๑๕ ครูภูมิปัญญาไทย ผู้อารักษ์พรรณพืช

๑๕ครู ครทู องใบ แท่นมณี ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภมู ิปญั ญาไทย 100 ๑๐ เมษายน ๒๔๘๖ แมบ่ อกวา่ เป็นวันท่ีผมเกิด ตอนเดก็ ชอบอ่านหนังสือ บ้านนอกมันจะมีหนงั สือพวกจักร ๆ วงศ์ ๆ เลม่ ละบาท พอ่ แม่ซื้อไวใ้ หอ้ ่าน จบ ป. ๔ แล้วไปต่อ ป. ๗ หรอื ม.๓ จนจบ ม.๖ กเ็ ทียบ ม.ศ.๓ ท่ีโรงเรยี นเขายอ้ ยวทิ ยา ต้ังแต่ อายุ ๑๘ แล้วมาบวชอย่ ู ๕ ป ี ผมบวชเณรก่อนจบ ม.๖ สอบได้ นักธรรมเอก และเปรียญธรรม ๖ ก็สอบวิชาชดุ ไปด้วย สกึ ออกมากไ็ ปสอบเปน็ ครไู ด ้ ๒ ป ี กไ็ ปเรยี น กศบ. วชิ าเอก ภาษาไทย ทปี่ ระสานมติ ร แลว้ ไปเรยี นอกั ษรศาสตรมหาบณั ฑติ (บาล-ี สนั สกฤต) ทจ่ี ฬุ าฯ เขยี นกลอนบา้ ง แตไ่ มไ่ ดเ้ ขยี นมาก มงุ่ แต่เรียนมากกวา่ รุ่นใกล้ ๆ ผมก็มี นาวาเอกทองยอ้ ย แสงสนิ ชยั เปรยี ญ ๙ เปน็ คนเกง่ ทแี่ ตง่ กาพยเ์ หเ่ รอื ตอนนที้ า่ นกย็ งั อยู่ ส่วนผมไปเรียนนิตศิ าสตรบณั ฑิตจากมหาวทิ ยาลยั รามค�าแหง ทีหลัง”

ครทู องใบ แทน่ มณี ๑๕ครู ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภูมปิ ัญญาไทย 101 น�้าเสียงท่ีเนบิ ๆ ชา้ ๆ ของ ครูทองใบ แท่นมณี ผเู้ ปน็ ครภู มู ปิ ญั ญาไทย ดา้ นภาษาและวรรณกรรม สภาการศกึ ษา ยอ้ นเรอื่ งราวอนั เปน็ เสยี้ วหนง่ึ ใน อดีตให้รับรู้ ในช่วงสายที่อันอบอุ่นภายในบ้าน สองชัน้ แต่อีกสว่ นหนง่ึ ของชน้ั ล่างเปดิ โล่งยาว เป็นห้องรับแขกผู้มาเยือน มีโต๊ะขนาดพอดีกับ การวางส่ิงของหรือจะใช้ท�างานเขียนและเก้าอี้ ให้ได้นั่งคุยกันประมาณ ๔- ๕ คน แบบ สบาย ๆ ท่ามกลางต้นไม้น้อยใหญ่ พนั ธพ์ุ นื้ บา้ นไทยนานาชนดิ ราย ลอ้ มอยรู่ อบ ๆ บรเิ วณ ดรู ม่ รนื่ สบาย ๆ ครูเล่าถึงชีวิตวัยเด็กท่ีท�าให้ได้มามีโลดแล่นในโลก วรรณกรรมอีกวา่ ... เร่มิ เขยี นกลอนตงั้ แต ่ ม.๒ แลว้ ส่งประกวดระดับ จังหวัด แล้วก็ท�ากิจกรรมบ้ากลอนอยู่ อิทธิพลก็มาจาก หนังสอื แลว้ ก็ลเิ ก หนังตะลงุ นี่ชอบเป็นชวี ิตจิตใจ แกะ เอาเองกม็ ี เอากระดาษแขง็ ๆมาแกะเปน็ ตวั หนงั ปกตเิ ขา ตอ้ งแกะดว้ ยหนงั ววั ชาวบา้ นเขากว็ า่ ไมไ่ ดค้ รอบคร ู ระวงั จะเป็นบ้า แตก่ ็ไมฟ่ ังและชอบเล่นหนังตะลงุ กบั เดก็ ๆ

๑๕ครู ครทู องใบ แทน่ มณี ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภูมิปัญญาไทย 102 หนังตะลุงเมืองเพชรกับหนังตะลุงปักษ์ ใต้มันต่างกัน หนังตะลุงปักษ์ใต้ ตัวเอกจะพูด ภาษากลาง ตัวประกอบพูดภาษาใต้ แต่หนัง ตะลุงเมืองเพชรก็จะคล้าย ๆ ตวั เอกพดู ภาษา กลาง ตวั ประกอบพดู เหนอ่ ภาษาเพชร ก็มอี ยู่ สองสามคนข้ึนช่ืออยู่ แต่ท่ีเขาย้อย มีคนเล่น หนังตะลุงอยคู่ นหนง่ึ ชื่อ หนังป่วน รชั กาลท่ี ๖ เคยเสดจ็ ฯมาทอดพระเนตร หนงั ปว่ น ตอ่ มาไดร้ าชทนิ นามเปน็ หมนื่ เปน็ ขนุ หมน่ื เชดิ ช�านาญ ขณะน้ีเมืองเพชรบรุ มี ีอย ู่ ๒๐ เรื่องของยุคสมัยน้ัน มันเป็นวัฒนธรรมเชื่อม โรง แตเ่ ลน่ แบบประยกุ ตห์ มดแลว้ เครอ่ื งดนตรี โยงกันมา คนชนบทไม่มีอะไรเล่นกันเท่าไหร่ ยังมีอย ู่ ตอนงานพระพ่นี างฯ ฉลองท่วี ดั ใหญ ่ ก็ สงกรานต์ท่ีเล่นมีแค่ร�าโทน ร�ายาว หรือเพลง มหี นงั ตะลุง ๒๐ โรง เชดิ ประชนั กนั ชีวิตครูก็ พน้ื เมอื ง เมอื งเพชรมีเพลงมาลยั ส่วนมากเลน่ ถกู ปลกู ฝังมาอยา่ งน้ ี สด ๆ ไม่ได้เขียน บางคนก็ได้เป็นกลอนจา� บาง ตอนเป็นนักเรียนค่อนข้างเรียนดี ชอบ คนก็มกี ลอนสด กว็ ่ากันไป สว่ นใหญก่ ร็ อ้ งเลน่ เล่นกลอน ครูก็เลยส่งเข้าประกวด แล้วเด็ก จีบกันเก้ียวกันในบทกลอน เขาเป็นแบบน้ัน บา้ นนอกชนะกลอน ก็เลยบ้ากลอนไป มันเปน็ หนมุ่ เลน่ รา� วง ครูกเ็ ป็นแบบน้ัน

ครูทองใบ แท่นมณี ๑๕ครู ด้านภาษาและวรรณกรรม ภมู ปิ ัญญาไทย 103 ปจั จบุ นั ครกู เ็ ปน็ สมาชกิ วฒั นธรรมอา� เภอ จงั หวดั เพชรบรุ ี เอกสารสว่ นใหญจ่ ะมใี นชว่ งเปน็ ครูทเ่ี ริ่มตอนอายุ ๒๔ เป็นอยู่ ๗ ปี ใช้วุฒ ิ พม. ชนั้ ตรสี มยั นัน้ เงนิ เดือน ๘๕๐ ชัน้ จตั วามนั ต่า� สดุ ๔๕๐ บาท ซ้อื ทองไดบ้ าท สมัยนปี้ รญิ ญาตรซี ้อื ทองไดไ้ ม่ถึงบาท สมัยนน้ั คนเงนิ เดือน ๔๐๐ ก็ สบายแล้ว ครูถูกใชเ้ ปน็ พิธีกรแต่ไม่รับทา� พิธกี าร เพราะทอ้ งถิน่ เราทา� แบบน้แี ต่ในท้องถ่นิ อื่นเขา อาจไม่ไดท้ �าแบบนี ้ เด๋ยี วเขาก็จะหาวา่ เราทา� ไมถ่ ูก จรงิ ๆ มันทา� ไมเ่ หมือนกัน มองภาษาและวรรณกรรม ผ่าชีวิตและงานบรมครู สนุ ทรภู่ สู่ นริ าศใจแผ่นดนิ ที่ชวนตามหา “ช่วงนั้นงานส่วนใหญ่จะรับเขียนหนังสือให้วัด เขียนแล้ว ค�าว่าได้เงิน ไม่มี” ครพู ดู พร้อมกบั อมยิ้มแบบใบหน้าท่ีเรียบเฉย แต่แววตาบอกไดถ้ งึ ความ อมิ่ เอบิ ท่ไี ดซ้ ่อนอยู่ภายใน “มีหนังสือเล่มเดียวท่ีได้เงิน คือหนังสือ “ศัพท์สุนทรภู่” ท่ีไม่มีอยู่ใน พจนานุกรม ท�าคนเดยี วคิดวา่ ไม่มีใครทา� ตไี ปว่าหนงั สอื ๒๔ เร่ืองของสุนทร ภ ู่ ศพั ทก์ จ็ ะมอี ยใู่ นนน้ั ทง้ั หมด จะอธบิ ายไว ้ ยกเวน้ ทไ่ี มร่ ู้ มนั เปน็ หนงั สอื ทขี่ าย ไม่ได้มาก ท�าเพราะเกิดจากการอยากรู้กอ่ น พออยากรกู้ ไ็ ปหาไปคยุ กบั คนทร่ี ู้

๑๕ครู ครูทองใบ แท่นมณี ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภูมิปัญญาไทย 104 อย่างภาษามอญ ผมก็ไปหาอาจารย์ท่ี ซึ่งบางศัพท์คนไม่รู้หรอกว่าแปล ศลิ ปากร กอ่ นน้ีท่านบวชอย่วู ัดอนงค ์ เป็นเปรียญ วา่ อะไร แต่เม่ืออา่ นรวม ๆ แล้ว เหมอื นกนั ศกึ ษาภณั ฑ์ ครุ สุ ภาฯ มาขอไปจดั พิมพ์ รู้เรื่อง ภาษามอญท่านใช้เยอะ จา� หนา่ ย โดยใหค้ า่ เขยี นเปน็ ลิขสิทธ ์ิ ถา้ กระทรวง ภาษาจนี ก็ใช้ อยา่ งนไ้ี มม่ ีใครทา� ศึกษาไม่เอาไปเป็นหนังสืออ่านประกอบ มันก็ แต่พออ่านแล้วรู้เร่ืองก็แค่ผ่านไป เท่าน้ัน ทุกวันนี้น่าจะยังพอจะมีเหลืออยู่ เพราะ ศัพท์ตลาด ๆ คนอ่านก็รู้เร่ือง ไมม่ มี าขอพมิ พเ์ พม่ิ ” แต่ศพั ทล์ ึก ๆ ไม่มีใครรเู้ รือ่ ง ถึง คราวน ้ี ดเู หมอื นวา่ จะมเี สยี งหวั เราะทบ่ี ง่ บอก ไม่รู้กไ็ ม่เป็นไร ถึงอารมณถ์ วลิ หาอะไรบางอยา่ งทสี่ ุดจะคาดเดา ครูทองใบ เล่าถึงความสนใจศึกษาในความ เป็นเอกอุกษ์ในการใช้ศัพท์ของท่านสุนทรภู่ ท่ีว่า บรมครูสุนทรภู่ใช้ศัพท์ท่ีไม่เหมือนใคร มีศัพท์ที่ เป็นมอญ พม่า ท้องถิ่น ปักษ์ใต้ ซึ่งบางศัพท์คน ไม่รู้หรอกว่าแปลว่าอะไร แตเ่ มอื่ อา่ นรวม ๆ แลว้ รู้ เรอื่ ง ภาษามอญทา่ นใชเ้ ยอะ ภาษาจนี กใ็ ช ้ อยา่ งน้ี ไมม่ ใี ครทา� แตพ่ ออา่ นแลว้ รเู้ รอื่ งกแ็ คผ่ า่ นไป ศพั ท์ ตลาด ๆ คนอ่านก็ร้เู รอ่ื ง แตศ่ ัพทล์ กึ ๆ ไมม่ ีใครรู้ เรอ่ื ง ถงึ ไมร่ ู้ก็ไม่เปน็ ไร

ครทู องใบ แท่นมณี ๑๕ครู ด้านภาษาและวรรณกรรม ภมู ปิ ัญญาไทย ศัพท์ภาษาอ่ืน อย่างภาษา อังกฤษ ท่านไม่ได้รู้แต่ก็มีปรากฏ 105 อยู่ในวรรณคดีอยู่ เช่น กัปตัน กะปี ตัน เป็นช่ือองั กฤษ เดวิส โป้ป ท่าน ก็มีภาษาฝร่ังปนอยู่ พระบาทสมเด็จ พระปิ่นเกลา้ ฯ เป็นลกู ศิษยท์ า่ น และ สุนทรภู่ ก็ข้าราชบริพารที่รับใช้ใกล้ ชิด ถึงมีฉากที่เป็นเรือ มีฉากอินเดีย ไปถึงเยอรมัน ไปถึงไอยคุปต์หรือ อยี ปิ ต ์ พระบาทสมเดจ็ พระปน่ิ เกลา้ ถงึ รเู้ รอื่ งทะเล วรรณคดไี ทยทวั่ ไปเขยี นถงึ ทะเลกบ็ อกทวั่ ไป ๆ วา่ มีทอ้ งฟ้ากบั น�้า แตข่ องสนุ ทรภ ู่ ทา่ นจะบอก เกาะ กะละปงั หา เปน็ ยงั ไง ทะเลใต้ คอื ท่านคงศึกษาจากพวกเดิน เรือ ดังน้ัน เรื่องพระอภัยมณี จึงไปทางลังกา หมด ที่ระยอง เกาะเสม็ดมันอยู่ใกล้ ๆ แถวน้ัน นักวิชาการระยองเขาก็ตีเข้าเรื่องของเขา กลอน ทสี่ ุนทรภู่แตง่ พอจ�าได้ เร่อื งราวเป็นยังไงพอรู้ ถา้ เขาพดู ไวว้ า่ ยงั ไงลงตรงไหนพอรู้ ไดเ้ ฉพาะส�าคญั ๆ แต่ละเอียดลึกซ้ึงจะมีครูที่เพชรบุรีคนหน่ึงตายไป แล้ว ท่องนิราศเมืองเพชรได้หมด ท้ัง ๆท่ีเขาไม่ เคยเขยี น

๑๕ครู ครูทองใบ แทน่ มณี ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภมู ิปัญญาไทย 106 ผมกินเหล้าเมายาไม่เป็น ไม่สูบ จะออกเกเรบ้าง คือ ชอบเท่ียวป่า เปน็ นักผจญภยั ก็ไปกับพวกพราน พรานเป็น คนลา่ แตเ่ ราไมไ่ ดล้ า่ ชว่ งทไ่ี ปเทยี่ วดปู า่ พวกพรานจะพาผม ไปทไี่ หนกแ็ ลว้ แตจ่ ะให ้ ไปดเู ฉย ๆ สว่ นเขาจะไปลา่ สตั ว ์ ผม เพยี งหาลกู ปนื ใหเ้ ขา ไปโดยไมต่ อ้ งจา่ ยค่าจา้ งอะไร พราน เขาไปกันสบิ กวา่ วนั ไปปา่ ไปดง ผมก็เขยี นนริ าศ นิราศทผ่ี มไดร้ างวัลของธนาคารกรงุ เทพ คอื นิราศใจ แผ่นดิน ติดชายแดน อยู่ท่แี ก่งกระจาน ผมไปดูแล้วมนั ไม่มี แตช่ อ่ื มนั ตดิ แผนทปี่ ระเทศไทยตลอดมาตง้ั แตส่ มยั ไหน ๆ ก็ ไม่รู้ มนั ร้างไปนานแลว้ ตอนน้มี ีกะเหรี่ยงอยู่ เด็กเรียนรู้ในภาคปฏิบตั จิ ริงๆ ถงึ ภัยมาจรงิ ๆ กจ็ ะเอาตัวรอดได้ ช่วยผู้อนื่ ได้ จะ ไดร้ จู้ กั ทา� อาหารกนิ ดว้ ยกนั ชว่ ยเหลอื เกอ้ื กลู กนั เดก็ บางคนพกั แรมครงั้ แรกกนิ ขา้ ว กับใครไมไ่ ด้ แตไ่ ปพักสองสามหนก็ละลายหายไป มวี นิ ยั และรับผิดชอบมากขนึ้ ปฎิบัติตัวตามพระธรรม บวชนาน ครูบอกว่าก็พอจะ เหลอื อะไรทด่ี ี ๆ หลายอยา่ งมาบา้ ง พอ่ แมเ่ ปน็ คนมศี ลี ธรรม ก็สืบทอดจากพ่อแม่ และพ่อแม่ไม่ได้เป็นนักเลง ลูกคนนี้ก็ เปน็ ไม่ได้ เมอ่ื เป็นครู ผมพยายามจะสอนจะเน้นอยู่สองเรอ่ื ง คือ เรื่องวทิ ยาศาสตรก์ ับลูกเสือ ลกู เสอื เป็นการฝกึ คนในภาคปฏบิ ัต ิ ตอนเปดิ กองต้อง เชญิ คนนนั้ คนนมี้ า ครจู ะไมเ่ ชญิ เลย อนั นนั้ ไมใ่ ชว่ ธิ ปี ฏบิ ตั แิ ต่ เป็นวิธสี รา้ งชือ่ เสียงใหค้ ร ู ส่วนใหญ่ปฏบิ ัตติ ามกฎลูกเสอื มี วิธเี ดยี วจะฝึกเดก็ ได้ คอื ตอ้ งใหเ้ ด็กออกไปอยคู่ า้ งแรมดว้ ย กนั สอนใหท้ อ่ ง เดก็ ไมเ่ ปน็ หรอก ตอ้ งสอนและตอ้ งใหไ้ ปอยู่ ด้วยกนั

