Home Explore TURKCE

TURKCE

Published by Filiz Turan, 2022-07-17 11:56:24

Description: TURKCE

Read the Text Version

Pages:

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir yaz›m yanl›ﬂ› 4. Aﬂa¤›dakilerden hangisinde büyük harflerin yaz›m›y- vard›r? la ilgili bir yanl›ﬂl›k yap›lm›ﬂt›r? A) Bu iﬂi sa¤ salim bitirince rahatl›yacak. A) Yazar›m›z Halide Edip, Ateﬂten Gömlek roman›y- B) Buradaki hayat›n› b›rak›p köyüne döndü. la tan›nm›ﬂt›r. C) Bir süre yaln›z kalmak istiyordu. D) Kardeﬂim ‹TÜ'de okuyor. B) Kurtuluﬂ savaﬂ›na kat›lan cesur kad›nlardan biriy- E) Bize, Doktor Ayﬂe'nin bugün gelmeyece¤i söylen- di o. di. C) Halide Edip’i ilk defa Türk Oca¤›’nda görmüﬂtüm. D) Savaﬂtan sonra da herkes ona “Halide Onbaﬂ›” di- yordu. E) Yazar, Sultanahmet Mitingi’nde konuﬂmuﬂ ve hal- k› coﬂturmuﬂtu. 2. Aras›ra geçiyor bir atl› iki yayan 5. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde, verilen cümledeki yaz›m I II yanl›ﬂ› do¤ru aç›klanmam›ﬂt›r? Bozuk düzen taﬂlar›n üstünde t›k›rdayan A) Mehmet Akif, yar›ﬂma birincisine verilecek olan III beﬂyüz liray› alm›ﬂ, fakir Müslüman kad›nlara ve çocuklara çeﬂitli iﬂler ö¤reterek yoksulluklar›na Tekerlekler yollara bir ﬂeyler anlat›yor son vermek amac›yla kurulan Darülmesâî adl› IV V derne¤e ba¤›ﬂlam›ﬂt›. Bu dizelerde numaralanm›ﬂ sözlerden hangisinin ya- Ayr› yaz›lmas› gereken say› basamaklar› birleﬂik z›m› yanl›ﬂt›r? yaz›lm›ﬂt›r. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. B) Mehmet Akif'in kahraman ordumuza ithaf etti¤i 3. Yolcular diyorlar ki: Eriﬂmek ümidi az marﬂ, nihayet son ﬂeklini ald› ve 7 ﬂubat 1921'de I imzas›z olarak teslim edildi. Biliriz dalgalar›n her biri bir mezarl›k Tarihle birlikte kullan›lan ay ismi büyük harfle II baﬂlat›lmam›ﬂt›r. Belki de içimizden hiçbiri ayak basmaz. C) Düﬂman kuvvetleri, bu s›rada, ‹stanbul’u iﬂgal et- III IV mek ve Rusya ile ba¤lant› kurmak için devirin en güçlü donanmas›yla Çanakkale Bo¤az›'na yüklen- Lakin yolunda gerek ölmek, buda bir bahtiyarl›k diler. V Bir kelimedeki düﬂmesi gereken dar ünlü düﬂürül- Bu dizelerde numaralanm›ﬂ sözlerden hangisinin ya- memiﬂtir. z›m› yanl›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. D) Mehmetcik ﬂimdi destanlara yaraﬂ›r bir kahraman- l›¤a imza at›yor, tarihin en inan›lmaz savunma sa- vaﬂ›n› yap›yordu. Bir kelimede ünsüz benzeﬂmesi kural›na uyulma- m›ﬂt›r. E) Olup bitenleri yüre¤i a¤z›nda Almanya'dan izli- yen Mehmet Akif, zaferden emindi; emindi çünkü Çanakkale geçirilirse her ﬂey bitecekti. Bir kelime birleﬂik yaz›lmas› gerekirken ayr› yaz›l- m›ﬂt›r. A-A-E / B-E 210

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Özel isimleri ay›rt etme Özel isimleri büyük harfle baﬂlatabilme Büyük harfleri do¤ru yerlerde kullanma K›saltmalar› kurallar›na uygun biçimde yazma Tarihleri, yön adlar›n› gere¤i gibi yazma Say›lar› do¤ru yazma Kelimelere gelen eklerin ne zaman ayr›laca¤›n› bilme de ba¤lac› ile –de ekini do¤ru kullanma ki ba¤lac› ile –ki eklerinin fark›n› bilme mi edat›n› do¤ru yazma Ayr› ve birleﬂik yaz›lma kurallar›n› ö¤renme Kelimeleri, ayr› veya birleﬂik, do¤ru ﬂekilde yazma Kal›plaﬂm›ﬂ olarak birleﬂik veya ayr› yaz›lan kelimeleri tan›ma Ses bilgisi kurallar›n› do¤ru uygulama 211

09 NOKTALAMA Nokta (.) bitirir. Virgül (,) ay›r›r. Noktal› virgül (;) virgüle yard›m eder. ‹ki nokta (:) aç›klat›r, örnekler Üç nokta (...) sürdürür. Soru iﬂareti (?) sorar / sordurur. Ünlem iﬂareti (!) duyguland›r›r / hissettirir. K›sa çizgi (-) ba¤lar / ay›r›r. Uzun çizgi (–) konuﬂturur. E¤ik çizgi ( / ) T›rnak iﬂareti (“ “) belirginleﬂtirir. Ayraç (parantez) ( ) ek aç›klama yapar. Kesme iﬂareti (') ekleri ay›r›r.

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR nokta s.215 virgül s.216 noktal› virgül s.217 iki nokta s.218 üç nokta s.218 soru iﬂareti s.219 ayraç içinde soru iﬂareti s.219 ünlem s.220 ayraç içinde ünlem s.220 k›sa çizgi s.220 uzun çizgi s.221 e¤ik çizgi s.221 t›rnak iﬂareti s.221 tek t›rnak iﬂareti s.221 ayraç s.222 köﬂeli ayraç s.222 kesme iﬂareti s.222 214

NOKTALAMA Giriﬂ zimat Döneminden baﬂlanarak bunlar›n kullan›ld›¤› görülür. Yaz› de¤iﬂikli¤iyle birlikte noktalama iﬂa- Üniversite haz›rl›k s›navlar›nda önemli olan bir ko- retleri de aslî ve gerekli unsurlar olarak kullan›lma- nudur. Ayr›ca gramerin çeﬂitli alanlar›nda ve do- ya baﬂlanm›ﬂt›r. layl› olarak anlat›m bozukluklar›nda bu konudan soru geldi¤i görülmekte. Noktalama iﬂaretleri, anlam›n ay›rt edilmesinde önemli bir yere sahip oldu¤undan sadece s›navlar Noktalama iﬂaretleri konusunda; için de¤il, dilin kullan›m›nda bilinmesi gerekli konu- lardand›r. Bu iﬂaretler, okuru, anlama ulaﬂt›rmada – hangi durumlarda kullan›ld›¤› (bilgi) birer k›lavuz gibidir. – cümle içinde belirtilen yerlerde hangi iﬂaretin kulla- n›lmas› gerekti¤i (uygulama) Noktalama iﬂaretlerini konuﬂmalar›m›zda da kulla- n›r›z ama bunlar ancak yaz›ld›¤›nda görülür. ﬂeklinde sorular gelmektedir. Osmanl› Dönemindeki noktalama iﬂaretleri yoktu. Ancak dil konular›n›n tart›ﬂma alan›na girdi¤i Tan- 9.1 Nokta (.) bitirir. örnek soru Kesmek, sona erdirmek anlam›ndad›r. Yaz›da, bu Kardelenler açm›ﬂ kar› görmeden (I) Birini kopar›p anlam›na uygun olarak kullan›l›r. yakama takmak istedim, içim elvermedi (II) Kara top- – Bitmiﬂ cümlelerin sonuna konur. raklar üstünde ak kardelenler (III) Oysa onlar ak ka- r›n üstünde yükselmeliydi (IV) Toprakta kar de¤il, Yoktu. kar suyu bile yok (V) Bana tarif edilen adreste böyle bir ev yoktu. Bu parçadaki numaralanm›ﬂ yerlerin hangisine nokta – Say›lar›n yaz›m›nda s›ra bildirmek için II. Meh- (.) getirilemez? met, 21. yüzy›l, 5. mevsim kullan›l›r. A) I B) II C) III D) IV E) V – Tarihlerin yaz›l›ﬂ›nda gün, ay ve y›l› gösteren say›lar› birbirinden ay›rmak için kullan›l›r. ÖSS - 1996 29.10.2010 , 02.IX.2011 çözüm – Saat ve dakika gösteren say›lar› birbirinden ay›r- (III) nolu cümlenin yüklemi yoktur, bitmemiﬂ (eksilti- mak için kullan›l›r. li) bir cümledir. Sabah 9.00’da bir uçak var, ona yetiﬂelim. Cevap C – K›saltmalardan sonra kullan›l›r. Daima ara; bugün alt›n ararken bak›r bulursun, yar›n bak›r ararken Dr. (Doktor), Prof. (Profesör), Bﬂk. (Baﬂkan), vs. (ve alt›n. saire). Cenap ﬁahabettin – Cümlede, t›rnak içinde verilen al›nt› cümlelerin sonuna t›rnak kapanmadan önce konur. ﬁair, kendinden emin olarak: \"Yaln›z senin gezindi¤in bahçede açmaz çiçek.\" diyordu. – Bibliyografik künyelerin sonuna konur. Yaz›m K›lavuzu, Türk Dil Kurumu, Ankara 2005. – Matematikte çarpma iﬂareti yerine kullan›l›r. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 1. soruyu hemen çözelim. 215

NOKTALAMA 9.2 Virgül (,) ay›r›r. Bir cümlede, s›fat tamlamas›n›n veya isim tamla- mas›n›n ögeleri gibi görülen sözler, aslen böyle Kullan›m› oldukça geniﬂ bir noktalama iﬂaretidir. de¤ilse anlam karmaﬂas›na -bir tür anlat›m bozuk- – Eﬂ görevli sözleri ay›r›r. lu¤una- yol açar. Bunu gidermenin yolu ilgili bö- lümleri virgülle ay›rmakt›r. Bu durum yukar›da ve- Duru, ak›c›, içten bir anlat›m› vard› Osmanc›k’›n. rilen örneklerle pekiﬂtirildi. Ö¤retmen; Ayﬂe'yi, Zeynep'i, Fadime'yi ayn› s›raya oturtmuﬂtu. – Yaz›ﬂmalarda, yer adlar›n› tarihlerden ay›r›r. Baz› gün isimleri birleﬂik kelimedir: cumartesi, pazar- tesi… Çanakkale, 18 Mart 1914 – S›ral› cümleleri ay›r›r. örnek soru Geldiler, konuﬂtular, gittiler. Henüz güneﬂ do¤mam›ﬂt›, etrafta ç›t yoktu. \"Genç saçlar›na ak düﬂmemiﬂ, ﬂiirimize, hikâyecili¤imi- Bizim korkumuz ölümden de¤il, unutulmaktand›r. ze taptaze bir hava getiren isimlerdi bu sayd›klar›m.\" – Ara söz ve ara cümleleri, ayn› amaçla k›sa çizgi Bu cümlede hangi sözcükten sonra virgül (,) konursa de kullan›labilir, ay›r›r. anlam kar›ﬂ›kl›¤› giderilmiﬂ olur? Cihan y›k›lsa, emin ol, bu cephe sars›lmaz. ‹stanbul'u, bu tarihi ﬂehri, ad›m ad›m gezmek istiyordu. A) genç B) saçlar›na C) bu – Al›nt› cümleleri ana yarg›ya ba¤lar. D) getiren E) hikâyecili¤imize Hülyas› kalmay›nca hayat›n ne zevki var, diyordu. Gelece¤im, demiﬂti. ÖSS - 1992 Al›nt›larda, as›l cümle baﬂa al›nabilir : çözüm Derler ki, o günden sonra Leyla bir daha konuﬂmad›. \"Genç\" sözcü¤ü virgül (,) getirilmedi¤i için \"saç\" söz- cü¤ünün s›fat› gibi görünmektedir. Bu nitelik saçla – K›sa cevap cümlelerinin sonuna konur : ilgili de¤il, kiﬂilerle (isimlerle) ilgilidir. Genç sözcü¤ün- den sonra virgül (,) getirilerek bu kar›ﬂ›kl›k önlenir. Olmaz, dedi. Hay›r, diyordu bütün sorular›m›za. Cevap A – Yüklemden uzakta kalm›ﬂ özneyi pekiﬂtirir: örnek soru Yol, dolana dolana vadinin derinliklerine sisler içinde Teknolojik geliﬂme (I) sanayileﬂme (II) h›zl› kentleﬂ- kaybolarak iniyordu. me sonucunda oluﬂan (III) h›zl› yaﬂam (IV) günlük Mehmet Bey, iki gündür bulutlar› izlemekten yorulma- gerginlikleri art›r›r. Bu durum kendini (V) ço¤u kez m›ﬂt›. yorgunluk olarak hissettirir. K›lavuzla birlikte, da¤›n çam a¤açlar›yla kapl› taraf›n- dan, saatlerce hem de hiç dinlenmeden t›rmand›lar. Bu parçadaki numaralanm›ﬂ yerlerin hangisine virgül (,) konulmas› yanl›ﬂ olur? – Seslenmelerden sonra konur. De¤erli Arkadaﬂ›m, / Sevgili Ayﬂe, A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. – Anlam kar›ﬂ›kl›¤›n› gidermek için kullan›l›r. 1994 Genç ustan›n yüzüne uzun uzun bakt›./ Genç, ustan›n yüzüne uzun uzun bakt›. çözüm O y›llar›n› minyatür sanat›n›n yaﬂamas›na adam›ﬂt›. / O, y›llar›n› minyatür sanat›n›n yaﬂamas›na adam›ﬂt›. “... h›zl› kentleﬂme sonucunda oluﬂan” bölümü, \"h›zl› yaﬂam\" s›fat tamlamas›n›n niteli¤idir. Tamam› birlik- Bu cümleler aras›ndaki anlam fark›n› görelim. ‹lk te bir öbek oluﬂturmaktad›r. Böyle durumlarda virgül sözden sonra virgül konmazsa anlam karmaﬂas› (,) kullan›lmaz; virgülün kullan›lmas› öbe¤in anlam›n› olaca¤› aç›kt›r. Aﬂa¤›dakiler de böyle: böler. Yazar›n, eserleri al›nt›lardan oluﬂan bir kiﬂi olarak ta- Cevap C n›nmas›nda çevirmenlikle u¤raﬂmas›n›n pay› var. \"Bu gece, e¤lenceleri içlerine sinmedi.\" 216

NOKTALAMA Baz› yerlerde virgülün kullan›lmas› yanl›ﬂt›r : Zeki, cesur bir gençle karﬂ›laﬂm›ﬂt›k. – ‹kilemeyi oluﬂturan sözlerin aras›nda ﬁu örne¤i de inceleyelim : – Öbek veya tamlama oluﬂturmuﬂ sözlerin ara- Y›llarca kömür ocaklar›nda çal›ﬂman›n sonucu olan s›nda (,) bu hastal›k kolay geçece¤e benzemiyordu. – ve, veya, ya da, yahut gibi ba¤laçlar›n önünde Alt› çizili bölüm bir söz grubudur; virgülle bölün- ve sonunda mesi yanl›ﬂt›r. – Cümlede pekiﬂtirme ve ba¤lama görevindeki örnek soru da/de ba¤lac›ndan sonra Kedimiz Safinaz, evi terk edip ortancalar›n (I) sonba- – ﬁart ekinden sonra har güllerinin (II) incir ve nar a¤açlar›n›n aras›nda kuﬂlar (III) sokak kedileri (IV) solucanlar ve kertenke- – Metin içinde zarf-fiil eki ile oluﬂturulmuﬂ lerle (V) birlikte yaﬂamaya karar verdi. kelimelerden sonra Bu cümledeki numaralanm›ﬂ yerlerin hangisine, – Metin içinde –›nca / –ince anlam›nda zarf – fiil virgül (,) getirilemez? görevinde kullan›lan m› / mi ekinden sonra A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ‹kinci yarg›y› örnekleyelim: ÖSS - 1996 K›sa pantolonlu bir çocuk yan›m›za yaklaﬂt›. çözüm Bu cümlede alt› çizili bölüm bir söz öbe¤i (tamla- ma)dir. Çocu¤un \"k›sa pantolonlu\" oldu¤u belirti- Virgül (,) söz öbekleri aras›nda anlam› bozacak ﬂekil- liyor. Bu iki sözü virgülle ay›r›rsak (k›sa, pantolon- lu bir çocuk) anlam kar›ﬂ›r. de kullan›lmaz. \"kertenkelelerle birlikte\" k›sm› söz Bu durumu, farkl› ve ba¤›ms›z nitelikler bildiren öbe¤i oldu¤u için, bu iki sözcük aras›nda virgül (,) tamlama unsurlar›yla kar›ﬂt›rmamak gerekir. Çün- kü söz konusu yerlerde virgülün kullan›lmas› ge- kullan›lmaz. rekir: Cevap E Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 2, 3, 4 ve 5. sorular› hemen çözelim. 9.3 Noktal› virgül (;) virgüle yard›m eder. örnek soru – Cümlede birbirinden virgülle ayr›lm›ﬂ tür ve ta- Sa¤l›kl› yaﬂam koﬂullar›ndan habersiz olan kiﬂilerin k›mlar› ay›r›r, gruplar: ço¤u (I) sabah (II) ö¤le ve akﬂam yemeklerinde mide- lerini t›ka basa dolduruyor. Jimnastik de yapmad›kla- Karadeniz'de f›nd›k, çay, tütün; Akdeniz'de pamuk, r› için (III) bu insanlar›n tüm organlar› ya¤ ba¤l›yor. zeytin, turunçgiller yetiﬂir. Dengesiz beslenen bu kiﬂiler her gün yürüyüﬂ yap- S›n›fta, uzun boylulardan Ahmet, Zeynep, Elif; k›sa mal› (IV) sebze ve meyve a¤›rl›kl› (V) kolay sindirilen boylulardan Naci, ﬁebnem, Zehra ayn› gruba düﬂtüler. yemekler yemelidir. – Ögeleri aras›nda virgül bulunan s›ral› cümleleri Bu parçadaki numaral› yerlerden hangisine noktal› ay›r›r: virgül (;) konulmas› uygun olur? Anas›na bak, k›z›n› al; kenar›na bak, bezini al. Bir ulu ç›nars›n ki k›r›l›r,e¤ilmezsin; ölür, inlemezsin. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 1996 çözüm Son cümle öge ortakl›¤› bulunan ve anlamca birbirle- riyle ilgili cümlelerin bir arada kullan›lmas›yla oluﬂ- muﬂ s›ral› bir cümledir. Bu cümleleri noktal› virgülle (;) ay›rmak uygundur. Cevap D Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1 / 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 ve 13. sorular› hemen çözelim. 217

