TURKCE

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR anlam›na göre cümleler s.411 olumlu cümle s.411 olumsuz cümle s.411 biçimce – anlamca olumluluk / olumsuzluk s.411 soru cümlesi s.412 olumlu – olumsuz soru cümlesi s.412 ünlem cümlesi s.412 flart cümlesi s.412 yükleminin yerine göre cümleler s.413 kurall› cümle s.413 devrik cümle s.413 eksiltili cümle s.413 yükleminin türüne göre cümleler s.414 isim cümlesi s.414 fiil cümlesi s.414 yap›s›na göre cümleler s.415 basit cümle s.415 birleflik cümle s.415 yan cümle s.415 iç cümle s.416 s›ral› cümle s.416 ba¤›ml› s›ral› cümle s.416 ba¤›ms›z s›ral› cümle s.417 ba¤l› cümle s.417 410

CÜMLE TÜRLER‹ Girifl Bu konunun iyi anlafl›labilmesi için; Bu konu dil bilgisinin kolay ve daha çok biçimsel – sözcük türlerindeki iki ana grubun (isim ve eylem özellikleri ön planda olan konular›ndan biridir. soylu sözcüklerin) ay›rt edilebilmesi Bu konunun ö¤renilmifl olmas› karfl›m›za ç›kan – cümlenin ögelerinin bulunabilmesi herhangi bir cümle hakk›nda; – fiilimsilerin ö¤renilmifl olmas› – isim ya da eylem cümlesi olma gereklidir. – kurall› ya da devrik cümle olma fiimdi konuya geçelim. / kurall› - olumlu - basit bir – olumlu ya da olumsuz cümle olma eylem cümlesi – basit, s›ral› ya da birleflik cümle olma yarg›lar›na do¤ru olarak varmakla ölçülebilir. 21.1 Anlam›na göre cümleler farkl› özellikler gösterebiliyor. a) Olumlu/Olumsuz (Olumluluk veya Olumsuzluk Bir cümlede, olumsuzluk belirten birden fazla ekin Bildiren) Cümleler ya da sözün bulunmas› cümlenin anlam›n› olumlu yapar. Bunlar, olumsuzluk ekleri ald›¤› için Bir iflin, bir oluflun, hareketin, yarg›n›n yap›laca¤›- biçimce olumsuz olumlu bir anlam ifade ettikleri n›, yap›ld›¤›n›, gerçekleflti¤ini ya da gerçekleflece- için anlamca olumlu cümlelerdir. ¤ini anlatan cümlelere olumlu; yap›lmayaca¤›n› anlatan cümlelere olumsuz cümle denir. Buna karfl›l›k hiç olumsuzluk unsuru bar›nd›rmad›- ¤› hâlde vurguyla olumsuz anlam yüklenmifl cüm- Dünya de¤ifliyor dostlar›m / olumlu cümle leler de vard›r. Bunlar görünüflte olumsuzluk unsu- Günün birinde, gökyüzünde art›k esmer lekeler göre- ru tafl›mad›¤›ndan biçimce olumlu, yüklendikleri meyeceksiniz. / olumsuz cümle anlam olumsuz oldu¤undan da anlamca olumsuz K›fl, saadetimizi tamamlamak için geliyor. / olumlu cümlelerdir. cümle Cümleler Anlamca Biçimce Cümlelerde olumsuzluk anlam›; \"-ma, -me -maz / - mez, -s›z/ -siz\" ekleriyle; \"ne... ne, sanki, yok, de- Olumlu / Olumsuz Olumlu / Olumsuz ¤il...\" sözleriyle ve vurgularla sa¤lan›r. Bu oyunu severek + + Ben gidersem saz›m sen kal dünyada izledim. Gizli s›rlar›m› aflikar etme. Lâl olsun dillerin, söyleme yâda Bu oyunu severek + + Garip bülbül gibi ahuzâr etme izlemedim. Nisan ay› geçerse, buralarda dikilen fidanlar tutmaz. Böyle basit oyunlar› ++ Okul binas› eski ve bak›ms›zd›. kim izlemek ister! Ne flair yafl döker, ne âfl›k a¤lar. Ne kendine faydan var ne de kimseye. Bu oyunu + + Sanki kendisi çok bilgili. ‹çinde eski neflesinden bir eser yoktu. izlememifl de¤ilim. Karfl›lafl›lan manzara pek iç aç›c› de¤ildi. Ö¤rencilerimize yeterli bir dil e¤itimi verebiliyor de- Örnekleri art›ral›m: ¤ildik. Anlamca olumlu, biçimce olumsuz cümleler: Bu konuda onunla ayn› fleyleri düflünmüyor de¤ilim. Çocuklar›n tav›rlar› yanl›fl say›lmaz. Gelecek tehlikelere karfl› haz›rl›ks›z olma. 411

