ตำรับยาจีนที่ใช้บ่อยในประเทศไทย ฉบับสมบูรณ์

382 ตาํ รบั ยารกั ษาอาการลม มอ่ เย่า (没药2 เ)ซนตเิ มตร ต้หี ลง (地龙) 2 เซนตเิ มตร ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยกลมุ่ อาการทเ่ี กดิ จากลมช้นื อดุ กน้ั เสน้ ลมปราณ ทาํ ใหข้ อ้ อกั เสบ ปวดเอว ปวดตง้ั แต่ตน้ คอ ไหล่ และขอ้ มอื ปวดอกั เสบบริเวณขอ้ ต่อ ของไหล่ ปวดขอ้ เน่ืองจากขอ้ ผดิ รูป ขอ้ อกั เสบชนิดเร้ือรงั และใชก้ บั ผูป้ ่วยโรคหลอดเลอื ดสมองจาก เสมหะช้นื อดุ กนั้ เสน้ ลมปราณ1,3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 川乌 (制) ชวนอู (จ้อื ) ตวั ยาหลกั เผด็ อ่นุ ขจดั ลมช้นื กระจายความเยน็ (รากแกว้ ของโหราเดอื ยไก่ อมขม (มพี ษิ )* ระงบั ปวด เป็นยาชา ทผ่ี า่ นการฆ่าฤทธ์)ิ 草乌 (制) ตวั ยาหลกั เผด็ รอ้ น ขจดั ลมช้นื ใหค้ วามอบอ่นุ เฉ่าอู (จ้อื ) อมขม (มพี ษิ )* ระงบั ปวด 天南星 (制) ตวั ยาเสรมิ ขม อ่นุ ขบั ความช้นื ขบั เสมหะ บรรเทา เทยี นหนานซงิ (จ้อื ) อมเผด็ (มพี ษิ )* อาการลมวงิ เวยี น เสน้ เลอื ด สมองตบี ลมชกั อมั พาตท่ี ใบหนา้ บรรเทาอาการอกั เสบ ปวดบวม 乳香 หรูเซยี ง ตวั ยาช่วย เผด็ อ่นุ ช่วยใหร้ ะบบไหลเวยี นของช่แี ละ อมขม เลอื ดดขี ้นึ ระงบั ปวด ลดบวม * ชวนอู เฉ่าอู และเทยี นหนานซงิ เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 383 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 没药 มอ่ เย่า ตวั ยาช่วย ขม สุขมุ ช่วยใหเ้ลอื ดไหลเวยี นดี ระงบั (มดยอบ) อมเผด็ ปวด ลดบวม สมานแผล 地龙 ต้หี ลง (ไสเ้ดอื นดนิ ) ตวั ยาช่วย เคม็ เยน็ ระบายความรอ้ น ช่วยใหเ้สน้ เลก็ นอ้ ย ลมปราณไหลเวยี นดี บรรเทา อาการไขส้ ูงทท่ี าํ ใหค้ ลมุ้ คลงั่ อาการชกั กระตกุ หรอื เป็นลม หมดสติ ช่พี ร่องตดิ ขดั ท่ที าํ ให้ เป็นอมั พาต อมั พฤกษ์ ปากเบ้ยี ว ตาเหล่ ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยตวั ยาหลกั ท่มี ฤี ทธ์ิแรง ไดแ้ ก่ ชวนอู (จ้ือ) และเฉ่าอู (จ้ือ) มรี สเผด็ คุณสมบตั ิรอ้ น จึงมสี รรพคุณขจดั ลมช้ืน ช่วยใหเ้ สน้ ลมปราณอบอุ่น และระงบั ปวด ตวั ยาเสริม คือ เทยี นหนานซงิ (จ้อื ) มสี รรพคุณละลายเสมหะ ขจดั ความช้นื และระงบั ปวด ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ หรูเซยี ง และม่อเย่า เมอ่ื ใชร้ ่วมกนั มสี รรพคุณช่วยใหเ้ลอื ดไหลเวยี นดี ขจดั การคงั่ ของเลอื ด ทาํ ใหช้ ่ีไหลเวยี นดี ต้ีหลงมฤี ทธ์ิแรงในการทะลวงเสน้ ลมปราณ เสริมสรรพคุณของยาทง้ั สอง เหลา้ เป็นตวั ยานาํ พา มี คุณสมบตั ริ อ้ นแรง มฤี ทธ์เิ พม่ิ การไหลเวยี นของเลอื ด ขบั ความเยน็ สลายลม และช่วยใหย้ าไปออกฤทธ์ิ ในตาํ แหน่งทต่ี อ้ งการ1,3,4 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาลูกกลอนนาํ้ ผ้งึ ยาลูกกลอนสารสกดั ยาเมด็ 1,5 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ีมฤี ทธ์แิ รงมาก เหมาะสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคเร้อื รงั ทย่ี งั มสี ภาพร่างกายแขง็ แรง หา้ มใชก้ บั สตรมี คี รรภแ์ ละผูป้ ่วยอนิ พร่องทม่ี ไี ข1้ ,3,4 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ตาํ รบั ยาน้มี ฤี ทธ์ริ ะงบั ปวดและสงบจติ ใจในหนูถบี จกั ร5 การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณระงบั ปวด บรรเทาอาการเกร็ง ช่วยสงบจิตใจ บรรเทาอาการขอ้ อกั เสบ ขบั เสมหะ ขบั ปสั สาวะ ปรบั ระบบการไหลเวยี นของเลอื ดใหเ้ป็นปกต1ิ ,3,5

384 ตาํ รบั ยารกั ษาอาการลม การศึกษาความปลอดภยั : การใชต้ าํ รบั ยาน้ีเกินขนาดจะทาํ ใหเ้กดิ ความเป็นพษิ โดยจะมอี าการ แขนขาชาและเย็น ล้นิ แข็ง หนา้ ซีด มเี หง่อื ออก เวยี นศีรษะ คล่นื ไส้ อาเจียน ทอ้ งเสีย เลอื ดออกใน ทางเดนิ อาหาร ใจสนั่ หวั ใจเสยี จงั หวะ และหมดสติ วธิ แี กพ้ ษิ ทาํ โดยการลา้ งทอ้ ง ใหย้ าตม้ กนั เฉ่าและลฺว่ี โตว๋ (緑豆) หรอื ใหย้ าเดกซาเมทาโซนเขา้ หลอดเลอื ดดาํ 6 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจติ ร เตชะดาํ รงสนิ , สมชาย จิรพนิ ิจวงศ.์ ตาํ รบั ยาเสย่ี วหวั ลวั่ ตนั . [เอกสารแปลเพ่อื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มูลยาสมนุ ไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวง สาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Xu ZH. Xiao Huo Luo Dan. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 6. Chen JK, Chen TT. Chinese Herbal Formulas and Applications. CA: Art of Medicine Press, 2008.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 385 หลงิ เจย่ี วโกวเถงิ ทงั (羚角钩藤汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 通俗伤寒论 ทงสูซางหานลนุ่ (Popular Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 1182 Liu Wansu (刘完素 หลวิ หวานซู)่ »2 ประกอบดว้ ย Cornu Saigae Tataricae หลงิ หยางเจ่ยี ว 4.5 กรมั (เซยี นเจยี น) 羚羊角 Ramulus Uncariae cum Uncis ซวงโกวเถงิ 9 กรมั (decocted later) (โฮ่วรู่) (先煎) Folium Mori ซงั เยย่ี 6 กรมั Flos Chrysanthemi จหฺ วฮี วฺ า 9 กรมั 双钩藤 Bulbus Fritillariae Cirrhosae ชวนเป้ยห์ มู่ 12 กรมั Radix Rehmanniae เซยี นต้หี วง 15 กรมั (后入) Caulis Bambusae in Taeniam จูห้ รู (เซยี นจ้อื , 9 กรมั (fresh and prepared, decocted first ยหฺ วหี ลงิ หยางเจ่ยี ว 桑叶 with Cornu Saigae Tataricae in เซยี นเจยี ไตส้ ุย่ ) 9 กรมั 菊花 water) 9 กรมั 川贝母 Radix Paeoniae Alba ไป๋เสา 3 กรมั 鲜生地 Poria cum Ligno Hospite ฝูเสนิ มู่ 竹茹 Radix Glycyrrhizae Recens เซงิ กนั เฉ่า (鲜制, 与羚 羊角先煎代水) 白芍 茯神木 生甘草 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ด่มื โดยตม้ หลงิ หยางเจ่ยี วและจูห้ รูดว้ ยนาํ้ ปรมิ าณพอเหมาะนาน 20 นาที นาํ เฉพาะ นาํ้ ทต่ี ม้ ไดไ้ ปใชต้ ม้ ตวั ยาอน่ื ๆ ในตาํ รบั ยา ยกเวน้ ซวงโกวเถงิ ใหใ้ ส่หลงั จากตม้ ตวั ยาอ่นื ๆ ใหเ้ดอื ดแลว้ ประมาณ 5-10 นาที แลว้ จงึ ตม้ ต่อประมาณ 5 นาที เพอ่ื ป้องกนั ไมใ่ หส้ ารออกฤทธ์ริ ะเหยหรอื สลายไป1,3,4

386 ตาํ รบั ยารกั ษาอาการลม การออกฤทธ์ิ ดบั ลมในตบั เสรมิ ธาตนุ าํ้ คลายเสน้ 1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะรอ้ นแกร่งจนเกิดลมรอ้ นเคลอ่ื นไหว โดยมอี าการไขข้ ้นึ สูงแบบไมย่ อมลด หงดุ หงดิ กระวนกระวาย กระสบั กระส่าย เกร็ง ชกั กระตกุ อาจรุนแรงถงึ ขนั้ หมดสติ ล้นิ แดงกาํ่ และแหง้ หรอื ล้นิ แหง้ จนข้นึ เป็นต่มุ ชพี จรตงึ และเรว็ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยทม่ี ภี าวะรอ้ นแกร่งจนเกิดลม รอ้ นเคล่อื นไหว เช่น ความดนั เลอื ดสูง ระบบประสาทอตั โนมตั ทิ าํ งานผดิ ปกติ ระบบเสน้ เลอื ดในสมอง ผดิ ปกติเน่ืองจากความรอ้ นสูง การทาํ งานของต่อมไทรอยดม์ ากผิดปกติ ลมบา้ หมู เวยี นศีรษะอย่าง รุนแรง1,3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ เคม็ 羚羊角 หลงิ หยางเจย่ี ว ตวั ยาหลกั เยน็ สงบช่ตี บั และบรรเทาอาการลม (เขากยุ ) จดื ขม ระงบั อาการชกั ลดไข้ บรรเทา อมหวาน เผด็ ขม อาการปวดศีรษะ วงิ เวยี นศีรษะ อมหวาน ตาแดงบวม ขม 双钩藤 ซวงโกวเถงิ ตวั ยาหลกั อมหวาน เยน็ ผอ่ นคลายระบบตบั ขบั ลม ตวั ยาเสรมิ 桑叶 ซงั เยย่ี เยน็ ระบายและกระจายความแหง้ (ใบหมอ่ น) ตวั ยาเสรมิ 菊花 จหฺ วฮี วฺ า รอ้ นของปอดและตบั ทาํ ใหต้ าสวา่ ง (เกก๊ ฮวย) เยน็ กระจายลมรอ้ น ลดไข้ บรรเทา เลก็ นอ้ ย หวดั ปวดศีรษะ ผ่อนคลายตบั ช่วยใหต้ าสว่าง รกั ษาอาการ ตาแดงและตาลาย 川贝母 ชวนเป้ยห์ มู่ ตวั ยาช่วย เยน็ ระบายความรอ้ น ละลายเสมหะ เลก็ นอ้ ย ใหค้ วามช่มุ ช้นื ปอด ระงบั ไอ สลายกอ้ น ลดบวม

