Қасірет пен Тағдыр

болып орадады. Туш-пи ортасында ша^ыра цалса да, ЛЭм кетедЕ Апам жарыса турып- “ртьш™™*'^.Пдесе,«ШаКыртып жатыр» деп кучк <<К „ ЕнсЬ бэлниса кирап, аурулар кырылып кала ЭТ? - ,есе' «Апа, меи Гиппократ антын бергем» дейдк Гей «Гниды жеген сешч анть,нбар болсьш!» -деп, амаль, калмаган апам ульшаи тучшп, ез тесепне оеттеидк Укмай женешем болса, кайта онерге сол оеиш. Сызь,- льш салар едем. дауысы бар. ЕкеумЬ жана андерд. жазып алып, бфге уйренш журемм. 8кем енд1 «Кдйык,таны» бастаган. Он^дагыс_ы бэрЕмад энге тарту едЕ ол кулыгы жузеге асып, бэрш13 калай К0- сыла шырк,ап кеткен1М13Д1 озЕм1з де оайкдмай кдлыппыз. Жан-жагыма кдраймын: жецешем, Мэлс, тшл апам да: «Ескепцд! берцп маган, мен есешн, сен еспе» деп, кокеме карап, тамсана шыркап отыр. Эсем эндх эуелете тусш, бэрь М13 бфге аяк,таганда: - Бул ауылдьщ алты ауызы болды, ендг цонацкэде сурайык, -деп кекем Мэлске кдраган. - Ага, мен куй шертш берешн, энге жок,пын, -деп кулд! к,онагымыз. Сосын домбырасыныц кулак, куши келтфш, аз отыр- ды да, «Ерке сылк,ымды» топлдфе жонелдЕ Шдрюн, онердщ кудфетЕай! Титл апамныц 031 де шыдамай: - 0й, айналайын-ай! - деп жюерген. - Енд! онерш Аяш корсетсш, - деп кокем куй аяк,талып, эсер1 сейме тускенде тагы да маган к,олк,а салды. Кенжебикеа эн салганда, кокемнщ мереш есш, бойын мак,таныш кернеп отыратыны болушы едЕ - Ал баста, жецешец сураган «Бурылтайын», -дед! ол. Экем айтк,ан сон, апам жак,к,а енд1 коз салмастан: «Еш жок, тацбасы жок, Бурылтайдыц, Сагасы откел бермейдЕай, терец сайдыц, ахау...- деп сы- зьмтып к,оя бердш. 50

Кдйырмасына жецешем косылды: Ахау, бикем жар-жар, Алма мойын аксуикар, Хош-есеи бол, курбым-ай, К,урбылык,пем журд!м жай! - деп сьщсытканда, Мэлстщ кабагын котерш, магам тесме карап к,алгаыы байкдлды. Жанарыньщ ушкыны жаным- ды ©ртеп, эннщ созшен жацылып кетемш бе деп едш. 1иш жан-дуниемдх бгр дфы билеп, ей бетш алмадай албырап, к,ос алакаи оттай жанып эннщ соцына жетпм-ау. «Бу- рылтай» аякталганда бэр1 кол шапалактап жШердл Корил байбатшаньщ баласыныц аузьш аштырып, козш жумды- рып жШергешм апама уиап кетсе керек: - Элп Биб1гул апац айтатын эндг айтшы! - дегеш. Меш озшше 1штей куйпп баламен бакталастырып отыр. Кдлайда менщ одам мьщты екешмд1 дэделдеп, мереш устем туспек. Апам сурап отырган сон, не жан калсын, «Гаухартасты» шыркай жонелдш. Корил баладан уялсам да, апамньщ «намысын жыр- т)'ым» керек. Мен ушш апамньщ мерейшщ оскеш мацыз- ДЫ. Осы отырыстан кейш менщ корил уйше барып-келш жургеглмд! корсе де, апам ундемейтш болды. Мэлске «куй- ил бала» деп ат та койып алган. Кокем болса: - Эй, бф1 кем дуние-ай, Мелк айналайын жшттщ султаны гой! - деп тамсанып отыратыи болды. Сол куннен бастап Мэлс маган: - Неге музыка мектебше туеш, вокалдан дэрк алмайсыц? Нота уйренущ керек, консерваторияга бар, сенщ дауы- сыадай куатты дауыс сирек, - деп жги айтатын болды. Ме­ нщ жауабым: «Апам руксат бермейдк..» Улкем юаге карсы келе алмайтынын туешш, бфаз унде- мей журед! де: 51

Музыка мектебшдеп устаздарга тындатьш кереи.к, мен агайка айтамьш, вокалдан саоак оеретш о.реуге ““тьСатып кореш, -деп бурыигы эуенше каита оасады. Уйдеплер «мугалш боласын» деп оаягыда шешт койган, - деймш шарасыз мунаиып. суйемелдеп отырып, Мэлс баяу гана домбырасымен ЭН1МД1 аузыныц суы курып тыадаиды. Эшш дауысыныц ер жэне эйел дауысы болып еиге болшетхнш айтады. «Эшш ойелдердщ дауысы сопрано, меццо-сопрано жэ- не контральто-сопрано болып болшед], сейш, кдтелеспе- сем, сопрано» деп, суцгылалык, корсетедГ «Ертеде Гам мен Ма омф сурштГ Олар бф-бфш жаксы корт, уйленедк Олардыц жет1 баласы болады. Оларга ата-аналары: До, Ре, Ми, Фа, Соль, Ля, Си деген есшдер берштЬ, - деп музыка ель нщертепсш айтып бередг Кейде: «Егер аягым сау болганда консерваторияга тусер ед1м, енд1 жагдай булай болганнан кейш амалым жок, к,ой! - деп муцайып та к,алатын. Кейде жак,сы бф коцш-куйде отырганда: - Сен эшш болшы. Мен концертщиен кдлмай, ец алдын- гы орындардьщ бфпгде отырып, эгпцдх тыцдап, саган кушак,-к,ушак гул апарып журемш. Арбада отырып гул зкелген жтт кш? -деп сенен к;урбыларыц сурайды, -десе мен: ' - Мэлс мен енгш болтанша сен жазыласыц. Гулд1 сахнага шышп оерейн, -деймш. Менщ ко,,1л тупюршде Мэлс гатаоь™ Г™'МШНаН ЖУР‘\" Кетед1' де“ С*У адамдардын нГсЬд,кпе° * 4еГеН ИЫК СеИ‘М бЗР ** °Д б0ДСД Се‘ ВДрап уидемей калатын. Крде: намыстанбайсыд 11?-* °™ртаН МИЙМен катар журуге пеген еддм. Вфден не деп жа^е^Г кут- Калдым да: абдырап - Ол не дегенщ?, - Деп к,арсы сура^ койдым. 52

— Мешмен б1рге кошеде, бак,тарда, адамдар коп жу- ретш жерлерде кинодагы мугедектердщ жак,ынындай арбамды итерш журер ме едщ дегешм рой, - дедг, даусында б1ртурл1 031НЩ кдзфп халше деген жеккорн-пштен тугаи ыза аралас зм де жок, емес. «9рине, жаныцда боламын», - деп айтуга 1ШК1 б1р туйапм жЮермедт Отфж уаде берпм келмегендгктен: - Мэлс, папан, сеш емдету ушш бэрш жасап жатыр гой. Менщ агам да сет «жаттыгуларын узбейдх, дэрндэрмепн дурыс кдбылдайды, умгг бар» деп отырады. Сонша ецбек бекер кетедг деймкщ, -деймш жак,сылык,тан ум1ттендфпм келш. Тек оны умгггендфш емес, аягынан турып кеткенш жан-дуниеммен кдлаймын, Тэщрден тглеймш! Сол кунп эцпмем1з жараспады, себеб1, мен оньщ эрдайым жанында болатыныма кешлдж бере алмадым... Мэлс туралы ойларымды кунделжке жазып журетш- мш. Екеушюдщ к,арым-к,атынасымыз хуралы, корген ки- ноларымыз бен ок,ыган кгтаптарымыз жайында ак, парак, беттерше ак,тарылатынмын. «...аягы сау болса мпган карамас та ед/ гой, ана экпелерг мет естнен аттатпас еЗг. Орыстъщ «бакытсыздыцтыц ем бакытты болуга жэрдемдестг» деген макалындагыдай жагдай болып тур. Кврштщ басына тускен к)иындыц менщ бак;ы- тым сиякты. Анандай коркем, акылды, онер! мен бшмг бгр басына жетт артылатын жштпп кунде кврем, свйле- сем, жан сырына ортакрпасам, цасында отырып кино кврем, оперт тамаишлаймын. Ата-аналарымыз карым-^атынасы- мызга тек коймайды. Эаресе, Мэлстщ эке-шешесг мет квр- генде оз к;ыздарын квргендей куанады. Менщ Мэлспен дос- тыгымды куптайды. Тек энкелерI неге екент тустбеймт, мет менстбейдй Хан сарайыныц тэкэппар ханшайымдары сиякрпы...» «...Мэлс бугш кь\\ец жылкылар туралы кинофилъмдердг жинап алып, к;арап отыр екен. 53

Алулым.меношжагМгатускенгеШшаттыцчулагынИа -Аяулым.л „МЛ( _ жылцышы. Жпздаи сомрмен ЯЬ >»«««*. ««К» мШ зкелмен жарысатын т/гг- кезЫде байге «тына * мяаенмш. Сол кездерш- Кшынынескс «лып отырмын, - *№ Наше кушай уишп, кулындай цулдырацдап журетгн ишгында аропгп тпцылган оган деген аяныштан журегш кан жылады». «Мэлс: «Папам шетелге емдетуге апарамын деп отыр. Еа аягыммен жер басып журудг армандаймын!I - деген- де, журегш шым ете туспп, узакка кетсе, маган да циын шыгар, сагынамын гой деп ойладым. «Кднша уакыпща?» - деп сурадым. «Сонда узак баламыз» деди Метц оиымды окып отыргандай: «Сем сагынатын шыгармып!» - деди «Мен де се­ ну сагынамын» дегенду батылым барып пиша алмадым. «Еш- тецеге алацдамай емделт кел, кузде бгрге сабакка барамыз», - дед/м бар болганы». «Мына суретке откенде папам фотографты уиге алып ке- лт туарткен, бгреут саган берешн», - деп, алакандай тур- м-туат суретгн сыйлады. Артына: «Аяулыма! Мэцгтк- ке!» - деп жазыпты. «Неге мэцгшкке?» - деп кулдим. «Сен мет умытып кетпесгн деп...» - деду. «Меи сенг ешкашан умытпаймын!» - деп калай айтып цойганымды озим де байцамай цалдым...» Бфде уйге Шарайна деген сыныптас кыз кедгенде, Мэдс- ■пц сод сурет1 кдгаздарымныц арасынан сусып, дэд аддына туспес1 оар ма! Од да жыддам екен, бас садтан. Мен к,одынан жулып ада адмадым. Суретке жабысты да кддды. — Мына суду жшт юм? Жттщ бе?, -дед1 садганнан. - Жога, - дедщ жудып адтандай. - Кершшщ бадасы! Берш1, - деп К.ОДЫМДЫ создым. Од кддалып к,арап к,ояр емес. - Кершщнщ суретш нетып кггабыца садып журсщ, эй к,у к,ыз, урданып кдрау ушш бе? -деп тык,ыддап, меш к,аты- тып ауре. Айтарга сез таппай: 54

- Айна, бершИ - деп жалындым. Ол сурегп жогары ке- терш: -Шыныцды айт! - деп цоймайды. - Мугедек бала гой ол! - деп цалганымды байцамай, ть Л1МД1 Т1стей цойгам. Масцара! Маган не болды? Мэлстщ тан жарасын журтца жария еткешм не? Метц «мугедек бала гой!» дегешм эсер етп ме: - К,андай коркем жшт! К|ай жершен кемк? - дедь «Ке­ мк», - деген соз! жаныма тжендей цадалган. - Колк апатына тусш, аягынан журе алмай цалган, -деп шындыцты жасыра алмадым. Дегенмен, «Кемк», -деген се- 31 1Ш1МД1 тырналап, кулагымда жацгырып тургандай. «Ею аягымен жер басып журудг армандайтын, «Сеш сагынатын шыгармын!» - деп, к,иын сэтте унжыргасын туармеген жаны да, таги де сулу азаматца «кемк», «мугедек» деген сез- дерд1 тацдырып осы маган не болды?» - деп ойлаганда, коз алдыма Мэлстщ ойлы жанары келш, уяттан ертендш. До- сыма сатцындык жасагандай жайсыз куйге тустш. К,иын- дыцта оган суйеу болудыц орнына сыртынан кематкенш цалай?! Кдндай екЬкузд1 едш! 0з-озшд1 1штей аямай сек- Т1М. Сол ею арада: - Аяш, сен ауру жтттщ жылтыраган турше гашык, бо- лып журмкщ? - деп, Шара1~ша да кояр емес. Оныц цатн гездшне тац цалып жузше унсаз царай бердш. Алайда, жуастыгым оныц мысына тетеп бере алмай: - Мен оган гашык, емеспш, - деп цойып цалдым. - Аяш, мен сешц жан досыцмын гой, жанашырыц ре- тшде саган шындыцты айтайын, мына мугедекке бола уацытыцды сарп етпе. Арбага бгр тацылган адам ары царай сола бередр есщде болсын. ©цешщдх созып, умптенш жур- генде жастыгыц отедк Эр1 мен быетш сешц апац екеущд1 цоспайды да. Ойлан, - дед1. Ол аузы аузына жуцпай, б1раз сусылдады. «К,ай ана жалгыз цызыныц омфш к,ор цылып, мугедекке тацып бере- 55

