Қасірет пен Тағдыр

Кернплер к,удалыгы Мэлс те Суццармен к,алай сойлескенш маган ашып айт- пады. Тек: - Аяш, мен кетемш. Келеа сенбке сендердщ уйге куда жюеремв. Ата-анаца хабарла. Куда тускшен СуЧКар екеущдд алып кетем, акырындап жинала бер, -деп тапсырма берд! де, Алматыга к,айтты. Суцк,ар екеуп-пн, оцаша эцпмеде ойлары ортак, болганын, Мэлстщ улымньщ тыщ тапканын тусшдш. - Апа, бупн жаньща жатайыншы, - деп еркеледщ анама, иыгына басымды суйеп. - Е, иенщ отеуше меш жарылкай калдыц?!, - деп апам эдеттепсшдей т1стей сойледь Б1рак, коз! кулшдеп, аналык мешрш топп тур. - Ей, сенде бф, бала болган соц сагынады да, - деп 01зд1ц созкпзге к,улак, сала, козыдфшн мурныньщ успне койып, «1ле ацгарында» деген аудандык, газет ок,ып отырган экем шешемнщ жауабын кагып жЮердп - Негып сагынып кдлыпты, кунде бгр уйде журш, - деп апам да дес берер емес. - Сырласк,ысы келген шыгар оцаша, - деп к ппп отырган жецешем де араласты, кез1 кулшдеп. Меш Усен аганыц улына куйеуге шыгады дегел1 бе- р! Уюлайдыц к,абагы ашылып, маган к,амк,ор жецгедей карай бастаган. Экемнщ ушнен кететшше куанып жур- ген сыцайлы. Эрине, мен де оны тусшемш, уш баласы ержетш келедц к©п узамай оздер! де кел1н туаредь вап- 0Н1П отырган уйде баласымен кайынацлю журген ымге жагар дейсщ. Экем меш апама ыцгайлап, жатын болмесн ие бармай, келшше залдагы диванга тосек салгызды. Мен куана-куана апамныц болмесше бардым. Алдымен анамньщ басын укалап бердш. Аягын да жуып, укалап, майлап кой- дым. Апамды кондфудщ айласын тапканыма 1штей мэз- 400

Ош. Эоден жагдаиын жасаган соц, жецгем айтпакшы, апам екеум13 тушмен сырласып шьщтьщ. Сенбйе куда келетппн Суцкдр екеум1з осы жолы Мэлспен Алматыга кететшш1зд1 хабарладым. - Кудаи сенщ ендт тагдырынды Усеннщ баласына •; уйгарып отырса, шарамыз бар ма? -дейд! апам. Сонда да амалы жоктыктан осы кадамга барып отырганын быдфген. - Апа, С13 неге Мэлсп унатпайсыз? - деп сурадым, кещ- л1ме туГпткы болган суракты жасырмай. - Ей, шырагым-ай, Мелк деген алтын бала гой, неге унатпаиын. Денсаушылыгына алацдаймын да. Эйел деген байга тигеннен кейш осш-онш, арка суйер азаматы бар бо- лып журсе дейсщ гой. - Апа, баягыда Мэлсп ауру деп едпдз, казф Алматыда —— быдей сот болып жур. Ал арыстай болган Эмфден айыры- лып калдык, кой. Сондыктан жаман ойламацызшы. Мумкщ Мэлспен осш-ошп кетермш, - деп кезше жас келдь - Кой, балам, жылама, кэр1 шешеце ренжше. 1ншалла, осш-он! -деп, бауырыиа басып, тобемнен суйдк Ананыц та деген канша жылдар ©тсе де озгермейд1 гой. Сол гажайып тске масайып, анамды кушактагаи калпымды уйыктап кеттш. Сенб1 куш ала тацнам б1здщ уйде куда кутудщ карбаласы басталды. Туске карай Кетпендеп туысгарымыз, ага-женгелер1м1з де келш жетп. Меш коргеннен бетшнен суйш, бакыт т!леп, баталарын берш дастарханга жайгасты. Асханада ет асылып, камыр жайылып, бауырсак пен тэтп- лер шсфипп жатты. Мен оз дагдыммен терезеден кершшщ ушне кез тастап КОЯМЫН. : Бхр кезде алтын какпа айкара ашылып, коржын-кошалак котерген топты эйел мен еркек кошеге карай бет алды. Оны коре сала мен томенге тусш, жецешеме: «Кудалар бгзге карай шьщты», - деп сыбырладым. Сол-ак екен Угадай: 401

- Апа, кудалар кеде жатыр! - деп жар салды. Ер адамдар устел басынан котерлш есжке бетгедь Жецгейлер аркан тартуга, шашуга жупркш эбперге тусп. Меи к,айтадан екшгш к,абатк,а котерБпп кершшщ ауласына к,арап турмын. Еакпе-еак отырып кудаласкан К.ЫЗЫК, екен. «Еюнгш марте куиеуге шьщса да осындай ырымдар жасала бере ме?!» — деп ойлап коямын 1штей. Мэлстщ экеа мен тагы бф ер адам алдыга тусп, калгандары - еркек, эйелх бар, соцынан ердь Терт жтт ею-еюден коржын аркалап келе жатты. Ец соцында Мэлс пен жанындагы бф ер адам, арэ, куйеу жолдас болар ке­ ле жатты. Кдзактьщ барлык, салт-дэстуршен куданы ку- тш алып, залга келш жумсак орындыкдар мен диванга жайгасты. Усен ага ©31 ертш келген курметп туыстарын таныстырып жатты. Мэлс жолдасы екеу1 еак жакта отыр екен. Ауданымызда Молдахмет деген энгш, сер1 агай бар ед1, сол К1С1 «ел ардактысы Усен аганыц жалгыз туягына ел аралап жар хздеп журш тацдау осы уйдеп атына заты сай ете аяулы кызга тускешн елецдетш» жетюздк Б13Д1Ц жактан экемнщ ет жакыны, елге сыйлы Мукан деген агамыз соз алып, кудалармен танысып, кудандалы болып жаткандыктарына куаныш бМдфдЕ Сугщар мен Бейбарыс бар, юшкентай ащлш тортеушхз жогарыда отырмыз. Улдар теледидарга алданып, юшкентай сщлш Барби куыршагыныц уйш курап, соньщ жиЬаздары мен кеилектерш реттеспрш езшен-езк Улкендердщ келю- М1не араласпай, тшп кездерше коршуге уялып, жалгыз- сырап: «Неге Шарайнаны шакырмадым, кыз жолдас болам деп жур ед1», - деп ойлап улгергегпмше, томенп кабаттан «Куда кутты болсын, Уюлай жецеше!» деген курбымныц дауысын еспдш. Куанып кетш, жетш барып кушактары- мыз айкаса кетп. - Бупн екенш кайдан быдщ? - десем: 402