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 387 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาช่วย หวาน 鲜生地 เซยี นต้หี วง อมขม เยน็ ระบายความรอ้ น ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ (โกฐข้แี มวสด) อมหวาน ลง บาํ รุงเลอื ดและอนิ ช่ขี องตบั ขมเปร้ยี ว และไต เสรมิ สารนาํ้ อมหวาน 竹茹 จูห้ รู ตวั ยาช่วย เยน็ ระบายความรอ้ น ละลายเสมหะ (เปลอื กชนั้ กลางของ ตวั ยาช่วย หวาน ลาํ ตน้ ไผ่ดาํ ) เลก็ นอ้ ย เลก็ นอ้ ย บรรเทาอาการคลน่ื ไส้ อาเจยี น อมหวาน 白芍 ไป๋เสา เยน็ ปรบั สมานช่กี บั เลอื ด รกั ษา เลก็ นอ้ ย อาการปวดทอ้ งบดิ ปวดทอ้ งหลงั 茯神木 ฝูเสนิ มู่ ตวั ยาช่วย ถา่ ยอจุ จาระ (โป่งรากสนตดิ เน้ือไม)้ สุขมุ ระบายนาํ้ ช่วยใหจ้ ติ ใจสงบ ช่วย ใหน้ อนหลบั ดขี ้นึ 生甘草 เซงิ กนั เฉ่า ตวั ยานาํ พา สุขมุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มและกระเพาะ- (ชะเอมเทศ) อาหาร ระบายความรอ้ น ขบั พษิ ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยหลงิ หยางเจ่ยี วและซวงโกวเถงิ เป็นตวั ยาหลกั มคี ุณสมบตั เิ ยน็ ดบั ลม ในตบั ระบายความรอ้ น ตา้ นการชกั ตวั ยาเสรมิ ไดแ้ ก่ ซงั เย่ยี และจหฺ วฮี ฺวาเสรมิ สรรพคุณดบั ลมในตบั ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ ไป๋เสาและเซยี นต้หี วงมสี รรพคุณเสริมอนิ เพม่ิ สารนาํ้ ช่วยใหต้ บั อ่อนนุ่ม และช่วยให้ การหดเกร็งของเสน้ เอ็นมคี วามยดื หยุ่น ชวนเป้ยห์ มู่และจูห้ รูมสี รรพคุณระบายความรอ้ น สลาย เสมหะ ฝูเสนิ มชู่ ่วยปรบั สภาพของตบั ใหป้ กตแิ ละสงบจติ ใจ เซงิ กนั เฉ่าเป็นตวั ยานาํ พา ช่วยปรบั ประสาน ตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั เมอ่ื ใชร้ ่วมกบั ไป๋เสาแลว้ ความหวานและเปร้ยี วของตวั ยาทง้ั สองน้ีจะแปรสภาพ เป็นระบบอนิ เพอ่ื ผ่อนคลายการหดเกรง็ ของเสน้ เอน็ 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ 5

388 ตาํ รบั ยารกั ษาอาการลม ตาํ รบั ยา หลงิ เจย่ี วโกวเถงิ ทงั (羚角钩藤汤) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร หลงิ หยางเจ่ยี ว (羚羊角) ซวงโกวเถงิ (双钩藤)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 389 3 เซนตเิ มตร จหฺ วฮี วฺ า (菊花2)เซนตเิ มตร ซงั เยย่ี (桑叶) ชวนเป้ยห์ มู่ (川贝2 母เซนต)เิ มตร 2 เซนตเิ มตร เซยี นต้หี วง (鲜生地) 2 เซนตเิ มตร ไป๋เสา (白芍)2 เซนตเิ มตร จูห้ รู (竹茹) ฝูเสนิ มู่ (茯神木2 เ)ซนตเิ มตร เซงิ กนั เฉ่า (生2甘เซนต草เิ มต)ร

390 ตาํ รบั ยารกั ษาอาการลม ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ีไมเ่ หมาะกบั ผูป้ ่วยทม่ี พี ษิ ไขร้ อ้ นนานจนทาํ ลายอนิ ส่งผลใหอ้ นิ พร่องเกิดลมเคลอ่ื นไหว เสน้ เอน็ และเสน้ เลอื ดหดเกรง็ จนเกดิ อาการมอื เทา้ กระตกุ 1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ตาํ รบั ยาน้มี ฤี ทธ์ริ ะบายความรอ้ น ตา้ นการชกั ในหนูขาว5 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้มี สี รรพคณุ ช่วยลดความดนั เลอื ด และสงบจติ ใจ5 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาหลงิ เจย่ี วโกวเถงิ ทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทย์ ไทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2551. 4. วชิ ยั โชคววิ ฒั น, ชวลติ สนั ติกิจรุ่งเรือง, เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ . ตาํ รบั ยาจีนท่ใี ชบ้ ่อยในประเทศไทย เล่ม 1. พมิ พค์ รง้ั ท่ี 3. กรงุ เทพมหานคร: สาํ นกั พมิ พก์ จิ การโรงพมิ พ์ องคก์ ารทหารผ่านศึกในพระบรมราชปู ถมั ภ,์ 2550. 5. Xu CH. Ling Jiao Gou Teng Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 391 ผิงเว่ยส์ า่ น (平胃散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 太平惠民和剂局方 ไทผ่ งิ หยุ้ หมนิ เหอจ้จี หฺ วฟี าง (Prescription of Peaceful Benevolent Dispensary)1 « ค.ศ. 1151 Chen Shiwen (陈诗文 เฉินซอื เหวนิ ) »2 ประกอบดว้ ย ชงั จู๋ (ชฺวช่ี ูผ,ี 15 กรมั 苍术 Rhizoma Atractylodis (rough bark หมก่ี นั จ้นิ 9 กรมั (去粗皮, discarded, soaked in rice-washed เหลย่ี งยอ่ื ) 米泔浸二日) water for two days) โฮ่วผอ (ชฺวช่ี ูผ,ี 9 กรมั 厚朴 Cortex Magnoliae Officinalis เจยี งจอ่ื จ้อื , 4 กรมั (去粗皮, (bark removed, ginger juice เฉ่าเซยี ง) 姜汁制, 炒香) prepared, fried) เฉินผี (ชวฺ ไ่ี ป๋) 陈皮 (去白) Pericarpium Citri Reticulatae กนั เฉ่า (เฉ่า) 甘草 (炒) Radix Glycyrrhizae (fried) วธิ ีใช้ บดเป็นผง รบั ประทานครง้ั ละ 3-5 กรมั โดยใชน้ าํ้ ตม้ เซงิ เจียง (ขงิ แก่สด) และตา้ เจ่า (พทุ รา จนี ) เป็นนาํ้ กระสายยา หรอื ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ เสรมิ บาํ รุงมา้ ม ขบั ความช้นื ทาํ ใหช้ ่ไี หลเวยี น ปรบั ประสานกระเพาะอาหาร1,3

392 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา ผิงเวย่ ส์ า่ น (平胃散) ชงั จู๋ (苍术)2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร เฉินผี (陈皮) โฮ่วผอ (厚朴) 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (甘2草เซน)ตเิ มตร

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 393 สรรพคณุ รกั ษาภาวะมา้ มและกระเพาะอาหารมคี วามช้นื คงั่ คา้ ง โดยมอี าการจกุ เสยี ดแน่นทอ้ งหรอื กระเพาะ- อาหาร เบอ่ื อาหาร ปากจดื รบั ประทานอาหารไมร่ ูร้ ส คลน่ื ไสอ้ าเจยี น เรอเหมน็ เปร้ยี ว ร่างกายและแขนขา หนกั หน่วงตงึ เหน่ือยลา้ อยากนอน ทอ้ งเสยี บอ่ ย ล้นิ มฝี ้าขาวหนาและเหนยี ว ชพี จรเตน้ ชา้ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยกระเพาะอาหารหรือลาํ ไส้ อกั เสบเฉียบพลนั ประสาทสมั ผสั ของกระเพาะอาหารและลาํ ไสผ้ ดิ ปกติ อาหารไมย่ ่อยเฉียบพลนั ซง่ึ เกิด จากมคี วามช้นื คงั่ คา้ งในกระเพาะอาหารและลาํ ไส1้ ,3 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาหลกั เผด็ 苍术 (去粗皮, อมขม อ่นุ ขบั ลมช้นื เสรมิ บาํ รุงมา้ ม 米泔浸二日) ตวั ยาเสรมิ ชงั จู๋ (ชวฺ ช่ี ูผ,ี หมก่ี นั ตวั ยาช่วย ขม ขบั ความช้นื จ้นิ เหลย่ี งยอ่ื ) ตวั ยานาํ พา อมเผด็ (โกฐเขมาแช่นาํ้ อ่นุ ทาํ ใหช้ ่หี มนุ เวยี น ขบั ความช้นื ซาวขา้ ว 2 วนั ) เผด็ ขบั ของเสยี และอาหารตกคา้ ง 厚朴 (去粗皮, อมขม ระงบั หอบ 姜汁制, 炒香) อมหวาน โฮ่วผอ (ชฺวช่ี ูผ,ี อ่นุ ปรบั และกระจายช่ี ปรบั ส่วนกลาง เจยี งจ่อื จ้อื , เฉ่าเซยี ง) ของร่างกายใหเ้ป็นปกติ ขบั 陈皮 (去白) ความช้นื ละลายเสมหะ เฉินผี (ชฺวไ่ี ป๋) (ผวิ สม้ จนี ) สุขมุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงมา้ ม ระงบั ไอ ทาํ ให้ 甘草 (炒) ปอดช่มุ ช้นื ระงบั ปวด ผอ่ นคลาย กนั เฉ่า (เฉ่า) ปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดให้ (ชะเอมเทศผดั ) เขา้ กนั