ครทู องใบ แท่นมณี ๑๕ครู ด้านภาษาและวรรณกรรม ภมู ิปัญญาไทย 107 ตรงน้ ี ครยู ้า� ว่า นถี่ ือว่าเปน็ ความซอื่ สัตย์ กฎเหล็กของลูก เสือกบ็ อกไวช้ ดั เสียชพี อยา่ เสยี สตั ย์ ลกู เสอื ตอ้ งพกั แรมสบิ ครงั้ แต่ผ้ใู หญบ่ างท ี ไม่ถงึ สิบครั้งก็ใหผ้ ่าน แต่โรงเรยี นของครไู มท่ �า ใครไม่ถึงสิบคร้ังก็ไม่ได้ ถึงสอบแล้วก็ไม่ได้ จนเป็นท่ีรู้กันว่าถ้า มาเป็นลกู เสือท่ีโรงเรยี นน ้ี ต้องไม่โกหก เปน็ ลูกเสอื เอกต้องพกั แรมสิบครั้งหรือเกนิ กว่านน้ั กไ็ ด้ ประเภทนเี้ ดก็ ชอบแตพ่ อ่ แมไ่ มช่ อบ ตอ้ งใหเ้ ดก็ ไปเรยี นรอู้ ยู่ ในปา่ เขา เดก็ เรยี นรใู้ นภาคปฏบิ ตั จิ รงิ ๆ ถงึ ภยั มาจรงิ ๆ กจ็ ะเอา ตวั รอดได ้ ชว่ ยผอู้ น่ื ได ้ จะไดร้ จู้ กั ทา� อาหารกนิ ดว้ ยกนั ชว่ ยเหลอื เกอื้ กลู กนั เดก็ บางคนพกั แรมครงั้ แรกกนิ ขา้ วกบั ใครไมไ่ ด ้ แตไ่ ป พักสองสามหนก็ละลายหายไป มีวินัยและรับผิดชอบมากข้ึน เคยไปพดู วา่ การฝึกลูกเสอื ควรฝึกอยา่ งท ่ี ลอร์ด เบเดน โพ เอลล์ ผู้ให้กา� เนดิ ลูกเสอื ท่านบอกวา่ ลูกเสอื ไม่ชอบพดู ชอบท�า กจิ กรรมทันท ี เด็กตอ้ งเล่นผ่านความร ู้ เด็กไดเ้ รยี นรู้จากการท�า จรงิ ๆ ไมใ่ ชจ่ ากการพรา่� สอน สอนแลว้ ทอ่ งกไ็ ด ้ แตล่ กู เสอื ไมถ่ อื อย่างนนั้ จะมีท่องบ้าง เช่น กฎลูกเสอื ๑๐ ข้อ แตท่ อ่ งแลว้ ต้อง ปฏบิ ตั ดิ ว้ ย

๑๕ครู ครูทองใบ แทน่ มณี ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภูมิปัญญาไทย 108 มองผา่ นวชิ าภาษาไทย ลกู เสอื กบั วทิ ยาศาสตร์ และ วรรณคดี ท�าให้สนกุ ได้ ตอนเป็นครู ผมจะเน้นลูกเสือกับวิทยาศาสตร์ เน้นเหตุผล สอนใหเ้ ดก็ ทดลองกอ่ นทจ่ี ะเชอ่ื และเดก็ บางคนบอกพอ่ มนั วา่ พระ เครอื่ งของพอ่ นขี่ ลงั กไ็ ปออกทดลองกนั เอง เอาพระเครอ่ื งแขวนคอ ไกแ่ ล้วเอาปืนยิง พระเคร่ืองแตกกระจาย ไกก่ ็ตาย มาฟอ้ งครูใหญ ่ บอกวา่ ผมสอนไปอย่างนั้น “ผมบอกสอนตามหลักการวิทยาศาสตร์ว่า จะเชื่อ อะไรตอ้ งทดลองกอ่ น เด็กมนั ไมเ่ ชอื่ เลยทดลอง ผมจงึ ดงั กวา่ ครทู สี่ อนวทิ ยาศาสตรอ์ กี แตด่ งั ในแบบทผ่ี ใู้ หญไ่ มค่ อ่ ย ชอบ เดก็ มันไปทดลองเอง เราสอนดว้ ยจุดประสงค์อยา่ ง หนึ่ง แต่มนั เอาไปใช้ประโยชน์อีกอย่างหนงึ่ ” คราวน ้ี เสยี งหัวเราะของครทู องใบ แท่นมณี เหมือน ไม่มอี ะไรตกคา้ งอยใู่ นใจอีกต่อไป ครูบ้านนอกคนเดียวที่สอนวิทยาศาสตร์ด้วยและ ภาษาไทยดว้ ย ซงึ่ ความจรงิ ทางโรงเรยี นทไี่ ปอยไู่ มไ่ ดต้ งั้ ใจ ใหส้ อนวทิ ยาศาสตรห์ รอก แตเ่ มอื่ สอบไดแ้ ลว้ มผี ชู้ ายคน ผู้ หญงิ คน ครใู หญเ่ ขาตง้ั ใจใหผ้ ชู้ ายสอนวทิ ยาศาสตร ์ ผหู้ ญงิ สอนภาษาอังกฤษ ทง้ั ๆ ท่ยี ังไม่ได้เห็นตวั ส่วนภาษาไทย รวู้ า่ เดก็ ไม่คอ่ ยชอบกันเทา่ ไหร ่ ก็จะ พยายามดันเขา้ มาสู่ความจริง วรรณคดจี ะทา� ยงั ไงให้เป็น จริง ไมใ่ ชร่ บั ฟงั แล้วเป็นเรอ่ื งจรงิ ทงั้ หมด เพราะเราโตกัน มาเพราะการเช่ือฟัง ไม่ฟังผู้ใหญ่ไม่ชอบ นักเรียนยกมือ บอ่ ย ๆ ครกู ไ็ ม่ชอบ เจา้ นายก็เกลียดคนทค่ี ัดค้านบอ่ ย ๆ วฒั นธรรมคนไทย เราตอ้ งฟังแลว้ เชอื่ คัดค้านไม่ได ้ คิดไม่ เปน็ ถึงตอ้ งอยกู่ ันแบบนี้

ครูทองใบ แทน่ มณี ๑๕ครู ด้านภาษาและวรรณกรรม ภูมปิ ญั ญาไทย “การสอนใหค้ นคดิ มีแต่ในหลักสูตร แตท่ �าเปน็ นั้น สอนยงั ไงหลกั สตู รไมไ่ ดบ้ อก ตอ้ งมภี าคปฏบิ ตั ใิ หค้ ดิ เปน็ ทา� เปน็ คกู่ นั ไป 109 ด้วย จริง ๆ แล้ว เดก็ ควรเรยี นในสงิ่ ทีเ่ ขาสามารถเอามาใช้ได้ใน ชวี ติ จรงิ สว่ นอน่ื กใ็ หเ้ รยี นเปน็ กลมุ่ ยอ่ ยไป ไมใ่ ชใ่ หเ้ รยี นแบบเดยี ว เหมือนกนั หมด หลกั สูตรแบบน้มี ีอยูใ่ นหลักสูตรอย่แู ล้วเพยี งนา� เด็กพวกนมี้ า คนไหนเก่งด้านไหนกเ็ อากจิ กรรมเหลา่ นัน้ ลงไป” การสอนใหค้ นคดิ มแี ตใ่ นหลกั สตู ร แตท่ า� เปน็ นน้ั สอนยงั ไง หลกั สตู รไม่ ได้บอก ตอ้ งมภี าคปฏิบตั ใิ ห้คดิ เปน็ ทา� เปน็ คูก่ นั ไปดว้ ย จริง ๆ แลว้ เดก็ ควรเรยี นในส่ิงทเี่ ขาสามารถเอามาใช้ได้ในชวี ติ จรงิ สอนวรรณคดีจะบูรณาการให้เข้ากับวิทยาศาสตร์ ต้องดึง เข้าเรือ่ งจริง เช่น ใหไ้ ปหาใบมะขามแล้วให้นักเรียนอภิปรายวา่ ใบมะขามจะเป็นตัวต่อได้อย่างไร ตัวต่อถ้าท�าอย่างนี้แล้วท�าไม พลายงามมันเสกได้ล่ะ แสดงว่านิทานเรื่องนี้ไม่จริง ถ้าเรื่อง จริง สตั วต์ อ้ งเปน็ สตั ว ์ พืชตอ้ งเป็นพืช อภปิ รายกนั แลว้ สรุปเปน็ รายงาน พยายามดงึ วรรณคดมี าใหเ้ ปน็ เรอ่ื งจรงิ แลว้ กใ็ หเ้ ทยี บวา่ เปน็ ไปไดม้ ากแคไ่ หน สว่ นใหญค่ รจู ะใชว้ ธิ อี ภปิ รายเปน็ กลมุ่ เพอื่ ดงึ เอาบางเรอื่ ง เชน่ ฟนั แทงไมเ่ ขา้ มนั เปน็ ไปไดไ้ หม ใครเคยเหน็ จริงๆแล้วไมม่ ี โยงไปถงึ เรอ่ื งจรงิ ใกลต้ วั เรอ่ื งเลา่ ของเสอื คนหนง่ึ ทบี่ า้ นลาด เพชรบรุ ี เขามวี ธิ กี ารหาไกก่ นิ โดยทไี่ มต่ อ้ งซอ้ื เขาถอื ปนื ไป มงึ ยงิ กอู อก ตายไมว่ า่ อะไร แตถ่ า้ ยงิ ไมอ่ อกเอาไกม่ าใหก้ ู แตม่ นั สลบั ไว้ เอาดินปืนหรอื อะไรออก คนก็เชือ่ จะยิงต้องเอาปนื มนั แต่มคี น หนง่ึ มันเชอื่ มากว่าเสือคนนี้ยิงไม่เข้า มันก็เอาปนื มนั ยงิ เสอื คน น้นั ก็ตาย เนี่ยตวั อย่าง ทุกอย่างตอ้ งมเี หตมุ ผี ล ไมไ่ ด้ท�าแบบนั้น ไดห้ รอก

๑๕ครู ครทู องใบ แทน่ มณี ด้านภาษาและวรรณกรรม ภูมิปัญญาไทย 110 เรมิ่ เขยี นหนงั สอื จรงิ จงั กป็ ี ๒๔ หรอื ๒๖ ครูเลา่ ว่า เร่ิมเขยี นหนงั สือจรงิ จังกป็ ี ๒๔ หรือ ๒๖ ตอนนั้นไปเป็นศึกษานิเทศก์ ตอนเป็นครูไม่ได้มีเวลาเท่า ไหรเ่ ขยี นกลอนเลก็ ๆ นอ้ ย ๆ อยบู่ า้ ง ป ี ๒๘ ไดร้ างวลั จาก ธนาคารกรงุ เทพ เป็นนริ าศ ได้หลายรางวัลอยู่ ผมมชี มรม นักกลอน ใครมเี วลากม็ าได้ทุกวัน ถ้าจะเปิดสอนเม่อื ไหร่ จะบอกไป จะมคี รพู าเดก็ มาเรยี น จะเอาเดก็ ทวั่ ไปมาเรยี น ไม่ใช่เพียงตอ้ งเอาคนทม่ี ีหวั ทางน้ีเท่านน้ั แต่พวกนเ้ี ขาไป รอด จะมกี จิ กรรม อาศรมผมอยทู่ บี่ า้ นเลขาผม ประชมุ กนั เป็นวาระท่เี ดก็ หา่ งจากการสอบ ปิดเทอม คนในหมบู่ า้ น อยากใหล้ ูก ๆ มกี ิจกรรม

ครทู องใบ แทน่ มณี ๑๕ครู ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภมู ิปัญญาไทย 111 แตค่ วามทคี่ รคู อ่ นขา้ งจะชอบทางวรรณคดไี ทย ถา้ เขยี น กเ็ ขยี นดา้ นศพั ทอ์ ยา่ งเดยี ว สงิ่ ทบ่ี ง่ บอกถงึ ความเปน็ วฒั นธรรม บางทจี ะหายไป หรอื สงิ่ ทจ่ี รงิ หรอื ไมจ่ รงิ ทก่ี ลา่ วตอ่ กนั มา กต็ อ้ ง ศกึ ษาคน้ ควา้ มหี ลกั ฐานมาประกอบยนื ยนั ตงั้ วงถกเถยี งกนั จงึ จะเรยี กว่า ครบถ้วน อย่างวัดแจ้ง ที่เขียนลงไปวัดแจ้ง ก็ไม่ได้เป็นไปตาม ประวัติที่ว่าไว้ ไม่ใช่พระเจ้าตากสินไปตีชนะแม่ทัพอะแซ หว่นุ ก ้ี มาแล้ว กษตั รยิ ์กรุงศรอี ยธุ ยาองค์เก่า ๆ เขา้ ฝันไม่ใหอ้ ยู่ ตรงน ี้ เลยมาต้งั กรงุ ใหม่ทกี่ รุงธนบรุ ี แลว้ มาถงึ ท่ีตรงน้ตี อนแจ้ง จงึ ทรงใหส้ รา้ งวดั ชอื่ วดั แจง้ ทพ่ี ดู กนั มาอยา่ งน ี้ เปน็ ตน้ นนั้ มนั ผดิ ถ้าเขียนก็เขียนด้านศัพท์อย่างเดียว สิ่งท่ีบ่งบอกถึงความเป็น วฒั นธรรม บางทจี ะหายไป หรอื สิ่งท่จี รงิ หรอื ไม่จริงทีก่ ลา่ วต่อ กันมา กต็ ้องศึกษาค้นคว้ามหี ลักฐานมาประกอบยืนยนั ตั้งวง ถกเถียงกัน จึงจะเรียกว่า ครบถ้วน ทจ่ี รงิ วดั แจง้ มอี ยกู่ อ่ นแลว้ ปรากฏอยใู่ นนริ าศเมอื งเพชรฉบบั หนง่ึ ในสมยั อยธุ ยา เดมิ ชอื่ วดั มะกอก นีค่ อื เร่อื งจริง ในวรรณคดสี มัยอยธุ ยากย็ ังชอื่ วัดแจ้ง กค็ ือวัดแจง้ หรือวัดอรณุ เพราะเขา บอกว่า ประทบั ทา่ ทีบ่ รุ ธี น แสดงว่า วดั แจ้งนีม้ มี าแล้วสมยั อยุธยา สมัยบรมโกศ ผมเขียนไว้ในศิลปวัฒนธรรม ท่ีเขียนก็เก็บไว้บ้างเฉพาะหน้าน้ัน ๆ แต่ยังไม่เคยรวมเอา เป็นเลม่ มันต้องแยกประเภท เขยี นท้ังเรื่องพุทธศาสนา วรรณคดีไทย ทั่วไป ศัพท์เก่าศัพทใ์ หม่ ประเภทอันนจี้ ริง ไมจ่ ริง ถา้ รวมก็ตอ้ งรวมเปน็ เรอ่ื ง ๆ