- Менщ бымейтшш бар ма, «саган кыз жолдас болам» дегешмД1 ескермеитшщдх откенде бай^аганмын, сондьщтан кулагымды Т1Г1П журщ, жецешемнен еспп жетш келдш, - деп дабырлай сойлеп, жанары жайнап, куанып тур. ЕттЬ- жец4‘ °олган 004 басына орамал байлап алган соц ба, 031 менен ересек кершедх. К;ыз жолдастан герц жецгеге лайык, ак,к0щд курбым гой. - Устще неге жаца кейлек кимегенсщ? - дед1 келген са- иын коретш жасыл койлепмд! унатпай. - Жас к,ыз ба едш, жасауын дайындайтын, - деп едш: - Жас к,ыз болмасац да жаца ©мхр бастап отырсыц, енддг бак,ытым баянды болсын де. Жур, К0йлепцд1 ауыстыр, - де> цолымнан суйрей жонелдк Койлек жок, емес едх, Алматы барганда кием деп бфнешеуш алып койганмын. Соныц б реуш тацдадьщ. - Бурынгы кшмдерщнщ бэрш тастап кет. Сен енд1 со тыц эйелсщ, Усен аганыц келшктц! - деп к,ояды. - Аяш, сырга салуга шацырып жатыр! - деп Укьлай ке/ дь Дэл осылай дауыспен, дэл осы созд1 бурын да еспгем. Айтцан С031 мен дауысынан баягыда Эмфлер куда ту- сш келгендеп сэт есше тусш кетп. Журепм шымырлады. Сонда Мэлст1 корш калып, Эмфге баргым келмеген ед1. Сол солк,ылдак,тыгымнан ба екен, тагдырымныц тас-талк,ан болганы? Сол сэт к,айдан гана есше тусш кетп? Енд1 тастай катып, ешбф алацсыз оз жолыма тусуш ке- рек! Сол жолда Мэлстщ кддынан устап, Суцкдрымды же- тектеп, тек алга журуш керек!» - деп, езшдБезш кдйрап, теменге к,арай баспалдакден тусш бара жаттым. - Кудаги, сырга тагамыз да, кдрсы болмасацыздар, кел1- Н1М13Д1 бугхн алып кетемЬ, тойды тагы ацылдасармыз, -дед! Мэлстщ анасы. Мен кдтгы кысылып турмын. Жецгеа кулагыма сыргасын тагып болган соц анашым К0Ц1Л1 босап: 403

- Мб/ис балам, саган жалгыз к,ызымды тапсырып турып айтарым: сусыз жерде шэй к,ып 1Ш, ассыз жерде куырып же, тек кррлама. Усеке, азге айтарым, той жаса демейгшз, бЬдщ к,ызымыз б1р жолы есж корш келгенш ескерте кете- юн, - дед1 анам. - Жэкетай кудаги, 613 Аяулымды езхмхз к,алап алып ОТЫрМЫЗ. Оныц ОТКеН ©Мфшде 1С1М13 жок,. Б13 уШ1Н шацырагымызга туцгыш тускел! отырган келш1м1з. Узак, куткен к,уанышымыз. Мен жалгыз улыма дурмдет1п той жасап уйленд1руд1 армандагалы к,анша жыл... Сол кунге жеттш. Сондыктан Аяшк,а ак, койлек кипзш, занды неке- лест1р1п, босагадан аттаггыргымыз келед!. Той куньн белп- лешк. Мешц де ел-журтым, агайын-туганым бар дегендей. Ал Аяшты осы жолы Мэлске к,осып Ж1берей1к, Суцк,ардьщ мектебш жондеп, оздер1 алацсыз тойга эзфленсш, - дед1 Усен ага журтты аузына к,аратып. К^удаласып жатк,андар к©стап гь^аа жонелд1. Мегнц ей кезш экемде: бе-пшц эжзмдер! айгызданып, екх урты салбырап тус1П кет1ПТ1. К,ыртыстанган мацдайыньщ аргы жагынан ак, бурылданган к,ыск,а, т1юрейген шаштары кер1нед1. Жанарыньщ бояуы оцып, бозгылданып, к1С1ге олеус1рей карайды. Селд1реген сак,алы мен сирек муртына да ак, араласк,ан. Кдйран экем! Баягыда нардай ед1, енд1 шоккен туйедей болып тор алдында жастык,к,а жантайып жатыр. Анда- санда жарык,шак,танган дауысын шыгарып, сезге араласып к,ояды. «Не улдан, не к,ыздан бауыздау к,удам жок, бас ауы- рып, балтыр сыздаса басымды суйейтш, суйекке тусет1н- дей», - деп кейде к,амыгып к,алатыны бар едк Ендд Усендей ел ардак,тысымен к,уда болып кецм1 жайланып отыргандай. Ал менщ экеммен салыстырганда Мэлст1Ц экеа Усен ага, жас жагынан улкендш болса да ж1пттей тыц, тор алдында ушатын каршыгадай болып к,омданып отыр, агы басымдау кайратты шашы к,алыц, оны шалцайта тараган. К,ус мур- 404