394 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยชงั จูเ๋ ป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณทาํ ใหช้ ่ขี องมา้ มขบั เคลอ่ื นไหลเวยี นและ ขบั ความช้นื ตวั ยาเสรมิ คอื โฮ่วผอ (ชวฺ ช่ี ูผ,ี เจยี งจ่อื จ้อื , เฉ่าเซยี ง) ขบั ความช้นื และบรรเทาอาการทอ้ งอดื แน่นเฟ้อ เฉินผี (ชวฺ ไ่ี ป๋) เป็นตวั ยาช่วย มฤี ทธ์ทิ าํ ใหช้ ่ไี หลเวยี นและขบั ความช้นื กนั เฉ่า (เฉ่า) เป็นตวั ยา นาํ พา มสี รรพคุณประสานส่วนกลางและปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั 4 ยาผง ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาน้กี บั ผูป้ ่วยมา้ มพร่องหรอื อนิ พร่องโดยทไ่ี มม่ คี วามช้นื ร่วมดว้ ย หรอื มลี ้นิ แดง ฝ้า นอ้ ย ปากขมคอแหง้ หรอื ชพี จรเตน้ ชา้ 1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณปรบั และรกั ษาความผดิ ปกตขิ องกลไกการทาํ งาน ของกระเพาะอาหารและลาํ ไส ้ และขจดั นาํ้ ส่วนเกินที่ทาํ ใหเ้ กิดความช้ืนคงั่ คา้ งในร่างกาย บรรเทา 1,3,4 อาการเบอ่ื อาหารและมกี ลน่ิ ปากในเดก็ รกั ษาผวิ หนงั อกั เสบชนิดเฉียบพลนั และชนิดเร้อื รงั เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สว่าง กอแสงเรือง. ตาํ รบั ยาผงิ เว่ยส์ ่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย- จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2551. 4. Fan YP, Zhang Q, Wang XD. Ping Wei San. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 395 ฮวั่ เซียงเจ้งิ ช่ีสา่ น (藿香正气散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 太平惠民和剂局方 ไท่ผงิ หยุ้ หมนิ เหอจ้จี หฺ วฟี าง (Prescription of Peaceful Benevolent Dispensary)1 « ค.ศ. 1151 Chen Shiwen (陈师文 เฉินซอื เหวนิ ) »2 ประกอบดว้ ย 藿香 Herba Agastachis ฮวั่ เซยี ง 90 กรมั 30 กรมั 紫苏 Folium Perillae จ่อื ซู 30 กรมั 60 กรมั 白芷 Radix Angelicae Dahuricae ไป๋จอ่ื 60 กรมั 30 กรมั 半夏曲 Rhizoma Pinelliae ปน้ั เซย่ี ชฺวี 60 กรมั 30 กรมั 陈皮 (去白) Pericarpium Citri Reticulatae เฉินผี (ชฺวไ่ี ป๋) 60 กรมั 茯苓 Poria ฝูหลงิ 60 กรมั 75 กรมั 白术 Rhizoma Atractylodis Macrocephalae ไป๋จู๋ 大腹皮 Pericarpium Arecae ตา้ ฟู่ผี 厚朴 Cortex Magnoliae Officinalis โฮ่วผอ (去粗皮, (bark removed, ginger juice-fried) (ชฺวช่ี ูผ,ี 姜汁炒) เจยี งจอ่ื เฉ่า) 苦桔梗 Radix Platycodi ขเู่ จยี๋ เกงิ 甘草 (炙) Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉ่า (จ้อื ) วธิ ใี ช้ นาํ ตวั ยาทง้ั หมดมาบดเป็นผง แบง่ รบั ประทานครงั้ ละ 6 กรมั โดยใชน้ าํ้ ตม้ เซงิ เจยี ง (ขงิ แก่สด) และตา้ เจ่า (พทุ ราจนี ) เป็นนาํ้ กระสายยา หรอื ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ 1,3 ขบั กระจายของเสยี ออกจากร่างกาย สลายความช้นื ภายใน ปรบั ช่ี ปรบั สมดุลสว่ นกลาง

396 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื สรรพคณุ รกั ษาอาการทอ้ งเสยี และอาเจียนท่เี กิดจากการกระทบความเย็นภายนอก และมคี วามช้ืนสะสม ภายในร่างกาย โดยมอี าการไข้ กลวั หนาว ปวดศีรษะ แน่นบริเวณทอ้ งและทรวงอก อาเจยี น ถ่ายทอ้ ง ปวดทอ้ ง มเี สยี งในลาํ ไสซ้ ง่ึ เกดิ จากลาํ ไสเ้คลอ่ื นไหวมากเกนิ ไป ล้นิ มฝี ้าเหนยี วและหนา1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่ิมหรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยไขห้ วดั ลงทางเดินอาหาร ไขห้ วดั ระบาด กระเพาะอาหารและลาํ ไสอ้ กั เสบเฉียบพลนั เป็นแผลในกระเพาะอาหารและลาํ ไสเ้ลก็ ส่วน ตน้ ลาํ ไสใ้ หญ่อกั เสบเร้อื รงั อาหารเป็นพษิ และโรคคางทูม1,3 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 藿香 ฮวั่ เซยี ง ตวั ยาหลกั เผด็ อ่นุ สลายความช้นื บรรเทาอาการหวดั แดด (ตน้ พมิ เสน) ตวั ยาเสรมิ เผด็ ระงบั อาเจยี น 紫苏 จอ่ื ซู อ่นุ ขบั เหงอ่ื กระจายหวดั เยน็ ใหค้ วาม (ใบงาข้มี อ้ น) อบอ่นุ แก่ส่วนกลางของร่างกาย ระงบั อาเจยี น อ่นุ ปอด ระงบั ไอ ป้องกนั และบรรเทาอาการแพป้ ูและปลา 白芷 ไป๋จ่อื ตวั ยาเสรมิ เผด็ อ่นุ บรรเทาอาการหวดั จากการกระทบ (โกฐสอ) ลมเยน็ ภายนอก บรรเทาอาการปวด ศีรษะ ปวดฟนั ลดอาการคดั จมกู จากไขห้ วดั หรอื โรคโพรงจมกู อกั เสบ 半夏曲 ปน้ั เซย่ี ชฺว*ี ตวั ยาช่วย เผด็ อ่นุ ขจดั ความช้นื ละลายเสมหะ ลดการ (มพี ษิ )** ไหลยอ้ นกลบั ของช่ี บรรเทาอาการ คล่ืนไสอ้ าเจียน สลายเสมหะท่ี 陈皮 (去白) ตวั ยาช่วย เผด็ เกาะตวั เป็นกอ้ น เฉินผี (ชฺวไ่ี ป๋) อมขม อ่นุ ปรบั และกระจายช่ี ปรบั ส่วนกลางของ (ผวิ สม้ จนี ) ร่างกายใหเ้ป็นปกติ ขบั ความช้นื ละลายเสมหะ * ปนั้ เซย่ี ชวฺ ี คอื ปนั้ เซย่ี ทผ่ี ่านการเผา้ จ้อื แลว้ และแปรรูปเป็นกอ้ น ปจั จบุ นั ใชป้ นั้ เซย่ี ทดแทนได้ ** ปน้ั เซย่ี เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 397 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาช่วย หวาน 茯苓 ฝูหลงิ ตวั ยาช่วย เลก็ นอ้ ย สุขมุ ระบายนาํ้ สลายความช้นื บาํ รุง (โป่ งรากสน) ขม 厚朴 (去粗皮, 姜汁 ตวั ยาช่วย อมเผด็ มา้ ม ช่วยใหจ้ ติ ใจสงบ 炒) โฮ่วผอ (ชวฺ ช่ี ูผ,ี เจยี งจอ่ื เฉ่า) ขม อ่นุ ทาํ ใหช้ ่หี มนุ เวยี น ขบั ความช้นื ขบั อมหวาน 白术 ไป๋จู๋ ของเสยี และอาหารตกคา้ ง ระงบั เผด็ หอบ ขม อมเผด็ อ่นุ เสรมิ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง แกค้ วามช้นื หวาน ระบายนาํ้ 大腹皮 ตา้ ฟู่ผี ตวั ยาช่วย อ่นุ ช่วยใหช้ ข่ี องกระเพาะอาหารและ (เปลอื กผลหมาก) เลก็ นอ้ ย ลาํ ไสห้ มนุ เวยี น ระบายของเสยี ตกคา้ ง ขบั นาํ้ ลดบวม 苦桔梗 ขูเ่ จยี๋ เกงิ ตวั ยาช่วย สุขมุ กระจายช่ที ป่ี อด ขบั เสมหะ ระงบั ไอมเี สมหะมาก แน่นหนา้ อก อดึ อดั คอบวมเจบ็ ขบั ฝีหนอง และเสมหะในปอด 甘草 (炙) กนั เฉ่า (จ้อื ) ตวั ยานาํ พา อ่นุ เสริมช่ี บาํ รุงส่วนกลางของ (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ร่างกาย ปรบั ประสานตวั ยา ทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยฮวั่ เซยี งเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคณุ ช่วยปรบั สมดลุ กระเพาะอาหาร ระงบั อาเจยี น ทาํ ใหช้ ่สี ะอาดลอยข้นึ สู่สว่ นบนและขบั ของเสยี ลงสูส่ ว่ นลา่ งของร่างกาย ขจดั ความรอ้ นช้นื จาก หวดั แดด ขจดั ของเสยี ตวั ยาเสรมิ ไดแ้ ก่ จ่อื ซูและไป๋จ่อื มสี รรพคุณช่วยเสริมฤทธ์ขิ องฮวั่ เซยี งในการ ขบั ลมเยน็ และขจดั ของเสยี ออกจากร่างกาย ปน้ั เซย่ี ชวฺ แี ละเฉินผี (ชวฺ ไ่ี ป๋) ช่วยขจดั ความช้นื และปรบั สมดุลของกระเพาะอาหาร ลดการไหลยอ้ นของช่ี และระงบั อาเจยี น ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ ไป๋จูแ๋ ละฝูหลงิ มี สรรพคุณช่วยใหก้ ระเพาะอาหารและมา้ มแขง็ แรง ปรบั สมดลุ ส่วนกลางของร่างกาย และบรรเทาอาการ ทอ้ งเสยี ตา้ ฟ่ผู แี ละโฮ่วผอ (ชฺวช่ี ูผ,ี เจยี งจอ่ื เฉ่า) ช่วยใหช้ ่ไี หลเวยี นดขี ้นึ สลายความช้นื และบรรเทาอาการ อดึ อดั แน่นทอ้ ง สว่ นขูเ่ จยี๋ เกงิ ช่วยใหช้ ่ปี อดกระจายคลอ่ ง กระบงั ลมทาํ งานดขี ้นึ และช่วยสลายความช้นื ภายใน ตวั ยานาํ พา ไดแ้ ก่ กนั เฉ่า (จ้อื ) และนาํ้ กระสายยา (นาํ้ ตม้ เซงิ เจยี งและตา้ เจ่า) มสี รรพคุณปรบั สมดุลของมา้ มและกระเพาะอาหาร และปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั 1,3

