนไป. พระราชานน้ั ทรงนาํ เหตแุ หงธัมมุทเทศ ในเบอื้ งสูงมากลา วคํานี้วา ทานรฐั บาลผเู จรญิ เงนิ ทองเปน อันมากในราชกลู นม้ี อี ยู. บทวา อถาปร เอตทโวจ ความวา พระเถระไดก ลาวลําดับธมั มทุ เทส ๔ โดยนัยเปนตน วา เอต ปสสฺ ามิ โลเก. ในบทเหลา นัน้ บทวาภยิ โฺ ย จ กาเม อภปิ ตฺถยนฺติ ความวา ปรารถนาวัตถกุ ามและกเิ ลสกามย่ิง ๆขึ้นไปอยางนี้วา ไดห นง่ึ อยากไดสอง ไดสองอยากไดส่.ี บทวา ปสยฺห ไดแกขมคณุ สมบตั .ิ บทวา สสาครนตฺ  ไดแ กพรอ มดวยมีสาครเปน ทส่ี ุด. บทวาโอร สมุททสฺส ความวา ไมอ มิ่ ดวยรฐั ของตน มีสมทุ รเปน ของเขต. บทวาน หตถฺ ิ ตดั บทวา น หิ อตฺถิ แปลวา ไมม เี ลย. บทวา อโห วตาโน ตัดบทวา อโห วต น.ุ อกี อยา งหนึ่ง ปาฐะกอ็ ยา งนี้เหมอื นกัน. บทวา อมราติจาหุตดั บทวา อมร อิติ จ อาห.ุ ทานอธบิ ายวา ญาติลอมญาตผิ ตู าย ครํา่ ครวญชนทง้ั หลายกลา วคาํ เปนตนแมวา โอ หนอ พีข่ องเราตาย บตุ รของเราตาย.บทวา ผสุ นฺติ ผสฺ ส คือ ถูกตอ งมรณผสั สะ. บทวา ตเถว ผฏุ โ ความวาคนโงฉันใด แมน ักปราชญก ็ฉันนน้ั เหมือนกัน มรณผสั สะถกู ตองแลว ชือ่ วาคนทม่ี รณผัสสะไมถ ูกตอ งไมม ี. ขอ ความแปลกนั มดี งั นี้ . บทวา พาโล หิพาลยฺ า วธิ ิโตว เสติ ความวา คนโงอ าศยั มรณผสั สะ แทงแลวนอนอยู เพราะความเปนคนพาลถูกมรณผสั สะ กระทบแลว นอนอยู ยอมหวนั่ ไหว ยอ มผันแปรดวยความวปิ ฏสิ ารเปนตนวา เราไมไ ดกระทาํ ความดีไวห นอ. บทวา ธีโร จน เวธติ ความวา คนฉลาดเห็นสุคตินมิ ิต ก็ไมห วน่ั ไมไหว. บทวา ยายโวสาน อธิ าธิคจฺฉติ ความวา บรรลุพระอรหัตทสี่ ุดแหงกิจทั้งปวงในโลกนี้

พระสุตตันตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 64ดว ยปญ ญาอันใด ก็ปญญาอันนนั้ สูงสดุ กวาทรัพย. บทวา อโพฺยสติ ตฺตาความวา เพราะยงั อยไู มจบพรหมจรรย อธิบายวา เพราะยงั ไมม กี ารบรรลุอรหตั . บทวา ภวาภเวสุ ไดแ ก ในภพเลวและประณีต. บทวา อุเปติคพภฺ ฺจ ปรจฺ โลก ความวา เมือ่ คนเหลา น้นั กระทําบาปอยู สัตวผูใดผหู นง่ึ ตอ งประสบสงั สารวฏั สบื ๆ ไป ยอมเขาถึงครรภและโลกอ่นื . บทวาตสฺสปฺปปฺโย ความวา คนไมมีปญ ญาอน่ื กเ็ ชอื่ ถอื คนไมม ีปญญาเชนนัน้ น้นั .บทวา สกมฺมุนา หฺ ติ ความวา ยอมเดอื นรอนดว ยกรรมกรณ มีตดี วยหวายเปนตน ดวยอํานาจกรรมทีต่ นเองทําไว. บทวา เปจฺจ ปรมฺหิ โลเกความวา ไปจากโลกนีแ้ ลว เดือดรอ นในอบายโลกอื่น. บทวา วริ ูปรูเปนมีรปู ตา ง ๆ อธิบายวา มีสภาวะตาง ๆ. บทวา กามคุเณสุ ไดแก เห็นอาทีนพในกามคณุ ท้งั ปวงทง้ั ในปจจุบันและภายภาคหนา. บทวา ทหรา แปลวาออน โดยท่สี ุดเพยี งเปน กลละ. บทวา วฑุ ฺฒา คือเกินรอยป. บทวา อปณฺณกสามฺเมว เสยโฺ ย ความวา มหาราช อาตมภาพ บวชเพราะใครครวญแลววาสามญั ญผลเทา นั้นไมผดั ไมแยกเปนสองนาํ สตั วออกจากทุกขโ ดยสว นเดยี ว เปนธรรมอนั ยงิ่ กวา ดวย ประณตี กวาดวย เพราะฉะนนั้ พระองคท รงเหน็ ทรงสดบั อยา งไร จงึ ตรัสขอ ใด จงจาํ อาตมภาพวา อาตมภาพเห็นและฟงขอ นจ้ี ึงออกบวช แลว ก็จบเทศนาแล. จบ อรรถกถารฏั ฐปาลสูตรที่ ๒

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌิมนิกาย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 65 ๓. มฆเทวสตู ร [๔๕๒] ขาพเจาไดส ดบั มาอยางน้ี :- สมยั หน่ึง พระผมู ีพระภาคเจาประทบั อยทู ่อี มั พวนั ของพระเจามฆเทวะ ใกลเ มืองมิถิลา. ครั้งนน้ั พระผูมีพระภาคเจา ทรงแยม พระสรวลใหปรากฏ ณ ประเทศแหง หน่งึ . ลาํ ดบั นั้น ทา นพระอานนทไดม คี วามคดิ วาอะไรหนอเปนเหตุ อะไรเปน ปจจยั ใหพระผมู ีพระภาคเจา ทรงแยม พระสรวลพระตถาคตทัง้ หลายไมท รงแยม พระสรวลโดยหาเหตมุ ิได ดังนแ้ี ลว จงึ ทาํจีวรเฉวียงบา ขางหนึง่ ประนมอญั ชลไี ปทางพระผมู พี ระภาคเจา แลว ไดทลูถามวา ขาแตพระองคผ เู จริญ อะไรหนอเปนเหตุ อะไรเปนปจจัย ใหพระผูมีพระภาคเจา ทรงแยม พระสรวล พระตถาคตท้งั หลายไมทรงแยม พระสรวลโดยหาเหตุมไิ ด. [๔๕๓] พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสวา ดกู อ นอานนท เร่อื งเคยมมี าแลวในเมืองมิถิลาน้แี หละ ไดม ีพระราชาพระนามวา มฆเทวะ ทรงประกอบในธรรมเปนพระธรรมราชา เปนพระมหาราชาผทู รงทัง้ อยูในธรรม ทรงประพฤติราชธรรมในพราหมณคหบดี ในชาวนคิ มและชาวชนบท ทรงรักษาอโุ บสถทกุ วนั ที่สบิ สีส่ บิ หาและแปดคาํ แหง ปกษ. ดกู อ นอานนท ครัง้ นนั้ ดวยลว งปเปนอนั มาก ลว งรอยปเปนอนั มาก ลวงพนั ปเปนอนั มาก พระเจา มฆเทวะรับส่ังกะชางกลั บกวา ดูกอนเพื่อนกลั บก ทา นเหน็ ผมหงอกเกดิ บนศรี ษะของเราเมอ่ื ใด พึงบอกเราเมื่อนัน้ . ชางกลบกทูลรับพระเจา มฆเทวะวา อยางนั้นขอเดชะ. ดวยลวงปเ ปนอนั มาก ลว งรอยปเ ปน อนั มาก ลว งพันปเ ปนอันมาก ชา งกลั บกไดเ ห็นพระเกศาหงอกเกดิ บนพระเศียรของพระเจา มฆเทวะ

พระสุตตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 66แลวไดกราบทลู วา เทวทตู ปรากฏแกพระองคแลว พระเกศาหงอกเกดิ บนพระเศียรแลวเห็นปรากฏอย.ู พระเจา มฆเทวะตรัสวา ดูกอ นเพ่ือนกลั บก ถาอยางนนั้ ทานจงเอาแหนบถอนผมหงอกนัน้ ใหด ี แลววางลงที่กระพมุ มือของเราเถดิ . ชางกัลบกทลู รับสั่งของพระเจามฆเทวะ แลวจงึ เอาแหนบถอนพระ-เกศาหงอกนน้ั ดว ยดี แลว วางไวท่ีกระพมุ พระหตั ถข องพระเจา มฆเทวะ. คร้งั นน้ัพระเจามฆเทวะพระราชทานบา นสว ยแกช า งกลั บก แลวโปรดใหพ ระราชทานกมุ ารผูเ ปน พระราชบตุ รองคใ หญม าเฝา แลวรับสงั่ วา ดูกอ นพอ กุมาร เทวทตูปรากฏแกเ ราแลว ผมหงอกเกดิ ท่ีศีรษะแลวเห็นปรากฏอยู กก็ ามทั้งหลายท่ีเปน ของมนุษยเ ราไดบริโภคแลว เวลานเี้ ปน สมัยท่ีจะแสวงหากามท้ังหลายท่ีเปนทิพย มาเถิดพอกุมาร เจาจงครองราชสมบัตินี้ สว นเราจักปลงผมและหนวด นงุ หม ผากาสายะออกจากเรือนบวชเปนบรรพชติ ดกู อนพอ กมุ ารสว นเจา เม่อื ใดพึงเห็นผมหงอกเกิดบนศีรษะ เมอื่ นน้ั เจาพึงใหบานสว ยแกชางกัลบก พงึ พรํ่าสอนราชกุมารผเู ปน พระราชบุตรองคใหญในการทจี่ ะเปนพระราชาใหด ี แลว ปลงผมและหนวด นงุ หม ผา กาสายะ ออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชติ เถิด เจา พึงประพฤตติ ามวัตรอนั งาม ทเ่ี ราต้งั ไวแลว น้ี เจาอยาไดเปนบรุ ษุ คนสดุ ทายของเราเลย เมือ่ สมัยแหงบรุ ษุ ใดเปน ไปอยู วตั รอันงามเห็นปานนีข้ าดสูญไป สมัยแหงบุรุษน้ันช่อื วา เปนบุรษุ คนสดุ ทา ยของราช-บรรพชติ นนั้ ดูกอ นพอกุมาร เจา จะพึงพระพฤติตามวัตรอันงามทเ่ี ราตง้ั ไวแลวน้ี ไดด ว ยประการใด เรากลาวอยางนก้ี ะเจาดวยประการน้ัน เจาอยา ไดเปน บรุ ุษคนสดุ ทา ยของเราเลย.

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 67 พระเจา มฆเทวะทรงผนวช [๔๕๔] ดกู อนอานนท คร้ังนน้ั พระเจามฆเทวะครน้ั พระราชทานบานสว ยแกช า งกลั บก และทรงพราํ่ สอนพระราชกุมารผูเ ปน พระราชบตุ รองคใหญ ในการท่จี ะเปน พระราชาใหดีแลว ทรงปลงพระเกศาและพระมสั สุทรงนงุ หม ผา กาสายะ เสดจ็ ออกจากพระราชนเิ วศน ทรงผนวชเปนบรรพชิตท่ีมฆเทวัมพวนั นแ้ี ละ ทาวเธอทรงมพี ระหฤทัยประกอบดว ยเมตตา ทรงแผไ ปท่วั ทศิ หนึง่ อยู ในทิศท่ีสอง ในทิศทส่ี าม ในทิศทีส่ กี่ ็เหมือนกนั ทรงมีพระ-หฤทัยประกอบดว ยเมตตา อันไพบูลย เปนมหัคคตะ หาประมาณมไิ ด ไมม เี วรไมมีความเบียดเบยี น แผไปทว่ั โลก โดยมุงประโยชนแ กส ตั วทกุ เหลา ในท่ีทกุ สถาน ทั้งในทศิ เบื้องบน เบอื้ งลา ง เบอ้ื งขวาง ดวยประการฉะน้.ี ทรงมีพระหฤทัยประกอบดวยกรณุ า... ทรงมพี ระหฤทัยประกอบดวยมทุ ติ า... ทรงมีพระหฤทยั ประกอบดว ยอุเบกขา แผไปทั่วทศิ หนึ่งอยู. ในทิศท่สี อง ในทศิ ทสี่ ามในทิศท่ีส่กี เ็ หมอื นกัน . ทรงมีพระหฤทัยประกอบดวยอุเบกขาอนั ไพบลู ย เปนมหัคคตะหาประมาณมิได. ไมม เี วร ไมมคี วามเบียดเบียน แผไ ปทัว่ โลก โดยมุงประโยชนแ กส ัตวท กุ เหลาในที่ทกุ สถานทงั้ ในทศิ เบ้ืองบน เบ้อื งหนา เบอ้ื งขวางดว ยประการฉะน้.ี ดกู อนอานนท ก็พระเจามฆเทวะทรงเลน เปนพระกมุ ารอยูแปดหม่นื สี่พนั ป ทรงดาํ รงความเปนอุปราชแปดหมนื่ สพี่ ันป เสวยราชสมบตั ิแปดหม่นื สี่พันป เสด็จออกจากพระราชนิเวศนทรงผนวชเปน บรรพชติประพฤติพรหมจรรยอ ยูท่ีมฆเทวัมพวันน้ีแลแปดหม่นื สีพ่ นั ป. พระองคทรงเจริญพรหมวิหารสแ่ี ลว เมื่อสวรรคตไดเสด็จเขา ถึงพรหมโลก. [๔๕๕] ดูกอนอานนท คร้งั นน้ั พระราชบุตรของพระเจามฆเทวะโดยลวงปไปเปน อันมาก ลวงรอยปเ ปน อันมาก ลว งพันปเปน อนั มาก รบั สัง่ กะชางกลั บกวาดูกอนเพอ่ื นกัลบก ทา นเห็นผมหงอกเกดิ บนศีรษะของเราเมอ่ื ใด