CÜMLE TÜRLER‹ Anlamca Olumsuz, Biçimce Olumlu Cümleler: ‹flin böyle sonuçlaca¤›n› kim bilebilir? (kimse bile- Anlamca olumlu ya da olumsuz cümleler soru cümlesi haline getirildi- mez) ¤inde bunlara olumlu soru cümlesi ve olumsuz soru cümlesi denir. Bu kad›n sana hiç güvenir mi? (güvenmez) Evde ne fleker var ne çay. (ikisi de yok) c) Ünlem Cümleleri Onda böyle güzel düflünceler ne gezer. (yok) Ünlem cümleleri (flafl›rma, hayret, piflmanl›k, Bundan daha güzel elbise mi olur? (olmaz) korkma, sevinme, kuflku, k›zg›nl›k, özlem...) ifade eder. Bu cümleler ünlemlerin yard›m›yla, seslenifl- b) Soru Cümleleri lerle ve yo¤un duygu içeren sözlerle kurulur ve Bir fleyi soran, sorgulayan ya da cevap isteyen çeflitli mesajlar› öne ç›kar›r. cümlelerdir. Soru anlam›, soru ekiyle (-m›, -mi), soru s›fatlar›, soru zamirleri soru zarflar› ve vur- ‹mdat bo¤uluyorum! gu ile sa¤lan›r. Dur yolcu! (Bilmeden gelip bast›¤›n bu toprak...) S›fatlar, zamirler ve zarflar›n nas›l soru anlam› Mezarda emeklili¤e hay›r! oluflturduklar› ilgili bölümlerde verildi. (bkz. soru Arkadafl, yurduma alçaklar› u¤ratma sak›n! s›fatlar›, soru zamirleri, soru zarflar›) Gözlerime inanam›yorum! Bu kadar da olmaz ki!.. \"m›\", \"mi\" soru ekinin dilimizde kullan›m alan› çok Yeter! Art›k dinlemek istemiyorum. genifltir. Bu ek hangi sözden sonra gelirse o sözü sorgular ve vurgular. d) fiart Cümleleri fiart cümlesi, bir eylemin yap›lmas›n›n bir koflula I. Sizler, kütüphanenin temizli¤ini iki günde (flarta) ba¤l› oldu¤u cümlelerdir. bitirir misiniz? Anlatt›klar›n yanl›flsa, kimse sizi dinlemez. II. Sizler, kütüphanenin temizli¤ini iki günde Mutlu olacaksan gel. mi bitirirsiniz? ‹fllerimi bitirdi¤imde yard›m ederim ancak. Bu bölümü okudun mu konuyu bütünlük içinde kav- III. Sizler kütüphanenin temizli¤ini mi iki rars›n. günde bitirirsiniz? IV. Sizler mi kütüphanenin temizli¤ini iki günde bitirirsiniz? Soru eki yukar›daki cümlelerde s›ras›yla, örnek soru Afla¤›daki cümlelerin hangisi, anlamca olumludur? – eylemin yap›l›p yap›lamayaca¤›n› > yüklemi A) Bunu birtak›m kurallarla önlemek olur ifl de¤ildir. – eylemin zaman›n› > zarf tümlecini B) Adamca¤›z, sand›klar› kadar paral› de¤il. C) Gölün k›y›s›, filmdeki gibi güzel de¤il. – yap›lacak olan ifli > nesneyi D) Son roman›n›n dili öyle yal›n de¤il. E) Köyden kente göçmeyi o da istemiyor de¤il. – ifli yapacak olanlar› > özneyi 1983 sormufltur. Soru cümlesi kal›b›ndaki bütün cümleler, karfl›da- kinden cevap istemek amac›na yönelik de¤ildir. Bu tür cümlelere sözde soru cümlesi denilebilir. Bu koflturmacaya can dayan›r m›? (dayanmaz.) çözüm Zengin fakirin hâlini nas›l bilecek? (bilmez) Daha önce yapt›klar›n› görmedik mi! (gördük) Cümlede iki olumsuzluk unsuru varsa cümlenin anla- Biraz daha h›zl› yürüseniz olmaz m›! (h›zl› yürüyünüz) m› olumlu olur. E seçene¤indeki cümleyi inceledi¤i- Soru anlam›n› bazen vurguyla sa¤lar›z: mizde birden fazla olumsuzluk unsurunun oldu¤unu görüyoruz. \"... istemiyor de¤il\" Bu sözlerden \"isti- Kimseyi rahats›z etmediniz ya? yor\" anlam› ç›kmakta. Cevap E O fliirin yazar› sizdiniz ha? Bir daha olmayacak demifltiniz? (Niçin oldu?) 412