ымак, болма!» - деп тагы =БЬ^=Т Гегенмеи, акыры сезшЬ жараспаган. Ол кены-куищ- „щ курт тусш кеткешн керш, ез! де узак отыргаи жок, тез коштасып, шыта женелдк Жан-дунием астан-кестец оолып мен к,ала бердш. Оку жылы аякдалуга таяган шак, болатын. Бтр куш Шарайна кайдан есше тускенш кайдам: - Коршщ кддай? -деп сурады. - Бфаз болды шетелге емделуге кеткен, - деп едш. - Арбага тацылгандардьщ аягынан турып кету1 к,иын гой. Керемет жшт екен, обал болыпты, - дегеш. Создер! тага да журепме кднжар болып кадалды. Уидей алмай калдым. Бул кути уйге унжыргам туст оралдым. Жазга демалыста Мэлске деген аяушылыгым саты­ нышк,а ауысып, онымен етюзген эр кутим мен сагатымды ойлап, терезе алдында кершшщ уйше телмтрш отыратын болдым. - Ала жаздай кпапк,а кддалып, одам к,алса тауык, к,усап терезенщ алдынан туспеи к,алдьщ гой, кэнеколптде басыц тыныксын, ауылга барасьщ, - деген апамньщ буйрыгы- мен Актамга барып, бой жазып кдйтпак, болдым. «Аяпггы 031М апарып тастайын» деп, апам да бфге баратын болды. Демалыс кундерщ ьщгайлап, агам бхзд! жолга алып шыедан. урьш б!р жерге бара кдлсак, селылдеп автобуспен жу- КайдасьГдеГ3 ЭППаК «М“дасыМен» ауыл жинап ЖеЛ4еИ еС“ КМем13' Жыл бой™ табысын дкыекшежампыб,лакдреаакмттыеанмртджке,еакролтлаесдрташанпе,а^лзитынарнаыл«млМадйаазнжд-ааесктыект»ешлиербдоейклдАкы,апрдааемпжпжоелен-- 56

ке колжке колымыз жетке1-пне шын куанганмын. Агамньщ да жумысына катынауы жещлдеп калгандай. Туей аск,а салып урып жетш келедх. Аягы ауыр жецгем де дэржерге каралуга колжпен баратынды шыгарды. Агам кызметке 1Л1Нгел1 отбасыньщ элеуеы жаксарып калган. Бурын кокем- д1 кезге ымейтшдер казф баласыньщ абыройы аркасында бурылып келш, колын алып, той-томалак жасайтындар «0мфхан Сапарыштьщ шешеа калып калмасын» дейт- 1и дэрежеге жетш калганбыз. Актамнан ыцыршагымыз шьщпаган кезде, бфде бар, бфде жок болып журген куш- м1зде коппп едж. Актамнан отырганда жаман бф отбасы болдьщ. Сыныптагы окушылар бай-кедей болып болшген- де жагдайлары тэуф кыздар меш катарларына коса бер- мейтш. 0ЙТ1П кематкен кыздардан ундемейтш мшезш гана куткаратын. Апам да кей жерлерде елеуаз калып калса, «©мфханым догдырдыц окуын бтрш келсе, ауырган-сыркаганы бар, барлыгы алдымда зыр жупретш болады» деп оз-озш жубататын. Сол с©31 дэл келген апам эулие ме дерещ?! Бэрш койып, апам бупн «быдей догдыр» баласыньщ эппак мэшинеамен келе жатканына коцьп ток- Усыне бар тэуфш Баш алып, колжтщ алдында гул жайнап отыр. Мен арткы жагында ыцылдап эн салып келемш. Ауылдагы уйд1 сатып кеткенбв, ендт барар жершв апамныц ацлк1 Бубьхан деген апамньщ уш. Оныц озш куралпы Жайдары деген кызы бар. Екеумхз ес быгеннен бфге ©стж. Оны да сагынып калганымды сезш келемш. Актамга апаратын жол кец жазьщ даланы как жарып, аспанга атылган ыстык сулары бар епепктх алкаптардан отш, тауга карай орлей кашады. Колшмхз желдей ест, сол кара жолды куалап келем13. Кокке умтылган биж таулардыц бауырындагы карагай, шырша, кайындары алыстан самсаган калыц эскердей коршедь Туган жердщ гажайып табигатына карап тамсанбасыца болмайтындай. 57

Ауасы коныр салк,ын. Самалы мацдайыцнан сипап жаныц- Ды жадыратады. Колж терезесш туарш, тугаи жердщ саф ауасын рахаттана жутып, коцыр самалына ту ла бойымыз елж1реп ауылга да жетпк. Апам алк,ып-шалк,ып ак, мэшинеден тусп. Сойтт бэрь М1з иагашылардьщ ыстык кушагына кумп етш кулагаибыз. Ауыл азаматтары агама арнайы келш, курметпен К.ОЛЫН алып жатыр. Мен болсам, сагынган Жайдарыммен табы- сып мэзбш. Нагашы жездем13 ес жигызбай бф к,ойды алып урып, бата ала салысымен, бауыздап тастады. Апалар жагы бауырсак; шефш, к,ыз-жецгелер устелд! мезде жайнатып жШерген. Ауыл ушш бюдщ келгешмхз кшппрш той болды. К,онак туш-пи бф уагына дешн таркдмай, эщтме тиегш ер- кш агыткан. Ертеа агамньщ жумысы бар едт Сондищтан, апам маук,ы дурыс басылмаса да, нагашымыздшне бф ту- неген сои, баласына ерш асыгыс к,айтып кегп. - Жэкеш тэте, бф аптага налсацызшы, Гаухаржанньщ жасауын жасап, (мин келшнщ шаранасын) юшн улдан ке- р1п отырган жарыгымызды к,ырк,ыыан шыгарып кдйтасыз, -деп к,иылган БубЪсан тэтемд1 узак, жалындырып, кокем екеушщ кудальщкд баратынын алга тартып, к,инала-к,инала жолга шык,ты. Мен Жайдарыньщ жанында к,алдым. Бхр жыл шинде Жайдары к,атгы озгерш, бфаз тарты- лып, бойжетш калыпты. Маган езшщ бозбалалармен арасындагы махаббат сезшх, алысып-берюкен хаттары, езшщ алгаш калай суйюкеш жайында жыр етш айтып тастаган. Каникул болган сон ба, оку жайын мулдем умыт- тык,. Бар энпмемхз айналып келш махаббат так,ырыбына ойыса берд1. Бул 613ДЩ бОЙЖеТШ, 1ШК1 Се31МДер1М13Д1И П1С1П- жетьлгеншен хабар беретшдей. Кеуде тусымызда баланыц жудырыгындай болып налган кок еатлемкакмфышзндзыдщк,акпетлапу-кке,отяу- тын калташамыздыц колем1 мен мезплше дейш соз етюемгз. Куш-туш сыбыр-сыбыр энпме- 58

М13 беи ацырын сынгыр етш калган кулкш13 бф тиылмады. Жайдарыньщ Сания деген курбысы бар екен, уйге келш жу- рш, сырласа келе бф-бфшгзден ажырай алмай, кейде кона салатын болып журдт Оныц жыры да кып-кызыл махаббат. Эскерде журген жштшщ хаттарын ала келтть Жаздьщ коцырсалкын туншде ауладагы дау еменнщ астындагы тапшанда жатып, Жайдары сол хаттарды дауыстап окып, б1з тыцдаймыз. Арасында аузымызды колмен жауып, тун- шыга кулш аламыз. «Озще ие боп жур», - деген жшт сез1 мен ушш Т1ПТ1 жумбак- - Бул неш быдфедд? - деймш. -Ой, тунп лэззаттарын умыта алмай жур гой. ©31 жокта баска бфеумен сондай сэттерд! белке ме деп коркатын шыгар, -дейд1 салдырлаган ашык Сания 1ШК1 сырын жайып салганда еш фюлмей. Мен аузым ацкиып, ац-тац каламын. Демек, Сания эс- кердеп жштшен тесектес болып улгерген екен гой. Менщ туаншмде кыз бала уэделескен жштшен сушсуден эрпе бармауы керек... Сания болса, айтканын 613 бфеуге жайып кояды-ау да демейдп - Кектемде, улкен эпкемд1 узатканда кудаша болып барган ауылда б1р жшттщ султанын керш, кещлш кетп. Ол да маган кунап турган соц, кезбен угысып, елден бел1- нш ауыл сыртына шыкканбыз. Кушагымыз ажырай алмай калды. Нагашы эжесшщ уйшщ алдындагы коймаларыньщ 1шшде табысып койдьщ. Содан бер1 бф-бфШ13Д1 умыта алмай журм13, - деген бет1 булк етпей. Жайдары оныц бул сырын бурыннан 61летш сиякты, аса тац калмады: - Ол сешц кыздыгыц бар-жогын бымедг ме? - деп сурады. - Кдрацгы белмеде неш байкады дейсщ. Мен бфшпп рет болгандай дауысымды шыгарып жхбердш гои! - деп езн нщ жол тауып кеткен «шеберлтне» 631 мэз болды Сэния. 59

калам деп коркдайсыц ба? ^2^*™ коке, сол СИЛ,™. - Ылмеймш, - деп иыгын кикан етк1зд1 кыз. - Етекшрщ келш жур ме? - деп сыоырлаиды Жаидары. Олд-Иа эку,-рбыдесйыд!ушойшсыазлакцыдза.йМтыеннщдайк.орк,ынышым оул еке- ушшнен мулдем белек: - Екеух де алмай кетсе кайтесщ? -деимш твое Куикам шымырлап. - Екеу1 де мектеп бтрген сои маган ти деп жур гой, - деп кулд1 Сэния капершде тук жок- Тун каращысы оньщ жузш тумшалап керсетпедк Ей бхрдей Ж1птт1 алдап журген Сэнияныц мына кылыгын не куптарымды, не даттарымды бммедш. Одам эрг уикы кы- сып, ею кыздыц эцпмесш тыцдауга шамам оолган жок- Жулдызды тунге еркелеген желдщ емен жапырактарын жулкылап ойнагандагы алуан дыбыстарга кулак турт ЖаТЫП, К031М 1Л11-ПП КеТШТК Осы ауылда бала кезшнен жаныма жакын болтан Зэй- нэпхан деген уйгыр кызы бар едЕ Оны 613 Зинка дейтшбп. Экес1 Аблашим колхоз тератасы болатын. Шешеа Жацыл ез1М13дщ эпкем1з, апамньщ ануйа болып келетш. Зинканы апам «жиен» дейдЕ Ертесше сол Зинканы 1здегем. Журген жерш кулюге карк кылып журетш эз1лкеш, сейлегенде де сездщ туош туаретш. Аузын ашса куле беретшбю. Сол Зинка да кыз болып КЫЛТИЫП калыпты, б1р-б1рЕмЕзД1 керш куанысып, еткен-кеткен балальщ кызьщтарымызды еске алдык. Мейрамбектщ «Алгашкы махаббат» эшнщ жацадан шыгып, ел арасында тарап кеткен кезЕ Махаббат' жУРе™ тербейдк.. мэцплш бак жа„™Г “ЛМеад-‘> - 4еп' алдеймд! ацсап, цо- отырамыз. 130еИ 6ПЛе ШЫРВДП' жарым тунге дешн 60

«Ауылга Аяулым келштЬ, -дегендг естщ, бфшпп сы- ныптан сепз жыл бфге окыган сыныптас улдар да тун болса уй жак,ты торуылдайтын болды. Жасанып алып, майысып шыгып турамыз. Ауылдагы жалгыз ескертмш койылган аллеяда жиналып, у-шу болып ойынньщ тубш туорш, кейде кос-костаи болшш алып, журепм13 алабур- тып, жулдызды аспанга себепаз коз ткемш. К;ыр басында Жп-цшке озеш агатын. Бфде сол озендеп су тшрменнщ мацайына бардык,. Бала кезшаде устаздарымыз «экс- курсияга шыгасындар», - деп сыныбымызбен бф жолгы шпп-жейтш ас-аукатымызды алдырып, раздай тшлдфш к,ыр асырып, озеннщ жагасына алып баратын. Ауылы- мыздьщ талай сыры мен купиясына канык к,ыры мен бе­ лес, тобесшен тенш турган Хан-Тэгцр1 мен Аспантауы кушагын ашып, «келе гой» деп туратындай едк К,азф де сыныптастар косылып сол жерлерде кулындай ойнак, сала кумарымыз к,анганша аралаймыз. Жасосшрш жшт болып калган К,асен касыма келш: - Аяш, кыздардан юшкене калып журил, бфдене айта- йын деп едш, - дейдк Бул усынысын орынсыз керш, бетше ошарыла караймын: - Жай ма? - Айтарым бар едр - дедь - Айта бер. Кулагым сенде... - Журттыц козшше айтпаймын, - дед1 де ренжш калган юс11Йц кейган танытып, сэл кешндеп, ауылга жеткенше со- чымыздан глесш келе жатгы. Ауылга жакындай бере: - Аяулы! -деген тагы да. - Иэ, Красен! -Тек онашада окышы, - деп, алаканга сиятындай буктел- ген хатты устата салган. Мен есшд1 жиганша жылдамдата басып, узап та кетп. Жтттер 61ЗД1 Жайдарыньщ ушне де- йш шыгарып салган. Кешке клубтагы би кешше баратын болып кел1спк. 61

