ตำรับยาจีนที่ใช้บ่อยในประเทศไทย ฉบับสมบูรณ์

82 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดลุ วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ปรบั สมดุลเสน้ เสา้ หยาง (ถงุ นาํ้ ด)ี 1,3 สรรพคณุ ใชร้ กั ษาโรคทเ่ี กดิ จากพษิ ไขเ้ขา้ สู่เสน้ เสา้ หยาง (ถงุ นาํ้ ด)ี ทาํ ใหม้ อี าการเดยี๋ วหนาวเดยี๋ วรอ้ น แน่น ทรวงอก และชายโครง เซ่อื งซมึ เบอ่ื อาหาร หงดุ หงดิ คลน่ื ไส้ ปากขม คอแหง้ ตาลาย ล้นิ มฝี ้าขาวบาง ชพี จรตงึ หรอื สตรที เ่ี ป็นไขเ้น่ืองจากกระทบความเยน็ หรอื ความรอ้ นเขา้ สู่ระบบเลอื ด1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคเสา้ หยาง (ถงุ นาํ้ ด)ี ซง่ึ มี การแสดงออกคือเป็นโรคไขห้ วดั ไขม้ าลาเรีย ท่อถงุ นาํ้ ดตี ดิ เช้อื โรคตบั อกั เสบ เน้ือเย่อื ทรวงอกอกั เสบ กระเพาะอาหารอกั เสบเร้อื รงั ระบบย่อยอาหารไมด่ ี เตา้ นมอกั เสบ เจบ็ เสน้ ประสาททบ่ี รเิ วณซโ่ี ครง ระบบ ประสาทกระเพาะอาหารทาํ งานบกพร่อง1,3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 柴胡 ไฉหู 黄芩 หวงฉิน ตวั ยาหลกั ขม เผด็ เยน็ ลดไข้ ผอ่ นคลาย คลายเครยี ด 半夏 ปนั้ เซย่ี เลก็ นอ้ ย ช่วยใหห้ ยางลอยข้นึ สว่ นบน ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ระบายความรอ้ น แกค้ วามช้นื ขบั พษิ รอ้ น ช่วยใหเ้ ลอื ดเย็นลง และหา้ มเลอื ด แกต้ วั รอ้ น กลอ่ มครรภ์ ตวั ยาช่วย เผด็ อ่นุ สลายความช้นื ละลายเสมหะ (มพี ษิ )* กดช่ลี งลา่ ง แกค้ ลน่ื ไสอ้ าเจยี น สลายเสมหะทเ่ี กาะตวั เป็นกอ้ น * ปน้ั เซย่ี เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 83 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 生姜 เซงิ เจยี ง ตวั ยาช่วย เผด็ อ่นุ ผ่อนคลายผวิ หนงั ขบั เหงอ่ื ให้ (ขงิ สด) ความอบอุ่นแก่ส่วนกลางของ ร่างกาย (กระเพาะอาหาร) แก้ คลน่ื ไสอ้ าเจยี น ใหค้ วามอ่นุ แก่ 人参 เหรนิ เซนิ ปอด ระงบั ไอ (โสมคน) ตวั ยาช่วย หวานอมขม อ่นุ บาํ รุงช่ี (อย่างดี) เสริมปอด เลก็ นอ้ ย เลก็ นอ้ ย บาํ รุงมา้ ม ก่อใหเ้ กิดสารนาํ้ 大枣 ตา้ เจ่า ตวั ยาช่วย หวาน สงบจติ ใจ (พทุ ราจนี ) อ่นุ เสริมช่ี บาํ รุงส่วนกลางของ ร่างกาย เสริมเลอื ด สงบจิต 甘草(炙) ตวั ยานาํ พา หวาน ปรบั สมดุลของยา อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงส่วนกลาง ระบาย กนั เฉ่า (จ้อื ) ความรอ้ น แกพ้ ษิ ขบั เสมหะ (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ระงบั ไอ ปรบั ประสานตวั ยา ทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยไฉหูเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณขบั กระจายปจั จยั ก่อโรคก่ึงภายนอก หวงฉินเป็นตวั ยาเสรมิ ช่วยระบายความรอ้ นทส่ี ะสมอยู่ก่ึงภายใน เมอ่ื ใชต้ วั ยาทง้ั สองร่วมกนั ตวั ยาหน่ึง ขบั กระจายปจั จยั ก่อโรค อีกตวั หน่ึงระบายความรอ้ นท่ีสะสมอยู่ จึงสามารถขจดั ปจั จยั ก่อโรคในเสน้ ลมปราณเสา้ หยาง ปน้ั เซ่ยี และเซงิ เจียงช่วยปรบั กระเพาะอาหารใหส้ มดุล ช่วยใหช้ ่ีลงสู่เบ้อื งล่าง เหริน เซนิ และตา้ เจ่าช่วยเสริมช่ี และบาํ รุงส่วนกลาง กนั เฉ่า (จ้ือ) เป็นตวั ยานาํ พา ช่วยปรบั ประสานตวั ยา ทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ ยาชง ยาเมด็ 4

84 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดลุ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ไมค่ วรใชต้ าํ รบั ยาเสย่ี วไฉหูทงั กบั ผูป้ ่วยทเ่ี ป็นโรคส่วนบนแกร่ง ส่วนล่างพร่อง ไฟตบั สูงจดั จน พงุ่ ข้นึ ส่วนบน มอี าการอนิ พร่อง อาเจยี นเป็นเลอื ด1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาเสย่ี วไฉหทู งั มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ตาํ รบั ยาเสย่ี วไฉหูทงั มฤี ทธ์ปิ กป้องตบั เพม่ิ การไหลเวยี นของเลอื ด ในตบั ช่วยใหน้ าํ้ ในถงุ นาํ้ ดไี หลเวยี นดขี ้นึ เพม่ิ ประสทิ ธิภาพการทาํ งานของกระเพาะอาหาร ลดไข้ และ ตา้ นอกั เสบในหนูขาว เพ่มิ ภูมติ า้ นทานในหนูถบี จกั ร4 ตา้ นเช้ือไวรสั ตบั อกั เสบชนิดบใี นหลอดทดลอง5 ปกป้องตบั อ่อนและรกั ษาตบั อ่อนอกั เสบเร้อื รงั ในหนูขาว6 นอกจากน้ี พบวา่ ตาํ รบั ยาเสย่ี วไฉหูทงั มผี ลลด ระดบั ความเขม้ ขน้ ในเลอื ดของยาเบาหวาน tolbutamine 7 ในหนูขาวเมอ่ื ใชร้ ่วมกนั การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาเสย่ี วไฉหูทงั มสี รรพคุณในการรกั ษาโรคตบั อกั เสบทเ่ี กิดจากเช้อื ไวรสั รสั ตบั อกั เสบชนิดบ8ี ,9 และชนิดซ1ี 0 ตา้ นเช้อื แบคทเี รยี ถอนพษิ ไข ้ ตาํ รบั ยาน้ีมจี ดุ เด่นในดา้ นรกั ษา อาการตวั รอ้ น ลดการอกั เสบ ช่วยกระตนุ้ การทาํ งานของระบบย่อยอาหาร ระงบั อาการคลน่ื ไส้ ขบั เสมหะ ระงบั ไอ ปกป้องตบั ช่วยใหน้ าํ้ ในถงุ นาํ้ ดไี หลเวยี นดขี ้นึ และสงบจติ ใจ1,3 การศึกษาความปลอดภยั : เมอ่ื ใหส้ ารสกดั ชนิดผงของตาํ รบั ยาน้ีทางปากหนูขาวในขนาด 40, 160 และ 640 มลิ ลกิ รมั /กโิ ลกรมั ตดิ ต่อกนั นาน 6 เดอื น ไมพ่ บอาการผดิ ปกตใิ ด ๆ4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตงั้ อร่ามวงศ,์ สณุ ี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาเสย่ี วไฉหูทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยา สมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2549. 4. Zhang SF, Li CW, Wang L. Xiao Chaihu Tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Chang JS, Wang KC, Liu HW, Chen MC, Chiang LC, Lin CC. Sho-saiko-to (Xiao-Chai-Hu-Tang) and crude saikosaponins inhibit hepatitis B virus in a stable HBV-producing cell line. Am J Chin Med 2007; 35(2): 341-51. 6. Su SB, Li YQ, Shen HY, Motoo Y. Effects of Chinese herbal medicines on spontaneous chronic pancreatitis in rats and the pathological relationships between formulas and syndromes. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao 2006; 4(4): 358-62. 7. Nishimura N, Naora K, Hirano H, Iwamoto K. Effects of sho-saiko-to (xiao chai hu tang), a Chinese traditional medicine, on the gastric function and absorption of tolbutamide in rats. Yakugaku Zasshi 2001; 121(2): 153-9.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 85 8. Lee CH, Wang JD, Chen PC. Risk of liver injury associated with Chinese herbal products containing radix bupleuri in 639,779 patients with hepatitis B virus infection. PLoS One 2011; 6(1): e16064. 9. Qin XK, Li P, Han M, Liu JP. Xiaochaihu Tang for treatment of chronic hepatitis B: a systematic review of randomized trials. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao 2010; 8(4): 312-20. 10. Deng G, Kurtz RC, Vickers A, Lau N, Yeung KS, Shia J, Cassileth B. A single arm phase II study of a Far-Eastern traditional herbal formulation (sho-sai-ko-to or xiao-chai-hu-tang) in chronic hepatitis C patients. J Ethnopharmacol 2011; 136(1): 83-7.