NOKTALAMA 9.4 ‹ki nokta (:) aç›klat›r, örnekler. – Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin so- örnek soru nuna konur. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, iki nokta (:) yerinde kullan›lm›ﬂt›r? Dönemin yazarlar›n›n birçok niteli¤i vard›r : eylemcilik, devlet adaml›¤›, üretkenlik, ayd›n olma... A) Nereye gidece¤ini bilmiyordu : S›¤›nacak bir kap›s› Dilimizde zaman kavram›yla ilgili birçok isim kullan›l›r: yoktu. an, saniye, dakika, saat, gün, hafta, ay, mevsim... B) Dört yan› ormand› : Kuﬂlar ötüyor, çiçekler koku- – Tan›mlanacak sözlerden sonra kullan›l›r : yordu. Aile : Anne, baba ve çocuklardan oluﬂan küçük topluluk. C) Derler ki : Emirler Çeﬂmesi, Karaca'n›n saz›na uyup coﬂmuﬂtu. – Konuﬂma cümlelerinden önce konabilir: D) Karaca, yaﬂl› adam›n yüzüne bakt› : Ak saçl›, ak sa- ‹htiyara sordular: kall›yd›. — Kaç yaﬂ›ndas›n? E) Yeni bir ad verdiler Hasan'a : Karaca – Edebî eserlerde, konuﬂacak kiﬂinin ad›ndan son- ra da konur. ÖSS - 1985 Nihan: çözüm – Dedeci¤im, beni ba¤›ﬂlay›n›z, sizi çok üzdüm. E seçene¤inde “verilen ad›n” ne oldu¤u aç›kland›¤›n- dan iki nokta (:) yerinde kullan›lm›ﬂt›r. – T›rnak içinde verilen al›nt› cümlelerden önce konabilir: Cevap E Ahmet Hamdi Tanp›nar : \"Hayat›m gecikmelerle dolu- ‹ki noktadan sonra yap›lan aç›klama veya verilen örnekler cümle de¤e- dur.\" diyordu. rinde de¤ilse küçük harfle baﬂlar. Fatih, babas›na ﬂöyle yazm›ﬂt›: “E¤er padiﬂah sen isen ordunun baﬂ›na geçmelisin; yok ben isem emrediyo- rum, ordunun baﬂ›na geç.” – Yazar ad› ile eser adlar› aras›na konur : Abdülhak Hamit Tarhan: Eﬂber, Tar›k Bin Ziyad, Hacle, Bunlar Odur. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 1, 2, 3 ve 4. sorular› hemen çözelim. 9.5 Üç nokta (...) sürdürür. örnek soru – Tamamlanmam›ﬂ (tamamlanmas› okura b›rak›- Evdeyim (I) D›ﬂar›da kar (II) Yaln›z›m (III) Yaz›lar, çe- lan) cümlelerin sonuna konur : viriler var önümde (IV) Yar›m kalm›ﬂ öyküler, roman- lar, denemeler (V) K›rat›n yan›nda duran ya huyundan, ya suyundan... Yukar›daki numaralanm›ﬂ yerlerden hangilerine üç – S›ralanan örneklerin devam edebilece¤ini belirtir: nokta (...) konulmal›d›r? Yabanc› oldu¤u halde dilimize yerleﬂmiﬂ sözler var: A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve V. asi, asalet, meçhul, rüﬂvet, nazik, not, metre, aktif... D) III. ve IV. E) IV. ve V. – Kaba say›ld›¤›ndan veya gizili tutulmak istendi- ¤inden söylenmeyen sözlerin yerine kullan›l›r : 1995 Bizler V...'da iki gün iki gece kalm›ﬂt›k. çözüm – Al›nt›larda, al›nmayan kelime ve bölümlerin ye- II. cümle eksiltili (yüklemi söylenmemiﬂ) cümle oldu- rine konur. ¤undan, V. cümlede ise benzer örnekler sürdürülebi- lece¤inden bunlar›n sonuna üç nokta (...) konmal›d›r. – Ünlem ve seslenmelerde anlat›m› pekiﬂtirmek için kullan›l›r. Cevap C 218 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 5 ve 6. sorular› hemen çözelim.

NOKTALAMA 9.6 Soru iﬂareti (?) sorar, sordurur. örnek soru – Soru anlam› taﬂ›yan söz ve cümlelerin sonuna Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinin sonuna soru iﬂareti konur: (?) konmal›d›r? Kim? A) Bu durumda, susmaktan baﬂka bir ﬂey yapamaz- \"Niçin küçülüyor eﬂya uzakta?\" d›m ki \"Nereden ç›kt› bu cenaze, ölen kim?\" B) O anda, bu iﬂin içinden nas›l ç›kabilirim diye düﬂün- – Cevab› belirli olan bir yarg›y›, pekiﬂtirmek için düm soru cümleleri kal›b›nda söyleyebiliriz. Bunlar›n sonuna soru iﬂareti konmas› yanl›ﬂ olmad›¤› gi- C) Ona bu konuda düﬂüncelerimi söylemeli miydim, bi zorunlu da de¤ildir. bilemiyorum Böyle ﬂeyler yabanc›lara anlat›l›r m› hiç? D) Bu önerimizi kabul eder mi ne dersiniz Ben bunu bilmez miyim? E) Bunu bana neden ﬂimdi söylüyorsunuz, anlayama- – Bilinmeyen veya kesinli¤inde ﬂüphe bulunan du- d›m rumlarda kullan›l›r: ÖSS - 1992 Necati (? - 1509) (Do¤um Yeri : ?) Edip Ahmet (XII. as›r ?) çözüm – Soru anlam› taﬂ›yan s›ral› cümlelerde bu iﬂaret D'deki cevap gerektiren bir cümle oldu¤undan sonu- en sona konur: Bu yörelerde insanlar ne yapar, ne üretir, nas›l yaﬂarlar? na soru iﬂareti konmal›d›r. A'n›n ünlem cümlesi oldu- – Soru iﬂareti cümle içinde veya sonunda parantez ¤unu, B, C, E'nin al›nt› soru cümlelerinden oluﬂtu¤u- içinde (?) kullan›ld›¤›nda söze, verilen bilginin do¤rulu¤undan emin olunmad›¤› anlam›n› katar. nu, sonra gelen ifadelerle soru anlam›n›n kald›r›ld›¤›- – m› / mi eki, –›nca / ince anlam›nda zarf-fiil iﬂle- n› görüyoruz. viyle kullan›ld›¤›nda soru iﬂareti kullan›lmaz: Güneﬂ batt› m› d›ﬂar›da kimseler kalmaz. Cevap D – Anlam› güçlendirmek için soru cümlesi kal›b›n- örnek soru da verilmiﬂ baz› cümlelerde soru iﬂaretinin kul- lan›m› yanl›ﬂt›r. Merak ediyorum; yan›ndaki kimdi (I) Kardeﬂi mi (II) yoksa arkadaﬂ› m›yd› (III) Niçin benimle tan›ﬂt›rma- Gelenler kimdi, bilmiyorum. m›ﬂt› (IV) Niye beni görmezlikten gelmiﬂti(V) Yetkililer nas›l bir cevap verecek, merak ediyoruz. Yukar›daki numaralanm›ﬂ yerlerden hangisine soru Bu cümlelerin soru cümlesi kal›b›nda söylenme- iﬂareti (?) konulamaz? miﬂ hâli ﬂöyledir: A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Gelenlerin kim oldu¤unu bilmiyorum. Yetkililerin nas›l bir cevap verece¤ini merak ediyoruz. 1988 çözüm Soru anlaml› cümleler birbirine ba¤lan›p ayn› cümleyi oluﬂturmuﬂsa, bu iki cümle aras›na virgül (,) cümlenin sonuna ise soru iﬂareti (?) konur. (Ayr›ca soru iﬂare- tinden sonra büyük harfle baﬂlanaca¤›n› biliyoruz.) Cevap B 219

NOKTALAMA 9.7 Ünlem iﬂareti (!) duyguland›r›r, hissettirir. Dur, yolcu! Dikkat edin! – Ac› , korku, ﬂaﬂ›rma, sevinç, k›vanç, övme... gibi F›rt›na ç›kt›, ç›kacak! duygular› taﬂ›yan söz ya da cümlelerden sonra – Emirlerin ve emir niteli¤indeki sözlerin sonunda kullan›l›r: kullan›l›r. Ak tolgal› beylerbeyi hayk›rd›: ‹lerle! Off! Bu raporu 20 dakika içinde haz›rlay›n! Ne mutluluk! Gelenler teyzemlermiﬂ! – Ünlem iﬂareti parantez içinde (!) kullan›ld›¤›nda söze, alay, küçümse- Yavrucak, nas›l da sararm›ﬂ! me anlam› katar. Böyle bir kullan›mda söylenilen sözün tam tersi kas- Aniden yoluma ç›kmaz m›! tedilir. Ah! O!, Ooo! Konuﬂman›n sonunda, hepsi birer kahraman (!) olduklar›na inand›lar. Aﬂkolsun! Böyle bir ﬂaheser (!) ancak böyle bir yazar taraf›ndan yaz›labilirdi. F›rt›na ç›kt› ç›kacak! – Seslenme ve uyar› sözlerinden sonra konur: Ey ﬂehit o¤lu ﬂehit! ‹steme benden makber (Ey ﬂehit o¤lu ﬂehit, isteme benden makber!) Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 7 ve 8. sorular› hemen çözelim. 9.8 K›sa çizgi (-) ba¤lar, ay›r›r. – Bir sözün sat›r sonlar›na s›¤mayan hecelerini örnek soru bölmede kullan›l›r. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde \"k›sa çizgi\" (-) kullan›l- maz? – Kelimeler aras›nda “–dan… –a, ve, ile, ila, aras›n- A) Bir olay›n baﬂlang›ç bitiﬂ tarihleri aras›nda da” anlamlar›n› vermek için kullan›l›r. B) Cümle içinde arasözlerin baﬂ›nda ve sonunda C) Birbiriyle iliﬂikili iki ülke ad› aras›nda Osmanl› - Rus Savaﬂ› (1853 - 1856) bu dönemin en bü- D) Dilbilgisi incelemelerinde,eklerin baﬂ›nda yük olay›yd›. E) Cümle içinde eﬂ görevli sözcüklerin aras›nda Karayolunun Gebze - ‹zmit bölümü bak›ma al›nd›. ÖSS - 1989 – Sözcük incelemelerinde ek - kök ayr›m›nda kul- lan›l›r: çözüm göz - le - m - ler - i - miz Cümle içinde eﬂ görevli sözcükler aras›na, k›sa çizgi söz - cük - ler - den de¤il virgül konur. – Ara söz ve ara cümleleri ay›rmada kullan›l›r : Cevap E Bu dönemin en etkin hikayecisi - Ömer Seyfettin'i kas- tediyorum - as›l konular›n› tarihten alm›ﬂt›r. Kelimeler, sat›r sonlar›nda hecelerinden k›sa çizgi kullan›larak bölünür. Bölme esnas›nda hecenin do¤ru belirlenmesi önemlidir. Birleﬂik kelime- – Ekleri göstermede ve -mak, -mek eki yerine kul- ler, kelimelerine göre bölünmelidir: han›m-eli yanl›ﬂ, han›me-li ve ha- lan›l›r: n›meli do¤rudur. -yor, -ken, -ki, -leyin, imtrak ekleri ses uyumuna uyma- yabilir. gülüﬂ-, konuﬂ-, kaç›ﬂ-, tutuﬂ-... iﬂteﬂ çat›l› eylemlerdir. – Bir sözü hecelerine ay›r›r: kav - ga - n›n ga - li - bi ol - maz i - di – Matematikte ç›karma iﬂaretidir. 220 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 9. soruyu hemen çözelim.

NOKTALAMA 9.9 Uzun çizgi (–) konuﬂturur. – Yaz›da, sat›r baﬂ›na al›nan konuﬂmalar› göster- – Tiyatro oyunlar›nda bu çizgi konuﬂacak kiﬂinin mek için kullan›l›r. Buna “konuﬂma çizgisi” de ad›ndan sonra konabilir: denir. NENE ——O¤ul! ——Bu kadar› sizin hakk›n›z de¤il, dedi. K. HASAN ——Buyur ana. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 10. soruyu hemen çözelim. 9.10 E¤ik çizgi ( / ) – Dil bilgisinde eklerin farkl› biçimlerini göstermek için kullan›l›r: – Yan yana yaz›lmas› gereken durumlarda m›sra- –l› / –li, –d›k / –dik, –›nca / –ince. lar›n aras›na konur: Ben giderim ad›m kal›r / Dostlar beni hat›rlas›n – Genel a¤ adreslerinde kullan›l›r: http://tdk.gov.tr – Adres yazarken apartman numaras› ile daire nu- maras› aras›na ve semt ile ﬂehir aras›na konur: – Matematikte bölme iﬂareti olarak kullan›l›r. Genç Fidan Sokak, No: 4 / 6 Beﬂiktaﬂ / ‹stanbul – Tarihlerin yaz›l›ﬂ›nda gün, ay ve y›l› gösteren sa- y›lar› birbirinden ay›rmak için kullan›l›r: 21 / 03 / 1937, 17 / III / 1925 9.11 T›rnak iﬂareti (“ “) belirginleﬂtirir. – Bir cümle içinde özel olarak belirtilmek veya T›rnakla verilen sözlerden sonra kesme (') iﬂaretine gerek yoktur: Çam- vurgulanmak istenen söz için kullan›l›r. l›bel’in “Han Duvarlar›”n› okudun mu? Bu dönemde kullan›lan dile \"Osmanl›ca\" demenin yan- T›rnak içine al›nan bir cümlede tekrar t›rnak gerekirse tek t›rnak (' ') l›ﬂl›¤›n›, do¤rusunun \"Osmanl› Türkçesi\" oldu¤unu be- kullan›l›r. lirtelim. Anadolu'da birçok yer ad›nda \"ören\" sözüne rastla- örnek soru mak mümkün. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde t›rnak iﬂareti (“ “) – Bir baﬂka kiﬂi veya yaz›dan aktar›lan sözler t›r- gereksiz kullan›lm›ﬂt›r? nak içinde gösterilir: A) Bir yazar “Kitap bizi avuttu¤u gibi yüceltir de.” diyor. Haﬂim, ﬂiiri: \"söz ile musiki aras›nda, sözden ziyade musikiye yak›n\" olarak niteler. B) Bir çiftçi söz ald›: \"Bize, ne yapaca¤›m›z› söyle.\" dedi. – Karﬂ›l›kl› konuﬂmalarda çizgi (konuﬂma çizgisi) yerine kullan›labilir. C) \"Bize yapacak bir iﬂ kalmad›.\" demektir. – Cümle içindeki eser veya baﬂl›klar t›rnakla verilir: D) \"Bu havada yola ç›k›lmaz.\" deyip duruyordu adam. Necip Faz›l'›n \"Kald›r›mlar\" ﬂiiri yaln›zl›k duygusunu E) Çocuk merakla sordu: “Nedir o elindeki?” güçlü bir ﬂekilde iﬂlemiﬂtir. Roman okudum diyebilmek için \"Huzur\"u okumak ge- 1988 rekir. çözüm T›rnak içinde verilen sözler cümle de¤erindeyse büyük, de¤ilse küçük harf- le baﬂlar. Bu sözlerin noktalama iﬂareti t›rnak kapat›lmadan konur. T›rnak iﬂareti (\" \") baﬂkalar›ndan yap›lan al›nt› için kullan›l›r. C ‘de al›nt› yoktur. Kiﬂi kendi sözünün bir bölümünü t›rnak içine alamaz. Cevap C Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 11 ve 12. sorular› hemen çözelim. 221

NOKTALAMA 9.12 Ayraç (parantez) ( ) ek aç›klama yapar. örnek soru Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde ayraç ( ) iﬂareti – Bir cümle içinde yapılan açıklamalar için kullanılır: farkl› bir görevde kullan›lm›ﬂt›r? O dönemde bütün ayd›nlar her ﬂeye bir çekidüzen ver- A) Söylenmesi gerekti¤ine inan›lan ﬂeylerin, anlat›l- me (Bu, tamamen onlar›n fikriydi.) amac›yla hareket m›ﬂ (belirtilmiﬂ) olmas›, bu yaz›lar›n önemini ve ka- ediyordu. l›c›l›¤›n› daha da art›r›yor. – Bir sözün eş anlamlısını, başka bir dildeki karşı- B) Ülkemizde bu sanat›n uzun bir geçmiﬂi ve çok ün- lığını belirtmede kullanılır: lü (tan›nm›ﬂ) öncüleri vard›r. ﬁairlerin, hazan (sonbahar) mevsimine özel bir ilgisi C) Öncelikle bu gösteriler, oyun kahramanlar›n›n ruh- vard›r. sal durumlar›n› (iç dünyalar›n›) aktarma iﬂlevi aç›- Türkiye'nin ihracat› (d›ﬂ sat›m) y›ldan y›la geliﬂiyor. s›ndan gereksizdir. – Doğum ve ölüm yılları parantezle verilir: D) Ayr›nt›lar aktar›l›rken ço¤u zaman benzetmeler- den, e¤retilemelerden, de¤iﬂmecelerden (mecaz- Ahmet Mithat Efendi (1844 - 1913) popüler roman›n lardan) yararlan›l›r. bizdeki ilk temsilcisidir. E) Türkçede bütün sözcük köklerinin iki ana kümeye – Tiyatro eserlerinde, olup bitenleri betimlemek ve (adlar ve eylemler) ayr›labilece¤ini biliyoruz. rolleri açıklamak üzere kullanılır. 1986 – Alıntılar yapılan eserin adı ayraç içinde verilebilir. çözüm – Bir söze alay anlamı katan ünlem ve sözün kesin A, B, C, D seçeneklerinde ayraç ( ) iﬂareti sözcükle- olmadığını anlatan soru işareti ayraç içinde verilir. rin eﬂ anlaml›lar›n› belirtmek için, E ‘de ise bir kavra- m› aç›klamak amac›yla kullan›lm›ﬂt›r. – Madde başlarındaki rakam veya harfleri göster- mek için kapama ayracı kullanılır. Cevap E Ayraç içinde ayraç kullan›lmas› gereken durumlarda ayraçtan önce kö- ﬂeli ayraç [ ] kullan›l›r. Bibliyografik künyelerde baz› ayr›nt›lar köﬂeli ayraç içinde verilir. 9.13 Kesme iﬂareti (') ekleri ay›r›r 4. Çin ve mitoloji ile ilgili özel adlar: — Aﬂa¤›da s›ralanan özel adlara getirilen iyelik, du- Allah’›n, Tanr›’ya, Cebrail’den, Zeus’u… rum ve bildirme ekleri kesme iﬂaretiyle ayr›l›r: 5. K›ta, deniz, nehir, göl, da¤, bo¤az, geçit, yayla; 1. Kiﬂi adlar›, soyadlar› ve takma adlar: ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, Atatürk’üm, Fatih Sultan Mehmet’e, Muhibbi’nin, Gül sokak vb. co¤rafyayla ilgili yer adlar›: Baba’ya, Sultan Ana’n›n, Yurdakul’dan, Kâz›m Kara- bekir’i, Yunus Emre’yi, Ziya Gökalp’tan, Refik Halit Asya’n›n, Marmara Denizi’nden, Akdeniz’i, Meriç Karay’m›ﬂ, Ahmet Cevat Emre’dir, Nam›k Kemal’se… Nehri’ne, Van Gölü’ne, Zigana Geçidi’nden, Uzunyay- la’ya, Türkiye’dir, ‹ç Anadolu’da, Do¤u Anadolu’ya, 2. Millet, boy, oymak adlar›: Ankara’ym›ﬂ, Sungurlu’ya, Ziya Gökalp Bulva- Türk’üm, Alman’s›n›z, ‹ngiliz’den, O¤uz’un, Kazak’a, r›’ndan… K›rg›z’›m, Özbek’e, Karakeçili’nin, Hac›musal›’ya… Yer bildiren özel isimlerde k›saltmal› söyleyiﬂ 3. Devlet adlar›: söz konusu oldu¤u zaman ekten önce kesme Türkiye Cumhuriyeti’ni, Osmanl› Devleti’ndeki, Ame- iﬂareti kullan›l›r: rika Birleﬂik Devletleri’ne, Azerbaycan Cumhuriye- ti’nden… Hisar’dan, Bo¤az’dan… 222 6. Gök bilimiyle ilgili adlar: Jüpiter’den, Venüs’ü, Halley’in, Merih’e, Büyüka- y›’da, Yedikardeﬂ’ten, Samanyolu’nda…

