ตำรับยาจีนที่ใช้บ่อยในประเทศไทย ฉบับสมบูรณ์

132 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา เซ่ียไป๋ สา่ น (泻白散) ซงั ไป๋ผี (桑白皮) 2 เซนตเิ มตร ต้กี ู่ผี (地骨皮) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื ) [甘草 (炙)]

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 133 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 桑白皮 ซงั ไป๋ผี ตวั ยาหลกั (เปลอื กรากหมอ่ น) อมหวาน เยน็ ระบายความรอ้ นในปอด บรรเทา ตวั ยาเสรมิ อาการหอบ ระบายนาํ้ ลดอาการ 地骨皮 ต้กี ู่ผี จดื บวม ตวั ยาช่วย อมหวาน 甘草(炙) และนาํ พา หวาน เยน็ ระบายและขบั ความรอ้ นทห่ี ลบ อยู่ภายในปอด หรอื ความรอ้ นท่ี กนั เฉ่า (จ้อื ) เกดิ จากอนิ พร่อง (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงส่วนกลาง ระบาย ความรอ้ น ขบั พษิ แกไ้ อ ขบั เสมหะ แกป้ วด ปรบั ประสานยา ทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยซงั ไป๋ผเี ป็นตวั ยาหลกั รสอมหวาน คุณสมบตั ิเย็น มสี รรพคุณระบาย ความรอ้ นในปอด ต้กี ู่ผเี ป็นตวั ยาเสรมิ ช่วยระบายและขบั ความรอ้ นทห่ี ลบอยู่ภายในปอด กนั เฉ่า (จ้อื ) และจงิ หมเ่ี ป็นตวั ยาช่วยและนาํ พา เมอ่ื ใชร้ ่วมกนั สามารถบาํ รุงกระเพาะอาหาร และเสรมิ การทาํ งานของ มา้ มและปอดเพอ่ื ใหช้ ่ขี องปอดแขง็ แรง1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาผง3 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาเซ่ยี ไป๋ส่านไม่เหมาะกบั ผูป้ ่วยท่มี อี าการไอและหอบทม่ี สี าเหตจุ ากการกระทบลมหนาว ภายนอก หรอื อ่อนแอเน่ืองจากหยางพร่อง กลวั หนาว1 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาเซ่ียไป๋ สา่ น มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางคลนิ ิก: เมอ่ื ใหผ้ ูป้ ่วยโรคไอรอ้ ยวนั รบั ประทานตาํ รบั ยาเซย่ี ไป๋ส่านตดิ ต่อกนั 4-8 วนั ผูป้ ่วยจะมอี าการดขี ้นึ มาก หรอื บางรายหายเป็นปกติ และเมอ่ื ใหผ้ ูป้ ่วยเดก็ โรคปอดอกั เสบรบั ประทาน

134 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ยาโดยปรบั เปลย่ี นสูตร พบว่าไดผ้ ลการรกั ษาเป็นท่นี ่าพอใจ นอกจากน้ียงั พบว่าตาํ รบั ยาเซ่ยี ไป๋ส่าน ใหผ้ ลดสี าํ หรบั การรกั ษาโรคและอาการต่าง ๆ ไดแ้ ก่ หลอดลมอกั เสบชนิดเฉียบพลนั อาการหอบ เน่ืองจากหลอดลมอกั เสบ อาการไอ ไขต้ าํ่ ในผูป้ ่วยวณั โรค ปอดอกั เสบในเดก็ ทม่ี สี าเหตจุ ากอนิ ของปอด พร่อง3 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. Liu JG, Wu F. Xiebai san. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 135 เซ่ียหวงสา่ น (泻黄散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 小儿药证直诀 เสย่ี วเออ๋ รเ์ หยา้ เจ้งิ จอื๋ จเฺ หวยี (Key to Therapeutics of Children Diseases)1 « ค.ศ. 1114 Qian Yi (钱乙 เฉียนอ)่ี »2 สว่ นประกอบ Gypsum Fibrosum สอื เกา 15 กรมั Fructus Gardeniae จอื จ่อื 6 กรมั 石膏 Radix Saponshnikoviae Divaricatae ฝางเฟิง 120 กรมั 栀子 Herba Agastaches seu Pogostemi ฮวั่ เซยี ง 21 กรมั 防风 Radix Glycyrrhizae กนั เฉ่า 90 กรมั 藿香 甘草 วธิ ใี ช้ นาํ ตวั ยาทง้ั หมดมาบดเป็นผง แลว้ ผดั กบั นาํ้ ผ้งึ ผสมเหลา้ จนกระทงั่ ผงยามกี ล่นิ หอมหวาน รบั ประทานครงั้ ละ 3-6 กรมั หรอื เตรยี มเป็นยาตม้ โดยปรบั ลดนาํ้ หนกั ยาลงตามสดั ส่วน1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายและขบั ความรอ้ นของมา้ มและกระเพาะอาหาร1,3 สรรพคณุ ใชร้ กั ษาไขร้ อ้ นจดั ท่มี สี าเหตจุ ากมา้ มและกระเพาะอาหาร โดยมอี าการรอ้ นใน ปากเป็นแผล มี กลน่ิ กระวนกระวาย กระหายนาํ้ หวิ บอ่ ย รมิ ฝีปากแหง้ ล้นิ แดง ชพี จรเตน้ เรว็ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยเดก็ ทป่ี ากเป็นแผลเร้ือรงั โรค 1,3 ทราง ชอบแลบล้นิ บอ่ ย โรคอน่ื ๆ ทม่ี สี าเหตจุ ากมา้ มและกระเพาะอาหารมคี วามรอ้ นสูง

136 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา เซ่ียหวงสา่ น (泻黄散) 2 เซนตเิ มตร จอื จ่อื (栀子) 2 เซนตเิ มตร สอื เกา (石膏) 2 เซนตเิ มตร ฝางเฟิง (防风) 2 เซนตเิ มตร (จ้อื ) 2 เซนตเิ มตร ฮวั่ เซยี ง (藿香) [甘草 (炙)] กนั เฉ่า

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 137 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 石膏 สอื เกา ตวั ยาหลกั เผด็ เยน็ จดั ระบายความรอ้ น ลดอาการไขร้ อ้ น (เกลอื จดื ) ตวั ยาหลกั อมหวาน สูง กระวนกระวาย กระหายนาํ้ 栀子 จอื จอ่ื ตวั ยาเสรมิ (ลูกพดุ ) ตวั ยาช่วย ขม เยน็ ระบายความรอ้ น เสรมิ ความช้นื 防风 ฝางเฟิง ตวั ยานาํ พา ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ ลง แกพ้ ษิ อกั เสบ เผด็ 藿香 ฮวั่ เซยี ง อมหวาน อ่นุ ช่วยกระทงุ้ ไขห้ วดั จากการกระทบ (พมิ เสน) เลก็ นอ้ ย ลมภายนอก 甘草 กนั เฉ่า เผด็ (ชะเอมเทศ) อ่นุ สลายความช้นื ระบายความรอ้ น อมหวาน ระงบั อาเจยี น กลาง บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มและกระเพาะ- ค่อนขา้ งเยน็ อาหาร ระบายความรอ้ น ขบั พษิ เลก็ นอ้ ย ปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยตวั ยาหลกั ไดแ้ ก่ สอื เกามสี รรพคุณระบายความรอ้ นสูงในกระเพาะ- อาหารและเสน้ ลมปราณหยางหมงิ จอื จ่ือช่วยขบั ระบายความรอ้ นสูงท่อี ยู่ในซานเจยี วออกทางปสั สาวะ ฝางเฟิงเป็นตวั ยาเสริม ช่วยขบั ระบายความรอ้ นในเสน้ ลมปราณมา้ ม เมอ่ื ใชร้ ่วมกบั จือจ่ือ สามารถขบั ระบายความรอ้ นทง้ั ข้นึ บนและลงล่าง ฮวั่ เซยี งมกี ลน่ิ หอม เป็นตวั ยาช่วย มสี รรพคุณแกง้ ว่ ง ปรบั การ ไหลเวยี นช่ขี องมา้ มและกระเพาะอาหาร และช่วยใหก้ ารทาํ งานของจงเจยี วดขี ้นึ รวมทง้ั ช่วยเพม่ิ ฤทธ์ฝิ าง- เฟิงแรงข้นึ กระจายความรอ้ นของมา้ มและกระเพาะอาหาร กนั เฉ่าเป็นตวั ยานาํ พา ช่วยขบั พษิ รอ้ น ปรบั สมดลุ ส่วนกลาง และปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั เพอ่ื ช่วยใหฤ้ ทธ์ริ ะบายความรอ้ นในมา้ มโดยไม่ ทาํ ลายมา้ ม1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาผง ยาตม้ 4 ขอ้ หา้ มใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาเซย่ี หวงสา่ นกบั ผูป้ ่วยทอ่ี นิ ของกระเพาะอาหารพร่อง และชอบแลบล้นิ เน่ืองจากช่ี พร่องแต่กาํ เนดิ 5