86 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดุล ซ่ือหน้ีสา่ น (四逆散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ ไฉหู 6 กรมั 6 กรมั 柴胡 Radix Bupleuri จ่อื สอื 9 กรมั 枳实 Fructus Aurantii Immaturus 6 กรมั 白芍 Radix Paeoniae Alba ไป๋เสา 甘草(炙) Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉ่า (จ้อื ) วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ขบั กระจายพษิ ออกจากผวิ กาย ผอ่ นคลายตบั ปรบั ช่ขี องระบบมา้ ม1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะทม่ี หี ยางช่อี ดุ กน้ั อยู่ภายในร่างกาย ไมส่ ามารถกระจายไปทแ่ี ขนและขา ทาํ ใหม้ อื เทา้ เยน็ ช่ขี องตบั ไมผ่ ่อนคลาย การทาํ งานของมา้ มตดิ ขดั ทาํ ใหม้ อี าการอดึ อดั แน่นทอ้ ง ถ่ายเป็นบดิ ปวด 1,3 ทอ้ ง ล้นิ มฝี ้าขาว ชพี จรตงึ ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยกระเพาะอาหารอกั เสบ มแี ผล ในกระเพาะอาหาร ลาํ ไสอ้ กั เสบ4 ตบั อกั เสบเร้ือรงั ถุงนาํ้ ดีอกั เสบ น่ิวในถงุ นาํ้ ดี ตบั อ่อนอกั เสบ ปวด ประสาทตรงชายโครง อาการทางประสาทของกระเพาะอาหาร ซง่ึ มสี าเหตมุ าจากช่ตี บั ไมผ่ ่อนคลาย การ ทาํ งานของมา้ มตดิ ขดั 1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 87 ตาํ รบั ยา ซ่ือหน้ีสา่ น (四逆散) ไฉหู (柴胡) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ไป๋เสา (白芍) จ่อื สอื (枳实) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) [甘草(炙)]

88 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดลุ คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 柴胡 ไฉหู ตวั ยาหลกั ขม เผด็ เยน็ ขบั กระจายลดไข้ แกต้ วั รอ้ น 枳实 จ่อื สอื เลก็ นอ้ ย ผ่อนคลายระบบตบั และช่วยให้ (สม้ ซา่ ) ตวั ยาเสรมิ ขม เผด็ หยางช่ขี ้นึ สู่สว่ นบน ผ่อนคลาย 白芍 ไป๋เสา ตวั ยาช่วย ขม เปร้ยี ว เยน็ คลายเครยี ด เลก็ นอ้ ย ขบั ของเสยี ท่ตี กคา้ ง ละลาย 甘草(炙) อมหวาน เสมหะ ตวั ยานาํ พา หวาน เยน็ เสรมิ อนิ เลอื ด ปรบั ประจาํ เดอื น กนั เฉ่า (จ้อื ) เลก็ นอ้ ย และปรบั สมดลุ ช่ขี องตบั ระงบั (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ปวด เกบ็ กกั อนิ ช่ี ระงบั เหงอ่ื อ่นุ เสรมิ ช่บี าํ รุงสว่ นกลาง ระบาย ความรอ้ น แกพ้ ษิ ขบั เสมหะ ระงบั ไอ ปรบั ประสานตวั ยา ทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยไฉหูเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณผ่อนคลายตบั ปรบั การไหลเวยี นของช่ี ใหเ้ป็นปกติ และขบั กระจายความรอ้ นออกจากผวิ กาย ไป๋เสาเสรมิ บาํ รุงตบั ลดอาการหดเกร็ง และเสรมิ อนิ จงึ สามารถขบั กระจายความรอ้ นออกภายนอกโดยไมท่ าํ ลายอนิ จ่อื สอื มสี รรพคุณขบั ของเสยี ตกคา้ ง ช่วยใหก้ ารทาํ งานของมา้ มไม่ติดขดั กนั เฉ่า (จ้อื ) เป็นตวั ยานาํ พา ช่วยปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั เมอ่ื ใชร้ ่วมกบั ตวั ยาไป๋เสาสามารถลดอาการหดเกรง็ และระงบั ปวด1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ ยาผง4

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 89 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาซ่อื หน้ีส่านใชไ้ ดเ้ฉพาะกบั ผูป้ ่วยทม่ี อื เทา้ เยน็ จากหยางช่ถี ูกปิดกน้ั ภายใน ซ่งึ ทาํ ใหช้ ่ีไปไม่ ถงึ มอื และเทา้ ทาํ ใหม้ อื เทา้ มอี าการเยน็ ถา้ เกิดจากสาเหตอุ ่นื ๆ เช่น หยางพร่อง เลอื ดลมไปเล้ยี งไมถ่ งึ มอื เทา้ ทาํ ใหม้ อื เทา้ เยน็ จะใชต้ าํ รบั ยาน้ไี มไ่ ด1้ ,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาซ่ือหน้ีสา่ น มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ตาํ รบั ยาซอ่ื หน้ีส่านมฤี ทธ์ปิ กป้องตบั 5 ยบั ยง้ั การเกดิ ความไวต่อการ สมั ผสั ในหนูถีบจกั ร7 สารสกดั แอลกอฮอลม์ ีฤทธ์ิตา้ นการหดเกร็งของลาํ ไสก้ ระต่าย รกั ษาแผลใน กระเพาะอาหารหนูขาว สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ชิ ่วยใหน้ อนหลบั ช่วยใหก้ ารทาํ งานของระบบประสาทส่วนกลาง ดขี ้นึ เมอ่ื ใหส้ ารสกดั นาํ้ ทางปากหนูถบี จกั รในขนาดเทยี บเท่าผงยา 20 กรมั /กโิ ลกรมั 6 มผี ลลดไข้ การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รบั ยาซอ่ื หน้ีส่านมสี รรพคุณในการสงบสติ แกอ้ าการกลา้ มเน้ือเกร็ง ระงบั ปวด ระบายความรอ้ น ตา้ นเช้อื แบคทเี รยี และมสี รรพคุณทเ่ี ด่นชดั ในเร่อื งการป้องกนั การถูกทาํ ลาย ของตบั 1,3 นอกจากน้ีตาํ รบั ยาน้ยี งั มฤี ทธ์ขิ ยายหลอดเลอื ดในสมองผูป้ ่วยทเ่ี ลอื ดไปเล้ยี งสมองตดิ ขดั ช่วย ใหก้ ารไหลเวยี นของเลอื ดดขี ้นึ บรรเทาอาการหดเกร็งของกระเพาะอาหารและลาํ ไส้ ช่วยใหก้ ารย่อยของ กระเพาะอาหารเป็นปกติ บรรเทาอาการสะอึก และขบั ของเสยี ท่ีตกคา้ งในลาํ ไสเ้ ลก็ ส่วนตน้ รวมทงั้ มี 6 สรรพคุณรกั ษาอาการหวาดผวาเน่ืองจากไขส้ ูง เป็นบดิ และปวดทอ้ งในผูป้ ่วยเดก็ และลดอาการมอื มี เหงอ่ื ออกมากผดิ ปกต8ิ การศึกษาความปลอดภยั : การศึกษาพษิ เฉียบพลนั ในหนูถบี จกั รโดยการใหส้ ารสกดั นาํ้ ทางปาก และฉีดเขา้ ช่องทอ้ ง พบว่าขนาดของสารสกดั เทยี บเท่าผงยาท่ที าํ ใหห้ นูถบี จกั รตายรอ้ ยละ 50 (LD50) มคี ่าเท่ากบั 413 และ 122.8 กรมั /กโิ ลกรมั ตามลาํ ดบั และเมอ่ื ใหส้ ารสกดั นาํ้ ทางปากหนูขาว วนั ละครงั้ ตดิ ต่อกนั นาน 20 วนั ไมพ่ บการเปลย่ี นแปลงทผ่ี ดิ ปกตขิ องนาํ้ หนกั ตวั และการทาํ งานของตบั และไต6 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982.

90 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดุล 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ สุณี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาซอ่ื หน้ีส่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพร จนี ]. นนทบุรี: สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2549. 4. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990. 5. Jiang J, Zhou C, Xu Q. Alleviating effects of si-ni-san, a traditional Chinese prescription, on experimental liver injury and its mechanisms. Biol Pharm Bull 2003; 26(8): 1089-94. 6. Liu SQ, Zhang SF. Sini san. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 7. Sun Y, Chen T, Xu Q. Si-Ni-San, a traditional Chinese prescription, and its drug-pairs suppress contact sensitivity in mice via inhibition of the activity of metalloproteinases and adhesion of T lymphocytes. J Pharm Pharmacol 2003; 55(6): 839-46. 8. Ninomiya F. Clinical Evaluation of Perspiration Reducing Effects of a Kampo Formula, Shigyaku-san, on Palmoplantar Hidrosis. Evid Based Complement Alternat Med 2008; 5(2): 199-203.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 91 เซียวเหยาสา่ น (逍遥散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 太平惠民和剂局方 ไท่ผงิ หยุ้ หมนิ เหอจ้จี หฺ วฟี าง (Prescription of Peaceful Benevolent Dispensary)1 « ค.ศ. 1151 Chen Shiwen (陈诗文 เฉินซอื เหวนิ ) »2 สว่ นประกอบ ไฉหู 15 กรมั 15 กรมั 柴胡 Radix Bupleuri ไป๋จู๋ 15 กรมั 白术 Rhizoma Atractylodis Macrocephalae 3 กรมั 茯苓 Poria ฝูหลงิ 6 กรมั 生姜(煨) Rhizoma Zingiberis Recens Praeparata เซงิ เจยี ง (เวย)์ 15 กรมั 甘草(炙) Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉ่า (จ้อื ) 15 กรมั 当归 Radix Angelicae Sinensis ตงั กยุ 3 กรมั 白芍 Radix Paeoniae Alba 薄荷 Herba Menthae ไป๋เสา ป๋อเหอ ตาํ รบั ยา เซียวเหยาสา่ น (逍遥散)

92 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดลุ ไฉหู (柴胡) 2 เซนตเิ มตร ไป๋จู๋ (白术) 3 เซนตเิ มตร 3 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ฝูหลงิ (茯苓) เซงิ เจยี ง (เวย)์ [生姜 (煨)] 2 เซนตเิ มตร 5 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) [甘草(炙)] ตงั กยุ (当归) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ไป๋เสา (白芍) ป๋อเหอ (薄荷)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 93 วธิ ีใช้ ใชน้ าํ้ ตม้ เซิงเจียง (เวย)์ กบั ป๋อเหอ เป็นนาํ้ กระสายยา บดตวั ยาอ่นื ทเ่ี หลอื เป็นผง รบั ประทาน ครงั้ ละ 6-9 กรมั หรอื เตรยี มเป็นยาตม้ โดยปรบั ลดนาํ้ หนกั ยาลงคร่งึ หน่งึ จากตาํ รบั ยาขา้ งตน้ 1,3 การออกฤทธ์ิ คลายเครยี ด ผ่อนคลายช่ขี องตบั เสรมิ เลอื ด และบาํ รุงมา้ ม1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะช่ีของตบั ติดขดั ไม่หมนุ เวยี น เลอื ดพร่อง โดยมอี าการปวดชายโครง ปวดศีรษะ ตาลาย ปากขม คอแหง้ อ่อนเพลยี รบั ประทานอาหารไดน้ อ้ ย หรือมอี าการสะบดั รอ้ นสะบดั หนาว สตรี ประจาํ เดอื นมาไมป่ กติ แน่นและตงึ บรเิ วณเตา้ นม ล้นิ แดงซดี ชพี จรตงึ และพร่อง1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยทม่ี เี ลอื ดพร่อง ช่ตี บั ตดิ ขดั ซ่งึ แสดงออกโดยการเป็นโรคตบั อกั เสบเร้อื รงั เยอ่ื หมุ้ ทรวงอกอกั เสบ โรคกระเพาะอาหารอกั เสบเร้อื รงั โรค ประสาทอ่อน และประจาํ เดอื นผดิ ปกต1ิ ,3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 柴胡 ไฉหู ตวั ยาหลกั ขมเผด็ เยน็ ขบั กระจายลดไข้ แกต้ วั รอ้ น ผอ่ น 白术 ไป๋จู๋ เลก็ นอ้ ย คลายตบั และช่วยใหห้ ยางช่ขี ้นึ สู่ ตวั ยาเสรมิ ขม ส่วนบน ผอ่ นคลาย คลายเครยี ด 茯苓 ฝูหลงิ อมหวาน อ่นุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง แก้ (โป่ งรากสน) ความช้ืน ระบายนาํ้ ระงบั เหงอ่ื ตวั ยาเสรมิ หวาน กลาง กลอ่ มครรภ์ 生姜(煨) เลก็ นอ้ ย อ่นุ ระบายความช้นื และนาํ้ เสรมิ มา้ ม ใหแ้ ขง็ แรง สงบจติ ใจ เซงิ เจยี ง (เวย)์ ตวั ยาเสรมิ เผด็ ใหค้ วามอบอ่นุ แก่ส่วนกลาง (ขงิ สดป้ิง) (กระเพาะอาหาร) ระงบั อาเจยี น และใหค้ วามอบอ่นุ แก่ปอด ระงบั ไอ