ныныц ек1 жагындагы кос жанар т!ке караса ецменщнен ■ отердеи. Кальщ касы салбырацкы. Сопакша бетгщ суйеп Я шыгыцкы. Уза к жылгы билжте болганынан шыгар, сейле- ■ геиде дауысы эм1рл1, соз! суйектен отердей. Оган карсы ке- лер пенде жок сиякты. Сонымен ею жак ол юсшщ уэжше токт ап, улкен тоидыц мезплш нактылады. Меш ертецше экемшц уйшен узататын болып шепгп. Мэлстщ жанына Алматыдан Хасен деген жолдасы ерш келштп Еке)й университетте бфге окып, бупнде б!р салада кызметте кершедп Т1л мен жагына суйешп калган ку тьл- дшщ 031. Ею баланыц экеа екенднт таныскан сэтте айтыг салып: - Мен бьлетш Мэлс болсац максатыца жетпей ко: майсьщ. Меш келер жылы-ак куып жетш ею ул суй; отырарсьщ. Б1р ульщ казфден бар, - деп эзыдеп кояды. - Мен бьлетш Аяш болса бара епз тауып, уш улме Мэлсп сенен оздырады, - деп, менщ Шарайнам да калыспа Э31Л тастады. Куда-куда десш, куйрык бауыр жескен, мьщ жыл- дык куда болган жаца туыстар туннщ жарымына дегпн эн шыркап, жыр айтып таркады. Меш ертеа туске карай уй- ден узататын болды. - Алдымен Аяшты узатып салайык, Суцкар олар Алматыга шыгарда бфак косылсын, - деп шепт бхздщ эу- леттщ «генерал кемтрЬ. Корппден коргшге кыз узату деген мен керш журген узатулардан ©згеше болып шыкты. Куйеу жтт жолдастары- мен келш, отка май тамызганнан кешн жиналган топка ду- ршдетш турып Курмангазыныц «Сарыаркасынан» шашу шашып, баталарын алды. Енем «оалаларымньщ жолы ак болсын» деп, ею уйдщ ортасындагы кара жолга ак сэтен то- сетгп, меш сонымен ею жецгеа алып журдь Усен аганьщ ауласына юргеннен шашу шашылып, жо- лымньщ бэр! адыраспанмен аластатылып, есжтен енген- 405

нем отк,а май куйгызып, басым_а е.тектей ак орамал жауып аналар казака бар ырымныц оэрш жасап карсы алды. Ак, жШекпен комкермген шымылдымшше отыргызды. Шырай бастаган курбыларым мен Мэлс жагынан карындастары жаныма жайгасып, эшш-жыршылар енерлерш токтк - Беташарды улкен тойда бф-ак жасайтын болдык, айналайындар, - дед1 улкен жецгесь - Кешке карай некекияр болады, - деп тагы огреуг хабарлады. Сонымен сол куга Усен аганьщ кара шацырагыныц табалдырыгынан аттап, Мэлспен неке суын хшш, жаца омфге кадам бастык- Мэлстщ отбасы мен агайын-туыстарына келщ шэшн берш, ертесше Сункарды ортамызга алып, Алматыга жол устадьщ. Мурат пен максатка жеткенде Алматыдагы жаца орта мега жатсынбады. Казактыц салты бойынша Мэлстщ достары мен эрштес- терх61ЗД1 кезек-кезек шакьфа бастады. «Кудайы конак келсе, кут келед1» дейтхн казактыц урпагымыз гой, оз шацырагы- мыздан да конак узммедт Мэлс кобше жумыста. Улым да жаца мектепке бара сала, жаца ортадан жаца достар тауып, тез уйрешсш кетп. Ата-енем кезектесш жиг келш турады. Экпелерх мен карындастары да жалгыз бауырларыныц шацырак котерге- шне куанып жургендей. Бэр1 осы Алматыда турган соц, апта сайын келш, бф дастарханда бас косамыз. Желтоксанныц басында жомарт Алла ыкыласын туарш, маган тагы пер- зент суйетшшнен хабар бердь Шынымды айтсам сол белп- ге 031м сенбей, эйелдерд1 карайтын дэрйерге бардым. Жуз1 жылы, К031 доп-доцгелек, касы жаца туган айдай киылган эдемг келшшек екен. - Канша балацыз бар? - деп сурады алдымен. - Бфеу... 406

