Home Explore TURKCE

TURKCE

Published by Filiz Turan, 2022-07-17 11:56:24

Description: TURKCE

Read the Text Version

Pages:

KAVRAMA TEST‹ 3 1. Baz› eserleri okuduktan sonra sahnede de görmeyi 4. ---------, sorusu çok tart›ﬂ›ld›. Bir bak›ma, benimsenen çok arzular›m. Bu yüzden okudu¤um ve baﬂar›l› bul- yaz›n anlay›ﬂ›n› savunmak, bu do¤rultudaki yaz›n du¤um bir öykünün oyunlaﬂt›r›ld›¤›n› ö¤rendi¤imde ürünlerine yer vermek, diye düﬂünülebilir. Bu anlay›- çok sevindim. Çoktand›r böyle bir f›rsat ar›yordum. ﬂ çerçevesinde belli bir kiﬂi ya da belli bir yaz› kuru- ‹lk f›rsatta tiyatroya gittim. Sahne düzeni, dekor ve lu oluﬂturmak da derginin amaçlar›ndand›r. Böylece kostümler, oyuncular›n performans› oldukça iyiydi. derginin çevresinde bu yaz› anlay›ﬂ›n› benimseyen Ama beni as›l etkileyen -------. yazarlar, ozanlar toplulu¤u oluﬂur. Bu çevre yeni de- ¤erlerle geniﬂleyebilir, güçlenebilir; derginin etkinli¤i Bu parçan›n sonuna düﬂüncenin ak›ﬂ›na göre aﬂa¤›- artabilir. dakilerin hangisi getirilebilir? Bu parçan›n baﬂ›na düﬂüncenin ak›ﬂ›na göre aﬂa¤›da- kilerin hangisi getirilebilir? A) oyuncular›n giysileriydi A) Dergilerdeki yazar kadrosu nas›l oluﬂur B) sahnedeki görsellikti B) Bir derginin iﬂlevi nedir ve bu nas›l gerçekleﬂir C) oyuncular›n, rollerini en iyi ﬂekilde yapmalar›yd› C) Dergicili¤imizin geliﬂim sürecini neler etkiler D) öykünün bu kadar baﬂar›yla uyarlanmas›yd› D) Dergicili¤e neden önem verilmiyor E) bilmedi¤im bir eserin sahnelenmiﬂ olmas›yd› E) Dergilerin geliﬂiminde okurun etkisi nedir 2. Alk›ﬂlanmak, sanatç› için öncelikli hedef olmamal›- 5. Edebiyattan anlayan kitlenin anlad›¤› biçimde söyle- d›r. Çünkü yazar, toplum taraf›ndan be¤enilmeyi he- yen divan ﬂairlerinin halk›n anlamas›n› hedefleyen deflerken topluma karﬂ› sorumluluklar›n› unutmayan bir tutumlar› elbette yoktu. Belki halk›n söylemlerin- kiﬂidir. Herkese ulaﬂay›m derken anlat›m›ndan ve an- den daha ayr› ﬂeyler söylemeyi kasten de¤il de halk›n latmak istediklerinden ödün vermemelidir. K›sacas› düzeyine inmek gibi bir endiﬂe taﬂ›mad›klar› için ya- yazarlar, -------. p›yorlard›. Bu da onlar›, ço¤u zaman halk›n anlama- d›¤› bir dil kullanmaya ve konudan çok tekni¤e önem Bu parçan›n sonuna, düﬂüncenin ak›ﬂ›na göre, aﬂa¤›- vermeye yönlendiriyordu. dakilerden hangisi getirilmelidir? Bu parçadan aﬂa¤›daki yarg›lar›n hangisine ulaﬂ›la- maz? A) nitelikli eser vermekten vazgeçmemelidir A) Divan ﬂairlerinin edebiyata ilgi duyan kitleye yö- B) kiﬂisel sorunlar›n› da çözmeye çal›ﬂmal›d›r nelik dil kulland›¤›na C) kendini geliﬂtirmenin yollar›n› aramal›d›r B) Divan ﬂairlerinin halk›n anlamas›n› dikkate alan D) di¤er yazarlarla iliﬂki kurmal›d›r bir tutumlar›n›n olmad›¤›na E) zaman›n› iyi de¤erlendirmelidir C) Divan ﬂairlerinin halk›n anlamad›¤› bir dil kullan- d›klar›na 3. -------, diye boﬂuna dememiﬂler. ‹nsan, bildi¤inin D) Divan edebiyat› tan›m›n›n baz› yanl›ﬂl›klar taﬂ›d›- do¤ru oldu¤una, iﬂinin de mükemmel oldu¤una körü ¤›na körüne inan›r. Siz onu ne kadar uyarmaya, yanl›ﬂlar›- E) Divan ﬂairlerinin üslubu, içerikten daha fazla n› göstermeye çabalarsan›z çabalay›n o, yine böyle önemsediklerine yersiz bir kendini be¤enmiﬂlikten vazgeçmez. Bu parçan›n baﬂ›na aﬂa¤›daki atasözlerinin hangisi getirilebilir? A) Meyveli a¤ac› taﬂlarlar B) Her yi¤idin bir yo¤urt yiyiﬂi vard›r C) Ak›l ak›ldan üstündür D) Dost baﬂa, düﬂman aya¤a bakar E) Ayran›m ekiﬂidir diyen olmaz 160

PARAGRAF YORUMU 6. Ça¤daﬂ ﬂair, kendinden önce gelenlere sevgiyle bak- 8. Elbette bir yap›t› eleﬂtirirken, okuyucuyu kitab›n yaza- mal›d›r öncelikle. Onlar›n bir dizesi, bir beyti onu r› hakk›nda da ayd›nlatmak gerekir. Ne var ki, yazar›- heyecanland›rabilmelidir. Eski ﬂairlerin güzel eserleri n›n yaﬂam›, ilgileri, zaaflar› bilinirse yap›t›n tarafs›z ile kendi eseriymiﬂ gibi övünebilmelidir. Onlar› tan›- olarak eleﬂtirilebilece¤ini sanm›yorum. Yazarla ilgili d›¤›, inceledi¤i her hâlinden belli olmal›d›r. Kat›ld›¤› düﬂüncelerin, de¤erlendirmeleri etkileyece¤inden kor- yolun onurudur bu. kar›m. Bunun içindir ki ilkin yap›t› incelemek, onun hakk›nda bir yarg›ya vard›ktan sonra yazar› tan›mak ve Bu sözler aﬂa¤›daki sorulardan hangisine karﬂ›l›k ola- tan›tmak daha do¤ru olur düﬂüncesindeyim. Zaten rak söylenmiﬂ olabilir? eleﬂtirmen için önemli olan yazar de¤il, yap›tt›r. A) Ça¤daﬂ ﬂairlerin geçmiﬂte yaﬂayan ﬂairlere karﬂ› Bu sözler aﬂa¤›daki sorulardan hangisinin yan›t› ola- tutumu nas›l olmal›d›r? bilir? B) Ça¤daﬂ ﬂairler, kendilerinden önce gelenleri niçin A) ‹ncelenen yap›tla yazar› aras›nda nas›l bir iliﬂki örnek al›rlar? vard›r? C) Geçmiﬂ dönemin ﬂairleri ça¤daﬂ ﬂairleri nas›l etki- B) Yazarlar›n kiﬂili¤i eleﬂtirmenlerden veya ortamdan ler? ne kadar etkilenir? D) Ça¤daﬂ ﬂairlerle geçmiﬂ dönem ﬂairleri aras›ndaki C) Bir yap›t›n eleﬂtirisinde okuyucunun beklentileri farklar nelerdir? nelerdir? E) Ça¤daﬂ ﬂairler, geçmiﬂte yaﬂanan olaylar› konu D) Bir yap›t eleﬂtirilirken izlenen belli baﬂl› yöntem- edinmeli midir? ler nelerdir? E) Bir yap›t incelenirken yazar›n› anlama ve anlatma konusunda nas›l bir tutum içinde olunmal›? 7. Yaz›m› k›sa sürmesine ra¤men bu kitap di¤erlerine 9. Önceleri hiç istememiﬂtim ö¤retmen olmay›. Daha oranla çok tutuldu. Büyükannemin belgeseli diyebi- çok para kazanabilece¤im bir meslek sahibi olmay› lece¤im bu roman› iki y›ldan daha az bir sürede yaz- düﬂlüyordum. Ama bir gün anlad›m ki kendi için ya- d›m. Ama, yaz› makinemin baﬂ›na oturmadan önce ﬂayan insanlar de¤il mutlulu¤u yakalayanlar. Mutlu bu kitap hakk›nda düﬂünmek on beﬂ, on alt› y›l›m› al- ve huzurlu insanlar, di¤er insanlar için çabalayanlar. d›. Büyükannem en ac›mas›z ﬂeyleri k›l›n› bile k›p›r- Ö¤retmenlerin tüm insanlar için en çok çal›ﬂan, en datmadan, sanki hiç yaﬂamad›¤›, yaln›zca gördü¤ü çok emek harcayan kiﬂiler oldu¤unu fark etti¤imde ﬂeylermiﬂ gibi anlat›rd› bana. Anlatt›¤› öyküleri bu bu mesle¤i yapmaya karar verdim. kadar de¤erli k›lan ﬂeyin, onun duygulara yenik düﬂ- meyen tavr› oldu¤unu kavrad›m. Bu parça, aﬂa¤›daki sorulardan hangisine karﬂ›l›k ola- rak söylenmiﬂ olabilir? Bu parçada aﬂa¤›daki sorulardan hangisinin cevab› yoktur? A) Sizce ö¤retmen olman›n avantajlar› nelerdir? B) Para kazanmak için hangi iﬂlerle u¤raﬂt›n›z? A) Büyükanneniz olaylar› anlat›rken nas›l bir tav›r C) Niçin ö¤retmen olmay› seçtiniz? sergilerdi? D) ‹nsanl›k niçin ö¤retmenlere ihtiyaç duyar? E) Mutlu ve huzurlu olman›n yolu nedir? B) Bu eseriniz en baﬂar›l› eseriniz mi? C) Bu roman› ne kadar sürede yazd›n›z? D) Bu eser için ön haz›rl›¤›n›z var m›yd›? E) Bu roman›n›zda yeni bir anlat›m tarz› denediniz mi? D-A-E / A-D / A-E / E-C 161

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Okumayan bir insan, sadece tek bir yaﬂam sürmüﬂ- 4. \"Yar›n\"›n olmas› için \"dün\"ün olmas› ﬂart. Bunlar öy- tür. Oysa ben Napolyon’un, Sezar’›n, Dartanyan’›n le birbirinden ayr›lmaz ﬂeyler ki yar›n kavgas› yapa- yaﬂamlar›yla kendi yaﬂam›m› zenginleﬂtirdim. Bu ne- n›n dünden haberi yoksa o kiﬂi gölgesini yumruklu- denle, gençleri kitap okumalar› konusunda her za- yor demektir. man yüreklendiriyor, yönlendiriyorum, çünkü bu, tek Bu parçadan aﬂa¤›daki yarg›lar›n hangisi ç›kar›labilir? boyutlu kiﬂilikten kurtulman›n en etkili yoludur. Böy- A) Gelece¤e yönelirken geçmiﬂte yap›lanlardan ya- lece, ---- bu müthiﬂ bir ayr›cal›kt›r. rarlan›lmazsa bütün çabalar boﬂa gider. B) Bugünle yar›n aras›nda ba¤ kurmak düﬂünsel bir Bu parçada boﬂ b›rak›lan yere düﬂüncenin ak›ﬂ›na sorumluluktur. göre aﬂa¤›dakilerden hangisi getirilebilir? C) Gelece¤in neler getirece¤ini ancka sezgileri güçlü insanlar kestirebilir. A) tarihsel olaylara ilgi duyars›n›z D) Bilginin yarar sa¤lamas›, onun düﬂünülerek kulla- B) ülkeleri tan›ma iste¤iniz artar n›lmas›na ba¤l›d›r. C) de¤iﬂik yaﬂant›lar edinmiﬂ olursunuz E) Tart›ﬂmalar›n bir sonuca ulaﬂmas› onlar›n sa¤lam D) insanlar› daha çok sevebilirsiniz verilere dayanmas›n› gerektirir. E) sorumluluk duygunuz geliﬂip güçlenir ÖSS - 2008 ÖSS - 2009 5. Yazma eyleminin kimi durumlarda insana ac› çekti- 2. An›lar›m› yazm›yorum. Çünkü tan›k oldu¤um birçok ren bir yan› vard›r. Sözgelimi hayatta en sevdi¤i insa- ﬂeyi anlatamayaca¤›m. Ölenlerin arkas›ndan düﬂün- n› kaybetmiﬂ birini betimlerken sanki bir suçluluk ce belirtmem, kalp k›rmak istemem. Bu, yarat›l›ﬂ›ma duygusu uyan›r içinizde. Betimledi¤iniz insan›n göz- uygun düﬂmez. O insanlar, bana güvenmiﬂ, kimi ﬂey- yaﬂlar›na bo¤ulmuﬂ hâli ister istemez sarsar sizi. Hiç leri anlatm›ﬂlar. O hâlde ben niye öyle bir iﬂe giriﬂe- yaﬂamad›¤›n›z bir ac›y›, yaln›zca yazarak hayata im- yim? Bu düﬂüncelerimi bilen yak›n dostlar›mdan biri za atm›ﬂ olursunuz. bir gün: \"Sen art›k yazamad›klar›nla ve söyleyeme- Bu parçada yazma eyleminin hangi yönü üzerinde diklerinle önemlisin.\" demiﬂti. durulmaktad›r? A) Okurlar›n ilgi dünyas›n›n zenginleﬂtirilmesi Bu parçadaki alt› çizili sözün söylenmesine yol açan B) Yaz›lanlar›n duyumsanarak anlat›lmas› durum aﬂa¤›dakilerden hangisi olabilir? C) Ac›n›n, hüznün ve sevincin birlikte yans›t›lmas› D) Baﬂar›ya ulaﬂman›n nesnel bir tutum gerektirmesi A) Yanl›ﬂ anlaﬂ›lmaktan ve yorumlanmaktan korkma E) Yaﬂam› anlaml› k›lan olaylara dayand›r›lmas› B) Yaﬂad›klar›n› de¤il, düﬂlediklerini yazma C) ‹nsanlar› hep iyi yönleriyle görmeye çal›ﬂma ÖSS - 2008 D) Baﬂkalar›yla ilgili özel bilgileri dile getirmekten kaç›nma E) Yazacaklar›yla ilgi uyand›rmayaca¤›n› sanma ÖSS - 2008 3. Çok uzun zamand›r tart›ﬂ›lan bu konuda en güzel sözü Milan Kundera söylüyor: \"Roman 21. yüzy›la yak›ﬂm›- yor.\" Bence de roman 21. yüzy›la yak›ﬂm›yor. Çünkü bu yüzy›ldaki insanlar›n yaﬂam biçimi, ne a¤›r ﬂeyleri okumaya ne de oturup a¤›r ﬂeyler yazmaya izin veriyor. Bu sözler aﬂa¤›daki sorulardan hangisine karﬂ›l›k söy- lenmiﬂ olabilir? A) Günümüzde roman›n öteki yaz›nsal türler aras›n- daki yeri nedir? B) Okurlar›n romandan beklentileri nelerdir? C) Sizce roman neden art›k hiç ilgi görmüyor? D) Roman› öteki türlerden ay›ran özellikler de¤iﬂti mi? E) Roman okuman›n kendine özgü bir yöntemi var m›d›r? ÖSS - 2008 162

PARAGRAF YORUMU 6. Kimleri okursunuz? Sevdi¤iniz yazarlar kimlerdir? Bu 8. Yazar, sözcüklerle oynarken hem bunlar›n diziliﬂ ku- tür sorular›n yan›t›na göre karakter tahlili yap›l›r m›, rallar›n›n hem de al›ﬂ›lm›ﬂ kullan›mlar›n›n d›ﬂ›na ç›- bilmiyorum. Ama yazarla okur aras›ndaki doku uyu- k›yor. Bu yüzden de zaman zaman yanl›ﬂlar yap›yor. ﬂumunun, metinden al›nacak yaz›nsal zevki art›rd›¤›- Ancak bunlar›, yazar›n dili önemsemedi¤inden yapt›- na inananlardan›m. Örne¤in canl› müzikleri, fosforlu ¤›n› söylemek istemiyorum. San›yorum bu yanl›ﬂlar turuncular› seven biri, benim için uygun okur olma- onun, al›ﬂ›lm›ﬂ›n d›ﬂ›na ç›kma, kendine özgü bir bi- yabilir. Çünkü benim dünyam, dingin ruh hâllerini çem ve söylem yaratma iste¤inden kaynaklan›yor. anlatan müziklerden, gül kurular› ve bordolardan Dilde denemelere giriﬂiyor. Bu nedenle güncel, ya- hoﬂlananlar›n kendilerini bulabildikleri bir dünyad›r. z›nsal söylemle, düﬂünsel söylemi kaynaﬂt›rmaya ça- l›ﬂ›yor. Anlat›mdaki gevﬂek dokululuk da bundan, bu Bu parçada vurgulanmak istenen aﬂa¤›dakilerden kural tan›maz tutumundan kaynaklan›yor. hangisidir? Bu parçadan, sözü edilen yazarla ilgili olarak aﬂa¤›- A) Okunandan, farkl› yollar denenerek tat dakilerin hangisi ç›kar›lamaz? al›nabilece¤i A) Anlaﬂ›l›r olmaktan kaç›nmaya çal›ﬂt›¤› B) Bir yazar› yaln›zca yap›tlar›na bakarak tan›man›n olanaks›zl›¤› B) Dilde aray›ﬂ içinde oldu¤u C) Okurlar›n, kendi kiﬂilik özelliklerine yak›n C) Baﬂka yazarlara benzemek istemedi¤i sanatç›lar›n yaz›lar›n› daha iyi anlayabilece¤i D) De¤iﬂik anlat›m biçimlerinden yararland›¤› D) Bir kitab›n okunup bitirilmesinin, okurca be¤enil- di¤i anlam›na gelmedi¤i E) Dili do¤ru kullanmad›¤› E) Kimi yap›tlar› okuyabilmenin, zengin bir birikim ÖSS - 2005 gerektirdi¤i ÖSS - 2008 7. Ad›n› yurt d›ﬂ›nda da duyuran ünlü ressam›m›zla da- 9. Bu yazar›m›z, Türk insan›n› konuﬂturmada, sözcü¤ün ha çok o¤lunun Cihangir'deki resim atölyesinde kar- gerçek anlam›yla özgün bir sanatç›d›r. Romanc›l›¤›- ﬂ›laﬂ›rd›k. Bildim bileli yaln›z yaﬂayan bir kad›nd›. m›z›n bu yönden geliﬂmesinde büyük hizmetleri ol- Soylu, sade, zarif ve çok güzeldi. Konuﬂurken sesini muﬂtur. Konuﬂturmalarda en küçük yapayl›k yoktur. bir kez bile yükseltti¤ine tan›k olmad›m. Her zaman Soka¤›n dilini, roman dili konumuna getirmedeki ça- yüzünde ipeksi bir gülümseyiﬂ, bak›ﬂlar›nda huzurlu balar› da küçümsenemez. Çünkü tek tek sözcükleri bir anlam vard›. yan yana getirmekle yetinmemiﬂ; bunlardan kendine özgü bir anlat›m oluﬂturmuﬂtur. Sözü edilen ressam›n, bu parçada vurgulanmak iste- nen özelli¤i aﬂa¤›dakileden hangisidir? Bu parçada sözü edilen yazarla ilgili olarak anlat›l- mak istenen aﬂa¤›dakilerden hangisidir? A) Özgürlü¤üne düﬂkün olma B) Öteki meslektaﬂlar›na benzememe A) Halk dilinin özelliklerini do¤al bir biçimde kulla- C) Güzelli¤iyle dikkat çekmek isteme narak özgün bir anlat›ma ulaﬂm›ﬂt›r. D) Yumuﬂak bir kiﬂili¤e sahip olma E) Ressaml›¤›n› ön planda tutmama B) Yapayl›¤a düﬂmemek için romanlar›nda kendi in- san›m›z›n yaﬂam›n› iﬂlemiﬂtir. ÖSS - 1998 C) Konuyla anlat›m biçimi aras›ndaki etkileﬂime önem vermiﬂtir. D) Romanda, kendisinden önce kullan›lan anlat›m biçimlerine karﬂ› ç›km›ﬂ, yeni anlat›m olanaklar› yaratm›ﬂt›r. E) Anlatt›kar›n› gözlemlerine dayand›rmaya özen göstermiﬂtir. ÖSS - 1998 C-D-C / A-B / C-D / A-A 163