94 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดลุ สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ หวาน อ่นุ 甘草(炙)กนั เฉ่า (จ้อื ) ตวั ยาเสรมิ หวานเผด็ อ่นุ เสริมช่ี บาํ รุงส่วนกลาง ปรบั (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ ขา้ กนั ขม เปร้ยี ว เยน็ บาํ รุงเลอื ด ช่วยใหเ้ลอื ดมกี าร 当归 ตงั กยุ ตวั ยาช่วย อมหวาน เลก็ นอ้ ย หมนุ เวยี น ปรบั ประจาํ เดอื น ระงบั (โกฐเชยี ง) ปวด ช่วยใหล้ าํ ไสม้ คี วามช่มุ ช้นื เผด็ เยน็ เสรมิ อนิ เลอื ด ปรบั ประจาํ เดอื น 白芍 ไป๋เสา ตวั ยาช่วย และปรบั สมดุลช่ขี องตบั ระงบั ปวด เกบ็ กกั อนิ ช่ี ระงบั เหงอ่ื 薄荷 ป๋อเหอ ตวั ยานาํ พา ขบั กระจายลมรอ้ นท่กี ระทบต่อ ร่างกาย ระบายความรอ้ น ช่วยให้ ศีรษะและสายตาสดใส ลาํ คอโลง่ กระทุง้ โรคหดั ผ่อนคลายตบั คลายเครยี ด ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยไฉหูเป็นตวั ยาหลกั มฤี ทธ์ผิ ่อนคลายตบั คลายเครยี ด ตงั กุยและไป๋เสา มฤี ทธ์บิ าํ รุงเลอื ด และผ่อนคลายตบั เมอ่ื ใชต้ วั ยาทงั้ สามร่วมกนั สามารถรกั ษาภาวะช่ขี องตบั ตดิ ขดั และ เลอื ดพร่อง ไป๋จูแ๋ ละฝูหลงิ มฤี ทธ์ิบาํ รุงส่วนกลาง เสริมมา้ มใหแ้ ขง็ แรง ช่วยเสริมการสรา้ งช่ีและเลอื ด เซงิ เจยี ง (เวย)์ มฤี ทธ์ใิ หค้ วามอบอ่นุ แก่ส่วนกลาง และปรบั สมดุลของกระเพาะอาหาร ป๋อเหอช่วยเสรมิ ฤทธ์ผิ ่อนคลายตบั ของไฉหูใหแ้ รงข้นึ กนั เฉ่า (จ้อื ) ช่วยเสรมิ ฤทธ์ิของไป๋จูแ๋ ละฝูหลงิ ใหแ้ รงข้นึ และปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยานาํ้ ยาลูกกลอน ยาผง ยาตม้ 4 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาเซียวเหยาสา่ น มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ตาํ รบั ยาเซยี วเหยาส่านมฤี ทธ์ิปกป้องตบั เพ่มิ การหลงั่ นาํ้ ย่อยใน กระเพาะอาหารหนูขาว และลดอาการเกรง็ ของลาํ ไสก้ ระต่าย4

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 95 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาเซยี วเหยาสา่ นมสี รรพคณุ เด่นชดั ในการปกป้องตบั รกั ษาโรคตบั แขง็ ถงุ นาํ้ ดอี กั เสบเร้ือรงั ลดอาการหดเกร็ง ช่วยใหร้ ะบบการย่อยอาหารดขี ้นึ เสริมความแขง็ แรงของ กระเพาะอาหาร ปรบั สภาพการทาํ งานของมดลูก บาํ รุงเลอื ด และสงบจิตใจ1,3,4 มรี ายงานว่าตาํ รบั ยา เซยี วเหยาส่านช่วยใหอ้ าการของผูป้ ่วยโรคซมึ เศรา้ ดขี ้นึ โดยไมม่ อี าการไมพ่ งึ ประสงค5์ และตาํ รบั ยาน้ีใน รูปแบบยาเมด็ มสี รรพคุณช่วยควบคุมการทาํ งานของระบบประสาทอตั โนมตั แิ ละระบบต่อมไรท้ ่อ ทาํ ให้ ผูป้ ่วยทต่ี บั ตดิ ขดั และมา้ มพร่องมอี าการดขี ้นึ 6 การศึกษาความปลอดภยั : มรี ายงานการศึกษาพษิ เฉียบพลนั ในหนูถบี จกั ร พบวา่ เมอ่ื ใหผ้ งยา ทางปาก ขนาดทท่ี าํ ใหห้ นูถบี จกั รตายรอ้ ยละ 50 (LD50) มคี ่าเท่ากบั 20.77 กรมั /กิโลกรมั และขนาด สูงสุดของผงยาเมอ่ื ใหท้ างปากโดยไมท่ าํ ใหห้ นูถบี จกั รตวั ใดตาย มคี ่าเทา่ กบั 200 กรมั /กโิ ลกรมั 4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ สณุ ี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาเซยี วเหยาส่าน. [เอกสารแปลเพ่อื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มูลยา สมนุ ไพรจนี ]. สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวง สาธารณสขุ , 2549. 4. Liu SQ, Zhang SF, Wang L. Xiaoyao San. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Zhang Y, Han M, Liu Z, Wang J, He Q, Liu J. Chinese herbal formula xiao yao san for treatment of depression: a systematic review of randomized controlled trials. Evid Based Complement Alternat Med 2012; 2012: 931636. 6. Chen JX, Ji B, Lu ZL, Hu LS. Effects of chai hu (radix burpleuri) containing formulation on plasma beta-endorphin, epinephrine and dopamine on patients. Am J Chin Med 2005; 33(5): 737-45.

96 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดุล ปน้ั เซ่ียเซ่ียซินทงั (半夏泻心汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ Rhizoma Pinelliae (washed) ปน้ั เซย่ี (ส)่ี 9 กรมั Rhizoma Zingiberis กนั เจยี ง 6 กรมั 半夏 (洗) Radix Scutellariae หวงฉิน 6 กรมั Rhizoma Coptidis หวงเหลยี น 3 กรมั 干姜 Radix Ginseng เหรนิ เซนิ 6 กรมั 黄芩 Fructus Ziziphi Jujubae ตา้ เจ่า 4 ผล 黄连 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉ่า (จ้อื ) 6 กรมั 人参 大枣 甘草 (炙) วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ปรบั สมดุลกระเพาะอาหาร ลดอาการช่ไี หลยอ้ นกลบั แกอ้ าการจกุ แน่น กระจายช่ีทต่ี ดิ ขดั เป็น กอ้ น1,3 สรรพคณุ รกั ษากลุม่ อาการช่ขี องกระเพาะอาหารตดิ ขดั โดยมอี าการเบอ่ื อาหาร จกุ แน่นทล่ี ้นิ ป่ี เรอเป็นลม 1,3 หรอื อาเจยี น มเี สยี งลมในลาํ ไสแ้ ละทอ้ งเสยี ล้นิ มฝี ้าเหลอื งเหนียว ชพี จรตงึ เรว็ ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยทช่ี ่ขี องกระเพาะอาหารตดิ ขดั เช่น กระเพาะอาหารและลาํ ไสอ้ กั เสบเฉียบพลนั กระเพาะอาหารอกั เสบเร้อื รงั เป็นแผลทก่ี ระเพาะอาหาร และลาํ ไสเ้ลก็ ส่วนตน้ ระบบการย่อยอาหารไมด่ ี โรคของระบบทางเดนิ อาหารทม่ี สี าเหตจุ ากความเครยี ด และแพท้ อ้ ง1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 97 ตาํ รบั ยา ปน้ั เซ่ียเซ่ียซินทงั (半夏泻心汤) 2 เซนตเิ มตร กนั เจยี ง (干姜2)เซนตเิ มตร หวงเหลยี น (黄2 เซ连นตเิ ม)ตร ปนั้ เซย่ี (ส)่ี [半夏(洗)]

98 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดลุ หวงฉิน (黄芩) 2 เซนตเิ มตร ตา้ เจ่า (大枣2)เซนตเิ มตร เหรนิ เซนิ (人参2)เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) 2 เซนตเิ มตร [甘草(炙)] คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 半夏 (洗) ตวั ยาหลกั เผด็ ปนั้ เซย่ี (ส)่ี อ่นุ * ขจดั ความช้นื ละลายเสมหะ (มพี ษิ ) ลดการไหลยอ้ นกลบั ของช่ี ระงบั อาเจยี น สลายเสมหะท่ี จบั ตวั เป็นกอ้ นและเถาดาน 干姜 กนั เจยี ง ตวั ยาหลกั เผด็ รอ้ น ใหค้ วามอบอ่นุ แก่สว่ นกลาง (ขงิ แก่แหง้ ) ของร่างกาย สลายความเยน็ ดงึ หยางใหก้ ลบั คนื เพอ่ื กระตนุ้ ชพี จร ใหค้ วามอบอ่นุ แก่ปอด สลายความช้นื 黄芩 หวงฉิน ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ น ขจดั ความช้นื ขบั พษิ รอ้ น ลดความรอ้ นใน เลอื ด หา้ มเลอื ดและกลอ่ มครรภ์ * ปน้ั เซย่ี เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 99 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 黄连 หวงเหลยี น ตวั ยาเสรมิ ขม ตวั ยาช่วย หวานอมขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นของหวั ใจ 人参 เหรนิ เซนิ เลก็ นอ้ ย (โสมคน) ตวั ยาช่วย และกระเพาะอาหาร หวาน 大枣 ตา้ เจ่า ตวั ยาช่วย อ่นุ เสรมิ ช่อี ย่างมาก เสรมิ ปอด (พทุ ราจนี ) และนาํ พา หวาน 甘草 (炙) เลก็ นอ้ ย บาํ รุงมา้ มและกระเพาะอาหาร กนั เฉ่า (จ้อื ) (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) สรา้ งธาตนุ าํ้ ช่วยสงบจติ ใจ ปรบั การเตน้ ของหวั ใจใหก้ ลบั สู่สภาวะปกติ อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงสว่ นกลางของ ร่างกาย สรา้ งเลอื ด สงบจติ ใจ ปรบั สมดุลของตวั ยาใหเ้ขา้ กนั อ่นุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มและกระเพาะ- อาหาร ระบายความรอ้ น ขบั พษิ ปรบั ประสานตวั ยา ทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยตวั ยาหลกั ไดแ้ ก่ ปน้ั เซย่ี (ส)่ี และกนั เจยี ง มสี รรพคุณรกั ษาอาการจกุ - เสยี ดแน่นทอ้ ง ตวั ยาเสริม ไดแ้ ก่ หวงฉินและหวงเหลยี น รสขม ลดความรอ้ นท่อี ุดกนั้ การออกฤทธ์ิ ของตวั ยาขา้ งตน้ ทงั้ 4 ชนิดค่อนขา้ งพเิ ศษ คอื อาศยั รสเผด็ เพอ่ื กระจาย และรสขมเพอ่ื ลดอาการช่ไี หล ยอ้ นข้นึ ทาํ ใหช้ ่ขี องกระเพาะอาหารไมต่ ดิ ขดั อาการจกุ แน่นจงึ หายได้ ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ เหรนิ เซนิ กนั เฉ่า (จ้อื ) และตา้ เจ่า ร่วมกนั บาํ รุงช่ีท่จี งเจียว ตวั ยาทงั้ หมดในตาํ รบั น้ีออกฤทธ์ิร่วมกนั และเสริมฤทธ์ิกนั ใน การรกั ษาอาการจกุ เสยี ด แน่นทอ้ ง อาเจยี น และระงบั อาการถ่ายทอ้ ง1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ 5 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ีมคี ุณสมบตั คิ ่อนขา้ งรอ้ นและมฤี ทธ์ทิ าํ ใหแ้ หง้ จงึ หา้ มใชก้ บั ผูป้ ่วยทอ่ี นิ ของกระเพาะ- อาหารพร่อง โดยมอี าการคลน่ื ไสอ้ าเจยี น เรอเป็นลม1,3,4