NOKTALAMA 7. Saray, köﬂk, han, kale, köprü, an›t vb. adlar›: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Mavi Köﬂe Bakkaliye- Dolmabahçe Saray›’n›n, Çankaya Köﬂkü’ne, Sait Ha- sinden, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Ano- lim Paﬂa Yal›s›’ndan, Ankara Kalesi’nden, Horozlu nim Ortakl›¤›na, Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi De- Han’›n, Galata Köprüsü’nün, Bilge Ka¤an Abide- kanl›¤›na, Hacettepe Üniversitesi Rektörlü¤üne, Türk si’nde, Çanakkale ﬁehitleri An›t›’na… Dili ve Edebiyat› Bölümü Bakanl›¤›n›n; Bakanlar Ku- rulunun, Dan›ﬂma Kurulundan, Yürütme Kuruluna, 8. Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, hey- Giman›n… kel, müzik vb.) adlar›: Nutuk’ta, Safahat’tan, Kiral›k Konak’ta, Sinekli Bak- — Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayr›l- kal’›, Hürriyet’te, Resmî Gazete’de, Onuncu Y›l Mar- maz: ﬂ›’n›… Cumhurbaﬂkan›nca, Baﬂbakanca, Türk Dil Kurumu 9. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelge Baﬂkan›na göre vb. adlar›: Millî E¤itim Temel Kanunu’na, Medeni Kanun’un, Ata- — Sonunda nokta bulunan k›saltmalarla üs iﬂa- türk Uluslararas› Bar›ﬂ Ödülü Tüzü¤ü’nde, Telif Hak- retli k›saltma kesmeyle ayr›lmaz. Bu tür k›salt- k› Yay›n ve Sat›ﬂ Yönetmeli¤i’nin… malarda ek noktadan ve üs iﬂaretlerinden son kelimenin ve üs iﬂaretinin okunuﬂuna uygun 10. Hayvanlara verilen özel adlar: olarak yaz›l›r: Sar›k›z’›n, Karabaﬂ’a, Pamuk’u, Minnoﬂ’tan… vb.leri, Alm.da, ‹ng.yi; cm3e (santimetre küpe), m2ye (metre kareye), 64ten (alt› üssü dörtten). — Kiﬂi adlar›ndan sonra gelen sayg› sözlerine ge- tirilen ekleri ay›rmak için konur: — Ak›m, ça¤ ve dönem adlar›ndan sonra gelen Nihat Bey’e, Ayﬂe Han›m’dan, Mahmut Efendi’ye, En- ekler kesmeyle ayr›lmaz: ver Paﬂa’ya vb. Eski Ça¤›n, Yükselme Döneminin, Cumhuriyet Döne- — K›saltmalara getirilen ekleri ay›rmak için ko- mi Türk Edebiyat›na… nur: TBMM’nin, TDK’n›n BM’de, ABD’de, TV’ye… örnek soru — ﬁiirde seslerin ölçü dolay›s›yla düﬂtü¤ünü gös- \"Kesme iﬂareti, kiﬂi adlar›ndan sonra konur. Gerekti- termek için kesme iﬂareti kullan›l›r: ¤inde, bütün özel adlardan sonra da konabilir.\" Bir ok att›m karl› da¤›n ard›na Düﬂtü n’ola sevdi¤imin yurduna Bu kurala göre, aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir ‹l yanmazken ben yanar›m derdine yaz›m yanl›ﬂ› yap›lm›ﬂt›r? Engel aram›z› açt› n’eyleyim A) Bahar'› okula baﬂlatt›k. — Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ay›rmak için konur: B) Bahar'da bu kitap var. a’dan, b’nin m’ye dönüﬂmesi, Türkçede –l›k’la yap›l- m›ﬂ sözler… C) Bahar'› görmeden yaz geldi. Baz› yerlerde kesme iﬂaretinin kullan›m› yanl›ﬂt›r: D) Baharda buralar çok güzel olur. — Özel adlar yerine kullan›lan “o” zamiri cümle E) Bahar'la Sevim birlikte gelecekler. içnide büyük harfle yaz›lmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme iﬂaretiyle ayr›lmaz. ÖSS - 1984 — Kurum, kuruluﬂ, kurul ve iﬂ yeri adlar›na gelen çözüm ekler kesmeyle ayr›lmaz: C seçene¤inde “bahar” sözcü¤ü özel isim olarak de- ¤il, mevsim ad› olarak kullan›ld›¤›ndan kesme (') iﬂa- reti kullan›lmaz. Cevap C Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 2 / 13. soruyu hemen çözelim. 223

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Nokta, tamamlanm›ﬂ cümlelerin sonuna konur. 9. Ayraç içinde kullan›lan soru iﬂaretli, bir bilgiden Noktadan sonra daima büyük harfle baﬂlan›r. emin olunmad›¤›n› anlat›r. 2. Virgül, eﬂ görevli sözler, s›ral› cümleler aras›nda 10. Ünlem iﬂareti, duygular› ifade eden cümlelerin kullan›l›r. sonuna konur ve bu iﬂaretten sonra büyük harf- le baﬂlan›r. Ayraç içindeki ünlem iﬂareti söylene- 3. Virgül kullanmamak baz› cümlelerde anlam kar›- nin tam tersini anlat›r. ﬂ›kl›¤›na neden olabilir. 11. Heceleri, ekleri göstermede k›sa çizgi kullan›l›r. 4. ‹kilemeler, tamlaman›n ögeleri, yükleme ba¤l› Ara söz ve ara cümleleri ay›rmada virgül yerine zarf–fiiller, söz öbekleri vb. aras›nda virgül kulla- geçebilir. Sat›r sonuna s›¤mayan kelimeleri böl- n›lmaz. dü¤ü gibi birbiri ile anlamca iliﬂkili kelimeler ara- s›na da konur. 5. Noktal› virgül, virgüle yard›mc› bir iﬂarettir. Cüm- lede virgülle ayr›lm›ﬂ tür ve tak›mlar ile ögeleri 12. Konuﬂma çizgisi de denen uzun çizgi, konuﬂma- aras›nda virgül bulunan s›ral› cümleler noktal› lar›n baﬂ›na konan bir noktalama iﬂaretidir. virgülle ayr›l›r. 13. E¤ik çizgi, tarihlerde, adreslerde ve dizeleri ya- 6. ‹ki nokta, aç›klama yapmadan önce kullan›l›r. ‹ﬂa- zarken kullan›lan bir iﬂarettir. retten sonra gelen k›s›m cümle ise büyük harfle, örnekler ise küçük harfle baﬂlar. 14. Cümlede vurgulanmak istenen bölümler t›rnak içine al›n›r. Al›nt› cümleler de t›rnakla belirtilir. 7. Üç nokta, eksiltili cümlelerin ve örneklerin so- nunda kullan›l›r. Bu iﬂaretten sonra daima büyük 15. Cümle içinde ek bilgi vermek, bilinmeyen bir ke- harfle baﬂlan›r. limenin anlam›n› aç›klamak için ayraç iﬂareti uy- gundur. 8. Soru anlam› taﬂ›yan cümlelerin sonuna soru iﬂa- reti konur ve sonraki cümleye her zaman büyük 16. Kesme iﬂareti özel adlara gelen çekim eklerini harfle baﬂlan›r. ay›r›r. Düﬂen ünlüyü göstermede, k›saltmalara gelen ekleri ay›rmada kullan›l›r. Özel ada gelen yap›m eklerinin kesme ile ayr›lmas› yanl›ﬂt›r. 224

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi 1 ( 9.1 - 9.3 ) Kavrama Testi 2 ( 9.4 - 9.13 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmuﬂ Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 225

KAVRAMA TEST‹ 1 1. Üzerine tuhaf ﬂekiller olan, cilas› dökülmüﬂ ahﬂap 4. Otobüsün sabaha do¤ru beni b›rakt›¤› da¤l›k Alaca- kap›y› çald›m (I) Bir müddet sonra kap› aç›ld›, önün- elli kasabas› ( ) de¤il yaz sonunu ( ) sonbahar› bile at- de ihtiyar bir adam (II) Güçlükle ayakta duruyor gi- latm›ﬂ ( ) alelacele k›ﬂ› getirmiﬂti. biydi (III) Amca, dedim, ben kasabadan geliyorum (IV) Kimin kimsen var m› senin (V) Bu cümlede ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aﬂa¤›daki- lerin hangisinde verilen noktalama iﬂaretleri s›ras›yla Parçada numaralanm›ﬂ yerlerin hangilerine noktadan getirilmelidir? (.) baﬂka bir noktalama iﬂareti getirilmelidir? A) (-) (-) (;) B) (;) (;) (;) C) (,) (,) (;) A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve V. D) (;) (;) (,) E) (,) (,) (,) D) III. ve IV. E) IV. ve V. 2. Modern resim, gerçe¤i tan›nmayacak kadar bozuyor, 5. Göç vard›. ‹nsanlar, beﬂ yüz y›ld›r oturduklar› vatanla- I II I de¤iﬂtiriyor. Ölçüleri küçültüyor veya büyütüyor, ﬂekil- r›n› terk edip periﬂan bir hâlde yollara dökülmüﬂler- III di. Kad›n erkek, genç ihtiyar, çoluk çocuk... Atalar›- n›n mezarlar›n›, hat›ralar›n›, aﬂklar›n›, gelece¤e dair ﬂekilleri birbirine kar›ﬂt›r›yor, renkleri can› nas›l iste- ümitlerini, yaﬂama sevinçlerini arkalar›nda b›rak›p se öyle kullan›yor. \"Gerçek diye bir ﬂey yoktur, ger- II IV s›rf canlar›n› kurtarmak için düﬂüyorlard› yollara. Kimi çek benim kurdu¤umdur,” diyor âdeta. atl›, kimi yaya, kimi yorgun, trenlerle öle döküle kaç›- V III yorlard›. Rumeli, Anadolu'ya ak›yordu. Çaresizlik her Parçada numaralanm›ﬂ virgüllerin hangisi yanl›ﬂ kul- lan›lm›ﬂt›r? IV taraf› sarm›ﬂt›, ac› çok büyüktü. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. V Numaralanm›ﬂ virgüller, görevlerine göre ikiﬂerli grupland›r›l›rsa hangisi d›ﬂta kal›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 3. Onun için dedesiyle ve anneannesiyle yaﬂad›¤› ev, 6. Özneden sonra gelen bölümler, virgülle ayr›lm›ﬂ ve yemyeﬂil bir bahçe içindeki bu eski konak, dünyan›n özneyle kar›ﬂt›r›labilcek özellikte ise özneden sonra en güzel yeriydi. virgül de¤il, noktal› virgül kullan›l›r. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde virgül (,) bu cümle- Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki noktal› virgül (;) deki göreviyle kullan›lm›ﬂt›r? kullan›m› buna bir örnektir? A) F›r›ndan yeni ç›km›ﬂ, s›cak, k›t›r k›t›r ekmekler al- A) Söylediklerinize kat›l›yorum; bunlar› herkese an- d›m kahvalt› için. latal›m, onlardan da destek isteyelim. B) Bütün yenilikleri izler, be¤endiklerini uygular, B) Dergiler; ansiklopediler, kitaplar ve dosyalarla bir- durmadan bir de¤iﬂiklik yapard›. likte rafa yerleﬂtirilmiﬂti. C) Lütfen sessiz olun, dedi, toplant›n›n ikinci bölü- C) Karadeniz, Akdeniz k›y›lar› düz; Marmara ve Ege müne baﬂl›yoruz. k›y›lar› ise oldukça k›vr›ml›d›r. D) Kolayca karars›zl›¤a düﬂen, insanlardan etkilenen D) Toplant›, söyleﬂi ve paneller birinci salonda; aç›l›ﬂ zay›f bir tabiat› vard›. program› ve müsamereler ise ikinci salonda yap›- lacak. E) Kitab›n s›k›c› sayfalar›n›, ikinci bölümü, güçlükle de olsa bitirdim. E) Ahmet, Ayﬂe ve Bilal gazeteleri; Hilal de dergileri taras›n. 226

NOKTALAMA 7. S›cak, bitmek bilmeyen kavurucu bir s›cak ... Çocuk- 10. Masam›n üzerinde duran otuz üç kitab› aylar boyun- I ca yeniden yeniden okudum (I) Sararm›ﬂ sayfalardaki kelimelerin (II) cümlelerin alt›n› çizdim (III) defterlere lar›n dudaklar› çatlam›ﬂ , s›caktan oyun oynayacak (IV) ka¤›t parçalar›na notlar ald›m (V) Hademelerin II okuyuculara: \"Ne iﬂin var burada!\" diye bakt›klar› kü- tüphanelere gittim. güç bulamad›klar›ndan hepsi öylece duruyor , oturu- III Parçada numaralanm›ﬂ yerlere getirilecek noktalama iﬂaretleri ikiﬂerli grupland›¤›nda hangisi d›ﬂta kal›r? yor. Bu bozk›r çocuklar› a¤ac›, dereyi, renk renk açan çiçekleri görmüﬂ müdür ; bunlar› bilir mi ? Hiç A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. IV V 11. Kona¤a döndük (I) hep birlikte yenen sakin bir ö¤le sanmam. yeme¤inden sonra (II) bir benzeriyle Gülcihan'›n bi- ze sabah Mehmet'in çocuk odas›n› açt›¤› bir anahtar- Bu parçada numaralanm›ﬂ yerlerin hangisindeki nok- la (III) Doktor Narin beni çal›ﬂma odas›na ald›. Do- talama iﬂareti yerinde kullan›lmam›ﬂt›r? laptan ç›kard›¤› defterleri (IV) raflardan indirdi¤i dos- yalar› gösterirken bu tan›kl›klar›n (V) bu casus rapor- A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. lar›n›n haz›rlanmas›n› buyuran maddenin bir gün devlet biçiminde ortaya ç›kabilece¤ini de göz ard› et- 8. Do¤rusu hiçbir Avrupa ﬂehrini görmeyi ﬂiddetle arzu- medi¤ini söyledi. lamad›m ( ) yine de önüme bir liste koyup hangi ﬂeh- ri görmek istedi¤imi sorsalard›, herhâlde Paris der- Parçada numaralanm›ﬂ yerlerin hangisine noktal› vir- dim. Tanzimat sonras› Türk ayd›nlar›n›n kara sevdal›- gül (;) getirilebilir? s› olduklar› bu ﬂehri biraz yak›ndan tan›mak için. 1950'lere kadar Türk ayd›nlar› için hürriyetin ( ) sa- A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. nat›n ( ) düﬂüncenin yegâne vatan› Paris'ti ( ) ilk f›r- satta solu¤u orada olmak için can atar hatta baz›lar›, Paris sokaklar›nda iﬂportac›l›k yapmay›, kendi ülkele- rinde önemli bir adam olmaya tercih ederlerdi. Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere s›ras›yla 12. Notlar›ma bir göz att›m ( ) önce ad› geçen soka¤› aﬂa¤›daki noktalama iﬂaretlerinin hangileri getirilme- sonra da dükkân› kolay buldum ( ) Selamet Tuhafiye ( ) lidir? Küçük vitrininde özenle sergilenmiﬂ el iﬂi örtüler, el- divenler, çocuk ayakkab›lar›, danteller ( ) A) (;) (;) (;) (;) B) (;) (,) (,) (;) C) (;) (,) (,) (,) D) (,) (,) (,) (,) Aﬂa¤›daki noktalama iﬂaretlerinin hangisi parçada ay- raçlarla ( ) belirtilen yerlerin herhangi birine getirile- E) (.) (,) (,) (;) mez? 9. Bilmem size de öyle gelir mi? Evlerde, odalar›n içinde A) nokta (.) B) virgül (,) I II C) iki nokta (:) D) noktal› virgül (;) beslenen; kucaklarda dolaﬂan kedilerle köpeklerin su- III E) üç nokta (...) ratlar›nda pek mahzun bir hâl vard›r. Onlar›n faydas›z 13. ﬁiir yazarken yaln›zca sesle sözün uyumunu (I) etkile- olduklar›n› hissettiklerine, bir iﬂ görmeden oturduklar› yici dizeler kurmay› (II) k›sacas› sanat› düﬂünüyorum (III) öykü yazarken ise yazd›klar›m› okuyanlar›n bak›ﬂ IV aç›s› geniﬂlesin (IV) ne biliyorsam bilmeyen varsa ö¤- için kederlendiklerine hükmetmek yanl›ﬂ olmayacak- rensin (V) yaz›n›n derin bir anlam› olsun istiyorum. t›r herhâlde. Numaralanm›ﬂ yerlerden hangisine ötekilerden farkl› V bir noktalama iﬂareti getirilmelidir? Parçadaki numaralanm›ﬂ noktalama iﬂaretlerinin A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. hangisi yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. C-E-E / E-E-B / D-B-C / C-A-D-C 227