Нешнпхп жолы еИкдоат болуьщыз? - дегешн тусшбей к,алдым. -Тусшбедш! -дедш. - Тус1к болып, не бала алдырттьщыз ба?! Тагы б!р балам туылган соц ею айдан кейш шелней кетп. - Неден? - Аурудан... - К,андай ауру, тук,ымк,уалаушылык, емес пе? - деп кддалып сурады. — Жок^ полигонда турдык„ атом зардабынан ауру болып ТуДЫ. - Кеилрщгз 613 бмуге тшстш, ол С13 бен баланьщ саушылыгы ушш, - дед1 ибалы жузше арай жупрш. Ундемей эйелдер жататын орынтак,та жатырмын. Ею К031М аспалы шамда. «Неге сонша тергейд1, екщабат емес шыгармыи. Мэлстщ саушылыгымен тез бала кетергенш сенпаз бе? Алданып кдлган шыгармын», - деп ойлап к,оя- 1 мын. Дэрпер 1Ш1МД1 басып к,арап, элдебхр ыдыскд жахпа алды. Т031М1МД1 сынагандай ундемейдь Бгр кезде: - Слз екщабатсыз, тура берсещз болады, - дедь 0з кулагыма 031м сенбей, куаныпгган журепм тарсылдап кишшд1 киш жаттым. Дэрпер етекыршнщ кел- ген уакддтын сурап, оны езшше санап: - Жетнсепз апта, - деп есептеп шьщты. - Келеа дуйсен- бпе келщв, УЗИ жасатайык,, - дедь Эйелдер кецеа уйге жак,ын едд, жаяу келе жатып «УЗИ- ден анык, коргенше, Мэлске хабарламай тура турайын», - деп шештш. «УЗИ-де тагы да бгр жершде кемдж оар десе к,айтем?» деп тагы уайыммен, 1штен тынып аптаны да ет- К13Д1М. УЗИ-ден кдрап жаткдн дэрпер. - К,анша балацыз бар? -деп сураганда, «бул да ауру, не 0Л1 шыгар, эйтпесе, неге сурайды» деп журепм зу ете тусп. 407

'Ч - Б1реу. - Еид1 ушеу болады, хшпрздеп епз екен, - деп, экранына уцЬнп карап к,ояды. - Тукымдарьщызда епз бар ма?! - Бммеймш. БИде жок сиякты, естшеппш епз дегендк - Онда экесшщ тукымында бар шыгар. Бугшнен есепке турьщыз, 0311-ЦЗД1 кутннз. Р^уттык,таймын! - деп, мен упад куанып тур. Мен сонда да кудшмд1 нактылап алгым келщ: - Денсаушыльщтары дурыс па? - дедш. - К,аз1рг1 уак,ыты бойынша жетыулер! калыпта. Алдагы уакытта ай сайын осуш кадагалап туратын боламыз, — деп, сондай бф ыкыласпен шыгарып салды. Алматыныч жайлы куз1 кыска ауысып, алгапщы кар се- белеп турган болатын. Ауада ызгар бар. Куаныштан аягым аягыма тимей, уйге канат байлап алгандай ушып келдщ. Мэлс жумысынан оралганша отырарга жер таппай, оныц жаксы коретш аскабак коскам мэггпсш дайындап койдым. Улым ©3 белмесшде сабагын эзхрлеп отырган. Менщ К0Ц1Л1МД1 куптагандай сол куш Мэлс жумыстан ерте оралды. УшеушП тамактанып алганша шыдап, айт- падым. Тек жатын болмемхзге барганда тана: - Мэкебай, б1зде улкен жацалык бар, - дедпм жарыма еркелей карап. - Не болды, кокемдер келе ме? - деп куйеуш маган ку- лшарей карады. Эке-шешемП «Алатау» шипажайында демалып, кайтатын уакыттары болып калган едх, соларды еске алган. - Жок! Одан да керемет! - Не болды, айтсацшы ендд? - Мен еикаоатпын, епз баламыз болады! - деп б!р-ак актарып салдым жацалыгымды. Алдында тосектщ успнде коз! оакырайып, кулагы калкиып тыцдап отырган ол тесек- тен атып турып маган карай журш келе жатты. Эдеттепдей колымен манаиын карманып, не таягын 1здемед1. Улкен то- секп айналып, жаныма жетш келга, кушактай алды. 408

— Жаным сол! Жаным сол! - Деп, жанары боталап, бетр к,арап тур. - Епз дейсщ бе? ме - Иэ! «Епз» дед1. - Шын ба? Менен бала бола ма, болмай ма деп журген- де, епз... деп, меш кушацтаган калпы тосекке алып урды Умар-жумар оолып куша^тас^ан цалпымызда бю-бЫмхз- Д1 суиш жатырмыз. г к' - К,ашан бьлдщ? - дейдь - Ек1 апта болып к,алды... - Содан бер1 шыдап айтпай журсщ бе? - Дэрйер ыак,тыласын деп куттш, бупн УЗИ-ден керш, аныгын айтты. - Аллага рахмет! Жаным! - деп кайта кушагына орап алды. - Есщде ме, сеш алып келгенде, Хасен: «мен быетш Мэлс болсац, меш куып жетесщ», - деп, Шарайна «епз болады» деп, екеуг айтысып едг гой, Алла естщ тмектерш! - деп шаттанып жатыр. - Сол айткдндары келетш болды, Аяшым, сен жарадьщ! - деп, куаныштьщ толк,ынынан шыга алмай, меш аймалай бердь - Мэлс, жюер ендх, жарьщты еппрешн, - деп ^ушагынан сытылып шыгып, орнымнан турдым. Жарык, сендфпшке кетш бара жатып, тесектщ жанында суйеул1 турган Мэлстщ балдагына К0зш тусш кетп. Оныц белменщ аргы жагынан вз аягымен таяк,сыз келгеш елестей женелдк - Мэлс! - деп тацыркдган дауысым шыгып кетп. - Не болды? Шр жерщ ауырып тур ма?! - деп, ол басын жастык,тан жулып алды. - Сен жаца аиа жерден маган озщ жетш келдщ гой. -де- Д1М. Ол кеудесш котерш отырып, жан-жагына карап: - Шынымен де балдаксыз журдш бе? - деп таныркады да, аягын тесектен туарш, кетершп, денеан ез ое™е” ™ устап, маган к,арай сэбидей кдлтандап журе оастадь . 409