๑๕ครู ครูทองใบ แทน่ มณี ด้านภาษาและวรรณกรรม ภูมิปญั ญาไทย 112 หมู่บา้ นนมี้ ีเจา้ พ่อช่ืออะไร ลูกสาวชื่ออะไร นักกลอน หนังตะลุง ลิเก เพลงพืน้ บา้ น รหู้ มด ประเภทนกั เลงเที่ยวจีบสาว ครูบอกว่าไม่ ได้ไปกับเขา ผมจะไปกับพวกท่ีเล่นเพลงอะไร แบบน้ ี คนไทยสมยั กอ่ นใช้ชอ่ื เป็นไทย สี สา ตา “ภาษามนั ก็มสี องแบบ คือ แบบทใ่ี ช้ตาม ด ี ดว้ ง ขิม เดย๋ี วนช้ี ่อื เป็นบาลสี นั สกฤต สมยั นี้ ปากใช้ตามความนิยม อย่างเพชรบุรี จะอ่าน นามสกลุ ยาวเหยยี ด สมยั กอ่ นจะมสี ายเจา้ หรอื ว่า เพชรบรุ ี หรือ เพชรชะบรุ ี ก็ได้ไมเ่ ป็นอะไร ขนุ นางเท่านัน้ ทีใ่ ชบ้ าลีสนั สกฤต เจา้ นน้ั กย็ งั ใช้ แต่ชาวบ้านบอกว่าถ้าใครพูดเพชรชะบุรี คน คา� รว่ ม ตอนหลงั เปน็ บาลสี นั สกฤต รนุ่ หลงั เปน็ น้ีไม่ใช่คนเพชร คนไหนพูดเพชรบุรี คนนี้เป็น ญป่ี ุ่น เปน็ องั กฤษ ภาษามนั ยังเติบโตได ้ พวกน้ี คนเพชร บางทีเร่ืองภาษาต้องถามว่าใครเป็น ไม่ว่า เจา้ ของ ก็คนไทยเป็นเจ้าของ บางทีบางอนั มนั แต่ว่าค�าเก่า ควรจะเป็นค�าเก่า มีคนท�า มาจากภาษาอ่นื กต็ ้องชแี้ จงวา่ มันมาจากนนั้ สารานุกรมไทยคนเดียวจนจบเอาไปอ้าง แล้ว จากน้ี ใช้อย่างน้ันใช้อย่างนี้ จริง ๆ ชาวบ้าน หลายท่านบอกว่าอันน้ีไม่ใช่ฉบับหลวง ผมว่า เขาจะอ่านยังไงก็ได้ปลอ่ ยเขาไปเถอะ” มันไม่ส�าคัญ ส�าคัญคือมันถูกหรือเปล่า อ้าง

ครทู องใบ แท่นมณี ๑๕ครู ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภูมปิ ญั ญาไทย 113 หลักฐานถูกไหม ฉบับหลวงพิมพ์มาต้ังแต่ผมเป็น แต่ว่าค�าเก่า ควรจะเป็นค�าเก่า ครมู าใหม่ ๆ จนถงึ บดั น้เี พงิ่ ถึง ฮ.นกฮูก แตผ่ มท�า มีคนท�าสารานุกรมไทยคนเดียว คนเดยี วปสี องปจี บ ฮ.นกฮกู แล้ว แตข่ องบางแห่ง จนจบเอาไปอ้าง แล้วหลายท่าน เพง่ิ จบ พอจบแลว้ บางเรอ่ื งกเ็ ลยยคุ สมยั ไปแลว้ นา่ บอกว่าอันนี้ไม่ใช่ฉบับหลวง ผม เสียดาย ว่ามันไม่ส�าคัญ ส�าคัญคือมันถูก หรอื เปล่า แวดวงบ้านผม ชาวบา้ นก็เปน็ แบบคนไทย มี นักกลอนประจ�าหมู่บ้าน ช่วงที่ผมเกิด ระเบิดลง กรุงเทพฯ ช่วงสงครามญ่ีปุ่น คนกรุงเทพก็หนีมา อยู่บ้านผมเยอะ มีเจ้าคุณ พระยา ไปท�าไร่ ชาว บ้านเขาก็มกี ลอนว่า “สมภารท�านา พระยาเล้ียงไก่ คุณแม่ท�าไร่ ตายายหวงเนิน ตาจุ่มจุ้นจ้านเหลือเกิน ใครคิดก็ บอกไม่ได้ ...” บา้ นผมคอ่ นขา้ งมนี กั กลอน หนงั ตะลงุ ลเิ ก มี เพลงพ้นื บ้าน มีกลอนสดเลน่ กัน สดบา้ งไม่สดบ้าง คงซึมซับจากพวกน้ีม้ัง แม่ผมชอบสะสมหนังสือ พ่อผมเป็นนักสวดคฤหัสถ์ หนังตะลุงค่อนข้างมี อทิ ธพิ ล เพราะคอ่ นขา้ งจะแสดงสด หมบู่ า้ นนมี้ เี จา้ พ่อชือ่ อะไร มีลกู สาวชอ่ื อะไร มเี ขาช่อื อะไร เขาก็ สว่ นใหญจ่ ะเปน็ กลอน ไมม่ ฉี นั ทลกั ษณ์ รอ้ งไป คิดกลอนข้ึนใหม่เพื่อให้เข้ากับหมู่บ้านน้ัน เป็นกลอนเปล่า แต่เป็นค�าคล้องจอง หรือ ชาวบ้านกจ็ ะจ�าไดท้ ันที เพลงร�าวงก็แต่งกันเอง อาจมีค�าพ้ืนบ้าน แวดวงมันจะเลน่ พวกนี้ ชาวไรช่ าวนาเขากม็ ี เอาชอ่ื หมบู่ า้ นเขา้ ใสพ่ วกนี้ โตมาเขาไปเปน็ เยอะ ผมกค็ บกบั พวกนี้ ถา้ สมยั นช้ี าวบา้ นธรรมดา พอ่ เพลงแมเ่ พลงกม็ อี ยู่ จะออกเลน่ ตามงาน จบ ป.๔ เปน็ ชาวนาธรรมดา แตจ่ า� วรรณกรรมและ เทศกาลต่าง ๆพวกน้ีจะออกมามีร�ามีร้อง จา� กลอนไดเ้ ยอะ กลางคนื อา่ นหนงั สอื กลางวนั กท็ า� พื้นฐานเปน็ พวกน้ี นา พวกนี้ คอื คนทผี่ มคบหา แลว้ ยมื หนงั สอื มาอา่ น

๑๕ครู ครูทองใบ แทน่ มณี ด้านภาษาและวรรณกรรม ภมู ปิ ัญญาไทย 114 บางทีคนเก่งเขาก็มีอีกเยอะแต่เขาไม่ได้เข้ามาใน แวดวงน้ี เอาดีเอาเด่นอะไรไม่ได้ ท�าเพราะมีความสุข ผมท�าไม่ได้เอาอะไร ถือว่าท�าเพราะประโยชน์บ้าง แต่ เอาดีเอาเด่นขนาดเป็นตัวอย่างได้ มันไม่ได้หรอกครับ ที่เพชรบุรี ชุดผมมีนักร้องคนหนึ่ง นักแต่งเพลงอยู่ที่ ชะอ�า ที่ได้ครูภูมิปัญญาด้านเพลง แล้วก็มีอีกคนหน่ึง เป็นตา� นานดา้ นกองทุน ทางภาษาไทยมอี าจารยท์ ้องถิน่ ทเี่ ป็นคนโซง ตรงพิพิธภณั ฑไ์ ททรงด�า คนเก่งมเี ยอะแต่ เก่งกันคนละทาง ทางมหาวิทยาลัยราชภัฏ ท�าหนังสือเก่ียวกับ ในหลวง มีของผมอยู่เล่มหน่ึงแล้วก็ช่วยเขียนอยู่อีก หลายเล่ม ภาษาเพชร ผมเขียนลงเล่มนี้ ท�า ๙ เล่ม เปน็ ชุด มีราชภัฏเป็นเจ้าของเร่ือง กว็ ฒั นธรรมเลม่ หน่งึ ประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์อะไรแบบนี้ ของผมเป็นเรื่อง วัฒนธรรมไว้เล่มหนึ่งเกี่ยวกับเพลงพื้นบ้าน ความเป็น ไปของคนเพชร เรอ่ื งภาษาถนิ่ ไม่ไดเ้ ขียนทงั้ เลม่ แตเ่ ล่ม ๙ ผมเปน็ บรรณาธิการอยู่ มคี นเขาเอาดที างหนงั สอื อยู่ เยอะกไ็ ดไ้ ปร่วมกับเขา ส่วนใหญ่จะเป็นหนังสือศิลปวัฒนธรรม สมัยที่ สุจติ ต์ วงษ์เทศ เขาเปน็ บก. วรรณคดลี งไดเ้ ยอะแต่สมัย นกี้ ม็ บี า้ งแตไ่ มม่ าก ฉบบั อนื่ กไ็ มไ่ ดเ้ ขยี น หรอื ของตว๋ ยตนู ก็เคยเขยี น เร่ือง คนไทยในพมา่ สมยั น้นั ใชว้ ธิ เี ดินไป ไป กนั สามสค่ี น อยคู่ า้ งกบั คนไทยทนี่ น้ั วฒั นธรรมไทยกค็ รบ ท�านาหนเดียว ใช้ส้วมหลุม ใช้ตะเกียง เป็นคนไทยแต่ ร้ภู าษาพมา่ พดู ไทย ฟงั วิทยไุ ทย มีรปู ในหลวงไทย วัน ส�าคัญของไทย พม่ามันไม่ว่าอะไรแต่เขาจะมาเก็บภาษี ทีหนึ่ง คนท�านาก็เกบ็ เป็นข้าว คนท�าอยา่ งอ่นื กเ็ ก็บหลงั เขาเรยี กวา่ ยอ้ นหลงั ไทยไป ๗๐ ป ี ตอนนก้ี พ็ ฒั นาขน้ึ เยอะ แล้ว เพราะพมา่ มนั กลวั จะรว่ มกลุ่ม

ครูทองใบ แท่นมณี ๑๕ครู ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภูมปิ ญั ญาไทย 115 หนา้ ประวตั ศิ าสตรท์ ไี่ รก้ ารบนั ทกึ เกยี รตยิ ศของใครของมนั อยา่ ง น้อยก็ไปไถ่พระนเรศวรมาแล้ว พระสุพรรณกัลยา ไปเป็นองค์ ประกนั แทน เรือ่ งพระสุพรรณกัลยา นา่ จะมีจริง เรอื่ ง ราวกน็ ่าจะจริง เรอ่ื งทเ่ี ปน็ เกียรติยศคนไทยจะ ลง สุพรรณกัลยาไปเป็นเมียบุเรงนองไม่เป็น เกียรติยศกับไทย ไทยไม่ลง แตพ่ มา่ ลง ทพ่ี ระ มหาอปุ ราชาถูกฟนั คอ พม่าบอกไทยเอาปนื ยิง มนั เกยี รตยิ ศของใครของมนั แตผ่ มวา่ นา่ จะเปน็ ความจรงิ อยา่ งนอ้ ยกไ็ ปไถพ่ ระนเรศวรมาแลว้ พระสพุ รรณกลั ยาไปแทน เขาว่ามีพ่ีสาวพระสุพรรณกัลยาอีกคน พระเจ้าจักรพรรดทิ า่ นกม็ ลี ูกหลานหลาย อาจ จะมีมากกวา่ น้นั ท่ีใหล้ าวไป กต็ ้องมลี กู กบั สนมอะไรอกี อันน้ีรายละเอียด ไทยไม่ได้บันทึกหรืออาจจะบันทึกแต่ไม่ทุกเผ่าไปหมดในสมัยน้ัน บางที เกร็ดอย่างน้ีบางคนเขากม็ เี กรด็ อย่างน้อี อกไปอกี เยอะ อย่างกรมพระยาด�ารงท่านจะมเี รือ่ งแบบ นเี้ ยอะเลย อยา่ งสมเดจ็ พระทน่ี ง่ั สรุ ยิ าศนอ์ มรนิ ทร์ พระเจา้ เอกทศั ทา่ นใหจ้ ดชอ่ื คนสวยในแผน่ ดนิ ไวห้ มด เพอ่ื จะเอาไปเปน็ พระสนม ทนี ต้ี น้ ตระกลู บางชา้ ง กม็ สี าวสวยเขากจ็ ดไว ้ บางคนกไ็ มไ่ ด้ อยากเปน็ บางคนกอ็ ยากเปน็ สนมพระเจา้ เอกทศั เขาเยอะ เขากเ็ ลยแตง่ งานซะกอ่ น คอื แตง่ งาน กบั บรรพบุรษุ รัชกาลที่ ๑ อันน ี้ พระองค์เจ้ารชั นแี จ่มจรสั กรมหมนื่ พทิ ยาลงกรณ์ (น.ม.ส) ท่าน เลา่ คนแก่ ๆ ในวังเขาเล่า มาถึง พระยาพิชยั ทา่ นซ่อื สตั ย์กับพระเจา้ ตากสนิ ท่านจะไม่ยอมรบั ใช้ใคร แตร่ ัชกาลท่ี ๑ ก็ จะทรงรบั เลยี้ ง พระยาพชิ ยั ไม่ยอมรบั ทา่ นยอมตายเหมอื นกับวา่ เปน็ ลูกพระเจา้ ตากสินเชน่ กนั ทงั้ ท ่ี รชั กาลที่ ๑ ทรงบอกว่าไม่มคี วามผิด ขา้ จะเลี้ยง จะอยูด่ ว้ ยไหม แตพ่ ระยาพิชัย กราบทลู อยา่ งเดด็ เดีย่ วว่า ข้าขอตายตามพ่อ สว่ นคนอน่ื ทยี่ อมใหท้ รงเลี้ยงก็เยอะแยะ

๑๕ครู ครูทองใบ แท่นมณี ด้านภาษาและวรรณกรรม ภูมิปญั ญาไทย 116 “เจ้าเมืองเพชรบุรีคนท่ี ๓ ก็เป็นลูก พระเจ้าตากสิน ต้นตระกูลสินสุข เขาก็เขียนไว้ ในประวัติเมืองเพชร รัชกาลท่ี ๑ ท่านไม่ฆ่า แต่ กรมพระราชวังบวรจะเอาไปถ่วงน้�าให้หมด ทีน้ี ถ้าลูกพระเจ้าตากสินสิ้น ลูกรัชกาลที่ ๑ ก็ต้อง ตายด้วย ทรงตรัสไม่เอา เด็ก ๆ จึงรอดมาหมด คงตอ้ งไปอ่านอีกทีหนงึ่ ฟงั เล่านี่คนในวังจะเล่าได้ ลกึ ๆ จากกรมพระยาดา� รง กรมพระยานรศิ มอี ะไร ลึก ๆ หลายเรอ่ื งท่ที า่ นไมพ่ ูด แต่ทีนเ้ี ปน็ จดหมาย โตต้ อบ กต็ อบ บางอย่างอาจจะไมจ่ รงิ ทัง้ หมด มนั อาจจะมีข้อเท็จจริงอยู่” ฟังครูเล่าแล้ว เห็นภาพ ประวัตศิ าสตร์ ตามมาอกี มากมาย ภาษาและวรรณกรรม เกยี รตยิ ศแหง่ ชวี ติ ครู ทฝี่ ากไว้กบั แผน่ ดนิ ครูทองใบ แท่นมณี ศิลปินดีเด่นสาขาวรรณศิลป์จังหวัด เพชรบรุ ี ป ี ๒๕๒๘ ออกตัววา่ ตอนน้ีอายมุ ากแลว้ เขยี นอะไรไม่ ค่อยจะไหวแล้ว เพราะเป็นคนข้ีโรค โรคที่เขาเป็นกันจะมาอยู่ พรอ้ มเปน็ หมด เบาหวาน โรคหวั ใจ เชา้ ออกกา� ลงั กายไมไ่ ด ้ บา่ ยๆ ถงึ ออกได้ ผลงานมีมากมายจ�าไดไ้ ม่หมด พรอ้ มหยบิ บนั ทกึ ท่เี กบ็ ไวม้ าให้ด ู พร้อมบอกเล่าแบบเร็ว ๆ ผลงานดา้ นวรรณกรรม ชนะการประกวดจากมลู นธิ ธิ นาคาร กรงุ เทพ ๓ รางวลั รางวลั ท ่ี ๑ คอื กลอนนริ าศใจแผน่ ดนิ ป ี ๒๕๓๐ ลิลิต จิตว่างแนวทางสวนโมกข์ ปี ๒๕๔๐ จดหมายเหตุจาก ตะนาวศรี ป ี ๒๕๔๔