138 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาเซ่ียหวงสา่ น มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ตาํ รบั ยาเซย่ี หวงสา่ นมฤี ทธ์ติ า้ นอกั เสบในหนูถบี จกั ร1,4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาเซย่ี หวงส่านมสี รรพคุณลดไข้ บรรเทาอาการอกั เสบ สงบจติ ใจ ขบั ปสั สาวะ เพม่ิ การหลงั่ นาํ้ ย่อยและช่วยย่อยอาหาร1,3,4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เยน็ จติ ร เตชะดาํ รงสนิ . ตาํ รบั ยาเซ่ยี หวงส่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ ี: สถาบนั การแพทย์ ไทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2549. 4. Wang X. Xiehuang San. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 139 ชิงเวย่ ส์ า่ น (清胃散) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 兰室秘藏 หลานสอื มฉ่ี าง (Secret Record of the Chamber of Orchid)1 « ค.ศ 1249 Li Dongyuan (李东垣 หลต่ี งเหวยี น) »2 สว่ นประกอบ Rhizoma Coptidis หวงเหลยี น 3 กรมั Radix Rehmanniae ต้หี วง 12 กรมั 黄连 Cortex Moutan Radicis ตนั ผี 9 กรมั 地黄 Radix Angelicae Sinensis ตงั กยุ 6 กรมั 丹皮 Rhizoma Cimicifugae เซงิ หมา 6 กรมั 当归 升麻 วธิ ีใช้ 1,3 ตม้ เอานาํ้ ดม่ื การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ นในกระเพาะอาหาร ทาํ ใหเ้ลอื ดเยน็ ลง1,3 สรรพคณุ รกั ษากระเพาะอาหารมพี ษิ รอ้ นสะสม โดยมอี าการปวดฟนั รา้ วไปจนถงึ ศีรษะ รูส้ กึ รอ้ นบริเวณ ใบหนา้ กลวั รอ้ น ชอบเยน็ หรือเหงอื กเป็นแผล มหี นอง หรือเหงอื กบวม อกั เสบ เลอื ดออกตามไรฟนั หรอื รมิ ฝีปาก ล้นิ บรเิ วณกรามบวม เจบ็ หรอื ปากรอ้ น เหมน็ ปากและล้นิ แหง้ ล้นิ แดง มฝี ้าเหลอื ง ชพี จร 1,3 ลน่ื ใหญ่และเรว็ ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคเหงอื กอกั เสบ ช่องปาก อกั เสบ เหงอื กบวม เป็นหนอง ล้นิ อกั เสบ กระเพาะอาหารอกั เสบเน่อื งจากกระเพาะอาหารรอ้ นจดั 1,3

140 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา ชิงเวย่ ส์ า่ น (清胃散) 2 เซนตเิ มตร หวงเหลยี น (黄连) 22เซนตเิ มตร ตนั ผี (丹皮) 2 เซนตเิ มตร ต้หี วง (地黄) 2 เซนตเิ มตร 5 เซนตเิ มตร เซงิ หมา (升麻) ตงั กยุ (当归)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 141 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 黄连 หวงเหลยี น ตวั ยาหลกั ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นทห่ี วั ใจและกระเพาะ- อาหาร 地黄 ต้หี วง ตวั ยาเสรมิ หวาน เยน็ ระบายความรอ้ นในเลอื ด ช่วยใหเ้ลอื ด (โกฐข้แี มว) อมขม เยน็ ลง บาํ รุงสารนาํ้ 丹皮 ตนั ผี เยน็ ระบายความรอ้ นในเลอื ด ขบั ความ (เปลอื กรากโบตนั๋ ) ตวั ยาเสรมิ ขม เลก็ นอ้ ย รอ้ นทห่ี ลบอยู่ในเลอื ด 当归 ตงั กยุ อมเผด็ บาํ รุงเลอื ด ช่วยใหเ้ ลือดไหลเวยี น (โกฐเชยี ง) อ่นุ ดขี ้นึ ลดบวม แกป้ วด 升麻 เซงิ หมา ตวั ยาช่วย เผด็ กระจายความรอ้ นและขบั พษิ นาํ ตวั ยา อมหวาน เยน็ ทกุ ตวั เขา้ สู่แหลง่ เกดิ โรค เลก็ นอ้ ย ตวั ยานาํ พา เผด็ อมหวาน ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยหวงเหลยี นเป็นตวั ยาหลกั รสขม คณุ สมบตั เิ ยน็ มาก มสี รรพคุณระบาย ความรอ้ นท่หี วั ใจและกระเพาะอาหาร ตวั ยาเสรมิ ไดแ้ ก่ ต้หี วงและตนั ผมี สี รรพคุณระบายความรอ้ นใน เลอื ด ช่วยใหเ้ลอื ดเยน็ ลง และเสรมิ อนิ ตงั กุยเป็นตวั ยาช่วย ช่วยบาํ รุงเลอื ด ช่วยใหเ้ ลือดไหลเวยี นดี ข้นึ ลดบวม และระงบั ปวด เซงิ หมาช่วยกระจายความรอ้ น ขบั พษิ และนาํ พาตวั ยาทง้ั หมดในตาํ รบั เขา้ สู่ แหล่งเกิดโรค เม่อื ใชร้ ่วมกบั ตวั ยาอ่ืนในตาํ รบั จะช่วยระบายความรอ้ นของกระเพาะอาหารและทาํ ให้ เลอื ดเยน็ ลง1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาผง ยาตม้ 4 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ไี มเ่ หมาะสาํ หรบั ผูป้ ่วยทม่ี อี าการปวดฟนั เน่ืองจากกระทบลมหนาว และอาการรอ้ นใน จากอนิ พร่อง ธาตนุ าํ้ นอ้ ย รอ้ นอกั เสบมากแลว้ ทาํ ใหป้ วดฟนั 1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาชิงเว่ยส์ า่ น มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี

142 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น การศึกษาทางเภสชั วิทยา: สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ิตา้ นอกั เสบในหนูขาวและหนูถบี จกั ร และเสริม ภมู คิ ุม้ กนั ในไก่4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาชงิ เว่ยส์ ่านมสี รรพคุณฆ่าเช้อื ตา้ นอกั เสบ หา้ มเลอื ด ลดไข้ แก้ ปวด สงบประสาท และช่วยใหเ้ลอื ดไหลเวยี นดขี ้นึ 1,3,4 การศึกษาความปลอดภยั : เมอื่ ใหส้ ารสกดั นาํ้ ทางปากหนูถบี จกั รขนาดเทยี บเท่าผงยา 108 กรมั /กโิ ลกรมั พบวา่ ไมม่ หี นูถบี จกั รตวั ใดตายภายใน 3 วนั 4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ สุณี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาชงิ เว่ยส์ ่าน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพร จนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวง สาธารณสขุ , 2549. 4. Wang X. Qingwei San. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 143 ยวฺ ่นี ฺหว่เี จยี น (玉女煎) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 景岳全书 จง่ิ เยวฺ ย่ี ฉวนซู (Jing Yue’s Complete Works)1 « ค.ศ. 1624 Zhang Jingyue (张景岳 จางจง่ิ เยวฺ ย่ี ) »2 สว่ นประกอบ Gypsum Fibrosum สอื เกา 30 กรมั Radix Rehmanniae Praeparata สูต้หี วง 30 กรมั 石膏 (จว่ิ เจงิ ) 熟地黄 Rhizoma Anemarrhenae จอื หมู่ 4.5 กรมั (酒蒸) Radix Ophiopogonis Japonici ไมต่ ง 6 กรมั Radix Achyranthis Bidentatae หนวิ ซี 4.5 กรมั 知母 麦冬 牛膝 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื ดม่ื ตอนอ่นุ หรอื ตอนเยน็ กไ็ ด1้ ,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ นของกระเพาะอาหาร เสรมิ สารนาํ้ เสรมิ อนิ 1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะกระเพาะอาหารรอ้ นและมสี ารนาํ้ นอ้ ย (อนิ พร่อง) โดยมอี าการปวดศีรษะ ปวดเหงอื ก และฟนั หรอื ฟนั โยก อดึ อดั รอ้ น คอแหง้ กระหายนาํ้ ล้นิ แดงและแหง้ มฝี ้าเหลอื งและแหง้ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคฟนั อกั เสบ เหงอื กบวม เป็น หนอง ช่องปากอกั เสบเฉียบพลนั ล้นิ อกั เสบ กระเพาะอาหารอกั เสบเร้ือรงั ซ่งึ โรคเหล่าน้ีลว้ นเป็นกลุ่ม อาการกระเพาะอาหารรอ้ นและสารนาํ้ นอ้ ยจากไตอนิ พร่อง1,3

144 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา ยวฺ ่นี ฺหว่เี จยี น (玉女煎) สอื เกา (石膏2 เซ)นตเิ มตร 3 เซนตเิ มตร สูต้หี วง (จ่วิ เจงิ ) [熟地黄(酒蒸)] ไมต่ ง (麦冬)2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร หนวิ ซี (牛膝) จอื หมู่ (知母)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 145 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 石膏 สอื เกา ตวั ยาหลกั เผด็ (เกลอื จดื ) ตวั ยาเสรมิ อมหวาน เยน็ จดั ระบายความรอ้ นรกั ษาอาการไข้ ตวั ยาช่วย หวาน รอ้ นสูง ลดอาการกระวนกระวาย 熟地黄(酒蒸) ตวั ยาช่วย อ่นุ กระหายนาํ้ และสมานแผล ตวั ยานาํ พา ขม เลก็ นอ้ ย บาํ รุงสารนาํ้ ของไต (เสา้ อนิ ) สูต้หี วง (จ่วิ เจงิ ) เสรมิ ตวั ยาสอื เการะบายความ (โกฐข้แี มวน่ึงเหลา้ ) ขมอมหวาน เยน็ รอ้ นและบาํ รุงสารนาํ้ 知母 จอื หมู่ เลก็ นอ้ ย ใหค้ วามช่มุ ช้นื เสรมิ ตวั ยาสอื เกา ขมอมหวาน เยน็ ระบายความรอ้ นในกระเพาะ- 麦冬 ไมต่ ง เปร้ยี ว เลก็ นอ้ ย อาหาร กลาง เสรมิ สารนาํ้ ในกระเพาะอาหาร 牛膝 หนวิ ซี ช่วยตวั ยาสูต้หี วงบาํ รุงสารนาํ้ (พนั งนู อ้ ย) ของไต นาํ ความรอ้ น การอกั เสบ และ เลอื ดทอ่ี ยู่สว่ นบนของร่างกายให้ ระบายลงลา่ ง เพอ่ื เป็นการหยุด เลอื ดทร่ี อ้ นแลว้ กระจายออก นอกระบบ ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยสอื เกาเป็นตวั ยาหลกั มรี สเผด็ อมหวาน คุณสมบตั เิ ยน็ มาก มสี รรพคุณ ระบายความรอ้ นรกั ษาอาการไขร้ อ้ นสูง สูต้หี วง (จ่วิ เจงิ ) เป็นตวั ยาเสรมิ ช่วยเสรมิ บาํ รุงอนิ ของไต เสริม ฤทธ์ขิ องสอื เการะบายความรอ้ นและบาํ รุงสารนาํ้ ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ จอื หมมู่ รี สขม เยน็ และมคี ุณสมบตั ใิ ห้ ความช่มุ ช้ืน ช่วยเสรมิ ฤทธ์ิของสอื เการะบายความรอ้ นในกระเพาะอาหาร ไม่ตงบาํ รุงอินของกระเพาะ อาหาร และช่วยสูต้หี วงบาํ รุงอนิ ของไต หนิวซเี ป็นตวั ยานาํ พา ช่วยนาํ ความรอ้ น การอกั เสบ และเลอื ดท่ี อยู่ส่วนบนของร่างกายใหร้ ะบายลงลา่ ง เพอ่ื เป็นการหยุดเลอื ดทร่ี อ้ นแลว้ กระจายออกนอกระบบ1,3