-Багана Касеи сет жагалап жур ед1 гои, не дейдн деп Жайдары шэй успнде. Зинка да макан сураулы жуз- 61н козш сыгырайта, кулаиып карай калыпты. - Оцаша сойлесешк деген едг, оармадым. Мына хатты бердЬ -деп койлепмнщ жанкдлтасына манагы хатты алып, Жайдарыга бере салгам. Бул к,ылыгымиьщ орынсыз екенш 1штей 61лсем де, курбыларымныц алдында бул хаттыц мен ушш бэлендеи мацызы жогын омдфпм келгендей. 0зш ашып окыган да жок, едш. Ауылга келгел1 журе- пмнщ тупкфше жасырган Мэлске деген сезшш анда-санда бас котерш крятын. Оньщ к,альщ к,ара касынын, астынан тесле кдрайтын муц торлаган жанары жт елестейтш. 031 шамалас жшттер к;ырга шыгып к,ыдырып, к,ызга к,ырындап жур. Мэлс болса, амалсыз арбага тацылулы... Красен жазган хатты Жайдары дауыстап ок,ып, Сэния мен Зинка бфаз талкылады, мен де к,осылып к,оямын. Мэлске ауган кощлш Кдсен байгустьщ сезшш кайтсш?! Мьщ ойланып, жуз толганып жазылган хаттагы эрбф соз- дщ бозбала журепн жарып шык,к,анын да ойламадык,. К^ыздарга не керек, к,ызык, керек. Бала гашыкда жауап жазу к,айда, ауылдан кеткенше сол хаттагы создерд1 бф-бфшгзге айтып, кулш журд1к. Агам меш экетш бара жаткднда к,ара жолдьщ бойында колтм13Д1 ат устшде кезшен шыгарып салып турган бозбаланы содан кдйтып кормедш. Мектеп бтрш, эскерге барып келген сон, жук мэшинесшен жол апатына тусшп деп еспгем кеюн. Хат усынган крлыньщ дф1Л1н сезшген сэтш, сол бф ат устшде колштщ соцынан карап турган кез1 гана ойымда калып крйды. Жыл артынан жыл 0тш, жастык, шак баягыда цыр астында к,алып крйган оул кунде ацгал балалык, шагымньщ бф белпсшдей сол бозбала бейнеа коз алдыма келедп К,ыздар «жттщ бар ма?» деп крймаган соц, бф куш Мэлстуралы айтып бердш. Олар : 62

- Аяш, сал болып калган адамга калай гашык, боласьщ? - деп ере турегелдь - Онымен келешегщ не болады, ойладыц ба? К^ызды-к,ыздымен «одан бала да таба алмайсьщ» деген- ге дейш барды. Айткандарына карсыласар дэлелш жок, косыла кетуге - Мэлсп кимаймын. Оны Красен кусатып кыздардыц алдында мазак, етуге дэтш бармады. Мен унде- меген соц олар да аргы жагын кдзбалап сурамаган. Махаббатты жырлап журш бф жетшщ калай еткенш де байкамай калыппын. Аптаныц соцында алып кетуге агам келд!. Ауылда отюзген жазгы демалысым аякталып, достарымды кимай-кимай мен де жолга шыктым. 63

г Адрашк,ы махаббат Оныншы сыныптьщ бастапкы кездершщ бхршде апам мен кутпеген эдет тауып, ашык, эцпмеге шакырды. БолМе- ме келш, менщтесепме жантайып, аркасына кос жастыкты койып алган сон,: - Аяш, - дед1. Мен устед жанында оз орындыгымда отырып кггап- тарымды актарыстырып жаткам. Апамныц унт жумсак шыкты. Алдымдаш кагаздардаи басымды кетерш алып: -Ау? - дегем. - Аяш, сен бойжетш калдьщ, кызым. Мед1СТ1 канша аясац да жыртьщдап уйше бара берме. Сенщ камкорлы- гьщды ол уйдеплер тусшбей калуы мумкш. Созге 1лтп ке- тесщ. Сен озщ карашы, сол уйдщ кыздарыныц какпасынан шыкканын кормейсщ. Экец екеущ «куй тьщдаймыз» деп, баласын уйге шакырып журднгдер, ундемедш... Мен апамды ун-туназ тыцдадым. «Мэлспен араласым- ды апам унатпайтынын быем гой, бграк неге мен Ы- реумен анамныц калауымен араласуга тшспмш? Заманым баска, кезкарасым баска. Ол уйдщ кыздары какпасынан шыкпайтынын кайдан б1лем1з, келхктерх ауласына кгрщ алып кетед1 гой. Олардыц кайда барып жургенш им бглген? Кдукарым апаммен гштей соз таласуга гана жетп. -Биыл мектеп бтресщ, Алматыга улкен окуга барасьщ. Мугалшдж окуга тусш кетудг ойла. Сабагьща муттакам оол! Эншейшде кокейшдепсщ эй-шэй жок койып калуга оейм апамныц мына кылыгы уксап кетп. сырдасуга келген жецгеме ле о'ч *Л*Нем деп умптент журмш гой, - дедш мен де оз арманымныц шетщ шыгарып. те жа- 64

Сойтш отырып, 0мIр1 корсетпеген к,ырын корсетш, оз жастык шагын еске алып кетп, тшт1 мет тац калдырып, экеме к,алай косылганын да сыр етт шертт кеткен. — Б1ЗДЩ заманымыз оаска, балам. Б13 деген — коненщ козш корген, ескшщ журнагымыз. Ол кезде кыз сорлы- ны атастырып коятын, ата-анац кшдх тандайды, тагдырыц сонымен к,осак,талады. «Тагдырдыц жазганы осы» деп, ке­ те барасьщ, басыца нок,та кшледь Ар жагын пешенецнен корес1Ц. К,аламаймын деп бас тарту, дэм-туз жараспады, унатпадым деп кегпннен ажырасу деген онда атымен жок. «Барган жерще тастай батып, судай С1ц» деп, ом1р1 корме- ген б1реуге к,олыцнан жетектетш ж1беред1. Сонымен 01т- т1! Мше, мына мен сол ак бата, к,ызыл к,ан боп эке-шешес1 кудаласкдн к,урбандык,тыц б1р1мш. - К,алай сонда? - дед1м ац-тац болып, апамньщ «к,ур- бандык, болдым» дегешне елец ет1п. - 0кецн1ц экес1 мен менщ экем жасында кокпар дос болыпты. Екеу1шц кел!ншектер1 к,атар жукп жургенде 61- р1М13Д1К1 ул, екш1шм13Д1К1 к,ыз болса - бес1к куда боламыз, екеум13Д1К1 де еркек бала болса - ек1 ул дос болады, екг к,ыз болса - б1р елге узатамыз, абысын болады деп уагдаласып- ты. Сонымен мешц сорыма - б1р ул, бгр к,ыз дуниеге келшт1. Екеум13Д1 ес1М13Д1 б1лмеген кезде солай атастырган екен, ол салт «бес1к кертпе» деп аталады екен», - дегенде экем уппн намысым устап: - Неге, тек к,ана сгздщ сорыцызга? Экем де азд1 унатпаган шыгар, - деп цалдым. - Ойбу, мынаны к,ара, экесхшц жыртысын жыртайын деп отыр! - кул(п алды да: - Себебг, экец жасында койнынан бозх, аузынан сез1 ту- с1п калган босбелбеу болатын. Мен кыз кугпмде шашым тобыгыма тускен, айдай суду, жанарымнан от ушкындап турган отк1р кыз ед1м. Саган ана сандугаштай сайраган дауыс кайдан келген дейсщ? Экецнен дейсщ бе? Мына мешц 65

сыгалап тамашалайтын. Сендердщ эулетке келгеи соц “ салганды койдым гой, - деп, сал жаоыркап калгандай °°Л-Экем карсыболдыма?-дедш эзбасымдагыжагдайды сыналап жеткшп. - Жога, эн салып элэулайлап журсем, отбасым не болады деген ойга 031м келдш де, тоцтатгам гой. Экец байкус, бекер обалы к,ане, босагасынан аттагалы бетнмнен к,аккан емес. Жэкем де (атамды солай атапты), апам да меш жалгыздыц шамшырагы деп еркелетш отыратын, - деп, бф демде экемд1 эулетшен к,оса жак,сы керш к,алды. Апамньщ М1нез1 кубылмалы, бграк, бул жолгысы меш, шынымен, тацкалдырган. Ашуы да, к,айтуы да тез. - Содан екен гой, жуас эулетке келш бэрш билеп-тестеп алганыцыз, - деп мен сезбен шымшып болмаймын. - Ойбай, мына к,ызды к,ара! Эулеттщ жо^шысы, ппрюн! - деп ершн сылп етшзш, кулш койды. Непз1 шешем экемд! к,атты сыйлайтын. Экем ак,кецьл, усак,-туйекпен гсг жок адам. Сонда да апам агам екеум1з бф- децеш дурыс 1стей коймасак, сезш журе тыцдасак, немесе бф мэселеш шешу керек болса, дереу «осыдан экец келсш, бэлем», - деп отыратын. Экецнщ айтуынсыз ештеце шегшл- мейд1. Бэрш экец быедЬ, - дер ед1. Агайын арасындагы мэ- селеге. «Агаларыца аитыцдар, сол юа б1лед1, мен куйеуш- С13 ештеме шеше алмаймын», - деп отыратыны тэты бар. Апам бад эке мысымен сырттан жаск,аганымен, кекем 013Д1 ешкашан мацдайымыздан шертш керген жан емес. Б1рак, эке сыйлауды баба салтымен кейшп бхзге сщгопа — —ц 031НД1К эд1о осындай-тушн. ©3 кезе- мшез кесекпп ез апасынан уйренгеш анык,. Еркшдт мен ту- 66

сп-йп болмайтын болмыс керегарлыгыныц тацгалдырар бф корп-йа 1спетт1 едй Эйтпесе ашуына мшш, тепсшш отырган эйелше: «Жэмигаш, к,ойшы еидП» - деген куйеуБ шц жай айтылган соз1 сшдырдай эсер етуш к,алай тусшдфу- ге болады? Шынында, кокемшц осындай бф ауыз ескерт- пеа апамды тез сабасына туаретш. К,анша жердей мшез/лд болса да, указ багынар едт Бупн апамныи сойлеспек ниетпен болмеме бас сук,- кандагы кощл-кушн пайдаланып: - Апа, мегй... суйген жттше береаз бе? - деп, толганды- рып журген сурагымды журепм дуралдей отырып, тотеа- нен койгам. - Эрине! Агац да 031 сушп, уйде журген бфжапырагын экелдл гой жер тубшен. «Балаларым калаганына косылады» деген уэдем бар едк Оныц успне заман баска, - деп, сурагыма шын кощлшен жауап бердл апам. Журегшдепсш актарып, балаларымен коп сырласа бер- мейтш, кашан кореец буркылдап, эйтеуф бфдемеге коцБи толмай журетш апаммен б!р куги дэл бупнпдей сырласып отырамыз деген ой уш уйьщтасам тусше кфмепть Оныц мегй «жаман болсын» демейтйй оз-озшен туенпкп. Блрак, бойымдагы ерек дарынымды дамытуга руксатын бермей, «эшш болам дегендл ойга алма» деп, узыд1-кеалд1 карсы болып, мугалхмд1К окуга упттеп жургендеп апамныц 1ШК1 ойын сол куш туешбей-ак отетш шыгармын. «Эрт1С болма» дегегйне, шыцгырган 1ШК1 карсылыгым- ды туншыктырып, кел1ст1М дешк, енд1 жайлап, «Мел1с те жайына калады» деп, оз пигылын астарлап, будан былай корнигйц баласымен араластыргысы келмейтшш емеуфш- мен жеткгзт отыр. Осыныц бэрш ойлап, ойым онга, санам сан-сакка белшген. Дегенмен, «балаларым калаганына ко- сылады деп озгме уэде бергем, оныц успне заман баска...» - деген соз1 беймаза жаныма бфаз демеу болып,кемесю ум1т сэулесш оятты. 67

КУтш турганы бф муиар албырт бала кенР шыгам“««К сенш бар ед1. айткдндарын таразылай келе, «кор­ Алайда, апамньщ шшщ уй1не баруды кою керек» деген тас туйш шещщге келдш. Ул мен к,ыз болып, к,улын-тайдаи тебюп, „ойсыз ойнак, салып журетш балалыкган кетш, таранып оои жет- кен казхрп такта жшт уйше 1здеп барып жургешм езше де эбес сезме бастаган. Мектеп бтрудщ соцгы жылында ойым да, мшезш де Шраз езгер1ске тускеш байкалды. Бул кезде Уюлай жецешем мавдайы торсьщтай б1р ул тауып, бэршю- дщ жанымыз Бейбарыс деген юшкентай эулет мурагершщ уст!нде-тугын. ТТТанырагымызга келген таттыкпен о!рге ем ф сурш, бгрге уйьщтап, бфге оянып журген ем1рш«дщ б1р жаркын парагы осы кез болатын. Сол шакалакпен бэ- ршндщ жауырынымыз бфге жабысып, хшшхз к,атады, к,ы- зуымыз бфге котерьнп, тацньщ атысы, куннщ батысы эуле- т1М1збен эбперге тусш жаткднымыз. КДнакка барудан, к,ыдырудан алдына жан салмайт- ын апам да, агайынньщ шаруасынан босамайтын экем де енд! Бейбарыс «султанньщ сарайынан» бфжола шыга алмаи к,алды. Агам жумыстан, мен мектептен уйге к,устай ушып жетемв. Еактен ыре, колды жуа салып султаны- мызга жупремв. Мэлс те оте балажан екен, арбасын сы- рылдатып «Бейбарыс султанньщ эмфлшне руксат па?» - деп келш турады. Домбырасын баяулап шертш, бепем13Д1 уиьщтатып жхберетзщ де бар. Мэлс: - Бюдшне келсещш, кино керемв, - десе: Отгнрм!И°3РЫСТЬ1 каРап отырмын, - деген сылтауым дайын. ре™1,;г„“о^г„е6слдГшапкьиамауыма °сы нэ- 68