ครูทองใบ แท่นมณี ๑๕ครู ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภมู ปิ ัญญาไทย 117 ช น ะ ก า ร ป ร ะ ก ว ด จ า ก ก ร ะ ท ร ว ง หนังสืออ่านเพมิ่ เติม ป.ธ. ๑ – ๓ นิราศอเิ หนา ศึกษาธิการ ๓ รางวัล รางวลั ท่ ี ๑ ฉันท ์ หนังสือ ๔ ส�านวน การอ่านร้อยกรองสองระดับ พ.ศ. คอื ประตูสโู่ ลกกว้าง ปี ๒๕๓๒ นริ าศบ้านกรา่� ๒๕๕๕ พจนห์ ลากพากยห์ ลายในกฎหมายตรา จากสถาบันสุนทรภู่ ปี ๒๕๓๒ และรางวัล สามดวง เข้ารอบสุดท้ายสารคดี งานสัปดาห์ ชมเชย กวนี พิ นธ ์ จับใส่ใจสัตว ์ จากงานสปั ดาห์ หนงั สือแห่งชาต ิ พ.ศ.๒๕๕๖ หนงั สือแหง่ ชาติ ทั้งนี้ ไม่นับรวมผลงานอีกมากมายที่ รางวลั ยอดเยยี่ ม จากสภาสตรแี หง่ ชาต ิ ใน ปรากฏในหนังสือสื่อส่ิงพิมพ์ของท้องถิ่นและ พระบรมราชินูปถัมภ์ กลอนสอนเยาวชนชาย สอื่ ในสว่ นกลางอยา่ งหนงั สอื ศลิ ปวฒั นธรรม มา ดรณุ านศุ าสน ี และกลอนสอนเยาวชนหญงิ ยาย ยาวนาน หนงั สอื พมิ พ ์ เพชรภมู ิ จงั หวดั เพชรบรุ ี สอนหลาน ปี ๒๕๓๘ รายปักษ์ คอลัมน์ครูภูมิปัญญาไทยไขปัญหา นอกจากน้ียังมีผลงานหนังสือเก่ียวกับ คอลัมนค์ า� ชวนคิด เขยี นตง้ั แต่ปี ๒๕๒๖จนถงึ ภาษาและวรรณคดีอ่ืน ๆ อาทิ ศัพท์สุนทรภู่ ปัจจุบัน ไม่รวมงานที่เขียนให้กับหน่วยงาน นริ าศเมืองเพชร ฉบับตรวจสอบวรรคตอ่ วรรค รัฐและเอกชนในวาระส�าคัญต่าง ๆ ล้วนน่า ประวตั พิ ระสนุ ทรโวหาร หลกั ฐานจากคา� กลอน อัศจรรย์ใจในความรู้ความสามารถของคน ๆ พูดจาภาษาเพชร พิมพ์เผยแพรถ่ ึง ๔ ครั้ง ใน หน่ึง ท่ีเก็บเกี่ยวเรื่องราวมาถ่ายทอดผ่านสวน ช่วง พ.ศ.๒๕๔๘ – ๒๕๕๒ ศัพท์ธรรมบท อกั ษรไดอ้ ยา่ งงดงามในแตล่ ะแงม่ ุม

๑๕ครู ครูทองใบ แท่นมณี ดา้ นภาษาและวรรณกรรม ภูมิปัญญาไทย 118 ผลงานเขยี นเรอ่ื งเกยี่ วกับสมเดจ็ พระเทพฯ ในหนงั สือทีค่ นเมือง เพชรทา� เพอื่ ถวาย “พดู จาภาษาเพชร” เขยี นเปน็ รอ้ ยกรองทงั้ เลม่ ทาง จงั หวดั เขาพิมพใ์ ห้ ได้เป็น ครูภูมิปญั ญาไทย รุ่นท ี่ ๔ ดา้ นภาษาและวรรณกรรม จาก สา� นกั งานเลขาธกิ ารสภาการศกึ ษา กระทรวงศกึ ษาธกิ าร ในฐานะเปน็ ผู้ เชยี่ วชาญภาษาบาลี สนั สกฤต ภาษาไทย และภาษาถน่ิ มผี ลงานเขยี น ที่ทรงคุณค่าท้ังด้านร้อยกรอง สารคดี และบันเทิงคดี สร้างสรรค์ผล งานด้านภาษาและวรรณกรรม เพื่อปลูกฝังนิสัยรักการอ่าน และเพื่อ ส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม แกป่ ระชาชน ลา่ สดุ รางวลั ผทู้ า� คณุ ประโยชนต์ อ่ กระทรวงวฒั นธรรม และรางวลั สถาบนั สุนทรภู่ ประเภทบุคคล ประจ�าป ี ๒๕๖๐ ครูทองใบ แท่นมณี ศิลปินดีเด่นจังหวัดเพชรบุรี ผู้ท่ีมีความ เช่ียวชาญด้านภาษาไทย ภาษาบาลี ภาษาสันสฤต และภาษาถ่ิน มีผลงานดีเด่นและยอดเย่ียมทั้งประเภทร้อยแก้ว และร้อยกรอง ได้รับรางวัลการสร้างสรรค์ด้านภาษาและวรรณศิลป์จากหลาย สถาบนั จา� นวนมาก นบั เปน็ เกยี รตปิ ระวตั แิ กต่ นเอง และวงศต์ ระกลู ของครู ใหส้ งั คมไดร้ ับรูถ้ ึงความรู้ ความสามารถในดา้ นภาษา และ วรรณกรรม ยุคกรุงรัตนโกสินทรอ์ ีกท่านหน่งึ ท่ีอย่ปู ัจจุบนั : ๙/๕ ม.๖ ต.ต้นมะม่วง อ.เมือง จ.เพชรบรุ ี ๗๖๐๐๐

ครูทองใบ แทน่ มณี ๑๕ครู ด้านภาษาและวรรณกรรม ภมู ิปัญญาไทย 119 สบื สานภูมปิ ัญญา ผ่านสวนอักษร ศลิ ปนิ ดเี ดน่ ดา้ นภาษาและวรรณกรรม เตบิ โตในแวดวงวรรณศลิ ป์ ทั้งกลอนสด หนังตะลุง ลิเก เพลงพื้นบ้าน ครูทองใบ แท่นมณี ครูภูมปิ ัญญาไทย รุ่นที่ ๔ สร้างสรรคผ์ ลงานผ่านสวนอกั ษร บทรอ้ ย แกว้ ร้อยกรอง เพอ่ื เผยแพร่ ถ่ายทอดความรูเ้ ชงิ ประวตั ิศาสตร์ ศลิ ป วฒั นธรรม ทั้งสารคดี บันเทงิ คดี และวรรณคดี ใหแ้ ก่เยาวชน ชุมชน และประชาชน สร้างความเข้าใจและปลูกจิตส�านึกในการอนุรักษ์ หวงแหน สืบสานภาษาและวรรณกรรมไทย

๑๕ครู ครทู องใบ แท่นมณี ด้านภาษาและวรรณกรรม ภมู ปิ ัญญาไทย 120

ครขู วญั ดิน สิงห์คำ ๑๕ครู ดา้ นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม ภูมิปญั ญาไทย 121 ครูขวญั ดิน สงิ หค์ ำ� ครูภมู ปิ ัญญ�ไทย ด�้ นก�รจัดก�ร ทรัพย�กรธรรมช�ติและสิ่งแวดลอ้ ม

๑๕ครู ครูขวัญดนิ สิงห์คำ ดา้ นการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ภูมิปัญญาไทย 122

ครูขวญั ดิน สงิ หค์ ำ ๑๕ครู ดา้ นการจัดการทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม ภมู ปิ ญั ญาไทย 123 หญิงแกรง่ ผู้เดนิ ตามศาสตรพ์ ระราชา เยอื นชุมชนท้องถิ่นต้นแบบ รอดพ้นวิกฤติด้วยความพอเพียงและ พ่ึงพาตนเอง บ้านศรี ษะอโศก ชุมชนบ้านศีรษะอโศก ต�าบลกระแชง อ�าเภอกันทรลักษ์ จังหวัด ศรสี ะเกษ ท่ีมี ครขู วัญดิน สิงห์คา� ผู้น�าชุมชนศรี ษะอโศก ครภู ูมิปญั ญาไทย ดา้ นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม สา� นกั งานเลขาธกิ ารสภา การศกึ ษา กระทรวงศึกษาธกิ าร ปี ๒๕๔๖ เป็นผู้บริหารจดั การ หรอื ฐานะ ของครู คอื ผู้ใหญ่บา้ นตามท่ีสังคมภายนอกสมมติ มาตง้ั แตป่ ี ๒๕๓๐ นบั เป็น อีกหนึง่ ต้นแบบชุมชนทอ้ งถิ่นทีใ่ ชช้ ีวิตแบบพอเพยี งและพ่งึ พาตนเอง

๑๕ครู ครูขวญั ดนิ สิงห์คำ ดา้ นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อม ภูมปิ ญั ญาไทย 124 สังคมแห่งนี้ไม่บริโภคเนื้อสัตว์ เป็น ณ ชุมชนบ้านศีรษะอโศก บนพ้ืนที่ ตวั อยา่ งสงั คมทไี่ ม่ฆ่าหรอื เบยี ดเบยี นสัตว์ เน้น ประมาณ ๖๐๐ กว่าไร่ เป็นชุมชนทเ่ี ข้มแขง็ ไม่ การเกษตรกรรม ธรรมชาตไิ ร้สารเคมี เพอ่ื รับ เพียงแค่น้อมน�าหลักพุทธธรรม มาปรับใช้กับ ประทานและแปรรปู วตั ถดุ บิ เปน็ สนิ คา้ วางแผน การด�าเนนิ ชวี ติ ประจ�าวนั เดนิ ตามวถิ ีบุญนยิ ม เพาะปลูกอย่างเป็นระบบ ต้ังแต่ระยะสั้น- แบบเบ็ดเสร็จ ชีวิตของสมาชิกล้วนละกิเลส ระยะกลาง-ระยะยาว คา� วา่ บ-ว-ร (บา้ น วดั ปฏิบตั ิศลี ๕ เครง่ ครัด เรยี บง่าย ไม่สะสมหรอื โรงเรยี น) ไดถ้ กู นา� มาละลายใหเ้ ปน็ เนอื้ เดยี วกนั ยึดติดในวัตถุนิยม ทวนกระแสสังคมภายนอก โดยบ้านแต่ละหลังนอกจากใช้ประโยชน์เป็น โดยสิ้นเชิง นี่เป็นเอกลักษณ์ของสังคมแห่งนี้ ทพ่ี กั อาศยั ของคนในชมุ ชนและญาตธิ รรมทมี่ า เทา่ นั้น ปฏบิ ตั ธิ รรมแลว้ ใตถ้ นุ บา้ น จะจดั เปน็ หอ้ งเรยี น ใหก้ ับเดก็ ในชมุ ชน

ครขู วัญดิน สิงห์คำ ๑๕ครู ดา้ นการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดล้อม ภมู ปิ ัญญาไทย 125 ทุกวันน้ี พิสูจน์ให้เห็นการเป็นชุมชนท่ี รอดพ้นจากวิกฤตชิ าตมิ าตลอด สามารถพ่งึ พา ตนเองได้ พออยู่พอกิน ด้วยการเดินตามรอย พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ย เดช บรมนาถบพิตร ซ่ึงจะพบชุมชนทีห่ ลุดจาก วงจรแห่งความทุกข์ยากอยู่จ�านวนไม่น้อยใน แผ่นดิน โดยเฉพาะหมู่บ้านชุมชนในชนบทที่ ยึดม่ันในหลักเศรษฐกิจพอเพียง ที่ทรงมีพระ ราชด�ารัสช้ีแนะ ทรงเตือนสติแก่พสกนิกรชาว ไทยไมใ่ หป้ ระมาท มานานกว่า ๓๐ ปี นั่นคือ พัฒนาการบนหลักแนวคิดพึ่ง ตนเองเพ่ือให้เกิดความพอมี พอกิน พอใช้ ยึดหลักความพอประมาณ การค�านึงถึงการมี เหตผุ ล การสรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ทด่ี ใี นตวั ใหต้ ระหนกั ถึงการพัฒนาอย่างเป็นข้ันเป็นตอนที่ถูกต้อง ตามหลักวิชา และการมีคุณธรรมเป็นกรอบ ในการปฏิบัติและการด�ารงชีวิต ใช้ประโยชน์ จากองคค์ วามรภู้ มู ปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ ทค่ี นรนุ่ ป-ู่ ยา่ ละทงิ้ ไวใ้ ห้ และผลที่น่าทงึ่ สดุ ๆ คอื ระบบการศึกษา ของลูกหลานชุมชนบ้านศีรษะอโศก แห่งนี้ ก็ ยงั ปรบั รา่ งหลกั สตู รการเรยี นการสอนขนึ้ มาเอง ท้ังสายสามัญ สายวชิ าชีพ และกลุ่มการศึกษา นอกโรงเรียน โดยน�าองค์ความรู้ภูมิปัญญา ท้องถ่ินเป็นแม่แบบ ผลรายใดก็ตามท่ีไปสอบ แข่งขันเข้าเรียนต่อมหาวิทยาลัยหรือสถาบัน การศกึ ษาชนั้ สงู ขนึ้ สามารถสอบตดิ ทง้ั ๑๐๐%

๑๕ครู ครขู วัญดิน สิงหค์ ำ ดา้ นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม ภูมิปัญญาไทย 126 ก่อนถึงตัวอ�ำเภอกันทรลักษ์ ๘ กม.มี ป้ำยศีรษะอโศกต้อนรับ โทรถำมไถ่กันอีกคร้ัง เพ่ือควำมม่ันใจจึงเล้ียวเข้ำไปตำมป้ำยบอก ประมำณ ๒๐๐ เมตร ก็ถึงลำนต้อนรับแบบ มนั่ ใจไดว้ ำ่ ผ้ทู ่ียนื ชะเง้อคอยตวั เล็ก ๆ ที่ลำน กว้ำงน้ัน ใช่ครูแน่นอน จอดรถลงมำ สวัสดี ทักทำยแนะน�ำตัวกันตำมธรรมเนียมไทยแท้ ค�ำว่ำ บ-ว-ร (บ้ำน วัด โรงเรียน) ยังคง แตโ่ บรำณ แจง้ วตั ถปุ ระสงคถ์ งึ กำรมำเยอื นแลว้ ด�ำรงอยู่คู่กับ ชุมชนบ้ำนศีรษะอโศก บนส่วน สมั ผสั ได้ถงึ มติ รไมตร ี ด้วยเมตตำดว้ ยวถิ แี หง่ ผู้ หนงึ่ ของพน้ื ทป่ี ระมำณ ๖๐๐ กวำ่ ไร ่ ของตำ� บล ด�ำรงธรรม กระแชง อ�ำเภอกันทรลักษ์ จังหวัดศรีสะเกษ ตลอดระยะทำงทเี่ ดนิ ผำ่ นผคู้ น ไดเ้ หน็ กำร ซ่ึงได้ถูกน�ำมำละลำยให้เป็นเนื้อเดียวกัน บ้ำน ทกั ทำยผคู้ นทเ่ี ขำ้ มำตดิ ตอ่ ทำ� ธรุ ะภำยในชมุ ชน แตล่ ะหลงั นอกจำกใชป้ ระโยชนเ์ ปน็ ทพ่ี กั อำศยั วฒั นธรรมศรี ษะอโศก มไิ ดข้ ำด ทมี่ ที ง้ั ตลำดผกั ของคนในชมุ ชนและญำตธิ รรมทมี่ ำปฏบิ ตั ธิ รรม และผลไม้ ตลอดผลิตภัณฑ์นำนำพันธุ์ที่ไร้สำร แลว้ ใตถ้ ุนบ้ำนแตล่ ะหลงั จะจดั เปน็ หอ้ งเรียน พิษ ต่ำง ๆ สำ� หรับชำวบ้ำนทั่วไป ใครใครซ่ ือ้ ให้กับเด็กในชมุ ชนอกี ด้วย ซอื้ ใครใครข่ ำย ขำย ทง้ั ขำยส่งขำยปลกี ใคร คณะของเราเป็นทีมหน่ึงที่ช่วงชิงเวลา มีสินค้ำมำฝำกขำยก็ได้ เหมือนเป็นห้ำงสรรพ การท�างานแบบไม่มีวันหยุดของครูขวัญดิน สนิ คำ้ ขนำดใหญ ่ เตม็ ไปดว้ ยสนิ ค้ำรำคำถกู และ ด้วยการประสานครูไว้ล่วงหน้ามาแรมเดือน มีคณุ ค่ำแกช่ ีวิตมำกมำย ทเี่ ป็นของชุมชนเอง แล้วเรานับหนึ่งการเดินทางจากตัวจังหวัด อบุ ลราชธานใี นเชา้ วนั หนง่ึ ของลมหนาวแหง่ ฤดูกาลกลางเดือนธันวาคมเริ่มทักทาย โดย ขับรถผ่านอ�าเภอจอมพระ รัตนบุรี ราษีไศล เขา้ สตู่ วั จงั หวดั ศรสี ะเกษ เพอื่ ตอ่ ไปยงั อา� เภอ กันทรลักษ์ ท่ีอยู่ห่างจากเขาพระวิหาร ประมาณ ๓๐ กม. โดยได้ตดิ ตอ่ ถามไถ่ถึงเส้น ทางเป็นระยะๆในเช้าวันท่ีอาคันตุกะ ๒ คน จากกรงุ เทพฯ ไปเยือน