146 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ 4 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ไี มเ่ หมาะสาํ หรบั ผูป้ ่วยอจุ จาระเหลว ถ่ายบอ่ ย1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยายวฺ ่นี ฺหว่เี จยี น มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ตาํ รบั ยายวฺ น่ี ฺหวเ่ี จยี นมฤี ทธ์ลิ ดนาํ้ ตาลในเลอื ดกระต่าย4 และหนูขาว5 การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รบั ยายฺวน่ี ฺหว่เี จยี นมสี รรพคุณตา้ นอกั เสบ ขบั พษิ รอ้ น ช่วยใหจ้ ติ ใจ สงบ เสรมิ สารนาํ้ 1,3,4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตง้ั อร่ามวงศ,์ สุณี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตง้ั อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยายฺวน่ี ฺหวเ่ี จยี น. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยา สมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2549. 4. Zhang J, Wang X, Zhao XX. Baitouweng Tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Wang J, Wang Q, Wang ZZ, Feng Z, Liu SY, Zhang QQ, Cai QW, Pan JJ. Comparative study on hypoglycemic effects of different traditional Chinese medicine treatments in rats with diabetes mellitus induced by alloxan. Zhong Xi Yi Jie He Xue Bao 2010; 8(8): 781-4.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 147 เสาเยา่ ทงั (芍药汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 医学六书 อเี สฺวยี ลว่ิ ซู (Six Medical Books by Liu Hejian)1 « ค.ศ. 1182 Liu Hejian (刘河间 หลวิ เหอเจยี น) »2 ประกอบดว้ ย Radix Paeoniae เสาเย่า 15 กรมั Rhizoma Coptidis หวงเหลยี น 9 กรมั 芍药 Radix et Rhizoma Rhei ตา้ หวง 9 กรมั 黄连 Radix Scutellariae หวงฉิน 9 กรมั 大黄 Radix Angelicae Sinensis ตงั กยุ 9 กรมั 黄芩 Cortex Cinnamomi โร่วกยุ ้ 5 กรมั 当归 Semen Arecae ปิงหลาง 5 กรมั 肉桂 Radix Aucklandiae มเู่ ซยี ง 5 กรมั 槟榔 Radix Glycyrrhizae กนั เฉ่า 5 กรมั 木香 甘草 วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ นช้นื ปรบั ช่ี สมานเลอื ด1,3 สรรพคณุ ระงบั อาการถา่ ยเป็นบดิ เน่ืองจากรอ้ นช้นื โดยมอี าการปวดทอ้ ง ถา่ ยเป็นมกู เลอื ดมสี แี ดงและขาว หลงั ถ่ายอุจจาระแลว้ มอี าการปวดถ่วง มอี าการแสบรอ้ นทท่ี วารหนกั ปสั สาวะสเี ขม้ ล้นิ เป็นฝ้าเหนียวมี สเี หลอื งอ่อน ชพี จรตงึ และเรว็ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคลาํ ไสอ้ กั เสบเฉียบพลนั หรอื โรคลาํ ไสใ้ หญ่รอ้ นช้นื เน่ืองจากเช้อื บดิ 1,3

148 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา เสาเย่าทงั (芍药汤) เสาเย่า (芍药) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร หวงเหลยี น (黄连)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 149 ตา้ หวง (大黄) 2 เซนตเิ มตร หวงฉิน (黄芩)2 เซนตเิ มตร โร่วกยุ้ (肉桂) 2 เซนตเิ มตร 3 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ตงั กยุ (当归) ปิงหลาง (槟榔) มเู่ ซยี ง (木香) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (甘草)

150 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น คาํ อธิบายตาํ รบั ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ สมนุ ไพร ตวั ยาหลกั ขมเปร้ยี ว เยน็ ปรบั สมานช่กี บั เลอื ด บรรเทา 芍药 เสาเย่า อมหวาน เลก็ นอ้ ย อาการปวดทอ้ งของโรคบดิ ปวด 黄连 หวงเหลยี น 大黄 ตา้ หวง ทอ้ งหลงั ถา่ ยอจุ จาระ (โกฐนาํ้ เตา้ ) ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นของหวั ใจและ 黄芩 หวงฉิน กระเพาะอาหาร 当归 ตงั กยุ 肉桂 โร่วกยุ้ ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ขบั ถา่ ยของเสยี ตกคา้ ง สลาย (อบเชยจนี ) กอ้ น ระบายความรอ้ น หา้ มเลอื ด 槟榔 ปิงหลาง (หมากสง) ขจดั พษิ ช่วยใหเ้ลอื ดมกี าร ไหลเวยี นดขี ้นึ ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ ระบายความรอ้ น ขจดั ความช้นื ขบั พษิ รอ้ น ช่วยใหเ้ลอื ดเยน็ ลง และหา้ มเลอื ด ตวั ยาช่วย หวาน อ่นุ บาํ รุงเลอื ด ช่วยใหเ้ลอื ดไหลเวยี น อมเผด็ ดขี ้นึ ลดบวม ระงบั ปวด ตวั ยาช่วย เผด็ รอ้ น กระจายความเยน็ ระงบั ปวด ให้ อมหวาน ความอบอ่นุ และทะลวงจงิ ลวั่ ทาํ ใหร้ ะบบหมนุ เวยี นทงั้ เลอื ด และช่หี มนุ เวยี นดี ตวั ยาช่วย ขมอมเผด็ อ่นุ ถ่ายพยาธใิ นลาํ ไส้ ช่วยใหช้ ่ี หมนุ เวยี น ขบั นาํ้ ขจดั อาหาร ตกคา้ ง ถา่ ยทอ้ งบดิ ปวดถว่ ง

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 151 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 木香 มเู่ ซยี ง (โกฐกระดูก) ตวั ยาช่วย ขมอมเผด็ อ่นุ ช่วยใหช้ ่หี มนุ เวยี น ระงบั ปวด 甘草 กนั เฉ่า เจรญิ อาหาร กระตนุ้ การทาํ งาน (ชะเอมเทศ) ของมา้ ม ป้องกนั ช่ตี ดิ ขดั จากยา บาํ รุงช่เี ลอื ดทม่ี ากเกนิ ไป ซง่ึ ทาํ ให้ เลอื ดขน้ และขดั ต่อการทาํ งานใน ระบบลาํ เลยี งของกระเพาะอาหาร และมา้ ม ตวั ยานาํ พา อมหวาน สุขมุ บาํ รุงช่ี เสรมิ มา้ มและกระเพาะ- อาหาร ระบายความรอ้ น ขบั พษิ ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยเสาเย่าเป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณปรบั สมานช่ีและเลอื ด รกั ษาอาการ ปวดทอ้ งบดิ ปวดทอ้ งหลงั ถ่ายอุจจาระ ตวั ยาเสริม ไดแ้ ก่ หวงเหลยี น หวงฉิน และตา้ หวง ใชเ้ ป็น ยาระบายรอ้ น ขจดั พิษ ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ ตงั กุยและโร่วกุย้ ปรบั สมดุลอิง๋ ช่ี ช่วยใหเ้ ลือดไหลเวียน สะดวก มู่เซยี งและปิงหลาง ช่วยใหช้ ่ีไหลเวยี นไม่ติดขดั กนั เฉ่าเป็นตวั ยานาํ พา ปรบั ประสานตวั ยา ทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั 1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ ยานาํ้ ยาเมด็ 4 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ควรระมดั ระวงั การใชก้ บั ผูป้ ่วยท่ีเป็นบิดในระยะแรกซ่ึงจะมีไข้ หรือผูป้ ่วยท่ีเป็นบิดเร้ือรงั 1,3 เน่ืองจากเยน็ พร่อง ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วิทยา: ตาํ รบั ยาน้ีมฤี ทธ์ิช่วยลดอาการหดเกร็งของลาํ ไสใ้ นกระต่าย ตา้ น- 4 เช้อื บดิ ในหลอดทดลองและในหนูถบี จกั ร และตา้ นการอกั เสบในหนูถบี จกั ร การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้มี สี รรพคุณแกโ้ รคบดิ ระงบั อาการปวด1,3,4

152 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น การศึกษาความปลอดภยั : การศึกษาพษิ เฉียบพลนั ในหนูถบี จกั รโดยการใหต้ าํ รบั ยาเสาเย่าทงั ทางปากในขนาด 100 กรมั /กโิ ลกรมั พบวา่ หลงั จากใหย้ า 72 ชวั่ โมง มหี นูตาย 11 ตวั จากหนูทดลอง ทง้ั หมด 12 ตวั แต่เม่อื เอาปิงหลางออกจากตาํ รบั ยาดงั กล่าว แลว้ ทาํ การทดลองเหมอื นเดิม ไม่พบ สตั วท์ ดลองตวั ใดตาย แสดงว่าปิงหลางในขนาดสูงมคี วามเป็นพษิ ในสตั วท์ ดลอง ดงั นนั้ ควรความ ระมดั ระวงั อย่าใชย้ าเกนิ ขนาด4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาเสาเย่าทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2551. 4. Zhang J, Wang XD, Wang X. Shao Yao Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 153 ไป๋ โถวเวงิ ทงั (白头翁汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ Radix Pulsatillae ไป๋โถวเวงิ 15 กรมั Rhizoma Coptidis หวงเหลยี น 6 กรมั 白头翁 Cortex Phellodendri หวงป๋อ 12 กรมั 黄连 Cortex Fraxini ฉินผี 12 กรมั 黄柏 秦皮 วธิ ใี ช้ 1,3 ตม้ เอานาํ้ ดม่ื การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ นและแกพ้ ษิ ช่วยใหเ้ลอื ดเยน็ ลงและหยุดการถา่ ยบดิ 1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะรอ้ นเป็นพษิ โรคบดิ ถา่ ยเป็นเลอื ด โดยมอี าการถ่ายกระปิดกระปอย มหี นอง เลอื ด มกู แดงมากกวา่ มกู สขี าว ปวดทอ้ งนอ้ ย ปวดถว่ ง มวนทอ้ ง ถ่ายเป็นบดิ ทวารหนกั แสบรอ้ น ตวั รอ้ น ใจหงดุ หงดิ คอแหง้ กระหายนาํ้ ล้นิ แดง มฝี ้าเหลอื ง ชพี จรตงึ และเรว็ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคลาํ ไสอ้ กั เสบเฉียบพลนั โรคบดิ ทง้ั ชนดิ มแี ละไมม่ ตี วั ซง่ึ ลว้ นเป็นโรคบดิ แบบรอ้ นอกั เสบ1,3