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Romanda, uzun süre yurdundan ayr› kalm›ﬂ iki kiﬂi- 3. Mitler do¤a güçlerini ve do¤aüstü yarat›klar› anlatan nin geri dönüﬂü anlat›l›r. ‹kisi de geri döndüklerinde hayal ürünü öykülerdir. Bunlar›n simgesel ve kutsal vatanlar›na yabanc›laﬂm›ﬂt›r. Çocukluklar›na, genç- bir yan› vard›r. Yüzy›llar boyunca bu öykü‹er birbi- liklerine ait an›lar, zaman içinde belleklerinde korun- rinden beslenerek zenginleﬂmlﬂtir. Bunlar›n kimisi mad›¤› için yok olmuﬂtur. Tekrar konuﬂulan resimler, kulaktan kuIa¤a yay›l›rken kimisi de yazmay› iﬂ edin- günlükler, evler, sokaklar da anlamlar›n› çoktan yitir- miﬂ kiﬂilerce yaz›ya geçirilmiﬂtir. Bugün elimizde he- miﬂtir. Çünkü, bambaﬂka bir yerde yaﬂam sürerken, men her mitolojik öykünün, yaz›ya geçirenin anlay›- an›lar› ça¤r›ﬂt›ran mekanlardan uzakta bellek beslen- ﬂ›na göre de¤iﬂen anlat›mlar› bulunuyor. mez, dolay›s›yla boﬂal›r. Belle¤i canl› tutan, karﬂ›l›kl› iliﬂkilerle bu an›lar›n tazelenmesidir. Bu parçada, mitlerle ilgili olarak aﬂa¤›dakilerden hangisine de¤inilmemiﬂtir? Bu parçada as›l anlat›lmak istenen aﬂa¤›dakilerden hangisidir? A) Kahramanlar›n›n al›ﬂ›lm›ﬂ›n d›ﬂ›nda özellIkler taﬂ›- d›¤›na A) Geçmiﬂte yaﬂananlar›n canl› kalmas›, onlar›n ayn› ortamda an›msanmas›na, paylaﬂ›lmas›na ba¤l›d›r. B) Anlat›lanlar›n dinsel bir içeri¤i oldu¤una B) Memleketinden y›llarca ayr› kalm›ﬂ kiﬂiler, geri C) Çok uzun bir geçmiﬂi bulundu¤una geldiklerinde çevrelerine uymakta s›k›nt› çekerler. D) Ayn› öykünün de¤iﬂik biçimlerde anlat›ld›¤›na C) Koﬂullar de¤iﬂtikçe eski izlenimlerin yerini yenile- ri al›r. E) Kimilerinin gerçekleri yans›tt›¤›na D) Olaylar›n insanlar üzerinde yarataca¤› etki ortam- ÖSS 2003 dan ortama de¤iﬂir. E) Üzerinden zaman geçtikçe eski yaﬂant›lar unutulur. ÖSS - 2002 2. ....... Onlardan hep a¤›r, oturakl› kiﬂiler olmalar› is- 4. Bu yazar›m›z, an›lar›n› anlat›rken araya baﬂka yazar- tenmiﬂtir. Sanki öyle davran›nca sayg›n olunacakm›ﬂ lar›n an›lar›n›, düﬂünürlerin an›lar üzerine söyledik- gibi! Bir çocuk, ö¤reniminin ancak ilk y›llar›nda gü- lerini de kat›yor. Böylece yazd›klar›, okurda, anlat›- lebilir. Daha büyük s›n›flarda hiç gülebilir mi? Ad› lanlar›n içinde oluﬂturulmuﬂ yeni bir metin tad› da b›- hemen \"s›r›t›k\"a ç›kar. ‹ﬂ yaﬂam›nda, müdür memura kar›yor. gülmez; memur vatandaﬂa gülmez. Neden bu as›k yüzlülük? Nereden kaynaklan›yor bu gülme korkusu? Bu parçada sözü edilen yazar›n böyle bir yol izleme- sinin amac› aﬂa¤›dakilerden hangisi olabilir? Bu parçan›n baﬂ›na, düﬂüncenin ak›ﬂ›na göre aﬂa¤›- dakilerden hangisi getirilebilir? A) An› türünün, öteki yaz›nsal türlerden üstün oldu- ¤unu gösterme A) Kimileri, be¤enilen insanlar›n, az gülen insanlar aras›ndan ç›kt›¤› görüﬂünü benimser. B) Kendi yaﬂam›yla baﬂkalar›n›n yaﬂam› aras›ndaki benzerlikleri ortaya ç›karma B) Büyükler, küçükleri eleﬂtirip onlardan kendileri gi- bi düﬂünmelerini beklerler. C) Yaz›lanlar›n yaﬂanm›ﬂl›¤›n› kan›tlama C) Çok gülenlerin, kimi zaman çevresindekileri ra- D) Okurlarda, kendi an›lar›n› yazma iste¤i uyand›rma hats›z edebileceklerini düﬂünmeleri gerekir. E) Anlat›lanlara, okurun de¤iﬂik aç›lardan bakmas›n› D) ‹nsanlar›m›z›n gülmeye yatk›nl›¤› vard›r; ama bu- sa¤lama na sürekli engel olunmuﬂtur. ÖSS 2005 E) Toplumumuzda, genellikle, a¤›rbaﬂl› kiﬂiler öne ç›km›ﬂt›r. ÖSS - 2002 164

PARAGRAF YORUMU 5. Yazd›¤›m ﬂiirleri sesli olarak okurum ilk önce, kula¤›- 7. Bir yazar›n yaﬂam›n›, çevresindeki insanlar›n yazar ma hoﬂ geliyorsa de¤iﬂiklik yapmam. Ama fazla ya da hakk›ndaki görüﬂlerini bilmek; giyim kuﬂam›ndan tu- kula¤› t›rmalayan sözcükler varsa onlar› atar›m, de- tun da gündelik yaﬂam›n›n bütün ayr›nt›lar›na göz at- ¤iﬂtiririm. Çünkü ﬂiir gereksiz sözcü¤ü kald›rmaz. Ay- mak birço¤umuza ilginç gelir. Bunlar›n ele al›nd›¤› r›ca, y›llar sonra yeniden okudu¤umda, beni ilk gün- yaz›lar, sevdi¤imiz bir metnin arkas›ndaki yazar› ta- kü gibi etkileyebilecek mi, diye düﬂünürüm. Öyle ﬂi- n›ma olana¤› verdi¤i kadar metinde dile getirileme- irler vard›r ki her gün okusan›z b›kmazs›n›z. Yazd›- yen ruhsal durumlar› anlamam›za, boﬂ b›rak›lan, ta- ¤›m ﬂiirlerin de böyle olmas› için gayret ederim. mamlanmam›ﬂ birçok noktay› doldurmam›za da yar- d›mc› olur. Borges’in seksen yaﬂ›nda kendini kaybe- Bu parçada anlat›lanlar aﬂa¤›daki sorulardan hangisi- dercesine âﬂ›k olmas›, James Joyce’un hiçbir zaman ne karﬂ›l›k olarak söylenmiﬂ olabilir? “Ulysses”i okumayan kar›s›n›n nas›l biri oldu¤u, Ce- mal Süreya’n›n Kad›köy sahilinde yürürken her an A) ﬁiirlerinizi yo¤unlaﬂt›rmak, kal›c› k›lmak için nele- karﬂ›dan Faz›l Hüsnü gelebilir düﬂüncesiyle ceketini re dikkat edersiniz? ilikleyerek gezmesi, Turgut Uyar’›n, ard›nda kendi el yaz›s›yla oluﬂturulmuﬂ hiçbir metin b›rakmama ilkesi B) Eleﬂtirmenlerin ﬂiirlerinizi yeterince de¤erlendir- gibi ilginç bilgilerin ne kadar› edebiyatla iliﬂkilidir? memesini neye ba¤l›yorsunuz? Önemli olan ----. C) ﬁiirlerinizi yazarken okurlar›n beklentisini göz Bu parçada boﬂ b›rak›lan yere düﬂüncenin ak›ﬂ›na önünde bulundurur musunuz? göre aﬂa¤›dakilerden hangisi getirilebilir? D) Baﬂka ﬂiirlere, ﬂairlere öykünmemek için nas›l bir A) bir yazar›n yaﬂam öyküsünün, yazar›n yarat›lar›n› yol izliyorsunuz? yorumlamada ne kadar etkili oldu¤udur E) ﬁiirlerinizdeki duygusal zenginli¤i nas›l sa¤l›yor- B) kendiyle ilgili bu yaz›lar› baﬂkalar›na b›rakmay›p sunuz? yazar›n kendinin yazmas›d›r ÖSS - 2005 C) bir yazar› yazmaya yönlendiren kiﬂisel düﬂ k›r›k- l›klar›n›n do¤ru bir biçimde verilmiﬂ olmas›d›r 6. Büyüklerinin çizdi¤i yolda, kendi ülkesinde ve baﬂka ülkelerde iyi bir ö¤renim görmüﬂtür. Girdi¤i her iﬂte, D) bu tür yaz›larda okurun ilgisini çekecek bilgilerin onlar› onurland›r›p grurland›racak baﬂar›lar kazan- verilmesidir m›ﬂt›r. Parasal yönden tam bir özgürlük içindedir. Ancak ne para ne baﬂar› mutluluk verir ona. Çünkü E) bu bilgilerin, birçok kaynaktan araﬂt›r›l›p do¤rulu- gerçekleﬂtirdikleri ve gerçekleﬂtirmeye çal›ﬂt›klar›, ¤u denetlendikten sonra verilmesidir kendi tutkular›, özlemleri ve düﬂleri de¤ildir. Kendisi için çizilmiﬂ bir yolda yürümüﬂtür hep; yaln›z ve ÖSS - 2009 mutsuzdur bu yüzden. 8. Okumayan bir insan, sadece tek bir yaﬂam sürmüﬂ- Bu parçada anlat›lan kiﬂi için aﬂa¤›dakilerden hangi- tür. Oysa ben Napolyon’un, Sezar’›n, Dartanyan’›n si söylenebilir? yaﬂamlar›yla kendi yaﬂam›m› zenginleﬂtirdim. Bu ne- denle, gençleri kitap okumalar› konusunda her za- A) Varl›kl› bir aile ortam›nda yetiﬂmenin rahatl›¤›n› man yüreklendiriyor, yönlendiriyorum, çünkü bu, tek yaﬂam›ﬂt›r. boyutlu kiﬂilikten kurtulman›n en etkili yoludur. Böy- lece, ---- bu müthiﬂ bir ayr›cal›kt›r. B) Baﬂar›ya ulaﬂmak için de¤iﬂik s›k›nt›lara katlan- m›ﬂt›r. Bu parçada boﬂ b›rak›lan yere düﬂüncenin ak›ﬂ›na go?re aﬂa¤›dakilerden hangisi getirilebilir? C) Edindi¤i varl›¤› önlünce harcama olana¤› bulama- m›ﬂt›r. A) tarihsel olaylara ilgi duyars›n›z D) Yaﬂam›n›, baﬂkalar›n›n yönlendirmelerine göre B) ülkeleri tan›ma iste¤iniz artar sürdürmüﬂtür. C) de¤iﬂik yaﬂant›lar edinmiﬂ olursunuz E) Gerçekleﬂtiremedi¤i düﬂünceleri, gerçekleﬂtirebil- diklerinden fazlad›r. D) insanlar› daha çok sevebilirsiniz ÖSS 2005 E) sorumluluk duygunuz geliﬂip güçlenir ÖSS - 2009 A-D / E-E / A-D / A-C 165

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Benim kitab›mdan önce de dil yanl›ﬂlar›yla ilgili ki- 3. Ben, herkesin al›ﬂk›n olmad›¤›, farkl› bir evde büyü- taplar vard›. Ama bu kitab›n büyük ilgi uyand›rmas› düm. Babam ve a¤abeyim profesyonelce olmasa da konuya yabanc› olanlar›n da Türkçenin sorunlar› üze- resimle ilgileniyorlard›. Day›m da odas›nda sürekli rinde düﬂünmesini sa¤lad›. Gördükleri hiç de hoﬂlar›- bir ﬂeyler yazard›. Yani evin içinde resim, kitap, der- na gitmedi; dilde büyük bir yabanc›laﬂma, büyük bir gi hep vard›. Böyle bir havay› soluyunca insan kendi- yozlaﬂma gördüler. O yüzden dil sorunlar›n› ele alan li¤inden sanata ilgi duyuyor. Dolay›s›yla birçok sanat birçok kitap yay›mland›, hâlâ da yay›mlan›yor. dal›na olan ilgim, e¤itimimin evde baﬂlam›ﬂ olmas›n- dan kaynaklan›yor. Çünkü insan, evinde ne görüyor- Bu sözler aﬂa¤›daki sorulardan hangisine karﬂ›l›k söy- sa onu yap›yor. Ben de yaﬂama, y›llard›r bir ressam›n, lenmiﬂ olabilir? yazar›n gözüyle bak›yorum. A) Dile ve dil bilgisine yönelik çal›ﬂmalar›n bu kadar Bu parçada as›l anlat›lmak istenen aﬂa¤›dakilerden öne ç›kmas›n› neye ba¤l›yorsunuz? hangisidir? B) Dil bilgisi kurallar›n›n yeterince bilinmemesinin A) Sanatta baﬂkalar› örneksenerek baﬂar›l› olunabilir. nedenleri nelerdir? B) Resim, küçük yaﬂta baﬂlan›ld›¤›nda baﬂar› kazan›- C) Yanl›ﬂlar›n giderilmesinde, yaz›lanlar hangi ölçü- labilecek bir sanat dal›d›r. de etkili oldu? C) ‹nsan›n yetiﬂmesinde, yak›n çevre önemli bir et- D) Yap›lan çal›ﬂmalar Türkçenin inceliklerini ne öl- kendir. çüde ortaya ç›kard›? D) Çocuklar›n sanata yönlendirilmesinde ailenin yol E) Dil alan›nda uzmanlaﬂmayan kiﬂilerin kitap ya- göstermesi gerekir. y›mlamas›n› nas›l karﬂ›l›yorsunuz? E) Çocuklar, yeteneklerini geliﬂtirmeleri için yürek- YGS 2010 lendirilmelidir. YGS 2010 2. Bir arkadaﬂ›mla, y›llard›r edebiyat›n hemen her ala- 4. Dergi yay›n yönetmenleri bilir, -------. Bunu ﬂöyle n›nda ürünler vermiﬂ bir sanatç›dan söz ediyorduk. aç›klayabiliriz: ﬁiirde belli bir yere gelmiﬂ, geçmiﬂte Öykülerine yak›nl›k duydu¤um ama ﬂiirlerinden pek yazd›klar›, gelecekte yazacaklar›n› güvence alt›na al- tat alamad›¤›m biriydi o. ﬁairli¤ine haks›zl›k etti¤imi m›ﬂ ﬂairler vard›r. Edebiyat dünyas›nda usta olarak ka- düﬂünen arkadaﬂ›m, tuttu bir ﬂiirini örnek verdi o ki- bul edilmiﬂlerdir. ‹ﬂte bu ﬂairlerden ﬂiir istemiﬂseniz ﬂinin, üstelik benim de sevdi¤im bir ﬂiirdi bu. \"Kim o ya da onlar bir ça¤r› beklemeden derginize katk›da kadar suyun baﬂ›nda beklese günün birinde bir bal›k bulunmak istemiﬂse yollad›klar› ﬂiiri yay›mlamak du- tutar.\" dedim. Birikmiﬂ emek günün birinde iyi bir rumunda kal›rs›n›z. O ﬂiirin iyi olup olmad›¤›na bak- ürünle geri döner size ama-----. mazs›n›z. Sorumlulu¤un sahibi, alt›ndaki imzad›r. Bu parçan›n sonuna düﬂüncenin ak›ﬂ›na göre aﬂa¤›- Bu parçada, boﬂ b›rak›lan yere düﬂüncenin ak›ﬂ›na dakilerden hangisi getirilmelidir? göre aﬂa¤›dakilerden hangisi getirilmelidir? A) çal›ﬂarak her iﬂte baﬂar›l› olunaca¤› unutulmama- A) bazen ﬂiir bazen de ﬂair yay›mlan›r l›d›r B) ﬂiir k›skançt›r, bencildir, baﬂka u¤raﬂlar› ﬂaire ya- B) önemli olan süreklili¤i sa¤lamakt›r saklar C) bir de¤il, birçok türde yazmay› denerseniz C) ﬂiir yazmak bir tür denge kurma iﬂidir D) eleﬂtirmenlerin be¤enisine seslenerek yap›tlar or- D) ﬂiir, sözcükleri özenle seçmeyi gerektirir taya koyabilirseniz E) alg› dünyam›z› sarsan bir ﬂiir, yeni bir yöneliﬂin E) aradan geçen zaman içinde yarat›c›l›¤›n›z› yitir- habercisi olabilir miﬂ olursunuz YGS 2010 YGS 2010 166

PARAGRAF YORUMU 5. ﬁairler aras›nda öteden beri süregelen aç›k ya da giz- 7. Çocuklu¤umuzda kaç kez duyduk kim bilir: “Çok li bir yar›ﬂ vard›r. Oysa ayn› gözeden su içen, ayn› okuyan m› bilir, çok gezen mi?” Cevaptan çok, soru- güneﬂ alt›nda ›s›nan, ayn› a¤ac›n gölgesinde oturan nun kendisi önemliydi sanki. Ortada derin bir ikilem insanlard›r onlar. Birbirlerine, san›ld›¤›ndan daha varm›ﬂ gibi ciddiyetle yöneltilirdi soru. Her seferinde çok ihtiyaçlar› vard›r. Ölmüﬂ ﬂairlerle, onlar›n an›lar› “Çok okuyan!” dememiz beklenirdi. Galiba ilkö¤re- üzerinde yaﬂat›lan dostluklar da dâhildir buna. -----? timdeki ö¤retmenlerimiz, okuma sevgimizi böyle ar- K›skanmalar, görmezden gelmeler, kara çalmalar… t›rmaya çal›ﬂ›rd›. Çok okumakla çok gezmek asla yan Neyi paylaﬂamazlar? Herkesin kab› kendine göredir, yana gelemezmiﬂ gibi… Bense okumay› da gezmeyi alaca¤› su miktar› bellidir oysa. Paylaﬂman›n, el ele de tutkuyla seven biri olarak ikiye bölünürdüm. Hiç- vererek yaratacaklar› eleﬂtiri ortam›n›n sa¤layaca¤› bir zaman ›s›namad›m bu yapay ikileme, okuman›n yararlar üstünde durmak ve bunu geliﬂtirmek varken da içten içe bir seyahat oldu¤una inand›¤›mdan, her nedir bu yok edici yar›ﬂ? kitab›n bizi baﬂka bir yolculu¤a ç›kard›¤›n› düﬂün- dürdü¤ümden. Okuyarak gezmek, her kitab› baﬂl› ba- Bu parçada boﬂ b›rak›lan yere düﬂüncenin ak›ﬂ›na ﬂ›na bir serüven sayarak bir baﬂka ortama, bir baﬂka göre aﬂa¤›dakilerden hangisi getirilmelidir? yaﬂama uzanan bir yolculuk yapmak mümkündür çünkü. Gezerken de her insan› ve her hayat› bir kitap A) Oysa her ﬂair, ﬂiirini kendi yaﬂam serüveninden ç›- gibi düﬂünerek dünyay› okumak da mümkün. Oku- karmaz m› mak ve gezmek asl›nda o kadar iç içe ki… B) Bunu bilmelerine karﬂ›n nedir bu sevgisizlik ﬂair- Bu parçadan aﬂa¤›dakilerin hangisine ulaﬂ›lamaz? ler aras›nda A) Yaﬂamdaki olgular kal›plaﬂm›ﬂ sorulara s›¤d›r›lamaz. C) ﬁairler aras›ndaki bütün bu çat›ﬂmalar gerçekte ﬂi- irimizin tematik haritas›n› daralt›r m› B) Bilgi edinmenin farkl› yollar› vard›r. D) Öyleyse neden ﬂiirin kolaya kaçma sanat› oldu¤u C) Kitaplar dünyay› tan›mam›za olanak sa¤lar. izlenimi yarat›l›yor D) Merak ögesi içermeyen kitaplar gezip görme iste¤i E) ﬁairler, birbirlerini de¤erlendirirken ﬂiirsel ölçütler de uyand›rmaz. kullan›rlar m› YGS - 2011 E) Okuma ve gezme birbirini besleyen iki eylemdir. 6. Türküler, ﬂiirler iç dünyam›z›n sesi olarak yaz›lm›ﬂ olsa- YGS - 2011 lar da bizden ç›kt›klar› anda topluma mal olmuﬂtur ar- t›k. Yaln›z topluma mal olmakla kalsa iyi. Yerelden ulu- 8. ‹nsan›n sanatsal çal›ﬂmalar›n›n tümüne, bir arama ve sala, ulusaldan evrensele bir de¤iﬂme ve geliﬂme çizgisi bulma çabas› olarak bak›labilir. Ya da bunlar, hayat› ve izleyerek bütün insanl›¤›n ortak de¤eri hâline gelir. Ör- bu hayat›n içinde insan›n kendi yerini anlama ve an- ne¤in Yunus Emre’nin ﬂiirlerinde yans›t›lan duygular salt lamland›rma u¤raﬂ› olarak görülebilir. Bu çaba, ilk in- bize mi özgüdür? Neruda, yaln›zca ﬁili’nin ac›lar›n› sandan bugüne de¤in farkl› amaçlar ard›nda, farkl› aç›- yans›tm›ﬂt›r, deyip d›ﬂlayabilir miyiz onu? Ac›s› ac›m›z l›mlar, biçimler ve yöntemlerle serpilip geliﬂmiﬂtir. Yüz- olmuﬂtur, halk› da halk›m›z. K›saca ----. lerce y›ll›k serüveni boyunca, hem tarihsel dönemler, toplumsal ve siyasal koﬂullarca biçimlendirilmiﬂ hem Bu parçan›n sonuna düﬂüncenin ak›ﬂ›na göre aﬂa¤›- de onlar› biçimlendirmiﬂtir. Buradan bak›ld›¤›nda -----. dakilerden hangisi getirilmelidir? Bu parçan›n sonuna düﬂüncenin ak›ﬂ›na göre aﬂa¤›- A) ﬂiir, ﬂairin ﬂiiri düﬂünmeye baﬂlad›¤› andan okuyu- dakilerden hangisi getirilebilir? cusuyla buluﬂtu¤u ana de¤in süren, uzun ve san- c›l› bir dönemin ürünüdür A) sanat›n, insan› do¤a ve toplumla olan çat›ﬂmala- r›yla yans›tma iﬂlevini yerine getirmesinin gerekli- B) sanatç›, ortaya koydu¤u ürünlerin hangi özellikle- li¤i ortaya ç›kar ri taﬂ›yaca¤›n› önceden saptamal›d›r B) sanat yap›tlar›nda iﬂlenen toplumsal özlemlerin C) sanatç›, yap›t›n› yarat›rken bilinçli olarak ona ulu- gerçekleﬂip gerçekleﬂmeyece¤i de aç›kl›k kazan›r sal niteliklerin d›ﬂ›na taﬂan yeni boyutlar kazand›r›r C) sanatla toplumsal fayda aras›nda bir seçim yap- D) her birimiz, yaﬂad›¤›m›z bölgenin rengini, doku- man›n zorlu¤u daha iyi anlaﬂ›labilir sunu, çizgisini yans›tan türkülerden ve ﬂiirlerden hoﬂlan›r›z D) sanat›n, insan›n kiﬂilik özelliklerini boyutland›r›p geliﬂtirdi¤i söylenebilir E) türküler, ﬂiirler özünde kendi co¤rafyalar›n›n izle- rini taﬂ›salar da sanatsal dilin içerdi¤i insansal öz- E) bir toplumun sanat›yla o toplumun yaﬂam›n›n birbi- le bütün insanl›¤›n ortak yarat›s›d›r riyle etkileﬂim içinde oldu¤u yarg›s›na ulaﬂ›labilir YGS - 2011 YGS - 2012 A-B / C-A / B-E / D-E 167