- Тэй-тэй! Тэй-тэй! - деп кулш коям. Б1р... ею... жетю.он кддам жасап келхп 0зше кушагьщ ашып турран менщ белшнен орай тесекке к,улады. - Жаным, жак,сы хабарга куанганиан сен журш кеттщ! -деп бет1, К031 демей сушп жатырмыи. Жылап жатырмын. Ол да мына ею бфдей куаныштан жасыи тыя алар емес. Тацертецп шэй устенде бул жак,сы хабарды ата-анамызга калай жетюзетхшм13Д1 акылдастык,. — Ертеи квкем мен апама баикап аитайыю куанганнан эже-аталарыиьщ к,ан к,ысымы кетерьпп кетпесш! - деп кул- д1 Мэлс. - Сен айт жайлап! - Алдымен неге Суцкарды куантпаймыз? - дедх Мэлс. - Ол да кешке естхсш, - дедш мен. - Аяш, мен тунде куанганнан балдак,сыз журш кетт едхм гой, - дедх Мэлс юреберхсте кабыргага суйеулх турган балдагын нускап. - Иэ, кеше экеа балаларыньщ хабарын тхк турып кабылдаган, - деп мен оны к,айрап койдым. - Онда корешк, - деп орнынан турып, еакке беттед1 са- най басып. Бурынгыдай кабыргаларды жагалап, суйенбедк - Жарайсыц, экеа! Олар жарык, дуниеге келгенше, аягыцды нык, басып, перзентханадан ©зщ кетерш шыгасьщ! - дедш, жанына келш бетшен сушп. - Эзфше балдакты тастауга болмайды! - деп, колына узак, жылгы серхгш устата койдым. Кешке карай шипажайдан оралатын ата-енеме ка1~хыс- тырып дастаркан эзфледш. Мэлс жумыстан оралганда ул- кен юсхлердх ала келдк Шацырагымыз шаттыкка толып, ак дастарханда бас косканда, Мэлс жацалыгымызды айткан. - Бхздщ ардакты ата-анамыз, аздердщ ата-эже деген жаца мэртебеге ие болатындарыцызды жэне келе жаткан немерелерщхздщ епз екенш хабарлап, куанткымыз келедх, - деп жаксы хабарды ата-анасына еркелей, салтанатты тур- де жетюздк 410

- Балам-ау, Алла Кздщ кез жасымызды к0рд| ма, «■ем жылап жюерщ, орнынан турып келт мен! в - деп эуырына басып, мацдайымнан суйдп - Жомарт Аллам! Жомарт Аллам! Мойныма буп салып пленен плеушдг бердщ бе?! - деП/ экем1з ^шак де ор- нынан турып кетш, - «Ак,сарбас! Ак,сарбас!» деп кдтты дауыстады. Мэлс устелд1 айналып жанына жетщ келт еад суцгыла жан емес пе: - Мэкебай! Сен журш кеткенбгац, мен шынымен сенщ жургешад керш турмын ба? -деп тйерлеп отыра калып, улын кушак,тап жылап жгбердь Не дейд1?! деген апам да кез! алакамдаи оолып, екеу!не к,арап, жандарына барып куйеу1 мен улыньщ басын косып бауырына басып, ушеу1 агыл-тепл жылап жатгы. Суцкдр екеумюдщ де жанарымыз куаныштан боталап турды. Мундай тевдеа жок, к,ос куаныш б!р кунде болады деп кш куткен. - Кеке! Апа! Кеше келшдерщЬ балалардьщ хабарын айткднда, куанганымнан осылай ез аягыммен жур1п кегг!м. Алгашында менщ белмеде журш жургешмд1 куаныштан 031М13 де байкдмаппыз, сочынан Аяш байкдды. Аяш «эз1р- ге таягьщды тастама, балалар дуниеге келгенше» деген сон, таяк, устап журмш. - Жарык, дуниелерш сол! Куаныштарьщ узагынан болгай, - деп, апам 01ЗД1 эл1 айналып-толганып жатыр. - Ак,сарбас атадым! Ак,сарбас атадым! - дед1 атам да. Ол К1С1 эл1 де ТОЛК.ЫНЫСЫН баса алмай турган едЕ - Ата, ак,сарбас деген не? - деп сурады Сугщар. - «Ак,сарбас» деген - т1леу т1леп, ак ниетпен кудаиыга сойылатын мал. Ерекше куанганда «Алладан тглек тыеп, соган жетюзе гер» деп шалынады. Енд1 апан екеум1з ауылга барганда, сол атаган малымызды сойып, кудаиы тамак бе- рем13, - деп тусшдгрдЕ 411