พระสุตตันตปฎก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 68พงึ บอกแกเราเมือ่ นั้น. คร้ังน้ัน ชา งกลั บกรบั คําสัง่ ของพระราชบุตรแหงพระเจามฬเทวะวา อยา งนนั้ ขอเดชะ. ดวยลวงปเ ปน อันมาก ลว งรอ ยปเ ปน อนั มากลวงพันปเปน อันมาก ชางกัลบกไดเ หน็ พระเกศาหงอกเกิดบนพระเศียรของพระ-ราชบตุ รแหงพระเจา มฆเทวะ แลวไดกราบทูลวา เทวทตู ปรากฏแกพระองคแลว พระเกศาหงอกเกิดบนพระเศียรเห็นปรากฏอยู. พระราชบตุ รของพระเจามฆเทวะตรัสวา ดกู อนเพ่ือนกัลบก ถาอยางน้ัน ทา นจงเอาแหนบถอนผมหงอกนน้ั ใหดี แลววางในกระพมุ มือของเราเถดิ . ชางกัลบกรบั คําสงของพระราชบุตรแหง พระเจา มฆเทวะ แลวจงึ เอาแหนบถอนพระเกศาหงอกนนั้ ดว ยดี แลว วางไวใ นกระพุม พระหตั ถของพระราชบตุ รแหงพระเจามฆเทวะ. ครง้ั นนั้ พระราชบุตรของพระเจา มฆเทวะ พระราชทานบา นสว ยแกช างกลั บก. แลว โปรดใหพ ระราชกมุ ารผเู ปน พระราชบตุ รองคใหญม าเฝา แลวไดต รัสวา ดกู อ นพอ กุมาร เทวทูตปรากฏแกเ ราแลว ผมหงอกเกิดบนศรี ษะแลวเหน็ ปรากฏอยู กามท้ังหลายทเ่ี ปน ของมนษุ ยเ ราบรโิ ภคแลวเวลานเี้ ปน สมยั ทีจ่ ะแสวงหากามอนั เปนทพิ ย มาเถิดพอ กมุ าร เจาจงครองราชสมบตั นิ ี้ สว นเราจกั ปลงผมและหนวด นงุ หม ผา กาสายะ ออกจากเรือนบวชเปนบรรพชิต ถาแมเ จาพึงเห็นผมหงอกเกดิ บนศรี ษะเมื่อใด เมื่อนั้น เจา พงึใหบานสว ยแกช า งกลั บกแลวพร่าํ สอนราชกุมารผูเ ปนบุตรคนใหญใ นการทีจ่ ะเปนพระราชาใหดี แลวพงึ ปลงผมและหนวด นุงหมผา กาสายะ ออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิต พงึ ประพฤตติ ามวตั รอันงามนที้ ่เี ราตง้ั ไวแ ลว เจาอยา ไดเ ปนบุรษุ คนสดุ ทายของเราเลย เมอ่ื ยคุ แหงบุรษุ ใดเปน ไปอยูวตั รอันงามเหน็ ปานน้ีขาดสูญไป ยคุ แหงบุรุษนั้นช่ือวา เปนบุรุษคนสดุ ทา ย ของราชบรรพชติ นัน้ . ดกู อนพอกมุ าร เจาจะพงึ ประพฤติวัตรอันงาม

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌมิ นกิ าย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 69ทเ่ี ราตั้งไวแ ลว นไ้ี ดด ว ยประการใด เรากลาวอยา งนกี้ ะเจา ดว ยประการนน้ั เจาอยา ไดเปนบรุ ษุ คนสดุ ทายของเราเลย. พระราชบุตรของพระเจา มฆเทวผนวช [๔๕๖] ดกู อนอานนท ครงั้ นั้น พระราชบตุ รของพระเจามฆเทวะคร้นั พระราชทานบานสวยแกช างกัลบก ทรงพราํ่ สอนพระราชกุมารผเู ปน พระ-ราชบุตรองคใหญใ นการทจ่ี ะเปนพระราชาใหด แี ลว ทรงปลงพระเกศาและพระมสั สุ ทรงครองผา กาสายะ แลวเสด็จออกจากพระราชนเิ วศน ทรงผนวชเปนบรรพชิตอยใู นมฆเทวัมพวนั นี้แล. ทาวเธอมพี ระหฤทยั ประกอบดวยเมตตาทรงแผไปท่ัวทิศหน่ึงอย.ู ในทิศที่สอง ในทิศที่สาม ในทศิ ทส่ี ี่ก็เหมือนกนั .มพี ระหฤทยั ประกอบดว ยเมตตาอันไพบูลย เปนมหัคคตะ หาประมาณมิได ไมมีเวร ไมมคี วามเบยี ดเบยี นทรงแผไปทัว่ โลก โดยมุง ประโยชนแ กส ตั วท ุกเหลาในท่ที กุ สถาน ทง้ั ในทิศเบ้อื งบน เบ้ืองลาง เบอ้ื งขวาง ดว ยประการฉะน้ี.มีพระหฤทัยประกอบดว ยกรุณา. . . มพี ระหฤทัยประกอบดวยมุทติ า... มพี ระ-หฤทัยประกอบดว ยอเุ บกขา ทรงแผไปทวั่ ทิศหน่ึงอย.ู ในทศิ ท่สี อง ในทศิ ทส่ี ามในทศิ ที่ส่ีเหมอื นกัน. มีพระหฤทยั ประกอบดวยอเุ บกขาอนั ไพบูลย เปนมหคั คตะหาประมาณมิได ไมมเี วร ไมม ีความเบียดเบยี น แผไ ปทัว่ โลก โดยมุงประโยชนแกส ัตวท กุ เหลา ในท่ที กุ สถานท้ังในทิศเบอ้ื งบน เบ้อื งลาง เบ้ืองขวางดวยประการฉะน.ี้ ดูกอนอานนท พระราชบตุ รของพระเจา มฆเทวะ ทรงเลนเปน พระกมุ ารแปดหมื่นสี่พนั ป ทรงดํารงความเปนอุปราชแปดหมื่นสพ่ี ันปเสวยราชสมบัตแิ ปดหม่ืนสพี่ ันป เสดจ็ ออกจากพระราชนเิ วศนทรงผนวชเปนบรรพชติ ประพฤติพรหมจรรยอยูท่ีมฆเทวมั พวนั นแ้ี ล แปดหมนื่ สพ่ี นั ป.พระองคท รงเจริญพรหมวิหารสี่แลว เม่ือสวรรคต ไดเ สดจ็ เขาถึงพรหมโลก.

พระสตุ ตันตปฎก มัชฌิมนกิ าย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 70 [๔๕๗] ดกู อนอานนท กพ็ ระราชบตุ รพระราชนัดดาของพระเจามฆเทวะสืบวงศนน้ั มาแปดหมื่นสี่พันชั่วกษตั รยิ  ไดป ลงพระเกศาและมสั สุ ทรงครองผากาสายะ เสดจ็ ออกจากพระราชนิเวศน ทรงผนวชเปน บรรพชิต ณมฆเทวมั พวนั นี้แล. ทา วเธอเหลา นั้นมพี ระหฤทัยประกอบดวยเมตตา แผไปท่วัทิศหนึ่งอย.ู ในทิศทสี่ อง ในทศิ ที่สาม ในทศิ ทสี่ ่กี เ็ หมอื นกัน. มีพระหฤทยัประกอบดว ยเมตตาอันไพบลู ย เปนมหคั คตะ หาประมาณมิได ไมม ีเวร ไมม ีความเบยี ดเบียนแผไ ปทว่ั โลก โดยมงุ ประโยชนแ กสตั วทุกเหลา ในที่ทุกสถานทัง้ ในทิศเบื้องบน เบ้อื งตาํ่ เบื้องขวาง ดว ยประการฉะนี.้ มพี ระหฤทยั ประกอบดว ยกรณุ า . . . มีพระหฤทยั ประกอบดว ยมทุ ติ า... มพี ระหฤทัยประกอบดว ยอเุ บกขาทรงแผไปทว่ั ทศิ หน่งึ อย.ู ในทิศทส่ี อง ในทิศทส่ี าม ในทิศที่สกี่ ็เหมอื นกัน. ทรงมพี ระหฤทยั ประกอบดว ยอเุ บกขาอันไพบลู ย เปน มหัคคตะหาประมาณมไิ ด ไมมีเวร ไมม คี วามเบียดเบยี น แผไปทว่ั โลกทั้งปวง โดยมุงประโยชนแ กสัตวทุกเหลา ในทที่ กุ สถาน ท้งั ในทศิ เบ้อื งบน เบอ้ื งลางเบ้อื งขวาง ดว ยประการฉะน้.ี ทา วเธอเหลา นนั้ ทรงเลน เปนพระกุมารแปดหม่ืนสีพ่ ันป ดาํ รงความเปน อุปราชแปดหม่ืนส่ีพันป เสวยราชสมบตั ิแปดหมน่ืสพ่ี นั ป เสดจ็ ออกจากพระราชนเิ วศนทรงผนวชเปนบรรพชิตประพฤติ-พรหมจรรยอยทู ี่มฆเทวัมพวันน้แี ล แปดหมื่นสพ่ี นั ป. พระองคท รงเจรญิพรหมวหิ ารสแ่ี ลว เม่ือสวรรคตไดเสด็จเขา ถึงพรหมโลก. พระเจา นมิ ริ าชเปนพระราชาองคสดุ ทายแหงราชบรรพชติ เหลานน้ั เปนพระราชาประกอบในธรรมเปนพระธรรมราชา เปน พระมหาราชาผูท รงสถติ อยูใ นธรรม ทรงประพฤติ-ธรรมในพราหมณคหบดี ชาวนคิ มและชาวชนบท ทรงรกั ษาอโุ บสถทกุ วันท่ีสบิ ส่ี ทีส่ บิ หา และทแี่ ปดแหง ปกษ.

พระสุตตนั ตปฎก มัชฌิมนิกาย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 71 [๔๕๘] ดกู อ นอานนท เรอ่ื งเคยมมี าแลว อนั ตรากถานเ้ี กดิ ข้ึนแลวแกเ ทวดาชัน้ ดาวดงึ สผ นู ัง่ ประชมุ กัน ณ สภาช่อื สธุ รรมาวา ดกู อ นผเู จริญ เปนลาภของชนชาววิเทหะหนอ ดกู อนผเู จรญิ ชนชาววิเทหะไดด แี ลว หนอ ที่พระเจานิมิราชของเขาเปนพระราชาประกลบในธรรม เปนพระธรรมราชาเปนพระมหาราชาผทู รงสถติ อยใู นธรรม ทรงประพฤตธิ รรมในพราหมณคหบดี ชาวนคิ มและชาวชนบท และทรงรักษาอโุ บสถทุกวนั ท่สี บิ ส่ี ทีส่ บิ หาและทแ่ี ปดแหงปก ษ. ทาวสักกะเขา เฝา [๔๕๙] ดูกอ นอานนท ครงั้ นนั้ ทาวสักกะจอมเทพตรสั เรียกเทวดาชน้ั ดาวดงึ สมาวา ดกู อ นทา นผูนิรทกุ ขทงั้ หลาย ทานทง้ั หลายปรารถนาจะเหน็พระเจา นิมริ าชหรือไม. เทวดาชน้ั ดาวดงึ สทูลวา ขาแตพ ระองคผูน ิรทุกข ขาพระองคท้งั หลายปรารถนาจะเห็นพระเจานิมิราช. ดูกอ นอานนท สมัยนัน้ ในวนั อุโบสถ ทส่ี ิบหา พระเจา นิมริ าชทรงสนานพระกายท่วั พระเศยี รแลว ทรงรกั ษาอุโบสถ เสดจ็ ขึ้นปราสาทอันประเสริฐประทบั นั่งอยูช้ันบน. ครงั้ นั้น ทาวสกั กะจอมเทพทรงหายไปในหมูเทวดาชัน้ ดาวดงึ ส ไปปรากฏเฉพาะพระพกั ตรพ ระเจานมิ ิราช เปรียบเหมอื นบรุ ษุ มกี ําลงั พงึ เหยยี ดแขนที่คอู อก หรอื พึงคูแ ขนท่เี หยียดเขา ฉะน้ัน แลวไดต รสั วา ขา แตมหาราช เปน ลาภของพระองค ขา แตม หาราช พระองคไดดีแลว เทวดาชัน้ ดาวดึงส น่ังประชมุ กนั สรรเสริญอยใู นสธุ รรมาสภาวา ดูกอ นทานผูเจรญิ เปน ลาภของชนชาววเิ ทหะหนอ ดูกอ นทานผูเ จรญิ ชนชาววิเทหะไดดีแลว หนอ ทพ่ี ระเจานิมริ าชผูทรงธรรม เปน พระธรรมราชา เปน