ครูขวญั ดนิ สิงหค์ ำ ๑๕ครู ด้านการจดั การทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดล้อม ภูมิปญั ญาไทย 127 นี่เป็นข้อสังเกตในฐำนะผู้ไปเยือนคณะหนึ่งในช่วง คล้อยไปสู่ปลำยเดือนธันวำคม ๒๕๖๐ ช่วงสัปดำห์ท่ี ควำมหนำวเย็นก�ำลังถำโถมโจมตีภำคเหนือและภำค อสี ำนของไทยเรำ ครูขวัญดิน สิงห์ค�ำ เล่ำเกร่ินถึง กว่ำจะมี วนั นไ้ี ด้วำ่ เปน็ คนกนั ทรลักษ์ เดมิ ทีรับรำชกำร เป็นครูอยู่ ๑๑ ปี สอนอยู่ ๒ โรงเรียน คือที่ รำษีไศลและกันทรลักษ์ จังหวัดศรีสะเกษ นี่ แหละ ก่อนลำออกมำอยู่ที่นี่ และตนเองชอบ มำวัด ตอนเรยี นปรญิ ญำตร ี ปี ๓ พชี่ ำยพำมำ วดั แห่งน ี้ บ้ำนหำ่ งจำกวดั ประมำณ ๕ กโิ ลเมตร “ตอนเด็กจริง ๆ อยู่บ้านหนองงูเหลือม อ�าเภอกันทรลักษ์ แม่เป็นช่างตัดผ้า พ่อเป็น ครูใหญ่จึงพามาเรียนในตัวเมือง ต้ังใจจะให้ลูก เรียนจบด็อกเตอร์ แต่พอเรียนปริญญาตรีจบ เราได้พบกับธรรมะแล้ว จึงคิดว่าท�าไมเราต้อง เรียนขนาดน้ัน น่าจะแคป่ ริญญาตรกี ็พอ แต่พ่อ เตรียมให้เรียนต่อเลย แต่ขอหยุดไว้ก่อน พ่อก็ ยอม แล้วไปสอบบรรจรุ บั ราชการครู ได้สอนที่ ราษีไศล ๓ ปี และย้ายมาอยู่ทีก่ ันทรลักษณ์ อกี ๘ ปี เป็นครูสอนภาษาไทย” ขณะเปน็ ครกู ถ็ อื ศลี ไปดว้ ย และกม็ ำปฏบิ ตั ิ ธรรม ถือศีล ละอบำยมุข กินมังสวิรัติ พอ ปฏิบัติธรรมไปเรื่อย ๆ ก็อยำกจะปฏิบัติธรรม ใหม้ ำกกวำ่ น ี้ ลองดวู ่ำ ไมม่ ีเงินจะอย่ไู ด้ไหม

๑๕ครู ครขู วัญดิน สิงห์คำ ด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ้ ม ภูมิปญั ญาไทย 128 “เจอธรรมะ ตอนเรียนอยู่มหาวิทยาลัย มันคือยังไง ท�ำไมเรำไม่เคยได้ยินแบบ มีพระท่านสอนอยู่ที่น่ี พ่ีชายพามา จริงแล้วๆ นี้ เรำก็เข้ำใจระดับหน่ึงว่ำ พระพุทธเจ้ำเป็น มหาลัยก็บ่มเพาะมาด้วย เรียนท่ีวิทยาลัยครู คนธรรมดำท่ีลด ละ กิเลสมำกกว่ำคนอ่ืนเลย มหาสารคาม เป็นรุ่นที่ 2 ของ คบ. อาจารย์ ได้เป็นพระศำสดำ ก็เลยท่ึงพระพุทธเจ้ำ รู้สึก ที่สอนวรรณคดีพุทธศาสตร์ จบเปรียญธรรม ซำบซงึ้ ในพุทธศำสนำ แลว้ อำจำรยก์ ็ให้ไปอำ่ น เก้าประโยค เรียนท่ีอินเดีย ท่านสอนดีมาก หนังสือนอกเวลำที่เก่ียวกับพระอรหันต์หลำย แต่เราก็ยังมีความขัดแย้งในใจเวลาเรียนที่ว่า รปู ปิดเทอมกลบั มำบำ้ น พีช่ ำยพำมำวัดนี้ ได้ พระพทุ ธเจา้ เกิดมา เดินได้ ๗ กา้ ว เปน็ ไปได้ พบกับพระรปู หน่งึ ทำ่ นเรียนเศรษฐศำสตรจ์ ะ อย่างไร” ครูบอกดว้ ยนำ้� เสียงทร่ี ำ� ลึกถงึ จบแลว้ แต่กลับออกมำบวช ขณะนัน้ ยังขดั แยง้ ในใจวำ่ พระพทุ ธเจ้ำ “...เราก็นึกว่า มีแต่สมัยพระพุทธเจ้าที่ เป็นสมมุติเทพหรือคนธรรมดำกันแน่ แต่ ลกู กษัตรยิ อ์ อกมาบวช ยคุ น้ีก็มดี ้วยหรือ ทา่ น อำจำรย์อธิบำยว่ำ เดินได้เจ็ดก้ำว คือ ก็สอนอยู่ประโยคหนึ่งแล้วมันคาใจ “การได้ พระพุทธเจ้ำเกิด โพชฌงค์ ๗ ก็เกิด แล้วก็ เปรยี บ คือ เสยี เปรยี บ” อธิบำยว่ำ ค�ำว่ำก้ำว ก็คือ ก้ำวด้วยสติ ธรรม วิจยะ วริ ยิ ะ ปติ ิ ปัสสทั ธิ สมำธิ และอุเบกขำ

ครูขวญั ดิน สงิ หค์ ำ ๑๕ครู ดา้ นการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม ภูมปิ ัญญาไทย 129 ...เรากน็ กึ วา่ มแี ตส่ มยั พระพทุ ธเจา้ กเ็ หมอื นกบั อยากใหเ้ ราคน้ หาคา� ตอบ เปดิ ท่ีลูกกษัตริย์ออกมาบวช ยุคนี้ก็มี เทอมกไ็ ปเรียนต่อ ไปเลา่ ให้เพือ่ นฟงั เพ่ือนไม่ ด้วยหรือ ท่านก็สอนอยู่ประโยค สนใจสักคนเดียว ก็เลยไม่พูดอะไรอีกจนเรียน หน่ึงแล้วมันคาใจ “การได้เปรียบ จบปริญญา แล้วพ่อจะให้เรียนต่อปริญญาโท คอื เสยี เปรยี บ กบ็ อกพอ่ ขอศึกษาเรอ่ื งน้ีกอ่ นได้ไหมและไดม้ า ศกึ ษาจรงิ ๆ ศึกษากค็ อื ตัง้ ใจลด ละอบายมขุ กนิ มังสวิรตั ิ ตง้ั ใจจะท�าแค่ปเี ดียวนา่ จะพอ พอ มาทา� แลว้ มเี รอ่ื งทา้ ทายไปเรอ่ื ย กป็ ฏบิ ตั คิ วบคู่ การสอนหนังสือไปด้วย สอนมา ๑๑ ปี ” ครูขวัญดินหันมาย้ิม แล้วบอกให้เราท่ีไป เยือนดื่มน�้าและเช้ือเชิญหยิบกล้วยน�้าว้าผล อวบสุกพอดีรับประทานที่จัดวางไว้ต้อนรับ ก่อนเล่าต่อไปว่า

๑๕ครู ครูขวัญดนิ สิงห์คำ ดา้ นการจดั การทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม ภูมิปญั ญาไทย 130 คุยกับพ่อก็ไม่ยอมให้ออก เพราะพ่อส่ง เสียเยอะ พ่ออยากเห็นลูกสาวเป็นอย่างที่วาด ฝนั เรยี นถงึ ดอ็ กเตอร์ มกี ารงานทด่ี ี มฐี านะ แม้ จะบอกพ่อถงึ อยากศกึ ษาจริง ๆ ก็บงั เอิญท่าน จ�าลอง ศรเี มือง มากอ่ ตงั้ พรรคการเมือง นึกว่า มาพบกับพ่อท่านสมณะโพธิรักษ์ สอน จะออกจากราชการยังไงใหพ้ อ่ ไม่ว่า กเ็ ลยบอก เรื่องศาสตร์พระราชา บอกว่าในอนาคตบ้าน พอ่ ว่าจะไปสมัคร สส. เมอื งจะเดอื ดรอ้ น จากสามสงิ่ นี้ คอื ขยะ จะลน้ “พ่อยอม แต่ก็บอกกับพ่อว่าออกคร้ังน้ี โลก อยา่ งทส่ี อง ปุ๋ยเคมี และอย่างทสี่ าม การ แลว้ จะไมก่ ลบั ไปเปน็ ขา้ ราชการอกี พอออกปบุ๊ ใช้สารพิษท�ากสิกรรม ทั้งสามอย่างนี้ล้วนเป็น นโยบายของพรรคพลงั ธรรม คอื ไมซ่ อ้ื เสยี ง เงนิ ปญั หาท่ีจะตอ้ งช่วยกนั หาทางแกเ้ พ่ือกู้ชาติ กไ็ มใ่ หส้ กั บาท ตอ้ งหาเอง ลยุ เอง ไปทกุ หมบู่ า้ น ก็เลยตั้งใจว่า อย่างนี้ต้องลาออก ซ่ึงตรง ในเขตนี้ หนงึ่ เดอื นไปได้กวา่ ๒๐๐ หมบู่ ้าน ก็ กบั ความตง้ั ใจทอ่ี ยากจะลาออกตงั้ แต่ ๗ ปแี รก บอกคุณพอ่ วา่ ไมเ่ ปน็ แลว้ แหละ สส. ยากมาก แล้ว หลังจากศึกษาธรรมะว่า พระพุทธเจ้ามี เลยกบั ทจ่ี ะทา� ใหป้ ระชาชนอยดู่ กี นิ ดไี มใ่ ชเ่ รอ่ื ง อะไรประเสรฐิ ถึงอยากออกบวช ทงั้ ท่ีเราไมไ่ ด้ งา่ ย คดิ ไวใ้ นใจวา่ อยา่ งเราไปเปน็ นมี่ นั ยาก จน เพยี งสว่ นหนง่ึ ของทา่ นเลย คดิ ตามแลว้ เกดิ แรง กระทงั่ คะแนนออกมาไดอ้ นั ดบั ที่ ๔ ทน่ี เ่ี ขาเอา ท้าทาย ท�าไมเราถงึ ไม่ลองตามทา่ นดู ๒ คน” ครเู ลา่ ไปหวั เราะไป เมอ่ื เลา่ ถงึ ชว่ งเวลา ทผ่ี ่านมาแบบไม่มีอะไรยึดติด

ครขู วัญดิน สิงห์คำ ๑๕ครู ดา้ นการจดั การทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม ภูมปิ ัญญาไทย 131 ความฝันกับความจริง มันท�าไม่ ไดห้ รอก แตพ่ อ่ กลบั ใหม้ าสู้ ทา� ให้ มันสดุ ทาง “ชาวบ้าน คนในพ้ืนท่ีก็คิดว่าดิฉันจะเข้า ก็กลับมาคุยกับพ่อขอท�าสามอาชีพกู้ชาติ วิน สอบตกก็ดีใจมากเพราะมันเป็นภาระหนัก พ่อเลยซ้ือที่ดินให้ ๒๐ ไร่ ให้ลงไปท�า ทั้ง ๆ มากเลย เราคิดว่าถ้าเราเป็น สส. เราท�าแบบ ไม่เคยทา� มาเลย เรยี นตลอด บอกพ่อไปว่ายนื เขาไม่ได้ กเ็ ลยคดิ วา่ จะทา� ยังไงดี เราเหน็ ความ อยกู่ ลางทดี่ นิ แล้วคดิ วา่ ทา� ไม่ได้ มอื ก็ไม่เคยท�า ยากจนของประชาชน เราเห็นทุกอย่างทง้ั หมด อะไรเลย ส่ิงที่พอจะท�าได้ คือ การมาเข้ารว่ ม แล้ว เราจะแก้ยังไง” กับคณะท่ีหมู่บ้านนี้ หมู่บ้านน้ีเขาจนมากไม่มี อาหารให้กนิ กินขา้ วก้นบาตรพระ กข็ อพอ่ ว่า ข้าวเช้ากับขา้ วเยน็ กนิ ท่ีบา้ น แตก่ ลางวันขอมา กนิ ท่วี ัด อยู่ทว่ี ัด เสียงของครูยังคงพร่างพรูเรื่องราวท่ีผ่าน มาเหมือนเพิ่งจะเกิดข้ึนเม่ือไม่นานที่ว่า ก็ต้อง บอกว่าทั้งหมดนี้ พ่อและแม่ เป็นคนดีให้มา ทดลองใช้ชีวิตก็มาทดลอง พอทดลองเสร็จ ปบุ๊ กไ็ ด้เหน็ สจั ธรรมวา่ มนั ยากมาก มันไม่งา่ ย ร้องไหก้ ลบั ไปหาพ่ออกี ว่า

๑๕ครู ครูขวัญดิน สิงหค์ ำ ด้านการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม ภมู ปิ ัญญาไทย 132 ทา� ไมไ่ ดห้ รอก จะขอกลบั มาอยบู่ า้ น ความฝนั กบั ความจรงิ มันท�าไมไ่ ด้หรอก แต่พ่อบอกให้ไปสู้ต่อ เพราะความล�าบากท่ี ลูกเจอในวันนี้ มันจะเปน็ ประสบการณใ์ นอนาคต และให้กลับไปสู้ใหม่ สอนให้ดูพ่อเป็นตัวอย่างที่ ทา� อะไรกท็ า� ให้มันสุดทาง ไมใ่ ช่ทา� อะไรแคค่ รง่ึ ๆ กลาง ๆ พอ่ คอยใหก้ า� ลงั ใจ สดุ ทา้ ยจงึ ตดั สนิ ใจกลบั แตท่ ุกวันนี้ มีคนจนมเี ตม็ บ้านเต็มเมืองเพราะมหี นสี้ นิ เยอะ กเ็ ลยมา ศกึ ษาเศรษฐกจิ พอเพยี งของพระองค์ ในหลวงรชั กาล ที่ ๙ ทรงเขา้ ใจ ในศาสตร์น้มี ากเลย น่คี ือ ถกู บม่ เพาะตอนเป็นเด็ก เสร็จแล้วเมอ่ื มา อยู่ท่ีน่ี เราต้องบอกชีวิตถูกเปลี่ยน “บอกอยา่ งภูมใิ จได้เลยวา่ มีคณุ พ่อคุณแม่เปน็ แบบ แม่จะไปวดั เปน็ ประจา� สว่ นพอ่ เปน็ ตวั อยา่ งดา้ นการประหยดั และซอ่ื สตั ย์ เราเคยไปตกั นา�้ ฝนมากนิ ใชข้ ันใบใหญต่ ักแล้วกินนิดเดยี ว ทเี่ หลอื เททงิ้ ” พอ่ จะบอกว่า คนญ่ปี นุ่ และเยอรมนั ประหยดั มาก เวลาล้างจานเขา เอาจานตักน้�ากิน เยอรมันเขากินขนมปัง แยมท่ีเหลือจะเอาขนมปังเช็ด แยม นค่ี ือส่ิงทพ่ี อ่ สอน อกี อยา่ ง พอ่ สอนเรอื่ งการแบง่ ปนั ทง้ั ๆ ทบ่ี า้ นกไ็ มไ่ ดล้ า� บากอะไรพอ จะมีฐานะ ในบา้ นนอกจะมีคนจากตา่ งบา้ นต่างถ่ินมาอยู่ดว้ ย คนที่พกั อยู่ วดั แลว้ มักขอข้าวคนในหมูบ่ ้านกนิ “ขอข้าวแล้ง ข้าวงาย” พอ่ ไม่เคยหวง หรอื ปฏิเสธ แตจ่ ะบอกวา่ เวลาเอาของให้คนต้องเอาของดี ๆ ให้ แลว้ จะ ตามดว้ ยคา� ถามที่ว่า “มีข้าวแล้วมีกับหรือยัง ถ้ายังก็ตักกับข้าวมาให้เขา แล้วก็เวลาเอา ของใหค้ นอ่นื ใหน้ งั่ ลง อย่ายนื ค้า� หัวผใู้ หญ่เขานะ”