100 ตาํ รบั ยาปรบั ใหส้ มดุล ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ยาตม้ มฤี ทธ์ปิ ้องกนั การเกิดแผลในกระเพาะอาหารหนูขาว5 รกั ษา แผลในกระเพาะอาหารชนิดเฉียบพลนั ท่เี กิดจากความเครียดในหนูขาว6 รกั ษากระเพาะอาหารอกั เสบ เร้ือรงั ในหนูถีบจกั ร7 ตา้ นอกั เสบในสตั วท์ ดลอง สารสกดั เอทานอลมฤี ทธ์ิระงบั ปวด และยบั ยง้ั การ เคลอ่ื นไหวของลาํ ไสเ้ลก็ หนูถบี จกั ร5 การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณรกั ษาอาการกระเพาะอาหารอกั เสบท่ีไม่รุนแรง กระเพาะอาหารฝ่อลบี ระบบทางเดนิ อาหารเป็นแผลและมเี ลอื ดออก เสรมิ บาํ รุงกระเพาะอาหาร และปรบั สมดลุ การทาํ งานของกระเพาะอาหารลาํ ไส้ สงบจติ ใจ ระงบั อาเจยี นในสตรมี คี รรภ์ และรกั ษาโรคบดิ 1,3,5 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ , ธรี วฒั น์ ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาปนั้ เซ่ยี เซ่ยี ซนิ ทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Liu SQ, Zhang SF, Li CW. Banxia Xiexin Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 6. Zhang Z, Si YC, Bai LM. Effect of Bnxia Xexin Decoction and its disassembled recipes on somatostatin in rats with stress gastric ulcer. Zhongguo Zhong Xi Yi Jie He Za Zhi 2007t; 27(10): 916-8. 7. Xue R, Cao Y, Han N, Lin X, Liu Z, Yin J. Activity of DBXX granules on anti-gastric ulcer and decreasing the side effect of chemotherapy in S180 tumor-bearing mice. J Ethnopharmacol 2011; 137(3): 1156-60.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 101 ไป๋ หทู่ งั (白虎汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จ่งิ ) »2 สว่ นประกอบ สอื เกา (ซยุ่ ) 30 กรมั จงิ หม่ี 9 กรมั 石膏(碎) Gypsum Fibrosum 9 กรมั 粳米 Nonglutinous Rice จอื หมู่ 3 กรมั 知母 Rhizoma Anemarrhenae กนั เฉ่า (จ้อื ) 甘草(炙) Radix Glycyrrhizae Praeparata วธิ ใี ช้ ตม้ ตวั ยาทงั้ หมดจนจงิ หม่ี (ขา้ วเจา้ ) สุก 1,3 แลว้ รนิ เอานาํ้ ด่มื การออกฤทธ์ิ เสรมิ สารนาํ้ ระบายความรอ้ น1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะความรอ้ นและไขส้ ูงในตาํ แหน่งหยางหมงิ ซง่ึ อยู่ในระบบช่ขี องกระเพาะอาหาร และ ลาํ ไสใ้ หญ่ โดยมอี าการรอ้ นจดั หนา้ แดง หงุดหงดิ คอแหง้ กระหายนาํ้ เหงอ่ื ออกมาก ความรอ้ นสูง กลวั รอ้ น ชพี จรใหญ่ เตน้ แรงมากกวา่ ปกต1ิ ,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคไขห้ วดั ระบาด สมองอกั เสบ เย่อื หุม้ สมองอกั เสบ ปอดบวม ปอดอกั เสบ เลอื ดเป็นพษิ เน่ืองจากความรอ้ นในช่สี ูงจดั ช่องปากอกั เสบ เหงอื กอกั เสบ เบาหวานซง่ึ เกดิ จากผูป้ ่วยมคี วามรอ้ นสูงในกระเพาะอาหาร1,3

102 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา ไป๋ หูท่ งั (白虎汤) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร สอื เกา (石膏) จงิ หม่ี (粳米) จอื หมู่ (知母) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) [甘草 (炙)]

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 103 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 石膏(碎) สอื เกา (ซุ่ย) (เกลอื จดื ทบุ ใหแ้ ตก) ตวั ยาหลกั เผด็ เยน็ มาก ระบายความรอ้ นในปอดและ 知母 จอื หมู่ อมหวาน กระเพาะอาหาร บรรเทาอาการ 粳米 จงิ หม่ี ไขร้ อ้ นสูง กระวนกระวาย (ขา้ วเจา้ ) กระหายนาํ้ 甘草(炙) ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ระบายความรอ้ น เสรมิ อนิ ให้ กนั เฉ่า (จ้อื ) (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) อมหวาน ความช่มุ ช้นื แกค้ วามแหง้ ตวั ยาช่วย หวานจดื กลาง เสรมิ กระเพาะอาหาร ป้องกนั และนาํ พา สารนาํ้ ตวั ยาช่วย หวาน อ่นุ เสริมช่ี บาํ รุงส่วนกลาง ปรบั และนาํ พา ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยสอื เกาเป็นตวั ยาหลกั รสเผด็ อมหวาน คุณสมบตั เิ ยน็ มาก มสี รรพคุณ ระบายความรอ้ นในเสน้ ลมปราณหยางหมงิ จอื หมเู่ ป็นตวั ยาเสรมิ ช่วยเสริมฤทธ์ิของสือเกาใหร้ ะบาย ความรอ้ นในปอดและกระเพาะอาหารไดด้ ยี ่งิ ข้นึ กนั เฉ่า (จ้อื ) และจงิ หมเ่ี ป็นตวั ยาช่วยและนาํ พา เมอ่ื ใช้ ร่วมกนั จะช่วยป้องกนั กระเพาะอาหารไมใ่ หถ้ กู กลมุ่ ยาเยน็ ไปทาํ ลาย1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ 4 ขอ้ หา้ มใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาไป๋หู่ทงั กบั ผูป้ ่วยทอ่ี าการภายนอก (เป่ียว) ยงั ไมไ่ ดร้ บั การแกไ้ ข มไี ขต้ วั รอ้ นทเ่ี กดิ จากเลอื ดพร่อง อวยั วะภายในเยน็ แท้ แต่มอี าการรอ้ นเทยี มภายนอก1,3 ซง่ึ มอี าการแสดงคอื มอี าการไข ้ แต่ชอบความอบอุ่น หวิ นาํ้ แต่ไม่อยากด่มื นาํ้ แขนขาขยบั อยู่ไม่สุข แต่ผูป้ ่วยเซ่อื งซมึ และหา้ มใชก้ บั ผูป้ ่วยทม่ี ไี ขเ้น่ืองจากมา้ มและกระเพาะอาหารพร่อง มเี หงอ่ื ลกั ออก และอ่อนเพลยี มาก5

104 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาไป๋ หทู่ งั มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ริ ะบายความรอ้ น ลดไขใ้ นกระต่าย เสรมิ ภมู คิ มุ้ กนั 46 บรรเทาอาการไขส้ มองอกั เสบในหนูถบี จกั ร และกระตนุ้ การดูดซมึ กลูโคสเขา้ เซลลไ์ ขมนั ในหลอดทดลอง การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาไป๋หู่ทงั มสี รรพคณุ ลดไข้ รกั ษาโรคเลอื ดเป็นพษิ สงบจติ ใจ บรรเทา อาการไขขอ้ อกั เสบ ระงบั เหงอ่ื แกก้ ระหายนาํ้ ลดนาํ้ ตาลในเลอื ดทเ่ี กดิ จากการมคี วามรอ้ นสูงจดั ในระบบ ช่ขี องเสน้ ลมปราณหยางหมงิ 1,3 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ สณุ ี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาไป๋หู่ทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบุรี: สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวง สาธารณสุข, 2549. 4. Zhang J. Baihu Tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990. 6. Chen CC, Hsiang CY, Chiang AN, Lo HY, Li CI. Peroxisome proliferator-activated receptor gamma transactivation- mediated potentiation of glucose uptake by Bai-Hu-Tang. J Ethnopharmacol 2008; 118(1): 46-50.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 105 จูเ๋ ย่ยี สอื เกาทงั (竹叶石膏汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ Herba Lophatheri จูเ๋ ยย่ี 15 กรมั Gypsum Fibrosum 30 กรมั 竹叶 Radix Ophiopogonis สอื เกา 15 กรมั 石膏 Radix Ginseng 5 กรมั 麦冬 Rhizoma Pinelliae Praeparata ไมต่ ง 9 กรมั 人参 Radix Glycyrrhizae Praeparata 3 กรมั Semen Oryzae Nonglutinosae เหรนิ เซนิ 15 กรมั 半夏 (制) ปน้ั เซย่ี (จ้อื ) 甘草 (炙) กนั เฉ่า (จ้อื ) จงิ หม่ี 粳米 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ 1,3 ระบายความรอ้ น เพม่ิ สารนาํ้ เสรมิ ช่ี ปรบั สมดลุ กระเพาะอาหาร สรรพคณุ รกั ษาอาการท่เี กิดข้นึ ภายหลงั จากผูป้ ่วยฟ้ืนจากไขท้ ่เี กิดจากการกระทบความเยน็ หรือความ- รอ้ น หรอื หวดั แดด ซง่ึ พษิ รอ้ นยงั ถกู กาํ จดั ไมห่ มด รวมทงั้ กลมุ่ อาการของผูท้ ส่ี ูญเสยี ช่แี ละสารนาํ้ โดยมี อาการตวั รอ้ น เหงอ่ื ออกมาก อ่อนเพลยี ช่ีพร่อง รอ้ นหงุดหงดิ แน่นหนา้ อก พะอืดพะอม ปากแหง้ กระหายนาํ้ หรอื อ่อนเพลยี กระสบั กระสา่ ย นอนไมห่ ลบั ล้นิ แดงมฝี ้านอ้ ย ชพี จรเตน้ เรว็ อ่อนแรง1,3