154 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา ไป๋ โถวเวงิ ทงั (白头翁汤) ไป๋โถวเวงิ (白头2 翁เซนต)เิ มตร 2 เซนตเิ มตร หวงเหลยี น (黄连) 3 เซนตเิ มตร ฉินผี (秦皮2 เซ)นตเิ มตร หวงป๋อ (黄柏)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 155 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 白头翁 ไป๋โถวเวงิ 黄连 หวงเหลยี น ตวั ยาหลกั ฝาด ขม เยน็ ระบายความรอ้ นในเลอื ด ขบั พษิ รอ้ น 黄柏 หวงป๋อ เลก็ นอ้ ย 秦皮 ฉินผี ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นของหวั ใจและ กระเพาะอาหาร แกพ้ ษิ หยุดการ ถา่ ยป็นบดิ ตวั ยาเสรมิ ขม เยน็ มาก ระบายความรอ้ นซง่ึ อยู่ช่วงลา่ งของ ร่างกาย เสรมิ สารนาํ้ หยุดการถ่าย เป็นบดิ ตวั ยาช่วย ขม ฝาด เยน็ ระบายความรอ้ น ขบั ความช้นื ตกคา้ ง ฝาดสมาน ทาํ ใหห้ ยุดถา่ ยเป็นบดิ ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยไป๋โถวเวงิ เป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณระบายความรอ้ นระบายความรอ้ น ในเลอื ด และขบั พษิ รอ้ น ตวั ยาเสรมิ ไดแ้ ก่ หวงเหลยี นและหวงป๋อ มรี สขม คุณสมบตั เิ ยน็ มาก ช่วยดบั รอ้ นและขจดั พษิ เสรมิ อนิ ระงบั การถ่ายเป็นบดิ ฉินผรี สขมฝาด คุณสมบตั เิ ยน็ เป็นตวั ยาช่วย ช่วยดบั รอ้ นและทาํ ใหค้ วามช้นื แหง้ ฝาดสมานทาํ ใหห้ ยุดถา่ ยเป็นบดิ 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยานาํ้ ยาเมด็ ยาตม้ 4 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาไป๋โถวเวงิ ทงั ไม่เหมาะกบั ผูป้ ่วยท่เี ป็นโรคบดิ แบบอ่อนแอ เป็นบดิ เร้ือรงั 1,3 และผูป้ ่วย ทห่ี ยางของมา้ มพร่อง5 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาไป๋ โถวเวงิ ทงั มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ติ า้ นเช้อื บดิ ในหลอดทดลอง4

156 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณตา้ นอกั เสบ ฆ่าเช้อื อะมบี า ขบั ความรอ้ น บรรเทา อาการเกรง็ หยุดถ่าย หา้ มเลอื ด1,3,4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรสั ตงั้ อร่ามวงศ,์ สุณี จรี ะจติ สมั พนั ธ,์ ธรี พงศ์ ตงั้ อร่ามวงศ.์ ตาํ รบั ยาไป๋โถวเวงิ ทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพร จนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวง สาธารณสขุ , 2549. 4. Zhang J, Wang X, Zhao XX. Baitouweng Tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 157 ชิงสูอ่ ้ชี ่ีทงั (清暑益气汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 温热经纬 เวนิ เร่อจงิ เหวย่ ์ (Compendium on Epidemic Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 1852 Wang Shixiong (王士雄 หวางซอ่ื สฺวง) »2 ประกอบดว้ ย Radix Panacis Quinquefolii ซหี ยางเซนิ 5 กรมั Exocarpium Citrulli ซกี วาเชฺวย่ อ์ ี 30 กรมั 西洋参 Herba Dendrobii สอื หู 15 กรมั 西瓜翠衣 Radix Ophiopogonis ไมต่ ง 9 กรมั 石斛 Rhizoma Coptidis หวงเหลยี น 3 กรมั 麦冬 Herba Lophatheri จูเ๋ ยย่ี 6 กรมั 黄连 Petiolus Nelumbinis เหอเกงิ 15 กรมั 竹叶 Rhizoma Anemarrhenae จอื หมู่ 6 กรมั 荷梗 Semen Oryzae Nonglutinosae จงิ หม่ี 15 กรมั 知母 Radix Glycyrrhizae กนั เฉ่า 3 กรมั 粳米 甘草 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ ระบายความรอ้ น เสรมิ ช่ี เสรมิ อนิ เพม่ิ สารนาํ้ และสารจาํ เป็น1,3

158 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ตาํ รบั ยา ชิงสูอ่ ้ชี ่ีทงั (清暑益气汤) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ซหี ยางเซนิ (西洋参) ซกี วาเชวฺ ย่ อ์ ี (西瓜翠衣)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 159 สอื หู (石斛) 2 เซนตเิ มตร ไมต่ ง (麦冬2 เ)ซนตเิ มตร จูเ๋ ยย่ี (竹叶2 เ)ซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร หวงเหลยี น (黄连) เหอเกงิ (荷梗) 2 เซนตเิ มตร จอื หมู่ (知母) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (甘草2)เซนตเิ มตร จงิ หม่ี (粳米)

160 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น สรรพคณุ รกั ษากลุ่มอาการทส่ี ารนาํ้ หล่อเล้ยี งในระบบช่ีถูกทาํ ลายโดยความรอ้ นหรอื ความอบอา้ ว โดยมี อาการตวั รอ้ น เหงอ่ื ออกมาก กระวนกระวาย คอแหง้ ปสั สาวะไมค่ ลอ่ ง มสี เี ขม้ ร่างกายอ่อนเพลยี หมด แรง หนา้ ตาอดิ โรย ชพี จรพร่องชา้ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยไขร้ อ้ นอบอา้ ว ไขแ้ ดด ไขฤ้ ดู รอ้ นในเดก็ และไขห้ วดั ตดิ เช้อื ทเ่ี กดิ ในช่วงเวลาทม่ี อี ากาศรอ้ นอบอา้ วและมกี ารขาดสารนาํ้ หลอ่ เล้ยี ง1,3 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาหลกั อมหวาน เยน็ บาํ รุงอนิ เสรมิ ช่ี ระบายความ- 西洋参 ซหี ยางเซนิ ตวั ยาหลกั ขมเลก็ นอ้ ย เยน็ รอ้ น เพม่ิ สารนาํ้ และสารจาํ เป็น (โสมอเมรกิ นั ) หวาน ระบายความรอ้ น ขบั พษิ ตวั ยาเสรมิ เลก็ นอ้ ย บรรเทาอาการคอแหง้ 西瓜翠衣 อมหวาน เยน็ กระหายนาํ้ ขบั ปสั สาวะ เสรมิ อนิ ระบายความรอ้ น ซกี วาเชวฺ ย่ อ์ ี เลก็ นอ้ ย สรา้ งเสรมิ สารนาํ้ หลอ่ เล้ยี ง (เปลอื กผลแตงโม) เยน็ กระเพาะอาหาร 石斛 สอื หู เสรมิ บาํ รุงอนิ และทาํ ใหป้ อด เลก็ นอ้ ย ช่มุ ช้นื เสรมิ บาํ รุงสารนาํ้ ให้ 麦冬 ไมต่ ง ตวั ยาเสรมิ หวานอม กระเพาะอาหาร ลดอาการ ขม เยน็ มาก กระวนกระวาย ทาํ ใหจ้ ติ ใจ เยน็ สบาย 黄连 หวงเหลยี น ตวั ยาเสรมิ ขม ระบายความรอ้ นของหวั ใจ และกระเพาะอาหาร 竹叶 จูเ๋ ยย่ี ตวั ยาช่วย จดื อม ลดไข้ บรรเทาอาการรอ้ นใน หวานเผด็ คอแหง้ กระหายนาํ้ ขบั พษิ ไข้ (หญา้ ขยุ ไมไ้ ผ,่ ออกทางปสั สาวะ ใบไผ่ขม)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 161 สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 荷梗 เหอเกงิ ตวั ยาช่วย จดื เยน็ บรรเทาอาการอดึ อดั เน่ืองจาก (กา้ นบวั หลวง) เยน็ อากาศรอ้ นและช้นื ทอ้ งเสยี 知母 จอื หมู่ ตวั ยาช่วย ขม สุขมุ รดิ สดี วงจมกู ลมพษิ อมหวาน ระบายและขบั ความรอ้ น 粳米 จงิ หม่ี สุขมุ เสรมิ อนิ ใหค้ วามช่มุ ช้นื (ขา้ วเจา้ ) ตวั ยาช่วย หวานจดื แกค้ วามแหง้ เสรมิ กระเพาะอาหาร ป้องกนั 甘草 กนั เฉ่า ตวั ยาช่วย อมหวาน ธาตนุ าํ้ เมอ่ื ใชค้ ู่กบั ชะเอมเทศ (ชะเอมเทศ) และนาํ พา จะช่วยป้องกนั สว่ นกลางของ ร่างกาย (กระเพาะอาหาร) ไมใ่ หถ้ กู กลมุ่ ยาเยน็ ไปทาํ ลาย เสรมิ ช่ี บาํ รุงสว่ นกลางของ ร่างกาย ระบายความรอ้ น ขบั พษิ ระงบั ไอ ขบั เสมหะ ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดให้ เขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยซหี ยางเซนิ และซกี วาเชฺวย่ อ์ เี ป็นตวั ยาหลกั มสี รรพคุณสรา้ งเสรมิ สารนาํ้ บาํ รุงอิน เสริมช่ี ระบายความรอ้ น ตวั ยาเสริม ไดแ้ ก่ สอื หู ไม่ตง และหวงเหลยี น ช่วยเสริมอินและ ระบายความรอ้ น ตวั ยาช่วย ไดแ้ ก่ จูเ๋ ย่ยี เหอเกิง และจอื หมู่ ช่วยระบายความรอ้ น ลดอาการกระวน- กระวาย กนั เฉ่าและจงิ หม่ี ช่วยเสรมิ ช่แี ละประสานกระเพาะอาหาร1,3-5 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ 6 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ไี มเ่ หมาะกบั ผูป้ ่วยทม่ี อี าการไขห้ รอื มคี วามรอ้ นแหง้ ปนความช้นื