рш шьщты. Бала жататын тосек пен кол арбасын котерь сш келген уй кемекш1лер1 де артынан кылтиган. Апам мен экем улкен конактыц артынып-тартынып арнайы келгенш жак,сылык,к,а жорыды. - Культымныц несЮеа мол болар, аудандагы ец докей- дщ эйел1 оз1 к,утты болсын айтып келд! гой! - деп, апамныц тобеа кокке ею ел1 жетпей к,алды. Бейбарысты к,ырк,ынан шытарып, к,ырык, к,асык, суына шомылдыру ырымын да Торгыи апайга жасаткдн. Ак бас Алатаудан алые, кара суыгы ецменщнен ететш Кдрадаланыц он, жак, бауырында уйыскан елдБмекенге сол жылы кар калыц тускен. Кдйсы уйдщ ауласына карасаи, тау-тау ушлген кар. Ак, мамык, туншен жауып тастайды, кунд13 ак, жазык, кошелер коз к,арык,тырган кумк корпе- С1Н котере алмай, салмагына жаншылып жатар едк Жумы- сына асыккан улкендер мен мектеп пен уй арасын жол ет- кен балалар кашам кореец омбылап бара жатканы. Туске таман кала тургындары аула мен коше арасынан аяк жол аршып, одан дарбазаларыныц алдын тазалап, жанталасып жататын. Уй коршауымен 61рдей болып, таудай уйъмп жаткан кардан муз сыртанак жасап, бала-шага мэз. Орталык кошелерде тана аптасына б1р рет калыц карды трактормен сурш, сосын гурыдеген улкен колжтерге тиеп экететш. Б13- дщ коше орталыкта болгандыктан, кар тазалатыш трактор- дыц кулак тундырар дар-дур унше амал жок, уйрешп те калганбыз. К,анша тазаласа да, кершшен ею уйдщ арасына кар тез ушлш калады. Осы себепт! Мэлс бурынтыдай «Бейбарыс султанныц эмфлшне» арбасын зырылдатып келе алмай калды. Екеу- М13 анда-санда телефонмен сойлесемхз. Бфде тацертец сабакка асыгып бара жатыр едш, Усен аганьщ сулжтей кара кызмет келш журкш баяулатып ке- лт, касыма токтады да, ест ашылып, ар жатынан Мэлстщ ЭКеСШЩ 031 К0р1НД1: 69

- А~яу.лоыйм' Цналайын, сен бхздщ уйге келмейпн болып 1 Дед1 амандыктан сои. Улкен адамныц мына ыкыласыиа бепемд! сылтау ете алмай калдым. Биыл мектеп бшрем гой, сабан киындап кетп, - деп МПЩАяТш?'айналайь1Н/ сенщ Мэлске келгенщ оныц ем1рге ынтасын арттырады, сем аркылы ол 0311-пн замандастарын, ортасын бакылап, соларга ерш отырады. Оньщ денсаушы- лыгы налпына келу ушш ата-анасы аянбаи-ак; жатырмыз рой, бхрак, сенщ улыммен к;арым-кдтынасьщды узбеущ мацызды, дэрйгердщ берген дэрганен де кунгп болып тур гой, - деп, жузше байыппен коз тастаган Усен аганыц бул сездершщ улкен жауапкерпйл1КТ1 эл1 мойнына артып кор- меген мен ушш салмагы тым ауыр екенш сезшдш. Аз уназджтен кешн, ак,ырын рана: - ЕндД келш туратын болам, ага! - дедш уэде бергендей. «Мэлс екеушЬ жай доспыз ба, элде арамызда одан да кушт1, бхр нэз1к байланыс бар ма?» деген ой мегй онысыз да жги мазалайтын. Сонгы кезде Мэлске бфге ок,ыган сы- ныптастары да ара-тура келш-кетш жургенан байк,аймын. Б1рак, Мэлс дэл мешмеи угыныскандай олармен де уназ угыныса ала ма? «К,ыз да болсац езще муц шагамын», - деп Мукарали акын айткандай, Мэлстщ нэз1к жаны тек мегй 13- дейт1Н1 аидан анык, о1рак 613 бул жайында ешкдшан ашы- лып сейлескен еместз. КешкЩн Усен аганы кезхктхргешмд! экеме айтгым. Ол К1(± г сау басы„шайкап,ой„1ште„взеп0рТ™;ген-дГМаТ _^ 70

Ертесше сабактан орала салысымен Мэлспкше тарттым. ! Ес1КТ1 к,арындасы ашып, акырын амандасты да, агасы- ныц болмесш иепмен нускап, 031 аягыныц ушынан басып, калтарыс болмелердщ бфше юрт кетп. Еакп еппен ите- рш, 1шке ендш. Мэлс к©31 жумулы, диванда жатыр екен. К^асына келгеншд! сезбей де калды. Дэл жанына так,ап: - Сэлем! - дегешмде, басын жастыктан жулып алган. - Аяш... - деп, кулшареп сала бердк Мен де бал-бул жанып, ею колымды бфдей усынгам. Мэлс болса, созулы алак,андарымды кдусыра устай алып, ершне жак,ындатты да, кушырлана шскедк Бул эрекет1- м1з коптеы кормей, сагыныскан екеумюдщ ерюмюден тыс шык,к,аны рас. Мундай ыкыласты кутпеген менщ жан-дунием алай- тулей болды да кетп. Ыцгайсызданып, колымды тартып алмак, болдым. Бхрак, Мэлс босатар ьщгай танытпады. - Мында отыршы! - деп, жанына акырын тартып кал- ранда, тепе-тевдпсп жогалтып, устше кулай кеткеншд1 кайтешн, денемгз бф-бфше тиген мезетте абдырып, бф сэт к,имылсыз калдык,. Тула бойымнан бф шрш журш откен- дей, бетш де, денем де к,ыза жонелген. Козше кез1 тушс- кенде, оныц алабурткан жузш кордш. Неткен суйюмдг жан едН Балгын мойныныц к,ан тамьфы бьлеулешп, булюлдей согады. Мурныма бф эдем1 хош шс келш, тулабойым ерш кеткендей ме? Ерш ершме тиген. Осы сэтте дуние шырк, кобелек айналып журе бердь Алгашкы сезшнщ буырканып сыртка шыгуы, суйк- тщ тэтп лэззаты Мэлс екеушвдщ карым-катынасымызды жаца децгейге шыгаргандай болды. Ендт жерде бгр-б1р1- М1зге деген сезшшю анык, бэр1 туешнсп едк Суйке берш шаршаганда, караколецке белмеде бф-бфшЬдщ колы- мыздан устап, коз жумулы, журек согысын гана тьщдап, Кимылсыз отырудьщ оз1 де дуниенщ ешбф байлыгына айырбастамас бакытты сэттер едтау. 71

Экем адамгершшктщ адал жШшен аттаи алмай, менщ Мэлске барып журуше руксат етсе, апам кудды б!р „эр_ сен1 суцгыла туйсшмен сезш коигандаи аласурды. Оньщ кырагы К031 мендеп ©згерштщ бэрш оайк,ап жур. Ертецп кун окЫштен аса алмай калмаудьщ жайын уайымдап кете ме, ара-тура ак,ырын уЬлеп кояды. Дегенмен, омф озшщ сагат, минутынан к,алмай, зы- рылдап ©те бердд. Б1р куш мектепте б1р к,ызык, окигага тап оолдым. Бул 031 кой аузынан шоп алмайды деген менщ басымнан ет- кен, адам айтса сенпаз, кулкш жагдай едь Болтан окиганы Мэлске айтып бергенде, кезшен жас агып 1шеп катканша кулген. Бурында оныц дал осылай актарыла кулгешн кер- меген екем. 1шш басып, домалап жаткан оган карап, озш де ержаз сьщылыктай женелдш. Окига былай болды. Мектептщ ютапханасына Турсын- бек Кэюшев деген галымньщ «Сэкен суйген арулар» деген кггабы тусштЕ Бхздщ сыныптьщ бойжетш калган кыздары махаббаттуралы дуниелерд1 колдан-колга отюзш окып, тш- й таласып та калатынбыз. Сол эдетшйбен, жаца ютаптыц хабарын ести сала, ютапханага жеткенше асьщтык- Менщ Колыма б1реу1 тусп. Кттапханашыдан жаздырып алып, Ко­ лыма устаган куш спорт залга келгенмш. Клтапты терезенщ алдына койып, спорт кшмшд! ауыстырып жатканда, 1шке Туракан деген сыныптас кыз К1рш келш, ол да кишш ауыс- тыра бастады. Асыгып журш терезе алдындаты кггабымды умытып кеткенш денешыныктыру пэт аякталган соц б1р- К ес1ме тускен. Ушып отырып жацагы жерге келсем, ко- б ГКе\"К1ТабЫМ °Рньшдаушты-куйлгжок. Менен кетпн вть КД Р мем К0рсе де к0Рмеген больш жанымнан 72

- Кдйдагы ютап? Не деп турсыц, жолымнан былай тур! - дейд1 ол меш кеудемнен итерш. - Банана спортзалдьщтерезесшде «Сэкен суйген арулар» деген ютабымды умытып кетшпщ. Соны сен алдьщ, сенен баск,а ол жерде ешюм болган жок, - деймш, колындагы семкесше жармасып. Тур1 алай-тулей болып кеткен ол меш итерш Ж1бермек болып, мен жалт бергенде ©31 кулап калды. Ол тырбандап орнынан турганша, пшнен ютабымды суырып алдым да, сомкесш устше лакдырып жлберш, кете бардым. К^ызык туе ауган шакта басталды. Бак алдына мили- цияньщ машинасы келш токтаган. 1шшен форма киген тзр- тш сак,шысы, оган ыесе Туракан мен оньщ шешеа тускенш терезеден байкдп к,алып, журепм зу ете калды. Баганагы к1тап таласыныц аягы ушыгып, осындай жагдайга жеткен К0р1нед1. Олар сау етш уйге юрдт Урпшсе калган апам мен жецгеме милиционер: - Аяулым Сапарова осында тура ма? - деп жатты. Уш шьщпай калган апамныц орнына жецгем жауап бе- рш: - Турады, турады... Аяш! - деп, меш дауыстап шакыра бастады. Мен онысыз да оз белмемнен тусш келе жатканмын. - Мше, 031 де келдП - К^ызыцыз когамдык орында тобелес шыгарган. Сон- дыктан озшхзбен болшшеге экетемю, - дед1 милиционер. - Ойбай, ойбай, тобелескеш неа? - деп, кенет апама т1л бггкен. - К.ЫЗЫЦЫЗ бузьщ екен, менщ кызымды тепюлеп тастапты, муны аяксыз калдырмаймын, - деп Тураканныц шешеа де тепешш жатыр. Жанында меш ала кезшен атып Туракан тур. - Не болды тобелесш? Не жетпед1 сен ею албастыга? - деп, апам енд! айкайга баскан. 73

осы-кТеуздресыТнубреак^даенгнеынцжшштекшеетаа.лАаспыапмтныь!щ- дкеопзхк,аотйыызПдаКйалбТ лбымпм-:егЖеншдтекйе бтаелзеакскд^анкы,тыне.сх?-- Уденпд,емя екгуелненретн ,уяйждеыйлагр, Н шыгады деген осы, к,арашы муны! ви, экец мен кекед кел дгеынкш, бео, лбаарр!, -айддеап,, маыпаимсамгаенбщараыупзыкмелд.ыЕаржкекгытрермаейсп, скеелсгуен\" дерге косып к,уып шык;ты. У юлай жецгем ала^тап, бш'' артымыздан ере бердь Апам аЬылап-уЬхлеп уйде к,ала бер* ген. Укыай жецгемнщ Туравднныц анасына жалыныщты унмен: - Апай, кедйрщхздердп! - дегешн ол юа масаньщ ызыцы курлы кермедь Бэрш1зд1 кезекии милиция келтне тиеп алып, селюлдетш белшшеге алып келдх. Не ушш экел1нген1М13Д1 сурап жатк,ан арштестерхне ми- лиция жшт немкурайлы гама: - Тобелес, - деген. - Неменеге тебелесштх? - десе: - Жштке таласкдн, - деп мырс ете тустд Мэлс кулсе кулгендей, Турсынбек Кэюшевтыц «Сэкен суйген сулулар» ютабына талас ок,игасыныц соды «ею к,ыз- дыд Турсынбек деген жштке таласы» болып, куллх мектеп- ке жайылды. Коктем шыга, мемлекетпк емтиханга эзхрлхк басталган. Окуга ынталы дегендершп топтанып, емтихан тапсы- ратын бес пэн бойынша билет суракдарын бел1сш алып, дайындык,к,а юркш те кетпк. Туске дейш мектеп багдар- ламасын окдмыз да, кун бата б!р уйге жиналып алып, суракуардыц жауабын жатгаймыз. Ею-уш сагаттапжылмай отырып, «уЬ» деп, ак,ыры таза ауага шык,к,ан сод, жаяу к©- ше бойлап, уйдх-уй1м1зге тараймыз. Алдымен туратынымызды шыгарып саламыз. Содан к,ай алыста кешн одан 74

берпсш дегендей. Ен кереметБ кошелерд1 бойлай отыргы- I зылган жиде гулшщ этфдей ацкыган хош шсш рахаттана Тып, еш алацсыз шаттык кушн кешетпимй. Бул жакта жиде агашыньщ касиет1 оте ерте заманнан белгЕн. Крркыт ата жазбасында Сыр бойын мекенде- ген Огыз улысыныц беп, Кдзанньщ бел баласы Ораздьщ аузымеи айтылган жиде агашы туралы мынадай асыл соз тацбаланган: «Атьщ агаш десем, шамданба, агаш! О, Мекке мен Меди- ненщ ест болган агаш! Ерлердщ ер1 Элидщ дулдулше ер болган агаш! Зулпыкарга сап болган агаш! Хасан мен Хуса- йынга беак болган агаш! Мегй саган асар болса, кулап туе, агаш». Жиде агашы бул коктемде жаныма ерекше жакын бол- ды. Себебх, Мэлске деген сезшнен онысыз да басым айналып жургенде, жиде гулн-гщ ша есшд! одан эрмен алган. Бгрде колыма тускен жыр жинагыньщ 1шшен «Жи­ де гулЬ> деген олецге козш тусп. Замандас акын Жалел Шалкаровтьщ хош ша буркыраган жиде гулш жыр еткен сырлы лирикасы екен. Жанымды бфден баурап алган. Он жетп-шп коктемшде журепмде бур жарган сезшмен нэзж уйлесш тапкан сыршыл олецд! мен емес, журепм 031 окып тургандай. Дал осы уакытта менщ де сезшш жиде гулшдей нэз1к те хош тел едт «Гашыктар анау ержаз куйге болешп, 0з жартыларын вдеуде...», - дегендей, кзлец кылшылдаган кыз-бозбаланьщ ортасында журсем де, Мэлсп вдеймш. «Осынау жупар ацкыган кошелерде неге Мэлспен кол устасып, бфге кы- дыра алмаймыз? Мынау гажайыпты екеумхз кеудемв- ге бфге ащрш, шалкып неге бфге журмеймв» деген ой мазалауын бф сэт те коймайды. Курбыларым кощлдер1 калаган жшттершен кинога барып, айлы кештерде бф- ге кыдыргандарын айтканда, хгшмд! кызганыштьщ кы- 75