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 72พระมหาราชาผสู ถติ อยใู นธรรม ทรงประพฤติธรรมในพราหมณคหบดี ชาวนิคมและชาวชนบท และทรงรักษาอุโบสถทกุ วนั ทีส่ บิ ส่ี ทส่ี บิ หา และทแี่ ปดแหงปกษ ขา แตมหาราช เทวดาชั้นดาวดงึ สปรารถนาจะเห็นพระองค หมอ มฉนั จักสงรถมาอาชาไนยเทยี มมา พนั หนงึ่ มาใหพระองค พระองคพ งึ ข้ึนประทบัทิพยยานเถิด อยาทรงหว่ันพระทยั เลย. พระเจานมิ ริ าชทรงรบั ดวยอาการนงิ่ อยูครงั้ นั้น ทา วสกั กะจอมเทพทรงทราบวา พระเจา นมิ ิราชทรงรับเชิญแลว ทรงหายไปในท่เี ฉพาะพระพักตรพระเจานมิ ริ าช มาปรากฏในเทวดาช้นั ดาวดงึ สเปรียบเหมือนบรุ ษุ มกี าํ ลังพงึ เหยยี ดแขนทีค่ อู อก หรือพึงคูแ ขนที่เหยียดเขาฉะนัน้ . นําเสดจ็ พระเจานิมิราชถึงสุธรรมาสภา [๔๖๐] ดูกอนอานนท ครงั้ นั้น ทา วสกั กะจอมเทพ ตรัสเรียกมาตลีเทพบุตรผูรบั ใชมาวา ดกู อ นเพอ่ื นมาตลี มาเถิดทา น จงเทยี มรถมา -อาชาไนยอนั เทียมมาพนั หนง่ึ แลวเขา ไปเฝา พระเจา นมิ ิราช จงทูลอยางนว้ี าขา แตมหาราช รถมาอาชาไนยเทยี มดวยมา พนั หนึง่ นี้ ทา วสักกะจอมเทพทรงสงมารับพระองค พระองคพึงเสด็จข้ึนประทับทพิ ยยานเถดิ อยาทรงหวน่ั พระทัยเลย. มาตลีเทพบุตรผูรับใชท ูลรับ รับส่งั ของทา วสักกะจอมเทพ แลว เทยี มรถมา อาชาไนย เทียมดว ยมาพนั หนง่ึ เขาไปเฝาพระเจานมิ ิราชแลวทูลวาขา แตมหาราช รถมา อาชาไนยอนั เทียมดว ยมา พนั หนง่ึ นี้ ทาวสักกะจอมเทพทรงสง มารับ พระองค เชิญเสด็จขน้ึ ประทบั ทพิ ยยานเถิด อยา ทรงหวั่นพระทยัเลย อนง่ึ ทางสาํ หรบั สตั วผ ูมกี รรมอันลามก เสวยผลของกรรมอันลามกทางหนงึ่ ทางสําหรบั สตั วผมู กี รรมอนั งามเสวยผลของกรรมอันงามทางหนึ่ง ขา-พระองคจะเชญิ เสด็จพระองคโดยทางไหน.

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 73 พระเจา นมิ ริ าชตรัสวา ดกู อ นมาตลี จงนําเราไปโดยทางท้งั สองนน้ัแหละ. มาตลเี ทพบุตรผรู ับใช นําเสดจ็ พระเจา นมิ ิราชถงึ สธุ รรมาสภา. ทา วสกั กะจอมเทพทอดพระเนตร เหน็ พระเจานมิ ิราชกาํ ลงั เสดจ็ มาแตไกล แลว ไดตรสั วา ขา แตมหาราช เชญิ เสดจ็ มาเถิด ขาแตมหาราช พระองคเสดจ็ มาดีแลวเทวดาชัน้ ดาวดงึ สป ระชุมสรรเสรญิ อยูในสธุ รรมาสภาวา ดูกอ นทานผเู จรญิเปนลาภของชนชาววเิ ทหะหนอ ชนชาววเิ ทหะไดด แี ลวหนอ ทพี่ ระเจา นมิ ิราชผทู รงธรรม เปน พระธรรมราชา เปน พระมหาราชาผูสถติ อยใู นธรรม ทรงประพฤติธรรมในพราหมณ คหบดี ชาวนิคมและชนบท และทรงรกั ษาอโุ บสถทุกวัน ท่สี บิ ส่ี ที่สบิ ทา และทแ่ี ปดแหง ปก ษ ขาแตม หาราช เทวดาช้นั ดาวดงึ สปรารถนาจะพบเห็นพระองค ขอเชญิ พระองคจงอภริ มยอ ยใู นเทวดาท้งั หลายดว ยเทวานภุ าพเถดิ . พระเจา นมิ ริ าชตรัสวา อยาเลย พระองคผูนิรทกุ ข ขอจงนาํ หมอมฉันกลบั ไปยงั เมืองมถิ ิลาในมนุษยโลกนัน้ เถดิ หมอ มฉันจกั ไดป ระพฤติธรรมอยางนน้ั ในพราหมณ คหบดี ชาวนคิ มและชาวชนบท และจักไดร ักษาอโุ บสถทุกวนั ทีส่ ิบสี่ ที่สิบหา และที่แปดแหงปกษ. ลาํ ดับน้ัน ทาวสักกะจอมเทพตรัสเรยี กมาตลีเทพบุตรผูร บั ใชมาวาดกู อนเพอื่ นมาตลี ทานจงเทยี มรถมา อาชาไนยอันเทยี มดว ยมา พนั หนึ่ง แลวนาํ พระเจา นิมริ าชกลับไปยงั เมอื งมถิ ลิ าในมนษุ ยโลกน้นั . มาตลเี ทพบตุ รผรู ับใชทลู รับคําสง่ั ของทา วสักกะจอมเทพแลว เทียมรถมา อาชาไนยอนั เทยี มดวยมาพันหนึง่ แลวนําพระเจา นมิ ิราชกลบั ไปยงั เมอื งมิถลิ าในมนษุ ยโลกนั้น. [๔๖๑] ดูกอ นอานนท ไดยินวา สมัยน้นั พระราชาผูเ ปน ใหญท รงประพฤติธรรมในพราหมณ คหบดี ชาวนิคมและชาวชนบท และทรงรกั ษา

พระสุตตันตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 74อุโบสถทกุ วันทส่ี บิ สี่ ทส่ี บิ หา และที่แปดแหงปก ษ. คร้งั น้ัน ดว ยลว งปเ ปนอนั มาก ลวงรอยปเ ปนอันมาก ลว งพนั ปเ ปน อันมาก พระเจา นิมริ าชตรสั กะชา งกลับกวา ดกู อนเพ่ือนกลั บก ทา นเห็นผมหงอกเกิดข้นึ ท่ีบนศรี ษะของเราเม่ือใด พึงบอกแกเราเม่อื น้นั . ชา งกลั บกทลู รบั คาํ สั่งพระเจา นิมิราชวา อยางนน้ัขอเดชะ. ดวยลว งปเ ปน อนั มาก ลวงรอยปเ ปนอันมาก ลว งพันปเ ปนอันมากชา งกัลบกไดเ หน็ พระเกศาหงอกเกดิ ขนึ้ บนพระเศยี รพระเจานมิ ริ าช จึงไดกราบทลู วา เทวทูตปรากฏแกพ ระองคแ ลว พระเกศาหงอกเกดิ ข้ึนบนพระเศียรแลวเห็นปรากฏอยู. พระเจานมิ ิราชตรัสวา ดูกอ นเพอื่ นกัลบก ถาอยางนั้น ทา นจงเอาแหนบถอนผมหงอกนนั้ ใหดี แลววางไวใ นกระพมุ มือของเรา. ชางกลั บกทลู รับคาํ ส่ังพระเจานมิ ริ าช แลวเอาแหนบถอนพระเกศาหงอกนน้ั ดวยดี วางไวในกระพุมพระหตั ถข องพระเจา นิมิราช. คร้งั นนั้พระราชาพระราชทานบา นสว ยแกช า งกัลบก แลว โปรดใหพระราชกมุ ารผเู ปนราชบตุ รองคใ หญม าเฝา แลว ตรสั วา พอ กุมาร เทวทตู ปรากฏแกเ ราแลว ผม-หงอกเกิดข้ึนบนศรี ษะแลว เห็นปรากฏอยู กก็ ามท้งั หลายอันเปนของมนุษยเราบรโิ ภคแลว เวลานีเ้ ปนสมยั ทีเ่ ราจะแสวงหากามอนั เปนทพิ ย มาเถดิ เจา เจา จงครองราชสมบตั ินี้ สวนเราจักปลงผมและหนวด นุง หม ผากาสายะ ออกจากเรอื นบวชเปนบรรพชิต ดกู อ นกมุ าร ถา แมเจา พึงเห็นผมหงอกเกดิ ข้ึนบนศีรษะเมื่อใด เมอ่ื นัน้ เจา พึงใหบ านสว ยแกช า งกลั บก พรา่ํ สอนราชกุมารผเู ปนพระราชบุตรองคใ หญ ในการทจี่ ะเปน พระราชาใหดีแลว ปลงผมและหนวดนุงหมผา กาสายะ ออกจากเรือนบวชเปน บรรพชติ เถดิ พึงพระพฤตติ ามวัตรอนั งานทเี่ ราตงั้ ไวแ ลว น้ี เจาอยาไดเ ปน บุรษุ คนสุดทายของเราเลย เม่ือยคุ แหงบรุ ุษใดเปนไปอยู วตั รอนั งามเหน็ ปานนี้ขาดสูญไป ยคุ แหงบรุ ุษน้ันชื่อวา เปน

พระสุตตนั ตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 75บุรุษคนสุดทายแหง ราชบรรพชติ นน้ั . ดกู อนพอ กุมาร เจา จะพึงประพฤติตามวตั รอนั งามท่ีเราต้งั ไวแ ลวน้ีไดดวยประการใด เรากลาวอยา งน้ีกะเจาดวยประการนั้น เจาอยา ไดเปน บรุ ษุ คนสดุ ทา ยของเราเลย. พระเจานมิ ิราชทรงผนวช [๔๖๒] ดกู อนอานนท ครงั้ น้นั พระเจา นิมริ าชครน้ั พระราชทานบา นสว ยแกช า งกลั บก ทรงพรํ่าสอนราชกุมารผเู ปน พระราชบตุ รองคใหญในการท่ีจะเปนพระราชาใหดีแลว ทรงปลงพระเกศาและพระมัสสุ ทรงครองผา กาสายะ เสด็จออกจากพระราชนิเวศน ทรงผนวชเปนบรรพชิต อยใู นเมฆเทวัมพวันน้แี ล. ทาวเธอมพี ระหฤทยั ประกอบดว ยเมตตา ทรงแผไ ปทัว่ ทศิหนง่ึ อย.ู ในทิศท่ีสอง ในทิศทส่ี าม ในทศิ ทส่ี กี่ เ็ หมือนกนั มพี ระหฤทัยประกอบดว ยเมตตา อนั ไพบูลย เปนมหคั คตะ หาประมาณมไิ ด ไมม ีเวรไมม คี วามเบยี ดเบยี น ทรงแผไปทัว่ โลก โดยมงุ ประโยชนแ กส ตั วทกุ เหลาในท่ีทุกสถาน ทงั้ ในทศิ เบ้ืองบน เบื้องลาง เบือ้ งขวาง ดว ยประการฉะนี้ มีพระหฤทยั ประกอบดว ยกรณุ า... มพี ระหฤทยั ประกอบดวยมทุ ติ า... มพี ระ-หฤทยั ประกอบดว ยอเุ บกขา ทรงแผไ ปทั่วทศิ หนงึ่ อย.ู ในทศิ ทสี่ อง ในทิศที่สาม ในทศิ ท่ีสี่กเ็ หมอื นกนั . มีพระหฤทยั ประกอบดว ยอเุ บกขา อนั ไพบลู ยเปน มหคั คตะ หาประมาณมิได ไมมีเวร ไมมีความเบียดเบยี น ทรงแผไ ปทวั่ โลก โดยมงุ ประโยชนแ กส ัตวทกุ เหลาในท่ีทุกสถาน ท้งั ในทิศเบ้อื งบนเบอ้ื งลาง เบ้อื งขวาง ดว ยประการฉะนี.้ ดกู อ นอานนท กพ็ ระเจานิมิราชทรงเลน เปนพระกุมาร แปดหม่นื ส่ีพนั ป ทรงดํารงความเปนอปุ ราชแปดหมื่น.สีพ่ นั ป เสวยราชสมบตั ิแปดหม่ืนส่พี นั ป เสด็จออกจากพระราชนเิ วศน ทรง-ผนวชเปนบรรพชติ ประพฤติพรหมจรรยอ ยูที่มฆเทวัมพวนั น้แี ล แปดหม่ืนส่พี นั ป พระองคเจริญพรหมวหิ ารสีแ่ ลว เม่อื สวรรคตไดเสด็จเขา ถึงพรหมโลก.