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Modern eleﬂtiride sanat, geçmiﬂ dönemlerde san›ld›- 3. Güçlü bir kalemi vard›. Yazd›klar›n› okurken içimizin ¤› gibi töresel bir e¤itim yolu, bir e¤lence türü olmak- k›p›rdad›¤›n› hissederdik. Her gün gördü¤ümüz ﬂeyle- tan ç›km›ﬂt›r. Bundan dolay› modern eleﬂtirmenler ri ilk kez görüyormuﬂuz hissi verecek kadar güzel an- k›l› k›rk yararcas›na çal›ﬂ›r, eski eleﬂtirmenler gibi lat›rd›. Yaﬂad›¤› her ﬂeyden bir öykü ç›kar›r, gözlem- eserin yaln›z anlam›, ne ölçüde iyi ya da kötü oldu- lerini kolayca öykü formuna aktar›rd›. Herkesin bakt›- ¤u üzerinde durmakla kalmay›p eserin sanatç›n›n ya- ¤› yere bakar, herkesin göremedi¤ini görürdü. ﬂam›yla, toplumsal ﬂartlarla ilgisini, sanata ve okura ne sa¤lad›¤›n›, geçmiﬂ ça¤lar›n ve kendi ça¤›n›n eser- Parçada söz konusu yazarla ilgili olarak aﬂa¤›dakile- leriyle, dünya görüﬂleriyle ilgisini, imgelerini, söz- rin hangisine de¤inilmemiﬂtir? cüklerini inceler. A) Çevresini duyarl›l›kla inceledi¤ine Bu parça, bütünüyle ele al›nd›¤›nda aﬂa¤›daki soru- B) Etkileyici bir ifade tarz›n›n oldu¤una lardan hangisine verilmiﬂ bir cevap olabilir? C) Öykülerinde yaﬂad›klar›na da yer verdi¤ine D) Günlük hayat›n ayr›nt›lar›n› öykülerine taﬂ›d›¤›na A) Eski eleﬂtirmenlerin kulland›¤› genel metotlar ne- E) Okuyucular›n› yönlendirmek amac›yla öykü yaz- lerdir? d›¤›na B) Günümüz eleﬂtirisi geçmiﬂten nas›l faydalanmal›- d›r? 4. Ben romanlar›m› objektif bir bak›ﬂla yazd›m. Bunu yaparken belki ac› gerçekleri göz önüne serdim ama C) Günümüzde eleﬂtirinin, geçmiﬂ dönemlerdeki hiçbir zaman kötümserli¤e kap›lmad›m. ‹yilerle kötü- eleﬂtiri anlay›ﬂ›ndan fark› nedir? lerin çarp›ﬂt›¤› bu hayatta yaﬂananlar› anlat›rken ge- lecek nesillerin ders alacaklar› eserler ortaya koyma- D) Eleﬂtiriyle edebiyat ve di¤er sanat dallar› aras›nda ya çal›ﬂt›m. ne gibi iliﬂkiler vard›r? Böyle söyleyen bir yazar için aﬂa¤›dakilerden hangi- E) Sizce eleﬂtirin her zaman nesnel olabilmesi si do¤ru de¤ildir? mümkün müdür? A) Nesnel bir tutumla gerçekleri anlatmaktad›r. 2. Eskiden beri duydu¤um bir söz vard›: \"Gerçek sevgi B) Yaﬂamdaki kötülükler karﬂ›s›nda karamsarl›¤a ka- sürekli birbirine bakmak de¤il, ortak ideallere bera- ber bakmakt›r.\" Bu sözün do¤rulu¤unu ﬂimdi daha iyi p›lmam›ﬂt›r. anl›yorum. Gerçekten de insan sadece karﬂ›s›ndaki C) Toplumdaki karﬂ›tl›klar›, çat›ﬂmalar› anlatan eser- kiﬂiye odakland›¤›nda, ne kadar uyumlu olunursa olunsun, bir süre sonra \"Gözünün üstünde kaﬂ›n var.\" ler yazm›ﬂt›r. misali küçük ﬂeylerden problem ç›kabiliyor. Büyük D) Eserleriyle yaﬂananlar› gelece¤e aktarmaktad›r. ideallerle gayrete gelen ve tatmin olan kiﬂi ise küçük E) Kendi yazd›klar›n› di¤er yazarlar›nkilerden üstün pürüzlere tak›lm›yor. görmektedir. Bu parçadan aﬂa¤›dakilerden hangisi ç›kar›labilir? A) Ortak hedeflere ulaﬂma arzusuyla oluﬂan sevgi, 5. Gazetede uzun y›llar birlikte çal›ﬂt›k. Okuyucular›na gerçek sevgidir. hep gülümseyen bir yüzle bakt›. Birço¤umuz yaza- cak bir ﬂey ararken onunki ka¤›t üzerinde raks eder- B) Uzlaﬂman›n ne oldu¤unu bilmeyen pek çok insan di. En s›k›nt›l› gününde bile köﬂesini boﬂ b›rakt›¤› ol- vard›r. mam›ﬂt›r. Yetkin ve becerikli bir ustayd›. C) ‹nsan, sevgi ba¤lar›n› koparan al›ﬂkanl›klar› terk Parçada sözü edilen kiﬂi aﬂa¤›dakilerden hangisiyle etmelidir. nitelendirilemez? D) Kiﬂilik olarak birbirine benzemeyen insanlar iyi A) ‹ﬂine ba¤l› B) Yetenekli C) Sevecen anlaﬂamazlar. D) Gururlu E) Yarat›c› E) Huzursuzlu¤un temelinde, eﬂlerin birbirini anla- mamas› yatar. C-A / E-E-D 168

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Okudu¤unu h›zl› bir biçimde anlama Bir paragraf› bütünlük içinde kavrama Bir paragraf›n iletisini bulma Bir paragraftan yarg›lar ç›karma Parçadan ulaﬂ›labilecek yard›mc› fikirleri belirleme Seçeneklerle paragraf aras›nda iliﬂki kurabilme Bir cümlesi eksik b›rak›lm›ﬂ paragraf› tamamlama Paragraf›n cevap olabilece¤i soruyu belirleme 169

07 SES B‹LG‹S‹ Büyük ünlü uyumu: Türkçe sözcüklerde ince ve kal›n ünlüler bir arada bulunmuyor. Küçük ünlü uyumu: Ünlülerin oluﬂumlar›n› esas alan uyum Ünlüler çeﬂitli durumlarda düﬂebilir. Geniﬂ ünlüler daralabilir. Sözcükte bir ünlü ortaya ç›kabilir. Ünsüz benzeﬂmesi (sertleﬂme): Sessizler, kendilerine benzeyenlerle komﬂu olmak ister. Ünsüz de¤iﬂimi: Süreksiz sert sessizler ünlülerle karﬂ›laﬂ›nca yumuﬂar. Ünsüzler de düﬂebilir. Ünsüz dönüﬂümü: b sesinden önceki n sesinin m oluﬂu Ünsüzler de türer. (kaynaﬂt›rma - yard›mc› ses). Sessizle biten sözcükler sesliyle baﬂlayanlara kaynaﬂ›r. Ayr›nt›lar

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR sesli - sessiz s. 173 büyük ünlü uyumu s. 173 küçük ünlü uyumu s. 174 ünlü düﬂmesi s. 174 hece düﬂmesi s. 174 ünlü daralmas› s. 175 ünlü türemesi s. 176 benzeﬂme s. 176 yumuﬂama s. 177 ünsüz düﬂmesi s. 177 ünsüz dönüﬂümü s. 178 ünsüz türemesi s. 178 ulama s. 179 172

SES B‹LG‹S‹ Giriﬂ ¤iﬂmedi¤i hâlde iﬂaretler (harfler) de¤iﬂmektedir. Toplumdan topluma de¤iﬂen bu iﬂaretler sistemi- Bu konuyla ilgili olarak do¤rudan bilgi sorusu veya ne alfabe diyoruz. yaz›mla ilgili bir soru sorulmaktad›r. Üniversite ha- z›rl›k s›nav(lar)›nda ses bilgisinin pay› genellikle Türkçede sesler, ünlüler (sesliler) ve ünsüzler (ses- tek sorudur. Konu bilgiye dayal› ve görsel yönü ol- sizler) olmak üzere iki grupta incelenir. 1 Kas›m du¤undan ö¤renilmesi de, gelen sorular›n çözül- 1928 tarihinde kabul edilen alfabede 8 ünlü 21 ün- mesi de oldukça kolayd›r. süz olmak üzere 29 sesin göstergesine yer veril- miﬂtir. Ses, titreﬂim sonucu oluﬂan fiziksel bir olayd›r. Seslerin çeﬂitli sembollerle gösterildi¤i sisteme ya- Bu konuda ünlüler ve ünsüzlerle ilgili kurallar› ve z› diyoruz. Seslerin yaz›daki bu göstergelerine harf bunlar›n yaz›m kurallar›na akseden yönlerini ince- ismini veriyoruz. Yaz›da milletten millete de¤iﬂen leyece¤iz. semboller kullan›lmakta; sesler, genel olarak de- ÜNLÜLERLE ‹LG‹L‹ ÇEﬁ‹TL‹ KURALLAR VARDIR 7.1 Büyük ünlü uyumu: Türkçe sözcüklerde ince ve kal›n ünlüler bir arada bulunmuyor. Türkçede ünlüler kal›n (a, ›, o, u) ve ince (e, i, ö, ü) 3. Tek heceli sözcüklerde - ünlünün di¤er ünlüy- olarak ayr›l›r. Bir sözcükteki ünlülerin, kal›nl›k ve le k›yas imkan› olmad›¤›ndan - bu kural aran- incelik yönünden ortaya koydu¤u uyuma büyük mamal› : ünlü uyumu denir. Buna göre bir sözcükte ya sade- ce kal›n ünlüler ya da sadece ince ünlüler bulunur. gel, al, taﬂ, göz, kar... (Bundan dolay› bu kurala kal›nl›k / incelik uyumu da denilmektedir.) 4. Birleﬂik sözcüklerin bu kurala uyup uymad›¤› birleﬂenlerine ayr›larak görülebilir : Sözcükler Büyük Ünlü Uyumu han›meli (–) han›m + eli (+) gecekondu (–) gece + kondu (+) ölmezdi: ünlülerin hepsi ince var Bo¤aziçi (–) bo¤az + içi (+) baﬂl›yordu: ünlülerin hepsi kal›n var fakirlik : kal›n ve ince ünlüler var yok Bu ayr›nt› genel olarak \"Birleﬂik sözcüklerde bü- yük ünlü kural› aranmaz.\" ﬂeklinde kal›plaﬂm›ﬂt›r. insanc›l : kal›n ve ince ünlüler var yok televizyon : kal›n ve ince ünlüler var yok 5. Baz› Türkçe sözcükler, a¤›zlarda bu kurala uy- du¤u hâlde zamanla -özellikle yaz› dilinde - Büyük sesli uyumu bir sözün Türkçe olup olmad›¤›- uyumsuzluk göstermiﬂtir: anne(ana), elma(al- n›n belirlenmesinde - tek baﬂ›na yeterli olmamakla ma), hangi (hang› - kang›)... birlikte - bazen belirleyici, bazen de fikir vericidir. 1. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözlerin gene- 6. Bu kurala uyan her sözcük Türkçe olmayabilir: li yabanc› dillerden devﬂirilmiﬂtir: zal›m(zalim), sabah, cennet, kad›, avukat, okul, fikir... sinema, kitap, k›rtasiye, sportif, klasik, kartonpiyer, ça- re, meçhûl... 7. Eklerdeki ünlüler, ünlü uyumlar›na karﬂ› has- sast›r: 2. Baz› Türkçe ekler bu kurala uymayabilir : -le, → gözle -ler → çocuklar -i → boyu baﬂla büyükler içeri¤i -yor, -ken, -ki, -leyin, -(i)mtrak, -daﬂ, -gil yazarken (–) / sabahleyin (–) / gelmiyor (–) / babamgil gözü (–) yenerken (+) / geceleyin (+) / baﬂl›yor (+) Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 1 ve 2. sorular› hemen çözelim. 173

SES B‹LG‹S‹ 7.2 Küçük ünlü uyumu: Ünlülerin oluﬂumlar›n› esas alan uyum Ünlülerde, bu seslerin oluﬂumu s›ras›nda ses or-} ‹ki ünlü uyumunu birleﬂtirdi¤imizde birbirini takip ganlar›n›n durumuna göre ﬂu özellikleri görüyoruz:} edebilecek ünlüleri ﬂöyle s›ralayabiliriz : düz yuvarlak a, › dan sonra a veya › gelebilir. ince e, i den sonra e veya i gelebilir. dar o, u dan sonra a veya u gelebilir. Türkçede, – düz seslilerden sonra düz seslilerin ö, ü den sonra e veya ü gelebilir. (a, ›, e, i → a, ›, e, i) – yuvarlak seslilerden sonra, ya dar-yuvarlak ya da Buna göre, a'dan sonra u, ü'den sonra i... gelmesi kü- düz-geniﬂ seslilerin gelmesine (o, u, ö, ü → u, ü / a, e) çük ünlü uyumuna ayk›r›d›r. (çamur, ya¤mur, müzik, küçük ünlü uyumu denir. ümit...) ‹kinci heceleri dudak ünsüzleriyle (b, m, v) baﬂ- layan birçok sözcükte a'dan sonra \"u\" gelebilmekte- dir: pamuk, kavun, kabuk... Yukar›daki tabloya göre Türkçede bir sözün ilk hecesinin d›ﬂ›nda (-yor eki ha- riç) \"o\" sesi bulunmaz; bulunursa bu uyumu bozar ve böyle sözcükler Türkçe de¤ildir : salon, balon, solo... (Horoz vs. sözlerin söyleniﬂte ikinci ünlüleri u'dur.) 7.3 Ünlüler çeﬂitli durumlarda düﬂebilir. a. Baz› sözler ek ald›¤›nda, vurgusuz kalan orta sab›r + et → sabret- hece ünlüsü düﬂer: kah›r + et → kahret- ay›r + › > ay›r› → ayr› k›v›r + m > k›v›r›m → k›vr›m kay›t + et → kaydet- devir + m > devirim → devrim çevir + e > çevire → çevre Son üç sözcü¤ün as›llar›nda ikinci hecede ünlü yoktur: (sabr, kahr, kayd) Türkçeye geçerken, ünlü Bu örneklerde oldu¤u gibi ikinci hecesinde dar ün- varm›ﬂ gibi düﬂünür, birleﬂik sözcük oluﬂtururken lü bulunan kimi fiiller, yap›m eki al›rken ünlü düﬂ- de bunun düﬂtü¤ünü kabul ederiz. ‹lk üç örnekteki mesine u¤rar. ‹simlerde de durum ayn›d›r: duruma \"ünlü aﬂ›nmas›\" da diyebiliriz. al›n + › > al›n› → aln› Düﬂen seslerin yaz›da gösterilmesi yaz›m yanl›ﬂ›d›r. boyun + u > boyunu → boynu gö¤üs + ü > gö¤üsü → gö¤sü d. “ile” sözü ve ek fiil ekleri bir söze eklendikleri tav›r + › > tav›r› → tavr› zaman baﬂtaki ünlülerini düﬂürürler. Bu sözcüklerin ortadaki yaz›m› yanl›ﬂt›r. (Sizler de benim + ile → benimle / kalem + ile → kalem- benzer örnekler bulmaya çal›ﬂ›n›z.) le/eli+ile → eliyle yaramaz + ise → yaramazsa / güzel + imiﬂ → gü- b. Baz› ekler, baz› sözcüklerde son hecedeki sesi zelmiﬂ düﬂürür : yap›yor + idi → yap›yordu / yazar + idi → yazard› koku-la → kokla –u e. Burada, ünlülerin bir hece de¤eri taﬂ›d›¤›n› ha- t›rlatal›m. Bu hat›rlatma, sözlükteki ünlünün yumurta-la → yumurtla –a sesleri düﬂtü. düﬂmesinin yaln›z bir ses düﬂmesi de¤il, ayn› zamanda hece düﬂmesi anlam›na gelece¤i nok- tasar›-la → tasarla –› tas›nda önem taﬂ›r. c. Sözcük birleﬂimlerinde ünlü düﬂmesine rastla- Bu kurallara ba¤l› olarak düﬂen / düﬂmesi gereken bir ünlünün yaz›da n›r: gösterilmesi, yaz›m yanl›ﬂ›d›r. ne + için → niçin ne + as›l → nas›l cuma + ertesi → cumartesi 174 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 3. soruyu hemen çözelim.

SES B‹LG‹S‹ örnek soru örnek soru \"Üçüncü kiﬂi iyelik eki alan kelimelerin sonuna ile ge- Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük, tü- tirilince araya (y) koruyucu ünsüzü girer ve ile'nin retilirken bir ünlü kayb›na u¤ram›ﬂt›r? baﬂ›ndaki (i) ünlüsü düﬂer. Bu kelimeler büyük ünlü uyumuna uyar.\" A) Bu çiçe¤in yapraklar› çok sararm›ﬂ. Aﬂa¤›daki cümlelerden hangisinde bu kurala örnek B) Geçen y›l dikilen bu elbise iyice daralm›ﬂ. olabilecek bir kullan›m vard›r? C) Uykusuzluktan gözlerinin alt› morarm›ﬂ. A) Gelirken dergiyle gazeteyi de getirmeyi unutma. D) Kilo al›nca yanaklar› iyice pembeleﬂmiﬂ. B) Kardeﬂiyle sinemaya gitmek istememiﬂ. E) Saçlar› son aylarda çok beyazlam›ﬂ. C) Büyükbabayla torun çok iyi anlaﬂ›yorlar. 1993 D) Büyük bir gürültüyle içeri giren oymuﬂ. E) Anneyle k›z› ayn› evde oturuyormuﬂ. çözüm ÖSS - 1983 çözüm \"kardeﬂ\" sözcü¤ü iyelik üçüncü kiﬂi eki \"-i-\" alm›ﬂ \"sar›\" sözcü¤ü yap›m eki al›rken (sar› + ar) \"-›\" sesi \"ile\" getirilince de \"ile\"nin baﬂ›ndaki \"-i-\" sesi \"düﬂe- düﬂmüﬂtür. rek araya “-y-\" ünsüzü girmiﬂtir. Cevap A Cevap B 7.4 Geniﬂ ünlüler daralabilir. örnek soru Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› -yor eki veya -y sesinin daralt›c› etkisi dolay›s›yla vard›r? geniﬂ ünlülerin daralmas›d›r: A) Arkadaﬂlar›, bu kadar sorumsuz davranmas›n›n –u, –› nedenini bir türlü ö¤renemediler. B) Kuﬂkonmaz, saks›da yetiﬂtirilen, uzun sapl›, ince <–a, –e → –yor –ü, –i ve küçük yaprakl› bir süs bitkisidir. C) Tart›ﬂmac›, öne sürdü¤ü sav›n do¤rulu¤unu kan›t- Ünlü daralmas› l›yamad›. – a / – la / – ma / – da D) Panele, üniversite ö¤rencileriyle ö¤retim üyeleri – e – le – me – de gibi – a– e ile biten eklerde görülür. kat›lm›ﬂt›. E) Aile büyüklerinden ö¤renilen el sanatlar›, yöre hal- baﬂla – yor → baﬂl›yor k›n›n geçim kayna¤›n› oluﬂturuyor. yaﬂa – yor → yaﬂ›yor ÖSS - 2002 bilme – yor → bilmiyor çözüm gümbürde – yor → günbürdüyor C seçene¤indeki \"kan›tl›yamad›\" sözünde \"–yor\" eki olmad›¤› halde daralma yap›lm›ﬂt›r. Yaz›m› yanl›ﬂt›r. Ünlü daralmas› olabilmesi için bir sözcü¤ün –yor eki almas› gereklidir. Bunun birkaç istisnas› vard›r: Cevap C de – ecek > deyecek → diyecek / de – y – e > deye → diye ye – ecek > yeyecek → yiyecek Daralma olan sözcüklerin daralma yokmuﬂ gibi ya- z›l›ﬂlar› (gelmeyor, gümbürdeyor...) daralma olma- yan sözcüklerin ise daralma varm›ﬂ gibi yaz›l›ﬂlar› (gelmiyecek, gümbürdiyecek, baﬂl›yacak, yaﬂ›ya- cakt›...) yanl›ﬂt›r. Unutmayal›m, daralma – birkaç istisnan›n d›ﬂ›nda – sadece \"–yor\" ekiyle oluﬂur. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 4 ve 5. sorular› hemen çözelim. 175

SES B‹LG‹S‹ 7.5 Sözcükte bir ünlü ortaya ç›kabilir. Bu aç›klamadaki durumun, kimi kaynaklarca çeﬂitli nedenlerle, ünlü türemesi kapsam›nda de¤erlendiril- a. \"dar, bir, az genç\" sözcükleri \"-c›k\" küçültme medi¤ini de belirtelim. eki ald›¤›nda araya \"-a, -e\" ünlüleri girer. Ünlü türemesi, ses türemesi baﬂl›¤› alt›nda, ünsüz tü- dar – c›k > dar - a - c›k → darac›k remesini de kapsayacak bir soru ﬂeklinde sorulabilir. bir – c›k > bir - i - cik → biricik az – c›k > az - › - c›k → az›c›k c. Baz› pekiﬂtirmeli sözcüklerde –a veya – e ün- genç – cik > genç - e - c›k → gencecik lüsünün türedi¤i görülür: b. Sessizle baﬂlayan baz› ekler sessizle biten söz- sa¤lam → sapsa¤lam → sap - a - sa¤lam cüklere eklendi¤inde – iki sessiz yan yana gele- çevre → çepçevre → çep - e - çevre meyece¤inden – araya bir ünlü (–›, –i, –u–,ü) girer: gündüz → güpgündüz → güp - e - gündüz yak + t → yak - › - t yan + k → yan -›- k çözül + yor → çözül - ü - yor bil - r → bil - i - r ÜNSÜZLERLE ‹LG‹L‹ KURALLAR 7.6 Ünsüz benzeﬂmesi (sertleﬂme): Sessizler, kendilerine benzeyenlerle komﬂu olmak ister. Türkçedeki yirmi bir sessizin 8’i sert, 13’ü yumuﬂak Bu kurala uyulmay›p sert sessizle yumuﬂak sessizin yan yana getirilme- sessizdir. si yaz›m yanl›ﬂ›na neden olur. Bu kural, sert sessizle biten bir sözcü¤ün, sessizle örnek soru baﬂlayan ekleri, kendi son sessizine benzetmesi yani sertleﬂtirmesi ﬂeklinde özetlenebilir. Türkçe- Aﬂa¤›daki cümlelerde alt› çizili kelimelerden hangi- de say›l› ekler, yumuﬂak sessizle baﬂlar ve sonu sinde, yaz›m yanl›ﬂ› yoktur? sert sessiz olan kelimelerle karﬂ›laﬂ›nca yumuﬂak ﬂekillerine dönüﬂür. Türkçede \"b\" ile baﬂlayan ek yoktur. Yukar›daki A) Ucuzca bir otel ar›yordu. aç›klamalar› \"c, d, g\" ile baﬂlayan eklerden baz›la- B) Ahbapca bir tutum tak›nd›. r›yla örnekleyelim: –c› –di –g› C) Kendisinden yaﬂca hayli küçüktü. –ca –de –ge D) Baﬂ›n› hafifce öne e¤di. –cik –dan –gen ﬁimdi aﬂa¤›daki örnekleri inceleyelim. E) Be¤enmedi¤ini aç›kca söyledi. I II ÖSS - 1985 güzel + ce → güzelce / yavaﬂ + ca → yavaﬂça söz + cü → sözcü / saat + c› → saatçi çözüm ev + de → evde / cep + de → cepte B, C, D, E seçeneklerinde ünsüz benzeﬂmesi kural›na göre, c → ç olacakt› bu sözcüklerin yaz›m› yanl›ﬂt›r. kolay + d›r → kolayd›r / sert + dir → serttir Cevap A sürün + gen → sürüngen / yap›ﬂ + gan → yap›ﬂkan I nolu tabloda, c, d, g ile baﬂlayan eklerin sertleﬂ- medi¤ini, bunu gerektirecek bir durumun olmad›- ¤›n› görüyoruz. II nolu tabloda ise sert sessizlere eklenen c, d, g ile baﬂlayan eklerde baﬂtaki sessizin sertleﬂti¤ini gö- rüyoruz. 176 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 6. soruyu hemen çözelim.