CÜMLE TÜRLER‹ örnek soru örnek soru Afla¤›daki cümlelerin hangisinde yüklem olumsuz ol- Afla¤›dakilerden hangisi bir ünlem cümlesidir? du¤u hâlde cümlenin anlam› olumludur? A) Ne kadar da yaramaz bir çocuk. A) Sizin nas›l çal›flt›¤›n›z› hiç bilmez miyim? B) Havalar yavafl yavafl ›s›n›yor. B) Bu toplant›ya siz de kat›lmaz m›s›n›z? C) Bu kitab› yeni ald›m. C) Nereye gidece¤ini size hiç mi söylemez? D) Yeme¤imi henüz yemedim. D) Geç kalaca¤›n›z› haber vermez misiniz? E) Yar›n geziye ç›kabiliriz. E) Hava güzel olsa da gelmez misiniz? ÖSS - 1993 ÖSS - 1988 çözüm çözüm A seçe¤inde yüklemde olumsuzluk eki \"-maz, -me\" \"Ne kadar da yaramaz\" ifedesi bir duyguyu ifade et- olmas›na karfl›n \"mi\" soru ekiyle yüklem olumlu hâle ti¤i için cümle, ünlem cümlesidir. getirilmifltir: ... hiç bilmez miyim → bilirim. Cevap A Cevap A Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 1, 2 ve 3. sorular› hemen çözelim. 21.2 Yükleminin yeri cümlenin anlam›n› etkiler. ‹flte, kara, sar›, ya¤l›, ar›k, bereketli toprak... Bir yaz sabah›; ar›, sinek, kufl sesi.../ Eksiltili (yüklemi Yüklemi sonunda bulunan cümlelere kurall› (düz) söylenmemifl) cümleler. yüklemi sonda olmayan (cümlenin herhangi bir ye- rinde olabilir) cümlelere devrik (kurals›z), yüklemi örnek soru olmayan cümlelere eksiltili cümle diyoruz. Afla¤›dakilerin hangisi, ögelerin dizilifli yönünden ku- rall› bir cümledir? Türkçenin cümle yap›s›nda öznenin baflta, tümleç- lerin ortada ve yüklemin sonda bulunmas› yayg›n- A) Bahar erdi, güller açt› burada. d›r. Ama anlat›m› tekdüzelikten kurtarmak, vurgu- B) Bahar çiçek çiçek gelince güzel! lar› sa¤lamak için zaman zaman devrik cümlelere C) Gözlerim yollarda geçti kaç bahar! yer verilir. Cümlenin tamamlanmas›n›n okuyucuya, D) Ömrümüzün son demi, son bahar›d›r art›k! onun hayal ve zihin dünyas›na b›rak›ld›¤› cümleler E) Bir ilkbahar sabah› güneflle uyand›n m› hiç? (eksiltili) ise anlat›m› daha da güçlendirir, gelifltirir. 1991 Bir çay›rl›¤a varm›flt›m. Bir çocuk boylu boyunca çim- lerin üstüne yatm›flt›. Selviler, Arnavut köyüne do¤ru çözüm bir fleyler m›r›ldan›p dururdu. / Kurall› cümleler. B seçene¤i d›fl›ndaki cümlelerde yüklemler cümlenin Y›ld›zlar sar›lm›flt› a¤açlara. Onun, akflamlar›, bir kahveye girdi¤ini görmemiflti hiç sonunda olmad›¤› için bu cümleler devriktir. B seçe- kimse. Bu baflar› sizlere aittir asl›nda. / Devrik cümleler. ¤indeyse yüklem cümlenin sonunda oldu¤undan bu, Evet, her incelik, her duygu bu sözdeydi. Bu sözde bil- kurall› bir cümledir. gi, bu sözde... Y›ld›zl› Hint geceleri, Ganj Nehri, timsahlar, mabetler, Cevap B filler... Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 4 ve 5. sorular› hemen çözelim. 413

CÜMLE TÜRLER‹ 21.3 Yüklemi oluflturan söz, isim ya da fiil olabilir. örnek soru Cümlelerin yüklemleri ya çekimli eylemlerden ya Afla¤›daki atasözlerinden hangisi, yüklemine göre da isim soylu sözcüklerden oluflur. Yüklemi çekim- ötekilerden farkl›d›r? li (kifli ve kip eki alm›fl) eylemlerden oluflanlara eylem cümlesi, di¤erlerine isim cümlesi diyoruz. A) Gönül kimi severse güzel odur. Sonbahar, Anadolu'yu kurflun yüklü bulutlar ve ürpeti- B) Göz görür, gönül ister. ci rüzgârlarla tar›yordu. / eylem cümlesi Ürün boldu. / isim cümlesi C) Her damardan kan al›nmaz. Halk›n büyük ço¤unlu¤u karar›n› vermiflti. /eylem cümlesi D) Az› bilmeyen ço¤u hiç bilmez. Fakat beride sallant›l› y›¤›nlar vard›. / isim cümlesi Bu kitab› okumam› isteyen sendin. / isim cümlesi E) ‹flten artmaz, diflten artar. Düne göre iyi gibiyim. / isim cümlesi Bir süre daha düflünmen gerekir. / fiil cümlesi ÖSS - 1995 ‹sim cümlelerinde yüklemler ek eylem al›r. çözüm Yüklemleri inceleyelim: Çocuklar zay›ft›, hava so¤ukmufl, su berrakt›r... ... ister çekimli eylem Ek eylem ekinin düfltü¤ü de olur. ... al›nmaz ... bilmez Çocuklar zay›f, hava so¤uk, su berrak... ... artar