พระสตุ ตนั ตปฎก มัชฌมิ นิกาย มัชฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 76 บุรษุ คนสุดทา ย [๔๖๓] ดูกอนอานนท ก็พระเจานิมิราชมีพระราชบุตรพระนามวากฬารชนกะ. พระราชกมุ ารนัน้ มไิ ดเสดจ็ ออกจากพระราชนิเวศน ทรงผนวชเปน บรรพชิต ทา วเธอทรงตดั กัลยาณวตั รน้ันเสยี ช่อื วาเปน บุรษุ คนสดุ ทายแหงราชบรรพชิตนน้ั . ดกู อ นอานนท เธอพงึ มคี วามคดิ เหน็ อยา งนวี้ า สมัยนัน้พระเจา มฆเทวะซ่ึงทรงตงั้ กลั ยาณวตั รนนั้ เปน ผูอื่นแน. แตขอน้นั เธอไมพ ึงเห็นอยา งน้นั สมัยน้นั เราเปน พระเจา มฆเทวะ เราต้ังกัลยาวตั รนัน้ ไว ประชุมชนผูเกดิ ณ ภายหลงั ประพฤตติ ามกัลยาณวัตรที่เราต้ังไวแลว นน้ั แตกัลยาณวตั รน้นั ไมเ ปน ไปเพอ่ื ความเบือ่ หนาย เพ่อื คลายกําหนัด เพอื่ ดบั สนทิ เพือ่ สงบ-ระงบั เพอ่ื ความรยู ิง่ เพอ่ื ตรัสรู เพอื่ นพิ พาน เปนไปเพียงเพือ่ อบุ ตั ใิ นพรหมโลกเทาน้นั . สวนกัลยาณวตั รทเ่ี ราต้งั ไวในบดั น้ี ยอมเปน ไปเพอ่ื ความเบือ่ หนา ย เพือ่ คลายกําหนดั เพอ่ื ดับสนทิ เพ่ือสงบระงบั เพ่ือความรูยิ่งเพ่อื ตรัสรู เพื่อนิพพาน โดยสว นเดยี ว. ก็กัลยาณวตั รที่เราตงั้ ไวในบดั น้ี ซึ่งเปน ไปเพ่อื ความเบ่ือหนา ย เพ่ือคลายกาํ หนดั เพ่อื ดับสนิท เพ่ือสงบระงับเพื่อความรยู งิ่ เพื่อตรัสรู เพือ่ นพิ พาน โดยสว นเดยี ว นั้นเปนไฉน คือมรรคมีองค ๘ เปน อริยะนี้แล คอื สมั มาทิฐิ สมั มาสังกปั ปะ สมั มาวาจาสัมมากัมมันตะ สัมมาอาชวี ะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ กลั ยาณ-วัตรทีเ่ ราตง้ั ไวในบดั นี้ น้แี ล ยอมเปน ไปเพือ่ ความเบอ่ื หนาย เพ่อื คลายกําหนดัเพ่อื ดบั สนทิ เพ่อื สงบระงับ เพอื่ ความรยู ิ่ง เพ่ือตรสั รู เพ่อื พระนพิ พานโดยสวนเดียว. ดกู อนอานนท เธอทงั้ หลายจะพึงประพฤติตามกลั ยาณวัตรท่ีเราต้ังไวแลวนไ้ี ดด วยประการใด เรากลา วอยา งนี้กะเธอทั้งหลาย ดว ยประการน้ัน เธอทัง้ หลายอยาเปนบรุ ุษคนสดุ ทา ยของเราเลย เม่ือยคุ แหงบุรุษใดเปนไป

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 77อยู กัลยาณวตั รเหน็ ปานนข้ี าดสูญไป ยคุ แหง บรุ ษุ นัน้ ช่ือวาเปนบรุ ษุ คนสุดทา ยของบรุ ษุ เหลานน้ั เธอทงั้ หลายจะพึงประพฤติตามกลั ยาณวัตรท่ีเราตง้ั ไวแ ลวน้ีไดด วยประการใด เรากลา วอยา งนก้ี ะเธอท้งั หลายดวยประการนนั้ เธอท้ังหลายอยาไดชอ่ื วา เปน คนสดุ ทายของเราเลย. พระผมู พี ระภาคเจาไดตรสั พระพทุ ธพจนนี้แลว ทา นพระอานนทยนิ ดีชนื่ ชมพระภาษิตของพระผมู ีพระภาคเจา แลว ดงั นแ้ี ลว . จบ มฆเทวสตู ร ที่ ๓

พระสุตตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มัชฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 78 อรรถกถามฆเทวัมพสูตร๑ มฆเทวมั พสูตรมคี ําเร่ิมตน วา ขา พเจาไดส ดบั มาอยา งน้ี :- ในบรรดาบทเหลา นัน้ บทวา มฆเทวมฺพวเน ความวา แตปางกอ นพระราชาพระนานวา มฆเทพตรัสสั่งใหปลกู สวนมะมวงแหง นน้ั ไว. เม่ือตน ไมเหลา นนั้ หกั รานสนิ้ ไปแลว ตอมาพระราชาทงั้ หลายองคอ ่ืน ๆ กไ็ ดรบั สั่งใหป ลกูไวอ ีก. กส็ วนนน้ั ถึงการนบั วา มฆเทวัมพวัน เพราะการรอ งเรยี กกันมาแตเดมิ .บทวา สิต ปาตฺวากาสิ ความวา ในเวลาเยน็ พระผมู พี ระภาคเจา เสดจ็ จารกิไปในวิหาร ทรงเห็นภูมภิ าคอันนา รนื่ รมยใจ จงึ ทรงราํ พงึ อยูว า เราเคยอยใู นทีน่ ม้ี าหรอื ไมหนอ จงึ ทรงเห็นวา เม่อื กอนเราเปน พระราชา นามวา มฆเทพไดป ลกู สวนมะมว งน้ีไว. เราบวชในทน่ี ้แี หละ เจริญพรหมวิหาร ๘ ไปบังเกิดในพรหมโลก กเ็ หตุนน้ี น่ั แล ยังไมป รากฏแกภิกษสุ งฆ เราจกั กระทําใหปรากฏเมื่อจะทรงแสดงไรพระทนตอ ันเลิศ ไดทรงกระทําการแยม พระโอษฐใ หปรากฏแลว . ช่อื วา ธมั มกิ ผมู ธี รรม เพราะอรรถวา ทรงมีธรรม. ชื่อวา พระ-ธรรมราชา เพราะอรรถวา ทรงเปนพระราชาโดยธรรม. คําวา ทรงตัง้ อยใู นธรรม คือ ทรงดาํ รงอยูในธรรมคอื กศุ ลกรรมบถ ๑๐ ประการะ คาํ วา ทรงประพฤติกรรม คือ ทรงประพฤตริ าชธรรม. ในบทเหลานัน้ บทวาพฺราหมฺ ณคหปติเกสุ ความวา พระองคทรงเปน ทีร่ กั ทรงรกั ษาระเบยี บประเพณีท่ีพระราชาองคก อ น ๆ ใหแลว แกพวกพราหมณ ไมท รงยังกิจนน้ั ใหเ สอื่ มหายไปทรงกระทาํ โดยปรกตินิยมตลอดมา. พวกคหบดีทงั้ หลาย กท็ รงปฏบิ ัตเิ ชนกัน.๑. บาสี มฆเทวสุตฺต

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌิมนิกาย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 79คาํ ที่ทานกลา วหมายถึงเร่ืองนี.้ ดว ยบทวา ปกฺขสสฺ ทา นรวมแมป าฏหิ าริกปกษเ ขา ดว ย. คอื บัณฑิตพึงทราบวา วนั เหลานี้ ชือ่ วา ปาฏิหารกิ ปกษ คอืวัน ๗ ค่ํา วนั ๙ คาํ่ ดว ยอาํ นาจแหงวนั รบั วันสง แหง วนั อุโบสถในดิถีที่ ๘ ค่าํวัน ๑๓ คํ่า และวนั ปาฏบิ ท ดว ยสามารถแหง วนั รับวันสง แหง วันอุโบสถที่๑๔ คาํ่ ที่ ๑๕ คํา่ , พระองคท รงเขาอยูป ระจาํ อุโบสถในวันเหลา นัน้ ทกุ วนั . บทวา เทวทูตา ความวา มัจจุ ความตาย ชอื่ วา เทวะ ช่อื วาเทวทูต เพราะอรรถวา เปนทูตของความตายน้นั . คือ บคุ คลเมือ่ ผมหงอกปรากฏแลว ก็เหมอื นยนื อยูในสํานักของพระยามัจจุราช. เพราะฉะนั้นผมที่งอกแลว ทา นจึงกลา ววา เปนทตู ของมัจจเุ ทวะ. ชอื่ วา เทวทูต เพราะอรรถวา ทตู เหมอื นเทวดาท้ังหลายก็ม.ี อปุ มาเหมือนเมือเทวดาผูประดบั แลวตกแตง แลว มายนื อยใู นอากาศ รองบอกวา ในวนั โนนทา นจกั ตาย ดังน้ีเทวทตู นั้นกเ็ ปนเชนนัน้ เมื่อผมหงอกแลว ปรากฏแลว ก็เปน เหมอื นกับเทวดาพยากรณใ หฉ ันนนั้ เหมือนกนั . เพราะฉะนน้ั ผมทหี่ งอกแลว ทานจงึเรยี กวา ทูต เปนเชน เดยี วกบั เทวะ ดังน้.ี ช่อื วา เทวทตู เพราะอรรถวาเปน ทตู แหง วิสทุ ธิเทพก็ได. แทจ รงิ พระโพธิสตั วท กุ ๆ พระองค ทรงเหน็คนแก คนเจบ็ คนตาย และบรรพชติ กอน ทรงสงั เวชจงึ ออกบวช.เหมือนอยางท่ีตรสั ไววา ขอถวายพระพร เราเหน็ คนแก คน มีทกุ ข คนเจ็บ และเห็นคนตาย สิ้นอายุ ขยั และเห็นนักบวช ผูน ุงหมผา กาสายะ เหตุนน้ั เราจึงออกบวช ดงั น.้ี

พระสตุ ตันตปฎ ก มัชฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 80 โดยปรยิ ายนี้ ผมที่หงอกแลว ทา นจงึ เรียกวา เทวทตู เพราะเปนทูตแหงวิสทุ ธิเทพ. บทวา กปปฺ กสสฺ คามวร ทตวฺ า ทรงพระราชทานบานสวยแกชางกัลบก ความวา ทรงพระราชทานบา นทเ่ี จริญท่ีสุด มีสว ยเกดิ ขน้ึ ถึงแสนหนึ่ง. ทรงพระราชทาน เพราะเหตไุ ร. เพราะทรงสลดพระทยั .จรงิ อยู พระองคทรงเกดิ ความสลดพระทยั เพราะทรงเหน็ ผมหงอกท่ีอยูท ่นี ิ้วพระหัตถ จะทรงมีพระชนมอ ีกถงึ ๘๔,๐๐๐ ป. แมเ มือ่ เปนอยา งนน้ั ก็ทรงสาํ คญั พระองคเ หมือนยนื อยูในสาํ นักของพระยามัจจรุ าชจึงทรงสลดพระทัย ทรงพอพระทยั ในบรรพชา. เพราะฉะนัน้ ทานจงึ กลาววา พระเจา มฆเทพ ผเู ปนอธิบดีในทศิ ผูป ราชญ ทรงเหน็ ผมหงอกบนพระเศยี ร ทรงสลดพระทยั ทรงยินดใี นบรรพชาแลว. ยงั กลา วไวตอ ไปอีกวา ผมหงอกงอกขึ้นบนเศยี รของเรา ก็ นําเอาความหนมุ ไปเสีย เทวทตู ปรากฏ แลว เปน สมัยทีเ่ ราควรออกบวช. บทวา ปุริสยเุ ค เมอื่ ยุคบุรุษเปน ไปอยู คอื เมอ่ื ยคุ บรุ ษุ ท่ีสมภพในวงศ. คําวา เกสมสฺสุ โอหาเรตวฺ า ทรงปลงพระเกศาและพระมสั สุความวา ก็แมเ ม่อื จะบวชเปนดาบส กท็ รงปลงพระเกศาและพระมสั สบุ วช.ตอแตน ัน้ ก็ทรงพันพระเกศาที่ยาวข้ึนมาไว ทรงชฏา เที่ยวไป. แมพ ระโพธ-ิสัตวก็ทรงบวชเปนดาบส. กค็ รนั้ บวชแลว ก็ทรงไมประกอบเน่อื ง ๆ ซ่งึอเนสนา ยังอัตตภาพใหเปน ไปดว ยภกิ ษาทีน่ ํามาจากพระราชวงั ทรงเจรญิพรหมวหิ ารธรรม. เพราะฉะนน้ั ทานจงึ ไดกลา ววา พระองค ทรงมีพระ-ทัยประกอบดวยเมตตา ดังนเ้ี ปน ตน .