-Келшнщ жуктышн енеа абысын-ажындарына «курсам шашу» жасап хабарлайтын болган атам к,азак,та. Бфац 613- д!ц жагдайымызда эзфге сушшшлемей тура тураиык,. Атасы ак,сарбасыи шалып, кудайы тамак, беретик елдеплер- ге. 0з уЙ1М13деплерден оаск,аларга айтпалык, т1л-коз бар дегендей... - деп; енем ез ойын ортага салды. Маган ерекше б1р аналык, махаббатпен мешрлене к,арап к,ояды. - Дурыс айтасыц, - деп, эйелше к,осылган атам: - Мэ- кебай, баз-базда эйелд! де тьщдап к,ою керек, - деп,улына эзмдеп, кезш к,ысып к,ойды. Ак,жолтай хабарды еспген улкен кюлер ауылга асыгып, жолга шык,ты. Бейсенб1 куги ак,сарбастарын шалып, кудайы ч тамакдарын тараткднын телефонмен б1зге жетюздн Кдмшыньщ сабындай гумырды суйген адамьщмен ет- юзгеиге не жетсш. Мен когцлш шапкдн тагамды жеп, куйеуше еркелеп жургенде, уак,ыт деген зымырап, жаца жыл да еок к,агып турды. Суцкдрдын, Аякоздеп атасы мен эжео келш, кен- же баласыныц ушнде жатыр екен. «К,ыскы демалысты жанымызда етюзсш» деп, немересш суратып алды. Б13 оз кдрттарымызды куанту ушш ауылдагы к,арашацырак,к,а тарттык,. Келгеннен енем меш отыргызарга жер таппай, кдндай тамакда тэбетш тартатынын бакдллап, жерж асымньщ не екешн бглпо келш, асты-устше тусга бэйек болды. Атам да Мэлс екеум13Д1 айналып-толганып к,ояды. - Апам мен кекеме келгешм1зд1 айтып, амандасып ке- лейхк, - десем де уйден шыгармай: - Кешке шак,ырдык, к,удаларды. Сонда керш бф-ак, куансын, - деп, Ж1бермед1 енем. Ауызашарга теркшдерш тугел келдт Мегп кергеннен апам: - «031 болган к,ыз торкшш танымас» деген осы! Алыстан келед! де, еокпе-еок отырган экесще барып амандаспайды! 412

бассалдым. ^ сьш оарып, - 0и, айналаиыным! Аман болсац болды, экец взьак, ке- лед1 сеш коруге! - деп, бар мешрш теге бауырына к,ысып, твоемнем шскедг. Агам меи жецешем де кушактап сушп, амандыгымызды сурап жатты. Бэрш байадгыш апам: - Мел1сжан, сен аттаи шауып кеткенбгац? - деп балдак,сыз конактарды т!к турып карсы алып жаткан Мэлс- ке тацдана карап калды. - Купы болсын, кадамьщ! - деген анамныц жанарынан жарк, еткен куаныш сэулеан кердщ. - Ай, шырагым, мынауыц жак;сы болган екен, келе гой, - деп, экем кушагына орап, мацдайынан суйдх. «Мэлсжан жштгщ султаны гой, аттен аягынан зак,ымданып калганы болмаса!» — деп, кушнетш жан экемнщ куанышында шек болмады. Жаца жылга орай экесшщ шацырагына кенже кыз бен улкен к,ыз куйеулершен, жиендермен келдь Енем оларга эулеттеп ен, басты жацальщты 031 жетюзш, суйшгш алып мэз болды. Клара эпке меш менсшбейд! деп ойлап, кеп жоламауга тырысатынмын. - Аяулым, сен б1здщ эулетп шеказ бак,ытк,а жетш- дщ, - деген ьщыласы мен мешрш кергенде, асыгыс ойлап крйганыма уялдым. Менщ ай-кушм жак,ындаган сайын енем бфге боса- натындай толгатып, мазасызданып кета. Кун сайын те­ лефон шалады, т1пт! соцгы айда «Епз босанган очай ма?! Уак,ытынан бурын толгак, келш кдлса, уйде жалгыз болып к,алады», - деп уайымдап, б13ге келш алды. Атам екеушщ телефонмен айтатыны тек менщ жырым. «Не штш, не жед1м, таза ауага шьщтым ба, кдлай уйьщтадым, кдбагым к,алай» дегендей. - Аяш, эйелд1 босандыратын К1НД1К шешенщ орны жайлы бглесщ бе? - деп сурады бф куш. 413

- Жок, ондай ездер! сайлап алатын кшд.к шеше емес, нагыз баланьщ кшдшн кесш тудырып алатын адамды айт- ам, — дед! де, 1стбп отырган г1рл1гш тастай салып, кол сомке- анэкелдь Ары-берх араластыра карал б!р газет киындысын шыгарды. Онысын: - Мше, мынаны ок,ышы( - дел маган усынды. «Кдзак, энцеклопедиясынан» коппрмген «Кшдш шеше- шц бала тэрбиесшдеп орны» деген макала екен. «Кдзакта «юнд1к шеше» ерекше орны бар, ете кадф/ц тулга деуге болады. Баланьщ озшщ туган анасынан кейшп ардактап курметпен карайтугын анасы - осы кшдш шеше. Кел1ннщ бойына алгаш бала бтп, «ак алгысты» болып, же- р!к болып журген кезшен бастап, енелер1 балага юндж ше- шеш хздеп, 1штей таадай бастаган екен. Ол аральщта «мен болайын» дел колка салушылар да кобейедт Солардьщ арасынан енелер болашак ындш шешеш оздерх тацдаган. «Ой, ана пэленшенщ мшез1 биязы, озг унем1 жайдары журе- Д1», «тугеншенщ колыньщ шмерлт бар» дел келшшектердщ жаксы касиеттерш жинактай келе, кшдш шеше алдын ала белпленедт «Болашак немерем1здщ юндш шешеа езщ бол, ниетще жет» дел келшнщ енеа колкасын айтканнан кешн К1НД1К шеше келшге камкор болады. Ол аягы ауыр болашак анага бойын кутудк журш-туруды, тшт1 калай тамактану керектшне дешн уйретш, 1ште жаткан шарананьщ озше эу бастан-ак осылай камкорлыгын жасаган. Кел1нд1 босанды- рып, баланьщ юндтн кесш анасынан ажыратып алатын «ак колды ананы» «Кшдш шеше» дел атаган. Кшдш шешенщ рол1 эркшге буйыра бермейдк Ауыл 1Ш1иде ерекше беделх бар, акжаркын, м1незх жайсац, ко­ лы жещл, жолы ашьщ аналарга гана буйырган. вйткеш, сэбидщ кшдшн кш кессе, бала соган тартады дел есепте- ген. Сол себептен де текплшке ырымдап баласыньщ мшез! 414