SES B‹LG‹S‹ 7.7 Ünsüz de¤iﬂimi: Süreksiz sert sessizler ünlülerle karﬂ›laﬂ›nca yumuﬂar. Sözcük sonlar›ndaki süreksiz sert sessizler (p, ç, t, de¤iﬂim k), seslilerle baﬂlayan bir ek al›nca yumuﬂak karﬂ›- l›klar› olan b, c, d, g, ¤ ye dönüﬂürler. ediyorum → et – t→d yurdumuzdan → yurt t→d Yumuﬂama: p, ç, t, k n›n → b, c, d, g, ¤ olmas›d›r. ço¤ald› → çok – al – k→¤ a¤aç → a¤ac› / tarak → tara¤› / kitap → kitaba / → e. Baz› fiillerde “›t” ile türetilen sözcüklerde ün- renk → rengi süz yumuﬂamas› görülmez. ﬁu ayr›nt›lar› da önemseyip ö¤renelim. an – ›t – › > an›t› a. Özel isimlerin, söyleniﬂteki yumuﬂamas› yaz›ya yap – ›t – › > yap›t› / taﬂ› - t – › → taﬂ›t› geçmez: örnek soru Ahmet → Ahmet'i, Zonguldak → Zonguldak’› Aﬂa¤›daki cümlelerde alt› çizili kelimelerden hangisi “ünsüz de¤iﬂimine” örnek olamaz? b. Tek heceli sözcüklerin ço¤u bu kurala uymaz: A) Hadi seni yeme¤e götüreyim. kork– → korku / yat– → yat›ﬂ / iç → içim / sap → sap› B) Bu havada da¤a t›rmanmak istiyorum. / it → itiﬂmek C) Sabahlar› bal›¤a ç›karlar. D) Çocu¤un ruh sa¤l›¤› bozulmuﬂtu. c. Öte yandan, baz› tek hecelilerde yumuﬂama ol- E) Böbre¤inin birini ameliyatla ald›lar. du¤u görülür: 1986 yurt → yurdu / geç – → gecik– /aç → ac›k– / geç – → gecik– çözüm ç. Yabanc› sözcüklerin birço¤unun sonundaki \"Da¤\" sözcü¤ü yumuﬂak ünsüzle biten bir sözcük ol- sert sessizler yumuﬂamaz: du¤undan ünsüz de¤iﬂimi söz konusu olamaz. hukuku, cemiyeti, merhamete, millete, aﬂk›... Cevap B 7. Yumuﬂama sözcük sonlar›nda oldu¤unda kolay- ca görülüyor ama di¤er durumlarda ay›rt etmek biraz zorlaﬂ›yor. ﬁu örneklere dikkat edelim: Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 7, 8, 9, 10 ve 11. sorular› hemen çözelim. 7.8 Ünsüzler de düﬂebilir. örnek soru –cik, –cek... ekleri baz› sözcüklerdeki –k sesini dü- Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük ek ﬂürür: al›rken bu sözcü¤ün ünsüzlerinden biri düﬂmüﬂtür? küçük + cük → küçücük / büyük + cek → büyücek A) Susuzluktan balkondaki tüm çiçekler sararm›ﬂ. ufak + c›k → ufac›k / alçak + c›k → alçac›k B) Yazar, bu romanda çok fazla devrik cümle kullan- Bu sözcükler \"–I\" ekini ald›klar›nda da sonlar›nda- m›ﬂ. ki \"–k\" ünsüzünü düﬂürür. C) So¤uktan burnu k›pk›rm›z› olmuﬂ. alçak – I → alçal – / ufak – I → ufal D) Bu konuda senin de fikrini almak istiyorum. Baﬂka sesler de zaman zaman düﬂebilir ama ÖSYM sorular›n›n kapsam›na girmedi¤inden buraya alm›- E) Otobüsümüz ad›n› bilmedi¤im büyücek bir kasaba- yoruz. dan geçti. ÖSS - 1994 çözüm Alt› çizili sözlerin hepsinde ses düﬂmesi vard›r ama sa- 177 dece E seçene¤indeki, ünsüz düﬂmesidir. “Büyük” söz- cü¤ü “-cek” ekini al›rken sondaki “-k-” sesi düﬂmüﬂtür. Cevap E

SES B‹LG‹S‹ 7.9 Ünsüz dönüﬂümü: b sesinden önceki n sesinin m oluﬂu Baz› sözcüklerde b'den önce gelen n'ler m’ye dö- çarﬂanba → çarﬂamba ner. kanbur → kambur çenber → çember Baz› yer adlar› (Istanbul, Safranbolu...) ve birleﬂik canbaz → cambaz sözcükler (onbaﬂ›, binbaﬂ›, sonbahar...) bu kurala uymaz. 7.10 Ünsüzler de türer (kaynaﬂt›rma - yard›mc› ses). Ünlü ile biten sözcükler yine ünlü ile baﬂlayan bir c. Arapçadan dilimize geçen \"af, red, zan, his...\" ek ald›¤›nda –iki ünlü yan yana gelmeyece¤inden – gibi tek heceli sözcükler çekim eki al›rken ya da araya bir ünsüz girer : \"et–, ol–\" yard›mc› eylemleriyle birleﬂirken sözcü¤ün sonundaki ünsüzler çift hâle gelir. anne + i → anne – y – i Bu da bir ünsüz türemesidir. baba + a → baba – y – a o+›→o–n–u af – › → aff› / zan – ›mca → zan›mca / hak – › → hakk›... o + lar → o – n – lar af et – → affet / zan et– → zannet– / hal ol– → hallol– bekle + en → bekle – y – en baﬂla + acak → baﬂla – y – acak örnek soru kap› + › → kap› – s – › Üleﬂtirme say› s›fat› eki, -er (-ar), ünlüyle biten say›- iki + er → iki – ﬂ – er lara eklendi¤inde araya \"ﬂ\" kaynaﬂt›rma harfi girer. alt› + ar → alt› – ﬂ – ar Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bu kurala örnek oluﬂtur- \"-y-, -ﬂ-, -s-, ,-n-\" ünsüzleri böyle boﬂluklar› doldu- mayan bir sözcük vard›r? ran türeme seslerdir. Bunlardan -ﬂ- nin kullan›m alan› oldukça s›n›rl›d›r. A) Defterinize ikiﬂer cümle yaz›n. B) Beﬂer kiﬂilik gruplara ayr›ld›lar. ﬁu ayr›nt›lar› da bilelim. C) Masalara yediﬂer tabak koyal›m. D) Herkes yirmiﬂer dakika konuﬂacak. a. Ünlüyle bitti¤i hâlde ünsüzle baﬂlayan bir ek a- E) Üyelerden elliﬂer milyon lira toplayal›m. lan sözcüklerde de kaynaﬂt›rma sesler görülür: ÖSS - 1999 gözü + de → gözü – n – de eli + den → eli – n – den çözüm Seçenekleri inceleyelim: b. \"ile\" ünlüyle biten sözcüklere eklendi¤inde baﬂtaki \"i\" sesi düﬂer, yerine \"y\" (yard›mc› ses A'da iki-ﬂ-er / koruyucu ünsüz) oluﬂur: C'de yedi-ﬂ-er D'de yirmi-ﬂ-er gelmesi + ile → gelmesi – y – le → gelmesiyle E'de elli-ﬂ-er bak›ﬂ› + ile → bak›ﬂ› – y – la → bak›ﬂ›yla Bu seçeneklerde \"ﬂ\" kaynaﬂt›rma sesi kullan›lm›ﬂ B'de kullan›lmam›ﬂt›r Beﬂer’deki “ﬂ” kaynaﬂt›rma se- si de¤il, sözün kökündeki bir sestir: beﬂ-er. Cevap B Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 12 ve 13. sorular› hemen çözelim. 178

SES B‹LG‹S‹ 7.11 Sessizle biten sözcükler sesliyle baﬂlayanlarla kaynaﬂ›r. Ulama, iki sözcü¤ün âdeta birleﬂtirilerek okunma- örnek soru s›d›r. Ancak bir kurala ba¤l› olarak… ‹lk sözcük ün- süzle bitiyor, yan›ndaki ünlüyle baﬂl›yorsa ulama Derken bir düdük öttü ans›z›n yap›l›r. ﬁu örne¤i inceleyelim. I II S›ladan geliyorsunuz Bembeyaz gemi gitgide ufald› Ne var ne yok bizim⌣oralarda Çiçek⌣açm›ﬂ m› erikler III IV V ‹pek perdeli pencerenin⌣alt›nda Korkunç yaln›zl›¤›yla baﬂ baﬂa ‹ﬂaretli sözcükler sessiz + sesli s›ras›yla devam et- mekte ve âdeta bir tek kelime ﬂeklinde okunabil- VI VII mektedir. Bu sözcükler aras›nda noktalama iﬂareti bulunmamas› gerekir. R›ht›mda bir adam kald› VIII Bu dizelerdeki numaralanm›ﬂ yerlerin hangilerinde ulama vard›r? A) I. ve VIII. B) II. ve V. C) III. ve VI. D) IV. ve VII. E) V. ve VII. çözüm 2006 - ÖSS düdük⌣öttü bir⌣adam sessiz sesli sessiz sesli I. ve VIII. s›rada verilen bu sözcükler ulama kural›na uygundur. Cevap A Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 14. soruyu hemen çözelim. 7.12 Ayr›nt›lar Türkçenin ses yap›s›yla ilgili olarak yukar›da gös- Ama iki ünsüzle baﬂlamaz: terilenler d›ﬂ›nda baz› özellikler vard›r. Lise müfre- tren, fren, spor, star, gram, kreﬂ, klas... dat›yla ilgili olanlar›n önemlilerini aﬂa¤›da veriyo- ruz: 5. b, c, d, g, ünsüzleri (söyleyiﬂte yer alsa da) ya- z›mda sözcük sonlar›nda bulunmaz ; p, ç, t, k 1. o, ö sesleri ilk hecenin d›ﬂ›nda bulunmaz. (\"o\" olarak yaz›l›r. sesi için \"-yor\" eki bir istisnad›r.) 6. Türkçede uzun sesler (â, î, û) bulunmaz. (horoz (– horuz), horon (– horun) sözleri de istisna- d›r.) k›smî, nihaî, âidiyyet, malûl... 2. ‹ki ünlü yan yana gelmez, gelenler Türkçe as›ll› ‹nceltme (veya uzatma) iﬂareti \"a\" sesi için kul- de¤ildir : lan›labilir: ﬂiir, ﬂair, vaiz, sair, taun, faul, raunt.... yar – yâr, kar – kâr... 3. Türkçe sözlerde say›l› istisna d›ﬂ›nda ses ikiz- 7. Türkçede bir sözcük ek ald›¤›nda kökte ünlü leﬂmesi yoktur; olanlar Türkçe de¤ildir. de¤iﬂimine u¤ramaz. Ancak \"ben\" ve \"sen\" sözcükleri ismin yönelme hâlini (–e) ald›klar›n- ﬂiddet, hassas, illet, kuvvet... da “bana”, “sana” ﬂeklinde yaz›l›rlar. Buna ün- lü de¤iﬂimi denir. 4. Türkçe sözcükler iki ünsüzle bitebilir : alt, üst, sarp, kurt, art... Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi / 15 ve 16. sorular› hemen çözelim. 179

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Türkçedeki 29 sesin 8’i ünlü 21’i de ünsüzdür ve 7. Özel isimlere çekim eki getirilirken yaz›da ben- bunlar›n özelliklerine dayal› kurallar, Türkçenin zeﬂme kural›na uyulur ama yumuﬂama kural›na ses olaylar› kapsam›nda ele al›n›r. uyulmaz. (Zonguldak’tan / Zonguldak’›) 2. Türkçe bir sözcükte, ince ve kal›n ünlülerin bir 8. Türkçede hem ünlü ve ünsüz sesler düﬂebilir, tü- arada bulunmamas› kural›na büyük ünlü uyumu reyebilir. denir. 9. Ünlü düﬂmesi, daha çok, iki heceli sözcükler ün- 3. Küçük ünlü uyumu, düz ünlülerden (ae›i) sonra lüyle baﬂlayan bir ek ald›¤›nda görülür: akl›m, düz; yuvarlak ünlülerden (oöuü) sonra ise düz- gönlüm… geniﬂ (ae) ya da dar yuvarlak (uü) ünlüler gelme- si esas›na dayan›r. 10. Ünsüz düﬂmesi ise en çok –k sesinin düﬂmesiyle karﬂ›m›za ç›kar: küçücük, s›cac›k… 4. Ünlü daralmas›, ﬂimdiki zaman (–yor) ekinin etki- siyle ortaya ç›kar. Sözcü¤ün geniﬂ ünlüyle bitme- 11. “y, ﬂ, s, n” kaynaﬂt›rma sesleridir. “Yolcusu, pen- si durumunda –yor eki sözcü¤ün bu geniﬂ ünlü- cereyi, alt›ﬂar, kasaban›n” sözcüklerinde kaynaﬂ- sünü daralt›r: istemiyor, bekliyor, özlüyor… t›rma sesleri bulunmaktad›r. 5. “ayak” sözcü¤üne bulunma hâli ekini (–de) –ta 12. Türkçede “b” sesi, kendinden önceki “n” sesleri- ﬂeklinde (ayakta) getirmek zorunday›z, aksi ni “m” ye dönüﬂtürmüﬂtür: ambar, tembel, çem- hâlde yaz›m yanl›ﬂ› yapm›ﬂ oluruz. Bu örnekte ber… Bunlar› “n” olarak yazmak yaz›m yanl›ﬂ›d›r. oldu¤u gibi sert sessizlerin, eklerin sert ﬂekille- rini almas› kural›na benzeﬂme (ünsüz uyumu – 13. Ulama, ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlüy- sertleﬂmesi) ad› verilir. le baﬂlayan bir baﬂka sözcü¤ün gelmesi duru- munda oluﬂur: Sezen Aksu, görüﬂ aç›s›, sabah›n 6. Ünsüz de¤iﬂimi (yumuﬂamas›), sözcü¤ün süreksiz üçü vb… sert sessizle (p, ç, t, k) bitip gelen ekin ünlüyle baﬂlamas› hâlinde görülür. Sözcük sonundaki sü- reksiz sert sessiz yumuﬂayarak b, c, d, g, ¤ sessiz- lerinden birine dönüﬂür: kona¤a, arac›, kitab›n… 180

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi ( 7.1 - 7.12 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmuﬂ Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 181

KAVRAMA TEST‹ 1. Türkçe kelimelerde ilk ünlü kal›nsa sonraki ünlüler 5. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde ünlü daralmas›na ör- de kal›n; ilk ünlü inceyse sonrakiler de ince olur. nek gösterilebilecek bir sözcük vard›r? Buna göre, aﬂa¤›daki kelimelerden hangisi Türkçe A) Yol, hep yol, daima yol... Bitmiyor düzlük yine! de¤ildir? B) Her yüze çiziyordu bir hüzün k›r›ﬂ›¤› C) Gurbet beni sürekli çekiyordu kendine A) ö¤rencilik B) kara C) yemek D) ﬁiﬂesi is ba¤lam›ﬂ bir lamban›n ›ﬂ›¤› E) So¤uk bir mart sabah›... Buz tutuyor her soluk! D) insan E) sar› 2. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde büyük ünlü uyumuna 6. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük- uymayan bir sözcük kullan›lmam›ﬂt›r? te ötekilerden fakl› bir ses olay› vard›r? A) Yaﬂad›n beﬂ y›l kalbimde, misafir demedim A) Bize her konuda yard›m etti. Bu firar akl›na nerden, ne zaman esti senin? B) San›r›m hesapta bir yanl›ﬂl›k var. C) ‹nsan düﬂündü¤ünü aç›kça söyleyebilmeli. B) Zülfünün yay gibi kuvvetli çelik tellerine D) Bu iﬂte çok yetkin oldu¤un anlaﬂ›l›yor. Tak›lan gönlüm as›rlarca peﬂinden gidecek E) Y›llard›r tan›d›¤›m bu insanlara güveniyorum. C) Daha deniz görmemiﬂ bir çoban çocu¤uyum 7. Aﬂa¤›daki sözcüklerden hangisine ünlüyle baﬂlayan bir Bu da¤lar›n eskiden aﬂinas›d›r soyum ek getirildi¤inde ünsüz yumuﬂamas› meydana gelmez? D) Her gün ayn› p›nardan doldurup testimizi A) sebep B) suç C) mektup K›rlara aç›l›r›z ç›ng›raklar›m›zla E) Hülyana kar›ﬂmas›n ne ﬂehir, ne de çarﬂ› Yamaçlarda her akﬂam batan güneﬂe karﬂ› D) ›rmak E) taç 3. I. Köprü ﬂehrin iki yakas›n› birleﬂtirecek. 8. Aﬂa¤›daki cümlelerdeki alt› çizili sözcüklerin hangi- II. Yerlerin ›slak olmas› kaza riskini art›r›yor. sinde ünsüz de¤iﬂimi yoktur? III. B›ça¤›n a¤z› köreldi¤inden iyi kesmiyor. IV. O da di¤erleri gibi boyun a¤r›lar›ndan ﬂikayetçiydi. A) ‹ﬂleri yetiﬂtirebilece¤ine dair ümidim kalmad›. V. Çok sinirlidir, ufac›k bir hataya tahammül ede- B) Bu soruyu bilece¤inizden çok eminim. mez. C) Gömleklerini dolab›ndan ç›kararak bavula yerleﬂ- Alt› çizili sözcüklerin hangilerinde ses düﬂmesi olma- tirdi. m›ﬂt›r? D) Kalemin gücünü kim inkâr edebilir? E) Bu ça¤da bu yaklaﬂ›m nas›l kabul edilebilir? A) I. ve III. B) II. ve III. C) II. ve IV. D) III. ve IV. E) IV. ve V. 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde ünlü daralmas›na 9. Türçeye yabanc› dillerden geçen kimi sözcükler ün- örnek yoktur? süz yumuﬂamas› kural›na uymaz. A) Tak›m, maç için gitti¤i Diyarbak›r'dan dönüyordu. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bu aç›klamaya ör- B) Sis yüzünden göz gözü görmüyordu. nek bir sözcük kullan›lm›ﬂt›r? C) Ya¤mur alt›nda yürümek istiyorlard›. D) Küçük k›z t›pk› annesine benziyor. A) Dolab› aç›k kalm›ﬂ, her ﬂey da¤›lm›ﬂ. E) Belirlenen vakitlerde borçlar›n› ödeyemiyor mu? B) Yeni ald›¤› kitab› hemen okumaya baﬂlad›. C) Çok yorulduk ama bu zahmete de¤di. 182 D) Türkiye 2. ligindeki karﬂ›laﬂmalar, burada oynan›r. E) Cep telefonunda yeni mesajlar var.