พระสุตตนั ตปฎ ก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 81 บทวา กุมารกีฬิก กีฬิ๑ พระราชโอรส... ทรงเลน อยางพระกุมาร ความวา อนั พระพเี่ ลย้ี งจบั อมุ อยูดว ยสะเอว ทรงเลนอยูแ ลว . ก็พระ-พเี่ ลยี้ งทั้งหลาย ยกพระกุมารน้ันประดุจกําแหงดอกไมเท่ียวไปอยู. บทวารโฺ  มฆเทวสฺส ปตุ ฺโต ฯเปฯ ปพฺพชิ พระราชโอรสของพระเจา มฆเทพเสด็จออก ทรงผนวช ความวา ในวันท่พี ระราชโอรสน้ที รงผนวชไดเ กิดมงคลถึง ๕ ประการ คือ ทํามตกภัตรถวายพระเจา มฆเทวะ ๑ มงคล คอืพระโอรสของพระเจามฆเทวะออกบวช ๑ มงคล คือ พระราชบตุ รของพระราชายกเศวตฉตั รข้ึนครองราชย ๑ มงคล คอื พระราชบุตร ของพระราชา ทีย่ กเศวตฉตั รขน้ึ ครองราชย เปนอุปราชย ๑ มงคล คือ ขนานพระนามพระราชโอรสของพระราชา ผยู กเศวตฉตั ร ๑. ประชาชนไดกระทํามงคล ๕ ประการรวมในคราวเดียวกนั . ในพื้นชมพูทวีปไดย กไถข้นึ คอื ไมต องทาํ ไรไ ถนาบานเมืองอดุ มสมบูรณ. บทวา ปุตฺปปตุ ตฺ กา ความวา ความสืบตอ กันมาของพระราชบตุ รของพระเจามฆเทวะนั้น เปน ไปแลวอยางนี้ คอื พระราชบตุ ร และพระเจาหลานตอ ๆ กนั ไป. บทวา ปจฉฺ มิ โก อโหสิ (พระเจา นิมเิ ปนองคส ดุ ทาย)ความวา กษตั ริยองคสุดทา ยท่ีไดท รงบรรพชาแลว. ไดย ินวา พระโพธิสตั วทรงบังเกิดในพรหมโลกแลว ทรงรําพงึ อยวู า \"กัลยาณวตั รที่เราต้งั ไวในมนษุ ยโลกน้ันยังเปนไปหรอื หนอ\" ดงั น้ี กท็ รงเห็นวา ยงั เปนไปตลอดกาลนานมปี ระมาณเทา นี้ แตบ ดั นีจ้ ักไมเ ปน ไปแลว พระองคท รงดาํ ริวา \" ก็เราจักมิใหเ ชือ้ สายของเราขาดตอนเสีย\" ดังน้ี จงทรงถือปฏสิ นธิในพระครรภข องพระอรรคมเหษแี หง พระราชาที่เกดิ ในวงศข องตน มาทรงบงั เกิดเหมอื นสืบตอ๑. ฉ. กุมารกฬิ ติ  กฬี ิ

พระสุตตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 82กมุ แหงวงศข องตน. ดวยเหตุน้นั แหละ พระราชกมุ ารนัน้ จงึ ทรงมพี ระนามวานมิ ิ. ดวยประการฉะน้ี พระราชาน้นั จึงเปน พระราชาองคส ดุ ทายท้ังหมดของพระราชาที่ออกบวชแลว ผูที่ออกบวชคนสดุ ทา ยจึงมโี ดยประการฉะนี้.อนึ่ง เมื่อวาโดยคณุ กม็ ีคณุ อยา งมากมาย. แตคุณทีย่ ่งิ ใหญก วาพระราชาทุกพระองค ของพระเจานิมริ าชนั้น มคี ณุ อยู ๒ ประการ คอื พระองคท รงสละทรัพยในประตทู ง้ั ๔ ประตูละหนึ่งแสนทกุ วนั และทรงหา มผูมไี ดรักษาอโุ บสถเขา เฝา. คอื เม่ือผทู มี่ ิไดร ักษาอโุ บสถ ตัง้ ใจวาจะเขา เฝาพระราชาจึงไปแลวนายประตูจะถามวา \"ทานรักษาอโุ บสถหรือมิไดร กั ษา\". ผูใดมิไดรกั ษาอุโบสถก็จะหามผนู น้ั เสียวา พระราชาไมท รงใหผูท่ีมิไดร กั บาอุโบสถเขาเฝา . ในคนเหลานั้นไมม โี อกาสทจี่ ะพูดวา พวกขาพเจาทัง้ หลายเปน ชาวชนบทจักไดโภชนะในกาลทไี่ หน ดังนี้บาง. จริงอยู เจาพนักงานจะตกแตง เตรียมโองภัตรไวหลายพันท่ปี ระตทู ้งั ๔ และที่พระลานหลวง. เพราะฉะนน้ั มหาชนจะโกนหนวดอาบนา้ํผลัดเปลยี่ นผา บรโิ ภคโภชนะไดตามชอบใจ ในทที่ ปี่ รารถนาแลว ๆ อธษิ ฐานองคอโุ บสถไปยงั ประตพู ระราชวงั ได. เมอื่ นายประตถู ามแลว ๆ วา \"ทา นรกั ษาอโุ บสถหรือ\" กต็ อบวา \"จะ รกั ษา\" ดว ยเหตุนนั้ แล นายประตจู ึงจะพูดวา \"มาได \" แลว นําเขา ไปยงั ประตพู ระราชวงั . พระเจานิมิราชทรงมีพระคณุ ท่ียง่ิ ใหญกวา ดวยคุณ ๒ ประการเหลาน้ี ดวยประการดังกลาวมาน.้ี บทวา เทวาน ตาวตสึ าน ความวา พวกเทวดาท่ีบงั เกดิ ในภพชัน้ ดาวดงึ ส. ไดย นิ วา เทวดาเหลานั้นตง้ั อยใู นโอวาทของพระราชาผูเ สวยราชณ พระนครมถิ ลิ า ในวิเทหรฐั รักษาเบญจศีล กระทําอโุ บสถกรรม จงึ ไปบงั เกดิ ในช้ันนัน้ จงึ กลาวสรรเสริญคุณของพระราชา. คาํ วา พวกเทวดาชัน้ดาวดึงส ทา นกลา วหมายเอาเทวดาเหลา น้นั .

พระสุตตันตปฎก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 83 บทวา นิสนิ ฺโน โหติ ความวา พระราชาเสด็จขนึ้ ยงั ปราสาทอันประเสริฐชน้ั บน ประทบั น่ังตรวจดูทาน และศีลอยู. ไดยินวา ไดท รงมีพระดาํ ริอยางนว้ี า ทานใหญกวาศีล หรือศลี ใหญก วาทาน ถาทานใหญกวาเรากจ็ ะทว มทับ ใหแ ตทา นอยา งเดียว ถา หากศลี ใหญก วา กจ็ ักบําเพญ็ แตศ ลีอยางเดยี ว. เมือ่ พระองคไ มอาจตกลงพระทัยไดว า อนั นใี้ หญ สิ่งนี้ ใหญทา วสกั กะจึงเสด็จมาปรากฏเฉพาะพระพกั ตร. ดว ยเหตนุ ั้นทานจึงกลา วไววาอถ โข อานนทฺ ฯเปฯ สมฺมเุ ข ปาตุรโหสิ. ไดย นิ วา พระองคทรงดํารอิ ยา งนว้ี า พระราชาเกิดความสงสัยข้นึ เพ่อื จะตัดความสงสัยของพระองคขา พระองคจะตอบปญ หาและจะถอื เอาปฏญิ ญาเพื่อเสด็จมาในทีน่ ้ี. เพราะฉะน้ันจึงมาปรากฏเฉพาะพระพักตร. พระราชาทรงเห็นรปู ทไ่ี มเคยเหน็ ก็ทรงเกดิความกลวั พระโลมาชูชัน. ท่ีน้นั ทาวสกั กะตรัสกะพระราชานั้นวา \" อยาทรงกลวั ไปเลย มหาราช ถามมาเถอะ จะวสิ ชั ชนาถวาย จกั บรรเทาความสงสยั ของพระองคใ ห\" ดงั น้.ี พระราชาตรัสถามปญหาวา ขา แตมหาราชผูเปนใหญกวาสรรพ สัตว ขาพระองค ขอถามพระองค ทาน ๑ พรหมจรรย ๑ (ศีล) ขอไหนจะมีผลมาก กวา กัน.๑ ทาวสกั กะตรัสวา \"ชื่อวา ทานจะใหญอ ยา งไร ศลี เทา นน้ั ใหญเพราะเปนคุณอนั ประเสรฐิ ทส่ี ุด ขาแตมหาราช แมขาพระองคไ ดใ หทานแกชฎิลถึงหมืน่ คนอยูหม่ืนป แตปางกอ นยังไมพ นจากเปตวิสยั แตทา นผมู ีศลีบริโภคทานของขาพเจา ไดไ ปบังเกิดในพรหมโลก\" ดงั น้ี แลว ตรสั คาถา ดังตอไปน้ีวา๑. ขุ. ๖/๑๐๕

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 84 บุคคลจะเขาถงึ ความเปน กษตั ริยดวย พรหมจรรยอยางตาํ่ และจะเขาถึงความ เปน เทพดว ยพรหมจรรยอ ยา งกลาง จัก บริสทุ ธิไ์ ด ดวยพรหมจรรยอยา งสงู เพราะผไู มม เี รอื นบาํ เพญ็ ตบะทง้ั หลายยอม เขา ถึงกายเหลาใด กายเหลา น้ัน อนั ใคร ๆ ผูบําเพ็ญเพยี ร ดวยการออนวอนไดโดย งายไมได. ทา วสกั กะทรงบรรเทาความสงสยั ของพระราชาอยางนี้แลว เพื่อจะใหถอืเอาปฏญิ ญาในการเสด็จไปยังเทวโลกจงึ ตรสั วา ลาภา วต มหาราช ดังนี้เปน ตน. ในบทเหลา น้ัน บทวา อวิกมฺปมาโน ความวา ไมทรงเกรงกลวั .บทวา อธวิ าเสสิ ความวา พระราชาทรงรับเชญิ แลวดว ยพระดาํ รัสวาขา พระองคชักชวนมหาชนใหบ าํ เพ็ญกุศล อนั ขาพระองคไดม าเห็นที่เปนทีอ่ ยูของทานผมู ีบญุ ทงั้ หลายแลว ยอ มอาจเพื่อบอกกลา วไดสะดวกในถ่ินแหงมนษุ ย ดังน้ี. บทวา เอว ภทฺทนฺตวา ความวา มาตลเี ทพบตุ ร ทลู วาพระดาํ รัสของพระองคเ จริญ จงเปนอยา งนั้น . บทวา โยเชตวฺ า ความวาเทียมรถมาอาชาในยพนั หน่ึงในยุคหนึง่ นัน่ เทียว. แตก จิ ทพ่ี งึ ประกอบเฉพาะสว นหนึง่ ของรถเหลา นนั้ มิไดมี ยอมอาลยั ใจประกอบแลวน่ันเทยี ว. ก็ทพิ ยรถน้ันใหญย าวถึง ๒๕๐ โยชน. จากสายเชือกถงึ งอนรถ ๕๐โยชน. ทเ่ี น่ืองกับเพลา ๕๐ โยชน. สวนขางหลงั จาํ เดมิ แตท่เี นอ่ื งกบั เพลา ๕๐ โยชน ทง้ั คันลว นแตป ระกอบดวยรัตนะมวี รรณะเจ็ด. สงู เทียมเทวโลก. ต่ําเทามนษุ ยโลกเพราะฉะนั้น ไมพึงกาํ หนดวา สงรถใหบายหนา ไปภายใต. เหมือนอยางวา

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มัชฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 85สงไปสทู างเดนิ ตามปรกติฉันใด พอพวกมนุษยรบั ประทานขาวในเวลาเยน็ อ่ิมเสร็จแลว สง ไปทําใหเปนคูกบั พระจันทรฉันนน้ั ทีเดยี ว. ไดเปนเหมือนพระจนั ทรตงั้ ข้ึนเปน คูก ันฉะนั้น. มหาชนเหน็ แลว ตางพดู กนั วา พระจนั ทรขนึ้ เปนคกู นั . เม่ือใกลเ ขามา ใกลเ ขามาจงึ รูกันวาไมใ ชพระจนั ทรเ ปน คูกันเปนวิมาน วมิ านหนึ่ง ไมใชวมิ านอนั หนึง่ แตเ ปนรถคนั หน่ึง. แมรถพอใกลเ ขา มาแลวๆ ก็เปนรถตามธรรมดานั่นเอง แมม าก็มีประมาณเทา กับมา ตามธรรมดานั้นแหละ. คร้นั นาํ รถมาดว ยอาการอยางนแี้ ลว กระทําประทกั ษิณปราสาทของพระราชา แลวกลบั รถ ณ สหี บัญชรดา นปราจีน กระทาํ ใหบา ยหนาไปทางดานที่มา จอดรถทสี่ ีหบญั ชรเตรยี มเสดจ็ ขน้ึ วาขาแตมหาราช ขอพระองคเ สด็จขน้ึ ประทบั เถิด. พระราชาทรงดาํ ริวา ทพิ ยยานเราไดแ ลว จึงยงั ไมเสด็จขึน้ ทนั ทีทนั ใด.แตทรงประทานโอวาทแกช าวพระนครวา จงดเู ถดิ พอเจา แมเจา ท้งั หลายขอ ทีท่ าวสักกะเทวราชทรงสงรถมารับเราน้ัน พระองคม ิไดส งมาเพราะอาศัยชาติและโคตร หรอื ตระกูลและประเทศ แตเพราะทรงเล่ือมใสในคุณคอื ศีลาจารวตั รของเราจงึ สงมา ถา หากวาพวกทา นท้ังหลายจะรักษาศีล ก็คงจะสงมาแกท า นทัง้ หลาย ชอ่ื วา ศลี นสี้ มควรแลว เพ่ือรกั ษา เรามไิ ดไ ปเท่ียวยังเทวโลก ขอทา นทัง้ หลายเปนผูไมป ระมาทเถิด. ทรงสอนมหาชนใหต ัง้ อยูในศลี หา แลวจงึเสด็จข้นึ รถ. แตน ้ันมาตลีสารถแี สดงทางเปน ๒ ทางในอากาศคดิ วา แมเราก็จักการทาํ ความทสี่ มควรแกม หาราช จึงกลาวคํามีอาทวิ า อปจ มหารา ดังนี.้ในบทเหลาน้นั บทวา กตเมน ความวา ขา แตม หาราช ในบรรดาทางเหลา น้ีทางหนึง่ ไปนรก ทางหน่ึงไปสวรรค ขา พระเจาจะนําพระองคไ ปทางไหนในทางเหลาน้นั . บทวา เยน ความวา ไปแลว โดยทางใด สัตวทั้งหลายทํากรรม