Cümleleri türüne göre ay›rt ederken iki ayr›nt›ya Bunlar eylem cümlesidir. daha dikkat edelim: – “de¤il” sözü isim cümlelerinin yüklemlerinde ... o dur } isim soylu sözcük. (zamir) Dolay›s›yla bu de yer alabilir, eylem cümlelerinin yüklemlerin- cümle isim cümlesidir. de de. Cevap A Hikâye yazmak zor bir ifl. / Hikaye yazmak zor bir ifl de¤il. / isim cümlesi örnek soru Hikâye kolay yaz›lm›yor. / Hikâye kolay yaz›l›yor de¤il. / eylem cümlesi Yeryüzünde ‹stanbul kadar güzel bir kent bulmak çok güç. Ay›rt etmek için \"de¤il\" sözünün olmad›¤›n› varsa- yarak yüklemin türüne bakal›m. Bu cümle ile ilgili afla¤›daki yarg›lardan hangisi yan- – Çift tabanl› (isim ve eylem kökü olan) sözlerin l›flt›r? olmas›: A) Ad cümlesidir. Usulca bekçinin yan›na vard›. / eylem cümlesi B) Bileflik sözcük kullan›lm›flt›r. Elinde, dedesinden kalma bir mavzer vard›. / isim C) Adeyleme yer verilmifltir. cümlesi D) Belgisiz s›fat kullan›lm›flt›r. Bunalt›c› s›caklara, uzun günlere ra¤men sessiz bir E) Ba¤laç vard›r. yazd›. / isim cümlesi Mektubunu karalad›, y›rtt›; bir daha yazd›. / eylem ÖSS - 2001 cümlesi çözüm Yüklem, eylemden oluflmuyor; ad cümlesidir. Birleflik sözcük kullan›lm›fl: yeryüzü. Adeylem var: bulmak. Belgisiz s›fat var: güzel bir kent. Ba¤laç yok. Cevap E Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 6, 7 ve 8. sorular› hemen çözelim. 414

CÜMLE TÜRLER‹ 21.4 Bir cümle tek yarg› tafl›yabildi¤i gibi daha fazla yarg› da tafl›yabilir. I. Bahar umutlar›m›z› tazeliyor. Kendimizi bir çiçek denizinin ortas›nda bulduk. Her trenin bir baflka anlam› vard› buradakiler için. II. Bahar umutlar›m›z› tazelemek için geliyor. ‹stasyonda sabahlad›k ailece. III. Bahar umutlar›m›z› tazeliyor, hayat›m›z› renklendiri- b) Birleflik Cümle: Bu cümleler birden fazla yarg› yor. tafl›r. Yarg›lar›n biri, yüklemdir; di¤eri ise bir filimsi, ki ba¤lac› ile kurulmufl bir cümle parçac›¤› ya da IV. Bahar umutlar›m›z› tazeliyor ama bunlar, çabucak flart kipiyle çekimli bir eylemdir. Örneklerde üçünü karamsarl›¤a dönüflüyor. de görelim: Bu cümlelerin yap›ca birbirinden farkl› özellikte Senin bir hatan olmad›¤›n› biliyoruz. oldu¤unu görüyoruz. Bunlar, s›ras›yla, basit, birle- s›fat-fiil yüklem flik, s›ral› ve ba¤l› cümlelerdir. ‹nceleyelim: Zaman zaman kendini dinlemek iyidir. ‹lk cümle: Tek yarg›, tek yüklem var; yan cümle isim-fiil yüklem yok. ‹kinci cümle: Birden fazla yarg›, tek yüklem var; Öyle iyi ki baflkalar›n› kendinden önce düflünür. yan cümle var. ba¤laç (I. Bahar aflk›m›z› tazeliyor. II. Bahar geliyor.) Yüre¤ini dinlersen do¤ru karar verirsin. flart kipiyle Üçüncü cümle: Birden fazla yarg› var. Birden faz- çekimli fiil la yüklem var. (Virgülden önceki ve sonraki bö- lümler) Örneklerde gördü¤ümüz gibi içinde fiilimsi bulu- Dördüncü cümle: Birden fazla yarg›, yüklem var. nan, hâliyle birden fazla yarg› tafl›yan (Her fiilim- Birbirine ba¤laçla ba¤lanm›fl. (\"ama\"dan) önceki siyi bir yarg› olarak düflünelim.) birleflik cümlelere ve sonraki bölümler) giriflik birleflik cümle deniyor. “ki” ba¤lac› ile fiu örnekleri de inceleyelim. kurulanlar ki’li birleflik flart kipiyle kurulanlar da flart birleflik cümlesi ad›n› al›yor. I. Ad›, âdeta kiflili¤ini yans›t›yordu. / Basit cümle Kimi birleflik cümlelerin al›nt› cümlelerle olufltu¤u II. Ad›n› amcas›na dan›flarak koymufllard›. / Birle- görülür. Bir cümle ve bunun içinde bir al›nt› yer flik cümle al›r. (Konuflmas›na: “Bu yaflad›¤›m en güzel anlar- dan