ит: тырмалай бастайтынын месте жасыраиын? 93щ е зыл ип тар коретш, карым-катынасымызды взщ*. I ешим тусГнбейтш жштпен менщ де баКытган с басым айналып, катар журпм келетш едь Мэлстщ арбасыа Тр и о® кешелермен йрте кыдыруга альт шыксам ше?! 1 КрТк бутан себебш езш де тусшдфш аита алмаитын Ир 1 Ке4СоГкешелер1'н Шршде кенет аятымды шукырга ты- гып алсам, байкдмай суршш кетсем, «осындаи едсыц жолдармен Мэлстщ арбасы журе алмаиды гои, содан соц эцпмем1з де жараспайды. Мугедектердщ арбасы кинода Рана кешелерде зымырап журедЬ> деп ойлап, жанымды же- ген кеп сурак,к,а жауап тауып, кутылып кеткендей ооламын. Алайда, бул кушМэлске барганда, кещл-кушм айрыкдиа жак,сы ед1. Кэктем шаоыттандырды ма, жиде жупары эсер етт1 ме, жас квщлш ерекше алаулап тур едь Муны Мэлс те байкдп, жадырап сала берген. Мен оган гул агщыган ке- шелердщ к,аз1р ерекше кулпырып турган шагын тамсана суретгеп, Жэлел акынньщ «Жиде гулЬ> жырын жатк,а о^ып бердш. Ол болса: - Мынау, жтттщ атынан ок,ылатын жыр екен, маган жазып бер, - деп, к,олды-аяк,к,а тургызбай, дереу к,агаз- к,алам 1здет1п элек болды. Оньщ елецд! оку мэнер! де, дауысы да керемет! 0лец оку шеоерлтне тамсанбасьща к,оймайтындай. Сол коцъг-куй- мен: - Жур, мен саган жиденщ гулш шскетешн, - деп, уйдщ артындагы бакты бетке алып, арбасын жуйтюте женелгем. Усен ага баласыньщ арбасы еркш сыргитындай ушнен бастап бграз жерге дешн теп-тепс жол жасатып тастаган. Мэлс вз патшалыгында гана емес, таяу бак, арасында да арбасын зырылдатып журе береттн. кендЭесйе, м—кбу-ашк,акгыудндыайбк1дзрдащакшелыетпшт1уМр13еДк1енк.оБпатернбаоцясуаыпнккуут-- 76

былта толп, саф ауага этгрш аямай себедк Айрыкдла кул- 1 пырган жаиды пейзаж ед1 бул. Мэлстщ жанында турып, жиде гулшщ шсш коюрек толтыра жуткднда, б!р арманым орындалгандай манаурагам. Бак,ты бфаз аралаганнан кешн Мэлс былай дедк -Аяш, мен саган тосын сый жасайын деп жур едш. Бфак, айтпасыма болмай, 1шшд1 тест барады. - Айта гой? - деймш еркелеп. - Мен де сендермен бфге мемлекетпк емтихан тапсы- ратын болдым. Соган эзфлжтемш. Осы сэтте оныц жанары ерекше ушк,ын шашып турган. - Неге ерте айтпадыц, мен сеншен бфге дайындалар едш гой, - деп, мына кутпеген жацалыкка сенер-сенбесшд1 бхлмей, куанып жатырмын. - Экем «к,урбы-к,урдастарыц катарлы емтихан тапсы- рып, КдзМУ-дщ зац факультетше туе» дедк Менщ денсаулы- гыма зацгер болган жак,сы, кецседе отырып ктейсщ, эр1 оз кук,ыгыцды коргай аласьщ, - деп болашак, жоспарымен асыга болклт. - Жак,сы болды. Алматыда да бфге ок,итын боламыз, - дедш мен шатганып. - Шынымды айтсам, менщ де сенен кдлмай Алматыга баргым келетш. Мше, сол арманым орындалмак, - дед1 ол. Сосын сэл уназджтен соц: - Бфак, бф нэрседен к,орк,атын сиякдымын, - деген муцая калып. -Неден? - Бымеймш, бойымда белпаз бф к,орк,ыныш бар. -Тусшбедш... - Мен сеш жогалтып алатын сиякдымын, Аяш. Менщ унем1 сеншен бфге болгым келедк.. Не дер1мд1 бъамей, ершмд1 Эстелей бершшн. Менщ де жаныма тыныштык, таптырмай журген осы к;орк,ыныш емес пе едг? 77

,оМРЙ калганымды езшше жорып, енд! эцп_ 0/1\"“\"баска жакка аударуга тырысты. Мен болсам: \" а>т« ол арманымшга жетш, жогарсы окуга мшщ кет- -Тек сол ар сез1м оган бермген уэдедей ес- “1дГкрак бул уаденгн орьшдалуы Алланьщ буйрыганда еК6“НэГм айт№ТАлЫм7™™н оку орындарында арба- мен' сабакка баратындар да бар екеи. Кешелер, тузу, гимараттарында ароа котерметш арнаиы жолдар оар екен. - Ал мен сенщ аягыцды басып журш кететшще сенемш, Мэлс. Ец болмаганда балдакца турасыц, кор де тур, - дедщ. Мундай сенш кеиет магам к,айдан келгегпн ©зш де бы- меймш. Бхрак, сол создерш оган кайрат бергендей. - Аяш, 031м де ец болмаса балдацца ьлшсем деп журмш, екеумЬдщ ойымыз бф жерден шык,ты. - Мэлс отыз ею тган жарк,ырата кулдт Мешц де курт кощлш котерьпп сала бер- Д1 де, Мухтар Шахановтыц «Бала махаббат» энш шырк,ай бастадым. ... Сездфуге батпадым да, бала махаббатымды. Терезенщ жацтауына ойып жаздым атыцды, - деген жершде Мэлс те маган косылып, жиде жупары аццыган бак,тыц 1Ш1Н азан-кдзан кылдык,. Осы сэт б1зге бф-бфшЬден озге ешкшнщ кереп жок, едт Сондай бак,ытты ед1к. Сол куннен бастап мен де, Мэлс те ерекше б!р кулшы- ныспен болашак омфге умтылдык,. Екеумгздщ арманымыз да, мак,сатымыз да, умтм13 де бгр болды. Бфак, экем айтпацшы, «б1р1 кем дуние» гой... «Егер Мэлстщ денсаулыгы жак,сы болганда...» деп басталып, жанымды эбперге салатын ойларым, кобшесе, мыц сурак,к,а к,онымды жауап таппай, вкшштц жартасына аяусыз согылып, маирылып к,алып жататын. «Саумал 1шсец - к,ымыз жоц, байтал мшсец - деййн апам эулие екен гой, гщркш. Буганам культ жок,» цатпаган жас 78

болсам да, «емф тэтпсшен гор1 ащысын кобфек усынады- ау» дегенд1 бейсана туйакпем ендт туашп к,ойгандай едш Егер, шындьщтьщ бетше тура ффасаф Малспц емфш- де бэр1 ойдагыдай болгаида, ол мет козше мер ме ед1?! Аукатты отбасыньщ жалгызы, аск,ан интеллектуал, кор- кем де ©нерл1 жшт мендей жупыны да жуас цызга мойньш бурып та кдрамас едьау! Аяк,-к,олы сау эпкелерх к,азф мет менсше ме? Мэжбурлх куйде араласа келе, Мэлс менщ жан-дунием- д1, тазалышмды баикдган сон, барып унатты емес пе? Ал маган ол б!р коргеннен унаган. Баскдлар не десе ол десш, мен ушш Мэлс экем айткдн «жтттщ султаны»! Арбада отырганын да кемддк кормеймш. Мет коргенде «Аяш!» деп шаттык, шашырай кететш туп-тунык жанары- ньщ 1Ш1не шеказ суцгш кете берпм келедд. Сол жып-жы- лы жанардыц шуагына шомылып журе берсем, мендеп жалгыз арман сол! Уйдеплердщ умтн ак,тап, мектепт! «алтынмен» темам- дадым.«Менщ алтын к,ызым окудыц бэйгесш шаппай алады» деп, бэршен де экем мэз болды. Агам мет Алматыга оз1 ертт экелген. Тандауымыз К^ыздар Педагогикалык, институтына тусп. «Кдй факуль­ тет барасыц?» дегенде, ойланбастан «филология» де- дш. Агам мет жатак,ханага орналастырып, кдйтып кет- Т1. Медалистер непзп пэннен гана емтихан тапсырып, «бес» алса, бфден туседЕ одан томенпсш алып кдлса, ем­ тихан тапсыруды жалгастырады. Умтм акдалып, бфден окуга 1Л1тп кеткем. Уйдеплер естш, бф-бфше сушшшлеп жатыр. 0мфдщ мацызды бгр сынагынан суршбей откен мен уйге есегпп оралгандаймын. Енд1 тулымына бантик байлаган окушы к,ыз емес, студентпш. Мет кептен керме- ген Таймасым да бфден аягыма оратылып, устше сеюрш, куанышын бмдфдй Мэлстщ уйше телефон согып едш, туткдны ортаншы эпкеа алган. Амандаск,аныма енжар жауап бердт Мэлс 79

-.ч Л * ' “ .V *”)'«>! 1 • :1* .4*' '. , ^ И*г:*ъ :л ,4- лулди1 \\^М^:)»Н^М —’:1 •■ ' V' ' . •л л ем •.•■ .. /(Уё ' \" \" • ‘•■* •• - •“ 1 - м\\ю-•м »нант г-V ; ишле; •ом* и;Нш:х<^ г • X.' <• .» Л ! .* С\\Л > Л ‘ Л Л л Л'Н. ттйШ яттп /• •• * с& V л- ’• - ■ >,. : .♦■ ■- <• ^ :; Л ЛЛ- }пЦ‘ :1П ',у - . •: •••'' ^ —1.-2 ,1111 ушя-- : • (1Ы>1И(П! ИЯ [•А Vу. . >.. К.уя л-';.:/:; - - • а • ..„а . тг ле '* ’• ’’ - О? у МУ.» /. Л/. < • л - -Л л• -ггалы. -™ V ■Ц1У&ГМ ••'•••' УЬ • •> ': '■’'■■■■ ' ил&г ху.ж**'• <&■•■ к.; 1 - -■- -г \"\"}1:, . *унм ,•? -' - 'Ь'Л: ,.... : у?Г\"ЛЛЛ. 1ЛЫЕЗН у;.:Яебф Ж КфШ в®ЩЯ Ь КЕЕ ЗС ШИ* б. •.:•••. : ;< . •< : .• -'3 : ,. -'.--З'- т-рг?-^П~ ---- -- лглш • улишкБШжеп бЕ С5СХ2 п тстстадята»- * * « Г2Н51 ЕсЛт .:й.-5г.-; жа^г* хйгнягн'С жйнез~2 ._!. 1тг~н т=к :Ь :й.-. л.'/г:.-: ?а:-' а.. ^ ■- ■ - -■ • 'лу'у..-гу-- 1.7Г7.13 :<з~е: ___ ! л, *\" * — -1 хгхгтугух?. >*сс:Ье~г белзвесЁде т~г:'а::1312. /^ЛЯ> -'..:.5.-лГ лДГ;Г,'*—-’ ЗЗЛ >Б2Е ^=25оЗс2ЕН5Н.. 31Г 3± с-;:-:: з л';г.-.з ;-ие >5:а;<зс-: т - - -1-- -т-гл.^з _л. 3*=г!- «гягк жили с-я-,-51гне гл:,аай :<а ЛгЛ ЛЗсН. ^ЛТЕЛЛ1ЛГЗЛ; ' '• - ’ --’ -алЯч- ^ Л лЛ—а Л_\\_И 7 ;< А.1Г\" ' Л' ,-т-~ ^Г- ~~~лV~ - - —-Г ‘зе;г л' глрЛг.: Л-глял лл лзан л:а. -лгалл ЛЗВЕБГ -31 л'ЛЛЛЛЛ .!<•: Л Я. СллГ521*1 ЛЯЗН. АБСЛЭгСс ЛЛЛхЛЛЛЛ :л~:л--г' ~~ лла»ллллл ^ ггг; ^Ке-уетшг оа~ ,^1 с: :<31л Ллл5лллл± яллл^лн зс- 1Я31Г ЯЛ'ТйИ Я.Л1Л _ 11 - - Сезен гл :,ёзез *с