ครขู วัญดิน สิงหค์ ำ ๑๕ครู ด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ภมู ปิ ัญญาไทย 133 “พ่อสอนแบบน้ี และค�าสอนเหล่าน้ัน “..เม่อื มโี อก�สและมีง�นทำ� ควรเต็มใจ มันฝังใจเรามา แม่เป็นคนสะอาดและขยัน ก็ ทำ�โดยไม่จำ�เป็นต้องตั้งข้อแม้ หรือเงื่อนไข คณุ ธรรมเหลา่ นน้ั กห็ ลอ่ หลอมมา แมไ่ ปอยไู่ หน อันใด ไว้ให้เป็นเครื่องกีดขว�ง คนท่ีทำ�ง�น ก็ตอ้ งท�านา ขนาดยา้ ยเขา้ มาอย่ใู นตัวเมือง แม่ ได้จริง ๆ นั้น ไมว่ �่ จะจับง�นส่งิ ใด ย่อมทำ�ได้ กซ็ อื้ นา พาลกู ทา� นา” เสมอ ถ�้ ยง่ิ มคี ว�มเอ�ใจใส่ มคี ว�มขยนั และ ครบู อกตอ่ ไปวา่ ชวี ติ ไดถ้ กู หลอ่ หลอมจาก คว�มซอื่ สตั ยส์ จุ รติ กย็ งิ่ จะชว่ ยใหป้ ระสบผล พ่อแม่ เมื่อรับราชการพ่อก็สอนว่ากระดาษ ส�ำ เรจ็ ในง�นทท่ี �ำ สงู ข้นึ ..” อะไรก็ตามของราชการอย่าเอามาเขียน มัน ครูหยุดนิดหนึ่งคล้ายคิดอะไรบาง คอร์รัปชัน แผ่นเดียวก็ไม่เอา คอร์รัปชันอีก อย่าง แล้วเล่าต่อถึง ขณะน้ันยังไม่ได้ยินค�า อย่าง คือ เวลา ต้องไปให้ตรงเวลาพ่อปลูก ว่า เศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชด�าริ ฝังไม่ให้กินเวลาราชการ ไปให้ตรงเวลาและ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล เลิกหลงั เราต้องทมุ่ เทใหร้ าชการ ทา� ให้นึกถงึ อดุลยเดช บรมนาถบพิตร พระบรมราโชวาทในพิธีพระราชทานปริญญา “มาได้ยินตอนมาอยู่วัด” ครูบอก และ บัตร วิทยาลัยเทคโนโลยีและอาชีวศึกษา ๘ ขยายความต่อถึงความฉลาดของคนโบราณ กรกฎาคม ๒๕๓๐ ความตอนหนงึ่ วา่ คนบ้านนอกที่อยู่กับธรรมชาติง่าย ๆ บนวิถี ความพอเพียงด้วยการรู้จักการพึ่งพา ต้องไป เกบ็ เหด็ หาปหู าปลา เราซมึ ซบั บรรยากาศของ บา้ นนอกมาแบบนน้ั จะมหี วั หนา้ เปน็ ผใู้ หญ่ เขา ก็จะบอกเอาขวดไปนะ เอาตะกร้าไปนะ เวลา ไปเก็บเห็ดโคน อย่าเก็บหมด เหลือไว้สิบดอก ย่สี ิบดอก ไม่วา่ จะไปเก็บจอมปลวกใดก็อยา่ ไป เกบ็ หมด ทิ้งไวเ้ พ่อื ท�าพันธ์ุ อันน้ี คอื สงิ่ แวดลอ้ มท่ถี ูกสอน และสอน เร่ืองการพ่ึงพาตนเอง เคยรู้สึกเสียใจท่ีตัวเอง ไม่ได้เรียนคือการส่ังสอนแบบบ้านนอกไม่ใช่ สั่งสอนจากพ่อแม่เพียงอย่างเดียว แต่จะถูก สอนจากสังคมพอมาเรียนหนังสือในเมืองและ ได้กลบั บ้านนอก ตอนแรก พ่อกบั แมไ่ ม่ได้เข้า มาอยูด่ ้วย

๑๕ครู ครูขวญั ดิน สิงหค์ ำ ด้านการจดั การทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ้ ม ภูมิปญั ญาไทย 134 เราชอบบ้านนอกมาก ไม่ใช่ชอบในเมือง ชว่ งเปน็ นกั ศกึ ษาเหน็ ความศวิ ไิ ลซอ์ กี แบบ เพราะเวลากลบั บา้ นนอก เรารสู้ กึ อบอนุ่ มเี พอื่ น หนึง่ เลยลืมพ้ืนเพเก่า ความล�าบากเกา่ ๆ แต่ เยอะแยะ เขาสอนใหเ้ ราตา� ขา้ ว กไ็ ปเถยี งเขาวา่ พอมาอยทู่ น่ี กี่ เ็ หมอื นยอ้ นยคุ ฝกึ ทกุ อยา่ ง ดา� นา มันมีโรงสี แต่เขาก็ยังสอนและเรียนมาด้วย กต็ อ้ งไปดา� เปลย่ี นมอื จากออ่ นนม่ิ เปน็ ทมิ่ เหลก็ เมอื่ พบธรรมะแลว้ ร้สู ึกเสยี ใจท่ีกอ่ นหนา้ แตก่ อ่ นมอื ไมก่ ลา้ จะจบั กลา้ ทน่ี ฝ้ี กึ หมดเลยพอ นี้ไม่ได้เรียนสิ่งเหล่านี้ ท้ังการฝัดข้าว การท�า ทนได้ ตอนแรกที่อยากกลับบ้านเพราะหนัก กบั ข้าว ท้งั ๆทเ่ี ปน็ สงิ่ ทจี่ �าเปน็ ต่อชวี ิต แต่วนั น้ี เกนิ ไปสา� หรบั เรา แตพ่ อ่ ส่งมาใหม่ ไมไ่ ดเ้ สยี ใจเพราะไดท้ า� แลว้ และเขา้ มาเปน็ สว่ น ฟงั ครูเล่าประสบการณใ์ นการดา� เนนิ ชวี ิต หนึ่งในวิถีประจ�าวัน แต่ก่อนนั้นเสียใจท่ีไม่ได้ แมจ้ บั ความไดว้ า่ เปน็ เพยี งเสย้ี วหนง่ึ ชา่ งเตม็ ไป เรียนรตู้ ามที่คณุ ครูทา่ นบอก ด้วยการมีส�านึกดีงามบนรากฐานของความมี อดนึกถึงตอนจบ มศ. ๓ แลว้ ไปเรียนตอ่ สติ อนั เกดิ จากการหลอ่ หลอมมาจากครอบครวั วทิ ยาลยั ครู อยหู่ อพกั ไมไ่ ดท้ า� อะไรเลย เปน็ เดก็ และความดีงามท่ีได้จากต้นแบบ คือ ศาสนา ท่ีละเลยกับความเปน็ จริงของชีวติ ตรงนแ้ี หละ น�าพาไปสู่ความขยัน อดทน ความพากเพียร คอื สิ่งทข่ี าดหายไป แต่โชคดีท่เี จอศาสนาแลว้ ความเอ้ือเฟ้อื การมีเมตตากรณุ าตอ่ ผู้อื่น การ มองยอ้ นไปวา่ คนโบราณสอนอะไรเราเกยี่ วกับ มองประโยชนเ์ พอื่ สว่ นรวมเปน็ ทตี่ ง้ั ทงั้ ๆ ทเี่ กดิ ความพอเพยี ง สมยั นนั้ คนในหมบู่ า้ น ความเปน็ มาในครอบครัวมีพร้อมทุกส่ิงอย่างอันชวนน�า อยู่ ท่ีเรียกว่าจน ก็แค่ประมาณ ครอบครัวไมม่ ี ไปสมู่ มุ มองทไ่ี มต่ อ้ งไปใชช้ วี ติ อยา่ งยากลา� บาก ขา้ วกนิ แตส่ งั คมบา้ นนอกจะมกี ารเออื้ อาทรกนั กร�างานหนัก ไปอยู่ในสังคมของคนทุกข์ยาก บา้ นอ่นื กจ็ ะเอาขา้ วเอากับไปให้ คนจนมแี ค่น้ี ใดๆ “แต่ทุกวันน้ี มีคนจนมีเต็มบ้านเต็มเมือง เพราะมีหนี้สินเยอะ ก็เลยมาศึกษาเศรษฐกิจ พอเพียงของพระองค์ ในหลวง รัชกาลที่ ๙ ทรงเขา้ ใจในศาสตรน์ ม้ี ากเลย นคี่ อื ถกู บม่ เพาะ ตอนเป็นเด็ก เสร็จแล้วเมื่อมาอยู่ท่ีน่ี เราต้อง บอก ชีวิตถกู เปลี่ยน”

ครูขวญั ดนิ สิงห์คำ ๑๕ครู ดา้ นการจดั การทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ้ ม ภูมปิ ัญญาไทย 135 “มาอยูท่ ี่น่ี เป็นอาสาสมคั ร ปี ๓๑ ปแี รก ไป กลบั ไปกินขา้ วบ้านก็ไมเ่ ทา่ ไหร่ แตป่ ี ๓๓ ขอออกมาอยเู่ ลย กระบวนการตอนนม้ี นั จะเขา้ มาขดั เกลา พทุ ธสถานศรี ษะอโศก ตรงนเี้ ปน็ วดั อยู่แลว้ มพี ระอยูก่ อ่ นแล้ว” กเ็ ลยตดั สนิ ใจมาอยจู่ รงิ ๆ แลว้ ตง้ั โรงเรยี น แรกนั้น เรามาอยู่ด้วยความขัดแย้ง คือ ตั้งท้ังทีก็ตั้งสองโรงเรียนเลย เป็นโรงเรียน เราเรียนมามันอีกแบบหนึ่ง แต่ให้เรามาท�านา สามัญและอาชีวะ เป็นครูใหญ่เสร็จมีวุฒิ ท�าสวน เราท�าไม่ได้ มันไม่ใช่ และความไม่ใช่ เรยี บรอ้ ย จงั หวดั กเ็ หน็ ความตง้ั ใจดี เหน็ เราไมม่ ี มันท�าให้เกิดความขัดแย้งในใจก็กลับไปหาพ่อ อาคารสกั หลงั เลยใหค้ นมาตรวจเพราะเปน็ ยคุ ทา่ นก็ให้กลบั มาส้ใู หม่ แรกของโรงเรียนและวิทยาลยั ทย่ี ังไม่มีอาคาร ในปนี น้ั เองกม็ เี ดก็ มาอยใู่ นหมบู่ า้ นมากขนึ้ เขามาดูและแค่นั่งคุยกันธรรมดา เราบอกว่า เหน็ เดก็ ไปเรยี นขา้ งนอกเหมอื นกบั เราเมอื่ กอ่ น แนวทาง ต้งั ใจจะสอนนกั เรียนแบบนแ้ี หละ เรามองว่าถ้าไปเรียนตรงนั้นเด็กก็จะถูกหล่อ “จงั หวดั อนมุ ตั ใิ หต้ ง้ั ไดท้ งั้ ๒โรงเรยี น อาจ หลอมแบบน้ันท้ังหมด เราเองไม่ได้ปฏิเสธกับ จะเป็นเพราะตอนท่ีเป็นครูอยู่ข้างนอกเป็นครู สิ่งท่ีเห็น แต่คิดว่าเราน่าจะมีโรงเรียนของเรา ดีเด่นด้วย เลยร้จู ักเพื่อนครใู นจังหวัดเยอะ เขา ตรงนี้เพื่อหล่อหลอมเด็กอีกกลุ่มหนึ่งขึ้นมาให้ กร็ ู้ฝมี ือเรา เขากเ็ ลยยอมใหต้ งั้ เดก็ ร่นุ แรก ๒๐ สามารถอยู่ร่วมกันได้ คน ยากมากทีจ่ ะเอาเดก็ ที่อยรู่ ะบบหน่ึงมาอยู่ ในระบบนี้ พอมาอยู่ระบบนี้ไมง่ า่ ยเลย ลองฝกึ เด็กดู

๑๕ครู ครูขวญั ดนิ สิงห์คำ ดา้ นการจัดการทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดล้อม ภูมิปัญญาไทย ฝกึ เดก็ กค็ อื ฝกึ เรา เดก็ กบั เราฝกึ ไปพรอ้ มกนั ดใี จทเ่ี หน็ 136 เดก็ ลกู ชาวบา้ นเกง่ กวา่ เรา จนถงึ วนั นี้ โรงเรยี นตงั้ มาได้ ๒๗ ปี แลว้ ชอ่ื โรงเรยี นสมั มาสกิ ขาศรี ษะอโศก และวทิ ยาลยั อาชวี สัมมาสิกขาศีรษะอโศก ตัง้ พร้อมกนั ตอนแรกเปน็ โรงเรียน อาชีวะกอ่ นจะมาปรบั เปน็ อาชวี สัมมาสกิ ขา คิดว่าคดิ ถูกนะ ท่ีต้ังโรงเรียนทงั้ สองข้ึนมา เด็กอยู่กบั เรา เดก็ ที่เราสอนเมื่อ ออกไปทา� งานข้างนอกล้วนมีแตค่ �าชื่นชมมาตลอด เด็กกลุ่มหน่ึงที่จบไปจากเรา ก็ส่งเรียนปริญญาโท ปริญญาเอก แลว้ เขากลบั มาคุมสงิ่ เหลา่ นี้ให้เรา” คนหนึ่งจบปริญญาเอก มาเป็นผู้อ�านวยการโรงเรียน อกี สองคนจบปรญิ ญาโท มาคุมโรงงานยา ให้ อยู่ร้านคา้ อยู่ โรงเรียน ตอนแรกอาชวี ะมีแค่ ปวช. ตอนน้ีถงึ ปวส. แลว้ มี สอนอยู่ ๔ สาขา เร่ิมแรกเราตัง้ เกษตรกอ่ น อันทส่ี อง ไฟฟ้า ก�าลัง ต่อมาธรุ กิจพยาบาล และกต็ ง้ั สื่อ มนี กั เรยี นเรียนอยู่ นักเรียนที่มาเรียนท่ีนี่มีทั่วประเทศ ตอนนี้ต่างประเทศก�าลังขอมาเรียนกับเรา คนตา่ งประเทศเอาลกู มาดู ทอี่ ยากเอาลกู มาอยทู่ นี่ ่ี เขาบอกวา่ โรงเรยี นทบี่ า้ นเขา ไม่ไดฝ้ ึกคน เด็กทนี่ ตี่ อ้ งลงแปลงเกษตรทุกคน งานของสถานศึกษาที่เดินอยู่ได้เพราะมีนักเรียน เข้ามาร่วม เรามีสถานประกอบการให้นักเรียน เรามี สถานีโทรทัศน์ก็เลยต้ังส่ือ เรามีโรงงานก็เลยตั้งธุรกิจ พยาบาล เรามีสวนอยู่ ๖๐๐ ไรก่ เ็ ลยตอ้ งมีเกษตร เรา มเี กย่ี วกับไฟฟา้ กเ็ ลยตอ้ งต้งั ไฟฟา้ ก�าลังขึ้นมา

ครูขวญั ดนิ สิงห์คำ ๑๕ครู ดา้ นการจัดการทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม ภมู ิปญั ญาไทย 137 “ นกั เรยี นทม่ี าเรยี นทนี่ มี่ ที วั่ ประเทศ ตอน น้ีต่างประเทศก�าลังขอมาเรียนกับเรา คนต่าง ประเทศเอาลูกมาดู ที่อยากเอาลูกมาอยู่ที่น่ี เขาบอกว่าโรงเรียนที่บ้านเขาไม่ได้ฝึกคน เด็ก ทน่ี ต่ี อ้ งลงแปลงเกษตรทกุ คน พนื้ ฐาน เราบอก เลยว่า ถ้าเธอจะมาอยู่โรงเรยี นนี้ หลัก เธอต้องเป็นเรื่องของกสิกรรมก่อน ถา้ เธอทา� ไมเ่ ปน็ เธอใชช้ ีวติ ในสงั คมไม่สมบรู ณ์ หรอก ทุกอย่างที่จะเข้ามาอยู่ในระบบนี้มันก็ เริ่มมาจากการปลูกพืช นักเรียนต้องลงแปลง ทกุ วนั องั คาร เราก็ให้นักเรยี นลงมือ หญิงชาย ลงหมด อนุบาลกับประถมให้ท�าเรื่องความ ศาสตร์พระราชา ไม่ใช่ค�าเล็กนะ สะอาด แต่มัธยมตอ้ งลงมอื ผลติ ร้หู มดว่าผลติ ลกู ศาสตร์พระราชา เราไม่ไดท้ า� อะไร” เล็ก ๆ แตท่ �าแล้วเอาไว้นอ้ ย ๆ... ครบู อกกตกิ าอกี ดว้ ยวา่ หากทางพอ่ แมม่ า อยทู่ ่ีชมุ ชนบา้ นศีรษะอโศกดว้ ย กจ็ ะรบั ลกู เขา เขา้ เรยี นโรงเรยี นสมั มาสกิ ขาศรี ษะอโศก ทเ่ี ปดิ สอน ป.๑-ม.๖ ตัง้ แต่เดก็ หากพ่อแม่ไม่อยดู่ ว้ ย จะรบั ตงั้ แตม่ ธั ยมตน้ ตอนนมี้ นี กั เรยี น ๑๐๙ คน ต้ังแต่อนบุ าล เรยี นในหอ้ งเรียนวนั ละ ๔ ชม.ท่ี เหลือกไ็ ปอยู่ในภาคปฏิบัตแิ ละธรรมะ สว่ นโรงเรยี นสมั มาอาชวี สกิ ขาศรี ษะอโศก เปิดสอนระดับ ปวช.และ ปวส. เป็นโรงเรียน เอกชนการกุศล อยู่ประจ�าท่ีโรงเรียน ไม่เก็บ คา่ เลา่ เรยี น คา่ กนิ อยู่ คา่ อุปกรณก์ ารศกึ ษา คา่ รกั ษาพยาบาล ชมุ ชนเป็นผู้รับผิดชอบทง้ั หมด โดยใชเ้ งนิ กองกลาง เกณฑร์ บั สมาชกิ ใหม่ ธรรม ไมแ่ กร่งไม่ผ่าน