biri.” diye bafllad›.) Bu tür birleflik cümlelere III. Ad›, âdeta kiflili¤ini yans›t›yordu, cesur, gözü de iç içe birleflik cümle ad› verilir. pek anlam›na geliyordu. / S›ral› cümle Yan cümle, birleflik cümleler konusunda önemli IV. Konuyu ayr›nt›s›yla anlatt› ve örnekler çözdü. / bir kavramd›r. Fiilimsi ile öbekleflerek kurulmufl Ba¤l› cümle cümle parçac›klar› yan cümlelerdir. “Sabah er- kenden gelmenizi istiyorum.” cümlesindeki alt› çi- Tan›mlayal›m: zili bölüm, isim–fiille kurulmufl bir yan cümledir ve Tek yarg›, ifl, olufl, hareket (yani eylem) içeren nesne görevindedir. cümlelere basit; birden fazla yarg› içeren cümle- lere birleflik; art arda s›ralanm›fl birden fazla cüm- “Hiç düflünmeden teklifi kabul ettim.” cümlesin- lenin virgül ya da noktal› virgülle ba¤land›klar› deyse zarf tümleci görevinde bir yan cümle kulla- cümlelere s›ral›, ba¤laçla ba¤land›klar› cümlelere n›lm›flt›r. ba¤l› cümle denir. Bir cümledeki yarg› say›s›; yan cümle say›s› + yük- fiimdi yap›lar›na göre cümleleri ayr›nt›l› olarak ta- lem alarak düflünülmelidir. n›yal›m: Birden fazla filimsinin tek yan cümle kurdu¤u gö- a) Basit Cümle: Türkçede tek yarg› tafl›yan ve o da rülebilir. yüklemlerinde olan cümleler vard›r. Bunlarda fiilim- si, flart kipiyle çekimlenmifl eylemler vb. bulunmaz. 415

CÜMLE TÜRLER‹ Kimseyi üzmemek için olanlar› unutmay› tercih etmifl. ‹ç içe birleflik cümlelerde yan cümle de¤il iç cüm- le söz konusudur. isim–fiil s›fat-fiil isim-fiil temel cümle nesne (Cümledeki yarg› say›s› dörttür.) |——————————————————————————————————————————| Atalar›m›z: \"Bükemedi¤in bile¤i öp.\" demifller. Örneklerimizi art›ral›m. iç cümle Yürürken aya¤› tak›l›p düfltü. 1. yan cümle 2. yan cümle temel cümle ‹ç cümle genellikle temel cümlenin tek ögesi için- de yer al›r. (Burada temel cümlenin nesnesidir.) Bu cümlede üç yarg› vard›r: 1. yürüyordu. Bu cümle flöyle de yaz›labilir: 2. aya¤› tak›ld›. 3. düfltü. Atalar›m›z, bükemedi¤in bile¤i öp, demifller. Görüldü¤ü gibi birleflik cümlelerde as›l yarg› Refik Halit, Abant Gölü'nü anlat›rken: \"Çam orman- ya da ifl, olufl, hareket bir yan cümle taraf›ndan lar› aras›nda en fazla zevkimi okflayan yeni sürgün- tamamlan›yor. ler oluyordu.\" diyor. temel cümle Bu cümlede bir iç (t›rnak içindeki bölüm), bir te- mel cümle (R. Halit,diyor) ve bir de yan cümle A¤açlardan biri daha kütürdeyerek y›k›ld›. (Abant Gölü'nü anlat›rken) var. Ayr›ca iç cümle de yan cümle temel ve yan cümlelerden olufluyor. Bu cümlede iki fley anlat›l›yor. c) S›ral› Cümle: S›ral› cümleler de birden fazla yar- g› tafl›r, t›pk› birleflik cümleler gibi. Ancak birleflik 1. A¤açlardan biri daha kütürdedi. cümlelerde tek yüklem vard›r ve di¤er yarg›lar fii- 2. A¤açlardan biri daha (bu hâlde) y›k›ld›. limsilerden gelir. S›ral› cümlelerinse birden fazla yüklemi vard›r. Yani en az iki cümle virgülle ba¤la- Tabiat›n mükemmelli¤i karfl›s›nda hayrete düflen ya- narak s›ral› cümle oluflturur. zarda, daha sonra bunun hayranl›¤a döndü¤ünü gö- rüyoruz. Bu cümlede anlat›lanlar: Geceler iyice uzad›, gündüz gezmelerinin saatleri k›sald›. 1. Yazar, tabiat›n mükemmelli¤i karfl›s›nda yüklem yüklem hayrete düflüyor. 