ыгып, курстагы кыздар а дегеннен аяк, тартып журетш бол- ! ды. Уй тфлшне мулдем к,ыры жок. Онысы болмедеп кезек- Ш1Л1К кезшде байкалды. Куйдфш-жандырып, тузын удай к,ып пгарген тамагын тыжырынып отырып, карнымыз аш болтан сон, жеп к,оямыз. Ыдыс-аякты шала-шарпы жинай салса, Бейбпг екеукпз ундемеи, артынан к,айта жинастырып журемхз. Б)рак сэнденш кигенде алдына жан салмайды. • Иыгына тускеи шашын кун сайын буйралап, тырнагын эр кеште жаналап бояудаи жалыкпайды. Бейбы болса, барынша карапайым. Корпус дэлшнде коккутандшндей уп-узын аягын арбандата басып, кулш- деп карсы келе жататын бейнеа коз алдымда калып койып- ты. Сомкес1н иыгына салактатып Бпп алады жэне онысын ешкашан тастамайды. Елшлдеген, пысык кыз. Сабактан ке- ласхмен, кезекш1 болмаса да болмегп жуып-шайып, шашы- лып жаткам кихмдерхмхзд! жиып, упктей салатыны да бар. Нан таусылып калса да, аиткызбаи дукенге жупре жоне- лед1. К1тап керек болса, ютапханадан, не коршх болмеде- п кыздардан тауып акелет1н де сол. Ттт1 устаздарымыз да б:р керепне соны жупртед1. «Жок» деген создк карсы келу дегенд1 бБгмейтш сиякты. Осынша аккощл курстасымызга «жандайшап» деп ат койып алган Загараны тусшбей калгам. Окига былай болды. Б1рде аудиторияда отырганда, б1р нэрсе керек болып, Загира: - Жандайшапка айтсацдаршы, жупр1п барып келед1 гой, - деп керхлмеа бар ма. - Жандайшабьщ ш? -деп, ацтарыла калдьщ. - Ойлан, тап! - деп кылымсыды Загира. - Жарайды, сен- дерд1 ауреге салмай-ак кояйын - Бейбы! - деген сосын. - Сен оган ат коятын юмсщ? - деп касына жетхп бардым. «Ундемейд1» деп журген менен мундайды кутпесе керек, абдырып калды да: - бтфк пе, не нэрсеге болсын шауып ала жонелед: мугалшдерге жагынып, - деп, айылын жия коймады. 81

г - Шапкыласа, Т1л алгыштыгы шыгар. Ендг булай ат койганынды естшейш, - дед!м орныма отырып жатып. _ Сен неге оныи сезш свилей цаддьщс Жаидайщапты аясанл деканаткд сен барып кел, - дед! Загира да «маган Не 1стейсщ?» дегендей. ^ - Онда сет «Кермме» деп атаиьщ, жак,сы ма?! -деп, мен де оны плмен шагып алдым. «Бул соз майдан аузыма туей, апамныц удай тш кднымда ойнап шык,ты ма екен, элде?!» деген ойдан кулгам де келш кетп. - Ей, не дедщ? - деп, Загина меш жулатындай тап бер- ген. Мен де ыкпаи, к,арсы тура кеттш. - К^ыздар, апай келе жатыр! - дед1 сол кезде бф ^ыз. Б1з бф-бфшЬд1 кезйшзбен атып, кайта орнымызга жайгастьщ. Содан бастап Загира «Керыме» аталып кетп. Уш к,ыз туш-пн бф уагына деган сабак, ок,имыз. Сонын нэ- тижесшде бфшип семестрд1 жак,сы аяктап, уйге к,айттым. Автотурак,тан немересш ерткен экем мен апам ку­ пи алды. Эшейшде балага салкын апам меш айналып- толганып жатыр. Бейбарысты шак,ырсам, домаландап маган умтылып кряды. Бурым ешкдшан узак, уак,ытк,а уй- ден алые кетпегем - ауылды, ушмдг к,атты сагыныппын. Куш1к кезп-вде мысьщты емш журетш Таймасым дэу твбет болып кетшп. Мен к,ак,падан аттаганнан алдымнан шыгып, ареаландап успме секфе кетп. Келштен туеш жатып, кер- шшщ уй жагына ак,ырын коз тастап крйдым, «Мэлс те ка- никулга келш кдлмады ма екен?» деген умтм жок, емес. Ол уид1ц дарбазасы ещкдшан ездтнен ашылмайтынын бъасем де, мойынымды созып коямын. Мэлстен хабар алмаганыма жарты жылдан асыпты. Меш 1здеп жатак^санама келе калатывдаи 0„ьщ мумкшдт ж™, Шреу ертш журмесе, ме- “м е„ь \"о“ ХЭТ ЖЭЗуга аДРес1м\" б-мейд\" Бар ум1- сашнып кеГгеГ^ят одет! ™ж™ ьш *0УРе™ резеанен коз жйзерш гарап 82

Жиырма куннен астам демалыста болганда бгр кошенщ бойында, бгр-бхрше карсы ^арап турган корил уйден бгр хабар ала алмай, ертен, жолга шыгамын деген туш тацга де- шн жылап, ецсем тусш, Алматыга к,айтгым. Ол туралы ешкшнен сурай алмагам. Бул жагдай жазгы каникулда да кдйталанды. Жаз бойы терезенщ алдына барып, Мэлсп козшмен Ьдеймш. Аулада анасы, жиендерг журедк Эпке-жезделе- рш де корш кдлдым. Тек экеа мен Мэлс козше бгр туспе- Д1. Кощлгм кулазып, бгр азалы жел жан дуниемд! кдцыл- тырдай кдцгырлатып оте шыгады. Ол енд1 мулдем бул уйде турмайтын сияк,ты. Екеумгз к,ыдыратын бакуарыньщ эр бурышын К0Ц1Д козшмен тштш шыгамын. Кейде «езг меш неге гздемейдг. Оган хат жазар едш, Алматыдагы ме- кен-жайын бглмеймш. Шын жак,сы корсе, ешимищ созт тыцдамай гздер ед1 гой» деп окпелеймш. Сойтш журш, кундгз ойымнан, тунде тусшнен шьщпайды. Бгр кереметг, тусшде Мэлспн он екг мушеа сау, екеум!з к,ол устасып кыдырып журемхз, тауга шыгып бара жатамыз, тегцзде жузш журем!з, атк,а мшга, желмен жарысамыз. Жецгемнен сурагым келген, бфак, келш эдебш сак;тап, уй 1Ш1ндеплерге артык, бгр соз айтпайтын оньщ Мэлс туралы тук хабарсыздыгына козш жетп. Баскдларынан не бетшмен сурайын, «к,ыздыц жолы жг- Ч^шке» деген осы екен. Канга сщген тэрбиеден аса алмай, «жттп езг 1здеген к,ыз болмайын» деп, эдеп сак,тап журш, тагы бгр жыл отп. Енд1 менщ бойымды «озг тгрг ме екен?» деген урей би- лей бастаган. Бфак, жаманат хабар жерде жатпас ед1 гой. «Кормесец, коцыден кетедг» деген рас екен. Нэзгк сезн М1МД1 алгаш оятк,ан Мэлстщ бейнеа бфтшдеп улы сагы- нышкд айналып, емф ыргагымен журек тупиршде комн лш к,алып бара жатты. 83

К,ош, елштей ерке кушм Угтгшттп’ курста Эсима, Белой\" ушеумй К^ызГТИ-мен дос- тык, байланыстагы малдэрйерлш институтыньщ жттгер! уйымдасгырган кештерге барып журдш. Курстас к;ыздар бфшен кешн бф1 турмыс к,урып, кетш жатк,ан сон, «эйт- еуф 61р куйеуге шыгу керек» деген оймен табыскдн Эмф- мен сол кештердщ бфшде таныстым. Орта бойлы, моц- гол шшшдес, сойлегенде журтты аузына кдратады. Спорт десе 1шкен асын жерге к,оятын жанкуйерлт ©з алдына, 031 де к,ала жастары арасында бфталай жейсйкке жеткен спортшы. Апам тышен айткднда: «аякдыга жол бермейт- щ жуйрж, ауыздыга соз бермейтш суйржтщ» нак, ©зн К©п ешкшмен араласа коймайтын, томага туйык, мшезд! меш- мен 0м1рд1ц мшез1 тольщтай карама-к,айшы едй Сэйтсе де, мен оны жтттщ тереа керш, бфден аузымньщ суы к;ури калган. Мэлспен сугпсу балалык, пэкпктщ белпа сияк,ты болса, 0мф ер мен эйелдщ к,арым-к,атынасыныц шекараларын к,олмен койгандай анык, кврсетш берген. Оныц куатты кушагы алгаш сушскенде-ак, есшнен тандырып, басымды айналдырып жЮерген. Не десе де ке- нш, кдрсылык, керсетуге к,аук,арым кдлмай, Эмхрдщ те- геуршд1 торына оп-оцай туспм. Шыгыстш болган соц, орысшага ерен жуйрж болатын. Студенттер бас к,оск,ан ортада суырылып кеп сейлегенде, алдына жан салмайтын. 0сима: - Аяулым, мына зуылдак,тан айрылма, кер де тур, бес жыл этпей бф ауданньщ хатшысы болады! - десе, Бейбгг: - Сенщ мшезщ ауыр, саган осындай жшт лайык,. Ерлйза- ЙЫПТЫЛарДЬЩ б1реу1 ТуЙЫК, боЛСа, еКШИПСШЩ ет1 Тф1 бо керек, сол кезде бак,ытты отбасы болады, луы таныткдн. - деп, «данальщ» 84

Онсыз да ЭмфД1 калап турган кендлш, курбыларымньщ I мына созшен кейш тшт1 кулап тустш. Жалпы, меищ мшезшдх кыздар «туйык» десе, мулдем танымаганы. КБшн тапк,ан адам болса, менщ де сыр санды- шм небф «казынага» толы екенш, олар б1лмейд1 гой, лпр- кш! Менщ болмысымды толыгымен аша 61лген жалгыз адам - Мэлс едд. Онымен букпеаз сырласып, этмхзд! шыркап, корген кино-итабымызды талкылап, ойымдагымызды ашык, б0Л1сет1нб13. Ал Эмф менен ондай ештеме талап етпейдь Жанында ундемей ерш журе берсем болды. Оган унаса, осы еште- мемен жумысым жок к,алпым унайды. Екеумхздщ карым- катынасымызда сойлегтн жалгыз сол. Менщ пшрш- Д1 сурап жатпайды. Танысканымызга жарты жыл отпей жатып маган: «Уйленем1з, эке-шешем ауыльща барып куда туседг, жазгы каникулда тойымыз болады» деп, бэ- рш 031 кесш-тшш к,ойган сои барып айткдн. Мен не де­ йт, эдеттепдей, ундемей келкш бердш. Оган неге карсы келе алмайтынымды озш де тусшбеймш. Баягы апама айт- кан «меш суйгегпме береаз гой, э!» - дейтш батылдык, жок, нокталанган бузау сиякты, Эмф кайда жетелесе, сонда ерш журе беремш. Суйетш-суймейтшшдг де бымеймш. Ол ме- Н1 суйе ме, жок, баска есеб! бар ма, ол жагын да таразылап жаткан мен жок. Эмфдщ ер мшездг, батылдыгы, оз-озше сешмдшп унайды... Дегенмен, онаша калганда, эл1 де болса, эртурл! ойга бе- рыетшш рас едг Бфде болмедеп ек1 кызбен алгашкы махаббаттарымыз жайында соз козгала калды. Мен де Мэлс жайлы айтып, баягы оз1 естелжке берген суретш корсеткем. Жагдайынан да хабар берш оттш. - Кдндай суду Ж1пт! - Мугедек адамга мулдем уксамайды! 85

_ Бейшара бала енд1 ата-анасына масыл болып калды тй, _ леп аяушылык, та бМдфШ жатгы курбыларым. Оны емдетуге узак уакыт керек, сен соган шыдайсьщ ба? - десп сосын. - Егер 0311здеп келсе, мен оэрше шыдар едш... - Ол сеш суймеген шыгар, шын суисе, жанындагылардан сен! тауып бершдер деп талап етер ед1, алые жак,к,а кетпе- дхц, к,анша дегенмен, есшпе-еак кершюцдер. - Суйгеш рас болса, ец болмаса, хат жазып жюермей ме уйлерще... Бул эцпме сол куш калды. Содан кейш олар да, мен де Мэлс жайлы жак, ашпадык. Аяк-колым сау, оку орнын 61- лем, маган шынымен, Мэлс керек болса жердщ туб1не кетсе де тауып алар едш гой. Шынымен, балальщ махаббат деген сонау бал дэуренде кала бере ме екен?! Одан уш жыл боны еш хабар болтан емес. Ец болмаса, озшщ аман екендшн айтып, бхр белп бер- се деген умшм сол куш акталмады. Есше екеум1з косылып айтатын «Бала махаббат» эш туседк «Асау ем1Р арнасында, бала сэби сезшменен, Сездгруге батпадым да, бала махаббатымды...» Дэл екеум1зге арналган создер ед1 гой бул... Эттец... «Кездеспегел1 уш жыл болды, мет бф 13демедЬ> деп, жаны да, тэт де жаралы Мэлске окпелшш. Мына бузаудай журкшмен содан ош алгым келетш сиякты. «031м оны неге гздемеймш? КдзМУ-дщ зац факультетш- де окитынын бглем той» деп, езшдг гштей мужимш. Мамырдаты мереке кундершщ демалысын пайдаланып уйге келдш. Эмф «уйдеплерще айт, маусымта куда жй бертем» деген. Оньщ соз! маган зац сиякты. Бгр хабар алып баруым керек. Уйдеплерге «куйеуге шыгатын едш» деп калай айтарымды бымей, ею кун дал болдым. Апамныц каЬарына ушыраудан коркатын Укьаай жецгем естхген сэт- те зэрезеп болып: 86