SES B‹LG‹S‹ 10. Aﬂa¤›daki alt› çizili sözcüklerden hangisinde öteki- 14. Da¤da k›z›l ot biter lerden farkl› bir ses olay› vard›r? ‹çinde keklik öter Eﬂk›yadan da beter A) Kalbi heyecandan duracak gibiydi. Uslan (be) Halil ‹brahim B) H›zla kalabal›¤› yar›p ona do¤ru yürüdü. C) O, resmi ve müzi¤i çocuklu¤undan beri çok sevi- Yukar›daki dizelerde kaç yerde ulama vard›r? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 yordu. D) Büyüdü¤ü zaman gerçeklerle yüz yüze geldi. E) Asker, geceyi geçirmek için ota¤›na çekildi. 11. Türkçede sözcük sonunda bulunan sert ünsüzler, 15. (I) Otobüslerden iner inmez bambaﬂka bir dünyaya (p,ç,t,k) sözcü¤e sesliyle baﬂlayan bir ek getirildi¤in- gelmiﬂ oldu¤umuzu anlad›k. (II) Buras› bir yeryüzü de yumuﬂar. cennetiydi gerçekten. (III) Farkl› büyüklükte dört ﬂela- le, zümrüt yeﬂili a¤açlar aras›ndan kocaman bir göle- Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bu kurala uymayan bir te dökülüyordu. (IV) Su sesi ve rüzgâr›n etkisiyle uçu- kullan›m vard›r? ﬂan damlac›klar, masals› bir atmosfer oluﬂturuyordu. (V) Burada birkaç saat kalmak, bu güzelli¤e doymaya A) Hafta sonlar› babas›yla maça giderdi. yetmeyecekti. B) Öyle çok ac›km›ﬂt› ki gözü bir ﬂey görmüyordu. Numaralanm›ﬂ cümlelerle ilgili olarak aﬂa¤›dakilerin C) Bu y›l derslerinin ço¤undan geçmiﬂti. hangisi yanl›ﬂ bir bilgi içermektedir? D) Rengi solan elbisesini yine de giymek istiyordu. E) Burada yenen bal›¤›n tad› bir baﬂkad›r. A) I. cümlede, kaynaﬂt›rma sesi alm›ﬂ bir sözcük vard›r. B) II. cümlede, ünsüz benzeﬂmesi görülmektedir. 12. I. Senin aç›klar›n› kapatmak için çok u¤raﬂt›m. C) III. cümlenin yükleminde ünlü daralmas› olmuﬂtur. II. Çocuklar›n resimlerine merakla bakt›. D) IV. cümlede birden fazla sözcükte ünsüz benzeﬂ- III. Annenize bu konudaki düﬂüncelerinizi söyleme- lisiniz. mesi vard›r. IV. Ö¤retmenler, s›n›flar›n tümünü gezdiler. E) V. cümlede bir sözcükte birden fazla ses olay› V. Bu yaz› anneannesinin evinde geçirecek. görlmektedir. Yukar›daki alt› çizili sözcüklerin hangilerinde “n” se- si yard›mc› ünsüz olarak kullan›lmam›ﬂt›r? 16. Ölmek kaderde var, bize ürküntü vermiyor I II A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. Lakin vatandan ayr›l›ﬂ›n ›st›rab› zor D) II. ve IV. E) III. ve V. III IV V 13. Sanki bütün ﬂehir buraya yönelmiﬂ, insanlar sel gibi Bu dizelerdeki alt› çizili sözcükler için aﬂa¤›dakiler- den hangisi söylenemez? I A) I. sözcükte bir ses olay› yoktur. akmakta; bu karmaﬂan›n sebebini anlayam›yorum. B) II. sözcükte ünlü daralmas› vard›r. C) III. sözcükte ünsüz benzeﬂmesi olmuﬂtur. II III IV V D) IV. sözcükte ünlü düﬂmesi vard›r. E) V. sözcükte ünsüz yumuﬂamas› vard›r. Bu cümledeki alt› çizili sözcüklerin hangisinde kay- naﬂt›rma ünsüzü yoktur? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. D-D-C-A / A-E-B-E-C / E-A-B-B / C-C-C 183

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? 4. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? A) ‹lk TBMM, 23 Nisan 1920'de Ankara'da topland›. B) 30 A¤ustos 1922'de, Baﬂkomutanl›k Meydan Sa- A) A¤›z›n içi B) Asfalt›n onar›m› vaﬂ› zaferle sonuçland›. C) Saltanat, 1 Kas›m 1922'de kald›r›ld›. C) Saçlar›n›n rengi D) Herkesin derdi D) Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'de kuruldu. E) 1 Kas›m 1928'de, yeni Türk harfleriyle ilgili yasa E) De¤irmenin suyu kabul edildi. ÖSS - 1989 ÖSS - 1984 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcü¤ün 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, süreksiz sert ünsüz- yaz›m› yanl›ﬂt›r? lerin yumuﬂamas›na bir örnek vard›r? A) Gelecek ay yay›mlanacak dergimizin kapa¤›, ö¤- A) O da babas› gibi hukuku seçmiﬂ. rencilerimiz taraf›ndan haz›rlanacak. B) Ben bu renkten hiç hoﬂlanmam. B) Bu araﬂt›rma sonuçlar›, ö¤rencilerin görüﬂlerini C) Gö¤üsüme bir a¤r› girdi. yans›tmaktad›r. D) Son günlerde onun bana karﬂ› tavr› de¤iﬂti. C) Siyasal reklamc›l›k, Türkiye'nin siyasal kültürüne E) Suyun tazyikinden çimler topra¤a yap›ﬂm›ﬂ. yeni bir boyut getirmiﬂtir. D) Son y›llarda demokrasi, bir siyasal sistem olarak ÖSS - 1991 yeni anlamlar kazanm›ﬂt›r. E) Anketteki ilk soru, seçmenlerin cinsiyetiyle ilgilidir. 6. Örttü üstüne y›ld›zl› yorgan›n› gece Bir baﬂ›ndan bir baﬂ›na gö¤ün 1995 Bu dizelerde aﬂa¤›dakilerin hangisi yoktur? A) Ses düﬂmesi B) Ünsüz yumuﬂamas› C) Kaynaﬂt›rma harfi D) ‹yelik eki alm›ﬂ bir sözcük E) Ünsüz benzeﬂmesi 1998 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? 7. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde, bir ulama vard›r? A) Art arda ayn› yanl›ﬂ› yapt›. A) Geçmiﬂ zaman olur ki hayâli cihan de¤er B) Annem her zaman \"Kalp kalbe karﬂ›d›r.\" der. B) Gönüldendir ﬂikâyet kimseden feryâd›m›z yoktur C) Davran›ﬂlar›na içten içe sinirleniyordu. C) Gördüm deniz dedikleri bin baﬂl› ejderi D) Olay› duyunca renkden renge girdi. D) Bâki kalan bu kubbede bir hoﬂ sadâ imiﬂ E) Bu iﬂ aﬂa¤› yukar› bir hafta sonra biter. E) Ben tâ senin yan›nda dahi hasretim sana 1991 1997 184

SES B‹LG‹S‹ 8. Doktorlar, yaﬂl›l›kda spor yapman›n kiﬂiyi psikolojik ve 11. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde hem ünsüz yumuﬂamas› hem de ses düﬂmesi vard›r? I II III A) Akla gelen baﬂa gelir. fizyolojik bak›mdan rahatlatt›¤›n› söylüyorlar. B) Keskin sirke kab›na zarar verir. C) K›rlang›c›n zarar›n› biberciden sor. IV V D) Her yi¤idin gönlünde bir arslan yatar. E) Kurdun ad› yaman ç›km›ﬂ, tilki vard›r baﬂ keser. Bu cümlede alt› çizili sözcüklerden hangisinin yaz›- m› yanl›ﬂt›r? 2007 A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 1995 12. Türkçede, ad tamlamalar›nda kaynaﬂt›rma sesleri \"-n- ve -s-\"dir. Aﬂa¤›daki sözcüklerden hangisiyle bir ad tamlamas› yap›l›rken bu kurala uyulmaz? 9. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde yaz›m yanl›ﬂ› var- A) elma B) yara C) su d›r? D) yaz› E) mavi 1990 A) Dün akﬂam televizyon filmini be¤enerek izledim. 13. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› B) A¤açdaki kuﬂ yuvas›na bakmak için hepimiz can vard›r? at›yorduk. A) Günlerdir ayn› konunun tart›ﬂ›lmas› sabr›n› taﬂ›rd›. C) Bu yaz tatilinde güneﬂin ve denizin tad›n› ç›kara- B) Bu konuda onun fikrini almak istedi. ca¤›m. C) Törende çok mutlu olmuﬂ, gö¤üsü kabarm›ﬂt›. D) Ona bir arma¤an vererek gönlünü almaya çal›ﬂt›. D) Gelecek ay›n 15'inde s›n›f arkadaﬂlar›mla buluﬂa- E) Çok sinirlenmiﬂ, a¤z›na geleni söylemiﬂti. ca¤›z. ÖSS - 1999 E) Öyle san›yorum ki sen bu s›navda baﬂar›l› olursun. 1989 10. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde “ulama”ya bir örnek 14. Bir u¤ultu baﬂl›yor söz da¤arc›¤›mda, sözcükler üﬂü- vard›r? ﬂüyor zihnime; ac›l›, ezik, buruk, yorgun, çekingen, I II III A) Sabahtan u¤rad›m ben bir fidana B) Ç›k›p ﬂu da¤lara yaslanmal›d›r. k›rg›n, suçlay›c›, küskün… C) Gönlümüz ba¤land› zülfün teline IV V D) Al benim derdimi götür yâre ver. E) Telgraf›n tellerine kuﬂlar m› konar Bu cümledeki alt› çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz benzeﬂmesi vard›r? A) II. B) III. C) IV. D) I. E) V. 1989 YGS - 2011 D-A-D / A-C-A-A / A-B-A / D-C-C-E 185

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Bir noktada birleﬂmiﬂ vatan›n dört buca¤› 4. Bugün bana u¤rayacakt›. Saatlerdir onu bekliyorum. Gurbet çeken gönüller kuﬂatm›ﬂt› oca¤› I II Bu dizelerde, alt› çizili sözcüklerdeki ses olaylar› aﬂa- Verdi¤i sözde mutlaka dururdu. Belki de baﬂ›na bir ﬂey ¤›dakilerin hangisinde s›ras›yla verilmiﬂtir? III A) Ünsüz yumuﬂamas› - ses türemesi gelmiﬂtir. Akl›mdan hiç de iyi ﬂeyler geçmiyor. B) Ünlü türemesi - ünsüz benzeﬂmesi IV V C) Ünsüz düﬂmesi - kaynaﬂt›rma D) Ünsüz yumuﬂamas› - ünsüz benzeﬂmesi Numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisi ünlü daralmas›na E) Kaynaﬂt›rma - ünsüz yumuﬂamas› u¤ram›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 2. Yazar, güncellikten kurtulup evrenselin derin sular›n- 5. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde, ünsüz de¤iﬂimi kural›na I II uymayan bir sözcük kullan›lm›ﬂt›r? da kulaç atmaya baﬂlamad›kça ad›n› gelece¤e yaz- A) Çocu¤una her gece masal anlat›yordu. III IV B) Adam, günlerdir borcunu nas›l ödeyece¤ini düﬂü- d›rma baﬂar›s›n› yakalayamayacakt›r. nüyordu. V C) Tarla topra¤› bu mevsimde sürülmeye uygun de- Numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisinde birden fazla ¤ildi. ses olay› görülmektedir? D) ‹ki y›ld›r, bu suçu iﬂleyenler araﬂt›r›l›yor. E) A¤ac›n budanma zaman› henüz gelmedi. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 3. Bu vatan topra¤›n kara ba¤r›nda 6. Ünsüzle biten bir sözcükten sonra ünlü ile baﬂlayan I II bir sözcük geldi¤inde, ilk sözcü¤ün son harfi ikinci sözcükle birleﬂtirilerek okunur. Buna \"ulama\" denir. S›ra da¤lar gibi duranlar›nd›r III Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde ulama yap›lm›ﬂt›r? Bir tarih boyunca onun u¤runda A) Garb›n afak›n› sarm›ﬂsa çelik z›rhl› duvar IV V B) Kim bilir belki yar›n, belki yar›ndan da yak›n C) Bilmeden bast›¤›n bu toprak bir devrin batt›¤› yer- Kendini tarihe verenlerindir dir Bu dizelerde numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisinde D) Bilemedim yarim senli günlerin k›ymetini herhangi bir ses olay› yoktur? E) Benim sad›k yârim kara toprakt›r A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. D-E-C / B-D-A 186

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Ünlü ve ünsüz sesleri tan›ma, ay›rt etme Kal›n ve ince ünlüleri ay›rt etme Büyük ve küçük ünlü uyumuna uyan sözcükleri bulma Ünlü daralmas›na u¤ram›ﬂ sözcükleri fark etme Ünlü düﬂmesine u¤ram›ﬂ sözcükleri bulma Sözcükte türemiﬂ bir sesi belirleme Ünsüz benzeﬂmesi görülen bir sözcü¤ü fark etme Sert sessizlerin yumuﬂad›¤› durumlar› bilme ve bunun görüldü¤ü sözcükleri bulma Ünsüz dönüﬂümü kural›na uyulmad›¤›nda bir yaz›m yanl›ﬂ› do¤du¤unu kavrama Ünlü ya da ünsüz türemelerini belirleyebilme Ulama görülen yerleri belirleme 187

08 YAZIM KURALLARI Giriﬂ Büyük harflerin nerelerde kullan›ld›¤›n› ö¤renelim. Say›lar› nas›l yazal›m? Türkçede farkl› görevde iki “de” vard›r. “ki” ba¤laç da olabilir, ek de… Soru edat› mi (m›, mu, mü) nas›l yaz›l›r? Baz› ekleri yazarken dikkat edelim. Kelimelerin bitiﬂik ve ayr› yaz›l›ﬂ›n›n da kurallar› var. Ses bilgisi kural›na uyulmamas› yaz›m yanl›ﬂ›na neden olur.

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR büyük harflerin kullan›m› s.191 tarihlerin yaz›m› s.191 levhalar ve aç›klama yaz›lar› s.191 baﬂl›klar›n yaz›m› s.191 özel adlar›n yaz›m› s.191 –de eki –de ba¤lac› s.194 –ki eki –ki ba¤lac› s.195 mi soru edat› s.196 eklerin yaz›m› s.196 birleﬂik – ayr› yaz›m kurallar› s.197 190

YAZIM KURALLARI Giriﬂ – konuﬂmadaki her sesi yazmak – her sesi tek harfle göstermek Bu konuyu ö¤renmenin, dolas›yla bu alanda ç›ka- – yaz›lan her sesi okumak cak sorular› cevaplaman›n en tutarl› yöntemi, bun- bir ilkedir. lar› kendimize mâl etmek; refleks hâline getirerek yaz›l› anlat›mlar›m›zda yerli yerinde kullanmakt›r. Farkl› kaynaklarda, farkl› yaz›m k›lavuzlar›nda bu Bu al›ﬂkanl›¤› edinmiﬂ olanlar ve edinmek isteyen- konuya iliﬂkin birbirini tutmayan bilgilere rastlaya- ler için yaz›m ve noktalamayla ilgili sorular›n çözü- bilmekteyiz. Ancak bu anlat›mda, Türk Dil Kurumu- münde bir zorluk olmaz. nun son yaz›m k›lavuzu esas al›nm›ﬂt›r. Nitekim ÖSYM de bu k›lavuzu esas ald›¤›n› beyan etmiﬂtir. Türkçe, söyleniﬂi ile yaz›l›ﬂ› bir olan dillerdendir. Türk dilinde, 8.1 Büyük harflerin nerelerde kullan›ld›¤›n› ö¤renelim. A) Her cümle büyük harfle baﬂlar. Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adlar› küçük harfle baﬂlar. Bilmiyorum. Testiyi dolduranla suyu getireni bir tutmamal›. ‹kmiz de önceki sal› günü ﬂehir d›ﬂ›ndayd›k. ‹sterseniz nisan ay›nda gidelim. – Cümle içinde t›rnak veya yay ayraç içine al›nan cümleler büyük harfle baﬂlar ve sonlar›na uy- Ç) Levhalar ve aç›klama yaz›lar› büyük harfle baﬂ- gun noktalama iﬂareti konur. lar. Dinleyicilere dönüp “Söylediklerimi inand›r›c› bul- Giriﬂ, Ç›k›ﬂ, Müdür, Vezne, Baﬂkan, Doktor, Otobüs muyor musunuz?” diye ç›k›ﬂt›. Dura¤›, ﬁehirler Aras› Telefon, III. Kat, … – Ancak iki çizgi aras›ndaki aç›klama cümleleri D) Kitap, bildiri, makale vb.nde ana baﬂl›kta bulu- büyük harfle baﬂlamaz. nan kelimelerin tamam›, alt baﬂl›kta bulunan kelimelerin ise yaln›zca ilk harfleri büyük ola- Bütün arkadaﬂlar›n – hepsinin seni düﬂündü¤üne rak yaz›l›r. emin olabilirsin – bu karar›ndan vazgeçmeni istiyor. E) Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, çizelge, – ‹ki noktadan sonra gelen cümleler büyük harf- tablo vb. nin alt›nda yer alan aç›klay›c› yaz›lar le baﬂlar. büyük harfle baﬂlar. Sizden bir ricam olacak: Benim yoklu¤umda karde- F) Özel adlar büyük harfle baﬂlar. ﬂime göz kulak olun. 1. Kiﬂi adlar›yla soyadlar› büyük harfle baﬂlar. – Ancak iki noktadan sonra örnekler s›raland›- ¤›nda bu örnekler büyük harfle baﬂlamaz. Mustafa Kemal Atatürk, Tevfik Fikret, Sait Faik Abas›yan›k, Victor Hugo. ‹nsan› yücelten erdemler vard›r: dürüstlük, feda- kârl›k, cömertlik… – Takma adlar da büyük harfle baﬂlar. B) Dizeler genellikle büyük harfle baﬂlar. Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman), Demirtaﬂ (Ziya Gökalp), Kirpi (Refik Halit Karay). “Garibim, nam›ma Kerem diyorlar.” “Ben bir ceviz a¤ac›y›m Gülhane Park›’nda.” 2. Kiﬂi adlar›ndan önce veya sonra gelen sayg› sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek ve rütbe C) Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adlar› büyük adlar› büyük harfle baﬂlar. harfle baﬂlar. Say›n Prof. Dr. Hasan Eren, Mustafa Efendi, Zeynep 28 Aral›k 1982’de göreve baﬂlad›. Han›m, Bay Ali Çiçekçi, Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Lale festivali 25 Haziranda baﬂlayacak. Yüzbaﬂ› Cengiz Topel, Genç Osman, Avc› Mehmet, 1919 senesi May›s›n›n 19’uncu günü Samsun’a ç›kt›m. Niﬂanc› Mehmet Paﬂa. 191

YAZIM KURALLARI – Resmî yaz›larda sayg› bildiren sözlerden sonra Bursa’n›n do¤usu. gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelime- ler ile hitap kelimeleri büyük harfle baﬂlar. — Bu sözler düﬂünce, hayat tarz›, politika vb. an- lamlar bildirdi¤inde ise büyük olarak yaz›l›r. Say›n Baﬂkan, Sevgili Kardeﬂim, K›ymetli Okurla- r›m. Bat› medeniyeti, Do¤u mistisizmi vb. 3. Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle baﬂ- — Özel ada dâhil olmay›p tamlama kuran ﬂehir, il, lar. ilçe, bucak, belde, köy vb. sözler küçük harfle baﬂlar. Sar›k›z, Fino, Karabaﬂ. Konya ili, Etimesgut ilçesi, Taflan köyü vb. 4. Millet, boy, oymak adlar› büyük harfle baﬂlar. — Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlar›n- Türk, Alman, Japon; O¤uz, K›rg›z, Tatar; Karakeçili, da geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, so- Hac›musal›. kak kelimeleri büyük harfle baﬂlar. 5. Dil ve lehçe adlar› büyük harfle baﬂlar. Gazi Osmanpaﬂa Mahallesi, Y›ld›z Mahallesi, Yunus Emre Mahallesi, Karaköy Meydan›, Zafer Meydan›, Türkçe, Almanca, Rusça, Arapça; O¤uzca, Kazak- Adnan Menderes Bulvar›, Ziya Gökalp Bulvar›. ça… 11. Saray, köﬂk, han, kale, köprü, an›t vb. yap› 6. Devlet adlar› büyük harfle baﬂlar. adlar›n›n bütün kelimeleri büyük harfle baﬂlar. Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleﬂik Devletleri, Topkap› Saray›, Dolmabahçe Saray›, ‹shakpaﬂa Sa- Suudi Arabistan, Azerbaycan Cumhuriyeti. ray›, Çankaya Köﬂkü, Horozlu Han, Ankara Kalesi, Alanya Kalesi, Galata Köprüsü, Fatih Sultan Meh- 7. Din ve mezhep adlar› ile bunlar›n mensuplar›n› met Köprüsü, Beyaz›t Kulesi, Bilge Ka¤an An›t›. bildiren sözler büyük harfle baﬂlar. 12. Kurum, kuruluﬂ ve kurul adlar›n›n her kelimesi Müslümanl›k, Müslüman; Hristiyanl›k, Hristiyan; büyük harfle baﬂlar. Malikilik, Maliki; Protestanl›k, Protestan. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Dil 8. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi, Devlet Malzeme Ofisi, baﬂlar. Millî Kütüphane, Çocuk Esirgeme Kurumu, Atatürk Orman Çiftli¤i, Çankaya Lisesi, Anadolü Kulübü, Tanr›, Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele. Mavi Köﬂk Bakkaliyesi, Türk Oca¤›, Yeﬂilay Derne¤i, Muharip Gaziler Derne¤i, Emek ‹nﬂaat, Bakanlar — Ancak tanr› kelimesi özel ad olarak kullan›lma- Kurulu, Dan›ﬂma Kurulu, Talim ve Terbiye Kurulu d›¤›nda küçük harfle baﬂlar. Baﬂkanl›¤›, Türk Dili ve Edebiyat› Bölümü… Eski Yunan tanr›lar›. 13. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlar›n›n her kelimesi büyük harfle baﬂlar. — Baz› dinî terimlerin küçük harfle baﬂlamas› ge- lenekleﬂmiﬂtir. Medenî Kanun, Borçlar Hukuku (kanun), Atatürk Uluslararas› Bar›ﬂ Ödülü Tüzü¤ü, Telif Hakk› Yay›n cennet, cehennem, uçmak, tamu, peygamber, s›rat ve Sat›ﬂ Yönetmeli¤i. köprüsü… – Kurum, kuruluﬂ, kurul, merkez, bakanl›k, üni- 9. Gezegen ve y›ld›z adlar› büyük harfle baﬂlar. versite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetme- lik vb. ni bildiren kelimeler, belli bir kurum vb. Merkür, Neptün, Plüton, Halley, Dünya, Güneﬂ, Ay. kastedildi¤inde büyük harfle baﬂlar. 10. Yer adlar› (k›ta, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, Bu y›l Meclis, yeni döneme erken baﬂlayacakt›r. sokak, semt vb.) büyük harfle baﬂlar. Son aylarda Kurum, yaz›m konusunda yo¤un bir ça- Asya, Avrupa, Afrika, ‹ç Anadolu, Do¤u Anadolu, l›ﬂma içine girmiﬂtir. Yak›n Do¤u, Ankara, ‹stanbul, Taﬂkent, Turgutlu, Ürgüp, Çay›rba¤›, Akçaköy, Ba¤c›lar, Atatürk Bulva- 2876 say›l› Kanun bu y›l yeniden gözden geçiriliyor. r›, Ziya Gökalp Caddesi, Sankiyedim Soka¤›, Asma- l›mescit Soka¤›… Bu madde Yönetmelik’in 4’üncü maddesine ayk›r› düﬂmektedir. — Do¤u ve bat› sözleri yön bildirdi¤inde küçük olarak yaz›l›r. 192