106 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา จูเ๋ ย่ยี สอื เกาทงั (竹叶石膏汤) 2 เซนตเิ มตร สอื เกา (石2 เซน膏ตเิ ม)ตร จูเ๋ ยย่ี (竹叶) เหรนิ เซนิ (人参2 เซ)นตเิ มตร ไมต่ ง (麦冬)2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) 2 เซนตเิ มตร [甘草(炙)]

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 107 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ปน้ั เซย่ี (จ้อื ) [半夏(制)] จงิ หม่ี (粳米) ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยไขห้ วดั ใหญ่ เย่ือหุม้ สมอง อกั เสบชนิดบี เย่อื หุม้ สมองและไขสนั หลงั อกั เสบ ปอดอกั เสบ โลหติ เป็นพษิ ซ่งึ โรคเหล่าน้ีเป็นกลุ่ม อาการของช่แี ละอนิ พร่องในระยะหลงั ของโรค1,3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ จดื อมหวาน 竹叶 จูเ๋ ยย่ี ตวั ยาหลกั เยน็ ลดไข้ บรรเทาอาการรอ้ นใน เผด็ (หญา้ ขยุ ไมไ้ ผ,่ ใบไผข่ ม) คอแหง้ กระหายนาํ้ ขบั พษิ ไข้ เผด็ อมหวาน ออกทางปสั สาวะ 石膏 สอื เกา ตวั ยาหลกั หวาน เยน็ มาก ระบายความรอ้ นในกระเพาะ- (เกลอื จดื ) อมขม อาหาร รกั ษาอาการไขร้ อ้ นสูง ลดอาการกระวนกระวายและ กระหายนาํ้ สมานแผล 麦冬 ไมต่ ง ตวั ยาเสรมิ เยน็ เสรมิ บาํ รุงอนิ ใหค้ วามช่มุ ช้นื เลก็ นอ้ ย แก่ปอด เสรมิ สรา้ งธาตนุ าํ้ ให้ กระเพาะอาหาร ลดอาการ กระวนกระวาย ทาํ ใหจ้ ติ ใจ สบาย

108 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาเสรมิ หวานอมขม 人参 เหรนิ เซนิ เลก็ นอ้ ย อ่นุ เสรมิ ช่ี สรา้ งธาตนุ าํ้ บาํ รุง (โสมคน) ตวั ยาช่วย 半夏 (制) เผด็ เลก็ นอ้ ย หวั ใจและมา้ ม สงบจติ ใจ ปนั้ เซย่ี (จ้อื ) อ่นุ ขจดั ความช้นื ละลายเสมหะ 甘草 (炙) (มพี ษิ ) * ลดการไหลยอ้ นกลบั ของช่ี กนั เฉ่า (จ้อื ) (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) บรรเทาอาการคลน่ื ไสอ้ าเจยี น 粳米 จงิ หม่ี (ขา้ วเจา้ ) สลายเสมหะทเ่ี กาะตวั เป็นกอ้ น ตวั ยานาํ พา หวาน อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงส่วนกลาง ปรบั ตวั ยานาํ พา หวาน ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงสว่ นกลาง ปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยจูเ๋ ยย่ี และสอื เกาเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคณุ ระบายความรอ้ นและลดอาการ กระวนกระวาย ตวั ยาเสรมิ ไดแ้ ก่ เหรนิ เซนิ มสี รรพคุณเสรมิ ช่ี ไมต่ งเสรมิ อนิ และสรา้ งสารนาํ้ ปน้ั เซย่ี (จ้อื ) เป็นตวั ยาช่วย มสี รรพคุณลดการไหลยอ้ นกลบั ของช่ี ระงบั อาเจยี น ตวั ยานาํ พาคอื กนั เฉ่า (จ้อื ) และจงิ หม่ี ช่วยเสรมิ กระเพาะอาหาร และปรบั สมดลุ สว่ นกลางของร่างกาย (กระเพาะอาหาร ตบั ถงุ นาํ้ ดี และมา้ ม)1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ 4 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาน้ีกบั ผูป้ ่ วยท่ีมีความรอ้ นแกร่ง หรือมีไขส้ ูงซ่ึงมีอาการในระยะแรกของโรค ร่างกายยงั ไมป่ รากฏอาการอ่อนแอ ช่แี ละอนิ ยงั ไมถ่ กู ทาํ ลาย1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ลิ ดนาํ้ ตาลในเลอื ดหนูถบี จกั ร4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ยาตม้ มสี รรพคุณบาํ รุงร่างกายใหแ้ ขง็ แรง บรรเทากลุ่มอาการช่ีและอนิ พร่องในระยะหลงั ของโรค มอี าการเลอื ดออกเป็นจาํ้ ใตผ้ วิ หนงั เน่ืองจากโลหติ เป็นพษิ โรคหดั ปอดอกั เสบ * ปนั้ เซย่ี เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 109 มไี ข้ ระงบั ไอ ขบั เสมหะ ปวดฟนั เป็นแผลในปาก บรรเทาอาการอาเจยี นท่เี กิดจากเคมบี าํ บดั กระตุน้ ระบบการย่อยอาหาร และช่วยใหจ้ ติ ใจสงบ1,4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ , ธรี วฒั น์ ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาจูเ๋ ย่ยี สอื เกาทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยา สมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Zhang J, Wu F. Zhuye Shigao Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

110 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ชิงองิ๋ ทงั (清营汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 温病条辨 เวนิ ป้ิงเถยี วเป้ียน (Treatise on Differentiation and Treatment of Epidemic Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 1798 Wu Tang (吴瑭 หวูถงั ) »2 ประกอบดว้ ย Cornu Bubali สุ่ยหนิวเจย่ี ว* 30 กรมั Radix Scrophulariae เสฺวยี นเซนิ 9 กรมั 水牛角 Radix Rehmanniae เซงิ ต้หี วง 15 กรมั 玄参 Radix Ophiopogonis ไมต่ ง 9 กรมั 生地黄 Flos Lonicerae อนิ๋ ฮวฺ า 9 กรมั 麦冬 Fructus Forsythiae เหลยี นเฉียว 6 กรมั 银花 Rhizoma Coptidis หวงเหลยี น 5 กรมั 连翘 Herba Lophatheri จูเ๋ ยย่ี ซนิ 3 กรมั 黄连 Radix Salviae Miltiorrhizae ตนั เซนิ 6 กรมั 竹叶心 丹参 วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ขบั พษิ รอ้ นจากองิ๋ ช่ี เสรมิ อนิ ช่วยใหเ้ลอื ดหมนุ เวยี นด1ี ,3 ___________________________________________ * ตาํ รบั เดมิ ใช้ ซเี จย่ี ว (犀角 นอแรด) 2 กรมั ปจั จบุ นั ใช้ สยุ่ หนิวเจย่ี ว (水牛角 เขาควาย) 30 กรมั ทดแทน เน่อื งจากแรดเป็นสตั วส์ งวน

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 111 ตาํ รบั ยา ชิงองิ๋ ทงั (清营汤) 3 เซนตเิ มตร 1 เซนตเิ มตร สุ่ยหนวิ เจ่ยี ว (水牛角)

112 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น 2 เซนตเิ มตร เซงิ ต้หี วง (生地2 เซ黄นตเิ ม)ตร เสฺวยี นเซนิ (玄参) อนิ๋ ฮวฺ า (银花) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ไมต่ ง (麦冬) หวงเหลยี น (黄连) 2 เซนตเิ มตร เหลยี นเฉียว (连翘) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร จูเ๋ ยย่ี ซนิ (竹叶心) ตนั เซนิ (丹参)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 113 สรรพคณุ ใชร้ กั ษาภาวะความรอ้ นเขา้ สู่อิง๋ ช่ี โดยมไี ขส้ ูงตอนกลางคืน หงดุ หงดิ พูดเพอ้ กระวนกระวาย นอนไม่หลบั บางครงั้ คอแหง้ ถา้ เป็นมากจะมเี ลอื ดออกใตผ้ วิ หนงั เป็นจาํ้ ๆ ล้นิ แดงคลาํ้ และแหง้ ชพี จร เรว็ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยไขส้ มองอกั เสบชนิดบี เย่อื หมุ้ - สมองอกั เสบ โลหติ เป็นพษิ หรอื โรคตดิ เช้อื ต่าง ๆ ซง่ึ เกดิ จากความรอ้ นเขา้ สูอ่ งิ๋ ช่1ี ,3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 水牛角 สุ่ยหนวิ เจ่ยี ว ตวั ยาหลกั เคม็ (เขาควาย) ตวั ยาเสรมิ เยน็ ลดพษิ รอ้ นพษิ ไขเ้ขา้ กระแสเลอื ด 玄参 เสฺวยี นเซนิ ขมอม ตวั ยาเสรมิ หวานเคม็ รกั ษาอาการเพอ้ จากไขส้ ูง อาเจยี น 生地黄 เซงิ ต้หี วง ตวั ยาเสรมิ (โกฐข้แี มว) หวานอม เป็นเลอื ด เลอื ดกาํ เดาไหล 麦冬 ไมต่ ง ตวั ยาช่วย ขม เยน็ ระบายความรอ้ น ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ 银花 อนิ๋ ฮวฺ า หวานอม (ดอกสายนาํ้ ผ้งึ ) ขม ลง ลดพษิ รอ้ นเขา้ สูก่ ระแสเลอื ด อมหวาน และระบบหวั ใจ เสรมิ อนิ ขบั พษิ บรรเทาอาการทอ้ งผูก เยน็ ระบายความรอ้ น ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ ลง บาํ รุงเลอื ดและอนิ ช่ขี องตบั และไตเสรมิ สารนาํ้ เยน็ เสรมิ บาํ รุงอนิ และทาํ ใหป้ อด เลก็ นอ้ ย ช่มุ ช้ืน เสริมบาํ รุงสารนาํ้ ให้ กระเพาะอาหาร ลดอาการกระวน- กระวาย ทาํ ใหจ้ ติ ใจสบาย เยน็ บรรเทาหวดั จากการกระทบลม- รอ้ น ระบายความรอ้ น ขบั พษิ รอ้ น แกพ้ ษิ ฝีหนอง