398 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา ฮวั่ เซียงเจ้งิ ช่ีสา่ น (藿香正气散) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ฮวั่ เซยี ง (藿香) ไป๋จ่อื (白芷) จ่อื ซู (紫苏) 2 เซนตเิ มตร

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 399 2 เซนตเิ มตร ปน้ั เซย่ี (半夏) เฉินผี (陈皮2)เซนตเิ มตร 3 เซนตเิ มตร ไป๋จู๋ (白术) 2 เซนตเิ มตร โฮ่วผอ (厚朴) 2 เซนตเิ มตร ฝูหลงิ (茯苓) 2 เซนตเิ มตร ตา้ ฟู่ผี (大腹皮) ขเู่ จยี๋ เกงิ (苦桔2 เซ梗นตเิ ม)ตร 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) [甘草(炙)]

400 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ ยานาํ้ ยาลูกกลอน ยาแคปซูล4 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาน้ีกบั ผูป้ ่วยอนิ พร่องและมคี วามรอ้ นสูงสะสมอยู่ภายในร่างกาย และระมดั ระวงั การใชใ้ นผูป้ ่วยท่ีมอี าการคอแหง้ และล้นิ มฝี ้ าเหลอื งเหนียว หากเตรียมเป็นยาตม้ ไม่ควรตม้ ยานาน เกนิ ไป เพราะจะทาํ ใหฤ้ ทธ์ยิ าลดลง1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ตาํ รบั ยาน้ีมฤี ทธ์เิ พม่ิ ประสทิ ธภิ าพการทาํ งานของกระเพาะอาหารและ ลาํ ไสห้ นูถบี จกั ร ควบคมุ การบบี ตวั ของลาํ ไสเ้ลก็ และบรรเทาอาการทอ้ งเสยี ในหนูขาวและหนูถบี จกั ร5,6 ระงบั อาเจยี นในนกพริ าบ ระงบั ปวดและยบั ยงั้ การบบี ตวั ของมดลูกในหนูถบี จกั ร และตา้ นเช้อื จลุ นิ ทรยี ์ ในหลอดทดลอง4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณช่วยปรบั สมรรถภาพการทาํ งานของกระเพาะอาหาร และลาํ ไส้ ระงบั อาเจยี น บรรเทาอาการทอ้ งเสยี ขบั เหงอ่ื ลดไข้ ระงบั ปวด ตา้ นเช้ือแบคทเี รียและไวรสั ขบั เสมหะ ระงบั ไอ และขบั ปสั สาวะ1,3,4 การศึกษาความปลอดภยั : เมอ่ื ใหย้ าแคปซูลโดยเตรยี มเป็นสารละลายขนาด 25 มลิ ลลิ ติ ร/ กิโลกรมั ทางปากหนูถบี จกั ร ซง่ึ เทยี บเท่า 583 เท่าของขนาดทใ่ี ชใ้ นคน วนั ละ 2 ครง้ั พบว่าหลงั จากให้ ยา 7 วนั หนูถบี จกั รมกี ารเคลอ่ื นไหวปกติ 4 และไมพ่ บหนูถบี จกั รตวั ใดตาย เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาฮวั่ เซยี งเจ้งิ ช่สี ่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2551. 4. Fan YP, Zhang Q, Zhao XX. Huo Xiang Zheng Qi Shui. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Lu Y, Li D, Tang F. Mechanism of huoxiang zhengqi extract for regulating the intestinal motility in rat model of diarrhea-predominant irritable bowel syndrome. Zhongguo Zhong Xi Yi Jie He Za Zhi 2011; 31(7): 941-5. 6. Lu Y, Peng B, He R, Gao J, Yang H, Yi H, Li J. Comparative study on acute toxicity and pharmacological effect of huoxiang zhengqi microemulsion and huoxiang zhengqi tincture. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2010; 35(15): 2004-7.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 401 อนิ เฉินเฮาทงั (茵陈蒿汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 ประกอบดว้ ย Herba Artemisiae Capillaris อนิ เฉิน 30 กรมั Fructus Gardeniae จอื จ่อื 15 กรมั 茵陈 Radix et Rhizoma Rhei ตา้ หวง 9 กรมั 栀子 大黄 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ น ระบายความช้นื ลดอาการตวั เหลอื ง1,3 สรรพคณุ รกั ษาอาการดซี ่านเน่ืองจากความช้ืน โดยมอี าการตวั เหลอื งหนา้ เหลอื งสดเด่นชดั ทอ้ งบวม 1,3 เลก็ นอ้ ย คอแหง้ ปสั สาวะไมค่ ลอ่ ง ล้นิ มฝี ้าเหลอื งเหนียว ชพี จรเรว็ จม ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยทม่ี อี าการของดซี ่านทเ่ี กิดจาก รอ้ นช้ืน เช่น โรคตบั อกั เสบเฉียบพลนั ชนิดตดิ ต่อ ถงุ นาํ้ ดอี กั เสบ น่ิวในถงุ นาํ้ ดี และตบั อ่อนอกั เสบชนิด เฉียบพลนั 1,3

402 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา อนิ เฉินเฮาทงั (茵陈蒿汤) อนิ เฉิน (茵陈2)เซนตเิ มตร จอื จอ่ื (栀子2 เซ)นตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ตา้ หวง (大黄)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 403 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 茵陈 อนิ เฉิน ตวั ยาหลกั ขม เยน็ ระบายความรอ้ นช้นื ลดการอดุ ตนั 栀子 จอื จ่อื (ลูกพดุ ) เลก็ นอ้ ย ของถงุ นาํ้ ดี บรรเทาอาการดซี ่าน 大黄 ตา้ หวง ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ระบายความรอ้ น ขบั ความช้นื (โกฐนาํ้ เตา้ ) ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ ลง บรรเทาอาการ กระวนกระวายจากความรอ้ นสูง แกพ้ ษิ ลดบวม ระงบั ปวด ตวั ยาช่วย ขม เยน็ ขบั ถา่ ยของเสยี ตกคา้ ง สลาย กอ้ น ระบายความรอ้ น หา้ มเลอื ด ขจดั พษิ ช่วยใหเ้ ลอื ดมกี าร ไหลเวยี นดขี ้นึ ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยอินเฉินเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณระบายความรอ้ นช้ืน ลดอาการ ตวั เหลอื ง จอื จ่อื เป็นตวั ยาเสรมิ มสี รรพคุณระบายความรอ้ นช้นื ในระบบซานเจยี ว ช่วยนาํ พาความรอ้ น ช้นื ลงสู่ส่วนลา่ งของร่างกาย และขบั ออกทางปสั สาวะ ตา้ หวงเป็นตวั ยาช่วย มสี รรพคุณระบายความรอ้ น สลายการคงั่ ช่วยใหก้ ารขบั ถา่ ยอจุ จาระดขี ้นึ 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั 4 ยาตม้ ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ไมค่ วรใชต้ าํ รบั ยาน้กี บั ผูป้ ่วยทม่ี อี าการตวั เหลอื งซดี จากตบั อกั เสบเร้อื รงั 1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ตาํ รบั ยาน้ีมฤี ทธ์ิปกป้องตบั ในหนูขาวและหนูถบี จกั ร1,4-8 ขบั นาํ้ ดี ขบั น่วิ ในหนูขาว ปกป้องตบั ในหนูขาวและหนูถบี จกั ร ลดไขมนั ในเลอื ดหนูถบี จกั ร1,4 ลดนาํ้ ตาลในเลอื ด หนูถบี จกั ร9 และตา้ นเช้อื ไวรสั เรมิ ในหลอดทดลอง10 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณบรรเทาอาการถงุ นาํ้ ดอี กั เสบ น่ิวในถงุ นาํ้ ดี ดซี ่าน และตบั อกั เสบชนิดเฉียบพลนั ช่วยใหก้ ารขบั ปสั สาวะดขี ้นึ ตา้ นเช้อื ไวรสั และหา้ มเลอื ด1,3,4

404 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาอนิ เฉินเฮาทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2551. 4. Fan YP, Zhang Q, Wang XD. Yin Chen Hao Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Sun MY, Wang L, Mu YP, Liu C, Bian YQ, Wang XN, Liu P. Effects of Chinese herbal medicine Yinchenhao Decoction on expressions of apoptosis-related genes in dimethylnitrosamine- or carbon tetrachloride-induced liver cirrhosis in rats. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao 2011; 9(4): 423-34. 6. Cao HX, Sun H, Jiang XG, Lu HT, Zhang GM, Wang XJ, Sun WJ, Wu ZM, Wang P, Liu L, Zhou J. Comparative study on the protective effects of Yinchenhao Decoction against liver injury induced by alpha-naphthylisothiocyanate and carbon tetrachloride. Chin J Integr Med 2009; 15(3): 204-9. 7. Liu C, Sun M, Wang L, Wang G, Chen G, Liu C, Liu P. Effects of Yinchenhao Tang and related decoctions on DMN- induced cirrhosis/fibrosis in rats. Chin Med 2008; 3: 1. 8. Chen SD, Fan Y, Xu WJ. Effects of yinchenhao decoction (see text) for non-alcoholic steatohepatitis in rats and study of the mechanism. J Tradit Chin Med 2011; 31(3): 220-3. 9. Pan J, Han C, Liu H, Du J, Li A. Effects of yinchenhao decoction on normal animals and animal models of diabetes mellitus. Zhong Yao Cai 2001; 24(2): 128-31. 10. Cheng HY, Lin LT, Huang HH, Yang CM, Lin CC. Yin Chen Hao Tang, a Chinese prescription, inhibits both herpes simplex virus type-1 and type-2 infections in vitro. Antiviral Res 2008, 77(1): 14-9.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 405 ปาเจ้งิ สา่ น (八正散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 太平惠民和剂局方 ไท่ผงิ หยุ้ หมนิ เหอจ้จี หฺ วฟี าง (Prescription of Peaceful Benevolent Dispensary)1 « ค.ศ. 1151 Chen Shiwen (陈师文 เฉินซอื เหวนิ ) »2 สว่ นประกอบ Caulis Akebiae มทู่ ง* 500 กรมั Herba Dianthi ฉฺวไี ม่ 500 กรมั 木通 Semen Plantaginis 500 กรมั 瞿麦 Herba Polygoni Avicularis เชอเฉียนจ่อื 500 กรมั 车前子 Talcum 500 กรมั 萹蓄 Radix et Rhizoma Rhei (coated เป่ียนชวฺ ่ี 500 กรมั 滑石 with flour paste and then roasted, sliced after removal of the coat and หฺวาสอื 500 กรมั 大黄 (面裹煨, then baked) ตา้ หวง (เมย่ี น 3 กรมั 去面切, 焙) Fructus Gardeniae กวอ่ เวย่ ,์ ชฺว่ี Medulla Junci เมย่ี นเชฺวย่ี , 500 กรมั 山栀子仁 Radix Glycyrrhizae Praeparata เป้ ย)์ 灯芯 ซานจอื จอ่ื เหรนิ 甘草 (炙) เตงิ ซนิ กนั เฉ่า (จ้อื ) วธิ ีใช้ นาํ ตวั ยาทง้ั หมดยกเวน้ เตงิ ซนิ มาบดเป็นผง รบั ประทานครงั้ ละ 6-9 กรมั โดยใชน้ าํ้ ตม้ เตงิ ซนิ ใน นาํ้ ประมาณ 1 แกว้ เป็นนาํ้ กระสายยา หรอื เตรยี มเป็นยาตม้ โดยปรบั ลดนาํ้ หนกั ยาจากตาํ รบั ยาขา้ งตน้ ลง 30 เท่า ยกเวน้ เตงิ ซนิ ใชน้ าํ้ หนกั 3 กรมั เท่าเดมิ 1,3 การออกฤทธ์ิ ขบั และระบายความรอ้ น ขบั ปสั สาวะ1,3 * นยิ มใชช้ วนมทู่ งแทนมทู่ ง