๑๕ครู ครขู วญั ดิน สงิ ห์คำ ดา้ นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ้ ม ภูมิปญั ญาไทย 138 อาชีวะมาประเมินเรา ได้ดีเยี่ยมจน “พานักเรียนท�าจนกระทั่งว่า ก่อนท่ีจะ ส�านักงานรับรองมาตรฐานและประเมิน ท�าต้องพานักเรียนไปดูสวนคนอื่นก่อน เขาให้ คณุ ภาพการศกึ ษา (สมศ.) ไมเ่ ชอื่ ขอลงมาดอู กี กล้วยมาหวีหนึ่ง มนั เป็นเรอื่ งท่ภี าคภูมิใจมาก ทหี นง่ึ เหน็ แลว้ เขาเลยเชอ่ื เพราะโรงเรยี นแบบ เรากส็ อนนกั เรยี นวา่ ตอ่ ไปนเ้ี ราจะมกี ลว้ ย นีท้ �าไมไดด้ เี ยีย่ ม เขาก็เลยสง่ คนมาประเมินอกี ไวแ้ จกคนอน่ื เรามเี ปา้ หมาย เวลาสอนเดก็ ใหร้ ู้ ทีหนึง่ และคดิ ตอ่ ไปวา่ เมอื่ เราไดก้ ลว้ ยหนงึ่ หวี วนั ขา้ ง โรงเรยี นเราประเมนิ ผา่ นตลอดไมม่ ตี กเลย หนา้ เราจะเอากลว้ ยไปแจกคนอน่ื เมอื่ นกั เรยี น เพราะวา่ วชิ าการเดก็ กต็ อ้ งรู้ ไมร่ อู้ ธบิ ายสงิ่ ทท่ี า� คดิ ไดแ้ บบนี้ กเ็ ลยลองปลกู ทกุ วนั นไี้ ดแ้ จกจรงิ ไม่ได้ ครนู ี่ฟรหี มด โรงเรียนน้ฟี รี ขอยอ้ นนดิ นึง ในสวนเรามที ุกอยา่ ง เงาะ ทุเรยี น ลองกอง ใน วา่ ตงั้ แตม่ าฝกึ ฝนทน่ี ี้ กลว้ ยหนง่ึ ผลหนั่ เปน็ สชี่ น้ิ ๖๐๐ ไรข่ องเรา แลว้ ปนี เี้ ราไดล้ องกองไมต่ า�่ กวา่ หน่ึงกิโลแบ่งทาน ๓ วัน จากมเี ดก็ เขา้ มารว่ ม ๑๐ ตนั เงาะ ๒๐ ตนั ทีไ่ ดข้ นาดนเี้ พราะเราพา เราก็พาเดก็ ท�างาน จนมีกินมอี ยู่ พาเดก็ ลงมอื นักเรียนท�าจนเห็นผล” ทา� จรงิ ๆ

ครขู วญั ดิน สิงห์คำ ๑๕ครู ด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม ภมู ปิ ัญญาไทย ตอนน้ีครูจะย้�าบอกนักเรียนอีกด้วยว่า เราให้คนอื่นแล้ว บอกนกั เรยี นวา่ ศาสตรพ์ ระราชาไมใ่ ชค่ า� เลก็ นะลกู ศาสตรพ์ ระ 139 ราชา เราไมไ่ ดท้ า� เลก็ ๆ แตเ่ อาไวน้ อ้ ย ๆ คอื โดยความเขา้ ใจของ คนสว่ นใหญ่ คือทา� ไวเ้ ล็ก ๆนอ้ ย ๆ ไว้พอกนิ แตใ่ นขณะเดยี วกนั ทโี่ รงเรยี นของเรา ชมุ ชนของเราทนี่ ี่ จะ สอนให้ทกุ คนท�าอย่างสุดความสามารถอยา่ ท�าแค่พอกนิ ทา� ให้ มาก ๆ แต่เอาไว้นอ้ ย ๆ แบง่ ปนั เยอะ ๆ จะสอนนกั เรยี นแบบนี้ อย่างนาขา้ ว ทง้ั ชมุ ชนเราต้องกนิ ข้าว ๑๑ ตนั ข้าวเปลือก เราจะไมท่ �า ๑๑ ตัน เราทา� ไดถ้ งึ ๔๐ ตนั เราเอาไว้ ๑๑ ตัน ที่ เหลือแจกจ่าย เพราะคนในสังคมมีคนจน คนขี้โกงด้วย คนขี้ โกงเราก็ต้องให้ ก็สอนอย่างน้ีกับเด็กจนกระท่ังเด็กเข้าใจ ก็ เลยให้เด็กดวู า่ ผยู้ ่งิ ใหญข่ องโลกมีแตใ่ หอ้ ยา่ งเดยี ว เริ่มต้นจาก พระพทุ ธเจ้า ยิง่ ใหย้ ง่ิ ได้ ไม่ใชเ่ ม่ือใหอ้ ะไรใครไปแล้ว คิดอยวู่ า่ ควรไดส้ ิง่ น้นั กลับมานะ คา� วา่ ได้ คอื ไดค้ วามสบายใจ ไม่ใชเ่ ป็นเงนิ เป็นทอง ทา่ น มหาตมะคานธี บอกวา่ “ไดห้ มดใหห้ มด” หมายความวา่ อยา่ งไร มนั ไดอ้ ะไร ไดห้ มดกค็ อื ไดค้ วามสบายใจ เราจะไมส่ อนเดก็ วา่ ได้ สิง่ นแี้ ลว้ ไดส้ ง่ิ นีก้ ลับมา โรเบริ ์ต ไอสไตน์ กบ็ อก หมายถงึ การ เสียสละ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร รชั กาลที่ ๙ ทรงบอกว่า ขาดทนุ คือกา� ไร พ่อ ท่านโพธิรกั ษ์กใ็ ห้ ฉนั วา่ ศรี ษะอโศกมาถึงวนั นจ้ี ากการให้ สอน คนให้ รจู้ ักให้ ฟังครูเล่าอย่างต้ังใจแล้ว อดคิดไม่ได้ว่าท�าได้ให้หมดแล้ว จะเหลอื อะไรไวก้ นิ ไวใ้ ชส้ อย กม็ าถงึ บางออ้ ตรงทค่ี รขู ยายความ ต่อวา่ เน่อื งจากนกั เรยี นกบั เราช่วยกนั ทา� งาน มันก็มสี ่วนทข่ี าย ไดอ้ ยู่ จากส่งิ ทเ่ี ราทดลอง แลว้ ก็เอาไปขายท่ที ้องตลาด แตข่ าย ราคาตา�่ กวา่ ทอ้ งตลาด มนั กม็ สี ว่ นเกนิ เพราะไมม่ คี า่ แรง เรากเ็ อา สว่ นเกินนม่ี าบริหาร คนรอ้ ยคนตีค่าแรงเหมอื นคนอน่ื คือ ๓๐๐ บาทคูณจ�านวนร้อยกว่าคน นี่แหละทุนท่ีเหลือก็เอาส่วนน้ีมา บริหาร

๑๕ครู ครูขวญั ดิน สิงห์คำ ดา้ นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอ้ ม ภูมิปญั ญาไทย 140 ครบู อกเราบริหารการดา� เนนิ ชวี ติ แบบนี้ เราก็พอมีอยูม่ กี นิ เราก็เข้าสู่ยคุ อยูด่ มี ีสขุ จะมสี ว่ น เหลืออยู่ สวัสดกิ ารตรงนี้ คือ คนไหนป่วยใหอ้ ยู่หอ้ งพิเศษ และก็การเดินทางมีรถวีไอพีไดท้ กุ คน ถ้ามีความจ�าเป็นจรงิ ๆ ก็ใหข้ ึ้นเครื่องบนิ ได้ น่ีเปน็ กติกาสงั คม ลกู หลานจะเรยี นปรญิ ญาเอกได้ องคก์ รจา่ ย ทา� ทกุ อยา่ งจะเอาเงนิ ไปไวก้ องกลาง กองกลาง มีผู้บริหารกรรมการ กรรมการจะเป็นคนส่ังจ่าย อยากจะสร้างอาคาร กรรมการก็จะเช็คว่าเงิน กองกลางพอไหม เขากอ็ นมุ ตั มิ า ครี ษะอโศกกม็ ี กองกลาง สนั ตอิ โศกกม็ กี องกลาง แตส่ นั ตอิ โศก จะเปน็ พ่ใี หญ่คอยซพั พอรต์ นอ้ ง ๆ แตเ่ รากไ็ ป เกื้อหนุน คือ ไม่มีดอกเบี้ย ยืมมาสิบล้าน ก็ เด็กเร�ไปทำ�ง�นในบริษัทญี่ปุ่นเข� คือ สิบล้านท่ีเราเติบโตมาได้เพราะกองกลาง ก็รับ เข�บอกว่�เด็กที่น่ีไม่เหมือนคน สนั ติอโศกแข็งแรง อ่ืน เพิ่งส่งเด็กเร�ไปฝึกง�นกับบริษัท โทรทศั น์ เดก็ กห็ อ่ อ�ห�รมงั สวริ ตั ไิ ปกนิ ครบู อกทกุ แนวคดิ สกู่ ารปฏบิ ตั มิ าจากทา่ น ตลอดเวล�ทฝ่ี ึกง�น หัวหน้�กก็ ินดว้ ย พ่อโพธิรักษ์ท่านสอนทุกวัน ฟังธรรมะทุกวัน หลงั จ�กจบฝกึ ง�น วนั กอ่ นเข�ม�เยยี่ ม คนเราได้ไม่เท่ากัน แต่มีหลักเกณฑ์ อย่างเช่น เดก็ บอกถงึ คว�มประทบั ใจม�กม�ย ไป รา้ นค้าของเรา สนิ คา้ ทกุ ตวั ตอ้ งบวกไม่เกนิ สบิ ฝกึ ง�นที่ไหน เข�ก็เอน็ ดูเด็กเร� ห้าเปอร์เซ็นต์ สินค้าช้ินไหนคนใช้เยอะ บวก หนงึ่ เปอรเ์ ซน็ ต์ ก็มากพอแล้ว

ครขู วญั ดิน สิงห์คำ ๑๕ครู ด้านการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดล้อม ภมู ปิ ญั ญาไทย 141 เงนิ กองกลางตรงนมี้ นั ไดเ้ ยอะเพราะหลาย คนมารวมกนั มนั กเ็ หลือเยอะ เราทา� ตรงนี้ ไม่ ได้ท�าเพ่ือหวังรวย แต่เราท�าเพ่ืออยากดูกิเลส เราว่า ต้องการตวั นั้นหรือเปลา่ ไดเ้ ทา่ น้อี ยาก ไดเ้ พิม่ ไหม ไดเ้ พ่มิ แล้วเอาเปรยี บเขาไหม อยา่ งทบี่ อกไปวา่ ไดเ้ ปรยี บ คอื เสยี เปรยี บ คา� พดู นมี้ าคน้ จนพบแลว้ มนั คอื การให้ เราตอ้ ง รู้จักการให้คนอ่ืนตลอดเวลา ไม่ใช่รอวันแล้ว ค่อยให้ ไม่ใช่รอวันนั้นไม่ได้ แล้วคนท่ีมาก่อน วนั นน้ั เขาจะไดเ้ หรอ เรากต็ อ้ งสอนคน บม่ เพาะ ทุกอย่�งเห็นผล คนรุ่นแรกตอนน้ีไป เราจะมกี ารประชมุ ทกุ วนั องั คาร จะพดู ยา�้ หลกั เป็นรองหัวหน้�ศ�ลอยู่ท่ีบุรีรัมย์ เด็กเร�ไป การและนโยบาย ท�ำ ง�นในบรษิ ทั ญปี่ นุ่ เข�กร็ บั เข�บอกว�่ เดก็ ท่ีนี่ไม่เหมือนคนอื่น เพิ่งส่งเด็กเร�ไปฝึกง�น กับบริษัทโทรทัศน์ เด็กก็ห่ออ�ห�รมังสวิรัติ ไปกินตลอดเวล�ที่ฝึกง�น หัวหน้�ก็กินด้วย หลังจ�กจบฝึกง�น วันก่อนเข�ม�เย่ียมเด็ก บอกถึงคว�มประทับใจม�กม�ย ไปฝึกง�น ที่ไหน เข�กเ็ อน็ ดูเดก็ เร� “อย่�งปีน้ี ส่งไปฝึกข�ยอ�ห�รเจที่ ป�กช่องก็ต�มไปเยี่ยม ธรรมด�จะมีพ่อ ครัวไปด้วย รอบนี้พ่อครัวไม่ได้ไปด้วย เด็ก เร�ส�ม�รถทำ�กับข้�วได้ทุกคน ถูกใจผู้ บริโภค เข�ก็ไม่คิดว่�เด็กเร�จะเก่งขน�ดน้ี กระบวนก�รฝึกฝนของเร� เด็กโตมีทั้งหมด หกชน้ั เดก็ กเ็ ข�้ ครวั ทกุ วนั มคี นม�ดเู ข�บอก ท่ีนี่ ๔.๐ แต่ที่จรงิ ๑.๐ ก็มี ๒.๐ กม็ ี ๓.๐ ก็ มี ดฉิ นั ไมใ่ ห้เดก็ ลืมก�ำ พดื ตัวเอง กำ�พืดตอ้ งมี ไปดทู คี่ รวั เดก็ ใชฟ้ นื เดก็ เร�จงึ ท�ำ อ�ห�รเปน็ ทุกคน”

๑๕ครู ครคขู รวขู ัญวญั ดดนิ นิ สสิงิงหหค์ ำำ ด้านการจัดการทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดล้อม ภูมิปัญญาไทย 142 ..เรา เชื่อในทฤษฎีแห่งการซึมซับ วันนี้ สงั คมต้องการตัวอย่าง พูดอย่างเดียวไมไ่ ด้ ครไู ลเ่ รยี งลา� ดบั ตงั้ แตต่ อนแรกกด็ แู ลเขา เมอ่ื เขาเติบโตก็ไปขยายเครือข่ายออกไปอีก ทั้งเครือ ข่ายกสิกรรมไร้สารพิษ เครือข่ายอาสา มีหลาย ระดบั ตงั้ แต่ตา� บล อา� เภอ จังหวัด ทัว่ ประเทศก็มี เมอ่ื มายคุ อยดู่ มี คี วามสขุ เรากค็ นื ใหแ้ กส่ งั คมในรปู แบบโรงเรยี นสองโรงเรยี น คือ โรงเรยี นสถาบันแพทย์แผนไทย สง่ ลกู ศษิ ย์ เราไปเรียนแพทย์แผนไทยกลับมาห้าคนเพื่อเอา ใบประกอบวิชาชีพ เราก็มีโรงงานก็เรียนต้ังเป็น สถาบนั สอนแพทยแ์ ผนไทย รฐั อนมุ ตั สิ อน สามรนุ่ ฟรี มากนิ ฟรี อยฟู่ รี เรยี นฟรี จากทวั่ ประเทศ ความ รู้เราก็เลยกระจายไปทั่วประเทศ กลุ่มนี้แข็งแรง เพราะกลมุ่ นี้ต้งั ใจมา กลุ่มท่ีสองก็คือ อบรมกสิกรรมไร้สารพิษ จะมีอบรมทุกเดอื นในศรี ษะอโศก อบรมข้างนอก ดว้ ย ตวั นก้ี ระจายกวา่ แพทยแ์ ผนไทย คนมาอบรม มีหลากหลายอาชีพ กัปตัน แอร์โฮสเตส สจ๊วต ดอกเตอร์ สถาปนิก คนในวงการนี้เข้าอบรมเยอะ อันนี้กระจายท่ัวประเทศและที่ส�าคัญกระจายไป ต่างประเทศด้วย ซ่ึงนับวันก็มากขึน้ ตอนนก้ี ็มคี น จากต่างประเทศมาเรียนความรู้ตรงน้ีจากเราเพ่ิม ข้ึน ท้ังเกษตร ทงั้ ยา แตห่ ลักท่ตี อ้ งใหเ้ ขากอ่ น คอื หลักธรรม ต้อง สอนธรรมะควบคกู่ นั ไปตลอด