оне ажыратып алу даркерлердщ кузырьшда™ 1с. с босанган эиелдер кеоше баланьщ кшдМн кщ кесюТ а де бермейдЬ - депть н оме — А па, окыдым, — деп езше берш жатыр едщ - Не туандщ? - дед1 мугал1м ге ук,сап. - Б1з кшддк шеше дайындамадьщ. Босанганда кщ кщдь пн кесетшш де б!лмейм1з, - деп кулд1м. - Мше, осы мэселе меш катты ойландырып жур. Ертен туытканага барганда балалардьщ кшдтн йм кессе, мшез- дер) де соган тартып кетет1н1н ескер. - Маган акушердг тацдатпайды гой, апа, - дед1м. - СуН,К,арДЫЦ К1НД1ПН ЮМ кесп? - Анык, бммеймш, орыс па, татар ма, б1р дэу сэры кезек- ш! дэрпер туыт кабылдаган, сол кескен шыгар. - Эне, сондай болмасын деп, саган сабак, бер1п жатыр- мын. Баягыда осы Мэлсп босанарда турган жершпде баска улттар коп болды. Туытканага тускенде б1р казак, керме- дш. Содан «баламньщ ющЦгш казак кессе болар ед1» де- сем, «казагьщ ею куннен сон; кезекшшкке келедй сонда туарсыц!» - деп, мет мазактады бэр1. Толгагым катты болса да шыдап, Райкан деген казак акушердщ кезекшш- г! болганша жаттым тырысып, «Кдрньщ жарылып кетедЬ>, — деп коркытса да шыдадым. Кор1п журон, оаламньщ мн нез1 жайдары, ултжанды. Кейш араласып кетг1к, тура сол Райкан апасына уксап тур. Сондыктан сенщ де туытынды кабылдайтын эйел казак болсын. Кудайга шуюр, каз1рп заманда мацаймыздыц бэр! казак кой, - дед! апам ез кет­ лшде журген 61 р ойын актарып. - Апа, мен! Клара тэтем мединстигугга б!рге окыган ги- некологтьщ перзегггханасына апарам деген. Сол куроысы кесетш шыга, - деп едш: 415

- К^удайга шуюр, замандарыц жак,сы гой, - деп ку к,алды. Бф кезде: Ь1п - Аяш! Осы сенщ 1шщ томендеп к,алган сиякды мещч кезше, -дедт — Солай оолса, солай шыгар. «Босанасьщ» деген уя < жак,ындап к,алды гой, ертец Клара тэтем келем деген' 4е\" Д1м. Куиде кешке к,арай енем уйреткен дугаларды кдйталап, курсагымды сыйпалап балаларыммен тглдесетшш бар. Епздер1МД1 сай-суйепм сырк,ырап толгатып, таблги жолмен езш босандым. Екеушщ аралары он бес минуттан болды. ЮНД1ПН Роза Мамырк,ызы деген мшез1 жайсан, ак, К0Ц1Л, ак, к,олды дэрйер кесп. Ек1 шарананы кеудеме эке- Л1П жатк,ызганда, «Апамньщ коцБп жаиланган шыгар!» деп ойладым. Жар бак,ыты, ана бак,ыты деген осы екен! Жанарымнан акдан жылы жас бетшдг жуып, к,ос сэбшм кеудемдг жылытып, алпыс еш тамырым тип, алгашк,ы махаббатым - Мэлсшнен к,ошк,ардай еш ул сугпп жаттым. Отыз уш жасымда уш улдыц анасы болдым! - Б1здщ эулет уш-торт атадан бер1 жалгыз ул керш, жандарын жапырак,к,а тушп келе жатыр ед1, сол к,алып- ты Мэлс батыр бузды. Барден к,ос ул суйпзш, ата дэстурщ жалгастырды. Жетх атаиьщ тшмше менен бхр, Мэлстен еы тармак, кетедт Алла жазса, одан да кеп болар! Бар мурат- мак,сатым Мэлстен ул сушп, тук,ымымньщ жалгаскднын керсем деп едим. Кудай тьлеушдг бердП Немерелерьм- нщ атын Мак,сат, Мурат к,оймак,пын! - деген атам, пер- зентханадан шыкдан соц, келер жумада молда алдырып, азан шак,ырып, балалардыц есшш к,ойгызды. 416

эпилог Г=^рГ:^з^кеРем, Шошып оянып оалаларыма умтыламын. Епз улдарымды елжфеп емшп отырып туомд! ойлап кор- к,ып кетемш... Содам Максат пен Муратымньщ жуздерше вддалып караймын. Басынан оэшпайына дейщ тугеидеп, саусактарын санаймын. Дауыстап сэйдеп, «есги ме» деп тыцдаймын. Ашык тусп ойыишык,тарды ары-бер1 корсетш, квру кабыетш тексере- мш. - Эй, байк,ус балам-ай, жарылыс зардабынан зерезап бо- лып к,алгансьщ-ау! Кай гасырда, кай ел оз халкын кыргын со­ гыс болмай ата-аыасын ауру, урпагын жарымжан етт, осындай кааретке урыыдырган екен. Корыкпа, ол сумдьщтыц бэрг Кейес дэуфшен келмеске кеткен. Еидг деш-карны сау, аяк,-колы бутш, ак,ыл-ес1 дурыс балалардыц аиасысыц! Болашактыц, Тэуелаз ел- дщ, жердщ иеа осылар! - деп, енем жаныма келш, немересшщ бфеуш алып кушагына к,ысты. Екшниа менщ бауырымды жылы- тып, ак, мэмесш сорып жаткдн. Аргы болмеде улкен улым мен жарым жатыр. Мен не кормедш осы кунге жеткенше.... Замаиныц дауылымен Семейдеп сынак,тарда сыналып, Ерйс- тен отш, Сарарканьщ даласын шарлап, Хан-Тэщршщ бауьфына келш, бак,ытымды ендг таптым. «Эйел кьфык, шырак,ты» - деп, бабаларымыз бекер агггпаган екен, шырагым кайта жанды. Енд1 сол сонбесш! Эйел бак,ыты деген осы екен гой! СОЦЫ СэулеДОСЖАН Астана-Алматы, 2018-2019 жж. 417