114 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 连翘 เหลยี นเฉียว ตวั ยาช่วย ขม เยน็ บรรเทาหวดั จากการกระทบลม- รอ้ นหรอื ตวั รอ้ นระยะแรกเร่มิ 黄连 หวงเหลยี น ตวั ยาช่วย ขม เลก็ นอ้ ย โดยกระจายความรอ้ นในระบบ ตวั ยาช่วย จดื อม หวั ใจและช่วงบนของร่างกาย 竹叶心 จูเ๋ ยย่ี ซนิ ตวั ยานาํ พา หวานเผด็ เยน็ มาก ขบั พษิ แกพ้ ษิ ฝีหนอง (หญา้ ขยุ ไมไ้ ผ,่ ขม เยน็ ระบายความรอ้ นของหวั ใจและ ใบไผข่ ม) กระเพาะอาหาร 丹参 ตนั เซนิ เยน็ ลดไข้ บรรเทาอาการรอ้ นใน เลก็ นอ้ ย คอแหง้ กระหายนาํ้ ขบั พษิ ไข้ ออกทางปสั สาวะ ช่วยใหเ้ลอื ดไหลเวยี น สลาย- เลอื ดคงั่ ระงบั ปวดแน่นหนา้ อก เสน้ เลอื ดหวั ใจตบี ช่วยให้ ประจาํ เดอื นปกติ ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ ลง สงบประสาท ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยสุ่ยหนิวเจ่ียวเป็นตวั ยาหลกั มีสรรพคุณระบายความรอ้ น ช่วยให้ เลอื ดเย็นลง ขบั พษิ ตวั ยาเสริม ไดแ้ ก่ เสฺวยี นเซนิ เซงิ ต้ีหวง และไม่ตง มสี รรพคุณเสริมอิน ระบาย ความรอ้ น ทาํ ใหเ้ ลอื ดเย็นลง ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ อิน๋ ฮฺวา เหลยี นเฉียว หวงเหลยี น และจูเ๋ ย่ียซิน มี สรรพคุณระบายความรอ้ น ขบั พษิ กระทงุ้ พษิ รอ้ นออกสู่ภายนอก ตนั เซนิ เป็นตวั ยานาํ พา ช่วยใหเ้ลอื ด หมนุ เวยี นดขี ้นึ และกระจายเลอื ดคงั่ 1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ 4 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาน้ีกบั ผูป้ ่วยท่ลี ้นิ มฝี ้ าขาวลน่ื ซ่ึงเป็นอาการท่ีเกิดจากมคี วามช้ืนสูง เน่ืองจาก ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณเพม่ิ ความช้นื ใหร้ ่างกาย1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 115 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ตาํ รบั ยาน้ีมฤี ทธ์ิลดไขแ้ ละลดพษิ จากท็อกซินในกระต่าย ตา้ น อกั เสบในหนูขาว ยบั ยงั้ เช้อื ราและแบคทเี รยี หลายชนิดในหลอดทดลอง4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้มี สี รรพคณุ บรรเทาอาการอกั เสบ ลดไข้ เพม่ิ ภมู ติ า้ นทาน ช่วย ใหก้ ารทาํ งานของหวั ใจดีข้นึ กระตุน้ ใหร้ ะบบการไหลเวียนของเลอื ดดีข้นึ รกั ษาอาการเลอื ดออกใต้ 4 ผวิ หนงั ทข่ี ้นึ เป็นจาํ้ ๆ และช่วยหา้ มเลอื ด เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาชงิ องิ๋ ทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2551. 4. Liu JG, Wu F. Qing Ying Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

116 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น หวงเหลยี นเจย่ี ตูท๋ งั (黄连解毒汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 外台秘要 ไวไ่ ถป้ีเอ้ยี ว (The Medical Secrets of an Official)1 « ค.ศ 752 Wang Tao (王焘 หวางถาว) »2 สว่ นประกอบ Rhizoma Coptidis หวงเหลยี น 9 กรมั Radix Scutellariae หวงฉิน 6 กรมั 黄连 Cortex Phellodendri หวงป๋อ 6 กรมั 黄芩 Fructus Gardeniae จอื จ่อื 9 กรมั 黄柏 栀子 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ น แกพ้ ษิ อกั เสบ1,3 สรรพคณุ รกั ษาพษิ ไข้ พษิ รอ้ น ไขส้ ูง ตวั รอ้ นทงั้ 3 ช่วงของร่างกาย (三焦 ซานเจยี ว) โดยมอี าการไขส้ ูง จดั กระสบั กระสา่ ย หวาดผวา พดู เพอ้ นอนไมห่ ลบั รมิ ฝีปากแหง้ อาเจยี นเป็นเลอื ด ผวิ เป็นจาํ้ ผน่ื แดง ถ่ายเป็นมกู เป็นบดิ มอี าการรอ้ นช้นื ดซี ่าน พษิ ฝีหนองอกั เสบ ปสั สาวะสเี หลอื งเขม้ ล้นิ แดงมฝี ้าเหลอื ง ชพี จรเตน้ เรว็ และแรง1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคหวดั ระบาด เย่อื หุม้ สมอง อกั เสบและไขสนั หลงั อกั เสบชนิดระบาด ผิวหนงั ติดเช้ือเป็นหนอง ตบั อกั เสบชนิดติดเช้ือเฉียบพลนั เลอื ดเป็นพษิ กระเพาะอาหารและลาํ ไสอ้ กั เสบเฉียบพลนั โรคบดิ จากติดเช้ือ ติดเช้ือในระบบทางเดิน ปสั สาวะ ถงุ นาํ้ ดอี กั เสบรอ้ นเป็นพษิ เฉียบพลนั ระบบประสาทอตั โนมตั ิเสยี สมดุล มอี าการวยั ทอง มี อาการโรคประสาท นอนไมห่ ลบั ความดนั เลอื ดสูง ช่องปากอกั เสบ ปวดฟนั ประสาทของกระเพาะอาหาร ตบั และถงุ นาํ้ ดรี อ้ นจดั อาการอกั เสบต่าง ๆ ทม่ี เี ลอื ดออกหรอื เป็นโรคหดั 1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 117 ตาํ รบั ยา หวงเหลยี นเจย่ี ตูท๋ งั (黄连解毒汤) 2 เซนตเิ มตร หวงเหลยี น (黄连) 2 เซนตเิ มตร หวงฉิน (黄芩) จอื จ่อื (栀子)2 เซนตเิ มตร หวงป๋อ (黄柏) 3 เซนตเิ มตร

118 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 黄连 หวงเหลยี น ตวั ยาหลกั ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นของหวั ใจและกระเพาะ- อาหาร 黄芩 หวงฉิน ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นของปอด ซง่ึ อยู่ช่วงบน ของร่างกาย 黄柏 หวงป๋อ ตวั ยาช่วย ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นซง่ึ อยู่ช่วงลา่ งของ 栀子 จอื จอ่ื และนาํ พา ขม ร่างกาย (ลูกพดุ ) ตวั ยาช่วย เยน็ ระบายความรอ้ นทงั้ 3 ช่วงของร่างกาย และนาํ พา นาํ เอาความรอ้ นลงตาํ่ และระบายออก ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยหวงเหลยี นเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณระบายความรอ้ นในหวั ใจและ กระเพาะอาหาร หวงฉินเป็นตวั ยาเสริม ช่วยระบายความรอ้ นในปอดและหวั ใจ หวงป๋อช่วยระบาย ความรอ้ นซึ่งอยู่ส่วนล่างของร่างกาย จือจื่อช่วยระบายความรอ้ นในซานเจียว และขบั ออกทาง ปสั สาวะ กนั เฉ่า (จ้อื ) และจงิ หมเ่ี ป็นตวั ยาช่วยและนาํ พา เมอ่ื ใชต้ วั ยาทง้ั 4 ร่วมกนั จะช่วยขจดั ความ รอ้ นสูงและขจดั พษิ 1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ ยาลูกกลอน4 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาหวงเหลยี นเจ่ียตูท๋ งั เหมาะสาํ หรบั ผูป้ ่วยท่มี พี ษิ รอ้ นอกั เสบทง้ั 3 ช่วงของร่างกาย แต่ ร่างกายยงั ไมส่ ูญเสยี สารนาํ้ จงึ ไม่เหมาะสาํ หรบั ผูป้ ่วยมไี ขส้ ูงจดั จนสูญเสยี ธาตนุ าํ้ ของร่างกาย ซง่ึ เน้ือล้นิ จะเป็นเงาและมสี แี ดงจดั 1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาหวงเหลยี นเจย่ี ตูท๋ งั มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วิทยา: สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ิลดไขใ้ นกระต่าย หนูขาว และหนูถบี จกั ร เพม่ิ ความแขง็ แรงของผนงั หลอดเลอื ด ระงบั ปวด ตา้ นอกั เสบ แกบ้ ดิ แกท้ อ้ งเสยี และเพ่มิ การดูดซมึ ของ

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 119 ลาํ ไสเ้ ลก็ หนูถีบจกั ร ลดความดนั เลอื ด เพ่ิมการไหลเวยี นของเลอื ดไปเล้ยี งสมอง และรกั ษาแผลใน กระเพาะอาหารหนูขาว4 ช่วยใหล้ ดภาวะไขมนั ในเลอื ดสูงในหนูขาว5 ลดนาํ้ ตาลในเลอื ดหนูขาวทช่ี กั นาํ ให้ เป็นเบาหวานชนดิ ไมพ่ ง่ึ พาอนิ ซูลนิ 6,7 ปกป้องเน้ือเยอ่ื บโุ พรงหลอดเลอื ดหนูขาวจากภาวะเบาหวานชนิดไม่ พง่ึ พาอนิ ซูลนิ 8 ช่วยพฒั นาการเรยี นรูแ้ ละความจาํ ในหนูขาวทช่ี กั นาํ ใหเ้ป็นโรคอลั ไซเมอร9์ การศึกษาใน หนูถบี จกั รทช่ี กั นาํ ใหส้ มองขาดเลอื ดพบว่า ตาํ รบั ยาหวงเหลยี นเจ่ยี ตูท๋ งั มฤี ทธ์ปิ กป้องระบบประสาท10 และ ลดความบกพร่องของการเรยี นรูแ้ ละความจาํ 11 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาหวงเหลยี นเจ่ยี ตูท๋ งั มสี รรพคุณตา้ นอกั เสบ ระบายความรอ้ น ตา้ นเช้อื โรคทท่ี าํ ใหเ้กิดพษิ ปรบั การไหลเวยี นของนาํ้ ในถงุ นาํ้ ดี หา้ มเลอื ด ขบั ปสั สาวะ และลดความดนั เลอื ด1,3,4 ตาํ รบั ยาน้ียงั ช่วยใหอ้ าการผดิ ปกตขิ องระบบประสาทในผูป้ ่วยโรคหลอดเลอื ดสมองทม่ี ภี าวะ หยางแกร่งดขี ้นึ 12 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตงั้ อร่ามวงศ,์ สุณี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาหวงเหลยี นเจย่ี ตูท๋ งั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยา สมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2549. 4. Zhang J, Zhao XX, Wu F. Huanglian Jiedu Tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Jin J, Zhang Y, Hu WX, Zhang ZY, Xu NN, Zhou QL. Effects of Huanglian Jiedu Decoction on blood lipid metabolism and its related gene expressions in rats with hyperlipidemia. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao 2010; 8(3): 275-9. 6. Jin D, Lu FE, Chen G, Sun H, Lu XH. Effects of Huanglian Jiedu Decoction on phosphatidylinositol-3-kinase expression in target tissues of type 2 diabetic rats. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao 2007; 5(5): 541-5. 7. Chen G, Lu FE, Xu LJ. Effects of Huanglian Jiedu Decoction on glucose transporter 4 in target tissues of type 2 diabetic rats. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao 2007; 5(4): 412-5. 8. Xiao YL, Lu FE, Xu LJ, Leng SH, Wang KF. Protective effects of Huanglian Jiedu decoction on vascular endothelial function in type 2 diabetic rats. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2005; 30(22): 1767-70. 9. Fang Q, Zhan XP, Mo JL, Sun M. The effect of huanglian jiedu tang on Alzheimer's disease and its influence on cytokines. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2004; 29(6): 575-8. 10. Zhang Q, Ye YL, Yan YX, Zhang WP, Chu LS, Wei EQ, Yu YP. Protective effects of Huanglian-Jiedu-Tang on chronic brain injury after focal cerebral ischemia in mice. Zhejiang Da Xue Xue Bao Yi Xue Ban 2009; 38(1): 75-80. 11. Xu J, Murakami Y, Matsumoto K, Tohda M, Watanabe H, Zhang S, Yu Q, Shen J. Protective effect of Oren-gedoku- to (Huang-Lian-Jie-Du-Tang) against impairment of learning and memory induced by transient cerebral ischemia in mice. J Ethnopharmacol 2000; 73(3): 405-13.