- Апама акырын озщ айтып корсецгш, - деп, басын алып к,ашты. Одан к,айыр жогын бглдш де, не болса да, «шешш- ген судам тайынбас» деп, озш ашуга бекшдш. Бата алмай, айналсок,тап бфаз жургенмен, кешке к,арай сзт1 де тусп-ау! Экем елге кеткен, агам эдеттепсшдей, жумы- сында-тугын. Жецгем екшгш балага аягы ауыр болтан сон, ертелеу оз белмесше демалуга кетп. «Кдзф айтамын» деп бело берш едш, созге араласцысы келмей, «езшд1 жайсыз сезшш турмын», - деп, сол бетте жатым белмесше тарткдн. Апаммен бетпе-бет к,алу оцай ма, к,аск,ырдыц аузына тусер- дей дф-дф етемш. Шешем соиы байк,ап к,алып: - Эй, сен негып к,ипак,тап журсщ, акдла керек пе? - деп, 031 созге тарткдн. «Не де болса, нартэуекел!», бф терец тыныстап алып: - Апа, менщ азге айтпак, бф эцпмем бар едг, - дедш. - Ал, айт. - Мен биыл тертшдп курсца отем гой, соз байласып журген Ж1ПТ1М бар ед1... Апам мен куткендей шоршып туспедк Жозы басында екеумв гана отырганбыз. Сабырлы к,алпын жогалтпай, алдындагы кесесш цолымен эр! итерш к,ойган. Бфазга де- йш ун кдтпастан бетше сынай кдрап, кезшен тесш экетш барады. Жанары цандай отюр едь - Байга тиейш деп журмюц? - дед! сосын жай дауыс- пен. «Байга» деген созден уялып кетш, жанарыммен жер шук,ыладым. - Кдй жак,тыц адамдары? - деп сурады бф кезде. - Шыгыстан, - деп, нак, облысы мен ауданын айттым. - Е, Мукамал келш алгаи жак, екен гой, ауа-райы жайсыз, к,ысы узак, деп едЕ.. Сосын езу тартып: - Ине сабацтасац, жШш салакулаш алушы едщ, алыскд кетет1Н1ВД1 содан быгем, - дедЕ Дегенмен, алысца кеткЕм ке- летн-п апама унап отырмаганы туршен байкдлды. Онысын сырткд бЕлдфткен жок„ тек айткдны: 87

Еотен экеие айтайын, сод б!лед1 гой. Менш, эшейщ, айкай бэршЬдт бас иемв сод гои. дукмеусепрнбА«нуауКеплйЫуактадмалулайешыйб,пас-иаткскйакаонр,аздкеыъебштаукметдтеееашзмйнбешшшендаыеоакмгт,аатеымпыграе.гнкмБаа.ннфтБыбт1ыыцбрзеа.блкаамймтеккед,анаейнщылжакапсутокин,еаудунрагийеес,к, кеотаунунмыщыйц- жаксыед1»! . Тацертецп автобуспен экем келд1 ауылдан. Мереке болган сои, агам да уйде болатын. Ай-куш жакындаган жецгем ас-аукатымен казан басында. Жозыны жагалай оты- рып, аска бас койганда, эцпмеш апам 031 бастады. — 0кес1, кешеп куаыншагьщ оойжетхп калыпты. «К|ыз жат журттык» деген, бкз де ушып барып, сонау тещздщ жагасынан бфеудщ кулыншагын алып келш, есш-енш отырмыз, - деп, Укыай жецешеме б!р карап койды. Экем мен агам соз теркшш тусшген сиякты. - Эл1 б1рер жыл окуы бар емес пе? - деген, экем кутпе- ген жацалыктан ещ бузылып. Агам колындагы касыгын алдындагы шины ыдыска салдыр еткшп тастай салды. Осыдан кеГпн дастархан басын ©Л1 тыныштык жайлаган. Бфаздан кейш апам сезд! кайта езг жалгастырды. Ме­ нщ айтканымды упр-нуктесше дешн тугел айтып отыр, дастархан басындагылар созш болмей тыцдауда. Б1р кезде: -Кдзакта «ук1ш кайтармайды» деген бар, экест К,ызьща уы тагайын деген екен, карсы болмайьщ. Мына жалгызга сер1к болсын деп Алладан бф, адамнан ек1 сурап алган баламыз едк Алладан жасырмаганды жасырамыз ба, шын- дыгын айтып, батамызды берешк, - дед1. Экем кинала оты- рып: - Укпй кабыл алайык. Балаларга батамызды берегйк, Ал еск1 жараны тырнама, жабулы казан жабулы кжуашкнтыдерткпаалйа берсш, нец бар еткенд! козгап, - деп, анама 88

1 : карады. Агам да мурныныц астынан бфдемеш мщпр етш, тыржия к,алган. Мен кабагымды керш, елец еттш. Журек тусым элде- бф жайсыздыкды сезгендей солк, ете калган. Бфак оз тагды- рым шешмш жаткам мынау сэтте тырс етш бфдеме деуге батпадым. Апамныц мацдайындагы ткесшен тускен кос сызыгы тутасып кеткендей кернадь Терец б!р тыныс алып, кепреп каре айрыла курешдь Тагы уназдк орнап, уйдщ 1шшде шыбынныц ызыцы гана есплген. Анамныц жан тукшрше жасырган сыры барын се- 31п отырмын. Сол жумбак сыр байгус анамныц кещрдеп- нен кысып, тынысын тарылтатындай. Дэл осы сэт кез1нен айыкпас муц байкалган. - К,ыз осы мацга барса, мейл1 дер едш. Алыска кет1п барады. Бул Алланыц жазуын карашы, баягы к1ид кыз- дыц барган жер1 екен. Аталас болып шьщеа кайтемк, кан араласып кетсе не болады? - деген. Тур1 курещт1п кет1пт1. Соган алацдап калган агам: - Апа, койыцызшы, бэлеш бастамай. ЙШ1 эпкемнщ онысын журт умытты гой, каз1р кан кысымыцыз кетер1Л1п кетедд, - дед1. - Жэмигаш, одан бер1 талай заман отт) дегендей. Се- мейд1ц аргындарыныц 031 жет1 атадан асып, б1р-б1р1мен кыз алысып кетп гой. Ол ку аяктыц берп аталарын им б1лген, 0зепцд1 ортемей, сабырга кел, - деген экем мына жумбак эцпмелерггпц мэн1с1н укпай, жа)пга1-1дап отырган маган карап: - Аяш, ол жшт кай елд1ц баласы екен1н сурадыц ба? - дед1. - Найманбыз деген... Эм1р мен! жолга шыгарып салып турып: «кай атаныц баласы деп сураса, «наймам» деп айт» деген. 89

- Ал, Кулатай аргынга барган болатын. ©зщ кудалы- шн бастан-аяк, откйгем, над быем! Тшт! облыс турмак, бф ауылдан болса да аталас оолмайды, к,аы араласпайды! ~ экем к,ызбалаыа сойледк - Осы сырды б!р айтатын кез келдт БэрШф бф шыгады, эркшнен еспгенше, ез1М13ден еспсш! - Д^п, апам дд так.ымдап, дегеншен кдйтар емес. - Сенш де дурыс болар. Аяш улкен к,ыз болды. Ак,ылы кфдт Жагдайды дурыс кдбылдаитын шыгар, - дед1 экем де бэйб1шесшщ алган ойынан к,айтпайтынын тусшген сод. Бейбарысты аягына койгаы жастык, устше салып тербе- тш отырган Укыай жецешем екеумЬ булардыц астарлап айткан эцпмелершщ байыбына бара алмай далмыз. - Аяулым, - дед! бф кезде аыам. - К^ызым, саган ем- шек сутш бермесем де, ел1к сутш берш еарш едш, - деп бастады ол эцпмесш. Мен ац-тацмын... Менщ балдырган кезшде уйде экемнщ кдрындасы Ку- лэтай деген тэте журетш. Узын шашын тамньщ артына барып тарап отыратын, уй тазалап жургенде сызылтып б!р энге салатын. Кейш «куйеуге шыгып кетп» деп, уйге кудалар келгеш есшде. Содан кдйтып б1здщ уйге оралган емес. Кей­ де ауылдыц бф тэтелер1: «Кулатай эпкен; келд1 ме?» - деп сурайтын. Сезшталдыгым сонша, соны сурагандардыц жанарында 61р купия жасырынып, аргы жакдарынан эл- денеш б1лг1лер1 келш турганын битшдей журепм сезетш. «Жок,!» - деп, жулынып жауап беретшш бар едт Кш-юш- кентай болып алып, несше сонша жынданатынымды, жуй- кеме ненщ тиетшш озш де анык, тусшбейтш едш. Апам болса, Кулэтай тэтенщ атын ататпайтын. Кешннен эулет!- М13 жер оетшде ондаи жанньщ барын да умытып кеткендей ед1. Бупн бьагегйм, сол Кулатай - менщ туган анам екен. Жасында Алматыда ок,ып журш, куйеуге шыгып, экеммен 90

дэм-тузы жараспай, меш туганнан кейш кдйтып келнт. Апам меш оауырына салып алып, оныц басына бостандьщ бергеи коршедь Алматыга кдйткдн ол содан ары тагы турмыскд шыгыпты. Сол кеткениен туган шацырагына оралмапты... Экем мен агамныц аузынан тусш кдлгандай турше к,арап, меш «бул уйдщ баласы емес» дегенге ешймшц жу­ рен дауаламас едь Дегенмен, бупнп айтылган шындык, магам б1реу к,ак, мацдайга к,ойып кдлгандай эсер етп. Агам да будан эр1 отыруга дат! шыдамай, орнынан турып кеткен, оган 1лесе жецешем де болмесше тартты. Жозы басында ушеушв кдлдык,. - Шырагым, кдмьщпа, мен ушш агац да, сен де бгрдей- сщ, кшнен туганыцды умытып та к,алыппын, ез баламсыц, айтатын ел айта берсш, - дед! экем. Бетшд! кеудесше ко- йып, егцреп жЮершпш. Ол меш шашымнан ак,ырын сипап, сейлеп отыр: - Шешец болса, сол Кулатайдьщ озшен к,ызганып, осы уйге сол куш жолатпады. Ол байгус та сенщ кечЬмнлд аландатпайын дед1 ме, бЬден бфжола безш, жоламай кетп гой... Осы кезде апамньщ да есше Кулэтай тэтеме корсеткен озшщ орынсыз кдталдыгы туссе керек: - «Кеткен к,ыз керегеден эрг» деген, мацдайына жазыл- ганы сол шыгар, эйтпесе, мен оган к,ашан «келме» дедш? Торт баласы бар деп еспгем, Кудяй берш жаткан сон, туыс хздеуге к,олы босамай жатыр да, - дед1 зышщ астарына бар оышшш жасыргандай. - Жэмига, сен ендг бул эцпмеш умыт, вмфхан жалгыз болмасын деп, Аяшты б1зге Куда1~* тагала озх берд1, кещ- Л1ЦД1 ендг аландатпа. Бул эцпме осы жерде к,алсын, оык,- сытпачдар, — деп, экем «осымен энпме тамам» дегендеи, улкен алакднымен бетш бгр сипап, орнынан турды. Анам болса: 91

- Менщ де толып жатдан балам бар ма едх, жалгыз *ц зымды ешкшге устатайын деп отырган жодпын. Тек эта' баба салты сол, дан араластырмау дамын да ойлау кеп к,ой, экеа, - деген адталгандай болып. Сосын суйретме о К нынан турып келш, меш душадтап, айналып-толганды куР- пияны доймай ашданына б1ртурл1 кешфхм сурагандай Осыдан кешн ушеушЬ бул сырды «дара тун жасырсын- шы» дегендей, ун-туназ жатый белмелершхзге белене бер- Д1К. Кдйтып бул эцпмеге ешдашан жолаган жодпыз. Маусымныц ортасына таман куда тусш, сырга салуга Эмфлер келетш болды. Адтамдагы агайындар да жетщ, уй-ншм1з дуда кутудщ эбпершде едт Шарайна деген сыныптас курбым келш, екеушю еткен- кеткендх еске алып, мэре-сэре болып отырганда, кенет уй телефоны безыдеп доя берген. - Алло! - дедш, ойымда тук жод. Епшм ундей доймаган соц, юм екенш тагы бф сурадым да, тутданы орнына коя салмак болып ыцгайлангам. Сол кезде аргы жактан: - Аяш... - деген таныс дауыс естхлген. 1шха даусым «Бул сол ма?» деп ойланганша, журепм ке­ нет датты дурсхлдей жонелдь Иэ, бул - Мэлс ед1. - Аяш! - дед1 тагы. Соныц дауысы. Дымым курып, кезн ме жас ушрхле кеткен. - Аяш, уяцнан ушкалы жатыр екенсщ... кеше апамнан еспдш. К,ай кудай суйген жанныц колына консад да, тх- лейт1шм - бадыт дана! - деп курсшгендей, аз унсхз далды да: - Сеш корпм келедп Есж алдына шыдшы, - дедь - Жадсы, дазф шыгамын, - дегендх далай айтданымды ©31М де байдамахй далдым. Тутданы дойып, жогарыдагы белмеме жупрдш. Терезе пердесхн асыгыс ысырып жШерш, жанушыра Мэлспц уш жадда тесхлгем. Арбасын сырылдатып келе жатдан Мэлсп 92

коремш-ау деп куткен мен кенет оз козше 031м сеноедьм: жан гашыгым арбасыз, 03 аягымен келе жатты. Мына корн шске аузым ашылып, аодырап калдым. Балдакка суйенген сымбатты да келгсп жшт бИдщ к,ак,нага карай жакындаган. Болмеге соцымнан ентелей енген курбым Шарайна Касыма келш: - Негып турсыц? - деп, ол да терезеге уцмген. - Мынауысы кш? Мэлс емес пе? - Иэ, сол! - Бул кайдан жур? Шыгасьщ ба енд1? -Иэ. - К,ызык екенсщ, шыкпа, куда-куйеущ келе жатыр! Мен айна алдына жетш барып, он-бойыма тез кез жу- пртш оттш. Шарайна меш ойымнан айныта алмайтынын сезгендей: - Онда мен де бфге шыгамын. Журттьщ сезше калып журерсщ, сен кыз! - дедп Мен оньщ «бфге шыгам» дегенше карсылык корсете коймагам, 613 тыска беттедж. Дарбазаныц алдында узын бойлы, кел1сп жшт турды. Мэлс мен кормеген уш жылда катты озгерш кетшть Турн тулгасы, дауысы да баска. Кдльщ шашы тшрешп, кабагы бурынгыдан калындап, жанары от шашып тур. Балдагын шарбакка суйеп койыпты. - Аяулым! - дед! ол. Крлын усынранда созтан колым- ды уысына кысып, ждбермей турып калды. Мен оныц ту- рше аньщтап карауга сол сэтте дэтш бармаса да, дауы- сын каншалыкты сагынганымды уктым. Крлымды тезфек босатып алуга тырыскам. «Аягьщнан турып кетшсщ гой, мен оте куаныштымын» деуге бфден батпасам да, журепм осы создерд1 каита-каита кайталап тургандай. - К,алайсьщ? - дедш акьфын рана. 93