406 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา ปาเจ้งิ สา่ น (八正散) ชวนมทู่ ง (川木通)2 เซนตเิ มตร ฉฺวไี ม่ (瞿2麦เซนต)เิ มตร 2 เซนตเิ มตร หวฺ าสอื (滑石) 2 เซนตเิ มตร เชอเฉียนจอ่ื (车前子)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 407 เป่ียนชวฺ ่ี (萹2 เ蓄ซนต)เิ มตร 2 เซนตเิ มตร เตงิ ซนิ (灯芯) 2 เซนตเิ มตร ตา้ หวง (เมย่ี นกวอ่ เวย่ ,์ ชวฺ เ่ี มย่ี นเชวฺ ย่ี , เป้ย)์ [大黄 (面裹煨,去面切,焙)] ซานจอื จอ่ื เหรนิ (山2栀เซน子ตเิ ม仁ตร ) กนั เฉ่า (จ้อื ) 2 เซนตเิ มตร [甘草(炙)] สรรพคณุ รกั ษากลุ่มอาการท่ปี สั สาวะขดั ปวดแสบท่มี สี าเหตุจากความรอ้ นช้ืน โดยมอี าการปวดแน่น บรเิ วณทอ้ งนอ้ ย ปสั สาวะขนุ่ มสี เี ขม้ ถงึ สแี ดง ปสั สาวะบ่อย กลน้ั ปสั สาวะไมไ่ ด้ หากมอี าการรุนแรงอาจ ถงึ ขนั้ ปสั สาวะไมอ่ อก มกั มอี าการปากคอแหง้ ร่วมดว้ ย ล้นิ แดง มฝี ้าเหลอื ง ชพี จรลน่ื แกร่ง1,3 ตาํ รบั ยาน้สี ามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคระบบทางเดนิ ปสั สาวะทเ่ี กิด จากความรอ้ นช้นื เช่น ทางเดนิ ปสั สาวะอกั เสบเฉียบพลนั กระเพาะปสั สาวะอกั เสบ กรวยไตอกั เสบ น่ิว ในระบบทางเดนิ ปสั สาวะ หรอื ตดิ เช้อื ในระบบทางเดนิ ปสั สาวะ1,3

408 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื คาํ อธิบายตาํ รบั ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาหลกั ขม สมนุ ไพร ขม เยน็ ขบั ปสั สาวะ ขบั น่วิ ช่วยให้ 木通 มทู่ ง ตวั ยาหลกั หวาน เลอื ดไหลเวยี นดี ขบั นาํ้ นม 瞿麦 ฉฺวไี ม่ ขม เยน็ ระบายความรอ้ นของระบบ จดื หวั ใจและลาํ ไสเ้ลก็ ดงึ อมหวาน ความรอ้ นลงสูส่ ว่ นลา่ งของ ขม ร่างกายและขบั ออกทาง ปสั สาวะ ทะลวงจงิ ลวั่ ทาํ ให้ เลอื ดไหลเวยี น 车前子 เชอเฉียนจ่อื ตวั ยาหลกั เยน็ ขบั ปสั สาวะ ระบายความช้นื ระงบั อาการทอ้ งเสยี ระบาย ความรอ้ นของตบั และปอด ละลายเสมหะ ช่วยใหก้ ารมอง เหน็ ดขี ้นึ 萹蓄 เป่ียนชฺว่ี ตวั ยาหลกั เยน็ ระบายความช้นื และความรอ้ น เลก็ นอ้ ย บรเิ วณสว่ นลา่ งของร่างกาย ขบั ปสั สาวะ ถ่ายพยาธิ บรรเทา อาการผน่ื คนั จากความช้นื 滑石 หวฺ าสอื ตวั ยาหลกั เยน็ ขบั น่ิว ขบั ปสั สาวะ ขบั ความ- (หนิ ลน่ื ) รอ้ น ขบั ความช้นื ขบั ฝีหนอง 大黄 (面裹煨, 去面 ตวั ยาเสรมิ เยน็ ขบั ถ่ายของเสยี ตกคา้ ง 切, 焙) ตา้ หวง (เมย่ี น สลายกอ้ น ระบายความรอ้ น กวอ่ เวย่ ,์ ชวฺ เ่ี มย่ี นเชวฺ ย่ี , หา้ มเลอื ด ขจดั พษิ ช่วยให้ เป้ย)์ (โกฐนาํ้ เตา้ ป้ิง) เลอื ดมกี ารไหลเวยี นดขี ้นึ

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 409 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาช่วย ขม 山栀子仁 เยน็ ระบายความรอ้ นช้นื ทาํ ให้ ตวั ยาช่วย จดื ซานจอื จอ่ื เหรนิ อมหวาน เลอื ดเยน็ ลง บรรเทาอาการ (เน้ือในเมลด็ ลูกพดุ ) ตวั ยาช่วย หวาน 灯芯 เตงิ ซนิ และนาํ พา อกั เสบ ขบั พษิ 甘草 (炙) เยน็ ขบั ปสั สาวะ ระบายความรอ้ น กนั เฉ่า (จ้อื ) (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) เลก็ นอ้ ย ทห่ี วั ใจ ลดอาการหงดุ หงดิ ช่วยใหน้ อนหลบั อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงสว่ นกลางของ ร่างกาย บรรเทาอาการปวด ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดให้ เขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยมู่ทง ฉฺวีไม่ เชอเฉียนจ่ือ เป่ียนชฺว่ี และหฺวาสือเป็นตวั ยาหลกั มี สรรพคุณขบั ปสั สาวะและระบายความช้นื ตวั ยาเสริมคือ ตา้ หวง (เมย่ี นกว่อเว่ย,์ ชฺว่เี มย่ี นเชวย่ี , เป้ย)์ เม่ือใชร้ ่วมกบั มู่ทงจะช่วยขบั ของเสียตกคา้ ง ขบั ปสั สาวะและระบายความรอ้ น ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ ซานจือจ่อื เหรนิ ช่วยระบายความรอ้ นช้นื ในซานเจยี ว เตงิ ซนิ ช่วยนาํ ความรอ้ นลงสู่ส่วนลา่ งของร่างกาย กนั เฉ่า (จ้ือ) มีสรรพคุณบรรเทาปวดและปรบั ประสานตวั ยาในตาํ รบั ใหเ้ ขา้ กนั ช่วยป้ องกนั ไม่ให้ คุณสมบตั เิ ยน็ ของตวั ยาอน่ื ในตาํ รบั ทาํ ลายกระเพาะอาหาร1,3,4 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาผง ยาตม้ 5 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาน้ีกบั สตรีมคี รรภ์ หรือผูป้ ่วยท่ีร่างกายอ่อนแอ ควรระวงั การใชก้ บั ผูป้ ่วยท่ีมี อาการปสั สาวะขนุ่ สขี าวเหมอื นนมเจอื นาํ้ มนั และช่ตี ดิ ขดั 1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ยาตม้ มฤี ทธ์ิตา้ นเช้อื แบคทเี รียหลายชนิดในหลอดทดลอง ป้องกนั การรวมตวั ของผลกึ แคลเซยี มออกซาเลตในหลอดทดลอง ลดความหนืดของเลอื ดหนูขาว5 และขบั ปสั สาวะ ในกระต่าย6

410 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื การศึกษาทางคลนิ ิก: ยาผงมสี รรพคุณบรรเทาอาการทางเดนิ ปสั สาวะอกั เสบเฉียบพลนั และ เร้อื รงั ขบั น่วิ ในระบบทางเดนิ ปสั สาวะ รกั ษาอาการตดิ เช้อื ในระบบทางเดนิ ปสั สาวะ กรวยไตอกั เสบเร้อื รงั บรรเทาอาการปวดตามขอ้ และลดไข5้ เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ , สมชาย จริ พนิ ิจวงศ.์ ตาํ รบั ยาปาเจ้งิ ส่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Ou M. Chinese-English Manual of Common-Used Prescriptions in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Guangzhou: Guangdong Science & Technology Publishing House, 1991. 5. Fan YP, Zhang Q, Wang XD, Wang X. Bazheng San. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 6. Wu J, Yang YJ, Cao F. Effects of bazheng mixture on urinary amount and contractile-relaxant function of isolated urethral smooth muscle in rabbits]. Zhongguo Zhong Xi Yi Jie He Za Zhi 2002; 22(4): 289-91.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 411 อหู่ ลงิ สา่ น (五苓散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จ่งิ ) »2 สว่ นประกอบ Rhizoma Alismatis เจอ๋ เซย่ี 15 กรมั 9 กรมั 泽泻 Poria ฝูหลงิ 6 กรมั 茯苓 9 กรมั 桂枝 Ramulus Cinnamomi กยุ้ จอื 9 กรมั 猪苓 白术 Polyporus จูหลงิ Rhizoma Atractylodis Macrocephalae ไป๋จู๋ วธิ ใี ช้ นาํ ยาทงั้ หมดมาบดเป็นผง ละลายนาํ้ รบั ประทานครงั้ ละ 3-6 กรมั หรอื ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ขบั ปสั สาวะ ระบายความช้นื ใหค้ วามอบอ่นุ ทาํ ใหช้ ่ไี หลเวยี น1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะความช้ืนของนาํ้ ตกคา้ งอยู่ภายใน โดยมอี าการดงั น้ี ปวดศีรษะ ตวั รอ้ น คอแหง้ กระหายนาํ้ แต่เมอ่ื ดม่ื นาํ้ แลว้ จะมอี าการคลน่ื ไสอ้ าเจยี น ปสั สาวะขดั ล้นิ มฝี ้าขาวลน่ื หรอื ขาวหนา ชพี จร ลอย บวมนาํ้ ถา่ ยเหลว หรอื มเี สมหะเหลวตกคา้ ง วงิ เวยี นหรอื มนึ ศีรษะ ทอ้ งนอ้ ยมอี าการเตน้ ตบุ๊ ๆ1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคกระเพาะและลาํ ไสอ้ กั เสบ เฉียบพลนั มอี าการคลน่ื ไสอ้ าเจยี นเป็นเวลาประจาํ โรคอหวิ าตเ์ ทยี ม ลมพษิ ทม่ี สี าเหตจุ ากความเยน็ โรคไต อกั เสบเฉียบพลนั ระยะแรก ถงุ อณั ฑะบวมนาํ้ มปี สั สาวะตกคา้ งจากความช้นื และนาํ้ ตกคา้ งอยู่ภายใน1,3