KAVRAMA TEST‹ 2 1. Öyküdeki kahramanlar›n psikolojisini inceledi¤imiz- 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir noktalama yan- de, üç insanî duygunun ön plana ç›kt›¤›n› görürüz ( ) l›ﬂ› yap›lm›ﬂt›r? ‹htiras ( ) korku ve karamsarl›k ( ) A) Çocuklar, bu güzel gün hepinize kutlu olsun! Yukar›da ayraçla ( ) belirtilen yerlere aﬂa¤›da verilen noktalama iﬂaretlerinden hangileri s›ras›yla getirilme- B) Lütfen konuﬂmay› kad›n-erkek çat›ﬂmas›na dönüﬂ- lidir? türmeyelim. A) (;) (,) (.) B) (:) (,) (...) C) (:) (,) (.) C) Akl›na bir ﬂey koydu mu - ne olursa olsun - onu baﬂar›rd›. D) (:) (;) (!) E) (;) (,) (...) D) Sinem; Kerim, Leyla ve Can'la bir grupta bulunu- yordu. E) \"ﬁey\" sözcü¤ü ile oluﬂturulan söz öbekleri ayr› ya- z›l›r; bir ﬂey, her ﬂey... 2. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde ayraçla ( ) belirtilen yere 5. Bir bahçe düﬂü kurmad›¤›m zaman olmuyor neredey- iki nokta (:) getirilemez? se ( ) ﬁöyle korunakl› ( ) küçücük ( ) K›y›s› boyunca renk renk ortancalar köpüren ( ) A) Evinde pek az eﬂya vard› ( ) küçük bir kitapl›k, bir- kaç sehpa, iki sandalye... Bu parçada ayraçla ( ) belirtilen yerlere s›ras›yla aﬂa- ¤›daki noktalama iﬂaretlerinden hangisi getirilmelidir? B) Yaz›s›na ﬂöyle baﬂlam›ﬂ ( ) Gerçekleri ortaya koy- mak tek amac›md›r. A) (.) (,) (...) (...) B) (.) (,) (,) (...) C) Gemi mürettebat›ndan iki haftad›r haber al›nam›- C) (.) (,) (:) (...) D) (;) (,) (.) (...) yor ( ) Aileler merak içinde bekliyor. E) (.) (;) (...) (...) D) Daha önce de iki kitab›n› okumuﬂtum ( ) Beyhude Ömrüm ve Menekﬂe Kokulu Mektup. 6. Sürü sürü, ç›¤l›k ç›¤l›k kuﬂlar ( ) ‹ﬂte yine sohbahar ( ) Kuﬂlar giderken yaz› da s›rtlan›p götürüyor. Bilmem E) Bu sözlerde ﬂu anlam gizli ( ) Sizinle ilgili ç›karla- nedendir bir hüzün yay›l›yor içime ( ) Dönüﬂlerini gö- r›m›z var ama bölgede benim sözüm geçer. remezsem diye mi acaba ( ) 3. Son zamanlarda Küçük Çaml›ca'ya hiç yolunuz düﬂ- Bu parçada ayraçla ( ) belirtilen yerlere s›ras›yla aﬂa¤›- tü mü? Düﬂmediyse tavsiye ederim: bir gün gidin gö- daki noktalama iﬂaretlerinden hangileri getirilmelidir? I II A) (,) (...) (...) (.) B) (...) (...) (.) (?) rün, çok ﬂaﬂ›racaks›n›z! Karﬂ›n›za pitoresk hayran› III C) (...) (...) (.) (...) D) (,) (...) (.) (?) Avrupal› ressamlar›n gravürlerinden f›rlay›p tepeye E) (!) (!) (.) (?) konmuﬂa benzeyen, manzaraya bütünüyle hâkim ti- 7. Bizde ocak, aile demektir ( ) Baba evinin ad› da, ba- IV ba oca¤›d›r ( ) Ben y›llarca dedemden, ﬂu güzel duay› dinledim ( ) Allah oca¤›n›z› söndürmesin ( ) pik ‹stanbul köﬂkleri ç›kacak. Daha do¤rusu üç köﬂk Yukar›da ayraçla ( ) belirtilen yerlere s›ras›yla aﬂa¤›- ve setli bir Türk bahçesinden oluﬂan yepyeni bir mi- daki noktalama iﬂaretlerinden hangisi getirilmelidir? mari manzume ... A) (.) (.) (:) (!) B) (:) (.) (;) (.) V C) (!) (.) (.) (!) D) (:) (.) (:) (.) Parçada numaralanm›ﬂ noktalama iﬂaretlerinin han- gileri yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r? A) I. ve II. B) I. ve IV. C) II. ve III. D) III. ve V. E) IV. ve V. E) (.) (.) (;) (.) 228

NOKTALAMA 8. Biz çocukken yaz›n , mehtapl› gecelerde anneler so- 11. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde t›rnak iﬂareti (\" \") yanl›ﬂ I kullan›lm›ﬂt›r? kakta oturur, çorap örer, gevezelik ederlerdi. Arkadaﬂ- A) Yazarla tan›ﬂ›kl›¤›m \"Geçmiﬂin Öte Yüzü\" adl› II eseriyle baﬂlad›. larla onlar›n biraz uza¤›nda çeﬂitli oyunlar oynard›k. B) 16. yüzy›l›n usta ﬂairi devrinde \"sultanü'ﬂ ﬂuara\" Bu esnada taﬂ att›¤›m›z da olurdu! Hiç unutmam, bir unvan›n› al›r. III C) Dedem 1914-1918'de \"savaﬂ y›llar›nda\" farkl› gün bize ﬂöyle dediler: Geceleyin taﬂ atmak büyük cephelerde savaﬂm›ﬂt›r. IV D) \"Toplant› burada bitmiﬂtir!\" deyip odadan ç›kt›. günaht›r; karanl›kta periler gizlenir, taﬂ onlara isabet E) Halk aras›nda \"küpeli\" diye bilinen bu çiçek suyu V fazla sevmez. eder ve canlar›n› ac›t›r. Bunu ö¤rendikten sonra taﬂ atmaz olduk. Parçadaki numaralanm›ﬂ noktalama iﬂaretlerinin hangisi yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 9. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde k›sa çizgi (-) kullan›lamaz? 12. Aﬂa¤›da belirtilen yerlerin hangisinde t›rnak iﬂareti (\" \") kullan›lamaz? A) Ekleri göstermede B) Kelimeyi sat›r sonunda bölmede A) Metin içerisinde geçen kitap, dergi gibi yay›nlar›n, C) Ara söz ve ara cümlelerin baﬂ›nda, sonunda sanat yap›tlar›n›n adlar›n› belirtmede D) Birbiriyle anlama iliﬂkili sözcükler aras›nda E) Özel adlara gelen çekim ekini ay›rmada B) Cümlelerde okurun dikkatinin çekilmek istendi¤i sözcüklerin baﬂ›nda ve sonunda C) Özgün biçimiyle al›nt›lanan sözcük ya da sözün baﬂ›nda ve sonunda D) Baﬂkalar›n›n yaz›s›ndan eksiksiz aktar›lan cümle- lerin baﬂ›nda ve sonunda E) Cümlede aç›klay›c› söz öbeklerinin, ara sözlerin baﬂ›nda ve sonunda 10. Kenardaki mor koltukta oturup hem tamirciyi hem de 13. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde kesme (') iﬂareti yanl›ﬂ kul- karﬂ›s›ndaki boy aynas›nda kendisini seyreden adam lan›lm›ﬂt›r? bir bana bakt› ( ) bir de soran gözlerle Hasan amca- ya. A) Yasalar, AB'ye uyum sürecinde önem taﬂ›yor. ( ) Kaymakam Bey yollad› ( ) size emanetmiﬂ bu ço- B) Yaz›'n›n bu özelli¤ini de dikkate almak gerek. cuk, dedi. C) N'olursun böyle söyleyip de bizi üzme! D) Sanatç› 50'nci sanat y›l›n› yak›nlar›yla kutlad›. Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere s›ras›yla E) Bu hafta sonu Mehmet'lerde çal›ﬂ›yoruz. aﬂa¤›dakilerin hangisindeki noktalama iﬂaretleri geti- rilmelidir? A) (.) (:) (.) B) (;) (–) (;) C) (,) (–) (,) D) (;) (:) (,) E) (;) (–) (;) C-C-C / E-A-B-A / C-E-C / C-E-E 229

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Sanatç›n›n yap›tlar›na evrensel bir nitelik kazand›ran 4. Bu kent , bahar aylar›nda , do¤aseverlerin , yürüyüﬂ- çok say›da özellik var ( ) Masals› anlat›m ( ) kimi za- I II III man hayal mi gerçek mi oldu¤unu ay›rt edemedi¤imiz betimlemeler, ﬂiirsel söylemler, çarp›c› benzetmeler ( ) çülerin , bisikletlilerin , piknikçilerin gözdesi durumunda. IV V Yukar›daki parantezle belirtilen yerlere aﬂa¤›dakiler- den hangisinde verilen noktalama iﬂaretleri s›ras›yla Küçük liman› , yeni yap›lan pasaj gölü , çam ormanlar›yla getirilmelidir? VI VII A) (!) (,) (...) B) (.) (,) (.) C) (:) (;) (.) bezenmiﬂ tepeleri , k›r kahveleriyle kent yorgunlar›na s›¤› VIII nak oluyor. D) (...) (,) (.) E) (:) (,) (...) Aﬂa¤›dakilerin hangisinde verilen virgüller (,) iﬂlev bak›m›ndan birbirinden farkl›d›r? ÖSS - 1998 A) I. ve II. B) III. ve IV. C) IV. ve V. D) VI. ve VII. E) VII. ve VIII. 2. Tam yirmi beﬂ y›l oldu. Her sabah erkenden gelir , bu ÖSS - 2005 I 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, ayraçla gösterilen duvar›n dibine serer kitaplar›. Geçenler bakarlar, incele- yere iki nokta (:) konulmal›d›r? yip , b›rak›rlar. Ca¤alo¤lu'ndaki bu kitapç› , yokuﬂu t›r- A) Öyle bir olay ki ( ) eksiklerimizi, yetersizliklerimi- II III zi aç›kça gösteriyor. mananlar›n görmeye al›ﬂ›k oldu¤u , vazgeçemedi¤i bir B) ‹letiﬂimde ölçüsüzlük dedi¤imiz ﬂey ( ) sanat ha- IV berlerinde oldu¤u gibi spor haberlerinde de ken- parças› gibidir. Yaln›z bir derdi vard›r: Güvercinler. On- dini göstermiﬂtir. lar kitapç›dan daha eski sahibidirler bu duvar›n , vaz- C) Yöneticilere düﬂen görevlerden biri de ( ) ö¤renci- V ler aras›ndaki üstün yetenekli gençleri bulup yön- geçmezler yerlerinden. lendirmektir. Bu parçadaki numaralanm›ﬂ virgüllerden (,) hangisi D) Son günlerde yaﬂananlar, yöneticilerimize çok ﬂey yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r? ö¤retmiﬂtir ( ) Bunlardan biri gerçekleﬂmemiﬂ bek- lentilerimizin üzüntüsüdür. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E) Bu tart›ﬂma onun ﬂu iki yönünü aç›¤a ç›karm›ﬂt›r ( ) YGS - 2010 Eleﬂtirilere karﬂ› hoﬂgörüsüz olma ve duygular›n› denetleyememe. 3. Televizyon programlar›nda sunucular›n göz önünde bu- lundurmas› gereken kurallar vard›r . ‹ﬂte bunlardan bir- ÖSS - 2004 I 6. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, parantezle ( ) be- kaç› : Anlad›m, tamam, h››, haaa, evet gibi sözlerle ko- lirtilen yere iki nokta ( : ) konulmal›d›r? II A) Öykülerinde gerçe¤e önem veriyor ( ) Kiﬂileri se- nuﬂmac›n›n sözünü kesmeyiniz . Çünkü sunucunun ge- çerken de bu özelli¤ini koruyor. III B) Onun öykülerinde boﬂu boﬂuna yaz›lm›ﬂ tek bir reksiz yere söze kar›ﬂmas› konuﬂmac›n›n dikkatini da¤›- cümle bile yok ( ) Her cümle yerli yerinde. tabilir. Sunucunun soraca¤› sorular›n ; konuﬂmac›y› ko- C) Benim için, öykü yazmak çok s›k›nt›l› bir iﬂ ( ) Kar- ﬂ›l›¤›nda hiçbir ﬂey vermiyor kiﬂiye. IV D) Bir öyküde bulunmas› gereken iki özellik vard›r ( ) nunun içine çekecek nitelikte olmas› gerekir. Görüﬂ- ‹yi bir kurgu, güçlü bir dil. meyi, zaman›n kalmad›¤›n› belirterek bitirmek, ge- E) Öykülerini aceleye getirmemiﬂ ( ) Yeterince bekle- miﬂ, k›vam›na gelince okuyucuya sunmuﬂ. çerli¤ini yitirmiﬂ bir önlemdir art›k . ÖSS - 1997 V Bu parçadaki numaralanm›ﬂ noktalama iﬂaretlerin- den hangisi yerinde kullan›lmam›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 230 YGS - 2010

NOKTALAMA 7. Assos'u Assos yapan o muhteﬂem gün bat›m› ( ) En 10. Denizli’nin Tavas ilçesine ba¤l› Medet Köyü’nde ya- güzel ( ) iskeleden ya da Athena Tap›na¤›'ndan görü- ﬂayan “s›rs›z seramik” ustas›n› bu sanat›n merakl›lar› lebilen bu de¤iﬂim ( ) izleyenleri derin düﬂüncelere tan›r. Usta , derme çatma köy evinde yumurta kabu- yöneltiyor ( ) Antik ça¤›n en büyük düﬂünürlerinden I Aristoteles ( ) ilk felsefe okulunu boﬂuna burada kur- ¤u inceli¤inde seramikler üretir, bunlar›n üzerine de- mam›ﬂ demek ki! senler çizer sonra … Bu desenlerin büyüleyicili¤i II Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere aﬂa¤›dakilerin hangisinde verilen noktalama iﬂaretleri s›ras›yla getir- nereden geliyor ? Besbelli tarihten süzülmüﬂ türlü ilmelidir? III A) (.) (;) (,) (.) (:) B) (...) (;) (:) (,) (;) hayatlardan … Ya yolu Tavas’a düﬂürüp görmeliyiz IV C) (...) (,) (,) (.) (,) D) (.) (,) (;) (...) (,) onlar› ya da Türkiye’nin çeﬂitli müzelerini dolaﬂ›p E) (.) (,) (:) (;) (.) raflara daha dikkatli bakmal›y›z . ÖSS - 2004 V 8. Bir güvercin ... Beni görünce ürktü . Acaba aç›k kalan Bu parçadaki numaralanm›ﬂ noktalama iﬂaretlerin- I II den hangisi yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r? pencereden mi girdi içeriye ? Oradan oraya uçuyor, A) V. B) II. C) I. D) III. E) IV. III YGS - 2011 d›ﬂar› ç›kacak bir yer ar›yor ! Mavili¤i, belki de çok uzak IV 11. Necip Faz›l ( ) ﬂair oluﬂunun öyküsünü ﬂöyle anlat›- yor: “ﬁairli¤im on iki yaﬂ›mda baﬂlad›. Annem hasta- lardaki gemileri görüyor . nedeydi. Ziyaretine gitmiﬂtim. Beyaz yatak örtüsün- V de, siyah kapl›, küçük ve eski bir defter ( ) Bitiﬂikte ya- tan veremli hasta k›z›n ﬂiirleri varm›ﬂ defterde. Bunu Bu parçadaki numaralanm›ﬂ yerlerin hangisindeki söyleyen annem, bir an gözlerimin içini tarayarak noktalama iﬂareti yerinde kullan›lmam›ﬂt›r? ‘Senin, ﬂair olman› ne kadar isterdim!’ dedi. Annemin dile¤i bana, içimde besleyip de on iki yaﬂ›ma kadar A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. fark›nda olmad›¤›m bir ﬂey gibi göründü. Gözlerim hastane odas›n›n penceresinde ( ) savrulan kar ve ÖSS - 2005 uluyan rüzgâra karﬂ› uzun uzun düﬂünerek içimden ﬂöyle bir karara vard›m ( ) ‘ﬁair olaca¤›m, hem de bü- 9. Bütün yazarlar›n kendine sordu¤u, bilinen , kal›plaﬂm›ﬂ yük bir ﬂair ( )’ Ve oldum.” I Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere aﬂa¤›daki- bir sorudur bu : Niçin yaz›yoruz ? Bu soruya verilmiﬂ lerin hangisinde verilen noktalama iﬂaretleri s›ras›yla II III getirilmelidir? benim bildi¤im en güzel yan›t , bir öykücümüzün o çok A) (;) (.) (;) (:) (.) B) (,) (.) (;) (;) (.) IV C) (,) (…) (,) (:) (!) D) (,) (…) (;) (,) (.) iyi bildi¤imiz cümlesidir: \"Yazmasam deli olacakt›m!\" Ben de yazmaktan neden haz ald›¤›m› düﬂündüm elbette ve E) (;) (…) (;) (:) (!) cevab›n› Baudelaire'de buldum. Diyor ki ; \"ﬁair istedi¤i YGS - 2012 V anda kendisi ve bir baﬂkas› olabilmek için müthiﬂ bir ayr›cal›¤a sahip olan kiﬂidir.\" Benim için de yazmak, kendim ve baﬂkalar› olabilme ayr›cal›¤›d›r. Bu parçadaki numaralanm›ﬂ noktalama iﬂaretlerin- den hangisi yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ÖSS - 2008 E-B-D / A-E-D / C-D-E / B-C 231