พระสตุ ตันตปฎก มัชฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 86อันลามก ยอ มเสวยผลแหงกรรมอันลามก ในท่ีใด ขา พเจา ยอ มอาจเพื่อเห็นท่ีอันนนั้ . แมใ นบทที่ ๒ กม็ นี ัยดังน.ี้ แมความแหงคาถาในชาดกวา ขาแตพ ระราชาผปู ระเสริฐ ผูเ ปน ใหญย่งิ ทกุ ทศิ ขาพเจา จะนาํ พระองคไ ป ทางไหน สัตวผูท ํากรรมชว่ั ไปทางหนึง่ สตั วผูทํากรรมดี ไปทางหนง่ึ ดังนี้. เพราะเหตุน้ัน พระเจา นมิ ริ าชจึงตรัสวา เราจักเหน็ นรก อันเปน ท่ีอยแู ตง ผูทาํ กรรมชัว่ กอ น ซง่ึ เปนสถานทีข่ องผมู ี กรรมช่วั และเปนทางไปของคนทศุ ลี .บทวา อภุ เยเนว ม ความวา ดกู อนมาตลี ทานจงนําเราไปโดยทางทั้งสองเราใครจ ะเห็นนรก แมเทวโลก กอ็ ยากเหน็ . ขา พเจาจะนาํ พระองคไ ปทางไหนกอน. จงนาํ ไปโดยทางนรกกอน. ลาํ ดบั นั้น มาตลจี ึงแสดงมหานรก ๑๕ขุม แกพระราชา ดว ยอานุภาพของตน. ในขอ นี้มีถอยคํากลาวโดยพิสดารพงึ ทราบตามนยั ทีก่ ลาวไวใ นชาดกวา มาตลเี ทพบตุ รแสดงเวตรณี นทนี รก ท่ีขา มไดแ สนยาก เดือดพลานประกอบ ดวยน้าํ กรด รอนแลว เปรียบดงั เปลวไฟ แกพ ระราชา.มาตลีสารถี คร้นั แสดงนรกแลวกก็ ลบั รถบายหนา ไปยงั เทวโลก เม่อื แสดงวิมานทงั้ หลายของนางเทพธิดานามวา ภรณี และของคณะเทพบุตรมีเทพบตุ รนามวาโสณทนิ นะ เปน หวั หนา จงึ นาํ ไปยงั เทวโลก. แมในขอนน้ั ก็พึงทราบถอยคําอยา งพสิ ดารโดยนัยท่ีกลา วไว ในชาดกนัน่ แหละวา

พระสุตตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 87 ก็นางเทพธิดาทิพระองคหมายถึงนั้น ชอื่ ภรณี เมอ่ื มีชีวิตอยูรนโลก (มนุษย ) เปน ทาสีเกิดแตทาสี ในเรือนของ พราหมณผหู น่ึง นางรแู จง ซง่ึ แขก มีกาล อนั ถงึ แลว (ใหนั่งในอาสนะ อังคาสดว ย สลากภัตร ที่ถงึ แกตนโดยเคารพ ยินดตี อ ภกิ ษนุ ั้นเปน นิจ) ดจุ มารดายนิ ดีตอบุตร ผูจ ากไปนาน มาถึงในครง้ั เดียวฉะนน้ั เปนผูส าํ รวม (มีศลี ) เปนผจู ําแนกทาน (มี จาคะ) จงึ มาบังเกิดรื่นเรงิ อยูในวมิ าน.กเ็ มอื พระโพธสิ ัตวเ สดจ็ ไปอยางนี้ พอกงรถกระทบพ้นื ธรณีซุมประตจู ิตกฏูเทพนครกม็ คี วามโกลาหล. หมเู ทพพากันละทง้ิ ทา วสกั กเทวราชไวแตพระองคเดยี ว ไปทําการตอนรับพระมหาสตั ว. ทาวสักกะทรงเหน็ พระมหาสตั วนนั้ มาถงึ เทวดาทั้งหลายแลว เม่ือไมท รงอาจธํารงพระทัยได จงึ ตรสั วา ดูกอ นมหาราช ขอพระองคจ งทรงอภิรมยในเทวโลกทัง้ หลาย ดวยเทวานุภาพเถิด.ไดย ินวา ทาวสักกะนน้ั ทรงมีพระดาํ รอิ ยา งนีว้ า พระราชาน้เี สดจ็ มาในวนั นแี้ ลวทรงทําหมเู ทพใหอยพู รอมหนาตน เพียงวันเดยี วเทาน้นั ถา จกั ประทบั อยสู น้ิหนงึ่ วันสองวัน พวกเทพก็จะไมดแู ลเรา ดังนี้. ทา วสักกะน้นั ทรงรษิ ยาจงึ ตรสั อยา งนน้ั ดว ยพระประสงคนว้ี า ดกู อนมหาราช การท่ีพระองคประทับอยใู นเทวโลกนี้จะไมมบี ญุ ขอพระองคจ งประทบั อยูดว ยบุญของพวกอ่ืนเถดิ .พระโพธสิ ัตวเมอื่ ทรงปฏเิ สธวา ทา วสกั กะแกไมอ าจแลว เพือ่ ดาํ รงพระทัยไดเพราะอาศยั ผอู ื่น แตเ ปนเหมือนภณั ฑะท่ไี ดม า เพราะขอเขาไดม าฉะนน้ัจึงตรสั วา พอละทานผนู ริ ทุกข ดงั นี้ เปน ตน. แมใ นชาดกทานกก็ ลา วไวว า

พระสุตตนั ตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 88 สิ่งอันใดไดมาเพราะผอู ื่นให ส่ิงนั้น มีอุปมาเปรยี บเทียบเหมอื นอยางยานทข่ี อ ยมื เขามา หรอื ทรัพยท่ียืมเขามา หมอ ม ฉันไมปรารถนา สง่ิ ทผี่ อู นื่ ให๑ควรกลา วทุกเรอ่ื ง. ถามวา กพ็ ระโพธิสตั วเสดจ็ ไปยังเทวโลกดว ยอัตตภาพมนษุ ยก คี่ ร้ัง.ตอบวา สคี่ รง้ั คือ เมื่อเสวยพระชาติเปน พระเจามนั ธาตรุ าชครั้งหนึง่ เมอื่เสวยพระชาติเปน พระเจาสาธนิ ครงั้ หนึ่ง เมื่อเสวยพระชาติเปน คุตตลิ วีณวาทกพราหมณครั้งหนงึ่ เมอื่ เสวยพระชาตเิ ปนพระเจา นิมิตร้งั หนึ่ง. เมอื่ ครัง้ เปนพระเจา มันธาตุ พระองคป ระทับอยใู นเทวโลกส้นิ เวลาอสงไขยหนงึ่ . ก็เมื่อพระองคป ระทับ อยูในเทวโลกนน้ั ทาวสักกะเคล่อื นไปถึง ๓๖ พระองค. เม่ือคร้งัเปนพระเจาสาธินราชประทบั อยูสัปดาหหนง่ึ . ดว ยการนบั อยางมนษุ ยก็เปน๗๐๐ ป. เมอื่ คร้ังเปน คตุ ตลิ วณี วาทกะ และครง้ั เปน พระเจานมิ ิราช ประทบัอยูเ พียงครูเ ดียว. ดว ยการนับอยางมนษุ ยเ ปน ๗ วนั . คําวา ตตเฺ ถว มถิ ิลปฏเิ นสิ ความวา มาตลสี ารถีไดนํากลบั มาประดิษฐานไว ณ พระท่ีอนั มศี ิริตามเดิมนนั่ เทยี ว (หองประทบั ). คาํ วา กฬารชนกะ เปนพระนามของพระราชบุตรนั้น. อนง่ึ ชนท้ังหลายกลาววากฬารชนกะ เพราะมีจุดดาํ แดงเกิดขึ้น. คําวา พระราชกุมารน้นั มไิ ดเสด็จออกจากพระราชนิเวศนี้ ทรงผนวช ความวาพระองคไ ดตรสั คาํ มปี ระมาณเพยี งเทาน้ี. คําท่เี หลอื ทงั้ หมดไดป รากฏตามเดิมนัน้ เทยี ว. ในคาํ วา สมุทฺเฉโท โหติ นพ้ี งึ ทราบวิภาคดงั น้ี ใครตัดกัลยาณวตั ร ขาดสญู ไปเพราะอะไร ใครใหเปน ไป ยอ มช่ือวาอันใครใหเ ปน๑. ข.ุ ชา ๒๘/๒๑๖

พระสตุ ตันตปฎก มัชฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 89ไปแลว . ในขอ น้ัน ภิกษผุ มู ีศลี เมื่อไมกระทําความเพียรดว ยคิดวา เราไมอ าจไดพระอรหัต ช่ือวา ยอมตัด. กัลยาณวตั ร ยอ มชอ่ื วาอันผทู ศุ ลี ตดั แลวพระเสกบุคคลทัง้ ๗ ยอมใหเ ปนไป. ยอมชอ่ื วา อันพระขณี าสพใหเปน ไปแลวคําทีเ่ หลอื ในท่ีทุกแหงตืน้ ทงั้ น้นั แล. จบ อรรถกถามฆเทวัมพสูตรท่ี ๓

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 90 ๔. มธรุ สตู ร ปญหาวา ดวยวรรณะ ๔ [๔๖๔] ขา พเจาไดสดับมาอยางน้ี :- สมยั หนึ่ง ทานพระมหากัจจานะ อยูท ป่ี า คนุ ธาวนั ใกลเ มืองมธรุ า.พระเจา มธรุ ราชอวันตีบุตรไดท รงสดับวา ดูกอนทานผูเ จริญทัง้ หลาย ไดยนิ วาพระสมณะนามวากจั จานะ อยูท่ปี าคุนธาวนั ใกลเมืองมธรุ า กิตตศิ ัพทอันงามของทา นกัจจานะน้ันขจรไปวา เปนบัณฑิต ฉลาด มีปญ ญา เปน พหสู ูตมีถอยคําวิจิตร [แสดงธรรมไดก วา งขวาง] มีปฏภิ าณงาม เปนผูใ หญและเปนพระอรหันต กก็ ารไดเห็นพระอรหันตท ้งั หลายเหน็ ปานน้นั เปน ความดี ดังน.ี้ลําดับนนั้ พระเจา มธรุ ราชอวนั ตีบตุ ร รับสงั่ ใหเทียมยานอยา งดี ๆ เสด็จข้นึประทับยานอยา งดี เสด็จออกจากเมืองมธุราโดยกระบวนพระที่นั่งอยา งดี ๆ ดว ยราชานภุ าพอยางยงิ่ ใหญ เพ่อื จะพบเห็นทานพระมหากจั จานะ เสด็จไปดว ยยานจนสดุ ทางแลว จึงเสดจ็ ลงจากยานพระที่น่งั ทรงดําเนินเขาไปหาทานพระ-มหากจั จานะถึงทีอ่ ยู ทรงปราศรัยกบั ทานพระมหากจั จานะ คร้ันผา นการปราศรัยพอใหระลึกถงึ กนั ไปแลว ประทบั นง่ั ณ ที่สมควรสวนขา งหนง่ึ คร้นัแลว ไดต รัสกะทานพระมหากจั จานะวา ขาแตทานกจั จานะผเู จริญ พราหมณท้ังหลายกลา วอยางน้วี า วรรณะท่ปี ระเสรฐิ คือพราหมณเทานน้ั วรรณะอนื่ เลววรรณะท่ขี าวคอื พราหมณเทานน้ั วรรณะอ่ืนดํา พวกพราหมณเ ทาน้นั บริสุทธิ์ผทู ่ีไมใ ชพ ราหมณไมบริสุทธิ์ พราหมณท ัง้ หลายเปนบุตรของพรหมเปน โอรสเกดิ แตปากพรหม เกดิ แตพรหม อนั พรหมสรา ง เปนทายาทของพรหมดงั นี้เร่อื งนที้ า นพระกจั จานะจะวาอยางไร.