162 ตาํ รบั ยาดบั รอ้ น ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ใี ชร้ กั ษาอาการหอบทเ่ี กิดในฤดูรอ้ น ปอดอกั เสบ ไขฤ้ ดูรอ้ นใน เดก็ ผ่อนคลายประสาท บาํ รุงร่างกายทอ่ี ่อนแอ ปกป้องสารจาํ เป็น และตา้ นเช้อื จลุ นิ ทรยี 1์ ,3-6 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สวา่ ง กอแสงเรอื ง. ตาํ รบั ยาชงิ สูอ่ ้ชี ท่ี งั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2551. 4. Lin YF, Yi Z, Zhao YH. Chinese Dai Medicine Colorful Illustrations. 1st ed. Kunming: Yunnan Min Zu Publishing House, 2003. 5. ปราณี ชวลติ ธาํ รง (บรรณาธกิ าร). สมนุ ไพรไทย-จนี . พมิ พค์ รง้ั ท่ี 1. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พก์ ารศาสนา, 2547. 6. Xu CH, Wang X. Qing Shu Yi Qi Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 163 หลจ่ี งหวาน (理中丸) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ กนั เจยี ง 90 กรมั 90 กรมั 干姜 Rhizoma Zingiberis เหรนิ เซนิ 90 กรมั 人参 Radix Ginseng 90 กรมั 白术 Rhizoma Atractylodis Macrocephalae ไป๋จู๋ 甘草(炙) Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉ่า (จ้อื ) วธิ ใี ช้ บดตวั ยาทงั้ หมดเป็นผง ปน้ั เป็นลูกกลอนโดยใชน้ าํ้ ผ้งึ เป็นกระสายยา รบั ประทานกบั นาํ้ ตม้ สุก วนั ละ 2-3 ครง้ั ครง้ั ละ 9 กรมั หรอื ตม้ เอานาํ้ ดม่ื โดยปรบั ลดนาํ้ หนกั ยาลงจากตาํ รบั ยาขา้ งตน้ 10 เทา่ 1,3 การออกฤทธ์ิ เสรมิ ความอบอ่นุ ขบั ความเยน็ ทส่ี ่วนกลาง เสรมิ ช่แี ละพลงั บาํ รุงมา้ มและกระเพาะอาหาร1,3 สรรพคณุ รกั ษาโรคทม่ี สี าเหตจุ ากมา้ มและกระเพาะอาหารอ่อนแอ โดยมอี าการปวดทอ้ งนอ้ ย ชอบความ- อบอุ่น กดนาบท่ีหนา้ ทอ้ งแลว้ รูส้ กึ สบาย อุจจาระใสเหลว ทอ้ งอืด รบั ประทานอาหารไดน้ อ้ ย คล่นื ไส้ อาเจยี น ล้นิ ซดี มฝี ้าขาว ชพี จรจม เลก็ หรอื หยางพร่องและเสยี เลอื ด ชกั หรอื สะดุง้ ผวาในเดก็ ทเ่ี ป็นโรค เร้อื รงั มนี าํ้ ลายและเสมหะไหลหลงั จากหายป่วย เจบ็ ทรวงอกจากหยางของส่วนกลางพร่อง1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพม่ิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคกระเพาะอาหารและลาํ ไส้ อกั เสบเร้อื รงั ลาํ ไสเ้ป็นแผล การย่อยอาหารไมด่ ี กระเพาะอาหารขยายตวั บวม หรอื ยอ้ ยตาํ่ ลง มา้ มและ กระเพาะอาหารพร่องเยน็ กระเพาะอาหารและลาํ ไสอ้ กั เสบเฉียบพลนั 1,3

164 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ตาํ รบั ยา หล่จี งหวาน (理中丸) กนั เจยี ง (干姜) 2 เซนตเิ มตร เหรนิ เซนิ (人参2)เซนตเิ มตร ไป๋จู๋ (白术)3 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กนั เฉ่า (จ้อื )[甘草(炙)]

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 165 คาํ อธิบายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 干姜 กนั เจยี ง (ขงิ แหง้ ) ตวั ยาหลกั เผด็ รอ้ น เสรมิ ความอบอ่นุ ขบั ความเยน็ 人参 เหรนิ เซนิ และฟ้ืนฟูหยางช่ีของมา้ มและ (โสมคน) 白术 ไป๋จู๋ กระเพาะอาหาร สมานระบบ 甘草 (炙) กระเพาะอาหารทาํ ใหช้ ่ีลงตาํ่ กนั เฉ่า (จ้อื ) ระงบั อาการคลน่ื ไสอ้ าเจยี น (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ตวั ยาเสรมิ หวานอมขม อ่นุ เสรมิ ช่อี ย่างมาก บาํ รุงมา้ มและ เลก็ นอ้ ย เลก็ นอ้ ย กระเพาะอาหาร ตวั ยาช่วย ขมอมหวาน อ่นุ ใหค้ วามอบอุ่นกบั ระบบมา้ ม บาํ รุงมา้ ม ขบั ความช้นื ตวั ยานาํ พา หวาน อ่นุ เสริมช่ี บาํ รุงส่วนกลาง ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ีประกอบดว้ ยกนั เจียงเป็นตวั ยาหลกั มรี สเผ็ดรอ้ น มสี รรพคุณใหค้ วามอบอุ่นกบั ส่วนกลางของร่างกาย ขบั ความเยน็ และฟ้ืนฟูหยางช่ขี องมา้ มและกระเพาะอาหาร ปรบั สมดุลของกระเพาะ- อาหารทาํ ใหช้ ่ลี งตาํ่ ระงบั อาเจยี น เหรนิ เซนิ เป็นตวั ยาเสรมิ ช่วยเสรมิ บาํ รุงช่ี ช่วยใหม้ า้ มและกระเพาะ- อาหารแขง็ แรง ไป๋จูเ๋ ป็นตวั ยาช่วย ช่วยใหค้ วามอบอ่นุ กบั มา้ ม ทาํ ใหม้ า้ มแขง็ แรง และขบั ความช้นื กนั เฉ่า (จ้อื ) เป็นตวั ยานาํ พา ช่วยเสรมิ ช่ขี องมา้ ม ปรบั สมดลุ ส่วนกลาง และปรบั ประสานตวั ยาทงั้ หมดใหเ้ขา้ กนั 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาลูกกลอนนาํ้ ผ้งึ ยาลูกกลอนนาํ้ ยาตม้ 4 ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาหลจ่ี งหวานมฤี ทธ์ใิ หค้ วามอบอ่นุ และแหง้ จงึ ไมเ่ หมาะทจ่ี ะใชก้ บั ผูป้ ่วยโรคหวดั ทม่ี อี าการ ตวั รอ้ น หรอื อนิ พร่องมสี ารนาํ้ นอ้ ย รอ้ นใน1,3

166 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาหล่จี งหวาน มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วิทยา: สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ใิ นการรกั ษาแผลในกระเพาะอาหารหนูขาว4 ช่วย ฟ้ืนฟูความผดิ ปกตขิ องระบบประสาท ต่อมไรท้ ่อ และภูมคิ ุม้ กนั ในหนูขาวท่ชี กั นาํ ใหม้ อี าการคลา้ ยมา้ ม พร่อง5 การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รบั ยาหลจ่ี งหวานมสี รรพคุณช่วยใหร้ ะบบการทาํ งานของกระเพาะ- อาหารและลาํ ไส้ และการไหลเวยี นของเลอื ดดขี ้นึ เสรมิ พลงั การขบั พษิ และของเสยี บรรเทาอาการเกรง็ แกป้ วด แกอ้ าเจยี น แกท้ อ้ งเสยี และขบั ปสั สาวะ1,3,4 การศึกษาผลของตาํ รบั ยาหลจ่ี งหวานในผูป้ ่วยกระเพาะ- อาหารอกั เสบแบบต่าง ๆ จาํ นวน 30 ราย พบวา่ หายปวด 25 ราย ปวดลดลง 5 ราย6 การใชต้ าํ รบั ยาน้ใี น ผูป้ ่วยลาํ ไสอ้ กั เสบแบบเฉียบพลนั และเร้อื รงั จาํ นวน 30 ราย นาน 3-10 วนั พบวา่ ผูป้ ่วย 18 ราย มอี าการ ดขี ้นึ 6 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. มานพ เลศิ สุทธริ กั ษ.์ ตาํ รบั ยาหลจ่ี งหวาน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย- จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2549. 4. Ou YJH. Lizhong Wan. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Zhao N, Zhang W, Guo Y, Jia H, Zha Q, Liu Z, Xu S, Lu A. Effects on neuroendocrinoimmune network of Lizhong Pill in the reserpine induced rats with spleen deficiency in traditional Chinese medicine. J Ethnopharmacol 2011; 133(2): 454-9. 6. Chen JK, Chen TT. Chinese Herbal Formulas and Applications. CA: Art of Medicine Press, 2008.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 167 เสย่ี วเจ้ยี นจงทงั (小建中汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ Saccharum Granorum อถี๋ งั 30 กรมั Radix Paeoniae เสาเย่า 18 กรมั 饴糖 Ramulus Cinnamomi กยุ้ จอื 9 กรมั 芍药 Radix Glycyrrhizae กนั เฉ่า 6 กรมั 桂枝 Rhizoma Zingiberis Recens เซงิ เจยี ง 10 กรมั 甘草 Fructus Ziziphi Jujubae ตา้ เจ่า 4 ผล 生姜 大枣 วธิ ใี ช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื โดยละลายอถี๋ งั ลงในนาํ้ ยาทต่ี ม้ ได้ และดม่ื ขณะอ่นุ ๆ1,3 การออกฤทธ์ิ ใหค้ วามอบอ่นุ และบาํ รุงจงเจยี ว (กระเพาะอาหารและมา้ ม) บรรเทาอาการปวดเกรง็ 1,3 สรรพคณุ รกั ษากลุ่มอาการปวดทอ้ งท่เี กิดจากภาวะเย็นพร่อง โดยมอี าการปวดทอ้ งเป็นครง้ั คราว ชอบ ความอบอ่นุ ชอบใหก้ ดทอ้ งเมอ่ื ปวด เพราะจะช่วยบรรเทาปวดได้ หรอื มอี าการอ่อนเพลยี กระวนกระวาย ใจสนั่ หนา้ ซดี ล้นิ มฝี ้าขาว ชพี จรจม เลก็ ตงึ ไมม่ แี รง1,3 ตาํ รบั ยาน้สี ามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยทม่ี ไี ขเ้น่อื งจากหยางพร่อง แพทย์ จนี จางเอนิ ฉิน ใชต้ าํ รบั ยาน้ีโดยเพม่ิ ตวั ยาไป๋จ่อื (白芷) 30 กรมั และเพม่ิ นาํ้ หนกั ของกนั เฉ่าเป็น 15 กรมั รกั ษาโรคแผลในกระเพาะอาหารและลาํ ไสเ้ลก็ สว่ นตน้ ไดผ้ ลด1ี ,3