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Fakat vücudunda büyük bir a¤r› hissediyor (I) akﬂa- 4. I. Sözcükleri, eklere ay›rmada kullan›l›r. müstleri (II) özellikle merdivenleri h›zl› h›zl› ç›kt›¤› (III) zaman bir halsizlik (IV) bir yorgunluk (V) bacak- II. K›saltmalara gelen ekleri ay›rmada kullan›l›r. lar›nda uyuﬂma hissi duyuyordu. III. Tarihlerin yaz›m›nda gün, ay ve y›l› belirten ra- Bu cümlede numaralanm›ﬂ yerlerin hangisine virgül kamlar›n aras›na konur. (,) konmas› yanl›ﬂ olur? IV. T›rnak içinde gösterilen al›nt› cümlelerden önce A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. kullan›l›r. Aﬂa¤›dakilerden hangisi bu aç›klamalardan herhangi biriyle ilgili de¤ildir? A) Nokta (.) B) Üç nokta (…) C) Kesme iﬂareti (') D) ‹ki nokta (:) E) K›sa çizgi (-) 2. Her ﬂeyi anlatt›m ona ( ) kabuslar›m›, özlemlerimi, 5. Evler hep ahﬂap ve iki katl› (I) Köhne çat›lar, birbirine beklentilerimi ( ) Ama anlamad› ( ) anlam›ﬂ gibi ba- geçmiﬂ eski saçaklar (II) Ortada baﬂtan baﬂa uzanan ﬂ›n› sallad› o kadar ( ) Bak›ﬂlar›ndan anlad›m bunu ( ) bir aral›k olmasa, sokak bir alt geçit gibi olacak (III) Do¤u ve bat› taraf›nda renkten renge giren bir ›ﬂ›k yo- Bu parçada ayraçlarla ( ) belirtilen yerlere getirilmesi lu uzan›yor (IV) Fakat soka¤›n iki yan› her zaman se- gereken noktalama iﬂaretleri aﬂa¤›dakilerden hangi- rin ve loﬂ (V) sinde verilmiﬂtir? Bu parçada numaralanm›ﬂ yerlerden hangisine farkl› A) (.) (.) (,) (;) (.) B) (:) (…) (,) (.) (.) bir noktalama iﬂareti getirilmelidir? C) (.) (…) (;) (.) (…) D) (…) (…) (,) (;) (,) A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E) (,) (.) (;) (.) (.) 3. Pablo Neruda: Kim öldürebilir ﬂiiri; ﬂiir, kedi gibi dokuz 6. Aﬂa¤›dakilerden hangisinde iki nokta (:) yanl›ﬂ kulla- canl›d›r. sözüyle ﬂiirin ölümsüzlü¤ünü dile getirmiﬂ. n›lm›ﬂt›r? Bu cümledeki noktalama eksikli¤i aﬂa¤›dakilerden A) Bu dar arka sokak, bulundu¤u semtin ad›n› alm›ﬂ- hangisiyle giderilebilir? t›r : Sinekli Bakkal. A) ‹ki nokta yerine noktal› virgül konup al›nt› cümle B) Hiç tan›mad›¤›m›z bu insan : \"Sizlere yard›m ede- t›rnak içine al›narak yim.” dedi. B) Al›nt› cümle t›rnak içine al›narak C) ‹yi insan›n iki özelli¤i vard›r : Azim ve sab›r. C) ‹ki nokta yerine virgül konarak D) Noktal› virgül yerine k›sa çizgi konarak D) S›fat : baz› kullan›mlarda isimden sonra gelebilir. E) \"canl›d›r\" sözcü¤ünden sonraki nokta at›larak E) Annesi ona : \"Baﬂar›l› olmak istiyorsan planl› ça- l›ﬂmal›s›n.” derdi. C-B-B / B-B-D 232

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Nokta iﬂaretini yerinde kullanma Virgülün kullan›m yerlerini bilme Noktal› virgülü do¤ru kullanma Virgül ve noktal› virgülü kar›ﬂt›rmama ‹ki noktay› yerinde kullanma Üç noktan›n nerelerde kullan›ld›¤›n› bilme K›sa çizginin kullan›ld›¤› yerleri ay›rt etme Uzun çizginin konuﬂmalarda kullan›ld›¤›n› bilme Ayraç, t›rnak, e¤ik çizgi gibi iﬂaretleri do¤ru kullanma Kesme iﬂaretinin kullan›ld›¤› yerleri bilme Noktalama yanl›ﬂlar›n› belirleme Hangi noktalama iﬂaretinden sonra küçük hangisinden sonra büyük hafrle baﬂland›¤›n› kavrama 233

10 EKLER ve SÖZCÜK YAPISI Türkçede ekler sözcü¤ün sonuna gelir. Baz› isim çekim ekleri isimlere gelir. Baz› çekim ekleri fiillere gelir. Yap›m ekleri, sözcüklerde köklü de¤iﬂimlere neden olur. Sözcükler farkl› yap› özellikleri gösterir. Birleﬂik sözcükler: ‹ki sözcük bir araya gelerek yeni bir anlam› karﬂ›lar. Baz› ekler birbirine benzer.

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR ek s.237 çekim eki s.237 isim çekim ekleri s.238 hâl ekleri s.238 iyelik ekleri s.238 ilgi ekleri s.238 ço¤ul eki s.238 vas›ta eki s.239 ek eylem s.239 fiil çekim ekleri s.239 yap›m eki s.240 basit yap›l› sözcük s.242 türemiﬂ yap›l› sözcük s.242 birleﬂik yap›l› sözcük s.242 benzer ekler s.243 236

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI Giriﬂ Bir sözcükten bir baﬂka sözcük türeten ekler ya- p›m eki, di¤erleri çekim ekidir. Ek - ler ve söz - cük yap -› - s› K›saltal›m: Ön aç - › - k - la - ma Sözcük türetenler yap›m, di¤erleri çekim ekidir. Dilin bu konusu, en küçük birimlerin bile bir anlam Üniversite haz›rl›k s›nav›nda tek soruluk pay› olan oluﬂturmak için nas›l bir disiplin içinde yan yana gel- bir konudur. Böyle olmakla birlikte di¤er konular- di¤ini, iç içe girdi¤ini, parçalar›n yönünün bütüne da, çözümü bu konunun iyi ö¤renilmesiyle ilintili çevrili oldu¤unu göstermesi aç›s›ndan önemlidir. sorulara rastlanabilmektedir. Yukar›daki aç›klamalardan anlaﬂ›ld›¤› gibi ek, cüm- Bu konuyu ö¤renmek, verilen ekleri veya ayr›nt›la- le içinde bir sözü baﬂka bir söze ba¤layan, ona iﬂ- r› ezberlemekle de¤il, konunun mant›¤›n› kavra- lerlik sa¤layan veya bir sözcükten yeni bir sözcük makla mümkündür. O da ﬂudur: oluﬂturmaya yarayan küçük dil birimidir. Kök ise, sözcü¤ün yap›m eki almam›ﬂ durumudur. Bu ta- 10.1 Türkçede ekler sözcü¤ün sonuna gelir. n›mlamadaki ana iﬂleve göre ekleri iki gruba ay›r›- yoruz: Tomurcuk..... an..... patlat›ver..... bu akasya dal..., bu ali- Çekim ekleri / Yap›m ekleri minyum çerçeve...... geniﬂ pencere..... niçin bu kadar Bunlar› ayr›nt›lar›na inerek görelim. gül... bak.....? Sözcük, kökünün üzerine bir tane de olsa yap›m eki ald›¤›nda “gövde” Bir k›s›m ekleri yaz›lmam›ﬂ olan yukar›daki cümle durumuna geçer. Örne¤in “gözlükler” sözcü¤ü gövde durumundad›r. bize bir anlam, mesaj iletmekten acizdir. Cümlede eksik b›rak›lan ekleri yerine koyal›m: örnek soru Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük, iﬂ- Tomurcuklar›n› ans›z›n patlat›vermiﬂ bu akasya dal›, levi bak›m›ndan ötekilerden farkl› bir ek alm›ﬂt›r? bu aliminyum çerçeveli geniﬂ pencereden niçin bu ka- dar gülerek bakmaktad›r? A) Bugünlerde birçok yeni yay›n piyasaya ç›kt›. B) Bunlar› defterlerinize yaz›n, ileride size gerekebilir. Bu örnekten anlaﬂ›ld›¤› ﬂekliyle, bir k›s›m eklerin C) Akﬂama kadar evde bir y›¤›n iﬂ yapt›. görevi cümle içinde sözcükleri birbirine ba¤lamak, D) Yazar›n bu kitab›nda dizin bölümü yok. onlara iﬂlerlik kazand›rmakt›r. Bunlara çekim eki E) Turizmde bu y›l Karadeniz'e ak›n var. diyoruz. 1998 Bir k›s›m ekler ise sözcük türetir: çözüm Sözcük kökü + ek Yeni sözcük B seçene¤indeki \"yaz›n\" sözcü¤ünde bulunan \"-n\" eki kiﬂi (çekim) ekidir. Di¤er seçeneklerdeki \"-n\" ek- yaz + › yaz› leri ise yap›m ekidir; eylemlerden isim türetmiﬂtir. gez + i gezi Cevap B baﬂ + l›k baﬂl›k göz + lük gözlük çek + im çekim tut + um tutum deri + ci derici ver + ici verici Yeni sözcük oluﬂturan zaman zaman da sözcü¤ün türünü de¤iﬂtiren bu eklere yap›m ekleri diyoruz. ÇEK‹M EKLER‹ 237 Çekim eklerini isimlere ve eylemlere ekleniﬂine göre göre “isim çekim eki” ya da “fiil çekim eki” ad›n› al›r.

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI 10.2 Baz› isim çekim ekleri isimlere gelir. Bu cümledeyse topra¤›n nereye ait oldu¤u bellidir; “buralar›n” sözcü¤ü toprak sözcü¤ündeki “–›” iyelik Çekim eklerinin bir k›sm› isimlere gelir; bunlara eki yard›m›yla “toprak” sözcü¤ünü sahiplenmiﬂtir. isim çekleri denir. ‹sim çekim ekleri ﬂunlard›r: Hâl ekleri (ad durum ekleri: belirtme, yönelme, bu- ﬁimdi, aﬂa¤›daki cümlelerdeki alt› çizili sözcükleri lunma, ayr›lma) iyelik ekleri, ilgi (tamlayan) eki, ço- iyelik eki al›p almamalar› bak›m›ndan de¤erlendi- ¤ul eki, vas›ta eki, ek eylem. relim: — ‹sim Hâl Ekleri ‹sim hâl eklerini bir örnekle gösterelim. Sevdi¤im ﬂark›lar› tekrar tekrar dinleyebilirim. (be- nim sevdi¤im (+) ) Çiçe¤i sulamay› unutma / Belirtme Lütfen, düﬂündüklerini bizimle paylaﬂ. (senin düﬂün- Çiçe¤e su verdim. /Yönelme düklerini (+) / … bizimle (–) ) Çiçekte mantar oluﬂmuﬂ. / Bulunma Baﬂar›n›zla gurur duyduk. (sizin baﬂar›n›zla (+) ) Çiçekten kokular yay›l›yor. / Ayr›lma Haftaya eﬂyalar›m›z› taﬂ›yal›m. (bizim eﬂyalar›m›z› (+) ) ‹smin hâl eklerinin, ünlü ve ünsüz uyumlar›na uy- Olaylar› dikkatle izliyoruz (… olaylar› (–) ) du¤unu belirtelim. Yani, örne¤in, belirtme (–i) hâli Beni, sa¤l›¤› çok endiﬂelendiriyor. (onun sa¤l›¤› (+) ) ekinin “–›, –u, –ü”; bulunma (–de) hâlinin de “te, ta” ﬂekilleri vard›r. — ‹lgi (tamlayan) Eki Ayr›ca, ismin yal›n hâli de bulunmaktad›r ancak ek- siz oldu¤u için konu dahilinde ele al›nmad›. ‹lgi eki tamlama kurmaya yarayan “–(n)in” ekidir ve ünlü uyumuna uygun olarak kal›nlaﬂ›r, incelir. ‹smin ayr›lma (–den) hâli ekinin kimi zaman tamlayan (–in) eki yerine Belirtili isim tamlananlar›n›n tamlayan› bu eki al›r. kullan›ld›¤› görülür: ö¤rencilerden baz›lar› (ö¤rencilerin baz›lar›), aﬂa¤›dakilerden hangisi gece — nin sessizlik — i / sessizlik geceye ait (aﬂa¤›dakilerin hangisi)… tamlayan iyelik — ‹yelik Ekleri (ilgi) eki eki Aitlik anlam› katan eklerdir. Alt› kiﬂi için, alt› iyelik eki söz konusudur ve bu ekler bir varl›¤›n neye ya ﬁu örnekleri inceleyelim: da kime ait oldu¤unu gösterir. Örnekleyelim: Kitaplar›n bende, yar›n getiririm. (senin kitaplar›n – silgi – m, silgi – n, silgi – s – i → 1, 2, 3. tekil kiﬂi iyelik eki) silgi – miz, silgi –niz, silgi – leri → 1, 2, 3. ço¤ul kiﬂi Kitaplar›n baz› sayfalar› y›rt›lm›ﬂ. (kitaplar›n baz› ‹yelik eklerini baﬂka birtak›m eklerle (belirtme hâli, sayfalar› – tamlayana gelmiﬂ, ilgi eki) tamlayan eki vb.) kar›ﬂt›rmamak gerekir. Aﬂa¤›da- ki cümlelerde iyelik eklerine dikkat edelim. Yüksekçe bir yerden güneﬂin bat›ﬂ›n› izledik. (güneﬂin bat›ﬂ› – tamlayana gelmiﬂ ilgi eki) Y›llard›r topra¤› ekip biçer dedem. ‹kincil tekil kiﬂi iyelik eki olan “–in” ile tamlayan eki olan “–in” i kar›ﬂ- Bu cümlede “topra¤›” sözcü¤ü “onun topra¤›” ﬂek- t›rmamak gerekir. Burada, “aitlik” anlam› önemli bir ayr›md›r ve iyelik linde düﬂünüldü¤ünde cümleye uymamaktad›r. eki alm›ﬂ sözcük “senin” sözcü¤ü ile birlikte okunabilir. Cümlede toprak “birine ait” olma anlam› taﬂ›ma- makta, “herhangi” anlam›n› yüklenmektedir. “de- — Ço¤ul Eki dem” sözcü¤ü ise “benim dedem” olarak cümleye uyumludur ve “dede” 1. tekil kiﬂiye aittir. Ço¤ul (çokluk) eki –ler / –lar ‘d›r. Eklendi¤i sözcü¤e baﬂta çokluk anlam› olmak üzere çeﬂitli anlamlar Buralar›n topra¤› çok verimlidir. katar: 238 Raflar› yeniden düzenledik. (çokluk) Çocuklar›n anneleri hastalanm›ﬂ. (aitlik) ikisi aras›nda da¤lar kadar fark var. (abartma) Yar›n Zeynepler gelecek. (Zeynep ve ailesi) Bu ülke çok Fatihler görecek. (benzerlik)

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI — Vas›ta Eki örnek soru –le, –la eki, yani “ile” sözcü¤ünün ekleﬂerek isimle- Bu küçük kasaba geniﬂ ve derin bir vadinin içinde re gelmiﬂ ﬂeklidir. I Bu sözlerle bizi yan›ltmak istedi. (sözler ile) kurulmuﬂtu. Dik, kayal›k tepenin üstündeki çok Yasemin’le henüz konuﬂmad›m. (Yasemin ile) eskilerden kalma kalesi, görkemiyle etkiliyordu Böyle konuﬂmakla bir yere varamay›z. (konuﬂmak ile) II III — Ek Eylem insan›. Alçac›k daml› dükkânlar›n bulundu¤u tarihi Bu ek, eski bir kelimenin seslerinin düﬂmesi sonu- IV V cunda yaln›z kalm›ﬂ “–i” sesidir. Türkçede ek eyle- çarﬂ›s› da birçok yönden görülmeye de¤erdi. min iki görevi vard›r: Bu parçada numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisi, bir – ‹simlere gelerek onlar› yüklem yapmak varl›¤›n neye ait oldu¤unu belirten ek alm›ﬂt›r? – Fiillere gelerek birleﬂik çekim yapmak A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Burada, konu gere¤i yaln›z ilki ele al›nacak, ikincisi “eylemler” konusunda iﬂlenecektir. ÖSS - 1998 Türkçede isimler, ek eylem alarak yüklem olur; di- çözüm ¤er bir deyiﬂle bir cümlenin yüklemi, fiil de¤il de isim soylu bir sözcükse, bu sözcük mutlaka ek ey- \"kalesi\" sözcü¤ünün sonunda bulunan \"-i\" eki ka- lem alm›ﬂt›r. le'nin kasaba'ya ait oldu¤unu bildiriyor, iyelik ekidir. Bu, çok güzel bir kitapt›. (kitap i – di) Cevap C Dün akﬂam çok yorgundum. (yorgun i dim.) Sorular çok kolaym›ﬂ. (kolay i miﬂ.) Ek eylem, isimlere geldi¤inde üç zaman eki ile kullan›l›r: ﬁimdiki / ge- Bugün hava ya¤murlu. (–dur → Ek eylem görünmez.) niﬂ zaman (baﬂar›l›y›m), di’li geçmiﬂ zaman (baﬂar›l›yd›m) ve miﬂ’li Hepimiz iyi ö¤rencilerdik. (ö¤renciler i dik.) geçmiﬂ zaman (baﬂar›l›ym›ﬂ.) “–ce” (–ca, –çe, –ça) ekinin (eﬂitlik eki) de isim çekim ekleri aras›nda ve- rildi¤i kaynaklar vard›r. Ancak s›navda, bu ekin yap›m eki ya da çekim eki oluﬂu üzerinde de¤il cümleye katt›¤› anlam üzerinde durulmaktad›r. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1, 2, 3, 4, 5 ve 6. sorular› hemen çözelim. 10.3 Baz› çekim ekleri fiillere gelir. – Kiﬂi anlam› katanlar: – Dilek vs. anlam› katanlar: (Dilek kipleri) Kiﬂiler teklik çokluk Anlamlar eylem ilgili ek kiﬂi I. kiﬂi geldi-m geldi-k istek anlam› yaz -a -s›n II. kiﬂi geldi-n geldi-niz gereklilik yaz -mal› -s›n III. kiﬂi geldi geldi-ler ﬂart(koﬂul) yaz -sa -n I. kiﬂi gelir-i-m gelir-iz emir yaz – – II. kiﬂi gelir-sin gelir-siniz III. kiﬂi gelir gelir-ler – Zaman anlam› katanlar: (Haber kipleri) Zaman eylem zaman eki kiﬂi -m geniﬂ : yaz -ar -› -m -m gelecek : yaz -acak -› -m -m ﬂimdiki : yaz -›-yor -u görülen geçmiﬂ : yaz -d› duyulan geçmiﬂ : yaz -m›ﬂ -› 239