- Жакрымын, Аяш... Корш турсыц гой, тая^кд турСам да - аяк,к,а турдым! Од мотуыцрааяткыунлкшеазшр. едй1.дснагМынэлыспп,еонфкдслэжткыецждаусрыепп,мС0е3лбже1н оинап реп кетп. Сол элаздшмдх сезш кдлмасын деп, жанымызда турган Шарайнага к,арап: - Айтпакдны, танысып крйьщдар, мынау Шарайна, сы- ныптас курбым, - деп, алдымен к,ызды таиыстьфдым. - Сыртгай бмем, сэлем! - деп кулшдед1 Шарайна. - Сонда да ресми таныстьфып к,ояйын, мына жшт - Мэлс, кудайы коршшпз, - дедш мен. Мэлс оган басын изеп, кулшаредг де: - К^ыздар, мен сендердг кешке б!р жерге шак;ырайын; кдлай кдрайсындар? - дедь «Кудалар келгел1 жаткднда, апам жШере ме?» деп ойлап улгергешмше Шарайна: - Жак,сы, барсак, баральщ! - деп, так, ете тускен. Сымбатты жшт корсе, ез-езш умытатын ол Мэлсп кезшен шпп-жеп барады. Жаца гана «Мэлспен кездеспе» деп маган ак,ыл айткдн курбым ендг менен бурын онымен кездесуге ниет бмдфш тур. Уйге кфген сон, коркем жшт туралы эсершен белке алмай, эрец шыдап турган Шарайна уйдеплердщ кезшше де бфден актарылып сала алмай, маган кулана кульмареп, бас бармагын корсеткен. Кун уясына конган сои, курбым екеушдз уйден шы- гып, «Мереке» мейрамханасына тарттык,. Шарайнага мен: «Мэлс екеуш1здщ сейлесушЬ керек, сен мет шыгарып сал да, шаруац бар адамдай, уйще кетш к,ал, 61ЗД1 очаша кдлдыр», - дегем. Уш жыл корхспеген Мэлс екеум1здщ, шы- нында да, бф-бфш1зге айтарымыз коп ед1. Ертецнен бастап мэцгЬпкке айрылатынымызды жак,сы тусшген мен Мэлс- ке 1Ш1мде жиналган окпемд1 бфжола актарып кетпек бол- дым. Усынысыма «жаксы» деп келхскен Шараххна болса, 94

мейрамханага келген соц, «келщдер, отырыцдар» деген Мэлстщ хлтипатыи мешмен бфге к,абыл алып, жайгаса кет- Т1, Т1ПТ1 ешкдйда асыгар тур корсетпедь Б1зден бурын келген Мэлс устелд1 к,айыстырып тапсырыс берш тастапты. «Мынауыц бгр жомарт жшт к,ой!» деп, кур- бым Мэлстщ К031Н ала бере сыбыр еткен. Эдем1 кутыга шо буркыраган раушан гулдерш крйдыруды да умытпапты, оньщ эр 1С-к,имылынан, эдеттепдей, жогары талгам мен мэдениетгщ 1-1101 ацк,ып тур. 0зшд1 ханшайым сезшдфетш оньщ осы ерек касиетш Эмфдщ кдсында салпаадап журш, умыта бастагандай екенмш. Ушеуш1здщ ортак, эцпмем1з оку мен тфшЬпк тощреп- нен аспады. Ол да, мен де ашыла алмай отыр едж. Мэлс университеттеп окуымен к,атар, алые жактарга барып, ем алып кдйтыпты. Соньщ нэтижеанде арбадан ту- рып, балдак,к,а ышшт1. - Достарым окуга тусуд1 армандап жургенде, менщ бар арманым - аягыммен жер басу болды, - деп муцая кулш- дед1 Мэлс. Медициналык, училигцеш бтрш, Алматыда жумыс 1С- теп журген Шарайна: - Мше, Аяш та турмыекд шыккалы жатыр, Мэлс-ау, саган да медицина саласын бтрген бхр жак,сы к,ызга уйлену керек, - дегенд1 к,ойып кдлды. - Тагы да кутты болсын, Аяш, - дедг Мэлс менен ко- зш алмай. Томен кдрап, ерншд1 тктелей бердш. «Уш жыл кдйда болдын,?» - деймш гштей. Оган деген окпем к,ара кдзандай. - Кудаларын алып, куйеу жттх жолда келе жатыр, - деп, Шарайна да к,оятын емес. Екх сагат бф-бфш13дщ бетшвге к,арап отырганда, эцп- мем1з еш жараспады. Тек мейрамханадан шыгып, арнаиы 95

кутш турган кол1К Шарайнаны ушне жетюзш тастаг барып к,ана, екеушгз «уЬ» деп еркш тыныс алдык,. ан соц Кол1Ктщ артк,ы орындыгында мыгым иыгына тит, к,атар отырмыз. Жол бойы бф-бфшыге тырс етш ты катпадык,. Осы минуттар мэцплж созылса екен деп \"пледш штей. Уйге таяган кезде, колжтен тусш кдлып, озшвдщ бакда к,арай аяндаганбыз. -Маган 0кпел1екенщтурщнен коршедг Бмем, «ушжыд к,айда журдщ?» деп, мет кшалайсьщ... Мен саган жазган хаттарымда бэрш айттым гой, озщ еш жауап кдтпадыц... - Кдйдагы хаттар? Мен сенен ешкдндай хат алган емес- ган... - Кдлайша? - Хат туралы бфшнп сенен естш турмын... Бфак бэрюгр сен меш 1здеущ керек ед1 гой! - Ренжшеип, сенщ жаныцда оз аягыммен журш, к,о- льщнан жетектесем деп армандап едш, Аяш... бграк, осы к,ылыгыммен баладай ацгалдык, танытыппын. Муны кеше апамнан сенщ кеткел1 жаткдньщды еспгенде барып, б!р-ак, укдым, - дедБ коюреп к,арс айрыла курсшш. - Сенен б!р хабар ала алмадым... сагынып, к,иналып, узак, кутим. К,азф енд1 бэр1 кеш, - дедш, оз-озшдд устауга тырысып. - Кеппр меш, - деп сыбырлады ол. Жел котерьпп, агаштардьщ ушар басына дешн шуыл- дап кеткен. Жиде та алыста калган балальщ сезшд1 ес- ке салатындай. Бфак, омф кш-кшд1 де тагдырына тиесш арнасына салып, доцгелетш экете беред1 екен гой. Бф сэт тыныстауга, ойлануга мурсат жок,. Кдндай ошпгп! «Аяулым, сенен жауап келмесе де, уш жыл бойы эр хатымда жан сезшшд! жазып отырган едш гой»... «К,алайша сол хаттар сети колыца тимедг?» «Аягымнан турып, ел катарлы жогары бшм алып, сеш- мен косылып, эке-шешемд! бакытгы етюм келген»... 96

«Сен ушш осы дертпен курескем»... Оныц создершщ бэр1 маган алыстан жацгырышп есп- летшдей. Бул создердщ енд1 бэргбгр ешкдндай магынасы жок,. Мен оз маидаиыма жазылган жолайырык,та турмын. Ендг бэр1 кеш... «Жет1 рет пышак,к,а тускенде, сеш ойлап, саган аягыммен баратынымды елестетш, барлык, к,иындык,к,а шыдагам»... «Эрбф танды сен деп атырып, эрбф кунд1 сен деп батыр- дым»... «Ата-анам да сет жак,сы кореда.. Аяш...» Енд1 ештемеш озгерте алмайсын, Мэлс! Ата-анама «куда келедЬ деп, жаньщтырган езш. Ешкш мет Эмфге зорлап к,осып жатк,ан жок,. 0з тацдауым. ©з омфш... бфак,... «Уш жыл болды гой бул жак,к,а келмегела.. кобшесе ем алып, шетелдерде журдш, сабагымды кобшесе кдшык;- тыкуан тапсырма алып ок,ыдым»... «©ткеиде осында жиналганда, «Аяшыц да каникулга келетш шыгар. Сет корш тац к,алсын, алдынан шык,» де­ ген анам апацнан мына жацальщты еспгенде, есецпреп калды»... «Дэршершнен «ендг б!р жарты жылда тек бф к,олга таяк, устайсыц» дегенд1 еспгенде, арманыма жеткендей б!р куансам, сенен айрылып, жер болып турмын»... Ендт жерде мен ушш омгрдщ мэш жок,!» Мен ушш де сеназ емхрдщ мэн-магынасы жок, Мэлс! Бфак, бэр1 кеш. Кеппр... «Мен солай жанымды салып саган умтылып журсем, сен оз бак,ытьщды 1здеп кетшсщ. ©зщ ше? ©зщнщ меш б!р де хздемегегйц к,алай, Аяш?» «Сен ондай сезшаз к,ыз емес едщ гой!» «©лде мегпн, тукке турмаганым ба?!» «Мен! езщнен к,ораш, кемтар, мугедек кергенщ бе?!» Устамды, сабырлы, салмакуы Мэлс б!р сет оз-езш устай алмай, меш кшалай бастаган. Ак,ылы мен сабыры оган 97

багынудан кдлып, бгр сэт есш жогалтып алгандай. Бул ж лы екеум1з де, расымен, кдтты кетпк. - Сен дурыс ойлайсьщ, меш умыткдньщ дурыс, Мэлс! - дедгм мен оныц журепндеп барлык, ум!т сэулесш еицрщ кетюм келт. БЬдщ жолымыз ертецнен оастап ем оэаек ке- тедг. «Дурыс жасадым» деп ойладым. Мэлс те езшщ жолын тапсын. Мен оныц бак,ытты болуына тмектеспш! «Ертецп кунге сешмнен журдай болдым гой! Талайелщ калгым келгенде, сен упнн гана -прпшак ушш тырбанып ед!'м . Амал не, Аяш! К,ош бол!» деген Мэлс кез жасын кер- сетпей, тертс айналып кетп. Мен оньщ соцынан ак,ырын 1лб1ген сайын балдакдъщ тыкылы тебемд1 тесш жШерер- дей болады. Мен оз к,ак,памыздьщ алдында к,алып к,ойдым, Мэлс болса, артына бф бурылмастан, узай берген... Мен уйге ктргенде, апам уйьщтамай, меш тосып, какдан кдзьщтай к,ак,шиып отыр екен. - 0гцц тутшп кетшт! гой, жауга шауып келдщ бе? - деД ол. - Апа, маган келген хаттар к,айда? - дедш, кезше тура к,арап. - Кдйдагы хат? - деп, кутпеген сауалга кдрсы шап ете к,алды ол. - Мына кергш улыньщ маган Алматыдан жазган хаттары: - Е-е... Саган жазган ба, мен оларды отка жагып ж1бер- гем. Негыласыц? - дед1 апам етфж айта алмайтын, экец @лш к,алса да турасынан есыртетш эдетшен. Кещрдепмнен бфеу к,ысып алгандай, булыгып далдым. - Неге? - дегенде, кезшнен жасым ытдып кетп. Сейтпм де, оз б©лмеме жетуге асыдтым. - Иэ, ©ртеп жтбердш, ал! Мен сеш Усеннщ мугедек улына беред1 деп пе едщ? О неа-ей? - деп артымнан сей- леп далган апам кепке дешн басыла коймады. 98

Бул апама сот жок,-ау. Бул туш коз жасым копке дейш I тиылмады. ! Кудалар ертесше туе ауа келген. , К,оржын-к,ошалагы бар б1р топ адам оздерш кутш алкан ею мэшинеден артынып-тартынып туст жатты. Терезе пердесшщ артына тыкылып, тыск,а коз жШеремш. Мэлс те терезеден к,арап турканын журепм сезедн Туш бойы жылап, козш 1С1П кеткен. Эне, Эмфдщ оз1 де коршд1, к,ак,падан ец соцгы болып аттады. «Ой, сумдык,-ай, менде оган деген титтей де сагы- ныш жок,»! Шынымды айтсам, Ж1гт айттырып, сырка салука келш жатк,ан к,альщдык,к,а ук,самаймын. Жан-дуниес1 тас-талк,ан куйреп, болашакына балта шабылкандай болкан кешеп Усен акамныц жалкызыныц жан к,иналысы санамда сайрап тур. Сокан к,айкырып, б1р тунде к,ур сулдерш гама к,алкандай. Томенп к,абату-шу. Кудаларка шашу шашылып, ырым- сырым жасалып жатыр. Куйеу балака «отк,а май куйкызып» жатк,аны ест1лед1. 0м1р козтмеи мекн 1здейтшш 1Ш1м сез1м турса да, томен- ке тус)гке асьщпадым. Б1кер1 баск,ан аякым кер1 кетш-ак, тур. Ештемеке заук,ым жок,, еид1 к,айттхм?! Айнака уцьакем. 0з1ме одеусгрей к,арап б\\р т!р1 ол1к тур. Муньщ орнында бак,ытты к,алыцдык, к;арап туруы керек ед1 кой! Кенет ес1мд1 жиып: «Мына туршд1 корсе, «жер туб1не 1здеп келкендеп к;алындыкымыз осы ма?» деп кудалар жакы шошып кетер, Эм1рке де мына турш унамас!» - декен ой келд1. Осы кезде белмеме Уюлай жецкем к1ркен. Менен сол бак,ытты, жуз1 жанып тур: - Аятай, сен эзхрке томенке туспе, арнайы шак,ырып таныстырып, кор1мд1к алады екен 61ЗД1Ц жак,. Содан кейш «сырка саду» болады, - деп ескертт! ол. 99