2. Daha sonra bu (hayret) yazarda hayranl›¤a ‹flimi yar›m saat önce bitirdim, geliyorum. dönüyor. yüklem yüklem 3. Biz (bu iki durumu) görüyoruz. — S›ral› cümleler, aralar›na virgül yerine nokta Dolay›s›yla bu cümlede iki yan cümle ve bir te- konularak iki ayr› cümle hâline getirilebilir. mel cümle var. Vaktiyle bu adaya bu zamanda kufllar u¤rard›, canl› Cümle içinde geçen koflullu eylemler (dilek canl› öterdi. flart kipiyle çekimlenmifl eylemler) eylemsiler gibi yan cümle kurar. fiart birleflik cümlelerinin Bu cümlede (,) yerine nokta konularak cümle de yan cümleleri vard›r. ikiye ayr›labilir. Koflarsa yetiflir. — S›ral› cümlelerde öge ortakl›¤› olabilir. Bu tür cümlelere ba¤›ml› s›ral› cümleler diyoruz. yan cümle temel cümle Çad›rlardaki insanlar oturmufl, kimi körük sallar, ki- Dürüst insanlara yard›m edilirse, mi tencere kalaylar, kimi tepsi dö¤er. / özneler ortak yan cümle Üç gün önce lise ö¤retmenini görmüfl, evine davet etmiflti. / özne ve nesneleri ortak yanl›fll›klar yayg›nlaflamaz. temel cümle 416

CÜMLE TÜRLER‹ ‹htiyarlara nazik davranmal›, sayg› gösterilmeliyiz. / örnek soru özne ve dolayl› tümleçleri ortak \"Ya¤mur, hafiften hafiften çiseleyerek ya¤›yordu.\" — S›ral› cümlelerde herhangi bir öge ortakl›¤› ol- cümlesinin niteli¤i, afla¤›dakilerden hangisidir? mayabilir. Bunlara ba¤›ms›z s›ral› cümle diyoruz. A) Bileflik - düz - olumsuz - isim Kar ya¤maya bafllad›, çocuklar heyacanla d›flar› f›r- B) Bileflik - düz - olumlu - fiil lad›lar. C) Bileflik - devrik - olumlu - isim D) Basit - düz - olumlu - fiil Rüzgâr havay› serinlefltirdi, akflam yak›nd›r. E) Basit - devrik - olumlu - isim ç) Ba¤l› Cümle: Birden fazla yüklemi olan cümlele- 1975 rin virgülle ba¤lanmas›yla s›ral› cümle olufltu¤unu söylemifltik. E¤er böyle cümleler virgülle de¤il de çözüm çeflitli ba¤laçlarla ba¤lan›rsa bu cümleler ba¤l› cümle ad›n› al›r. Birden fazla yarg› bildirdi¤i için (çiseleme / ya¤ma) Çok s›cakt› bu yüzden erken döndük. birleflik, yüklemi sonda oldu¤u için düz, olumlu bir Erken gelece¤im yaln›z toplant›ya kat›lamam. Seni arad›m hatta annene not b›rakt›m. durum bildirdi¤i için olumlu, yüklemi çekimli bir ey- lem oldu¤u için fiil cümlesidir. Cevap B Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1’in 9, 10, 11, 12, 13 ve 14. sorular› ile Kavrama Testi 2’nin tamam›n› hemen çözelim. 417

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Cümleleri flu bafll›klar alt›nda ele al›yoruz: Anla- 7. Basit yap›l› cümleler tek yarg› tafl›r. Bunlar birle- m›na göre, yükleminin yerine ve türüne göre, ya- flik cümleler gibi fiilimsi, flart kipi vb. içermez. Ya- p›s›na göre. ni yan cümleleri bulunmaz. 2. Anlam›na göre cümleler, olumlu ve olumsuz cüm- 8. Yan cümle birleflik cümlelerle ilgili bir kavramd›r. leler olarak karfl›m›za ç›kabilir. Olumluluk ve olum- Fiilimsilerle ya da flart kipiyle çekimlenmifl fiiller- suzluk anlamca ve biçimce de¤erlendirilmelidir. le oluflturulur. 3. Olumsuzluk kelime ya da eki tafl›mayan cümleler, 9. Birleflik cümleler yan cümle içerir, birden fazla anlamca da biçimce de olumludur. yarg›lar› vard›r. Yan cümleleri fiilimsi ile kurul- mufl olanlara giriflik; flart kipiyle kurulmufl olanla- 4. Olumsuzluk kelime ya da eki tafl›yan cümlelerse ra flartl› birleflik; ki ba¤lac› ile kurulmufl olanlara anlamca da biçimce de olumsuzdur. Ancak bun- ise ki’li birleflik cümle denir. lar›n da iki olumsuzluk unsuru bar›nd›rmas› söz konusu olabilir. Bu durumda cümle, biçimce 10. ‹ç içe birleflik cümleler de bir birleflik cümle türü- olumsuz ama anlamca olumludur. dür. Bunlarda al›nt›lanm›fl bir cümle vard›r ve bu iç cümle ad›n› al›r. 5. Yükleminin yerine göre cümleler, devrik, kurall› ve eksiltili olarak adland›r›l›r. Devrik cümlelerin 11. S›ral› cümleler birden fazla yüklemi olan cümle- yüklemi düz (kurall›) cümlelerinki gibi sonda de- lerdir. Bunlar virgülle ba¤lanm›fl iki ya da daha ¤il, ortada ya da bafltad›r. Eksiltili cümlelerin ise fazla cümleden oluflur. Bir ya da birkaç ögeleri yüklemi yoktur, cümle yar›m kalm›fl, yarg› ta- ortak olan cümlelerle kurulanlara ba¤›ml›, öge mamlanmam›flt›r. ortakl›¤› bulunmayanlara ba¤›ms›z s›ral› cümle denir. 