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI örnek soru çözüm Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcükte A seçene¤indeki \"görmesin\" sözcü¤ünde bulunan ”–ma, –me” eki ötekilerden farkl› bir görevde kullan›l- m›ﬂt›r? “-me” olumsuzluk ekidir. Di¤er seçeneklerdeki “-me (-ma)” ekleri ise kelimeye bir olumsuzluk anlam› kat- A) Onlar› görmesin diye elinden geleni yap›yordu. m›yor. Bunlar isim - fiil ekidir. Cevap A B) Olup bitenleri hayalinde canland›rmaya çal›ﬂ›yor- du. C) Bekleme odas›n›n nerede oldu¤unu sordu. D) Bu türlü aktarmalar›n yaz›ya yeni bir ﬂey katmad›- ¤›na inan›yordu. E) Hepiniz bisiklete binmeyi ö¤renmelisiniz, diye biz- leri uyard›. 1998 10.4 Yap›m ekleri, sözcüklerde köklü de¤iﬂimlere neden olur. Sözcükten sözcük türeten eklerdir. Dilimizde temel d) Eylemden isim türeten ekler : -a, -a¤an, -ç, -gan, olarak iki tür sözcük kökü vard›r: ‹sim kökleri, ey- -g›, -k, -m, -ma, -mak, -t, -v, -ev, -›, -n, -e... lem kökleri. (Baz› sözcükler çift tabanl› olabilir; kök ayn› zamanda isim ve eylem olarak kullan›labilir.) sür-e, k›s-a / ol-a¤an / sevin-ç, ba¤la-ç/ yap›ﬂ-kan, s›k›l-gan / bil-gi, at-k› / y›k-›-k, büyü-k / Yap›m ekleri, eylemlerden ve isimlerden yeni söz- ver-i-m, ye-m / dol-ma, boz-ma / yürü-mek, yüz-mek / cükler türetir. Buna göre yap›m eklerinin temel iﬂ- geç-i-t, taﬂ›-t / s›na-v, öde-v / gör-ev / aç-›, sor-u / levini ﬂöyle gösterebiliriz: gel-in, tüt-ün / <isimden isim türetme Yap›m ekleri bir sözcükte, eylem türetme – anlam de¤iﬂikli¤i yapar, <eylemden eylem türetme – tür de¤iﬂikli¤i yapabilir, isim türetme – yap› de¤iﬂikli¤i yapabilir. Bunlar› örnekleyelim: bilgi < bil-gi : bu sözcükte, ald›¤› ekle üç de¤iﬂimi de gözlemleyebiliriz: a) ‹simden isim türeten ekler: -ci, -cik, -lik, -li, -siz, bil- / bilgi : anlam de¤iﬂmiﬂtir -daﬂ, -si, -inci(-nci), c›l, -sal, -er... bil- (eylem) /bilgi (isim) : tür de¤iﬂmiﬂtir gözlem-ci, saat-çi / söz-cük, kurt-çuk / göz-lük, düz-lük / bil- (basit) / bilgi (türemiﬂ) : yap› de¤iﬂmiﬂtir ak›l-l›, söz-lü / zaman-s›z, bilgi-siz / yurt-taﬂ / çocuk-su / bilgi-siz : bu sözcükte, -siz eki sadece anlam de¤i- bir-inci / insan-c›l, ot-çul / toplum-sal, yaﬂam-sal / ﬂikli¤i yapm›ﬂt›r, tür ve yap› de¤iﬂmemiﬂtir. üç-er, kaç-ar Bir ekin yap›m eki mi, çekim eki mi oldu¤unu kesin a) ‹simden eylem türeten ekler: -a, -da, -al, -lan, tespitimiz için ilke ﬂudur: Sözcük türetenler yap›m -laﬂ, -sa ... eki, türetmeyenler çekim ekidir. yaﬂ-a-, kan-a- / f›s›l-da-, gürül-de- / az-al-, çok-al- (ço¤al-) Uygulayal›m: baﬂ-la-, göz-le- / hoﬂ-lan -, söz-leﬂ- / su-sa-, önem-se- “Ama kökleri sevgi, hem de ferahl›k ve gayret c) Eylemden eylem türeten ekler : -l, -n, -r, -t›r, -ﬂ, uyand›ran bir sevgi olan bu sayg› çok özleniyordu.” -t, -msa, -ala... ama : ek almam›ﬂ yaz-›-l-, at-›-l- / bul-u-n-, tut-u-n- / kök-ler-i : kök isim, -ler çokluk, -i iyelik bildiriyor; kaç-›-r-, bit-i-r- / yaz-d›r-, sus-tur- / çekim ekleridir. at-›-ﬂ-, tut-u-ﬂ- / ak-›-t-, ›smarla-t- / gül-ümse sev-gi : sev- eylem, sevgi isimdir; yap›m ekidir. kov-ala-, ov-ala- 240

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI ferah-l›k : ferah isim, ferahl›k baﬂka bir isim; ya- örnek soru p›m ekidir. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde hem yap›m hem çe- kim eki alm›ﬂ bir sözcük vard›r? uy(u)-an-d›r-an : uyu- eylem, uyan- baﬂka eylem, uyan- d›r- bir baﬂka eylem, uyand›ran isim; hepsi yap›m ekidir. A) Aç›lan bir gülsün sen yaprak yaprak B) ﬁimdi bir rüzgar geçti buradan ol-an : ol- eylem, olan eylem de¤il; yap›m ekidir. C) ‹nsan bir yan›nca Kerem misali yanmal› D) Ertesi gün baﬂlad› gün do¤arken yolculuk say-g› : say- eylem, sayg› isim; yap›m ekidir. E) Ayva sar›, nar k›rm›z›, sonbahar öz-le-n-i-yor-du : öz isim, özle– eylem, özlen– baﬂka bir eylem, bunlar -le-n/-len ﬂeklinde ya- p›m eki; -yor, -du çekim ekleridir. 1999 Sözcükleri incelerken iki as›l türden (isim-eylem) çözüm hareket ediyoruz. D seçene¤indeki \"baﬂlad›\" sözcü¤ü isimden fiil yapan örnek soru '-la\" ve görülen geniﬂ zaman \"-d›\" eklerini alm›ﬂt›r. Birinci ek yap›m eki, ikincisi çekim ekidir. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük bir- den çok yap›m eki alm›ﬂt›r? Cevap D A) Ödül, sanatç›n›n son eserine verildi. örnek soru B) Bunlar› sizin sokaktaki çiçekçiden ald›m. C) Kap›daki nöbetçiye sizi sordum. Yaﬂam› kendince alg›lay›p yorumlamak yerine, D) Yar›n tatl›c›n›n önünde buluﬂaca¤›z. E) Köﬂedeki bal›kç›ya taze bal›k gelmiﬂ. I II III IV ÖSS - 1991 önüne kondu¤u gibi kabul eden insanlar, düﬂünce tembelidir. V Yukar›daki alt› çizili sözcüklerden hangisi, yap›s› ba- k›m›ndan ötekilerden farkl›d›r? çözüm A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. D seçene¤indeki \"tatl›c›n›n\" sözcü¤ünde iki yap›m ÖSS - 1998 eki vard›r: \"tat-l›-c›\". çözüm Cevap D yaﬂ-a-m / al-g› / yor-u-m / düﬂün-ce Görüldü¤ü gibi bu sözcükler yap›m eki alm›ﬂ; yani bir sözcükten yeni bir sözcük türemiﬂtir. \"yerine\" sö- zünde ise bu durum yoktur. Cevap D Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 7, 8, 9 ve 10. sorular› hemen çözelim. ‹nsan ancak yüre¤iyle bakt›¤› zaman gerçe¤i görebilir. Gerçe¤in ma- yas› gözle görülmez. Exupery ‹nsanlar, kötülük karﬂ›s›nda karars›z kalmak hakk›na sahip de¤il- lerdir. Maday 241

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI 10.5 Sözcükler farkl› yap› özellikleri gösterir. ﬁu örne¤i inceleyelim: Sözcükleri bir sözcükten veya birden fazla söz- Cemal Bey, ‹zmir'in iﬂgalinden sonra memlekette baﬂ- cükten oluﬂmas›na göre ay›r›r›z : gösteren küçük büyük bütün hareketleri görüyor, an- Tek sözcükten oluﬂanlar : Basit veya türemiﬂ söz- cak bunlar›n geliﬂme ﬂanslar›n› ne kadar incelerse in- cükler celesin tam olarak kestiremiyor. Birden fazla sözcükten oluﬂanlar : Birleﬂik sözcük- ler (sözcük + sözcük) (Basit yap›l› sözlerin alt› çizilmiﬂ, türemiﬂ ve birle- Tek sözcükten oluﬂanlar› ald›¤› eklere göre ay›r›r›z: ﬂik yap›l› sözlerin alt› çizilmemiﬂtir.) Yap›m eki alm›ﬂ olanlara türemiﬂ sözcük, almam›ﬂ Yap›m ekleri ve çekim eklerini ö¤renmekle basit ve olanlara basit sözcük deriz. türemiﬂ yap›l› sözcükleri ay›rt edebilecek duruma Bu ﬂekliyle yap›s›na göre üç tür sözcük ay›rt ederiz: geldik. ﬁimdi birleﬂik yap›l› sözcükleri tan›yal›m. – basit – türemiﬂ – birleﬂik Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 12, 13 ve 14. sorular› hemen çözelim. 10.6 Birleﬂik sözcükler: ‹ki sözcük bir araya gelerek yeni bir anlam› karﬂ›lar. Dilimizde, yeni kavramlar› ve anlamlar› karﬂ›lama- – ‹sim + yard›mc› eylem biçiminde : n›n bir yolu da sözcük birleﬂimidir. Birleﬂik söz- söz etmek, hasta olmak, zannetmek, kahrolmak... cüklerin yayg›nl›¤› bu amaca yöneliktir. Bu söz- cüklerin oluﬂumunda çeﬂitli durumlar gözlenir: – ‹sim+ eylem biçiminde: – Ses düﬂmesi veya artmas› : (e sesi düﬂmüﬂ) bilgisayar, mirasyedi, gecekondu, varsaymak, baﬂ- pazar + ertesi → pazartesi (l sesi artm›ﬂ) vurmak, öngörmek,... \"varsaymak, baﬂvurmak\" ör- hal + olmak → hallolmak nekleri de hem biçimce hem de ﬂekilce kaynaﬂm›ﬂt›r. – Tür de¤iﬂimi : – ‹sim+ eylemsi biçiminde: gece + kondu → gecekondu uçaksavar, günebakan, tozkoparan, yolgeçen... isim eylem konut ismi oldu + bitti → oldubitti örnek soru eylem eylem isim(durum ismi) – Anlam kaymas›: “Gecekondu, uyurgezer, mirasyedi, ateﬂkes” gibi bi- deniz + alt› → denizalt› leﬂik sözcükler, aﬂa¤›daki aç›klamalardan hangisiyle (deniz ve alt yok, ortada bir gemi vard›r) oluﬂmuﬂtur? boﬂ + bo¤az → boﬂbo¤az A) Her iki sözcük de kendi öz anlam› d›ﬂ›nda kullan›l- (boﬂ'luk ve bo¤az yok, ortada ölçüsüz konuﬂan bir m›ﬂt›r. tip vard›r) B) Birinci sözcük kendi öz anlam› d›ﬂ›nda kullan›lm›ﬂt›r. C) ‹kinci sözcük kendi öz anlam› d›ﬂ›nda kullan›lm›ﬂt›r. Bu durumlar›n d›ﬂ›nda da pek çok sözcük birleﬂ- D) Eylem soylu sözcükler, birleﬂtikleri sözcükle birlik- miﬂtir. Birleﬂik sözcükleri biçim yönünden incele- te tür bak›m›ndan de¤iﬂikli¤e u¤rayarak ad ve s›- yelim: fat olmuﬂtur. – S›fat tamlamas› biçiminde: E) Ses de¤iﬂimi yoluyla oluﬂan bileﬂik sözcüklerde, iki akaryak›t, aç›kgöz, Eskiﬂehir... ünlü kaynaﬂm›ﬂ ya da hece düﬂmesi olmuﬂtur. – ‹sim tamlamas› biçiminde: 1989 Korkut+eli, Çan+k›r›, Bo¤az+içi... çözüm – Eylem + eylem biçiminde: Bu sözcükler oluﬂurken tür de¤iﬂimi olmuﬂtur. Örne- ¤in; miras (isim), yedi (fiil)dir. \"yedi\" sözcü¤ü türünü uyurgezer, bakakalmak, oldubitti, süregelmek... de¤iﬂtirip isim içerisinde yer alm›ﬂt›r. Cevap D 242

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI örnek soru örnek soru Ça¤daﬂ sineman›n ünlü örneklerinden birini dün gece Türemiﬂ s›fatlar, adlarla fiillerin kök ya da gövdeleri- ne yap›m ekleri getirilerek oluﬂturulur. I II televizyonda izlerken korkulu dakikalar yaﬂad›m. Aﬂa¤›daki atasözlerinin hangisinde bu yolla yap›lm›ﬂ bir s›fat vard›r? III IV V Bu cümledeki numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisinde, A) Güneﬂ balç›kla s›vanmaz. birden çok yap›m eki vard›r? B) Korkunun ecele faydas› yoktur. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. C) Her a¤ac›n meyvesi olmaz. ÖSS - 1997 D) M›zrak çuvala s›¤maz. E) ‹ﬂleyen demir pas tutmaz. ÖSS - 2000 çözüm çözüm Öncelikle s›fatlar› bulal›m. C’deki “her” ve E’deki “iﬂ- \"korkulu\" sözcü¤ünü ﬂu ﬂekilde eklerine ay›rabiliriz: \"kork-u-lu\". Bu sözcükteki \"-u\" eki fiilden isim yap›m leyen” sözleri s›fatt›r. Bunlar birer ismi belirtiyor ve eki, \"-lu\" eki isimden isim yap›m ekidir. niteliyor. “her” sözü ek almam›ﬂt›r. Cevap C iﬂleyen > iﬂ-le-y-en Cevap E 10.7 Baz› ekler birbirine benzer. a) -m / -m / -m d) -ci / -ici itici : it-ici / eylemden isim türetmiﬂ biliyorum : kiﬂi eki / eylemi yapan› bildiriyor ütücü : ütü-cü / isimden isim türetmiﬂ sözlerim : iyelik eki / sözün kime ait oldu¤u- tetikçi : tetik-çi / isimden isim türetmiﬂ koruyucu : koru-y-ucu / eylemden isim türetmiﬂ nu bildiriyor baﬂ›m : iyelik eki / baﬂ›n kime ait oldu¤u- e) -n / -n Yaz›m be¤enildi nu bildiriyor ekin, tütün, y›¤›n, gelin... : eylemden isim türetmiﬂ : iyelik eki / yaz›n›n kime ait oldu- ¤unu bildiriyor ek → ekin dilin, sözün, hâlin... : iyelik eki dil → dilin (senin dilin) Yaz›m yanl›ﬂ› yapma : yap›m eki / yaz → yaz›m/sözcük iﬂin sonu : tamlayan eki → iﬂin türetmiﬂ Yar›n erken gelin. : emir kipi, 2. ço¤ul kiﬂi → çekim eki b) -i / -i Eli kan›yor : iyelik eki / birine ait el - onun eli Bu eli öpmek gerek : isim hâl eki / el'i belirtili hale geti- f) -r / -r : eylemden eylem türetmiﬂ riyor yitirse, bitirmiﬂ, kaç›rd›... : geniﬂ zaman eki al›rd›, okur, verirmiﬂ... Yaz› yaz›yorum : eylemden isim türetmiﬂ / yap›m eki (yaz → yaz›) ‹lk sat›rda yer alanlarda “-r“ den sonra “-mak, c) -ma, -me / -ma, -me -mek“ ekinin veya ikinci bir ”-r” nin (zaman eki) getirilebildi¤ini görelim. açmad› : olumsuzluk eki Konuﬂma güzeldi : yap›m eki / sözcük türetmiﬂ Tart›ﬂma baﬂlamad› : tart›ﬂmadaki -ma yap›m eki, baﬂla- mad›'daki -ma olumsuzluk eki 243

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI g) -miﬂ, -di, -ecek / -miﬂ, -di, ,-ecek çözüm I II E seçene¤indeki sözcükte iki yap›m eki vard›r; incele- Sönmüﬂ ocaklarla / O ocaklar sönmüﬂ. yelim: karﬂ›laﬂt›k. Tan›d›k kimse yoktu. / Herkesi tan›d›k. örtülü > ört - ü - lü Görecek günler var. / Yaﬂayanlar bunu görecek. ört - : eylem -ü : eylemden isim yap›m eki Alt› çizili sözlerde ayn› seslerle yaz›lan eklerin iﬂ- -lü : isimden isim yap›m eki levlerine bakal›m: Cevap E I. gruptakiler yeni bir sözcük türetmiﬂ (yap›m eki), II. gruptakiler ise türetmemiﬂ; ancak sözlere iﬂler- örnek soru lik kazand›rm›ﬂ (çekim eki). Dolay›s›yla I. gruptaki Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük, sözcükler türemiﬂ, II. gruptakiler ise basittir. ötekilerden farkl› bir yap›m eki alm›ﬂt›r? örnek soru A) Anlatt›klar› b›kt›r›c›, tats›z tuzsuz sözler y›¤›n›yd›. Aﬂa¤›daki dizelerde alt› çizili sözcüklerin hangisinde, B) ‹zlenimlerinizi yazarken, yarat›c› olmaya çal›ﬂmal›- birden çok yap›m eki kullan›lm›ﬂt›r? s›n›z. A) Kara gözlüm çok özledim ben seni C) Öyküleyici anlat›ma da yer vermelisiniz. B) Varl›¤›m› yaln›z ona verdim ben D) Burada olay, birinci kiﬂinin a¤z›ndan anlat›lmaktad›r. C) Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar E) Bu gibi durumlarda, inand›r›c› kan›tlar bulmak zordur. D) Gözleri yaﬂ dolu yorgun bulutlar E) Bir med zaman› gökyüzü kurﬂunla örtülü 1988 ÖSS - 1999 çözüm A-B-C-E seçeneklerinde eylemden isim yap›lm›ﬂ; b›k- t›r-›c› öyküle-y-ici/inand›r-›c›- D’de ise isminden isim yap›lm›ﬂ, bir + inci > birinci. Cevap D 244