168 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ตาํ รบั ยา เสย่ี วเจ้ยี นจงทงั (小建中汤) อถี๋ งั (饴糖) กยุ้ จอื (桂2 เ枝ซนต)เิ มตร เสาเย่า (芍药2 เซ)นตเิ มตร กนั เฉ่า (甘草) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ตา้ เจ่า (大枣2)เซนตเิ มตร เซงิ เจยี ง (生姜)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 169 คาํ อธิบายตาํ รบั ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ ตวั ยาหลกั หวาน สมนุ ไพร อ่นุ บาํ รุงช่ี หลอ่ เล้ยี งอนิ ของมา้ ม 饴糖 อถี๋ งั ขมเปร้ยี ว อมหวาน ใหค้ วามอบอ่นุ แก่จงเจยี ว เผด็ อมหวาน ระงบั ปวด อมหวาน 芍药 เสาเย่า ตวั ยาเสรมิ เยน็ ปรบั สมานช่กี บั เลอื ด บรรเทา เผด็ เลก็ นอ้ ย อาการปวดทอ้ งของโรคบดิ หวาน ปวดทอ้ งหลงั ถ่ายอจุ จาระ 桂枝 กยุ้ จอื ตวั ยาเสรมิ อ่นุ ขบั เหงอ่ื ผอ่ นคลายกลา้ มเน้อื (ก่งิ อบเชยจนี ) ใหค้ วามอบอ่นุ และเสรมิ หยาง 甘草 กนั เฉ่า ตวั ยาช่วยและ (ชะเอมเทศ) ตวั ยานาํ พา ช่วยใหช้ ่มี กี ารไหลเวยี นดขี ้นึ สุขมุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงส่วนกลาง ระบาย ความรอ้ น ขบั พษิ ระงบั ไอ ขบั เสมหะ ปรบั ประสานตวั ยา ทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั 生姜 เซงิ เจยี ง ตวั ยาช่วยและ อ่นุ ขบั เหงอ่ื ใหค้ วามอบอ่นุ แก่ (ขงิ แก่สด) ตวั ยานาํ พา กระเพาะอาหาร บรรเทาอาการ คลน่ื ไสอ้ าเจยี น ช่วยใหป้ อด อบอ่นุ ระงบั ไอ 大枣 ตา้ เจ่า ตวั ยาช่วยและ อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงสว่ นกลางของ (พทุ ราจนี ) ตวั ยานาํ พา ร่างกาย สรา้ งเลอื ด สงบจติ ใจ ปรบั สมดลุ ของตวั ยาใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยตวั ยาหลกั คอื อถี๋ งั มรี สหวาน คุณสมบตั อิ ่นุ เขา้ สู่มา้ ม ช่วยบาํ รุงช่แี ละ หลอ่ เล้ยี งอนิ ของมา้ ม จงึ มสี รรพคุณทง้ั ใหค้ วามอบอ่นุ แก่จงเจยี วและบรรเทาอาการปวดได้ ตวั ยาเสรมิ ไดแ้ ก่ เสาเย่ามฤี ทธ์ิเสริมอนิ และเลอื ด บรรเทาอาการเกร็งและระงบั อาการปวดทอ้ ง กุย้ จอื ช่วยเพม่ิ หยางช่ี เมอ่ื ใชต้ วั ยาทงั้ สองร่วมกนั ตวั ยาหน่ึงเสริมอิน อกี ตวั ยาหน่ึงเพ่มิ หยาง จงึ ช่วยปรบั องิ๋ ช่ี (营气)

170 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน และเว่ยช์ ่ี (卫气) และช่วยปรบั สมดุลอนิ หยาง ตวั ยาช่วยและนาํ พา ไดแ้ ก่ เซงิ เจียง มสี รรพคุณเพ่มิ เวย่ ห์ ยาง (卫阳) ตา้ เจ่าบาํ รุงองิ๋ อนิ (营阴) บาํ รุงมา้ มและกระเพาะอาหาร กนั เฉ่าปรบั สมดุลและบาํ รุง 1,3,4 จงเจยี ว หมายเหตุ: ตาํ รบั ยาน้ีดดั แปลงมาจากตาํ รบั ยากุย้ จอื ทงั โดยเพม่ิ นาํ้ หนกั ของเสาเย่าอกี เท่าตวั และใสอ่ ถี๋ งั ทาํ ใหส้ รรพคณุ เปลย่ี นจากปรบั องิ๋ เวย่ เ์ ป็นอ่นุ และบาํ รุงจงเจยี ว บรรเทาอาการปวด1,3,4 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ 5 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ หา้ มใชต้ าํ รบั ยาน้ีกบั ผูป้ ่วยกลมุ่ อาการอนิ พร่อง หรอื ผูป้ ่วยทม่ี อี าการอาเจยี นเพราะรสหวานของ ยาจะทาํ ใหอ้ าเจียนมากข้นึ หรือผูป้ ่วยท่ปี วดทอ้ งเน่ืองจากมพี ยาธิ เพราะรสหวานของยาจะทาํ ใหพ้ ยาธิ ยอ้ นกลบั ข้นึ มา และเม่อื อาเจียนจะมพี ยาธิปนออกมา รวมทง้ั ผูป้ ่วยท่ที อ้ งอดื เพราะตาํ รบั ยาน้ีเป็นยา บาํ รุง อาจทาํ ใหท้ อ้ งอดื มากข้นึ 1,3,4 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ตาํ รบั ยาน้มี ฤี ทธ์ยิ บั ยง้ั และป้องกนั การเกดิ แผลในกระเพาะอาหารหนู ขาว และมฤี ทธ์ริ ะงบั ปวดในสตั วท์ ดลอง5 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้ีมสี รรพคุณบาํ รุงร่างกาย ลดอาการเกร็ง ระงบั ปวด กระตุน้ ระบบการไหลเวยี นของเลอื ด เพม่ิ ประสทิ ธภิ าพการทาํ งานของระบบย่อยและดูดซมึ อาหาร ช่วยสมานแผล ในกระเพาะอาหาร บรรเทาอาการกระเพาะอาหารอกั เสบเร้อื รงั บรรเทาอาการทอ้ งผูก รกั ษาโรคตบั อกั เสบ 1,3,5 ชนิดบี เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. เย็นจติ ร เตชะดาํ รงสนิ , สมชาย จริ พนิ ิจวงศ.์ ตาํ รบั ยาเส่ยี วเจ้นี ยจงทงั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มูลยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบุรี: สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวง สาธารณสขุ , 2552. 4. Zhou YF. Science of Prescriptions. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2002. 5. Ou YJJ. Xiao Jianzhong Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 171 หวูจูยหฺ วที งั (吴茱萸汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จ่งิ ) »2 สว่ นประกอบ Fructus Evodiae หวูจูยหฺ วี (จ้นิ เฉ่า) 3 กรมั (saturated and fried) 吴茱萸(浸炒) Radix Ginseng เหรนิ เซนิ 6 กรมั Rhizoma Zingiberis Recens เซงิ เจยี ง 18 กรมั 人参 Fructus Ziziphi Jujubae ตา้ เจ่า 4 ผล 生姜 大枣 วธิ ใี ช้ 1,3 ตม้ เอานาํ้ ดม่ื การออกฤทธ์ิ เสริมอาการพร่อง เสริมช่ี เพ่มิ ความอบอุ่นส่วนกลาง ลดการไหลเวยี นสวนทางลอยข้นึ ของช่ี 1,3 ระงบั อาเจยี น สรรพคณุ รกั ษาภาวะเยน็ พร่องของตบั และกระเพาะอาหาร โดยหลงั รบั ประทานอาหารแลว้ มอี าการกระอกั กระอ่วนจุกล้นิ ป่ี แน่นหนา้ อกและอดึ อดั หรอื ปวดกระเพาะอาหาร อาเจยี น เรอเหมน็ เปร้ยี ว ถ่ายเป็นบดิ มอื เทา้ เย็น รอ้ นรุ่มหนา้ อก จิตใจไม่สงบ มือเทา้ เคล่ือนไหวไม่เป็นสุข ปวดศีรษะท่ีบริเวณเสน้ ลมปราณเช่ยี อนิ (ซานเจยี วและตบั ) ทาํ ใหอ้ าเจยี นแต่ไม่มอี ะไรออก บว้ นนาํ้ ลายเป็นฟอง หรอื ปวดและ รูส้ กึ เยน็ ท่กี ลางศีรษะ1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคกระเพาะอาหารอกั เสบ เฉียบพลนั หรอื เร้อื รงั มแี ผลในกระเพาะอาหารและลาํ ไสเ้ลก็ ส่วนตน้ ตบั อกั เสบ อาเจยี นในขณะตงั้ ครรภ์ ปวดศีรษะขา้ งเดยี ว กลุม่ อาการซ่งึ มสี าเหตจุ ากตบั และกระเพาะอาหารพร่องเยน็ ภาวะหรือกลุม่ อาการท่ี เกดิ จากอนิ ทไ่ี มป่ กตติ ขี ้นึ เบ้อื งบน1,3