АВТОРДАН: 031 баскарып отырган ощр халкыньщ керген к,аарет1 мен Тэуелазджтен берп тагдырын керкем шыгарма етш жазуды тапсырган Шышс К,азак,стан облысыньщ ЗК1М1 ДАНИАЛ КЕНЖЕТАЙУЛЫ АХМЕТОВКЕ Алгысым шеказ. Мухтар Эуезов «Абай жолында»: «Менщ керкем шыгарма жазып отырганымды ок,ырмандардыц ескеруш сураймын. бйткеш тарихи окмгага керкемдж кезкарас болады» - деп жазыпты. Мен де улы устаздьщ жолын устанып, Семей топырагындагы, ЖеЛсу жершдеп бауырларыма болган окига дэл сондай корсеЛлмепЛ деген екпе болмауын етшш сураймын. Шыгарманы барысында материалдар берш, керген-бшгендершен белккен МУТАНОВ ГАЛЫМК.АЙЫР МУТАНУЛЫНА - КдзУУ ректоры, УГА Вице-Президент! МЕДЕУ СЭРСЕКЕУ/1ЫНА Семей ещршщ ардакты азаматы, жазушы АЛГЫСЫМДЫ бнадгремш. 418

МАЗМУНЫ ...3 ...18 Кшдд юнэлайын............................. ...26 Жаца к,оиыс....................................... Усен агаиыц жалгызы............................ 43 Сезш буршж жарганда............................ .64 Алгацщы махаббат...................................... 84 Крш, елисгей ерке кунш.................................. 106 Жас шацырак,....................................................... 139 «Сынак,тыц курбаны болган кулыным...»........... 157 Сынак,та сынбагандар............................................ 178 «Заман-аиды зарлап, «1000 тырна» ушырганда» 202 К,ас1рет1 куш касиегп кунге айиалгаида............ 212 Жар кдзасы.............................................................. 224 К^айнардагы рухы мык,ты *;азак,тар...................... ©лара шак,............................................................... 245 Айкезбе ару............................................................ 249 Гашьпдгык, кумарлыкден - ол ею жол............... 268 Ат туягын тай басар............................................. 275 Тарихтыц жаца бет1.............................................. 279 Желж жецгенде..................................................... 286 Журект1 жаимен жуздесу................................... 294 Шайтанныц шашы................................................ 301 Бакыл бол, курбым!.............................................. 314 Улылар елшен аттаиганда................................... 328 «К,айтып келгеи к,ыз жаман»............................... 341 Кбайта оралган к,айран сезш.............................. 351 Бф кезде.................................................................. 357 361 «Сауда сак,ал сипаганша» деген........................ 376 Крштаск,ан жерден табысу................................ 400 Коршыер ............................................................. ... 417 ЭПИЛОГ................................................................ 419

ч Сэуле ДОСЖАН КДС1РЕТ пен ТАГДЫР Роман Компыотерде беттеген Г. Шаккозова Суретш салган Р. Скаков, Мукдба дизайны А. Калиева ИБ №12870 Басуга 13.06.2019 жылы кол койылды. Формат 60x84 1/16. Колем1 26,25 б. т. Тапсырыс N«5015. Таралымы 500 дана. Эл-Фараби атындагы Казак улттык университетшщ «Казак университет!» баспа уш. Алматы каласы, эл-Фараби дацгылы, 71. «Казак университет!» баспа уш баспаханасында басылды.

I ■ ■ .• а! |гы облысындадуниеге келген. ШШ' ШйШ М й емлекетпк университетшщ журналистика факультетш, срещЩшцзац факультетш бтрген. -|Е|бексЩфге|кайраткер! (2015 ж.) атагымен шщС^шЕшт^т]ттгщ^ЦЁШШШи ШЗЙШЗл йн®© ®5у2Шр0ШЕ!ДО еспубликалык жэне Халыкаральщ сыйлыктар- Дийу ШЗЗЗ& (Шшшеияда €ПЩ> Шгспан, нем1С, кытай, агылшын, араб тшдерше а^щкщць ОГшегдашгошшШ там^ра» баспасы; тмж, кршясы» (проза) [а» (проза) «Фолиант» баспасы; *в» «Ат)штт«(шюэзия) «Казыгурт» баспасы; . ,рей» (проза) / «Жазушы» баспасы; 'ЩШщ злам иес1» (проза) /«Фолиант» баспасы; » «зйетЬI жалгыз сер1ГШ» (поэзия) / «Дзстур» баспасы; : журек» (проза)/«Фолиант» баспасы; шш шж*тое сердце» (проза) орыстшшде/«Фолиант» 1Я *7Г_|я_Т_ТЛ »(проза) «НегЙогбзЫге Ргезз» Лондон Когда женщина заложница» «РгоПтесНа» баспасы ТЬе 1га§ес1у оГа Ьаз1агб» (Кердемшешц кас1рет1) . НейГогбзЫге Ргезз» баспасы, Лондон 2019 ж. «Улкен уйдеп урей» проза «ВККРгезз» баспасы . «Маймак каз» мультфильм! мен 20 шакгы эндер мэтшшщ авторы. -.\"Ж