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI 1. Türkçe sondan ek alan dillerden oldu¤undan bütün ekler kökten 6. Ekler, farkl› sözcüklere -cümlenin genel anlam›na uygun olarak- sonra gelir, ön ek yoktur. farkl› anlamlar katabilirler : yor-ucu , belirle-y-ici : nitelik 2. Sözcük köklerine önce yap›m ekleri gelir : ver-ici, al-›c› : cihaz, alet yaz - › - l› - lar sat-›c›, pazarla-y-›c› : meslek y.e. y.e. ç.e. 7. Bu konuda \"isim\" kavram›yla verilen sözcükler ayn› zamanda Fakat baz› örneklerde çekim ekinin yap›m ekinden önce geldi¤i de \"isim soylu\" sözcükler demektir. olur: 8. Sözcükler; isim, s›fat, zamir, eylem... hangi türden olursa olsun anne - m - siz yap›ca, basit, türemiﬂ veya birleﬂik olarak ayr›l›r. Dolay›s›yla, ç.e. y.e. sözcük türlerinde, örne¤in isimlerde basit isimler, türemiﬂ isim- ler, birleﬂik isimler gibi ayr›mlar gereksiz görülmüﬂtür. (Basit gün - de - lik sözcük isimse, basit isim; s›fatsa basit s›fat demektir.) ç.e. y.e. 9. Basit veya türemiﬂ olma uzunluk ve k›sal›kla ölçülmez: 3. Bir sözcük : ekin, tutku, yap›... türemiﬂ; bilmezlerdi, kalmayacakt›, ﬂehir- sadece yap›m eki : sür-ü, aç-›-k, dil-siz... deymiﬂ... basit sözcüklerdir. sadece çekim eki : gel-di, ben-i-m... yap›m ve çekim eki : sür-ü-ler, ak›l-s›z-d›r... 10. Yap›m ekleri, çekim eki olarak kullan›lmaz; ama çekim ekleri ya- p›m eki iﬂlevinde bulunabilir. alabildi¤i gibi, birden fazla yap›m veya çekim eki alabilir. -dan, -den: s›radan bir roman, içten bir sevgi... 4. \"Farkl› iﬂlevdeki (veya görevdeki) ek\" kavram›yla yap›m ve çe- kim ekleri sorulabilir. Ama bu kavram daha çok yap›m eklerini -da, -de: gözde bir ö¤renci, sözde özne... sormaktad›r. sevin-ç : eylemden isim türetmiﬂ 11. Baz› yap›m ekleri, ses düﬂmesine sebep olabilir. sevinç-li : isimden isim türetmiﬂ koku - la- → kokla-/sar› - ar- → sarar-/yumurta - la- göz-le-: isimden eylem türetmiﬂ → yumurtla- 5. \"Farkl› bir ek\" kavram›yla, verilen ekler aras›nda farkl› olan so- 12. Ekler, ünlü uyumuna karﬂ› duyarl›d›r. rulmaktad›r. (Bak›n›z : Kar›ﬂt›r›lmamas› Gereken Ekler) olma - m›ﬂ / bilme - miﬂ / yap - a - y›m / gel - e - yim 245

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Türkçede ekler, iﬂlevi ne olursa olsun, kelime 10. Tamlayan eki (–in), belirtili isim tamlamalar›nda sonlar›na gelir; yani Türkçe sondan eklemeli bir tamlayan›n ald›¤› ektir. dildir. 11. Ço¤ul eki “–ler / –lar”, vas›ta eki ise “ile” 2. Kök, bir sözcü¤ün anlaml› ve kendisiyle anlamca sözcü¤ünün ekleﬂmiﬂ ﬂekli olan “–le / –la” d›r. iliﬂkili en küçük parças›d›r. 12. Ek eylem, sesleri düﬂtü¤ü için “–i” sesi olarak kal- 3. Ekler, iﬂlevi bak›m›ndan iki türdür: Çekim ekleri m›ﬂ bir kelimedir; isimlere yüklem yapar, fiilleri ve yap›m ekleri. birleﬂik çekimli hâle getirir. 4. Çekim ekleri sözcü¤ün cümle içinde kullanmas›n› 13. Fiil çekim ekleri, fiillere gelen kip ve ﬂah›s sa¤lar; onun anlam›n› veya türünü de¤iﬂtirmez. ekleridir. 5. ‹simlere gelen çekim eklerine isim çekim eki, 14. Yap›m ekleri, sözcüklerin görevini ya da anlam›- fiillere gelen çekim eklerine fiil çekim eki denir. n› de¤iﬂtirir. Bunlar›n isimden isim / fiil, fiilden fi- il / isim yapanlar› vard›r. 6. ‹sim çekim ekleri, hâl ekleri, iyelik ekleri, tam- layan eki, ço¤ul eki, vas›ta eki ve ek eylemdir. 15. Yap›m eki almam›ﬂ (çekim eki alm›ﬂ olabilir) söz- cükler yap›ca basit; yap›m eki alm›ﬂ olanlar yap›- 7. Çekim ekleri ço¤unlukla sesli ve sessiz uyumlar›- ca türemiﬂ; iki sözcü¤ün birleﬂmesiyle oluﬂanlar na uyar. ise birleﬂik yap›l›d›r. 8. Hâl ekleri; belirtme (–i), yönelme (–e), bulunma 16. Birleﬂik sözcükler, çok farkl› yollarla yap›labilir: (–de), ç›kma (–den) hâli olmak üzere dört tanedir. ‹simle isim birleﬂebilir, isimle fiil, fiille fiil vb… 9. ‹yelik ekleri, sözcü¤e birine ya da bir ﬂeye ait ol- ma anlam› katar; alt› kiﬂiye ait k›lan alt› iyelik eki vard›r. 246

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi ( 10.1 - 10.7 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmuﬂ Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 247

KAVRAMA TEST‹ 1. -den, -dan ad durum eki bazen tamlayan (ilgi) eki gö- 4. Anam bir yaz gecesi do¤urmuﬂ beni burada revinde de kullan›labilir. I II Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bu aç›klamaya uy- Bu çaml›kta söylemiﬂ son sözlerini babam gun bir örnek kullan›lm›ﬂt›r? III A) Bo¤az›ndan l›k›r l›k›r geçen ﬂu suyun k›ymetini ﬁu karﬂ›ki ba¤›rda verdim kuzuyu kurda bil. IV B) Pencereden görebildi¤in kadar gökyüzüne bak- “Suna”m›n baﬂka köye gelin gitti¤i akﬂam maya çal›ﬂ. V C) O kalabal›kta çocuklardan birine sesini duyurma- Bu dizelerde numaralanm›ﬂ sözcüklerden hangisi ya çal›ﬂ›yordu. iyelik eki almam›ﬂt›r? D) Uzak Asya’dan dörtnala gelip Akdeniz’e uzanan A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. bir milletiz, diyordu. E) Arkadaﬂlar›yla Sar›yer’den Üsküdar’a k›sa bir gezi 5. “-ce, -ca, -çe, -ça” eki eklendi¤i sözcüklere de¤iﬂik anlamlar katabilir. yapmay› planl›yorlarm›ﬂ. Aﬂa¤›daki hangisinde “-ce, -ca” eki, benzerlik anlam› 2. Su satan adam, bardaklar›n› çabuk çabuk ince pirinç katm›ﬂt›r? muslu¤un suyuna tuttu. Bardaklar ›slan›nca ›ﬂ›d›. Te- miz bir görünüﬂ ald›. ﬁekercinin c›v›l c›v›l renklerle A) Hastanenin kap›s›n›n önünde sessizce bekliyorlard›. boyal› ucuz ﬂekerleri s›caktan gevﬂemiﬂti. ‹ki ayakka- B) Elindeki halat› k›y›daki demire s›k›ca ba¤lad›. b› boyac›s›, yan yana boyama iﬂlemlerine tutkuyla C) Bizim de insanca yaﬂamaya hakk›m›z var dedi devam ediyordu. genç adam. Bu parçada geçen sözcüklerle ilgili olarak aﬂa¤›daki- D) Havada bulut kümeleri topland›, gökyüzü iyice lerden hangisi söylenemez? A) “bardaklar›n›” sözcü¤ü hem iyelik hem de durum karard›. E) Laf› geveleme, ne söyleyeceksen aç›kça söyle. eki alm›ﬂt›r. B) “›ﬂ›d›” fiil çekim eki alm›ﬂ bir sözcüktür. 6. Vatan senden hayat umar C) “görünüﬂ” sözcü¤ünde çekim eki yoktur. Sen yaﬂarsan o canlan›r D) “s›caktan” sözcü¤ü türemiﬂ yap›l›d›r. Vatan için ölmek de var E) “iﬂlemlerine” sözünde yönelme durum eki kulla- Fakat borcun yaﬂamakt›r n›lm›ﬂt›r. Bu dizelerde geçen alt› çizili ekle görevce özdeﬂ bir ekin kullan›lmad›¤› cümle aﬂa¤›dakilerden hangisidir? 3. “-de, -da” eki aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde farkl› iﬂlevde kullan›lm›ﬂt›r? A) Ona, dostlu¤unu önemsiyorum, dedi. A) Dün akﬂam arkadaﬂlar›nda kalmak istemiﬂ. B) Kaybolan eﬂyalar›m› hemen bulun. B) Böyle davran›ﬂlar toplumda yanl›ﬂ anlamalara yol C) Kitab›n› getirmeyi unutmuﬂum. açabilir. D) Karanl›k sokakta yürürken bir ara ürperdim. C) Onun gözde bir ö¤renci olmas› bizi sevindiriyor. E) Gelece¤imizi düﬂünmek zorundas›n. D) Dereceye giren ö¤rencilere okulda ödül verildi. E) Çizgi filmlerin seyredilme oran› bu yaﬂta daha 7. Bir eleﬂtirmenin sanat eserini de¤erlendirebilmesi için. yüksek. I 248 o sanat dal›ndan anlamas›, onun özelliklerini bilmesi II III IV ve kafas›nda bir ölçü oluﬂturmas› gerekir. V Bu cümlede numaralanm›ﬂ sözcüklerden hangisi ya- p›m eki almam›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI 8. Aﬂa¤›daki cümlelerden hangisinin yüklemi, hem ya- 12. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde türemiﬂ sözcük kulla- p›m hem çekim eki alm›ﬂt›r? n›lmam›ﬂt›r? A) Okuldan ç›k›nca babas›n›n iﬂ yerine giderdi. A) Bir ﬂehla bak›ﬂ›n güneﬂ edal›m B) Müdür Bey, bütün evraklar› birer birer inceledi. Deliyor da¤ gibi kalkanlar›m› C) Elektrik konta¤›ndan ç›kan yang›n, evi bir anda B) Dostlar›m› geri verin uzaklar sarm›ﬂt›. Her seher semaya akanlar›m› D) Sanatç›lar›n sorumlulu¤u günden güne art›yor. E) Çok uzun zaman önce bu köyü terk etmiﬂti. C) Bilmem ki, ne buldum ac›dan baﬂka Bunca y›l gezindim boﬂ aynalarda 9. Tiyatronun toplumsal iﬂlevlerinden burada söz açmak D) Mekân alev alev, kanl› bir döﬂek Hayat, bir yalanc› düﬂ aynalarda I II III E) Bu zindan› tuttu o çocuk gözlerinden istemedi¤imi öncelikle belirtmek istiyorum. S›la duman duman çöktü yollara IV V Bu cümlede numaralanm›ﬂ sözcüklerden hangisi 13. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük hem yap›m hem çekim eki alm›ﬂt›r? ötekilerden farkl› bir ek alm›ﬂt›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. A) Yeni kurulan televizyon vericisiyle yay›nlar net iz- lenebilecek. B) Hastan›n bilinci henüz aç›k de¤ilmiﬂ. 10. Farkl› ülke ve kültürlerde benzer anlama gelen ata- C) Eleﬂtirilerinde biraz daha yap›c› olmal›s›n. I D) Babas› geçici iﬂlerde çal›ﬂ›yormuﬂ. sözleri ve deyimler olmas›na ra¤men bu atasözlerinin E) Seyircilerin sahaya att›¤› yan›c› maddeler yüzün- II den maça ara verildi. ifade ﬂekilleri ve yüklendikleri anlam oldukça de¤iﬂiktir. III IV V 14. “-l›k” eki aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde eklendi¤i sözcü¤ü soyut bir ad yapm›ﬂt›r? Bu cümlede numaralanm›ﬂ sözcüklerden hangisi birden fazla yap›m eki alm›ﬂt›r? A) Doktor ona bir gözlük almas›n› tavsiye etmiﬂ. B) Yaz›n›n baﬂl›¤›n› uzun olsa da ben be¤endim. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 11. Dilerim Tanr›’dan ki sana aç›k kucaklar C) Çöplükte ekmek arayan insanlara elbette üzülü- I II yormuﬂ. Bir daha kapanmadan kara toprakla dolsun D) Biz onlara hep insanl›k yapt›k ama de¤mezmiﬂ. III E) Sar›yer’deki yazl›¤›na sanatç› dostlar›n› davet etti. Kan tükürsün ad›n› candan anan dudaklar 15. Kimi sözcükler yap›m eki al›rken bir ses olay› meyda- IV na gelebilir. Aﬂa¤›daki cümlelerde geçen alt› çizili sözcüklerin Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun V Bu dizelerde numaralanm›ﬂ sözcüklerle ilgili olarak hangisinde bu aç›klamaya uygun bir kullan›m yoktur? aﬂa¤›dakilerden hangisi söylenemez? A) Bir ad›mda suyun ötesine geçti. A) I. sözcük fiil çekim ekleri alm›ﬂt›r. B) Küçücük bir çocukken sanatç› olmay› hayal eder- B) II. sözcük fiilden isim yapan yap›m eki alm›ﬂt›r. dim. C) III. sözcük yap›ca türemiﬂtir. D) IV. sözcük türemiﬂ yap›l›d›r. C) Baﬂ›ndan geçenleri bana da anlatm›ﬂt›. E) V. sözcük durum eki alm›ﬂt›r. D) Görevli, yerden ald›¤› tuhaf cismi koklad›. E) ﬁoför, yolcular›n ilerlemesini istedi. C-D-C / D-C-D-B / B-B-D-D / E-B-D-C 249

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, \"-ler(-lar)\" eki cüm- 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde \"-ce\" eki, eklendi¤i leye \"abartma\" anlam› katmaktad›r? kelimenin anlam›nda bir küçültme yapm›ﬂt›r? A) Sürü sürü koyunlar›, keçileri var. A) Yumuﬂakçalar omurgas›z, suda yaﬂayan, kabuklu B) Bütün gün annelerini beklediler. hayvanlard›r. C) Dünyalar kadar kitab› var. D) Ahmetler yar›n tatile ç›k›yor. B) Çocuklar büyükçe bir binan›n önünde birdirbir E) Çocuklar›n hepsi aﬂ›lanacak. oynuyorlard›. ÖSS - 1986 C) Çocuklar›n kendisini askerce selamlamas›ndan çok hoﬂlan›rd›. D) O, bu insanca davran›ﬂtan mutlaka etkilenir. E) Okulda buluﬂup topluca sinemaya gidecekler. 1983 2. ‹çimizde yaﬂça en büyü¤ümüz oydu. 6. A¤açlar›n çiçeklenip ekinlerin büyümeye baﬂlad›¤› Bu cümlede geçen \"yaﬂça\" sözcü¤üne \"-ca( -ce, ça, I II III -çe)\" ekinin katt›¤› anlam, aﬂa¤›dakilerden hangisinde görülmektedir? günlerde köyüne gider, çocukluk günlerini sanki ye- A) Kap›y› yavaﬂça aç›p odaya girdim. niden yaﬂard›. IV V B) Sonunda gönlünce bir ev bulabildi. C) Onu iyice ﬂiﬂmanlam›ﬂ buldum. Yukar›da alt› çizili kelimelerden hangisinin kökü, tür D) Kendini ötekilerden bilgice üstün görüyordu. yönüyle di¤erlerinden farkl›d›r ? E) Ondan aylarca bir haber alamam›ﬂt›m. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 1996 ÖSS - 1990 3. Aﬂa¤›daki cümlelerden hangisinde “-ce, -ca, -çe, -ça” 7. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, “-l›k, -lik” ekiyle eklendi¤i sözcü¤e \"Bunu ona gizlice söylemiﬂler.\" türetilmiﬂ sözcük, yer bildirmektedir? cümlesindeki anlam› kazand›rm›ﬂt›r? A) Ayl›k kazanc›n›n yar›s›n› bu iﬂe harcam›ﬂt›. A) Karﬂ›ma oturup sözümü kesmeden sessizce dinledi. B) Yar›n çaml›¤a do¤ru bir geziye ç›kaca¤›z. B) Sonunda onlar da geniﬂçe bir eve taﬂ›nd›lar. C) K›ﬂl›k yiyeceklerimizi ﬂimdiden alaca¤›z. C) Çocukça davran›ﬂlar› yüzünden pek sevilmezdi. D) Çocuklu¤unda buralara pek çok kez gelmiﬂti. D) Ondan günlerce ne bir mektup, ne bir haber ald›k. E) Çevremizi kuﬂatan çirkinliklerden rahats›z olmuﬂtuk. E) Bence evinizin en güzel yan› iﬂyerine yak›n olmas›. 1989 ÖSS - 1988 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde -dir, (-tir) eki, eklen- 8. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük, di¤i fiile kesinlik anlam› kazand›rm›ﬂt›r? hem yap›m hem çekim eki alm›ﬂt›r? A) ‹ki gün önce gönderdi¤im mektubu bugün alm›ﬂt›r. A) Aralar›nda s›k› bir dostluk vard›. B) Bu saatlerde tren ‹stanbul'a varm›ﬂ olmal›d›r. B) Dalgal› denizde yüzmek tehlikelidir. C) Acele edelim, film baﬂlam›ﬂt›r. C) Kap›da bir yabanc› var. D) Paltosuz ç›kt›, üﬂümüﬂtür. D) Dün sokaklar çok kalabal›km›ﬂ. E) Gidebilirsiniz, toplant› ertelenmiﬂtir. E) ‹natç›lar çevrelerinde pek sevilmezler. 1981 ÖSS - 1995 250