120 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น เต่าเช่อสา่ น (导赤散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 小 儿 药 证 直 诀 เสย่ี วเออ๋ รเ์ ย่าเจ้งิ จอื๋ จเฺ หวยี (Key to Therapeutics of Children’s Diseases)1 « ค.ศ. 1114 Qian Yi (钱乙 เฉียนอ)่ี »2 ประกอบดว้ ย Radix Rehmanniae เซงิ ต้หี วง 18 กรมั Caulis Akebiae มทู่ ง 12 กรมั 生地黄 Herba Lophatheri ตนั้ จูเ๋ ยย่ี 12 กรมั 木通 Radix Glycyrrhizae เซงิ กนั เฉ่า 6 กรมั 淡竹叶 生甘草 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ 1,3 เสรมิ อนิ ระบายความรอ้ นของหวั ใจ สลายน่ิว ขบั ปสั สาวะ สรรพคณุ ลดความรอ้ นท่หี วั ใจ โดยมอี าการรอ้ นบริเวณหนา้ อกหรือหวั ใจ หรือมอี าการกระวนกระวาย หนา้ แดง คอแหง้ กระหายนาํ้ มคี วามรูส้ กึ อยากดม่ื นาํ้ เยน็ มาก ปากหรอื ล้นิ เป็นแผล หรอื ลดความรอ้ นท่ี เคลอ่ื นยา้ ยจากหวั ใจสูล่ าํ ไสเ้ลก็ โดยมอี าการปสั สาวะขดั หรอื ปวดแสบ ปสั สาวะเขม้ หรอื มสี แี ดง1,3 ตาํ รบั ยาน้สี ามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยทก่ี ารควบคุมประสาทอตั โนมตั ิ ผดิ ปกติ ช่องปากอกั เสบ กระเพาะปสั สาวะอกั เสบ กรวยไตอกั เสบ และนอนไมห่ ลบั 1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 121 ตาํ รบั ยา เตา่ เช่อสา่ น (导赤散) มทู่ ง (木通2) เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร เซงิ ต้หี วง (生地黄) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ตน้ั จูเ๋ ยย่ี (淡竹叶) เซงิ กนั เฉ่า (生甘草)

122 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 生地黄 เซงิ ต้หี วง (โกฐข้แี มว) ตวั ยาหลกั หวาน เยน็ ระบายความรอ้ น ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ 木通 มทู่ ง อมขม ลง บาํ รุงเลอื ดและอนิ ช่ขี องตบั 淡竹叶 ตนั้ จูเ๋ ยย่ี และไต เสรมิ สารนาํ้ (หญา้ ขยุ ไมไ้ ผ,่ ใบไผ่ขม) ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ขบั ปสั สาวะ ขบั น่ิว ช่วยใหเ้ลอื ด 生甘草 เซงิ กนั เฉ่า (ชะเอมเทศ) ไหลเวยี นดี ขบั นาํ้ นม ตวั ยาช่วย จดื อม เยน็ ลดไข้ บรรเทาอาการรอ้ นใน และนาํ พา หวานเผด็ คอแหง้ กระหายนาํ้ ขบั พษิ ไข้ ออกทางปสั สาวะ ตวั ยาช่วย อมหวาน สุขมุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มและกระเพาะ- และนาํ พา อาหาร ระบายความรอ้ น ขบั พษิ ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดให้ เขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยเซงิ ต้หี วงเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคณุ ระบายความรอ้ น เสรมิ อนิ และทาํ ให้ เลอื ดเย็นลง มู่ทงเป็นตวั ยาเสริม มสี รรพคุณลดความรอ้ นท่หี วั ใจ ขบั ปสั สาวะ ตวั ยาช่วยและนาํ พา ไดแ้ ก่ ตนั้ จูเ๋ ย่ยี ขบั ความรอ้ นและลดอาการกระวนกระวายทห่ี วั ใจ นาํ ความรอ้ นลงสู่ส่วนลา่ งของร่างกาย และขบั ออกทางปสั สาวะ เซงิ กนั เฉ่าระบายพษิ รอ้ น บรรเทาปวด และปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั 1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ 4 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยมทู่ งซง่ึ มคี ณุ สมบตั เิ ยน็ มาก ควรระวงั การใชก้ บั ผูป้ ่วยทม่ี า้ มและกระเพาะ- อาหารพร่องและอ่อนแอ1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 123 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รบั ยาน้ีมีสรรพคุณรกั ษาโรคช่องปากอกั เสบ อาการคอแหง้ กระสบั กระส่าย โรคคางทูม โรคตดิ เช้อื ในระบบทางเดนิ ปสั สาวะ น่ิวในทางเดนิ ปสั สาวะ หนองใน และ ลมพษิ 1,3,4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สวา่ ง กอแสงเรอื ง. ตาํ รบั ยาเต่าเช่อส่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย- จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2551. 4. Liu JG, Wang X, Wu F. Dao Chi San. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

124 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น หลงต่านเซ่ียกานทงั (龙胆泻肝汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 医方集解 อฟี างจเี๋ จย่ี (Collection of Prescriptions with Notes)1 « ค.ศ. 1682 Wang Mao (汪昴 หวางมา่ ว) »2 ประกอบดว้ ย 龙胆草 (酒炒) Radix Gentianae หลงต่านเฉ่า 6 กรมั (parched with wine) (จ่วิ เฉ่า) 9 กรมั 黄芩 (酒炒) Radix Scutellariae หวงฉิน (จ่วิ เฉ่า) 9 กรมั (parched with wine) 12 กรมั 栀子 (酒炒) Fructus Gardeniae จอื จ่อื (จว่ิ เฉ่า) 9 กรมั (parched with wine) 9 กรมั 泽泻 Rhizoma Alismatis เจอ๋ เซย่ี 3 กรมั 木通 Caulis Akebiae มทู่ ง Semen Plantaginis เชอเฉียนจ่อื 9 กรมั 车前子 ตงั กยุ (จว่ิ ส)่ี 6 กรมั 6 กรมั 当归 (酒洗) Radix Angelicae เซงิ ต้หี วง (จว่ิ เฉ่า) Sinensis (washed with wine) ไฉหู 生地黄 (酒炒) Radix Rehmanniae เซงิ กนั เฉ่า (parched with wine) 柴胡 Radix Bupleuri Radix Glycyrrhizae 生甘草 วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ นแกร่งของตบั และถงุ นาํ้ ดี ลดความรอ้ นช้นื บรเิ วณส่วนลา่ งของร่างกาย ตงั้ แต่ ใตส้ ะดอื ลงมาจนถงึ ทอ้ งนอ้ ย ตลอดจนถงึ อวยั วะเพศ1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 125 สรรพคณุ รกั ษาภาวะตบั และถงุ นาํ้ ดมี คี วามรอ้ นแกร่ง ทาํ ใหร้ บกวนสว่ นบนของร่างกาย หรอื เสน้ ลมปราณ ตบั มคี วามรอ้ นช้นื ทาํ ใหค้ วามรอ้ นช้ืนลงสู่ส่วนลา่ งของร่างกาย โดยมอี าการปวดศีรษะ ตาแดง เจบ็ ชาย โครง ปากขม หูตึง หูอกั เสบ หรือมอี าการบวมคนั ท่อี วยั วะเพศ เส่อื มสมรรถภาพทางเพศ และมเี หงอ่ื ออกตามอวยั วะเพศ ปสั สาวะขนุ่ สตรมี รี ะดูขาว1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยความดนั เลอื ดสูง การทาํ งาน ของประสาทอตั โนมตั ผิ ดิ ปกติ หูชน้ั กลางและเย่อื นยั นต์ าอกั เสบเฉียบพลนั รกั ษาฝีหนองทโ่ี พรงจมกู ส่วนบน และหูชน้ั กลาง ถงุ นาํ้ ดแี ละตบั อกั เสบชนดิ เฉียบพลนั ตดิ เช้อื ในทางเดนิ ปสั สาวะ งูสวดั ลูกอณั ฑะและถงุ อณั ฑะมผี น่ื คนั และอกั เสบเฉียบพลนั ต่อมลูกหมากหรอื องุ้ เชงิ กรานหรอื ช่องคลอดอกั เสบเฉียบพลนั 1,3 ตาํ รบั ยา หลงตา่ นเซ่ียกานทงั (龙胆泻肝汤)

126 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร หลงต่านเฉ่า (龙胆草) หวงฉิน (黄芩) จอื จ่อื (栀子2)เซนตเิ มตร 3 เซนตเิ มตร เจอ๋ เซย่ี (泽泻) มทู่ ง (木通) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร เชอเฉียนจ่อื (车前子) 5 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ตงั กยุ (当归) เซงิ ต้หี วง (生地黄)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 127 ไฉหู (柴胡)2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร เซงิ กนั เฉ่า (生甘草) คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 龙胆草 (酒炒) ตวั ยาหลกั ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นแกร่งของตบั และ หลงต่านเฉ่า (จว่ิ เฉ่า) ถงุ นาํ้ ดี บรรเทาอาการปวดศีรษะ 黄芩 (酒炒) ตาแดง หูอ้อื เจบ็ ชายโครง ขบั หวงฉิน (จว่ิ เฉ่า) ความรอ้ นช้นื ของสว่ นลา่ งของ 栀子 (酒炒) ร่างกาย บรรเทาอาการอกั เสบบรเิ วณ จอื จอ่ื (จว่ิ เฉ่า) อวยั วะเพศ ปสั สาวะสเี ขม้ จดั (ลูกพดุ ผดั เหลา้ ) 泽泻 เจอ๋ เซย่ี ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ระบายความรอ้ นช้นื ขบั พษิ รอ้ น 木通 มทู่ ง ช่วยใหเ้ลอื ดเยน็ ลงและหา้ มเลอื ด 车前子 เชอเฉียนจ่อื ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ระบายความรอ้ นช้นื ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ ลง ขบั พษิ ลดอกั เสบ ตวั ยาช่วย จดื เยน็ ขบั ปสั สาวะ ขบั ความช้นื ระบาย และนาํ พา อมหวาน ความรอ้ น ตวั ยาช่วย ขม เยน็ ขบั ปสั สาวะ ขบั น่วิ ช่วยใหเ้ลอื ด และนาํ พา ไหลเวยี นดี ขบั นาํ้ นม ตวั ยาช่วย อมหวาน เยน็ ขบั ปสั สาวะ ระบายความช้นื ผอ่ น และนาํ พา คลายระบบตบั