ครูขวญั ดิน สงิ ห์คำ ๑๕ครู ด้านการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ภูมิปัญญาไทย หากจะว่ากันโดยหลักการ ในภาพรวม ไมว่ ่าจะเปน็ เร่ืองของเกษตร กสกิ รรม กระทั่ง 143 แพทย์แผนไทย ล้วนเก่ียวโยงความส�าคัญของ ทรัพยากรธรรมชาติไม่ว่าจะเป็นต้นไม้ ป่า น้�า ดิน แม้ครูขวัญดิน จะไม่ได้มุ่งเน้นอธิบายให้ผู้ ไปเยือนฟงั ถึงการแยกส่วนวา่ พืชใด คือ เพื่อที่ อย่อู าศัย พชื ใด คือ อาหาร พชื ใด คือ ยารกั ษา โรค พืชใด คือ เครอ่ื งนงุ่ หม่ แต่ในความเป็นทรัพยากรป่าไม้ ล้วนหนี ไม่พ้นป่าไม้ ๓ อยา่ ง ประโยชน์ ๔ อย่าง ตาม แนวพระราชด�าริในหลวง รัชกาลท่ี ๙ ล้วน ไม่อาจหลีกเร้นหลักการการเดินตามแนวพระ ราชดา� รกิ ารอนรุ กั ษพ์ นั ธกุ รรมพชื ในสมเดจ็ พระ เทพรตั นราชสุดาฯสยามบรมราชกมุ ารี

๑๕ครู ครูขวญั ดนิ สิงห์คำ ดา้ นการจัดการทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ้ ม ภูมิปัญญาไทย ซึ่งครูขวัญดิน ไม่เพียงซึมซับคุณค่า 144 แ ห ่ ง ท รั พ ย า ก ร ธ ร ร ม ช า ติ ผ ่ า น ก า ร ป ลู ก ในกระบวนการดังกล่าว ด้วยการจัดการ ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม เพ่ือให้ ทกุ คนไดร้ ู้จักคณุ ค่าเพ่อื การด�ารงชวี ิตอยา่ งพอ อยู่พอกนิ มีความสขุ สงบร่มเย็นอย่างกลมกลนื แลว้ ยงั ปลกู ฝงั คนรนุ่ ตอ่ ๆมารนุ่ แลว้ รนุ่ เลา่ ทเี่ ขา้ มาสู่ร่มเงานี้ให้ตระหนักรู้คุณค่าแห่งความเป็น ทรัพยากรธรรมชาติในทุกมิติ ผ่านหลักธรรม ในพระพุทธศาสนาอีกด้วย หากคณุ ต้องการมาเรยี นแพทย์แผนไทย เราจะคยุ เร่ืองคณุ ทกุ คน ตอ้ งไปปลกู ตน้ ไม้ ถา้ ไมไ่ ปปลูกกไ็ ม่ผ่าน เพราะเราออกประกาศดว้ ยเราบังคบั เขาใหป้ ลกู การทา� สมนุ ไพรไมใ่ ชไ่ ปเกบ็ สมนุ ไพรจากปา่ ทกุ คนตอ้ งมสี วน ถา้ ใครไมม่ สี วน ก็ปลกู ในกระถาง ทุกคนต้องเอามาโชวก์ นั และเราเองกม็ ีสมนุ ไพรเยอะ เรา กแ็ บง่ ปนั เขาไปปลูก “หากคณุ ตอ้ งการมาเรยี นแพทยแ์ ผนไทย เราจะคยุ เร่อื งคุณทุกคน ตอ้ งไปปลกู ตน้ ไม้ ถ้า ไมไ่ ปปลกู กไ็ มผ่ า่ น เพราะเราออกประกาศดว้ ย เราบังคับเขาให้ปลูก การท�าสมุนไพรไม่ใช่ไป เก็บสมุนไพรจากป่า ทุกคนต้องมีสวน ถ้าใคร ไมม่ สี วนกป็ ลกู ในกระถาง ทกุ คนตอ้ งเอามาโชว์ กนั และเราเองกม็ สี มุนไพรเยอะ เราก็แบง่ ปัน เขาไปปลกู ” ครูยา้� ถงึ วธิ ีการ

ครขู วญั ดนิ สิงหค์ ำ ๑๕ครู ดา้ นการจดั การทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอ้ ม ภูมปิ ญั ญาไทย 145 พร้อมให้เหตุผลในความเชื่อทฤษฎีแห่งการ ซึมซับ วันนี้สังคมต้องการตัวอย่างพูดอย่างเดียว ไม่ได้ ท่ีน่ีได้เปรียบท่ีอื่น คือ เม่ือเรามีทุกอย่าง ด้วยการปลูกเองหมด ปลูกเป็นแปลงเป็นไร่ ถ้า นักศึกษาท่ีมาเรียนขาดก็เอาไปได้ เขาถึงชอบมา เรียนกับเรา ทา� ให้รบั รูไ้ ดถ้ งึ การแบง่ ปัน ในช่วั โมง สอนจะสอนแบบบรู ณาการ อย่างวิชาภาษาไทย สอนเรื่องยุคทพี่ ระบาท สมเด็จพระเจา้ อยูห่ ัว รชั กาลที่ ๙ สวรรคต กส็ อน เรื่องในหลวง สอนทุกวันให้ทุกคนได้ซาบซ้ึงถึง ความเพยี ร ความเสยี สละ ความงดงามในพระราช จริยาวัตร ทุกอย่างท่ีพระองค์ทรงท�าให้เห็นเป็น แบบอยา่ ง เอาสถานการณน์ น้ั ๆ สอน กบ็ รู ณาการ ว่าได้อะไร ก็จะสอนแบบน้ี อาจจะไม่เหมือนใน หนงั สอื บอก อ ย ่ า ง เ ศ ร ษ ฐ กิ จ พ อ เ พี ย ง ฯ ห รื อ แ ม ้ แ ต ่ พระราชด�าริ อพ.สธ. ถือว่ามีความส�าคัญต่อ ความเป็นอยู่ของชุมชนแห่งนี้ในอนาคต ก็จะ สอดแทรกสอนทุกวันท่ีลงแปลงเกษตร ให้เขา รู้จักใช้ทรัพยากรอย่างชาญฉลาด ต้องให้สูญเสีย ทรัพยากรโดยเปล่าประโยชน์น้อยท่ีสุด ให้เป็น ประโยชน์ต่อทุกคนมากที่สุด และใช้ได้เป็นเวลา ยาวนานท่สี ุด และส่ิงท่ีท�าได้ดีท่ีสุดคือ กระจายการใช้ ประโยชนจ์ ากทรพั ยากรโดยท่วั ถึงกัน

๑๕ครู ครูขวัญดนิ สงิ หค์ ำ ด้านการจัดการทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ้ ม ภูมปิ ัญญาไทย 146 ก า ร ส อ น แ ล ะ อ บ ร ม ใ ห ้ เ ด็ ก “การสอนและอบรมให้เด็กมีจิตส�านึกในการ มีจิตส�านึกในการอนุรักษ์พืช อนรุ กั ษพ์ ชื พรรณนน้ั เราใชว้ ธิ กี ารปลกู ฝงั ใหเ้ ดก็ และ พรรณนั้น เราใช้วิธีการปลูกฝัง ทกุ คนที่เข้ามาเห็นความงดงาม ความน่าสนใจ และ ให้เด็กและทุกคนที่เข้ามาเห็น เกดิ ความปติ ทิ จี่ ะทา� การศกึ ษาและอนรุ กั ษพ์ ชื พรรณ ความงดงาม ความน่าสนใจ ตอ่ ไป และเกิดความปิติที่จะท�าการ ศึกษาและอนุรักษ์พืชพรรณต่อ ซ่ึงเราจะไม่ใช้วิธีการสอนการอบรมท่ีให้เกิด ไป ความรู้สึกกลัวว่า หากไม่อนุรักษ์แล้วจะเกิดผลเสีย เกิดอันตรายแกต่ นเอง จะท�าใหเ้ ดก็ เกิดความเครยี ด ซึ่งจะเป็นผลเสียแก่ประเทศในระยะยาว และให้ ทุกคนคิดไว้เสมอว่า การอนุรักษ์ส่ิงแวดล้อม และ ทรัพยากรทางพันธุ์พืชท่ีส�าคัญของประเทศ เป็น ความจ�าเป็นยิ่ง เพอ่ื ใหอ้ ยคู่ ูก่ บั เราตลอดไป” ตอนเรยี นปรญิ ญาโท ดฉิ นั เคยเขยี นเรอื่ งทอ่ี ยาก รคู้ อื การบรู ณาการการศกึ ษาเพอื่ พฒั นานกั เรยี นและ ชุมชน ไม่นึกเลยว่าส่ิงที่ซึมซับเขาไปมากท่ีสุด คือ บา้ น วดั และชมุ ชน จากตวั อยา่ งทเ่ี ขาเหน็ ฉะนนั้ การ เรียนการสอนไมจ่ �าเป็นห้องส่ีเหลี่ยม แต่สิ่งท่จี �าเปน็ คือ สิง่ ทเ่ี ขาไดส้ ัมผสั ตัวนีม้ ากกวา่

ครขู วัญดนิ สงิ หค์ ำ ๑๕ครู ด้านการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม ภูมิปญั ญาไทย ครูบอกว่า การพานักเรียนเก็บพันธุ์ต่าง ๆ ตอนนี้ถือเป็นปัจจัยหลักของชุมชน เร่ิมจากการ 147 เก็บพันธุ์ข้าวเก็บของตัวเอง อันที่สอง คือ เมล็ด พันธม์ุ ะละกอ สาม คือ กระเจ๊ียบ หลกั การอยา่ งนี้ เราคดิ วา่ ไดส้ นองแนวพระราชดา� รสิ มเดจ็ พระเทพ รตั นราชสดุ าฯดว้ ยทรงเหน็ คณุ คา่ ปา่ ตน้ ไม้ เราเอง สมั ผสั ประโยชนจ์ รงิ ๆตามทมี่ พี ระราชดา� รสั วา่ เปน็ อาชีพได้ ..อยากรเู้ รอื่ งอะไร ตอ้ งรใู้ หจ้ รงิ คา� อธิบายต้องใหช้ ัด บางทา่ นทา� ดีอยู่ แลว้ แตค่ า� ตอบมนั ไม่ชดั เรากย็ ดึ เปน็ อาชพี แลว้ เราไดอ้ าศยั เปน็ อาชพี เพือ่ ก้าวไปส่คู วามสุข ความอยดู่ มี สี ขุ บนความพอ เพียง พานกั เรียนลงมอื ทา� เวลาท�าต้องพาเดก็ ท�า ทกุ อย่างที่มตี ้องฝงั ใหค้ นรนุ่ ใหม่ ความยง่ั ยนื จะไป ตอ่ ไมไ่ ดห้ ากคนรนุ่ ใหมไ่ มส่ บื สาน เราถงึ ปลกู ฝงั คน รุ่นใหม่เป็นหลกั เชื่อทฤษฎกี ารซมึ ซับ วันน้ีเขาอาจจะเบื่อหน่ายแต่สิ่งเหล่านี้เม่ือ ฝังชิปลงไปแล้วแม้ยังไม่เอามาใช้วันน้ี แต่เมื่อถึง วันหน่ึงเขาต้องหยิบมาใช้ เราต้องปลูกฝังเร่ืองค่า นิยมของเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อที่จะให้เขาจ�าไว้ กอ่ น มองวนั นว้ี า่ การศึกษาในสว่ นของตัวเอง การ ศกึ ษาไม่ได้อยูก่ ับเด็กอยา่ งเดยี ว

๑๕ครู ครูขวญั ดนิ สิงหค์ ำ ดา้ นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดล้อม ภมู ิปัญญาไทย 148 เราท�าสอื่ ออกทกุ วนั อย่างที่ท�าน�้าหมักก็ทา� เปน็ พาวเวอร์พ้อยทไ์ วส้ อนคน คนไทย คน ต่างประเทศสอนหมด มีคนถามว่าท�าไม ต้องสอนคนต่างประเทศ พ่อโพธิรักษ์สอน ไว้ว่า ก็ให้หมด ตอนน้ียังตั้งใจว่าจะเขียน ตา� รา คอื ในแตล่ ะเรอ่ื งไมอ่ ยากเขยี นไว ควร จะมีความรทู้ ีแ่ น่นอน ไม่อยากเปลย่ี นแปลง มาก กค็ ดิ วา่ จากนต้ี อ่ ไปจะเขยี นสกั สองสาม เรอ่ื ง เขียนให้คนอ่าน นอกจากลูกศิษย์ที่เป็นนักเรียนแล้ว ก็ยังมีลูก ศิษยท์ างแพทยแ์ ผนไทย ทางกสกิ รรมไรส้ ารพษิ ทาง ดา้ นสขุ ภาพ เมอื่ มาปฏบิ ตั ธิ รรมแลว้ ไมม่ อี ะไรทา� เพอื่ ตัวเองแล้ว มีองค์ความรกู้ ็ให้คนหมด ดฉิ นั ก็ไมไ่ ด้คดิ ร�่ารวยจากส่ิงที่มันเกิดขึ้นตอนนี้ มีหน้าที่อย่างเดียว คอื ใหต้ รงน้ี ถา้ สงั คมรอด ประเทศรอด เรากร็ อดดว้ ย เรามหี นงั สอื ทเี่ กยี่ วกบั ศรี ษะอโศก ๓๐ ปกี เ็ ขยี น ไว้ ทา� เปน็ สอื่ พอดเี รามสี อ่ื เราทา� สอ่ื ออกทกุ วนั อยา่ ง ท่ีท�าน้�าหมักก็ท�าเป็นพาวเวอร์พ้อยท์ไว้สอนคน คน ไทย คนตา่ งประเทศสอนหมด มคี นถามว่าทา� ไมตอ้ ง สอนคนต่างประเทศ พอ่ โพธิรักษ์สอนไว้วา่ กใ็ หห้ มด ตอนนี้ยังตั้งใจว่าจะเขียนต�ารา คือในแต่ละเร่ืองไม่ อยากเขียนไว ควรจะมีความรู้ที่แน่นอน ไม่อยาก เปลย่ี นแปลงมาก กค็ ดิ วา่ จากนตี้ อ่ ไปจะเขยี นสกั สอง สามเรอื่ ง เขียนให้คนอ่าน

ครขู วัญดนิ สงิ หค์ ำ ๑๕ครู ด้านการจดั การทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดล้อม ภูมิปัญญาไทย 149 เรอื่ งพวกนไี้ มใ่ ชเ่ รอื่ งใหญ่ แตต่ ง้ั ใจจะทา� อยา่ งไรใหธ้ รรมะงา่ ย ๆ คยุ กบั เดก็ จะท�าสื่อครง้ั ละ ๕ นาที คิดกันไวแ้ ลว้ วา่ ตอนละ ๕ นาที ชอรต์ สัน้ ๆ ออกไปใน การเสียสละใหเ้ ขาเขา้ ใจ ช่อง FM TV เขามีเวลาใหเ้ รา ๓๐ นาทีตอ่ สปั ดาหก์ ็ เลยบอกว่า อย่าไปท�าเรื่องยาวแต่ท�าเรือ่ งงา่ ย ๆ วธิ ปี ฏบิ ตั ิตนในสงั คมใหเ้ ข้าใจ งา่ ย ๆ คืออยากจะสอ่ื ส่ิงนี้ใหแ้ ก่สังคม “คอื อยา่ งน้ี ดฉิ นั เปน็ คนอยากรเู้ รอ่ื งอะไร ตอ้ งรใู้ หจ้ รงิ คา� อธบิ ายตอ้ งใหช้ ดั บางท่านทา� ดีอยแู่ ล้ว แต่ค�าตอบมันไมช่ ดั ต้องศกึ ษาจากวจิ ยั ต่างประเทศด้วย ท�าเรอื่ งนเ้ี พราะ พระพุทธองค์ ทรงเขยี นไว้ในพระวินยั ปิฎก เล่ม ๑ ทา่ นเขยี น ยาตวั นี้ วริ ะโสยาฐกิ ะ ได้ความรู้นี้มาจากพระท่าน ไปวดั ป่าเมอื งเกา่ ท่านหมกั ไว้ ลา้ นลติ ร ทา่ นเอาสตู รมาจากพระไตรปฎิ กเลม่ สแี ดง กเ็ ลยไปถามพระทเ่ี กง่ วา่ มี ในพระไตรปิฎกจรงิ ไหม ท่านก็เลยคน้ ส่งมาให้ มจี ริงๆ พระพทุ ธเจ้าบอกสูตรไว้ หมดเลย ทา่ นใหเ้ ปน็ ยารกั ษาโรค องคค์ วามรนู้ ไี้ ดจ้ ากพระพทุ ธเจา้ ทา่ นบอกวา่ ให้เอาหนง่ึ สมอ มะขามป้อม และกธ็ ญั พชื พวกถ่ัวต่าง ๆ ใบไม้ สมุนไพร และ ก็พวกหวั อะไรต่าง ๆ มาหมัก” ครูพดู ถึงน้�าสมนุ ไพรท่ผี ลิตเอง