YAZIM KURALLARI 14. Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, örnek soru heykel, müzik) her kelimesi büyük harfle baﬂlar. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde büyük harflerin kul- lan›m› ile ilgili bir yaz›m (imla) yanl›ﬂ› vard›r? Nutuk, Safahat, Kendi Gök Kubbemiz, Türk Dili, A) Karayel kuzeybat›dan eser. Türk Kültürü, Varl›k, Resmî Gazete, Hürriyet, Milli- B) Do¤u Anadolu'da kara iklimi etkilidir. yet Türkiye, Saraydan K›z Kaç›rma, Onuncu Y›l C) Türkiye'nin Güneyi genellikle ya¤›ﬂl›d›r. Marﬂ›… D) Amerika'n›n kuzey komﬂusu Kanada'd›r. E) Arjantin bir Güney Amerika ülkesidir. – Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle baﬂlamaz. ÖSS - 1983 Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Hal› Dokuyan çözüm K›zlar tablosu. \"Türkiye'nin Güneyi\" tamlamas›nda \"güney\" sözcü- ¤ü özel isimden sonra geldi¤i için küçük harfle baﬂla- 15. Millî ve dinî bayramlarla bayram niteli¤i kazan- mal›d›r. m›ﬂ günlerin adlar› büyük harfle baﬂlar. Cevap C 29 Ekim Cumhuriyet Bayram›, Ramazan Bayram›, Kurban Bayram›, Nevruz Bayram›, Anneler Günü, Akrabal›k bildiren kelimeler büyük harfle baﬂlamaz. Ö¤retmenler Günü, 27 Mart Dünya Tiyatrolar Günü… Tülay abla, Ayﬂe teyze, Fatma nine, Kemal day›, Salim amca… – Kurultay, bilgi ﬂöleni, aç›k oturum vb. toplant›- Akrabal›k bildiren kelimeler baﬂa geldi¤inde lakap yerine kullan›ld›¤› lar›n adlar›nda her kelime büyük harfle baﬂlar. için büyük harfle baﬂlar. V. Uluslararas› Türk Dili Kurultay›, Manas Bilgi ﬁöleni Nene Hatun, Baba Gündüz, Day› Kemal, Hala Sultan… 16. Tarihî olay, ça¤ ve dönem adlar› büyük harfle Büyük harflerin kullan›ld›¤› yerlerde bulunan ve, ile, ya, veya, yahut, ki, baﬂlar. da, de sözleriyle m›, mi, mu, mü soru eki küçük harfle yaz›l›r. Kurtuluﬂ Savaﬂ›, Millî Mücadele, Cilal› Taﬂ Devri, ‹lk Mai ve Siyah, Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun, Turfanda m›, Turfa m›? Ça¤, Yükselme Devri, Millî Edebiyat Dönemi. Diyorlar ki, Dünyaya ‹kinci Geliﬂ yahut S›r ‹çinde Esrar, Ya Devlet Baﬂa ya Kuzgun Leﬂe, Ben de Yazd›m. – Tarihî dönem bildirmeyip tür veya tarz bildiren terimler küçük harfle baﬂlar. Para birimleri büyük harfle baﬂlamaz. avro, dinar, dolar, lira, yeni kuruﬂ, liret. divan ﬂiiri, divan edebiyat›, halk ﬂiiri, halk edebiyat›, eski Türk edebiyat›, Türk dili, Türk sanat müzi¤i, Özel adlar yerine kullan›lan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yaz›l- Türk halk müzi¤i, tekke edebiyat›… maz. Müzikte kullan›lan makam ve tür adlar› büyük harfle baﬂlamaz. 17. Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle baﬂlar. acemeﬂiran, acembuselik, bayati, hicazkâr, türkü, varsa¤›, bayat›. Türklük, Türkleﬂmek, Türkçü, Türkçülük, Türkçe, Türkolog, Türkoloji, Avrupal›, Avrupal›laﬂmak, Asya- l›l›k, Darvinci, Konyal›, Bursal›. – Özel ad kendi anlam› d›ﬂ›nda yeni bir anlam ka- zanm›ﬂsa büyük harfle baﬂlamaz. acem (Türk müzi¤inde bir perde), hicaz (Türk müzi- ¤inde bir makam), jul (fizikte iﬂ birimi), allahl›k (saf, zarars›z kimse), donkiﬂotluk (gere¤i yokken kahra- manl›k göstermeye kalk›ﬂmak). 18. Yer, millet, kiﬂi adlar›yla kurulan birleﬂik kelime- lerde özel adlar büyük harfle baﬂlar. Antep f›st›¤›, Brüksel lahanas›, Frenk gömle¤i, Hin- distan cevizi, ‹ngiliz anahtar›, Japon gülü, Maraﬂ dondurmas›, Van kedisi. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 1, 2 ve 3. sorular› hemen çözelim. 193

YAZIM KURALLARI 8.2 Say›lar› nas›l yazal›m? 6. Romen rakamlar› ancak yüzy›llarda, hükümdar adlar›nda, tarihlerde aylar›n yaz›l›ﬂ›nda, kitap 1. Say›lar metin içerisinde yaz›yla yaz›l›r. ve dergi ciltlerinde ve kitaplar›n as›l bölümle- bin y›ldan beri, dört kardeﬂ, haftan›n beﬂinci günü, rinden önceki sayfalar›n numaraland›r›lmas›n- üç ayda bir, yüz soru, iki hafta sonra, üçüncü s›n›f. da kullan›labilir. Yaﬂ otuz beﬂ, yolun yar›s› eder. (C.S›tk› Taranc›) XX. yüzy›l, III. Selim, XIV. Louis, II. Wilhelm, V. Karl, VIII. Edward, 1.XI.1928, I. Cilt, XII. Cilt. — Buna karﬂ›l›k, saat, para tutar›, ölçü, istatistik verilere iliﬂkin say›larda rakam kullan›l›r. 7. Beﬂ ve beﬂten çok rakaml› say›lar sondan say›l- 17.30’da, 11.00’de, 1.500.000 lira, 25 kilogram, 150 mak üzere üçlü gruplara ayr›larak yaz›l›r ve kilometre, 15 metre kumaﬂ, 1.250.000 kiﬂi, % 25, araya nokta konur. % 50. 326.197, 49.750.812 — Saat ve dakikalar metin içinde yaz›yla da yaz›- labilir. 8. Say›larda kesirler virgül ile ayr›l›r. saat dokuzu beﬂ geçe, saat yediye çeyrek kala. 15,2 (15 tam, onda 2), 5,26 (5 tam, yüzde 26). 2. Birden fazla kelimeden oluﬂan say›lar ayr› yaz›l›r. iki yüz, üç yüz altm›ﬂ beﬂ. 9. S›ra say›lar› yaz›yla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakam- 3. Para ile ilgili iﬂlem ve senet, çek vb. ticarî bel- dan sonra bir nokta konur ya da rakamdan son- gelerde geçen say›lar bitiﬂik yaz›l›r. ra kesme iﬂareti konularak derece gösteren ek 650,35 (alt›yüzelliYTL, otuzbeﬂYKr). yaz›l›r. 4. Notay› niteleyen say›lar ayr› yaz›l›r. 15., 56., XX., 5’inci, 6nc›. on alt›l›k. 10. Üleﬂtirme say›lar› rakamla de¤il yaz›yla belirtilir. 5. Oyun adlar›n› niteleyen say›lar bitiﬂik yaz›l›r. altm›ﬂalt›. 2’ﬂer de¤il ikiﬂer 9’ar de¤il dokuzar, 100’er de¤il yüzer. 8.3 Türkçede farkl› görevde iki “de” vard›r. \"–de\" ek oldu¤unda \"de\" ba¤laç oldu¤unda Aﬂa¤›daki örnekleri de inceleyelim. (Yanl›ﬂ yaz›- Bulunma anlam› katar. Dahi, bile anlam› katar. lanlar (–) ile gösterildi.) Nerede, kimde, ne za- Cümleye bir baﬂka du- Zeynep'te çal›ﬂkand›r. (–) man sorular›na cevap rum, bir baﬂka kiﬂi, bir verir. baﬂka zaman... anlam› Zeynep te çal›ﬂkand›r. (–) katar. Ünsüz benzeﬂmesine Zeynep'de çal›ﬂkand›r. (–) (Çal›ﬂkan olan baﬂkalar› uyar. (-ta / -te) \"ta, te\" yaz›m› yoktur. da var.) Zeynep de çal›ﬂkand›r. (+) Eylemlerden sonra gel- Eylemlerden sonra ge- (Önemli olan baﬂka y›llar mez. lenler mutlaka ba¤laçt›r. 1965 de önemli bir y›l- da vard›.) d›.(+) Bitiﬂik yaz›l›r. Ayr› yaz›l›r. (Baﬂkalar›na ald›k.) Sana da bir kitap ala- l›m.(+) Bu özellikleri örneklerde uygulamaya çal›ﬂal›m. Bugün de bir oyun oyna- (Baﬂka zaman oynam›ﬂ- yal›m. (+) t›k.) ‹ki gündür evde yaln›z / Depremde bizim ev de de ba¤lac›n› –de ekinden ay›rt etmede, yukar›da da vurgulad›¤›m›z “bir baﬂkas›, bir baﬂka yer, bir kalm›ﬂt›. y›k›lm›ﬂt›. baﬂka zaman” anlam› önemlidir. 1965'te do¤muﬂtu. / 1965 de önemli bir y›ld›. Cümlede bu anlamlar› arayal›m. Baz› sözlerde keramet / Hiç de öyle de¤il. vard›r. Biliyorum, arad›¤›m›z her / Adam sen de… ﬂey sende. 194 Burada beklemekte bir / Ald›rma da geç git, diye- fayda yok. mem.

YAZIM KURALLARI örnek soru çözüm Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bitiﬂik yaz›lmas› ge- E seçene¤inde \"de\" hâl eki olarak kullan›lm›ﬂt›r ve bi- reken \"de\", ayr› yaz›lm›ﬂt›r? tiﬂik yaz›l›r. (Ne zaman sorusuna karﬂ›l›k veriyor.) A) Size bu mektupla birlikte bir öykü de gönderiyorum. Cevap E B) Eksik olmas›n; beni de düﬂünüp bir tane göndermiﬂ. C) Uzun cümlelerin de bir tad›, bir güzelli¤i vard›r. “Ya” sözüyle birlikte kullan›lan “da” daima ayr› yaz›l›r: ya da D) Su, hava, ›ﬂ›k, bitki, bir de insanlar›n yumuﬂak huyu... E) S›k›nt›l› günlerim de arkadaﬂlar›ma giderim. ÖSS - 1982 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 4, 5, 6 ve 7. sorular› hemen çözelim. 8.4 “ki” ba¤laç da olabilir ek de… Ba¤laç olan “ki” ayr› yaz›l›r: demek ki, bilmem ki, Sonuç olarak ﬂunu söyleyebiliriz: Türkçede iki kald› ki… farkl› “ki” bulunuyor: Ba¤laç ve ek. Ek olan “–ki” ler ise cümledeki konumlar›na göre, iﬂlevlerine Bir de bakt›m ki rüzgâr ka¤›tlar›m› da¤›tm›ﬂ! göre s›fat yapan –ki ve ilgi zamiri olan –ki ﬂeklin- Bunlar› bilmiyor mu ki? de adland›r›l›yor. Dün gelenler onlar m› ki? Kim istemez ki ailesi hep yan›nda olsun. örnek soru Zeynep ki benim en iyi dostumdur, kar›ncay› bile incitmez. \"Ek olan -ki kendinden önceki kelimeye bitiﬂik yaz›l›r Ba¤laç olan “ki” d›ﬂ›nda Türkçede ek olan ve iki ve ünlü uyumlar›na uymaz. Ba¤laç olan ki ayr› bir ke- farkl› “–ki” daha bulunmaktad›r. ‹ﬂte yaz›m nokta- limedir. Kendinden önce ve sonra gelen cümleleri s›nda önemli olan bunlar› ba¤laçla kar›ﬂt›rmay›p ba¤lar ve ayr› yaz›l›r.\" birleﬂik yazmakt›r. Ek olan “–ki” yi aﬂa¤›daki ör- neklerle aç›klayal›m. Bu kurala göre aﬂa¤›daki cümlelerden hangisinde ki'nin yaz›m› (imlas›) yanl›ﬂt›r? Arkamdaki adam, ad›mlar›n› gittikçe h›zland›r›yordu. Hepiniz önümüzdeki y›l›n yenilikler y›l› olaca¤›n› bilin. A) Türk tiyatrosundaki bu duraklaman›n nedenleri Evdeki hesap çarﬂ›ya uymad›, diye yak›nd›. üzerinde durmak gerek. ‹sterseniz art›k akﬂamki yeme¤i unutal›m. B) Öyle san›yorum ki zevk kadar kiﬂiden kiﬂiye de¤i- Do¤rusu, sizinki yerinde bir öneri de¤il. ﬂen bir kavram yoktur. Benimki bitince kardeﬂiminkini kulland›m. Evinki de bozulmuﬂ ama önce ofisinkini tamir ettirelim. C) Yaz›da o kadar çok terim kullan›lm›ﬂ ki s›k s›k söz- lü¤e bakmak gerekiyor. ‹lk grup örneklerde “–ki” eklendi¤i kelimeyi s›fat yapm›ﬂt›r çünkü kelimenin bir isimle kullan›lmas›n› D) Kitab›n baﬂ›ndaki ﬂiirlerden onun dünyaya bak›ﬂ sa¤lam›ﬂt›r. aç›s› hemen anlaﬂ›l›r. (arkamdaki adam) E) Görülüyorki o, yaz›lar›nda yeni düﬂünceler sunan (isim) bir kiﬂi de¤ildir. Bu durumda, eklendi¤i kelime, t›pk› s›fatlar gibi “han- ÖSS - 1981 gi” sorusuna cevap verir. (hangi hesap → evdeki) ‹kinci grup örneklerde “–ki”, “–in” ilgi (tamlayan) çözüm ekinden sonra gelmiﬂ ve bir ismin yerini tutmuﬂtur. E seçene¤inde \"ki\" iki cümleyi ba¤lam›ﬂt›r ve ayr› ya- ﬁöyle: z›lmal›d›r. Eylemden sonra geldi¤ine dikkat edelim. sizinki → sizin öneriniz (“–ki” “öneriniz” isminin yerini alm›ﬂ) Cevap E benimki → benim kalemim kardeﬂiminki → kardeﬂimin kalemini S›fatlar›n, niteledikleri isim düﬂtü¤ünde adlaﬂt›¤›n› hat›rlayal›m. Ayn› evinki → evin zili durum, –ki ile s›fat yap›lm›ﬂ kelime için de geçerlidir. Yani s›fat yapan ofisinkini → ofisin zilini –ki alm›ﬂ s›fatlar da önlerindeki isim düﬂünce adlaﬂ›r. Örne¤in: “Tabakta- ki yeme¤in hepsini yedi.” “Tabaktakinin hepsini yedi.” 195 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 8 ve 9. sorular› hemen çözelim.

YAZIM KURALLARI 8.5 Soru edat› mi (m›, mu, mü) nas›l yaz›l›r? “mi” eki kendinden önceki sözcükle bitiﬂmez; ken- c. Heceleri bölmeye al›ﬂk›n oldu¤umuz sat›r son- dinden sonra gelen eklerle bitiﬂir ve kendinden lar›nda. (Bu durum “ki” ve “de” ba¤lac› için de önceki kelimenin son ünlüsüne ba¤l› olarak ünlü geçerlidir.) uyumlar›na uyar. |Anlatt›klar› kadar güzel konuﬂuyor– Bunlar› m› ar›yorsunuz? / Bunlar› ar›yor musunuz? muydu? (–) sat›r sonu “m›, mi” cümleye hangi anlam› katarsa kats›n ay- r› yaz›l›r. d. Özel isimlerden sonra geldi¤inde Padiﬂah›n güzel mi güzel bir saray› varm›ﬂ. / pekiﬂ- Seninle gelen Ahmet'miydi? (–) (Kesme iﬂareti kul- tirme lan›lmamal›yd›.) ‹ﬂiniz bitti mi haberim olsun. / zaman anlam› örnek soru O konuﬂtu mu herkes dinlerdi. / zaman , ﬂart anlam› Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? Bununla birlikte m›, mi’nin yaz›m›nda yan›labile- ce¤imiz ayr›nt›lar vard›r: A) Çocuk, bu gece de sürekli öksürdü. B) Akﬂam, televizyon filmini izleyebildin mi? a. -yor ekinin -ma, -me'yi daraltt›¤› soru cümlele- C) Bu gelen Ahmet'miydi acaba? rinde: D) Çarﬂ›da, her gördü¤ünü almak istiyordu. E) Bu y›l da bahar bir türlü gelmiyor. Bu kadar eﬂyay› niçin sahiplerine da¤›tt›r m›yor? 1998 çözüm (-yor'dan önce gelen -m›, -mi soru eki de¤il; olum- suzluk eki olan -ma, -me'dir, bitiﬂik yaz›lmal›d›r. Cümleye soru anlam›n› “niçin” katm›ﬂt›r.) b. ‹yelik ve kiﬂi eki alm›ﬂ olan isimlerde : \"Ahmet'miydi\" sözündeki yaz›m yanl›ﬂt›r. \"m›, mi\" bir ek de¤il, ayr› bir sözcüktür; bunun için kesme iﬂa- Ali mi geldi? (+) / Ali'm mi geldi? (+) retinin kullan›m› yanl›ﬂt›r; ayr› yaz›lmal›d›r. Ali'm geldi. (+) / Alim'i gördüm. (–) Ali mi gördüm. (–) / Ali'mi geldi? (–) Cevap C Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 10 ve 11. sorular› hemen çözelim. 8.6 Baz› ekleri yazarken dikkat edelim. – Say›lara gelen ekler say›n›n okunuﬂtaki son yaz›l›r ve bu tür k›saltmalar ek almaz. harfine göre yaz›l›r: Dr., Prof. ... 1. (+) 1'nci (–) – Özel isimlere gelen çekim ekleri kesme iﬂare- 1'inci (+) 1.inci (–) tiyle (') ayr›l›r: 2'nci (+) 2.'nci (–) 11'inci (+) 11'nci (–) Ahmet 'in, Zeynep'e, ‹stanbul'dan, Tokat't›... 7'inci (–) 70'nci (–) – Özel adlara getirilen yap›m ekleri, çokluk eki Say›lardan sonra gelen nokta \"-›nc›, -inci\" anlam›- ve bunlardan sonra gelen di¤er ekler kesmeyle na gelir. ayr›lmaz: Ünlü yazar ölümünün 50.y›ldönümünde an›ld›. Türklük, Türkçü, Avrupal›, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türkçenin... – Say›lara gelen ekler sertleﬂme kural›na uyar: – Ek eylem ekleri (ise, idi, imiﬂ, iken) ve türevleri 1962'de (+) /1963'de (–) / 1963'te (+) bitiﬂik de yaz›labilir ayr› da : – Say›lardan sonra sözcük geldi¤inde kesme iﬂa- Ali'yse / Ali ise / geliyordu / geliyor idi / varm›ﬂ / reti ile ayr›lmaz. var imiﬂ K›saltmalara gelen ekler k›saltman›n okunuﬂuna Yaln›z \"iken\"in ek hâlinde yaz›m› daha uygundur: göre yaz›l›r. (K›saltman›n aç›l›m›na göre de¤il) Ay- dinlerken, yokken, pahal›yken... r›ca bu ekler ünsüz benzeﬂmesi kural›na uyar. – “ile“ sözü de ayr› veya bitiﬂik yaz›labilir. TV'de (+) TV'da (–) TBMM'de (+) TBMM'nde (–) Ali'yle / Ali ile ABD’ye (+) ABD’ne (–) Zeynep'le /Zeynep ile kolayl›kla / kolayl›k ile – K›saltmalar tek sözcü¤e aitse ilk harf büyük babas›yla / babas› ile 196