412 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา อหู่ ลงิ สา่ น (五苓散) เจอ๋ เซย่ี (泽泻3)เซนตเิ มตร กยุ้ จอื (桂枝) 2 เซนตเิ มตร ฝูหลงิ (茯苓) 3 เซนตเิ มตร จูหลงิ (猪苓) 2 เซนตเิ มตร ไป๋จู๋ (白术)2 เซนตเิ มตร

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 413 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 泽泻 เจอ๋ เซย่ี ตวั ยาหลกั หวานจดื เยน็ ระบายความช้นื และนาํ้ ระบาย กลาง ความรอ้ น 茯苓 ฝูหลงิ ตวั ยาเสรมิ หวาน กลาง ระบายความช้นื และนาํ้ เสรมิ มา้ ม (โป่ งรากสน) เลก็ นอ้ ย ใหแ้ ขง็ แรง ทาํ ใหจ้ ติ ใจสงบ 猪苓 จูหลงิ อ่นุ ระบายความช้นื และนาํ้ แกถ้ ่าย ตวั ยาเสรมิ หวานจดื เหลว ช่วยใหป้ สั สาวะคลอ่ ง แก้ 白术 ไป๋จู๋ อ่นุ ปสั สาวะขนุ่ ลดอาการตวั บวม ตวั ยาเสรมิ ขม บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง แก้ 桂枝 กยุ้ จอื อมหวาน ความช้นื ระบายนาํ้ ระงบั เหงอ่ื (ก่งิ อบเชยจนี ) กลอ่ มครรภ์ ตวั ยาช่วย เผด็ ขบั เหงอ่ื กระจายช่ี และเลอื ด ขบั อมหวาน กระจายความเยน็ ออกจากร่างกาย และอ่นุ หยางช่ใี หม้ กี ารไหลเวยี นดี ข้นึ ตาํ รบั ยาน้ีเนน้ ใชเ้ จอ๋ เซย่ี ซง่ึ มรี สหวานจดื และมคี ุณสมบตั เิ ยน็ เป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณระบาย ความช้ืนออกทางปสั สาวะ ตวั ยาเสริม ไดแ้ ก่ ฝูหลงิ และจูหลงิ มสี รรพคุณระบายความช้ืน ช่วยเพม่ิ ฤทธ์ิ ระบายของเสียและขบั ปสั สาวะ ไป๋จูเ๋ สริมมา้ มใหแ้ ข็งแรงและระบายนาํ้ กุย้ จือเป็นตวั ยาช่วย ช่วยขบั กระจายความเยน็ ออกจากร่างกายและอ่นุ หยางช่ใี หม้ กี ารไหลเวยี นด1ี ,3,4 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาเมด็ ยาผง ยาตม้ 5 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาอู่หลงิ สา่ นมสี รรพคุณช่วยระบายนาํ้ ใหซ้ มึ ออก หากช่ขี องมา้ มพร่องอ่อนแอ การขบั เคลอ่ื น ของช่ใี นไตไมเ่ พยี งพอ ควรใชค้ ู่กบั ตวั ยาทม่ี สี รรพคุณเสรมิ ช่บี าํ รุงมา้ ม และเน่ืองจากตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณ เนน้ ไปทางระบายนาํ้ ออก จงึ ไมค่ วรใชต้ ดิ ต่อกนั เป็นระยะเวลานาน1,3

414 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ขอ้ หา้ มใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาอู่หลงิ ส่านกบั ผูป้ ่วยทอ่ี นิ พร่อง ปสั สาวะขดั 1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาอหู่ ลงิ สา่ น มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั 50% แอลกอฮอลม์ ฤี ทธ์ขิ บั ปสั สาวะในหนูถบี จกั รและหนู ขาว ผงยามฤี ทธ์ปิ กป้องและเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพการทาํ งานของไต สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ปิ กป้องตบั จากการถกู ทาํ ลายดว้ ยแอลกอฮอลใ์ นหนูถบี จกั ร5 ผงยามฤี ทธ์ลิ ดนาํ้ ตาลในเลอื ดหนูขาวทช่ี กั นาํ ใหเ้ป็นเบาหวาน6 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาอู่หลงิ ส่านมสี รรพคุณกระตนุ้ การไหลเวยี นของเลอื ดและช่วยให้ ปสั สาวะคลอ่ ง1,3 บรรเทาอาการไตอกั เสบ ลดอาการบวมนาํ้ บรรเทาอาการปวดทอ้ ง และถา่ ยเหลว5 ทาํ ให้ อาสาสมคั รสุขภาพดมี ปี รมิ าตรปสั สาวะเพม่ิ ข้นึ รอ้ ยละ 112 โดยไมม่ อี าการขา้ งเคยี งใด 7 ๆ เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตงั้ อร่ามวงศ,์ สณุ ี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาอ่หู ลงิ สา่ น. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพร จนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวง สาธารณสุข, 2549. 4. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990. 5. Fan YP, Zhang Q, Zhao XX, Wang XD. Wuling san. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 6. Liu IM, Tzeng TF, Liou SS, Chang CJ. The amelioration of streptozotocin diabetes-induced renal damage by Wu- Ling-San (Hoelen Five Herb Formula), a traditional Chinese prescription. J Ethnopharmacol 2009; 124(2): 211-8. 7. Chen JK, Chen TT. Chinese Herbal Formulas and Applications. CA: Art of Medicine Press, 2008.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 415 จูหลงิ ทงั (猪苓汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ Polyporus Umbellatus จูหลงิ 9 กรมั Poria ฝูหลงิ 9 กรมั 猪苓 Rhizoma Alismatis เจอ๋ เซย่ี 9 กรมั 茯苓 Colla Corii Asini อาเจยี ว 9 กรมั 泽泻 Talcum หฺวาสอื 9 กรมั 阿胶 滑石 วธิ ีใช้ นาํ ตวั ยาทง้ั หมดมาตม้ เอานาํ้ ดม่ื ยกเวน้ อาเจยี วใหช้ งละลายในนาํ้ ยาทต่ี ม้ แลว้ แบ่งด่มื 2 ครง้ั ดม่ื ขณะอ่นุ ๆ1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ น ขบั ปสั สาวะ เสรมิ อนิ หา้ มเลอื ด1,3 สรรพคณุ รกั ษากลุ่มอาการท่มี คี วามรอ้ นช้ืนในร่างกายจนมผี ลต่ออนิ โดยมอี าการปสั สาวะขดั และปวด หรือ ปสั สาวะมเี ลอื ดปน ถ่ายเป็นนาํ้ ปวดแน่นทอ้ งนอ้ ย กระวนกระวายนอนไม่หลบั กระหายนาํ้ อยาก ดม่ื นาํ้ และมอี าการไอ1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคกระเพาะอาหารและลาํ ไส้ อกั เสบ ติดเช้ือในระบบทางเดินปสั สาวะชนิดไม่รุนแรง น่ิวในทางเดินปสั สาวะ ไตอกั เสบจากรอ้ นช้ืน กระทบอนิ ซง่ึ โรคเหลา่ น้ีจดั อยู่ในกลมุ่ อาการรอ้ นช้นื จะส่งผลต่ออนิ 1,3

416 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา จูหลงิ ทงั (猪苓汤) อาเจยี 2วเซ(น阿ตเิ มต胶ร ) ฝูหลงิ (茯苓2 เซ)นตเิ มตร จูหลงิ (猪苓)2 เซนตเิ มตร เจอ๋ เซย่ี (泽泻) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร หฺวาสอื (滑石)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 417 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 猪苓 จูหลงิ ตวั ยาหลกั จดื อมหวาน สุขมุ ระบายความช้นื และนาํ้ ลด 茯苓 ฝูหลงิ ตวั ยาหลกั (โป่ งรากสน) ตวั ยาเสรมิ หวาน อาการถ่ายเหลว ช่วยให้ 泽泻 เจอ๋ เซย่ี ตวั ยาช่วย เลก็ นอ้ ย ตวั ยาช่วย ปสั สาวะคลอ่ ง บรรเทาอาการ 阿胶 อาเจยี ว จดื (กาวหนงั ลา) อมหวาน ปสั สาวะขนุ่ ลดบวม 滑石 หฺวาสอื หวาน (หนิ ลน่ื ) สุขมุ ระบายนาํ้ สลายความช้นื จดื อมหวาน เสรมิ บาํ รุงมา้ ม สงบจติ ใจ เยน็ ขบั ปสั สาวะ ขบั ความช้นื ระบายความรอ้ น สุขมุ บาํ รุงเลอื ด หา้ มเลอื ด เสรมิ บาํ รุงอนิ บาํ รุงปอดใหช้ ่มุ ช้นื เยน็ ขบั น่ิว ขบั ปสั สาวะ ขบั ความ- รอ้ น ขบั ความช้นื ขบั ฝีหนอง ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยจูหลิงและฝูหลงิ เป็นตวั ยาหลกั มีสรรพคุณระบายความช้ืนออกทาง ปสั สาวะ เสรมิ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง ตวั ยาเสรมิ คอื เจอ๋ เซย่ี มสี รรพคุณขบั ปสั สาวะ เมอ่ื ใชร้ ่วมกบั จูหลงิ และฝูหลงิ จะเพม่ิ ฤทธ์ขิ บั ปสั สาวะและระบายของเสยี ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ อาเจยี ว มสี รรพคุณเสรมิ บาํ รุงอนิ บาํ รุงเลอื ด และหา้ มเลอื ด หวฺ าสอื มสี รรพคณุ ระบายความรอ้ น บรรเทาอาการปสั สาวะขดั และขบั น่วิ 1,3,4 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ 5 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ระวงั การใชต้ าํ รบั ยาน้ีกบั ผูป้ ่วยท่ีมคี วามรอ้ นสะสมในร่างกาย และมเี หง่อื ออกมากจนอินถูก ทาํ ลายอย่างรุนแรง1,3,4 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: การศึกษาในหนูขาวพบวา่ ยาตม้ มฤี ทธ์ขิ บั ปสั สาวะ ช่วยใหก้ ารทาํ งาน ของไตทผ่ี ดิ ปกตชิ นิดเร้อื รงั ดขี ้นึ ขบั น่วิ ในระบบทางเดนิ ปสั สาวะ และยบั ยงั้ การเจรญิ ของเน้ืองอก5