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 91 [๔๖๕] ทานพระมหากจั จานะถวายพระพรวา ดกู อ นมหาบพติ ร วาทะทพ่ี วกพราหมณ กลา ววาวรรณะท่ีประเสรฐิ คอื พราหมณเทา นั้น วรรณะอืน่ เลววรรณะทีข่ าวคือพราหมณเทา น้นั วรรณะอนื่ ดํา พวกพราหมณเ ทา นัน้ บริสุทธิ์ผทู ี่มใิ ชพราหมณไ มบ รสิ ทุ ธิ์ พราหมณท ้งั หลายเปน บุตรของพรหม เปน โอรสเกิดแตปากพรหม เกดิ แตพรหม อนั พรหมสรา ง เปนทายาทของพรหม ดังนี้น่นั เปนคาํ โฆษณาในโลกเทานั้น ดูกอ นมหาบพติ ร คําที่อาตมภาพกลาวนีว้ าวรรณะทป่ี ระเสริฐคอื พราหมณเ ทานน้ั วรรณะอื่นเลว ฯลฯ พราหมณเปนทายาทของพรหม นนั่ เปน แตค าํ โฆษณาในโลกเทา น้นั ดังน้ี บัณฑติ พงึ ทราบโดยปริยายแมน ี้ ดูกอนมหาบพิตร มหาบพิตรจะเขาพระทยั ความขอนน้ั เปน ไฉนถาแมค วามปรารถนาจะพึงสาํ เรจ็ แกกษตั ริย ดวยทรพั ย ขาวเปลือก เงนิ หรอืทอง แมกษัตรยิ  ....พราหมณ.... แพศย... ศูทร. ..กจ็ ะพงึ ลกุ ข้นึ กอน นอนหลงั คอยฟง รบั ใช พระพฤตใิ หถกู ใจ พดู ไพเราะตอกษัตริยน ัน้ ราชา. ขาแตพ ระกัจจานะผเู จริญ ถาแมความปรารถนาจะพงึ สําเร็จแกก ษตั รยิ ด วยทรัพย ขา วเปลอื ก เงนิ หรอื ทอง แมก ษตั ริย... พราหมณ. ..แพศย. ..ศทู ร...ก็จะพึงลกุ ขึ้นกอน นอนทห่ี ลงั คอยพงึ รบั ใช พระพฤติใหถกู ใจ พูดไพเราะแกก ษัตรยิ น้ัน. [๔๖๖] ดกู อ นมหาบพติ ร มหาบพิตรจะเขาพระทยั ความขอนนั้ เปนไฉน ถาแมค วามปรารถนาจะพึงสําเรจ็ แกพราหมณ ดวยทรพั ย ขาวเปลือกเงนิ หรือทอง แมพราหมณ...แพศย...ศูทร...กษัตริย...ก็จะพึงลุกขึ้นกอนนอนทหี ลัง คอยพงึ รับใช ประพฤตใิ หถ ูกใจ พดู ไพเราะแกพราหมณน้นั . ขา แตพ ระกัจจานะผเู จรญิ ถา แมความปรารถนาจะพงึ สําเร็จแกพราหมณดว ยทรัพย ขา วเปลอื ก เงินหรอื ทอง แมพ ราหมณ. ..แพศย. ..

พระสุตตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 92ศทู ร...กษตั รยิ . ..กจ็ ะพงึ ลกุ ขน้ึ กอน นอนทหี ลงั คอยฟง รับใช ประพฤติใหถ ูกใจ พูดไพเราะแกพ ราหมณนั้น. [๔๖๗] ดูกอนมหาบพิตร มหาบพิตรจะเขาพระทัยความขอ น้นั เปนไฉน ถาแมค วามปรารถนาจะพงึ สาํ เรจ็ แกแ พศย ดวยทรพั ย ขาวเปลอื ก เงินหรือทอง แมแพศย...ศูทร. ..กษัตริย. ..พราหมณ. .ก็จะพึงลกุ ขนึ้ กอนนอนทีหลงั คอยพงึ รบั ใช ประพฤตใิ หถ กู ใจ พูดไพเราะแกแ พศยนน้ั . ขาแตพ ระกัจจานะผเู จรญิ ถา แมความปรารถนาจะพงึ สําเรจ็ แกแพศยดว ยทรัพย ขาวเปลอื ก เงนิ หรือทอง แมแพศย. . .ศทู ร. . . กษัตริย. . .พราหมณ...ก็จะพึงลุกขน้ึ กอ น นอนทหี ลงั คอยฟงรบั ใช ประพฤติใหถกูใจ พดู ไพเราะแกแ พศยน ้นั . [๔๖๘] ดูกอ นมหาบพิตร มหาบพิตรจะเขา พระทัยความขอนัน้ เปนไฉน ถาแมความปรารถนาจะพงึ สาํ เรจ็ แกศทู ร ดว ยทรัพย ขาวเปลอื ก เงินหรือทอง แมศูทร. ..กษตั ริย. . .พราหมณ...แพศย. ..กจ็ ะพึงลกุ ขึน้ กอ นนอนทีหลงั คอยฟง รบั ใช ประพฤตใิ หถ กู ใจ พดู ไพเราะแกศูทรนนั้ . ขา แตพ ระกัจจานะผเู จรญิ ถา แมความปรารถนาจะพึงสําเรจ็ แกศ ูทรดวยทรพั ย ขา วเปลือก เงินหรือทอง แมศูทร...กษตั ริย. . .พราหมณ...แพศย กจ็ ะลุกขึน้ กอ น นอนทหี ลัง คอยฟงรบั ใช พระพฤติใหถกู ใจ พูดไพเราะแกศทู รนน้ั . [๔๖๙] ดกู อนมหาบพติ ร มหาบพติ รจะเขาพระทัยความขอ น้นั เปนไฉน ถาเม่อื เปน เชน น้ี วรรณะสเ่ี หลานั้นยอ มเปนผเู สมอกนั หรอื มใิ ช หรือมหาบพติ รจะทรงมคี วามเขา พระทยั ในวรรณะสีเ่ หลาน้อี ยา งไร. ขาแตพ ระกจั จานะผูเจริญ แนนอน เมือ่ เปนเชน นี้ วรรณะสีเ่ หลาน้ีเปน ผูเสมอกันหมด ในวรรณะสีเ่ หลา นี้ ขาพเจาไมเหน็ จะตา งอะไรกนั .

พระสุตตันตปฎก มชั ฌิมนกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาที่ 93 [๔๗๐] ดูกอ นมหาบพติ ร คําท่อี าตมภาพกลาวน้ีวา วรรณะท่ีประเสริฐคอื พราหมณเทานัน้ วรรณะอ่ืนเลว...พราหมณเปนทายาทของพรหม นัน้เปนแตค ําโฆษณาเทา นนั้ ดังน้ี บัณฑิตพึงทราบโดยปริยายแมนี้ ดูกอ นมหาบพิตร มหาบพติ รจะเขาพระทยั ความขอนนั้ เปน ไฉน กษตั ริยในโลกน้ีพึงฆา สัตว ลกั ทรพั ย พระพฤติผดิ ในกาม พดู เท็จ พดู สอเสยี ดพูดคําหยาบ พดู เพอ เจอ มักโลภ มจี ติ พยาบาท เปน มจิ ฉาทิฐิ เมือ่ ตายไปพึงเขาถึงอบาย ทุคติ วินบิ าต นรกหรือมิใช หรือมหาบพิตรจะทรงมีความเขา พระทยั ในเรอ่ื งน้ีอยางไร. ขาแตพ ระกจั จานะผเู จริญ ความจริง ถงึ เปนกษตั รยิ  เมอื่ ฆาสตั วลกั ทรัพย ประพฤติผดิ ในกาม พูดเท็จ พูดสอ เสยี ด พูดคําหยาบ พดู เพอเจอมักโลภ มจี ติ พยาบาท เปนมจิ ฉาทิฐิ เม่ือตายไป ก็พงึ เขาถงึ อบาย ทุคติวินิบาต นรก ขา พเจามีความคิดเหน็ ในเร่อื งนอ้ี ยางน้ี อนึง่ ขอน้ีขาพเจา ไดฟง มาแตพระอรหนั ตท้ังหลายก็เชน นัน้ . [๔๗๑] ดลี ะ ๆ มหาบพติ ร เปน ความดีที่มหาบพิตรมีความเขาพระทยั ขอ นอี้ ยางนนั้ และเปนความดที ่มี หาบพิตรไดทรงสดบั ขอ นี้มาแตพระ-อรหนั ตท ั้งหลาย ดูกอ นมหาบพติ ร มหาบพติ รจะทรงเขาพระทยั ความขอ นัน้เปนไฉน พราหมณ... แพศย. ..ศูทร... ในโลกนี้ เมอื่ ฆาสตั ว ลกั ทรพั ยประพฤติผดิ ในกาม พูดเท็จ พดู สอ เสียด พูดคําหยาบ พูดเพอ เจอ มักโลภมีจติ พยาบาท เปน มจิ ฉาทฐิ ิ เม่อื ตายไป ก็พึงเขาถงึ อบาย ทคุ ติ วินบิ าตนรกหรือมใิ ช หรอื มหาบพิตรจะทรงมคี วามเขาพระทยั ในเรือ่ งนีอ้ ยา งไร. ขาแตพระกัจจานะผูเ จรญิ ความจริง ถึงจะเปน พราหมณ . . .เปนแพศย. ..เปน ศูทรกด็ ี เมอ่ื ฆา สตั ว ลักทรพั ย ประพฤตผิ ิดในกาม พดู เทจ็พดู สอ เสียด พูดคําหยาบ พูดเพอเจอ มกั โลภ มจี ติ พยาบาท เปนมจิ ฉาทิฐิ

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นิกาย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 94เมือ่ ตายไป ก็พึงเขาถึงอบาย ทุคติ วินบิ าต นรก ขาพเจา มีความเหน็ ในเรอ่ื งนี้อยางน้ี อนึง่ ขอนีข้ าพเจา ไดฟง มาแตพ ระอรหนั ตท ้ังหลายก็เชนนั้น. [๔๗๒] ดีละ ๆ มหาบพติ ร เปน ความดที มี่ หาบพิตรมีความเขา พระทยัขอ นอ้ี ยา งนั้น อนงึ่ เปน ความดีที่มหาบพิตรไดทรงสดับอันมาแตพ ระอรหนั ตทั้งหลาย ดูกอ นมหาบพติ ร มหาบพติ รจะทรงเขา พระทัยความขอน้ันเปน ไฉนถา เม่ือเปนเชน นัน้ วรรณะสเี่ หลานเ้ี ปน ผเู สมอกันทั้งหมดหรือมิใช หรอืมหาบพติ รจะทรงมีความเขาพระทยั ในวรรณะสี่เหลา นอ้ี ยา งไร. ขา แตพระกจั จานะผเู จรญิ แนนอน เมอื่ เปน เชนน้ี วรรณะสี่เหลา นี้กเ็ ปนผูเสมอกนั หมด ในวรรณะสีเ่ หลานี้ ขา พเจา ไมเ หน็ จะตางอะไรกนั . [๔๗๓] ดูกอนมหาบพติ ร คําทีอ่ าตมภาพกลาวนีว้ า วรรณะทีป่ ระเสรฐิคือพราหมณเทา นัน้ วรรณะอื่นเลว...พราหมณเปน ทายาทของพรหม นน่ั เปนแตค ําโฆษณาในโลกเทาน้ัน ดังน้ี บณั ฑติ พงึ ทราบโดยปริยายแมนี้ ดกู อ นมหาบพิตร มหาบพติ รจะเขา พระทยั ความขอ น้ันเปนไฉน กษัตริยในโลกน้ีพงึ เวนขาดจากการฆา สตั ว เวน ขาดจากการลักทรัพย เวน ขาดจากการประพฤติผิดในกาม เวนขาดจากการพดู เทจ็ เวน ขาดจากคําสอ เสียด เวนขาดจากคาํ หยาบ เวนขาดจากคําเพอเจอ ไมมักโลภ มจี ิตไมพยาบาท เปนสมั มาทิฐิเมอ่ื ตายไป พงึ เขา ถงึ สคุ ติ โลกสวรรค หรือมใิ ช หรือมหาบพิตรจะทรงเขาพระทัยในเรื่องนอ้ี ยา งไร. ขา แตพระกัจจานะผเู จรญิ ความจริง ถงึ เปนกษัตรยิ  เม่ือเวน ขาดจากการฆาสัตว เวนขาดจากการลักทรัพย เวน ขาดจากการพระพฤตผิ ิดในกามเวนขาดจากการพดู เท็จ เวนขาดจากคําสอ เสยี ด เวนขาดจากคาํ หยาบ เวน ขาดจากคาํ เพอเจอ ไมมักโลภ มีจิตไมพ ยาบาท เปน สมั มาทิฐิ เมือ่ ตายไป พึง

พระสุตตนั ตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 95เขา ถึงสคุ ตโิ ลกสวรรค ขา พเจา มีความเหน็ ในเร่ืองน้อี ยา งนี้ อน่งึ ขอ นี้ขาพเจาไดฟ งมาแตพ ระอรหันตท ง้ั หลายก็เชน นนั้ . [๔๗๔] ดลี ะ ๆ มหาบพติ ร เปน ความดีที่มหาบพิตรมคี วามเขาพระทยั ขอนอี้ ยางนั้น และเปนความดที ี่มหาบพิตรไดทรงสดับขอน้ีมาแตพ ระ -อรหนั ตท ้ังหลาย ดกู อนมหาบพิตร มหาบพติ รจะเขาพระทยั ความขอนั้นเปนไฉน พราหมณ...แพศย ...ศูทร ในโลกนี้ พึงเวนขาดจากการฆาสัตวเวนขาดจากการลักทรัพย เวนขาดจากการพระพฤตผิ ดิ ในกาม เวน ขาดจากการพูดเท็จ เวน ขาดจากคําสอ เสยี ด เวน ขาดจากคาํ หยาบ เวนขาดจากคําเพอ เจอไมมกั โลภ มจี ติ ไมพ ยาบาท เปน สัมมาทฐิ ิ เมื่อตายไป พึงเขา ถึงสุคตโิ ลกสวรรคห รือมิใช หรือมหาบพิตรจะทรงเขา พระทัยในเร่ืองน้อี ยา งไร. ขา แตพระกัจจานะผเู จรญิ ความจรงิ ถงึ เปน พราหมณ . . .เปน แพทย. . . เปน ศูทรก็ดี เมือ่ เวนขาดจากการฆา สตั ว เวน ขาดจากการลกั ทรัพย เวนขาดจากการพระพฤตผิ ดิ ในกาม เวน ขาดจากการพูดเท็จ เวน ขาดจากคาํ สอ เสยี ดเวนขาดจากคําหยาบ เวน ขาดจากคาํ เพอ เจอ ไมมักโลภ มจี ติ ไมพ ยาบาทเปน สมั มาทิฐิ เม่ือตายไป พึงเขาถงึ สคุ ติโลกสวรรค ขาพเจามีความเห็นในเรือ่ งนีอ้ ยางน้ี อน่ึง ขอ นขี้ าพเจา ไดฟง มาแตพ ระอรหนั ตทงั้ หลายก็เชน นนั้ . [๔๗๕] ดลี ะ ๆ มหาบพติ ร เปน ความดีทมี่ หาบพิตรมีความเขาพระทัยขอ น้ีอยา งนัน้ และเปน ความดที ี่มหาบพิตรไดทรงสดับขอ น้มี าแตพ ระอรหันตท้ังหลาย ดกู อนมหาบพิตร มหาบพิตรจะเขาพระทัยความขอน้นัเปน ไฉน ถา เมอ่ื เปนเชนนัน้ วรรณะส่เี หลานี้เปน ผเู สมอกัน หรือมิใช หรือมหาบพติ รจะทรงมีความเขาพระทัยในวรรณะสี่เหลานอี้ ยางไร. ขา แตพ ระกจั จานะผเู จรญิ แนน อน เมอื่ เปนเชนนี้ วรรณะสเ่ี หลา น้ีก็เปนผูเ สมอกนั หมด ในวรรณะสี่เหลา นี้ ขาพเจาไมเหน็ จะตางอะไรกนั .