6. Yükleminin türüne göre iki tür cümle vard›r: ‹sim ve fiil cümleleri. Yüklemi isim soylu sözcük olan- 12. Ba¤l› cümleler, ba¤laçla ba¤lanm›fl iki cümleden lar isim cümlesi; fiil olanlarsa fiil cümlesidir. oluflur. S›ral› cümleden farklar› da bu ba¤laçt›r. 418

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi 1 ( 21.1 - 21.4 ) Kavrama Testi 2 ( 21.1 - 21.4 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmufl Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 419

KAVRAMA TEST‹ 1 1. Afla¤›dakilerin hangisi emir cümlesi de¤ildir? 5. Afla¤›dakilerin hangisi anlam›na göre olumsuz, yük- A) Ara ve bana ne zaman dönece¤ini bildir. lemin yerine göre devrik cümledir? B) B›rak art›k bu çocukça tav›rlar› A) Arabac› bozuk yollara ald›rmadan h›zlan›yordur. C) Bu yapt›¤›n hata sana pahal›ya mâl olacak B) Ya¤murun dinmesini beklemezsek geç kalmay›z. D) Sak›n, buralara bir daha gelme C) Erkenden gelmifller belki bir yard›mlar› dokunur E) S›radaki konuflmay› dikkatle dinleyin diye. D) Durumu iyice a¤›rlaflt› bu üzücü haberi ald›ktan 2. Afla¤›daki cümlelerin hangisi biçimce olumsuz, an- sonra. lamca olumludur? E) Hiç k›r›lmad›m do¤um günümü unutmufl olman›- A) Buraya kadar yürümekle iyi yapt›¤›n› düflünmüyo- za. rum do¤rusu. B) Olaylar›n böyle sonuçlanaca¤› ta bafl›ndan belliydi. 6. Kula¤›, her an çalabilecek olan kap› zilindeydi. C) O kadar kiflinin ›srar›na ra¤men bir kez bile u¤ra- Bu cümleyle ilgili afla¤›dakilerin hangisi do¤rudur? mad› yan›m›za. A) Yan cümle özne görevindedir. D) Daha iyilerini gördü¤üm bu filmi be¤enmedi¤imi B) ‹sim cümlesidir. söyleyemem. C) Devrik cümledir. E) Bu kasabada her fley fazlas›yla de¤iflmifl. D) Özne tamlayan› düflmüfl, s›fat tamlamas›d›r. E) Yüklem bir ba¤-fiil grubudur. 3. Afla¤›dakilerin hangisi anlamca olumlu, biçimce olumsuz bir cümledir? 7. Afla¤›dakilerin hangisi devrik, olumsuz bir eylem A) Bu ihmalin nelere yol açaca¤›n› hiç düflünmüyor! cümlesidir? B) Aday olmay› düflünsem bunu gizleyecek de¤ilim. A) Sonunda sen de bizimle gelmeye karar verdin her- C) Yazd›klar›n›z› ben dahil kimse okuyamad›. hâlde. D) Çocuklar›n›n baflar›l› olmas›n› kim istemez! B) Y›llar sonra yine bizlerle olman çok güzel asl›nda. E) Elinizdeki imkânlar› iyi de¤erlendirdi¤iniz söyle- C) Bütün gece devam eden ya¤mur gündüz de din- nemez. mek bilmedi. D) Hayat›ndaki bunca kar›fl›kl›¤a ra¤men bana za- 4. Afla¤›dakilerin hangisi eksiltili bir cümledir? man ay›rman çok ince bir davran›flt›. A) Bu kadar haks›zl›¤a göz yumacak de¤il ya E) Bizim çocuk okula gitmek istemiyor son zaman- B) Bekler ve bafllar konuflmaya ans›z›n larda. C) Kaybetti¤imiz zaman› yeniden kazanamam›z im- kâns›z D) Elimden giden f›rsatlar› yakalay›m desem de E) Kulak ver de, hocadan bir fleyler ö¤ren 420