418 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณรกั ษาโรคเก่ียวกบั ระบบทางเดนิ ปสั สาวะ บรรเทา อาการปสั สาวะขดั ขบั น่ิว กระเพาะปสั สาวะอกั เสบชนิดเฉียบพลนั ปสั สาวะมเี ลอื ดปน โรคขอ้ อกั เสบทม่ี ี อาการปากแหง้ ตาแหง้ และโรคตบั แขง็ ทม่ี อี าการทอ้ งบวมนาํ้ 5 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ , สมชาย จริ พนิ ิจวงศ.์ ตาํ รบั ยาจูหลงิ ทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มูลยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Fan SP, Zhang Q. Zhuling Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 419 อผู่ ีสา่ น (五皮散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 华氏中藏经 หวั ซอ่ื จงจา้ งจงิ (Huatuo’s Treatise on Viscera)1 « ค.ศ. 1322 Zhao Zi’ang (赵子昂 จา้ วจอ่ื อา๋ ง) »2 สว่ นประกอบ Cortex Poria ฝูหลงิ ผี 9 กรมั Cortex Zingiberis เซงิ เจยี งผี 9 กรมั 茯苓皮 Cortex Mori Radicis ซงั ไป๋ผี 9 กรมั 生姜皮 Pericarpium Arecae ตา้ ฟู่ผี 9 กรมั 桑白皮 Pericarpium Citri Reticulatae เฉินจหฺ วผี ี 9 กรมั 大腹皮 陈橘皮 วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความช้นื ลดอาการบวมนาํ้ ปรบั ช่ี เสรมิ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง1,3 สรรพคณุ รกั ษากลุ่มอาการบวมนาํ้ ใตผ้ วิ หนงั ท่มี สี าเหตจุ ากมา้ มพร่อง เกิดความช้ืนสะสมมาก มอี าการ บวมทง้ั ตวั ลาํ ตวั รูส้ กึ หนกั หน่วง อดื แน่นทอ้ งและทรวงอก ช่ยี อ้ นข้นึ ทาํ ใหเ้หน่ือยหอบหายใจถ่ี ปสั สาวะ ไมค่ ลอ่ ง และใชก้ บั สตรมี คี รรภท์ ม่ี อี าการบวมนาํ้ ล้นิ มฝี ้าขาวเหนยี ว ชพี จรจม เตน้ ค่อนขา้ งชา้ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยท่มี อี าการบวมนาํ้ เฉียบพลนั สตรมี คี รรภท์ ม่ี อี าการบวมนาํ้ ไตอกั เสบเฉียบพลนั ระยะแรกร่วมกบั บวมนาํ้ โดยมสี าเหตจุ ากมา้ มพร่อง เกดิ ความช้นื สะสมมาก ทาํ ใหบ้ วมนาํ้ ใตผ้ วิ หนงั 1,3

420 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา อผู่ ีสา่ น (五皮散) ฝูหลงิ ผี (茯2苓เซนต皮เิ มต)ร เซงิ เจยี งผี (生姜2 เ皮ซนต)เิ มตร ซงั ไป๋ผี (桑2白เซน皮ตเิ ม)ตร ตา้ ฟู่ผี (2大เซน腹ตเิ ม皮ตร ) เฉินจหฺ วผี ี (陈橘皮) 2 เซนตเิ มตร

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 421 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 茯苓皮 ฝูหลงิ ผี (เปลอื กโป่งรากสน) ตวั ยาหลกั อมหวาน สุขมุ ขบั นาํ้ ลดบวม 生姜皮 เซงิ เจยี งผี (ผวิ ขงิ แก่สด) ตวั ยาหลกั เผด็ อ่นุ บรรเทาอาการบวมนาํ้ ปรบั เลก็ นอ้ ย สมดลุ ของนาํ้ ช่วยใหก้ าร 桑白皮 ซงั ไป๋ผี ตวั ยาหลกั อมหวาน ไหลเวยี นของนาํ้ ในร่างกาย (เปลอื กรากหมอ่ น) ตวั ยาหลกั เผด็ เยน็ สะดวกข้นึ ตวั ยาหลกั เผด็ ขม ระบายความรอ้ นของปอด 大腹皮 ตา้ ฟู่ผี อ่นุ บรรเทาอาการหอบ ระบายนาํ้ (เปลอื กผลหมาก) เลก็ นอ้ ย ลดบวม ช่วยใหช้ ข่ี องกระเพาะอาหาร 陈橘皮 เฉินจหฺ วผี ี อ่นุ และลาํ ไสไ้ หลเวยี น ระบาย ของเสยี ตกคา้ ง ขบั นาํ้ ลดบวม ขบั ลมและระบายของเสยี ตกคา้ ง ปรบั กระเพาะอาหาร และบรรเทาอาการคลน่ื ไส้ อาเจยี น ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ย ฝูหลงิ ผมี สี รรพคุณขบั นาํ้ ระบายความช้ืน และเสริมบาํ รุงมา้ ม ทาํ ให้ มา้ มทาํ หนา้ ทล่ี าํ เลยี งนาํ้ ไดด้ ขี ้นึ เซงิ เจยี งผรี สเผด็ มสี รรพคุณขบั กระจายนาํ้ ซงั ไป๋ผชี ่วยปรบั ช่ขี องปอด ลงเบ้อื งล่าง ทาํ ใหก้ ารไหลเวยี นของนาํ้ ดขี ้นึ ตา้ ฟู่ผมี สี รรพคุณช่วยใหช้ ่ีของกระเพาะอาหารและลาํ ไส้ ไหลเวยี น และขบั นาํ้ เฉินจหฺ วผี ชี ่วยใหช้ ่ขี องกระเพาะอาหารไหลเวยี น และสลายความช้นื เมอ่ื ใชต้ วั ยา ทงั้ หา้ ร่วมกนั มสี รรพคุณช่วยใหป้ สั สาวะคลอ่ ง และลดอาการบวม1,3,4 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ 5

422 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ การใชต้ าํ รบั ยาน้ีในผูป้ ่วยท่มี า้ มพร่องและบวมนาํ้ มาก หรือผูป้ ่วยท่บี วมนาํ้ และมลี มภายนอก ร่วมดว้ ย ตอ้ งปรบั ปรมิ าณของยาใหเ้หมาะสมกบั สาเหตขุ องโรค1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รบั ยาน้ีมฤี ทธ์ิขบั ปสั สาวะ รกั ษาอาการไตอกั เสบเฉียบพลนั ช่วย ขบั เหงอ่ื ลดความดนั โลหติ จากไตอกั เสบเฉียบพลนั ปรบั การเคลอ่ื นไหวของลาํ ไส้ และช่วยกระตนุ้ ใหก้ าร หลงั่ สารในระบบการย่อยอาหารดขี ้นึ 1,3,5 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Chuan WK, Li JW, Lin ZG. A General History of Chinese Medicine. 1st ed. Beijing: People’s Medical Publishing House, 1999. 3. เย็นจติ ร เตชะดาํ รงสนิ , สมชาย จริ พนิ ิจวงศ.์ ตาํ รบั ยาอู่ผสี ่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ ี: สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Ou M. Chinese-English Manual of Common-Used Prescriptions in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Guangzhou: Guangdong Science & Technology Publishing House, 1991. 5. Fan YP, Zhang Q, Wang X. Wupi San. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 423 หลงิ กยุ้ จูก๋ นั ทงั (苓桂术甘汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จ่งิ ) »2 สว่ นประกอบ Poria ฝูหลงิ 12 กรมั Ramulus Cinnamoni 9 กรมั 茯苓 Rhizoma Atractylodis Macrocephalae กยุ้ จอื 6 กรมั 桂枝 Radix Glycyrrhizae Praeparata 6 กรมั 白术 ไป๋จู๋ กนั เฉ่า (จ้อื ) 甘草 (炙) วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ เสรมิ บาํ รุงมา้ ม ระบายความช้นื อ่นุ สลายเสมหะและของเหลวทค่ี งั่ อยู่ภายใน1,3 สรรพคณุ รกั ษาผูป้ ่วยทม่ี เี สมหะและของเหลวตกคา้ งทเ่ี กิดจากหยางพร่อง โดยมอี าการแน่นบรเิ วณทรวง อกและชายโครง ใจสนั่ วงิ เวยี นศีรษะ ไอจนอาเจยี น เสมหะใส ล้นิ มฝี ้าขาวลน่ื ชพี จรตงึ ลน่ื 1,3 ตาํ รบั ยาน้สี ามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยทม่ี เี สมหะทเ่ี กดิ จากหยางพร่อง ซึ่งพบในกรณีทีก่ ารควบคุมของระบบประสาทอตั โนมตั ผิ ดิ ปกติ ปวดศีรษะขา้ งเดยี ว มเี สยี งในหู วงิ เวยี นศีรษะ ความดนั เลอื ดตาํ่ กระเพาะอาหารอกั เสบเร้อื รงั หลอดลมอกั เสบเร้อื รงั 1,3

424 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา หลงิ กยุ้ จูก๋ นั ทงั (苓桂术甘汤) ฝูหลงิ (茯苓2 เซน)ตเิ มตร กยุ้ จอื (桂枝) 2 เซนตเิ มตร ไป๋จู๋ (白术) 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) 2 เซนตเิ มตร [甘草(炙)]