พระสตุ ตันตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย มัชฌิมปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 96 [๔๗๖] ดูกอ นมหาบพติ ร คาํ ทอี่ าตมภาพกลาวนีว้ า วรรณะที่ประเสรฐิคอื พราหมณเ ทานน้ั ...พราหมณเปนทายาทของพรหม นั่นเปนแตค าํ โฆษณาในโลกเทา นน้ั ดงั นี้ บณั ฑิตพงึ ทราบโดยปรยิ ายแมนี้ ดูกอ นมหาบพติ รมหาบพิตรจะทรงเขา พระทัยความขอนัน้ เปน ไฉน กษตั รยิ ในโลกนี้ พงึ ตัดชอ งหรือยองเบา พึงทาํ การปลน หรือดักคอยทาํ รา ยคนทที่ างเปลยี่ ว หรอื พงึ คบหาภริยาของผูอ่ืน ถา ราชบุรษุ ท้ังหลายจับเขาไดแลว พงึ แสดงวา ขอเดชะ ผนู ี้เปน โจรประพฤติผดิ ตอ พระองค พระองคทรงปรารถนาจะลงพระราชอาญาสถานใดแกโ จรนี้ ขอจงทรงโปรดใหล งพระราชอาญาสถานนนั้ เถิด ดงั น้ีมหาบพิตรจะพึงโปรดใหท าํ อยา งไรกะโจรนน้ั . ขา แตพระกจั จานะผูเจริญ ขาพเจา ก็พึงใหฆ า เสียหรอื พึงผา อกเสยี พงึเนรเทศเสยี หรอื พึงทําตามสมควรแกเ หตุ ขอนัน้ เพราะเหตุไร เพราะชื่อเม่ือกอนของเขาวากษตั ริยนั้น หายไปเสียแลว เขายอมถึงการนบั วา เปน โจรนัน่ เทียว. [๔๗๗] ดูกอนมหาบพติ ร มหาบพติ รจะเขาพระทัยความขอนัน้เปน ไฉน พราหมณ...แพทย...ศทู รในโลกน้ี พงึ ตัดชอ งหรอื ยอ งเบาพงึ ทาํ การปลน หรือดกั คอยทาํ รายคนที่ทางเปล่ยี ว หรือพงึ คบหาภรยิ าของผอู ื่นถา ราชบุรษุ ทงั้ หลายจบั เขาได แลว ฟง แสดงวา ขอเดชะ ผูน้ีเปน โจร ประพฤติผดิ ตอ พระองค พระองคทรงปรารถนาจะลงพระราชอาญาสถานใดแกโ จรนี้ขอจงทรงโปรดใหลงพระราชอาญาสถานนน้ั เถดิ ดงั นี้ มหาบพิตรจะพึงโปรดใหท ําอยา งไรกะโจรน้นั . ขาแตพระกจั จานะผูเ จรญิ ขาพเจา กพ็ งึ ใหฆา เสียหรอื พงึ ใหผาอกเสียพงึ เนรเทศเสยี หรอื พงึ ทําตามสมควรแกเหตุ ขอ นน้ั เพราะเหตไุ ร เพราะช่อื

พระสุตตันตปฎ ก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ที่ 97เมอ่ื กอ นของเขาวา ศูทรนั้น หายไปเสยี แลว เขายอมถึงการนับวาเปนโจรน่นั เทยี ว. [๔๗๘] ดกู อ นมหาบพติ ร มหาบพิตรจะเขา พระทยั ความขอนั้นเปน ไฉน ถาเมอื่ เปน เชนน้นั วรรณะสีเ่ หลา นก้ี เ็ ปน ผูเสมอกนั หมดหรือมใิ ชหรือมหาบพิตรจะมีความเขาพระทยั ในวรรณะสี่เหลา นนั้ อยางไร. ขาแตพระกจั จานะผเู จรญิ แนนอน เม่ือเปนเชนนี้ วรรณะสเ่ี หลา น้ีกเ็ ปนผูเสมอกันหมด ในวรรณะส่เี หลา น้ี ขา พเจาไมเหน็ จะตา งอะไรกัน. [๔๗๙] ดกู อ นมหาบพิตร คาํ ที่อาตมภาพกลา ววา วรรณะท่ปี ระเสรฐิคือพราหมณเ ทาน้นั วรรณะอื่นเลว ...พราหมณเ ปน ทายาทของพรหม นั่นเปนแตค าํ โฆษณาในโลกเทาน้ัน ดังน้ี บณั ฑิตพงึ ทราบโดยปรยิ ายแมน ี้ ดูกอ นมหาบพติ ร มหาบพติ รจะเขา พระทยั ความขอน้ันเปน ไฉน กษตั รยิ ในโลกน้ีพึงปลงพระเกศาและพระมัสสุ ทรงนงุ หมผา กาสายะเสดจ็ จากพระราชนเิ วศนทรงผนวชเปน บรรพชิต ทรงเวนขาดจากการฆาสตั ว ทรงเวนขาดจากการลักทรพั ย ทรงเวนจากจากการพูดเทจ็ ฉันภัตตาหารครงั้ เดยี ว พระพฤติพรหมจรรย มศี ลี มกี ลั ยาณธรรม มหาบพิตรจะทรงทําอยางไรกะราชบรรพชิตน้นั . ขาแตพระกจั จานะผเู จริญ ขาพเจา พึงกราบไหวบ า ง พึงลกุ รบั บางพงึ เชื้อเชญิ ดว ยอาสนะบาง พึงบาํ รงุ ราชบรรพชติ นั้นดวยจวี ร บณิ ฑบาตเสนาสนะ และคลิ านปจ จยั เภสัชบริขารบา ง พงึ จัดการรกั ษาปอ งกนั คุม ครองอันเปน ธรรมกะราชบรรพชติ น้นั บาง ขอ นน้ั เพราะเหตไุ ร เพราะชอ่ื เม่ือกอนของเขาวา กษตั รยิ นั้นหายไปแลว เขายอมถงึ การนับวา สมณะน่นั เทยี ว. [๔๘๐] ดกู อ นมหาบพิตร มหาบพิตรจะเขาพระทยั ความขอนนั้ เปนไฉน พราหมณ. ..แพศย...ศูทรในโลกนี้ พงึ ปลงผมและหนวดนุงหม ผา -

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌิมปณณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนา ท่ี 98กาสายะ ออกจากเรือนบวชเปน บรรพชิต เวน ขาดจากการฆา สัตว เวน ขาดจากการลกั ทรพั ย เวน ขาดจากการพูดเท็จ ฉันภตั ตาหารครัง้ เดียว ประพฤติพรหมจรรย มีศีล มกี ลั ยาณธรรม มหาบพิตร จะพงึ ทําอยางไรกบั บรรพชติ นั้น. ขาแตพระกจั จานะผเู จรญิ ขา พเจา พึงกราบไหวบ าง พึงลุกรับบา ง พึงเชอื้ เชญิ ดว ยอาสนะบาง พงึ บาํ รุงบรรพชติ นน้ั ๆ ดว ยจวี ร บณิ ฑบาต เสนาสนะและคลิ านปจจยั เภสชั บริขารบาง พึงจัดการรกั ษาปองกนั คุม ครองอันเปน ธรรมแกบรรพชติ นนั้ ๆ บา ง ขอน้นั เพราะเหตุไร เพราะชือ่ เม่อื กอ นของผนู ั้นวาศูทร นน้ั หายไปแลว เขายอมถึงการนับวาสมณะน่นั เทียว. [๔๘๑] ดกู อนมหาบพิตร มหาบพติ รจะเขาพระทัยความขอ น้นั เปนไฉน ถา เม่อื เปน เชนนนั้ วรรณะสเี่ หลาน้ีก็เปน ผูเ สมอกนั หมดหรือมใิ ช หรือในวรรณะสเี หลานี้ มหาบพติ รจะมีความเขา พระทยั อยา งไร. ขาแตพระกจั จานะผเู จริญ แนน อน เม่อื เปน เชน นี้ วรรณะสเี หลา นั้นก็เปน ผูเสมอกนั หมด ในวรรณะสเ่ี หลา น้ี ขา พเจา ไมเห็นจะตางอะไรกัน. [๔๘๒] ดูกอ นมหาบพติ ร คําทอี่ าตมภาพกลา วน้ีวา วรรณะท่ปี ระเสริฐคอื พราหมณเทานั้น วรรณะอืน่ เลว วรรณะทีข่ าวคือพราหมณเ ทา นน้ั วรรณะอื่นดาํ พราหมณเ ทานนั้ บริสุทธ์ิ ผมู ิใชพ ราหมณไ มบ ริสุทธ์ิ พราหมณเ ทา น้นัเปน บตุ รพรหม เปนโอรสเกิดแตปากพรหม เกดิ แตพ รหม อันพรหมนริ มิตเปนทายาทของพรหม นน่ั เปนแตคําโฆษณาในโลกเทา นน้ั ดงั นี้ บณั ฑติ พงึทราบโดยปริยายน้.ี [๔๘๓] เม่ือทา นพระมหากัจจานะกลา วอยางนี้แลว พระเจามธุรราชอวันตบี ุตรไดต รสั วา ขา แตพระกจั จานะผูเ จรญิ ภาษติ ของทา นแจมแจงนกัขาแตพ ระกจั จานะผเู จรญิ ภาษิตของทา นแจมแจงนัก เปรยี บเหมือนบุคคลหงายของทค่ี วา่ํ เปด ของทปี่ ด บอกทางแกคนหลงทาง หรอื ตามประทีปในทมี ืด

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท่ี 99ดว ยหวังวาผูมีจักษุจกั เห็นรปู ดงั น้ี ฉันใด พระกัจจานะผเู จริญประกาศธรรมโดยอเนกปริยายฉนั นนั้ เหมือนกนั ขา แตพ ระกจั จานะผเู จริญ ขาพเจานีข้ อถงึพระกจั จานะผเู จรญิ พระธรรมและพระภิกษุสงฆวา เปน สรณะ ขอพระกจั จานะผูเจริญ จงจาํ ขา พเจา วาเปนอุบาสก ผูถึงสรณะตลอดชีวติ ตั้งแตว ันนี้เปนตน ไป [๔๘๔] ดกู อ นมหาบพติ ร มหาบพิตรอยาทรงถึงอาตมภาพวาเปนสรณะเลย จงทรงถงึ พระผูมพี ะระภาคเจาทีอาตมภาพถงึ วา เปน สรณะ นน้ั วา เปนสรณะเถดิ . ขา แตพระกัจจานะผเู จริญ เดีย๋ วนี้ พระผมู ีพระภาคเจาผูเปนพระอรหนั ตสัมมาสัมพทุ ธเจา พระองคนั้น ประทับอยูทไ่ี หน ดกู อนมหาบพิตร เด๋ยี วนพ้ี ระผูมีพระภาคเจาผูเปน พระอรหนั ตสมั มา-สมั พทุ ธเจาพระองคน น้ั เสด็จปรนิ ิพพานเสียแลว . [๔๘๕] ขา แตพ ระกัจจานะผูเจริญ ก็ถาขา พเจา พึงไดฟงวา พระผมู ีพระภาคเจาพระองคน ัน้ [ประทับอย]ู ในทางสบิ โยชน ขาพเจากพ็ งึ ไปเฝาพระผมู ีพระภาคผเู ปนพระอรหันตสมั มาสมั พทุ ธเจา พระองคน น้ั แมส้นิ ทางสบิ โยชน. .. สามสบิ โยชน... ส่สี บิ โยชน. .. หาสบิ โยชน... แมรอยโยชนขาพเจาก็จะพงึ ไปเฝาพระผมู ีพระภาคผเู ปนพระอรหนั ตสัมมาสมั พุทธเจาพระองคนน้ั แมส้ินทางรอ ยโยชน แตพระผูมีพระภาคเจาพระองคน ้ัน เสดจ็ ปรนิ พิ พานเสยี แลว ขาพเจาจึงขอถงึ พระผมู ีพระภาคเจา แมเ สด็จปรนิ ิพพานแลว พรอ มทง้ั พระธรรมและพระภกิ ษสุ งฆ วา เปน สรณะ ขอพระกัจจานะผเู จรญิ จงจาํ คาํขาพเจาวาเปน อบุ าสก ผูถึงสรณะตลอดชวี ิต ตง้ั แตวนั นีเ้ ปนตนไป. จบ มธุรสูตรท่ี ๔