YAZIM KURALLARI örnek soru çözüm Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde kesme iﬂareti (') Rakamlardan sonra gelen ekler kesme (') iﬂaretiyle yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r? ayr›l›r, sözcükler de¤il. C seçene¤inde yer alan \"2 milyon\" sözündeki \"milyon\" bir ek de¤il sözcük oldu- A) 1985'ten beri burada çal›ﬂ›yorum. ¤undan kesme iﬂareti kullan›lmamal›. B) Onlar 4'üncü katta oturuyorlar. C) Bu anket 2'milyon kiﬂiye uygulanm›ﬂ. Cevap C D) Film saat 16'da baﬂlayacakm›ﬂ. E) Beﬂ yaﬂ›ndaki kardeﬂim 100'e kadar sayabiliyor. ÖSS - 1992 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 12. soruyu hemen çözelim. 8.7 Kelimelerin bitiﬂik ve ayr› yaz›l›ﬂ›n›n da kurallar› var. ‹ki kelimenin birleﬂmesi yoluyla oluﬂturulan sözle- ses art›ﬂ› olanlar ses eksilmesi olanlar re birleﬂik kelime denir. Birleﬂik kelimeler bitiﬂik ya da ayr› yaz›l›r. Bunlar› s›ras›yla inceleyelim. his + etmek → hissetmek kay›t + olmak → kaydolmak – ‹ki eylemden oluﬂan birleﬂik isimler bitiﬂik ya- hal + olmak → hallolmak kay›p + etmek → kaybetmek z›l›r: biçerdöver, dedikodu, kapt›kaçt›, oldubitti, vural, af + etmek → affetmek sab›r + etmek → sabretmek uyurgezer, okuryazar, konargöçer... zan + etmek → zannetmek kah›r + etmek → kahretmek – ‹ki eylemden oluﬂan birleﬂik eylemler [kurall› birleﬂik eylemler (eylem + eylem)] bitiﬂik yaz›l›r: Aﬂa¤›daki yard›mc› birleﬂik eylemlerin yaz›mlar›- düﬂeyazmak (düﬂ- + yaz-), kalabilmek, bakakalmak, n›n nas›l olaca¤›n› belirtelim: olagelmek... tehir etmek ak›l etmek – Bir isimle bir eylemden oluﬂan birleﬂik sözcük- yok veya mahv veya ler bitiﬂik yaz›l›r: olmak nakil olmak serdengeçti, imambay›ld›, mirasyedi, ateﬂkes, var bahis kuﬂkonmaz... söz katil fark ﬂükür – Bir isimle bir eylemsiden oluﬂan birleﬂik söz- revize cükler bitiﬂik yaz›l›r: diskalifiye tozkoparan, günebakan, a¤açkakan, saçk›ran, refüze oyunbozan... buyur iyi – Yard›mc› birleﬂik eylemler, sözcük oluﬂumun- alt da ses artmas› veya düﬂmesi varsa bitiﬂik, yok- sa ayr› yaz›l›r: – Ses düﬂmesi veya ses aﬂ›nmas› yoluyla oluﬂan- lar bitiﬂik yaz›l›r: adam + etmek → adam etmek ne + as›l → nas›l hasta + olmak → hasta olmak ne + için → niçin cuma + ertesi → cumartesi terk + etmek → terk etmek kay›n + ana → kaynana sütlü + aﬂ → sütlaç arz + olmak → arz olmak – Benzetme yoluyla kurulanlar bitiﬂik yaz›l›r. aslana¤z›, keçiboynuzu, kuﬂburnu, karakulak, bal›ks›rt›, dilberduda¤›... – ‹ki ya da daha fazla sözden oluﬂan yer adlar› bitiﬂik yaz›l›r. Gümüﬂhane, ﬁebinkarahisar, Beﬂiktaﬂ... 197

YAZIM KURALLARI – Ara yönleri bildiren sözler bitiﬂik yaz›l›r : – Deyimleri oluﬂturan sözler ayr› yaz›l›r: kuzeydo¤u, güneybat›, kuzeybat› göz atmak, kulak asmak, çantada keklik, çam de- virmek... – Yer adlar›n›n konumunu bildiren kelimeler ay- r› yaz›l›r : – ‹kilemeler ayr› yaz›l›r ve ikilemeyi oluﬂturan Bat› Trakya, ‹ç Anadolu, Güneydo¤u Anadolu, sözlerin aras›na virgül konmaz: Uzakdo¤u Asya... ara s›ra, peﬂ peﬂe, iyi kötü, padiﬂah madiﬂah, e¤- ri bü¤rü... – \"baﬂ\" sözüyle oluﬂturulan s›fat tamlamas› ﬂek- lindeki birleﬂik sözcükler bitiﬂik, isim tamlama- – Pekiﬂtirilmiﬂ sözcükler bitiﬂik yaz›l›r: s› ﬂeklindeki birleﬂik sözcükler ayr› yaz›l›r : çevre → çepçevre → çepeçevre baﬂbakan, baﬂﬂehir, baﬂkent, baﬂhekim, baﬂya- mavi → masmavi zar... (s›fat tamlamas›.) düz → dümdüz → düpedüz baﬂ ucu, baﬂ belas›, baﬂ örtüsü ... (isim tamlama- da¤›n›k → dapda¤›n›k → darmada¤›n›k s›) ç›plak → ç›rç›plak → ç›r›lç›plak – “hane” ve “ev” le kurulanlar birleﬂik yaz›l›r. – \"Birtak›m\" sözü \"baz›\" anlam›na gelirse bitiﬂik, \"bir\" say› s›fat› olarak kullan›l›rsa ayr› yaz›l›r. hastahane, pastahane, postahane, dershane, ya- takhane; huzurevi, yay›nevi, aﬂevi, do¤umevi... Birtak›m insanlar hayvanlar› sevmez. (\"hane\" ile bitiﬂenlerde h'nin düﬂürülmemesi da- (Baz›) ha do¤rudur.) Bugün bir tak›m elbise ald›m. – Hayvan ve bitki türünden biriyle yap›lanlar ay- Say› S›fat› r› yaz›l›r : – \"her\" ve \"ﬂey\" sözcükleri daima ayr› yaz›l›r. dülger bal›¤›, deve kuﬂu, çal› kuﬂu, ateﬂ böce¤i, her yer, her ﬂey, her bir… da¤ keçisi, f›nd›k faresi, ayr›k otu, meyan kökü, bir ﬂey, birçok ﬂey, hiçbir ﬂey… da¤ elmas›, at kestanesi... – \"her\" sözcü¤ü \"herhangi bir, herkes, herhâl- – Durum, olay, olgu bildiren sözlerle kavramlar de\" sözlerinde kal›plaﬂm›ﬂ olarak bitiﬂik yaz›l›r. ayr› yaz›l›r : ana dili, yer çekimi, ç›k›ﬂ yolu, aç›k oturum, aç›k Aﬂa¤›daki sözlerin yaz›m› gösterildi¤i ﬂekildedir; ö¤retim... ö¤renelim. – Ocak, yurt, ara, d›ﬂ, s›ra, öte, sözlerinin sonda bitiﬂik varsay›m ayr› herkes hiçbir ﬂey oldu¤u kelimeler ayr› yaz›l›r. hiçbir babaanne herhangi bir(i) aﬂ oca¤›, sa¤l›k yurdu, din d›ﬂ›, k›talar aras›, akl› hiçbiri varoluﬂ bir tak›m (elbise) s›ra, mor ötesi... herhangi yüzy›l pek çok hepsi ortaokul pek az (ö¤renci) – Alt, üst, ana, d›ﬂ, iç, ön, art, arka, yan, karﬂ›, or- birtak›m (insanlar) ilkokul her ﬂey birçok yeryüzü kara yolu ta, büyük, küçük, sa¤, sol, peﬂin, bir, iki, tek, biraz y›lbaﬂ› deniz yolu çok, çift sözlerinin baﬂa getirilmesiyle oluﬂan geliﬂigüzel baﬂörtü cebi delik kelime ve terimler ayr› yaz›l›r: birdenbire basmakal›p eli s›k› birço¤u baﬂ›bozuk kül rengi alt tabaka, ana düﬂünce, ana fikir, ana kent, üst vazgeçmek s›cakkanl› her gün yaz›, alt kat, ön ﬂart, ön söz, art niyet, iç bar›ﬂ, iç iﬂveren otobiyografi büyük anne deniz, iç tüzük, d›ﬂ borç, d›ﬂ hat... yelkovan vatansever söz konusu mirasyedi aç›ortay her yer Ancak bu durumun istisnalar› da vard›r: ola¤anüstü birkaç her an y›lbaﬂ› birdenbire ad›m baﬂ› anamal, anaokulu, üstçavuﬂ, üstyap›, altyap›... peﬂi s›ra 198

YAZIM KURALLARI örnek soru örnek soru Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, bir yaz›m yanl›ﬂ› Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? vard›r? A) Arkadaﬂ›m önerilerimi kabul etti. A) Art arda yaﬂad›¤›m›z s›k›nt›lar, do¤ruyla yanl›ﬂ› ay›rtetmemizi sa¤lad›. B) Öyle bir ﬂey söylemedi¤ine yemin etti. B) Onu gördükten sonra kendi durumuna ﬂükretti. C) Dükkân›n› baﬂkas›na devir etti. C) “O ana kadar sesimi ç›karmad›m, sabrettim; ama D) Konuklar›n› biraz önce yolcu etti. daha fazla dayanamad›m.” dedi. E) Bu haber onu memnun etti. D) Azmetti; karﬂ›laﬂt›¤› bütün engelleri yenerek ama- c›na ulaﬂt›. ÖSS - 1997 E) Böylesine güzel bir günde bana hayat› zehretti. çözüm ÖSS – 2000 C seçene¤inde yard›mc› eylemle kurulan birleﬂik ey- lemde ses düﬂmesi oldu¤u için bitiﬂik yaz›lmal› (dev- çözüm retti). \"ay›rt etmek\"te bir ses düﬂmesi veya artmas› yoktur; Cevap C bu sözün ayr› yaz›lmas› gerekir. Cevap A örnek soru örnek soru Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde \"bir tak›m\" sözü, bi- Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözün ya- tiﬂik yaz›lmal›d›r? z›m› yanl›ﬂt›r? A) Bir tak›m ansiklopediye dünyan›n paras›n› ödedim. B) Bir tak›m insanlar iki ﬂiir yazmakla ﬂair olunur sa- A) ﬁu ana kadar toplant›n›n konusuyla ilgili herhangi bir aç›klama yap›lmad›. n›yorlar. C) Kendisine beyaz, güzel bir tak›m alm›ﬂ. B) Bu konu üzerinde biraz durman›z gerekiyordu. D) Bu oda ancak bir tak›m koltuk al›r. C) Nedense birtak›m insanlar bu gerçe¤i kabul etmi- E) Bir tak›m çocuk elbisesi 6000 lira olmuﬂ. yor. ÖSS - 1986 D) O gün, kentte heryer bayraklarla donanm›ﬂt›. E) Akﬂama do¤ru hava birdenbire de¤iﬂmiﬂti. çözüm B seçene¤indeki \"bir tak›m\" sözü \"baz›\" anlam›nda ÖSS - 1994 bir belgisiz s›fat oldu¤u için bitiﬂik yaz›lmal›. çözüm Cevap B D seçene¤indeki \"her\" sözcü¤ü s›fat, \"yer\" sözcü¤ü isimdir. ‹ki ayr› sözcük oldu¤u için ayr› yaz›lmal›. – \"her\" ve \"ﬂey\" sözcükleri daima ayr› yaz›l›r. her yer, her ﬂey, her bir... bir ﬂey, birçok ﬂey, hiçbir ﬂey... “her” sözcü¤ü “herhangi bir, herkes, herhâlde” sözlerinde kal›planm›ﬂ olarak bitiﬂik yaz›l›r. Cevap D 199

YAZIM KURALLARI örnek soru çözüm Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› A seçene¤indeki \"de¤iﬂgenlik\" sözcü¤ü ünsüz ben- vard›r? zeﬂmesi kural› gere¤i \"de¤iﬂkenlik\" biçiminde yaz›l- A) Yap›lan ölçümler, hava koﬂullar›na ba¤l› olarak de- mal›d›r. ¤iﬂgenlik gösteriyormuﬂ. Cevap A B) Yönetmelikte yap›lan de¤iﬂikliklerden ço¤umuzun haberi yoktu. C) Emekli olunca, bu dernekte gönüllü olarak çal›ﬂ- maya baﬂlad›. D) Çocu¤u, bu okula kaydettirmek için çok u¤raﬂm›ﬂt›. E) Geçmiﬂe bakt›¤›m›zda buna benzer pek çok du- rumla karﬂ›laﬂ›r›z. ÖSS - 2003 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ve 10. sorular› hemen çözelim. 8.8 Ses bilgisi kural›na uyulmamas› yaz›m yanl›ﬂ›na neden olur. Ses bilgisi ünitesinde de yer yer de¤indik; ses bilgi- – Ünsüz dönüﬂümüne u¤ram›ﬂ sözcükleri “m” ile si kurallar›na uyulmayan cümlelerde yaz›m yanl›ﬂ› yazmak önemlidir. Bunlar›n “n” ile yaz›lmas› vard›r. yanl›ﬂt›r. – Sessiz benzeﬂmesi olmas› gereken bir yerde ke- pembe, çember, tembel, lamba… limenin bu kurala uydurulmamas› bir yaz›m yan- l›ﬂ›d›r. Görüldü¤ü gibi ses bilgisi ile yaz›m kurallar› aras›n- da önemli bir iliﬂki vard›r. Bu bak›mdan ses olayla- 1985’ten beri ‹zmit’de yaﬂ›yorlarm›ﬂ. r›n› iyi bilmek sözcüklerin bunlara uygun yaz›lmas› (+) ‹zmit’te konusunda tiziz olmak gerekir. Koltu¤a rahatca oturdu. örnek soru rahatça Yay›nevimiz 2003’de kuruldu. 60’a yak›n ﬂiir kitab› – Ünlü düﬂmesi olmas› gereken yerlerde bu kurala uyulmas› bir zorunluluktur. I Kendini böyle eve hapis etmemelisin. yay›mlad›k. Tüm olumsuzluklara karﬂ›n ﬂiirde bugün hapsetmemelisin II Omuzunu, umursam›yorum anlam›nda silkti. omzunu bir hareketlilik yaﬂan›yor. ‹yi ﬂiir yaz›l›yor mu? Evet. Eksilerini ay›r›p dolab›n› düzenledi. III (+) – Ünlü daralmas› kural›na uyulmamas› da bir ya- Güçlü bir ﬂiir geliyor. Ne var ki yay›mlad›¤›m›z kitap- z›m yanl›ﬂ›d›r. lar çok sat›lm›yor. Bu, büyük yay›nevlerinde de Bir daha gelmiyece¤ini anlam›ﬂt›m. aﬂa¤› yukar› böyle. IV gelmeyece¤ini V Yukar›daki numaralanm›ﬂ sözlerden hangisinin yaz›- m› yanl›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ÖSS - 2007 Görürsün kendisi istiyecek yard›m etmesini. çözüm isteyecek I numaral› ifade yanl›ﬂ yaz›lm›ﬂt›r. \"-de\" eki ünsüz benzeﬂmesi kural›na uyularak yaz›lmal›d›r. (2003'te) Cevap A 200 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 11, 12, 13 ve 14. sorular› hemen çözelim.

YAZIM KURALLARI örnek soru örnek soru Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcü- Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde yaz›m yanl›ﬂ› var- ¤ün yaz›m› yanl›ﬂt›r? d›r? A) Son dönem ﬂairleri bu antolojiye al›nmam›ﬂ. A) Anlaﬂma metnine her iki tarafta sad›k kald›. B) Voleybolcular otobüslerine bindiler. C) Kardeﬂi bu filmin yönetmenli¤ini üstlenmiﬂ. B) Kimsenin etkisinde kalmadan, amaçlar›n ve istek- D) Ant›renör bugünkü çal›ﬂmay› erken bitirdi. lerin do¤rultusunda karar vermelisin. E) Bu zürafa hayvanat bahçesine yeni gelmiﬂ. C) Bu iﬂte baﬂar›l› olamayaca¤›n› anlad›¤› için hemen ÖSS - 2002 istifa dilekçesini verdi. D) Kasabadan ayr›l›rken karﬂ›daki yamaçta gördü¤ü- müz k›r evleri ilgimizi çekti. E) Bu so¤ukta d›ﬂar› ç›karsan yine hastalan›rs›n. ÖSS - 1999 çözüm çözüm D seçene¤indeki alt› çizili sözün yaz›m› “antre- A seçene¤inde \"taraf\" sözünün sonundaki \"da, de\" ek nör”dür. “ant›renör” yaz›m› yanl›ﬂt›r. de¤il, ba¤laçt›r; ayr› ve \"da\" biçiminde yaz›lacakt›r. Cevap D Cevap A 201

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Büyük harfleri do¤ru yerlerde kullanmak, do¤ru 13. Kitap, dergi, gazete adlar›, eser adlar› ya da baﬂ- yazman›n önemli bir bölümünü teﬂkil eder. l›klar›n›n her kelimesine büyük harfle baﬂlan›r. Ancak dergi, gazete, tablo vb. kelimelerinin ken- 2. Cümleler, dizeler büyük harfle baﬂlar; nokta, üç dileri büyük harfle baﬂlat›lmaz. nokta, ünlem iﬂaretlerinden sonra daima büyük harfle baﬂlan›r. 14. Bayram ve özel gün adlar›n›n her kelimesine bü- yük harfle baﬂlan›r. 3. ‹ki noktadan sonra gelen cümleler (örnek olma- mal›) büyük harfle baﬂlar. 15. Say›lar›n her basama¤› ayr› yaz›l›r; say›lara ge- len ekler kesme iﬂareti ile, say›n›n okunuﬂuna uy- 4. Levhalar, aç›klama yaz›lar› büyük harfle baﬂlar; gun ﬂekilde yaz›l›r. kitap, dergi vb. nde bulunan resim, çizelge, tablo vb. nin alt›nda yer alan aç›klama yaz›lar› büyük 16. “de” ba¤lac› kelimeden ayr›; ismin “de” hâli eki harfle baﬂlar. ise kelimeye birleﬂik yaz›l›r. Hâl ekinin –te, –ta ﬂekli (benzeﬂme kural› gere¤i) varken ba¤lac›n 5. Bir makale, bildiri, kitap vb. nin ana baﬂl›¤›n›n her yoktur. harfi, alt baﬂl›klar›n›nsa ilk harfi büyüktür. 6. Kiﬂilerin adlar›, takma isimleri, unvanlar›, rütbe 17. ki ba¤lac› kelimeden ayr›; s›fat yapan –ki eki ile il- ya da meslekleri büyük harfle baﬂlar, ancak akra- gi zamiri olan –ki eki kelimeye bitiﬂik yaz›l›r. bal›k adlar›n›n yaz›m›nda ilk harf büyük de¤ildir. 18. “mi” edat›n›n kelimeye birleﬂik yaz›ld›¤› bir du- 7. Resmî yaz›larda sayg› sözcükleri ve bunlardan rum yoktur; cümleye hangi anlam› katarsa kats›n sonra gelen makam, unvan kelimeleri ile, hitapla- ayr› yaz›l›r. r›n ilk harfleri büyük yaz›l›r. 19. Kurall› birleﬂik eylemler ile ses düﬂmesine ya da 8. Millet, boy; dil, lehçe; din, mezhep adlar› büyük türemesine u¤ramam›ﬂ eylemler birleﬂik yaz›l›r. harfle baﬂlar. 9. Gezegen, y›ld›z adlar› (co¤rafî terim olmad›¤›n- 20. ‹ki eylemden oluﬂan, bir eylemle bir isimden olu- da) ile deniz, nehir, göl, da¤ vb. isimlerin ilk harf- ﬂan, bir isimle bir eylemsiden oluﬂan birleﬂik leri büyük yaz›l›r. isimler, bitiﬂik yaz›l›r. 10. Yer adlar›, sokak, cadde adlar› ile özel ismin ba- 21. Benzetme yoluyla kurulan birleﬂik eylemler de ﬂ›nda kullan›lan yön adlar› büyük harfle baﬂlar. bitiﬂik yaz›l›r. 11. Özel ada ba¤l› kasaba, kent, ilçe, köy kelimeleri- 22. Ara yönlerin adlar› ile yer adlar› birleﬂik yaz›l›r. nin ilk harfi büyük yaz›lmaz. 23. Hane, ev sözcükleri de birleﬂik yaz›l›r. 24. “ﬂey” ve “her” sözcükleri daima ayr› yaz›l›r. 12. Kurum, kuruluﬂ, kanun, tüzük, yönetmelik, genel- ge adlar›n›n her kelimesi büyük harfle baﬂlar ve bununla getirilen ekler kesme iﬂareti ile ayr›lmaz. 202

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi 1 ( 8.1 - 8.6 ) Kavrama Testi 2 ( 8.7 - 8.8 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmuﬂ Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 203

KAVRAMA TEST‹ 1 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› 4. Yüzünde ki bellibelirsiz gülümseme de yavaﬂ yavaﬂ vard›r? I II III A) Büyük Menderes ile Dalaman Çay› aras›ndaki top- silinince gözlerinde y›llar boyunca birikmiﬂ hüzünün raklar çok bereketlidir. IV B) Nehrin do¤usundaki K›z›la¤aç ve ‹kiztaﬂ Köylerin- ortaya ç›kd›¤›n› fark etti. deki tarihî evler korumaya al›nd›. V C) ‹kiztaﬂl›lar, köylerinin, Ege Bölgesi'nin ilk yerleﬂim Numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisinde bir yaz›m yerlerinden oldu¤unu söylüyor. yanl›ﬂ› yap›lmam›ﬂt›r? D) Galata Kulesi, 1349'da Cenevizliler taraf›ndan A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. gözlem kulesi olarak inﬂa edilmiﬂ. E) 1999'daki Güneﬂ tutulmas› ülkemizin bütün böl- gelerinden izlendi. 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› 5. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde ayr› yaz›lmas› gereken vard›r? “de” bitiﬂik yaz›lm›ﬂt›r? A) Marmaris'te nereye baksan›z yatlarla tekneler gö- A) Sende zor geçen y›llar›n yorgunlu¤u var sanki. ze çarp›yor. B) E¤er içinizde söylediklerimi anlamayan varsa söy- B) O kadar ki insanlar kara ulaﬂ›m›n› unutmuﬂ, tek- lesin. neleriyle yolculuk eder hale gelmiﬂ. C) Pencerenin pervaz›nda oturur, saatlerce denize C) Merkezden ‹çmeler, Turunç ve Kumlubük'e taksi- bakard›m. teknelerle geziler düzenleniyor. D) Sen burada az›c›k beklede ben biraz d›ﬂar› ç›k›p D) Marmaris ismi Piri Reis'in kitab›nda Mermen's geleyim. olarak geçiyor. E) O y›llarda huysuz bir ihtiyar yaﬂard› bu evde. E) Bölgenin, bu ismi, Bozburundaki mermer ocakla- r›ndan ald›¤› san›l›yor. 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde yaz›m yanl›ﬂ› yok- 6. I. Arama çal›ﬂmalar›ndan bugünde bir sonuç al›na- tur? mad›. A) Gelecek may›s ay›nda yap›lacak olan s›nava da II. Kitapta birkaç yerde yanl›ﬂl›k yap›lm›ﬂ, bunlar› girecekmiﬂ. sizin de yard›m›n›zla düzeltelim. B) Art›k bu tart›ﬂmay› bir an önce kap›yal›m isterse- III. Yazar›n ilk kitab› 1992'de ikincisi 1995'te okur- niz. la buluﬂtu. C) Arkadaﬂ›m k›zd›m› a¤z›ndan ç›kan› kula¤› duymaz. IV. An›lar›n› dünde b›rak›p bugünü yaﬂamal› insan, D) Eminimki verilen bu görevi hakk›yla yerine getire- ne var ki bu her zaman mümkün olmuyor. cektir. V. Bu hafta sonu kuzey Marmara'da kar ya¤›ﬂ› bek- E) Beyza Han›m'da bugünkü geziye kat›lacakm›ﬂ. leniyor, s›cakl›klar 7-8 derece düﬂebilir. 204 Numaralanm›ﬂ cümlelerin hangilerinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? A) I. ve IV. B) I. ve V. C) II. ve III. D) II. ve IV. E) III. ve V.