172 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ตาํ รบั ยา หวูจูยหฺ วที งั (吴茱萸汤) 2 เซนตเิ มตร หวูจูยหฺ วี (จ้นิ เฉ่า) [吴茱萸(浸炒)] เหรนิ เซนิ (人参2)เซนตเิ มตร เซงิ เจยี ง (生姜)3 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ตา้ เจ่า (大枣)

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 173 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 吴茱萸 (浸炒) ตวั ยาหลกั เผด็ อมขม รอ้ น หวูจูยหฺ วี (จ้นิ เฉ่า) ตวั ยาเสรมิ (มพี ษิ สลายความเยน็ แกป้ วด ตวั ยาช่วย หวานอมขม อบอ่นุ สว่ นกลาง ระงบั อาเจยี น 人参 เหรนิ เซนิ เลก็ นอ้ ย เลก็ นอ้ ย)* เสรมิ หยาง แกท้ อ้ งร่วง (โสมคน) ตวั ยานาํ พา อ่นุ เสรมิ พลงั ช่อี ย่างมาก บาํ รุง เผด็ หวั ใจและมา้ ม เสรมิ ปอด 生姜 เซงิ เจยี ง เลก็ นอ้ ย สรา้ งสารนาํ้ ช่วยใหจ้ ติ ใจสงบ (ขงิ สด) หวาน อบอ่นุ ส่วนกลาง ระงบั อาเจยี น อ่นุ กระทงุ้ ไขห้ วดั ขบั เหงอ่ื แกไ้ อ 大枣 ตา้ เจ่า ใหค้ วามอบอ่นุ แก่ปอด เมอ่ื ใช้ (พทุ ราจนี ) อ่นุ ร่วมกบั หวูจูยหฺ วจี ะเพม่ิ ฤทธ์ิ แกอ้ าเจยี นใหแ้ รงข้นึ บาํ รุงเสรมิ ช่สี ว่ นกลาง บาํ รุง โลหติ และสงบจติ ใจ ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยหวูจูยหฺ วี (จ้นิ เฉ่า) มรี สเผด็ รอ้ น เป็นตวั ยาหลกั โดยออกฤทธ์เิ ขา้ สู่เสน้ - ลมปราณตบั มา้ ม และไต สามารถใหค้ วามอบอุ่นกบั กระเพาะอาหาร ช่วยใหช้ ่ีลงสู่เบ้อื งล่างเพ่อื ระงบั อาเจียน ผ่อนคลายตบั เพ่อื ระงบั ปวด ใหค้ วามอบอ่นุ กบั ไตเพอ่ื ระงบั ทอ้ งเสยี เหรินเซนิ เป็นตวั ยาเสริม ช่วยเสริมบาํ รุงเหวยี นช่ีอย่างมาก และช่วยสรา้ งสารนาํ้ เซงิ เจยี งเป็นตวั ยาช่วย ช่วยใหค้ วามอบอุ่นแก่ กระเพาะอาหาร สลายความเยน็ กดช่ีใหล้ งตาํ่ เพ่อื ระงบั อาเจยี น ตา้ เจ่าเป็นตวั ยานาํ พา ช่วยบาํ รุงเสรมิ ช่ี ส่วนกลาง ช่วยปรบั ฤทธ์ขิ องหวูจูยหฺ วแี ละเซงิ เจยี งใหช้ า้ และอ่อนลง และเสรมิ ฤทธ์ิของเหรนิ เซนิ ใหแ้ รง ข้นึ 1,3 รูปแบบยาในปจั จบุ นั ยาตม้ 4 * หวูจูยหฺ วี เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ เลก็ นอ้ ย ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

174 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ขอ้ แนะนําการใช้ 1. ผูป้ ่วยทม่ี อี าการอาเจยี นค่อนขา้ งรุนแรง ควรรบั ประทานยาเมอ่ื ยาเยน็ แลว้ 1,3 2. ผูป้ ่วยบางรายมอี าการคล่นื ไสห้ ลงั รบั ประทานยา ในกรณีน้ีใหผ้ ูป้ ่วยพกั ผ่อน โดยทวั่ ไป อาการจะดขี ้นึ เองภายหลงั รบั ประทานยาแลว้ ประมาณคร่งึ ชวั่ โมง1,3 ขอ้ หา้ มใช้ หา้ มใชใ้ นผูป้ ่วยทม่ี คี วามรอ้ นคงั่ คา้ งในกระเพาะอาหาร หรอื อาเจยี นมรี สขม เรอเหมน็ เปร้ยี วอนั เน่ืองมาจากมคี วามรอ้ นในร่างกาย1,3 ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง ตาํ รบั ยาหวูจูยหฺ วที งั มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา้ นต่าง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั นาํ้ มฤี ทธ์ติ า้ นอาเจยี นในนกพริ าบ มฤี ทธ์ยิ บั ยงั้ การเกิดแผล กระเพาะอาหารในหนูขาว4 การศึกษาในสตั วท์ ดลองหลายชนิดพบว่า ตาํ รบั ยาหวูจูยหฺ วที งั มฤี ทธ์เิ พม่ิ การ ทาํ งานของเอนไซมใ์ นตบั ทเ่ี ก่ยี วขอ้ งกบั กระบวนการเมแทบอลซิ มึ ของยา5 จงึ เกิดอตั รกริ ยิ ากบั ยาบางชนิด เช่น caffeine และ theophylline 6,7 ทาํ ใหค้ วามเขม้ ขน้ ของยาในเลอื ดลดลง การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาหวูจูยหฺ วที งั มสี รรพคุณกระตนุ้ การไหลเวยี นโลหติ ของระบบทางเดนิ อาหาร ลดอาการตงึ ของกลา้ มเน้ือเรยี บ บรรเทาอาการเกรง็ ระงบั อาเจยี น ระงบั ปวด ช่วยย่อยอาหาร1,3,4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สวา่ ง กอแสงเรอื ง. ตาํ รบั ยาหวูจูยหฺ วที งั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ , 2549. 4. Ou YJJ. Wuzhuyu Tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Ueng YF, Don MJ, Peng HC, Wang SY, Wang JJ, Chen CF. Effects of Wu-chu-yu-tang and its component herbs on drug-metabolizing enzymes. Jpn J Pharmacol 2002; 89(3): 267-73. 6. Tsai TH, Chang CH, Lin LC. Effects of Evodia rutaecarpa and rutaecarpine on the pharmacokinetics of caffeine in rats. Planta Med 2005; 71(7): 640-5. 7. Jan WC, Lin LC, Chieh-Fu-Chen, Tsai TH. Herb-drug interaction of Evodia rutaecarpa extract on the pharmacokinetics of theophylline in rats. J Ethnopharmacol 2005; 102(3): 440-5.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 175 ซ่ือหน้ีทงั (四逆汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 ประกอบดว้ ย Radix Aconiti Praeparata ฟู่จอ่ื 9 กรมั Rhizoma Zingiberis 9 กรมั 附子 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เจยี ง 12 กรมั 干姜 กนั เฉ่า (จ้อื ) 甘草 (炙) วธิ ีใช้ ตม้ ฟู่จ่อื กบั นาํ้ ก่อน 1 ชวั่ โมง แลว้ จงึ ใสต่ วั ยาอน่ื ลงไปตม้ รวมกนั ดม่ื นาํ้ ยาขณะอ่นุ ๆ1,3 การออกฤทธ์ิ ใหค้ วามอบอุ่นแก่มา้ มและไต ช่วยอาการช็อคท่ีเกิดจากช่ีเย็นพร่องติดขดั ดึงพลงั หยางให้ กลบั คนื 1,3 สรรพคณุ รกั ษากลุ่มอาการเย็นจดั ในร่างกายเน่ืองจากหยางพร่องมาก โดยมอี าการช็อค มอื เทา้ เย็นซดี หนาวมากจนตวั งอ ถ่ายเป็นนาํ้ อาหารไม่ย่อย ปวดเย็นในทอ้ ง หนา้ ตาอดิ โรย อ่อนเพลยี อยากนอน หนา้ ซดี ปากคอแหง้ แต่ไมก่ ระหายนาํ้ เหงอ่ื ลกั ออกมาก ชพี จรจมเลก็ เตน้ อ่อน ชา้ 1,3 ตาํ รบั ยาน้ีสามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเ้ หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยโรคเร้ือรงั และพลงั ร่างกาย ถดถอย ต่อมสารคดั หลงั่ ต่อมไทรอยด์ และต่อมหมวกไตผดิ ปกติจากหยางพร่องและมคี วามเย็นสูง 1,3 กลา้ มเน้อื หวั ใจตาย หวั ใจวาย หวั ใจลม้ เหลว หรอื อาการชอ็ คทม่ี สี าเหตจุ ากหยางช่หี ลดุ ลอยจนหวั ใจวาย

176 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ตาํ รบั ยา ซ่ือหน้ีทงั (四逆汤) ฟู่จ่อื (附子)2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กนั เจยี ง (干姜) กนั เฉ่า (จ้อื ) [甘草(炙)]