EKLER ve SÖZCÜK YAPISI 9. Aﬂa¤›daki cümlelerden hangisinde alt› çizili sözcük, 13. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, yans›madan do¤- iﬂlevi bak›m›ndan ötekilerden farkl› bir ek alm›ﬂt›r? muﬂ bir sözcük vard›r? A) Ben onar›m iﬂleriyle ilgileniyorum. A) Ya¤murdan sonra, sokaklar› seller götürdü¤ünden B) Bir do¤um ilan› vermek istiyorum. uzun süre karﬂ›ya geçemedik. C) Bu yemekleri içim kald›rm›yor. D) So¤uklar verim düﬂüklü¤üne yol aç›yor. B) Dünkü f›rt›na, a¤açlarda ne meyve ne de yaprak E) Pancar söküm zaman› yaklaﬂ›yor. b›rakt›. 1988 C) Ö¤retmenin, çocuklara ba¤›rmaktan nefesi tüken- miﬂ, sesi k›s›lm›ﬂt›. 10. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde, yans›madan türemiﬂ bir yüklem vard›r? D) Aç›k kalan muslu¤un ﬂ›r›lt›s›ndan bütün gece uyu- yamad›m. A) Döne döne ard›n s›ra melerim B) Kuﬂlar›m›z birbiriyle ötüﬂür E) Konuﬂurken o kadar heyacanland› ki sesinin titre- C) Keklik gibi taﬂtan taﬂa sekersin mesini engelleyemedi. D) ‹nip aﬂk›n deryas›n› boylad› E) Ayr›l›k elinden ba¤r›m eziktir 1993 1987 14. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde “-den” eki, sonuna geldi¤i sözcü¤ün anlam›n› de¤iﬂtirmiﬂtir? 11. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde yüklem, kökü bak›- m›ndan ötekilerden farkl›d›r? A) S›k›nt›dan ne yapaca¤›n› bilmiyordu. B) S›radan bir roman okudu¤unu hemen anlad›m. A) Bal›klar›n bir k›sm›n› piﬂirmiﬂlerdi. C) Terden s›rt›ndakiler s›r›ls›klam olmuﬂtu. B) Üﬂüttü¤ü için boynu, beli tutulmuﬂtu. D) Çocuktan nereye gittiklerini sormuﬂtuk. C) Bahçedeki çiçekleri yeni sulam›ﬂlard›. E) Taﬂl›ktan yürüyerek buraya geldi. D) Su kovas›n› bahçedeki çeﬂmeden doldurmuﬂtu. E) Köpek yavrular› bahçede bo¤uﬂuyordu. ÖSS - 1982 1995 15. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde “-c›k -cik, (-cuk, - cük)\" ekiyle türemiﬂ sözcük, küçültme anlam›ndan s›yr›larak somut varl›¤a ad olmuﬂtur? A) Kardeﬂim bademcik ameliyat› oldu. B) Gencecik yaﬂta iﬂ dünyas›nda ad›n› duyurmuﬂtu. C) Evlerinin küçücük bir bahçesi vard›. D) Üzerine incecik bir elbise giymiﬂti. E) Gölün içinde bir sürü adac›k oluﬂmuﬂtu. ÖSS - 1992 12. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde “-dan, -den (-tan, 16. \"Bu, resimdekilerden hangisinde belirtilmektedir?\" - ten)\" eki alm›ﬂ olan kelime, ötekilerden farkl› bir gö- cümlesinde geçen \"-den\" ekinin görevi, aﬂa¤›dakile- revde kullan›lm›ﬂt›r? rin hangisine uymaktad›r? A) So¤uktan diﬂlerimiz birbirine çarp›yordu. A) Okuldan geliyorum. B) Gürültüden uyuyamad›m. B) Gelenlerden biri, kardeﬂimdir. C) Balkondan deniz görünüyor. C) Kendisi uzaktan akrabam›z olur. D) Iﬂ›ktan gözlerimiz kamaﬂt›. D) Hepsinden önce ben geldim. E) Dumandan hiçbir yeri göremiyorum. E) Gerçekten güzel iﬂler yapm›ﬂ. ÖSS - 1987 ÖSS - 1981 C-D-A-E / B-B-B-E / C-A-C-C / D-B-A-B 251

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. aynal› bir ev kursam, bebeklerle donanm›ﬂ 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde aitlik bildiren bir ek I kullan›lmam›ﬂt›r? kalbimi lamba yapsam, ac›larla denenmiﬂ A) Yeni yap›lar, kentin çehresini de¤iﬂtirmiﬂti. II B) Yazar›n bütün kitaplar›n› büyük bir ilgiyle okudum. C) Düﬂündü¤ü her ﬂeyi uygulamaya koymaktan çe- eﬂyas› bin bir gece masallar›ndan kalan yata¤› melikeler melikesinden gelen kinmez. D) Hepimiz imkânlar›m›z› bu çocuklar için seferber III evinden sonsuzlu¤a uzasa pencereler etmiﬂtik. E) Kay›p uçaktan dört gündür haber al›nam›yordu. IV ümidimi okﬂasa bahçesinde geceler V Bu dizelerdeki numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisi ya- p›ca ötekilerden farkl›d›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 2. Bu ﬂiirlerin okuru bu denli etkilenmesinin nedeni, bir 5. Gazetecinin bu olay›n üstüne gitmesinin baz› I II I II yaﬂant›n›n ürünü olmalar›, böylelikle içtenliklerinin III IV çevrelerde rahats›zl›k yaratt›¤› anlaﬂ›l›yordu. her sat›rda sürmesidir. III IV V V Bu cümledeki numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisi ya- Bu cümledeki numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangileri- p›m ve çekim eklerini bir arada almam›ﬂt›r? nin kökü isimdir? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. A) I. ve II. B) I. ve V. C) II. ve IV. D) III. ve IV. E) III. ve V. 3. Bu kitab›n as›l konusu, hayat›m›zda kaybolan ﬂeylerin 6. Aﬂa¤›daki cümlelerde geçen –(n)in (–›n, –un, –ün) eki I iﬂlevi bak›m›ndan ikiﬂerli eﬂleﬂtirildi¤inde hangisi d›ﬂ- ta kal›r? ard›ndan duyulan üzüntü ile, yenilikler karﬂ›s›nda II A) Her zaman ailemin fikirlerini önemserim. hissedilen heyecand›r. ‹lk bak›ﬂta birbiriyle çat›ﬂ›n B) Geçmiﬂin de¤erini gelece¤e önem verenler bilir. III IV C) Sa¤l›¤›n bizim için çok önemli, kendine dikkat et. gibi görünen bu iki duyguyu sevgi kelimesinde birleﬂtirebiliriz. D) Baz› ﬂikâyetler üzerine yay›n durdurulmuﬂ. V E) Dün gece geç saatlerde mesaj›n› ald›m. Bu parçadaki numaralanm›ﬂ sözcüklerin hangisi ya- p›ca ötekilerden farkl›d›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E-D-B / E-C-D 252

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Bir sözcü¤ün kökünü bulma Kökünün türünü belirleme Bir sözcü¤ün eklerini do¤ru ﬂekilde ay›rma Çekim eklerini ve türlerini bulma ‹sim ve fiil çekim eklerini ay›rt etme ‹sim çekim eklerinin türlerini belirleme ‹yelik ekini alm›ﬂ sözcükleri bulma Fiillerdeki kip ve ﬂah›s eklerini tan›ma Yap›m eklerini bulup iﬂlevlerini tan›mlama Bir sözcü¤ü basit, türemiﬂ ya da birleﬂik olarak adland›rma Birleﬂik sözcü¤ün özelli¤ini belirleme Ayn› yaz›l›ﬂtaki eklerin görevlerinin farkl› oldu¤u durumlarda bu farkl›l›¤› ortaya koyma 253

11 ‹S‹M (AD) ‹simler bir varl›¤› ya da kavram› karﬂ›lar. Varl›klara veriliﬂlerine göre isimler Varl›klar›n durumlar›na göre isimler Varl›klar›n say›lar›na göre isimler Ayr›nt›lar

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR tür / görev s.257 ad (isim) s.258 özel ad s.259 cins ad› s.259 somut ad s.259 soyut ad s.259 tekil ad s.259 ço¤ul ad s.259 topluluk ad› s.259 basit – türemiﬂ – birleﬂik ad s.260 256

‹S‹M (AD) 11.1 Cümle içinde sözcü¤ün türü nas›l belirir? Sözcük türleri, dil bilgisinin kapsam› en geniﬂ olan Zarflar ise eylemleri çeﬂitli yönlerden (zaman, sebeb, konusudur. Bu ana baﬂl›k alt›nda isim, zamir, s›fat, durum, miktar...) niteliyor ve çerçeveliyor. Zarflar ayn› zarf, ba¤laç, edat, ünlem ve eylemleri inceleyece¤iz. zamanda zarflar› ve s›fatlar› çerçeveleyebiliyor. ÖYSM'nin bu konuyla ilgili olarak sordu¤u sorula- Bu tablo, 8 tür sözcükten 6 ‘s›n›n birbirine göre ko- r›n temelinde sözcüklerin türünün bilinmesi vard›r. numunu aç›k olarak vermektedir. Çok basit olan bu Bunu ileriki sayfalarda geniﬂçe, her türü ayr› ayr› tablonun kavranmas›, konunun hem anahtar› hem inceleyerek verece¤iz. Ama burada topluca bir ba- de özü olacakt›r. k›ﬂa ve ay›rt etmeye yönelme faydal› olacakt›r. Bunlar› örnekleyelim: Daha önce, sözcükleri evrende (kainatta) var olan Örnek 1 ve olup biten ﬂeylerin dile aktar›m› veya dildeki karﬂ›l›¤› olarak tan›mlam›ﬂt›k. Bu tan›m› sözcük Ali'yi eski bir dostuna benzetmiﬂti. türlerine göre açal›m: \"Ali\" bir varl›¤›n, \"dost\" bir kavram›n›n ismidir. \"dost\" ismini niteleyen ve belirten sözler (eski, bir) : s›fat. Varl›klar var. Bunlara seslendi¤imiz sözler: isim Onu eski bir dostuna benzetmiﬂti. \"Onu\" sözü, Ali isminin yerini tutmuﬂ : zamir Varl›klar›n nitelikleri var. Bunlar› belirten sözler: s›fat Onu eski bir dost gibi karﬂ›lad›. \"gibi\", bir ismi (dost) cümledeki di¤er sözlere ba¤l›yor: Varl›klar›n isimleri yerine kulland›¤›m›z sözler: zamir edat Ali'yle dostça konuﬂtular. Varl›klar›n hareketlerini belirtti¤imiz sözler: eylem \"dostça\" sözü, eylemin nas›l yap›ld›¤›n› belirtiyor; ey- lemi nitelemiﬂ: zarf. Eylemleri çerçeveleyen sözler: zarf Örnek 2 Duygular› seslendiren sözler: ünlem Karﬂ›m›zda k›sa bir adam duruyordu. Dil birliklerinde görevli sözler: edat / ba¤laç \"k›sa\", adam ismini nitelemiﬂ : s›fat. Evrende temel görünüm varl›klar ve hareketleri ol- Olaylar› k›saca anlatt›. du¤undan dilde de iki ana tür belirliyoruz : ‹sim \"k›saca\", eylemi nitelemiﬂ : zarf soylu sözcükler, eylem soylu sözcükler. Günler iyice k›sald›. Bu anlat›lanlar› konumlar›yla birlikte aﬂa¤›daki “K›sald›”, bir oluﬂu anlat›yor : eylem (fiil) tabloda görsel hâle getirdik. ﬁunu unutmayal›m: Sözlerin bulunduklar› yere, s›fatlar edatlar içinde bulunduklar› söz grubuna yani cümledeki konumlar›na göre, türleri de¤iﬂebilir. ‹kilemeler de …………… ‹S‹MLER …………… konumlar›na göre isim, s›fat veya zarf olarak kulla- zamirler n›labilir. …………… EYLEMLER zarflar Bu tabloda görüldü¤ü gibi; S›fatlar, isimlerin hemen önünde gelmekte ve onlar› nitelemekte (ya da göstermekte)dir. Zamirler, ismin yerini tutmakta (vekalet etmekte) ona ihtiyaç b›rakmamaktad›r. Edatlar, as›l görev olarak isimleri cümle içinde di¤er sözlere ba¤lamakta ve belirgin konum olarak isimler- den hemen sonra gelmektedir. 257

‹S‹M (AD) örnek soru çözüm O minicik kutu. Çocukken, seslerin hep o minicik kutunun içine s›fat s›fat ‹sim I II Kutu ismini niteleyen bu sözler s›fatt›r. \"minicik\" ni- doluﬂtu¤unu san›rd›m. Dü¤mesi çevrilince o, teliyor, \"o\" iﬂaret ediyor. Di¤er \"o\" ise \"kutu\" isminin III yerine kullan›lm›ﬂ: zamir. Bir kiﬂinin de¤il baﬂka bir varl›¤›n yerini tutuyor: iﬂaret zamiri. evimizi hoﬂ na¤melerle doldururdu. Cevap A Yukar›daki cümelelerde numaralanm›ﬂ sözcüklerin türleri aﬂa¤›dakilerin hangisinde s›ras›yla do¤ru ola- Bu basit giriﬂten sonra sözcük türlerini teker te- rak verilmiﬂtir? ker ö¤renebiliriz. I II III A) iﬂaret s›fat› niteleme s›fat› iﬂaret zamiri B) iﬂaret s›fat› belgisiz s›fat kiﬂi zamiri C) ‹ﬂaret zamiri niteleme s›fat› kiﬂi zamiri D) kiﬂi zamiri belgisiz s›fat iﬂaret zamiri E) iﬂaret s›fat› say› s›fat› kiﬂi zamiri ÖSS - 1999 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1, 2 ve 3. sorular› hemen çözelim. 11.2 ‹simler bir varl›¤› ya da kavram› karﬂ›lar. örnek soru Süet çizmeleri, ﬂampuanlar›, daktilo kursundan Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük, ald›¤› diploma, biraz ‹ngilizcesi, kal›nlaﬂt›r›l›nca sözcük türü bak›m›ndan ötekilerden farkl›d›r? Elizabet Taylor'unkine benzedi¤i söylenilen kaﬂlar›, kartpostal koleksiyonu, taksitle ald›¤› kürk, daha A) Yeni bir kitapl›k almas› gerekli. do¤rusu Engin ... dünyas› kayboldu birden. B) Bugünlerde sende bir durgunluk var. Mustafa KUTLU / Yoksulluk ‹çimizde C) A¤›r iﬂitti¤i için kulakl›k kullan›yor. Bu cümlede koyu yaz›lm›ﬂ olan sözcükler birer var- l›¤› ya da kavram› karﬂ›lad›klar›ndan isimdir. D) Yaln›zl›k en korktu¤u ﬂeydi. Aﬂa¤›daki cümlede belirtilenler de böyledir. E) K›ﬂl›k odun ve kömürünü yazdan ald›. Sobadan bir ç›t›rt› geldi. 1988 Yo¤urtçunun geç kalm›ﬂ, bezgin sesi duyuldu. Çalar saat bir kere vurdu, t›n›s› havada kald›. çözüm Yukar›da verilen örneklerde görüldü¤ü ﬂekilde her A, B, C, D seçeneklerindeki alt› çizili sözler bir varl›- ad; bir varl›¤›, bir kavram› veya olguyu karﬂ›l›yor. ¤›n veya durumun ad›d›r. E'deki ise bir varl›¤›n ad› K›saca, varl›klar› ça¤›rd›¤›m›z, onlara seslendi¤i- de¤il özelli¤idir; s›fatt›r. miz sözlere ad (isim) diyoruz. Cevap E Adlar› çeﬂitli yönlerden gruplara ay›r›yoruz: Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 4 ve 5. sorular› hemen çözelim. 258

‹S‹M (AD) 11.3 Varl›klara veriliﬂlerine göre isimler özelleﬂir: – Özel Adlar O s›ralarda sadece Alev ﬂiir yaz›yordu. / özel ad Ateﬂten zaman zaman mavi bir alev yükseliyordu. / tür ad› – Cins Adlar› Cins ad› olan her sözcük, o cinsin bütün bireyleri Bir tek varl›¤a verilmiﬂ ad, özel add›r. Ali, Zeynep, için tek tek kullan›labildi¤i gibi, (çokluk eki alarak ‹stanbul, Kosova, Kabataﬂ, K›rat, M›s›r, Hindistan, veya almadan) bütün bireylerini kapsayacak ﬂekil- ‹biﬂ'in Rüyas›, Yaban, Çile, Bir Bayrak Rüzgâr de genel anlamda da kullan›labilir. Bekliyor... Kurt ormanda yaﬂar. / Kurtlar Özel adlar›n s›n›fland›r›lmas›, \"Yaz›m\" konusunda ‹ﬂçi verilen ücretten memnun. / ‹ﬂçiler geniﬂçe anlat›lm›ﬂt›r. Ayn› duruma atasözlerinde de rastlar›z : Birçok kiﬂinin ad› ayn› olsa da kiﬂi adlar› tek tek Da¤ da¤a kavuﬂmaz, insan insana kavuﬂur. / Da¤lar özel add›r; çünkü her ad ayr› bir varl›¤› temsil eder. da¤lara, insanlar insanlara Cins adlar›, bir cinsten (türden) olan varl›klar›n Dan›ﬂan da¤lar aﬂm›ﬂ, dan›ﬂmayan düz yolda ﬂaﬂm›ﬂ. / hepsine birden verilen add›r : ateﬂ, ﬂehir, deniz, Dan›ﬂanlar, dan›ﬂmayanlar da¤, insan, koyun, pamuk, incir, tah›l... Baz› cins adlar›, bir varl›¤a isim olarak verilirse özel ad olur; Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 6 ve 7. sorular› hemen çözelim. 11.4 Varl›klar›n durumlar›na göre isimler na göre somut ya da soyuttur. – Somut adlar – su, hava, ›ﬂ›k, toprak, insan, ﬂehir, ses, taﬂ... – Soyut adlar – ak›l, sevgi, cennet, peri, özgürlük, bar›ﬂ, hayal, rüya... Beﬂ duyumuzla alg›lad›¤›m›z (madde halinde bulu- ‹lk sat›rdakiler somut, ikinci sat›rdakiler soyut nan) varl›klar somut, beﬂ duyumuzla alg›layama- add›r. d›klar›m›z (zihinde tasarlananlar) soyut varl›klar- d›r. Adlar, hangi varl›¤› karﬂ›l›yorsa onun durumu- Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 8. soruyu hemen çözelim. 11.5 Varl›klar›n say›lar›na göre isimler Çokluk anlam› Türkçede -lar, -ler ekiyle sa¤lan›r. (Bkz. ‹sim çekim ekleri) – Tekil adlar – Ço¤ul adlar çiçek, taﬂ, yi¤it... / çiçekler, taﬂlar, yi¤itler… – Topluluk adlar› Çokluk eki almad›¤› hâlde, birden çok (bazen say›- Tek bir varl›¤› karﬂ›layanlara tekil (teklik) ad, bir- s›z) varl›¤› karﬂ›layan adlar vard›r : topluluk ad›. den fazla varl›¤› karﬂ›layanlara ço¤ul (çokluk) ad denir. – sürü, tabur, orman, s›n›f, halk, ordu, millet... 259

Pages:

Filiz Turan

TURKCE

Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!

Create your own flipbook

TOP SEARCH

business design fashion music health life sports home marketing children

TURKCE

Description: TURKCE

Read the Text Version

Filiz Turan

TOP SEARCH

RELATED PUBLICATIONS