128 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 当归 (酒洗) ตวั ยาช่วย หวาน อ่นุ บาํ รุงเลอื ด ช่วยใหเ้ลอื ดไหลเวยี น และนาํ พา อมเผด็ ดี ลดบวม ระงบั ปวด ตงั กยุ (จว่ิ ส)่ี ตวั ยาช่วย หวาน และนาํ พา อมขม เยน็ ระบายความรอ้ น ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ 生地黄 (酒炒) ลง บาํ รุงเลอื ดและอนิ ช่ขี องตบั ตวั ยานาํ พา ขม และไต เสรมิ สารนาํ้ เซงิ ต้หี วง (จว่ิ เฉ่า) (โกฐข้แี มวผดั เหลา้ ) เยน็ ขบั กระจายลดไข ้ ผ่อนคลาย 柴胡 ไฉหู อมเผด็ เลก็ นอ้ ย ระบบตบั ช่วยใหห้ ยางช่ขี ้นึ สู่ 生甘草 เซงิ กนั เฉ่า ตวั ยานาํ พา อมหวาน ส่วนบนของร่างกาย คลายเครยี ด (ชะเอมเทศ) สุขมุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มและกระเพาะ- อาหาร ระบายความรอ้ น ขบั พษิ ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยหลงต่านเฉ่า (จ่วิ เฉ่า) เป็นตวั ยาหลกั มรี สขมและเยน็ มาก มสี รรพคุณ ระบายความรอ้ นแกร่งของตบั และถงุ นาํ้ ดี ขบั ความรอ้ นช้นื บรเิ วณส่วนลา่ งของร่างกาย ตง้ั แต่ใตส้ ะดอื ลง มาจนถงึ ทอ้ งนอ้ ย ตวั ยาเสรมิ ไดแ้ ก่ หวงฉิน (จ่วิ เฉ่า) และจอื จ่อื (จ่วิ เฉ่า) มสี รรพคุณช่วยระบายความ รอ้ นแกร่งของตบั และถงุ นาํ้ ดี ตวั ยาช่วยและนาํ พา ไดแ้ ก่ เจอ๋ เซย่ี มทู่ ง และเชอเฉียนจ่อื มสี รรพคุณ ระบายความรอ้ น ขบั ความช้นื ทาํ ใหค้ วามรอ้ นช้นื ถูกขบั ออกทางปสั สาวะ เซงิ ต้หี วง (จ่วิ เฉ่า) และตงั กยุ (จ่วิ ส)่ี ช่วยเสรมิ อนิ บาํ รุงเลอื ด ผ่อนคลายระบบตบั ตวั ยานาํ พา ไดแ้ ก่ ไฉหูช่วยกระจายช่ีของตบั และ ถงุ นาํ้ ดไี มใ่ หต้ ดิ ขดั และช่วยนาํ พาตวั ยาต่าง ๆ เขา้ สู่ตบั และถงุ นาํ้ ดี ส่วนเซงิ กนั เฉ่าช่วยปรบั ประสานตวั ยา ทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั เพอ่ื ไมใ่ หค้ วามขมและเยน็ จดั ไปทาํ รา้ ยกระเพาะอาหาร1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ ยาลูกกลอน ยาเมด็ 4

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 129 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ไมค่ วรใชต้ าํ รบั ยาน้ีเป็นเวลานาน เน่ืองจากตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยตวั ยาทม่ี รี สขมและเยน็ เป็น ส่วนใหญ่ จึงทาํ ลายช่ีของกระเพาะอาหารไดง้ ่าย และควรระมดั ระวงั การใชก้ บั ผูป้ ่วยท่กี ระเพาะอาหาร และมา้ มพร่อง1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: เมอ่ื ใหย้ าตม้ ทางปากหนูถบี จกั รและหนูขาว ขนาดเทยี บเท่าผงยา 10 และ 20 กรมั /กิโลกรมั ตามลาํ ดบั พบว่ามฤี ทธ์ิตา้ นอกั เสบ และยาตม้ ขนาดเทยี บเท่าผงยา 50 กรมั / กิโลกรมั มฤี ทธ์ิเสริมและปรบั สมดุลของระบบภูมคิ ุม้ กนั ในหนูถบี จกั ร เมอ่ื ฉีดยาตม้ เขา้ หลอดเลอื ดดาํ แมว ขนาดเทยี บเท่าผงยา 1 กรมั /กิโลกรมั พบว่ามฤี ทธ์ิลดความดนั เลอื ด และพบว่าความแรงในการ ออกฤทธ์ลิ ดความดนั เลอื ดในหนูขาวและกระต่ายจะสมั พนั ธก์ บั ขนาดยาทใ่ี ห้ นอกจากน้ียงั พบว่ายาตม้ มฤี ทธ์ติ า้ นเช้อื จลุ นิ ทรยี 4์ และตา้ นเช้อื ไวรสั เรมิ 5 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณระบายความรอ้ น สงบจติ ใจ บรรเทาอาการอกั เสบ ขบั ปสั สาวะ ลดความดนั โลหติ บรรเทาอาการตบั และถงุ นาํ้ ดอี กั เสบ และหา้ มเลอื ด4 มรี ายงานว่าการใช้ ตาํ รบั ยาน้ีโดยมนี าํ้ หนกั ของตวั ยาไฉหูมากกว่า 19 กรมั ในผูป้ ่วยตบั อกั เสบจากไวรสั ชนิดบี อาจเพ่มิ 6 ความเสย่ี งทจ่ี ะทาํ ใหเ้กดิ การบาดเจบ็ ทต่ี บั การศึกษาความปลอดภยั : เมอ่ื ใหย้ าตม้ ทางปากหนูถบี จกั รในขนาดเทยี บเท่าผงยา 26 กรมั / กโิ ลกรมั พบว่าหนูถบี จกั รมอี าการสงบและมกี ารเคลอ่ื นไหวนอ้ ยลง และจะกลบั คนื สู่สภาพปกตภิ ายใน 24 ชวั่ โมง ไม่พบหนูถบี จกั รตวั ใดตายภายใน 3 วนั เมอ่ื ฉีดยาตม้ เขา้ หลอดเลอื ดดาํ หนูถบี จกั ร พบว่า ขนาดยาตม้ เทยี บเท่าผงยาทท่ี าํ ใหห้ นูถบี จกั รตายรอ้ ยละ 50 (LD50) มคี ่าเท่ากบั 72 กรมั /กิโลกรมั 4 นอกจากน้ี มรี ายงานว่ามกั ตรวจพบสาร aristolochic acid ท่มี คี วามเป็นพษิ ต่อไตในตาํ รบั ยาน้ีใน ทอ้ งตลาด9 และพบวา่ ตาํ รบั ยาน้ีมคี วามเป็นพษิ ต่อไตในหนูขาว7,8 ทง้ั น้ีเกิดจากความสบั สนในการใชต้ วั ยามทู่ ง โดยหากใชผ้ ดิ เป็นตวั ยา กวนมทู่ ง (关木通 Aristolochiae Manshuriensis Caulis) ก็จะเกดิ ความเป็นพษิ ได7้ -9 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982.

130 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาหลงต่านเซย่ี กานทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทย์ ไทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2551. 4. Liu JG, Wang X. Long Dan Xie Gan Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Cheng HY, Huang HH, Yang CM, Lin LT, Lin CC. The in vitro anti-herpes simplex virus type-1 and type-2 activity of Long Dan Xie Gan Tan, a prescription of traditional Chinese medicine. Chemotherapy 2008; 54(2): 77-83. 6. Lee CH, Wang JD, Chen PC. Risk of liver injury associated with Chinese herbal products containing radix bupleuri in 639,779 patients with hepatitis B virus infection. PLoS One 2011; 6(1): e16064. 7. Hsieh SC, Lin IH, Tseng WL, Lee CH, Wang JD. Prescription profile of potentially aristolochic acid containing Chinese herbal products: an analysis of National Health Insurance data in Taiwan between 1997 and 2003. Chin Med 2008; 3: 13. 8. Zhang N, Xie M. The nephrotoxicity in rats caused by Longdan Xiegan decoction. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2006; 31(10): 836-9. 9. Zhang N, Xie M. Nephrotoxicity of Aristolochia manshriensis and Longdan Xiegan decoction. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2007; 32(7): 619-22.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 131 เซ่ียไป๋ สา่ น (泻白散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 小儿药证直诀 เสย่ี วเออ๋ รเ์ ย่าเจ้งิ จอื๋ จเฺ หวยี (Key to Therapeutics of Children Diseases)1 « ค.ศ. 1114 Qian Yi (钱乙 เฉียนอ)่ี »2 สว่ นประกอบ ซงั ไป๋ผี 30 กรมั 30 กรมั 桑白皮 Cortex Mori Radicis ต้กี ู่ผี 3 กรมั 地骨皮 Cortex Lycii Radicis กนั เฉ่า (จ้อื ) 甘草(炙) Radix Glycyrrhizae Praeparata วธิ ีใช้ นาํ ตวั ยาทง้ั หมดมาบดเป็นผง ใส่จงิ หม่ี (ขา้ วเจา้ ) เลก็ นอ้ ย และเตมิ นาํ้ 2 ถว้ ย ตม้ จนเหลอื นาํ้ 2 ใน 3 สว่ น แลว้ แบง่ รบั ประทานก่อนอาหาร วนั ละ 3 ครง้ั 1 การออกฤทธ์ิ ระบายและขบั ความรอ้ นของปอด ระงบั ไอ บรรเทาอาการหอบ1 สรรพคณุ ใชร้ กั ษาอาการไอ หอบ เน่ืองจากปอดรอ้ น รูส้ กึ ตวั รอ้ นผ่าวทผ่ี วิ หนงั ช่วงบ่ายถงึ เยน็ ล้นิ แดงมี ฝ้าเหลอื ง ชพี จรเลก็ และเรว็ 1 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคหลอดลมอกั เสบ พษิ รอ้ น และปอดอกั เสบทม่ี สี าเหตจุ ากโรคหดั อาการไอและหอบทม่ี สี าเหตจุ ากปอดรอ้ นในผูป้ ่วยวณั โรคปอด1