YAZIM KURALLARI 7. ‹nsan ço¤u zaman amaçlar›n›n uza¤›nda kal›yor. 11. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› Genç iken büyük amaçlar yakalamak için imkân bula- vard›r? I m›yor, imkân bulsada cesareti eksik oluyor. Tam ikisi- A) O konuﬂtumu herkes onu dinlemek için susard›. II B) Süleyman Nazif, edebiyat›m›zda gerçek bir hatiptir. ni bir arada yakalad›¤›nda bir de bak›yor ki zaman› C) Bu bölümdeki sorular, di¤erlerinden daha kolay III IV V kalmam›ﬂ, ömrün vefa etmeye hiç niyeti yok. de¤ildir. D) K›ﬂ mevsimi, bu y›l çocuklu¤umdaki kadar güzeldi. Numaralanm›ﬂ sözlerin hangisinin yaz›m›nda bir E) Gö¤sünde bir h›r›lt› var ama bu bir hastal›k belir- yanl›ﬂl›k yap›lm›ﬂt›r? tisi de¤il. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 12. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde eklerin yaz›m›nda 8. (I) Yol uzad›kça uzad›, saatler geçmek bilmedi. (II) bir yanl›ﬂl›k yap›lm›ﬂt›r? Gece yaklaﬂt›¤›nda hiçbirimiz yola daha fazla devam etmek istemedik. (III) Bir yer bulup geceyi çad›rda ge- A) Bu yaz›n baﬂ›nda TÜPRAﬁ’da büyük bir patlama çirmeye karar verdik. (IV) Gökyüzü bizim oralarda ki oldu. gibi de¤ildi, y›ld›zlar ›ﬂ›l ›ﬂ›ld›. (V) Gece yar›s› uzak- lardan kurt ulumalar› geliyordu. B) Serap’›n kardeﬂiyle babam ortak iﬂ yapacak. C) Hangi ﬂehri gezelim, ‹stanbul’u mu Konya’y› m›? Bu parçada numaralanm›ﬂ cümlelerin hangisinde bir D) Kastamonulular, dernekte bir e¤lence düzenleye- yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? cek. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E) 8’inci kattan düﬂen telefonumun parçalar›n› bile bulamad›m. 9. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde “ki” nin yaz›m›yla 13. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcü- ilgili bir yanl›ﬂl›k yap›lm›ﬂt›r? ¤ün yaz›m› yanl›ﬂt›r? A) Buradaki huzuru hiçbir yerde bulamad›m. B) Halbuki bu iﬂi sadece birkaç günde yapabilirdi. A) Milas'a 15 km. uzakl›kta olan köye minibüslerle C) Bana diyorlarki sen bu olanlar› görmezden gel. gidiliyor. D) Ne demek istedi¤ini anlamad›m ki cevap vereyim. E) S›rt›ndaki eski paltoyu ç›kar›p yan› baﬂ›na koydu. B) ‹ki katl› evlerin cam ve kap› çerçeveleri, panjurlar› ahﬂap oymadan yap›lm›ﬂ. 10. \"-yor\"dan önce gelen \"m›, mi\" soru edat› de¤il, olum- suzluk eki olan ve ünlü daralmas›na u¤rayan \"-ma, - C) Köyün çevresinde, dikdörtgen pirizma taﬂlardan me\" ekidir; sözcü¤e bitiﬂik yaz›l›r. yap›lm›ﬂ yüksek duvarlar bulunuyor. Buna göre, aﬂa¤›dakilerin hangisinde bir yaz›m yan- D) Halk, köyün 400 y›l önce üç Yörük kardeﬂ taraf›n- l›ﬂ› vard›r? dan kuruldu¤unu iddia ediyor. A) Siz de bizimle geliyor musunuz? B) Onlar da gitmiyor muydu? E) Buralarda kendimizi bir masal atmosferinin içinde C) Siz neden bizimle gele miyorsunuz? buluyoruz. D) Anlatt›klar›n›za inanm›yor muymuﬂ? E) Testteki sorular› bilmiyor musun? 14. Bir gün Beyaz›t’ta ona rastlad›m. ‹nce, kuru vücudu biraz I II III öne eyilmiﬂ, bembeyaz baﬂ› omzuna düﬂmüﬂtü. IV V Alt› çizili sözlerden hangisinin yaz›m› yanl›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. B-E-A / C-D-B / B-D-C-C / A-A-C-D 205

KAVRAMA TEST‹ 2 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› 5. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? vard›r? A) Sonbahar›n geldi¤i a¤açtaki yapraklar›n sarar›p düﬂmesinden anlaﬂ›l›yor. A) Gezerken her birimiz be¤endi¤imiz yerlerin foto¤- B) Hiç beklemedi¤imiz bir zamanda ç›ka gelir, bizi raflar›n› çektik. ﬂaﬂ›rt›rd›. C) Hiçbirimiz olaylar›n sonucunu tahmin edemiyor- B) Ö¤rencilerin birkaç› müzeyi önceden de gezmiﬂ duk. bu yüzden biraz s›k›ld›lar. D) Toplant›n›n gündemiyle ilgili herhangi bir fikrimiz yoktu. C) Dönüﬂ yolunda birden bire karﬂ›m›za ç›kan araç E) Çocuklar her yeri, bir bayram sevinciyle süslemiﬂti. yüzünden küçük bir kaza atlatt›k. 6. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? D) Yeﬂille mavinin iç içe girdi¤i, do¤a harikas› bir yer A) Yöre halk›n›n geçim kaynaklar› aras›nda özellikle buras›, halk› da çok s›cakkanl›. bu tar›m ürünleri yer al›yor. B) Eksik kalan her ﬂey, bir problem olarak karﬂ›s›na E) Bu, hepimiz için hiçbir zaman unutulmayacak gü- ç›km›ﬂt›. zellikte bir gündü. C) Bu tiyatro eserinde neyi vurgulamak istedi¤i aç›k- ça anlaﬂ›lm›yor. 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› D) Art›k üniversitelerin bilimsel çal›ﬂmalara daha faz- vard›r? la önem vermesi gerekiyor. E) Yazar, bas›lm›ya iki gün kala, kitab›n› tekrar göz- A) ﬁehirdeki kalabal›k caddelerde kayboldu. den geçirmek istedi¤ini belirtti. B) Konuﬂulanlara sinirlenince oday› terk etti. C) ‹ﬂler yüzünden gezi ﬂimdilik tehir oldu. 7. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcü¤ün D) Eserini babas›na ithaf etti. yaz›m› do¤rudur? E) Yeni ald›¤› radyonun ar›zal› oldu¤unu farketti. A) Ben de enaz sizin kadar heyecanl›y›m. B) Oyunun baﬂkahraman› seyirciyi etkilemeyi baﬂar- 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› m›ﬂt›. yoktur? C) ‹çinde yerald›¤› bu topluluk henüz onu tan›m›yor- du. A) Bir anda büyü bozulmuﬂ, her ﬂey eski hâline dö- D) Hergün yeni birtak›m iﬂlerle ilgilenmek gerekiyor. nüvermiﬂti. E) Ellerini üstüste koyarak içlerinden bir dua okudu- lar. B) Paragraf› irdeliyerek tekrar okuman›z› tavsiye ede- rim. 8. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözün ya- z›m› yanl›ﬂt›r? C) Laf› a¤›z›nda geveleme de söyle art›k. A) Onunla göz göze gelmekten kaç›n›yordu. D) Dergiden istersen sana da göndere biliriz. B) Gerekçelerini ardarda s›ralamaya baﬂlad›. E) Onun bu tek düze yaﬂam› yap›tlar›na da yans›yor. C) Çocuk günden güne iyileﬂiyordu. D) ﬁiirle iç içe büyümüﬂ bir insand›r o. 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› E) ‹ﬂi oldubittiye getirmesi tepki çekti. vard›r? A) Y›llard›r ayn› gazetenin çeﬂitli sayfalar›nda yaz›- yor. B) Çocuklar yanyana s›ralanm›ﬂ, tuhaf bir oyun oy- nuyordu. C) Geçen y›l kaybetti¤imiz ressam›n önceki resimleri de sonrakiler kadar güzel. D) Boﬂu boﬂuna sizi üzdüm, kendimi affettirmek isti- yorum. E) Bu kente al›ﬂamam›ﬂ, çocuklar›n› da iyice özle- miﬂti. 206

YAZIM KURALLARI 9. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözün ya- 12. Sorumluluk duygusu öncelikle ailede kazan›lmakda. z›m› do¤rudur? Elbette okulda bu konuda önemli bir etkendir. Araﬂ- A) Yazar›n romanlar›n›n yan›s›ra öyküleri de var. t›rmalar gösteriyorki aile içinde görev üslenmiﬂ ol- B) Makine tamirden sonra sapa sa¤lam olmuﬂtu. mak sorumluluk bilinci kazand›ran bir etkendir. Hep C) Güneﬂin ilk ›ﬂ›klar›, odaya baﬂtan baﬂa yay›ld›. anne baba deste¤i gören çocuklar ise ne yaz›k ki bu D) Sokaktan gelen sesler gitgide artm›ﬂt›. niteli¤e sahip olamayacakt›r. E) Bu konuda da sab›rs›zca hareket ediyorsun. Bu parçada aﬂa¤›da belirtilen yaz›m yanl›ﬂlar›ndan 10. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? hangisi yoktur? A) Aralar›ndaki güzel dostluk lisede baﬂlam›ﬂ, üni- versitede sürmüﬂtü. A) Ünsüz benzeﬂmesi kural›na ayk›r›l›k B) Bu yaz da Cevat abimle s›k s›k bal›k avlamaya gi- B) Ayr› yaz›lmas› gereken \"de\" nin bitiﬂik yaz›lmas› dece¤iz. C) \"üslenmiﬂ\" sözcü¤ünün yanl›ﬂ yaz›m› C) Seminerde e¤itim sorunlar› geniﬂçe ele al›nd›. D) Ba¤laç olan \"ki\" yi sözcü¤e bitiﬂik yazmak D) Bu y›lki etkinliklere çok iyi haz›rland›klar›n› iddia E) Yanl›ﬂ yerde ünlüyü daraltmak ettiler. E) Kaç›rd›¤› vapurun arkas›ndan bir süre baka kald›. 13. (I) Mevlana 66 y›ll›k yaﬂam›n› üç sözcükle özetliyor: Hamd›m, piﬂdim, yand›m. (II) Ancak bu üç sözcü¤e s›¤d›rd›¤› ömürü 700 y›ld›r unutulmad›. (III) O, bu 66 y›la alt› ciltlik Mesnevi adl› eseriyle 40 bin beyti aﬂan Divan-› Kebir ve Mecalis-i Seba gibi önemli eserleri s›¤d›rd›. (IV) Vahdet-i vücut anlay›ﬂ›na dayanan dü- ﬂünceleri Anadolu'da ve dünyan›n dört bir yan›nda bir çok insan› etkiledi. (V) Temellerini att›¤› düﬂünce sistemi O¤lu Sultan Velet taraf›ndan sistemleﬂtirildi. Bu parçada numaralanm›ﬂ cümlelerin hangisinde ya- z›m yanl›ﬂ› yoktur? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 11. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› ya- 14. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? p›lm›ﬂt›r? A) Sabah güneﬂ do¤madan kalk›p bahçede çal›ﬂ›rd›. A) Sen henüz tan›mad›n sevda denen yokuﬂu B) Çocuklar, bütün gün, a¤açlara kurulan sal›ncakta Sen henüz yorulmad›n yokuﬂda devler gibi salland›. B) O esrarl› yang›na bu can nas›l dayand› C) Evlerinin arka taraf›nda tarihî bir çeﬂme vard›. Sahile vurdu kalbim; su yand›, kum da yand› D) Kuyudan çekti¤i su ile yeni dikdi¤i fidanlar› sulad›. E) Ihlamur a¤ac›ndaki çiçekler mis gibi bir koku ya- C) Bir mum gibi eriyip akt› uykusuzlu¤um Ölüme baﬂ kald›ran dertli uykum da yand› y›yordu. D) Yurdundan mahrum edip dolaﬂt›rd›n Cem gibi 15. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözün Ruhumla söndü alev, sonra ruhum da yand› yaz›m› yanl›ﬂ de¤ildir? E) Bu kadar da k›ymetim bulunmaz m› yan›nda A) Arkadaﬂ›na bir süpriz yap›p onu görmeye gitmiﬂ. Akt›¤›n› bil art›k bu mazlumun kan›nda B) Saklanbaç oynamak çocuklar için çok zevklidir. C) Bugünkü ilk dersimizi labaratuarda yapaca¤›z. D) Karanl›kta bir silüet görmüﬂ, çok korkmuﬂtu. E) Okulumuzun folklör ekibinin gösterisi izleyenle- rin be¤enisini kazand›. C-E-A-B / B-E-B-B / E-E-A / E-C-D-D 207

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› A) Arad›¤›n bilgiyi ansiklopedinin 6'nc› cildinde bu- vard›r? labilirsin. A) Bu tedaviden sonra hastal›¤›n seyri de¤iﬂti. B) Mektubuna \"Say›n Baﬂkan\" diye baﬂlayabilirsin. B) Y›ll›k izninin bir bölümünü bu ay kullan›yor. C) Konser, yar›n akﬂam saat 20.30'a ertelenmiﬂ. C) Organ nakliyle yaﬂama döndürülen hastalar›n sa- D) 1975'te Liseyi, 1979'da Üniversiteyi bitirmiﬂ. y›s› gün geçtikçe art›yor. E) 22 Mart Pazartesi günü göreve baﬂlayacak. D) Ça¤›r›lmad›¤› için akﬂamki davette o yoktu. E) Uzun süre ya¤mur alt›nda yürüdükten sonra s›¤›- ÖSS - 1993 nacak bir yer buldu. 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› ÖSS - 2008 vard›r? A) Bu konudaki karar›m› size bildirmeyece¤im. 6. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, bir yaz›m yanl›ﬂ› B) Konuﬂmas›nda bu konuya da de¤inecek. vard›r? C) Bebe¤i bütün gün kardeﬂi oyal›yacak. A) Yetkililer, araﬂt›rmalar tamamlanmadan bu konu- D) Onun bu iﬂi baﬂaraca¤›n› söyleyebilirim. da hiçbir aç›klama yapmak istemiyor. E) Onu kime verdi¤imi an›msayam›yorum. B) Dilimizin 1960'lardan buyana hangi aﬂamalardan geçti¤i araﬂt›r›l›yor. ÖSS - 2005 C) Uzmanlar›n yan› s›ra halk›n da konuyla ilgili gö- rüﬂleri al›n›yor. 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› D) Araﬂt›rma sonunda elde edilen bilgiler, de¤iﬂik ki- vard›r? ﬂilerce birkaç kez kontrol edilir. E) Dildeki sözcüklerden her biri kullan›l›ﬂ›na göre A) ﬁemsiyesini kaybetti¤ini eve dönünce anlad›. yeni anlamlar kazan›r. B) Trafik cezas›n›n af edilmesini bekliyormuﬂ. C) Bize, ﬂiirlerinden söz etmek istedi¤ini söyledi. 1997 D) Arkadaﬂ›m›z bu cezay› hak etmemiﬂti. E) Gün geçtikçe sa¤l›¤›n›n düzeldi¤ini hissediyordu. 7. \"1969 y›l›nda Güzel Sanatlar Akademisini bitirdim. Re- I ÖSS - 1992 sim yapmaya karikatürist olarak baﬂlad›m; çizdiklerimi 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› II 208 vard›r? 10 liraya satard›m Dolmuﬂ, Tef, Pardon gibi dergilere. ‹lk A) Bu binan›n plan›n› Avusturyal› bir mimarla birlik- III te çizmiﬂler. sergimi 1959 y›l›nda Taksim meydan›nda açt›m ve yal- B) Müzenin bugünkü durumuyla ilgili bilgileri bir IV önceki say›m›zda yay›mlam›ﬂt›k. n›zca üç tablo satarak yer kiras›n› ancak ödeyebildim.\" C) O gezide y›llard›r görmedi¤im bir arkadaﬂ›ma V rastlad›m. diyor usta ressam sanat yaﬂam›n›n ilk y›llar›n› anlat›rken. D) Buraya yeni bir yaya geçiti yap›lacak. E) ﬁenlikler bu y›l may›s ay›nda baﬂlayacak. Bu parçadaki alt› çizili sözlerden hangisinin yaz›m› yanl›ﬂt›r? ÖSS - 2009 A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. YGS - 2010

YAZIM KURALLARI 8. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisi noktalama ve yaz›m ba- 11. 1204-1261 y›llar› aras›ndaki Latin iﬂgali s›ras›nda harap k›m›ndan do¤rudur? I A) Ö¤retmenimiz bize \"Çocuklar oyun hakk›n›z ama, olan kilisenin eski hâline kavuﬂmas› için çal›ﬂmalar yap›l- çal›ﬂmakda görevinizdir derdi. d›. Kilise geniﬂletildi ve mozaiklerle süslendi. Binan›n ku- B) Ö¤retmenimiz bize, çocuklar oyun hakk›n›z; ama II çal›ﬂmakda görevinizdir, derdi. zeyine ve güneyine eklemeler yap›ld›. Orta bölümü ise Türkler'in egemen oldu¤u dönemde onar›ld›. 1511'de de C) Ö¤retmenimiz: \"Bize çocuklar, oyun hakk›n›z ama çal›ﬂmakta görevinizdir derdi.\" III IV Vezir Ali Paﬂa taraf›ndan camiye çevrildi. D) Ö¤retmenimiz bize: \"Çocuklar, oyun hakk›n›z; ama çal›ﬂmak da görevinizdir.\" derdi. V Bu parçadaki alt› çizili sözlerden hangisinin yaz›m› E) Ö¤retmenimiz bize, çocuklar: Oyun hakk›n›z ama yanl›ﬂt›r? çal›ﬂmak ta görevinizdir derdi. 1998 A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. YGS - 2010 12. 1920’li y›llard›. Bizim evde dedem utunu yan›ndan hiç I II eksik etmezdi. Gramofondan klasik Türk müzi¤i din- 9. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› III vard›r? lerdik o y›llarda. ‹stanbul ﬁehir Tiyatrolar›nda Muhsin A) Baﬂ baﬂa vermiﬂ, çocuklar›n sorunlar›ndan söz ediyorlard›. IV B) ‹nsan›m›z›n belirleyici özelliklerinden biri de ko- Ertu¤rul’un sahneye koydu¤u oyunlar› kaç›rmazd›k. nuk severli¤idir. Ayr›ca ö¤retmenlerimiz de bizi kitap okumaya yön- C) Romandaki kiﬂilerin, tipik ‹ç Anadolu insan›n›n özelliklerini taﬂ›d›¤›n› söyledi. lendirirdi. V D) Do¤u felsefesiyle ilgili hemen her kitab› okurdu. Bu parçadaki numaralanm›ﬂ sözlerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? E) Televizyondaki kültür ve sanat programlar›n› sü- rekli izlerdi. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ÖSS - 2004 LYS - 2010 10. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› 13. Top peﬂinde koﬂan çocuklar›, pencereden sark›p ça- vard›r? maﬂ›r asan genç k›zlar› çekinmeden foto¤raflamak m› I A) Bu kitap, ilk bas›m›n›n üzerinden yirmi y›l geçtik- istiyorsunuz? O zaman Balat vazgeçilmez mekân›- ten sonra, yeniden yay›mland›. n›zd›r. Hele akﬂamüstü eski semtin dar sokaklar›na II B) Çiçekcinin yeni açt›¤› dükkân çok iyi çal›ﬂ›yor. öyle bir ›ﬂ›k düﬂerki hayran kal›rs›n›z. Son y›llarda C) Bir yap›t›n kal›c›l›¤›n› sa¤layan birçok etken vard›r. III D) Bu romanda yüzy›l›m›z›n temel sorunlar› yans›t›l›yor. yap›lan restorasyon çal›ﬂmalar›yla güzelleﬂen E) Baﬂar›l› olmak için düzenli ve sürekli çal›ﬂmak ge- IV Balat Kültür Evini de görmeden edemezsiniz. rekir. ÖSS - 2005 V Bu parçadaki numaralanm›ﬂ sözlerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› vard›r? A) IV. B) V. C) III. D) II. E) I. YGS - 2011 D-C-B-D / D-B-D / D-B-B / C-B-C 209

Pages:

Filiz Turan

TURKCE

Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!

Create your own flipbook

TOP SEARCH

business design fashion music health life sports home marketing children

TURKCE

Description: TURKCE

Read the Text Version

Filiz Turan

TOP SEARCH

RELATED PUBLICATIONS