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 177 คาํ อธบิ ายตาํ รบั สมนุ ไพร ทาํ หนา้ ท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคณุ 附子 ฟู่จอ่ื ตวั ยาหลกั เผด็ รอ้ น เสรมิ หยาง บาํ รุงธาตไุ ฟ ดงึ พลงั (โหราเดอื ยไก่ทผ่ี ่าน (มพี ษิ )* หยางทส่ี ูญเสยี ไปใหก้ ลบั คนื อ่นุ การฆ่าฤทธ์)ิ หยางของหวั ใจ มา้ ม และไต สลายความเยน็ ระงบั ปวด 干姜 กนั เจยี ง ตวั ยาช่วย เผด็ อ่นุ เสรมิ ความอบอ่นุ ขบั ความเยน็ (ขงิ แก่แหง้ ) และนาํ พา และฟ้ืนฟูหยางช่ขี องมา้ มและ กระเพาะอาหาร สมานระบบ กระเพาะอาหารทาํ ใหช้ ่ลี งตาํ่ 甘草 (炙) ตวั ยานาํ พา หวาน ระงบั อาการคลน่ื ไสอ้ าเจยี น กนั เฉ่า (จ้อื ) อ่นุ เสรมิ ช่ี บาํ รุงส่วนกลางของ (ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้งึ ) ร่างกาย บรรเทาอาการปวด ปรบั ประสานตวั ยาทง้ั หมดใหเ้ขา้ กนั ตาํ รบั ยาน้ปี ระกอบดว้ ยฟู่จอ่ื เป็นตวั ยาหลกั มรี สเผด็ ฤทธ์ริ อ้ นมาก สรรพคุณเพม่ิ ความรอ้ น อ่นุ ลมปราณใหห้ วั ใจ มา้ ม และไต สามารถดงึ พลงั หยางท่สี ูญเสยี ไปใหค้ นื มา กนั เจยี งเป็นตวั ยาช่วยและ นาํ พา มฤี ทธ์อิ ่นุ ส่วนกลางของร่างกาย รกั ษาอาการเยน็ ภายใน ระงบั อาเจยี น เสรมิ ฤทธ์ขิ องฟู่จ่อื ใหห้ ยางช่ี ไหลเวยี นและอ่นุ หยางทส่ี ว่ นกลางของร่างกาย สว่ นกนั เฉ่า (จ้อื ) เสรมิ ช่บี าํ รุงมา้ ม ลดพษิ และความแรงของ ฟู่จอ่ื ลง เพอ่ื ไมใ่ หท้ าํ ลายช่ขี องอนิ มากเกนิ ไป1,3 รูปแบบยาในปจั จุบนั ยาตม้ ยาลูกกลอน ยานาํ้ 4 ขอ้ หา้ มใช้ ขอ้ ควรระวงั ในการใช้ ตาํ รบั ยาน้ใี ชร้ กั ษาโรคหยางพร่องมากและมคี วามเยน็ จดั ในร่างกายเป็นหลกั หา้ มใชใ้ นกรณีทม่ี ี อาการรอ้ นจดั ในร่างกาย หากผูป้ ่วยมสี หี นา้ แดง กระวนกระวายจากกลมุ่ อาการเยน็ แทแ้ ต่รอ้ นเทยี ม ควรรอ ใหย้ าเยน็ ก่อนแลว้ จงึ ดม่ื นอกจากน้ี การตม้ ยาตอ้ งตม้ ฟู่จ่อื ก่อนตวั ยาอน่ื ๆ ในตาํ รบั ยา เพอ่ื ลดพษิ ยา1,3 * ฟู่จอ่ื เป็นสมนุ ไพรทม่ี พี ษิ ตอ้ งฆ่าฤทธ์ยิ าก่อนใช้

178 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ขอ้ มูลวชิ าการท่เี ก่ยี วขอ้ ง การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ยาตม้ มฤี ทธ์ชิ ่วยใหก้ ารทาํ งานของกลา้ มเน้ือหวั ใจกระต่ายดขี ้นึ และ ป้องกนั หลอดเลอื ดหวั ใจตีบ4 ป้องกนั การเกิดภาวะหวั ใจวายในหนูขาวท่ชี กั นาํ ดว้ ย adriamycin5,6 มี ฤทธ์ิลดปริมาณวติ ามนิ ซีในต่อมหมวกไต ตา้ นอกั เสบ และระงบั ปวดในหนูขาว เสริมภูมติ า้ นทานใน กระต่าย4 และตา้ นซมึ เศรา้ ในหนูขาวทม่ี ภี าวะเครยี ดเร้อื รงั 7 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตาํ รบั ยาน้สี ามารถกระตนุ้ ประสาทส่วนกลาง ส่งเสรมิ ระบบพลงั งานการ- เผาผลาญ ยกระดบั กลไกการทาํ งานของร่างกายใหด้ ีข้นึ ลดและป้องกนั อาการช็อค บาํ รุงหวั ใจ รกั ษา อาการกลา้ มเน้ือหวั ใจตายเฉียบพลนั และถ่ายเป็นนาํ้ 1,3,4 เมอ่ื เปรยี บเทยี บประสทิ ธภิ าพของตาํ รบั ยาน้ีกบั ยา isosorbide dinitrate ในผูป้ ่วยทม่ี อี าการปวดเคน้ หวั ใจ และจดั อยู่ในกลุ่มอาการเยน็ และขาดหยาง พบวา่ ผูป้ ่วยทใ่ี ชต้ าํ รบั ยาน้ีและยา isosorbide dinitrate มอี าการทางคลนิ ิกและคลน่ื ไฟฟ้าหวั ใจดขี ้นึ ไม่ ต่างกนั แต่ตาํ รบั ยาน้ีลดการใชอ้ อกซเิ จนของกลา้ มเน้ือหวั ใจไดด้ กี ว่า ช่วยใหก้ ารทาํ งานของหวั ใจดขี ้นึ 8 และช่วยเพม่ิ คุณภาพชีวติ ใหด้ ขี ้นึ ไดด้ กี ว่ายา isosorbide dinitrate และการใชต้ าํ รบั ยาน้ีร่วมกบั ยา isosorbide dinitrate จะใหผ้ ลการรกั ษาทด่ี ที ส่ี ุด9 การศึกษาความปลอดภยั : การศึกษาพษิ เฉียบพลนั ในหนูถบี จกั รโดยใหย้ าตม้ ทางปากและฉีด เขา้ ช่องทอ้ ง พบวา่ ขนาดของยาตม้ เทยี บเท่าผงยาทท่ี าํ ใหห้ นูถบี จกั รตายรอ้ ยละ 50 (LD50) มคี ่าเทา่ กบั 71.78 และ 5.82 กรมั /กโิ ลกรมั ตามลาํ ดบั 4 เอกสารอา้ งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of Traditional Chinese Medicine: A Practical English-Chinese Library of Traditional Chinese Medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English Glossary of Common Terms in Traditional Chinese Medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สวา่ ง กอแสงเรอื ง. ตาํ รบั ยาซอ่ื หน้ที งั . [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทาํ ฐานขอ้ มลู ยาสมนุ ไพรจนี ]. นนทบรุ :ี สถาบนั การแพทยไ์ ทย-จนี เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข, 2551. 4. Ou YJJ. Si Ni Tang. In: Xia M (ed.). Modern Study of the Medical Formulae in Traditional Chinese Medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. Zhao MQ, Wu WK, Zhao DY, Duan XF, Liu Y. Protective effects of sini decoction on adriamycin-induced heart failure and its mechanism. Zhong Yao Cai 2009; 32(12): 1860-3. 6. Zhao MQ, Wu WK, Zhao DY, Liu Y, Liu Y, Liang TW, Luo HC. Protective effects of Sini decoction on adriamycin- induced heart failure and its mechanism: role of superoxide dismutase. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2005; 30(14): 1111-4. 7. Guo JY, Huo HR, Li LF, Guo SY, Jiang TL. Sini tang prevents depression-like behavior in rats exposed to chronic unpredictable stress. Am J Chin Med 2009; 37(2): 261-72.

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 179 8. Jin M, Qin J, Wu W. Clinical study on \"sini\" decoction in treating stenocardia for coronary heart disease. Zhong Yao Cai 2003; 26(1): 71-3. 9. Qin J, Wu W, Zhang J, Jin M, Wu G, Liu H. Living quality change of sini decoction in treating angina pectoris. Zhong Yao Cai 2004; 27(5): 385-7.

180 ตาํ รบั ยาอบอ่นุ ภายใน ตงั กยุ ซ่ือหน้ีทงั (当归四逆汤) ตาํ ราตน้ ตาํ รบั 伤寒论 ซางหานลนุ่ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง้ จง่ิ ) »2 สว่ นประกอบ Radix Angelicae Sinensis ตงั กยุ 9 กรมั Ramulus Cinnamomi กยุ้ จอื 9 กรมั 当归 Radix Paeoniae เสาเย่า 9 กรมั 桂枝 Herba Asari ซซ่ี นิ 6 กรมั 芍药 Caulis Akebiae มทู่ ง 6 กรมั 细辛 Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉ่า (จ้อื ) 6 กรมั 木通 Fructus Ziziphi Jujubae ตา้ เจ่า 8 ผล 甘草 (炙) 大枣 วธิ ีใช้ ตม้ เอานาํ้ ดม่ื 1,3 การออกฤทธ์ิ อ่นุ เสน้ ลมปราณ กระจายความเยน็ เสรมิ เลอื ด ทะลวงชพี จร1,3 สรรพคณุ รกั ษาภาวะช็อคจากเลอื ดพร่องและความเย็นอุดกนั้ โดยมอี าการกลา้ มเน้ือหดเกร็ง แขนขาเยน็ ไม่กระหายนาํ้ ปวดเมอ่ื ยตามแขนขาและลาํ ตวั หรือปวดเกร็งท่ที อ้ ง ล้นิ ซดี มฝี ้าขาว ชีพจรจมเลก็ หรือ ชพี จรเลก็ จนคลาํ พบยาก1,3 ตาํ รบั ยาน้สี ามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ้หมาะสมสาํ หรบั ผูป้ ่วยเสน้ เลอื ดฝอยทป่ี ลายมอื ปลาย เทา้ อุดตนั เสน้ เลอื ดดาํ อกั เสบทเ่ี กิดจากการอุดตนั แผลจากหมิ ะกดั ไขขอ้ อกั เสบเร้ือรงั จากลมช้ืน ปวด ประจาํ เดอื น ปวดเสน้ ประสาท ปวดเอว เป็นแผลในกระเพาะอาหารและลาํ ไสเ้ลก็ ส่วนตน้ ซง่ึ มสี าเหตจุ าก เลอื ดพร่องและความเยน็ เกาะตวั 1,3

ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ้ อ่ ยในประเทศไทย ฉบบั สมบูรณ์ 181 ตาํ รบั ยา ตงั กยุ ซ่ือหน้ีทงั (当归四逆汤) 3 เซนตเิ มตร กยุ้ จอื (桂2枝เซน)ตเิ มตร เสาเย่า (芍药) 2 เซนตเิ มตร ตงั กยุ (当归)