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 425 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 茯苓 ฝูหลงิ ตวั ยาหลกั จดื (โป่ งรากสน) อมหวาน สุขมุ ระบายความช้นื และนาํ้ เสรมิ ตวั ยาเสรมิ 桂枝 กยุ้ จอื เผด็ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง ช่วยใหจ้ ติ ใจ (ก่งิ อบเชยจนี ) ตวั ยาช่วย อมหวาน สงบ 白术 ไป๋จู๋ ขม อมหวาน อ่นุ ขบั เหงอ่ื ผ่อนคลายกลา้ มเน้ือ หวาน ใหค้ วามอบอ่นุ ช่วยใหช้ ่มี กี าร ไหลเวยี นดขี ้นึ อ่นุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง ขจดั ความช้นื ระบายนาํ้ ระงบั เหงอ่ื กลอ่ มครรภ์ 甘草 (炙) ตวั ยานาํ พา อ่นุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มและกระเพาะ- กนั เฉ่า (จ้อื ) อาหาร ระบายความรอ้ น (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ขบั พษิ ปรบั ประสานตวั ยา ทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยตวั ยาหลกั คอื ฝูหลงิ มสี รรพคุณบาํ รุงมา้ ม ระบายความช้นื ขบั เสมหะ และสลายของเหลวที่คงั่ ตวั ยาเสริมคือ กุย้ จือมคี ุณสมบตั ิอุ่น ช่วยเพ่มิ หยางชี่ สลายของเหลวท่ีคงั่ ลดช่ีท่ไี หลยอ้ น เมอ่ื ใชร้ ่วมกบั ฝูหลงิ ซง่ึ มฤี ทธ์ริ ะบายนาํ้ จะช่วยสลายความช้นื ทาํ ใหก้ ารไหลเวยี นของช่ี ดขี ้นึ ละลายเสมหะและของเหลวท่ีคงั่ คา้ งอยู่ ไป๋จูเ๋ ป็นตวั ยาช่วย มสี รรพคุณบาํ รุงมา้ มใหแ้ ข็งแรง ขจดั ความช้นื ช่วยปรบั เปลย่ี นการลาํ เลยี งของมา้ มใหด้ ขี ้นึ กนั เฉ่า (จ้อื ) เป็นตวั ยานาํ พา ช่วยเสรมิ ช่แี ละ ปรบั สมดลุ ของจงเจยี ว1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ 4 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ีมฤี ทธ์อิ ุ่นแหง้ มผี ลทาํ ลายสารนาํ้ ของร่างกาย จงึ หา้ มใชใ้ นผูป้ ่วยทอ่ี นิ พร่อง ขาดสาร นาํ้ 1,3

426 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ยาตม้ มฤี ทธ์ปิ ้องกนั กลา้ มเน้ือหวั ใจขาดเลอื ดในหนูถบี จกั รและหนู ขาว ทาํ ใหก้ ารเตน้ ของหวั ใจกระต่ายเป็นปกติ ช่วยสงบจติ ใจและทาํ ใหห้ นูถบี จกั รและหนูขาวนอนหลบั ไดน้ านข้นึ ยบั ยง้ั การหดตวั ของมดลูกทแ่ี ยกจากกายหนูขาว4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณช่วยใหก้ ารทาํ งานของหวั ใจเป็นปกติ ระงบั ไอ บรรเทาอาการหอบหดื รกั ษาโรคเย่อื หมุ้ ปอดอกั เสบ และโรคไตอกั เสบเร้ือรงั กระตนุ้ ระบบการย่อยและ ดูดซมึ อาหาร ช่วยกระตนุ้ การไหลเวยี นของช่ี กาํ จดั นาํ้ ส่วนเกนิ ออกไป1,3,4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ , ธรี วฒั น์ ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาหลงิ กยุ้ จูก๋ นั ทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยา สมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2552. 4. Fan YP, Zhang Q, Wang XD. Ling Gui Zhu Gan Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 427 เจนิ อทู่ งั (真武汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จ่งิ ) »2 สว่ นประกอบ Radix Aconiti Praeparata ฟู่จ่อื 9 กรมั (roasted and peel-removed) (เผา้ ชวฺ ผ่ี )ี 附子 ฝูหลงิ 9 กรมั Poria ไป๋จู๋ 6 กรมั (炮去皮) Rhizoma Atractylodis Macrocephalae เซงิ เจยี ง 9 กรมั 茯苓 Rhizoma Zingiberis Recens เสาเย่า 9 กรมั 白术 Radix Paeoniae 生姜 芍药 วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ อ่นุ หยาง และระบายนาํ้ 1,3 สรรพคณุ รกั ษากลุ่มอาการท่หี ยางของมา้ มและไตอ่อนแอมาก ทาํ ใหเ้กิดนาํ้ สะสม โดยมอี าการปสั สาวะไม่ คล่อง แขนขาปวดหนกั หน่วง ปวดทอ้ งถ่ายเหลวเป็นนาํ้ หรอื ตวั บวม ไมก่ ระหายนาํ้ ล้นิ มฝี ้าขาว ชีพจร จม1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคไต บวมนาํ้ จากโปรตนี ตาํ่ บวมนํา้ จากโรคหวั ใจ ไตอกั เสบเร้ือรงั ภาวะการทาํ งานของต่อมไทรอยดแ์ ละต่อมใตส้ มองลดลง กระเพาะอาหารและลาํ ไสอ้ กั เสบเร้อื รงั ทม่ี อี าการบวมนาํ้ เน่ืองจากหยางพร่อง1,3

428 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ตาํ รบั ยา เจนิ อทู่ งั (真武汤) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ฟู่จอ่ื (เผา้ ชวฺ ผ่ี )ี [附子(炮去皮)] ฝูหลงิ (茯苓) เซงิ เจยี ง (生姜) ไป๋จู๋ (白术) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร เสาเย่า (芍药)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 429 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 附子 (炮去皮) ตวั ยาหลกั เผด็ รอ้ น ดงึ พลงั หยางทส่ี ูญเสยี ไปให้ ฟู่จ่อื (เผา้ ชวฺ ผ่ี )ี (มพี ษิ )* กลบั คนื มา เสรมิ หยาง บาํ รุงธาตุ 茯苓 ฝูหลงิ ตวั ยาเสรมิ จดื ไฟ สลายความเยน็ ระงบั ปวด (โป่ งรากสน) อมหวาน สุขมุ ขบั นาํ้ สลายความช้นื บาํ รุง 白术 ไป๋จู๋ ตวั ยาช่วย ขม มา้ ม สงบจติ ใจ อ่นุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มใหแ้ ขง็ แรง อมหวาน ขจดั ความช้นื ระบายนาํ้ 生姜 เซงิ เจยี ง ตวั ยาช่วย เผด็ ระงบั เหงอ่ื (ขงิ แก่สด) อ่นุ ขบั เหงอ่ื ใหค้ วามอบอ่นุ แก่ กระเพาะอาหาร บรรเทาอาการ คลน่ื ไส้ ช่วยใหป้ อดอบอ่นุ 芍药 เสาเย่า ระงบั ไอ ตวั ยานาํ พา ขมเปร้ยี ว เยน็ เสรมิ อนิ ของเลอื ด ปรบั อมหวาน เลก็ นอ้ ย ประจาํ เดอื น ปรบั สมดลุ ช่ขี อง ตบั ระงบั ปวด เกบ็ กกั อนิ ช่ี ระงบั เหงอ่ื ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยฟู่จ่อื (เผา้ ชฺวผ่ี )ี เป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณช่วยอ่นุ หยางช่ขี องไต ทาํ ให้ ไตมแี รงขบั นาํ้ จงึ มผี ลทาํ ใหห้ ยางของมา้ มดขี ้นึ ฝูหลงิ เป็นตวั ยาเสริม มสี รรพคุณช่วยเสรมิ มา้ ม สลาย ความช้นื และระบายนาํ้ ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ ไป๋จูช๋ ่วยใหม้ า้ มทาํ งานดขี ้นึ และขจดั ความช้นื เซงิ เจยี งช่วยอ่นุ หยาง ขบั กระจายความเยน็ และนาํ้ เสาเย่าเป็นตวั ยานาํ พา ช่วยบรรเทาอาการปวดทอ้ ง1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ 4 * ฟ่จู อ่ื เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

430 ตาํ รบั ยาขบั ความช้นื ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: จากการศึกษาในหนูขาว พบวา่ ยาตม้ ช่วยใหก้ ารทาํ งานของไตดขี ้นึ 4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ยาตม้ มสี รรพคณุ รกั ษากลมุ่ อาการทห่ี ยางของมา้ มและไตอ่อนแอมาก ทาํ ให้ เกดิ การสะสมของนาํ้ มอี าการปสั สาวะไมค่ ลอ่ ง รกั ษาอาการไตอกั เสบเร้อื รงั ช่วยใหก้ ารเตน้ ของหวั ใจเป็น ปกติ ปรบั ภาวะความเลอื ดทส่ี ูงหรอื ตาํ่ เร้อื รงั ใหเ้ป็นปกติ ช่วยใหร้ ะบบทางเดนิ หายใจทาํ งานดขี ้นึ บรรเทา 4 อาการหวดั ไอหอบ วงิ เวยี นศีรษะ เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจิตร เตชะดาํ รงสิน, จรสั ตงั้ อร่ามวงศ์, สมชาย จิรพนิ ิจวงศ์. ตาํ รบั ยาเจินอู่ทงั . [เอกสารแปลเพ่อื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มูลยา สมนุ ไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2550. 4. Zhang Q, Fan YP. Zhenwu Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 431 เชียงหวั เซ่ิงซือทงั (羌活胜湿汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 内外伤辨感论 เน่ยไ์ วซ่ างเป้ียนกนั่ ลนุ่ (Differentiation on Endogenous and Exogenous Diseases)1 « ค.ศ. 1231 Li Gao (李杲 หลเ่ี กา) หรอื Li Dongyuan (李东垣 หลต่ี งเหวยี น) »2 สว่ นประกอบ Rhizoma seu Radix Notopterygii เชยี งหวั 6 กรมั Radix Angelicae Pubescentis ตูห๋ วั 6 กรมั 羌活 Radix Ledebouriellae ฝางเฟิง 3 กรมั 独活 Rhizoma et Radix Ligustici เกา๋ เป่ิน 3 กรมั 防风 Rhizoma Ligustici Chuanxiong ชวนซฺยง 3 กรมั 藁本 Fructus Viticis มนั่ จงิ จ่อื 2 กรมั 川芎 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉ่า (จ้อื ) 3 กรมั 蔓荆子 甘草 (炙) วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ขจดั ลมช้นื ภายนอก ระงบั ปวด1,3 สรรพคณุ รกั ษาโรคหรอื กลุม่ อาการทเ่ี กดิ จากลมช้ืน โดยมอี าการปวดศีรษะ ปวดเมอ่ื ยตามร่างกาย ขยบั 1,3 ตวั ลาํ บาก กลวั ลมและความเยน็ เลก็ นอ้ ย ล้นิ มฝี ้าขาว ชพี จรลอย เตน้ เช่อื งชา้ ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยไขห้ วดั โรคหวดั ตามฤดูกาล โรคปวดประสาทบริเวณกระดูกรองนงั่ โรคขอ้ อกั เสบเร้ือรงั ท่เี กิดจากการกระทบลมเย็นและความช้ืน ภายนอก1,3