CÜMLE TÜRLER‹ 8. (I) Çevremizdeki herkesi olumsuz düflünen, kötü ni- 11. I. Sabah›n erken saatlerinde evden ç›kt›, bir daha yetli insanlar olarak alg›lay›p bu düflünce ile davra- da dönmedi. n›fllar gelifltirmemiz do¤ru bir tutum de¤ildir. (II) An- cak davran›fllar›na bakarak kötü niyetli oldu¤unu dü- II. Saçlar›n çok uzam›fl, bu s›caklarda seni rahats›z flündü¤ümüz kiflilere karfl› da tepkisiz kalamay›z. (III) eder. Hangi durumlarda nas›l tepkiler verece¤imizi önce biz bilmeliyiz. (IV) Bu do¤rultuda sa¤duyulu olmal› III. Tüm sorular› do¤ru cevaplayarak s›navda birinci ve mant›kl› tutumlar gelifltirmeliyiz. (V) Zaten tümüy- oldu. le tepkisiz olamay›z, bu öncelikle kendimize yapt›¤›- m›z bir haks›zl›k olur. IV. Bafl›ndan geçen o ac› olaydan sonra kimseye gü- venemiyordu. Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisi yükle- minin türüne göre ötekilerden farkl›d›r? V. Birkaç saatten beri evde bizi bekliyormufl. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Numaralanm›fl cümlelerin hangileri birleflik yap›l›d›r? A) I. ve III. B) I. ve IV. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) IV. ve V. 9. Oyuncaklardan uzak düfltü¤ümüz çocuklu¤umuzda 12. I. K›sa bir ara verdikten sonra toplant›ya devam kar, bafll› bafl›na bir e¤lence ve oyun kayna¤›yd›. edece¤iz. Bu cümlenin özellikleri afla¤›dakilerin hangisinde ve- II. B›rak da herkes bildi¤i ifli yaps›n. rilmifltir? III. Uyumsuz davran›fllar›yla birlik beraberli¤imizi A) Basit – devrik – olumlu – isim ve çal›flma azmimizi zedeliyordu. B) Birleflik – kurall› – olumlu – isim IV. Ald›¤›n yeni elbise sana biraz büyük gelmifl galiba. C) S›ral› – kurall› – olumlu – fiil V. Gözlerini iri iri açarak üzerime yürümeye kalk›flt›. D) Basit – kurall› – olumsuz – fiil E) Birleflik – devrik – olumsuz – fiil Numaralanm›fl cümlelerin hangisi basit yap›l›d›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 13. Afla¤›dakilerin hangisi birleflik bir ad cümlesidir? A) Herkesin kendine göre bir sorunu vard›r. B) Bir ara d›flar› ç›k›p seninle al›flverifl yapal›m. C) Bu yerlere gelmemde ailemin eme¤i çok büyüktür. D) Biraz gezelim, yeme¤i ondan sonra yeriz. E) Anlatt›klar›na bak›l›rsa sen de haks›z say›lmazs›n. 10. ‹nsanlar›, mekânlar›, kurallar› k›saca bütün iklimiyle 14. Birleflik cümleler birden çok yarg› içerir. Birleflik cümle oluflturman›n çeflitli yollar› vard›r. Bunlardan kendine mahsus bir âlemi yaflayan ve yaflatan çarfl›, biri de cümlede fiilimsiye yer vermektir. sabahtan akflama kadar besleyip durdu¤u flehrin ay- Afla¤›dakilerin hangisi bu aç›klamay› örnekleyen bir nas›yd›. birleflik cümledir? Bu cümleyle ilgili olarak afla¤›dakilerin hangisi yan- A) Günefl çekilince bahçede çay içelim. l›flt›r? B) Kitab› okursan›z daha rahat konuflabiliriz. A) Kurall› bir isim cümlesidir. B) Anlamca olumludur. C) Sabahlar› simitçinin sesiyle uyan›r, taze simitler al›rd›k. C) Yüklem bir söz öbe¤idir. D) Hava o kadar güzel ki insan evde duram›yor. D) Basit yap›l› bir cümledir. E) Dostlar›m›n mektuplar›n› otuz y›ld›r özenle sakl›- E) Özne ve yüklem oluflmaktad›r. yorum. C-D-D-D / E-B-E / A-B-D / D-C-C-A 421

KAVRAMA TEST‹ 2 1. (I) Fil avc›lar›n›n koca filleri dize getirirken uygula- 4. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde birden fazla yarg› d›klar› yöntemi duymuflsunuzdur. (II) Koca fili için- yoktur? den ç›kamayaca¤› bir çukura hapsediyorlar. (III) Ön- A) Akflam üzeri kitapç›lara u¤ray›p yeni ç›kanlara ce siyah pelerinli adam geliyor ve file bir hafta bo- göz att›m. yunca eziyet ediyor; sonra beyaz pelerinli adam B) Spor yapmak yaln›z beden de¤il ruh sa¤l›¤›na da geliyor file flefkatle yaklafl›yor. (IV) Filin beyaz pele- iyi geliyor. rinli adama güven duymas› sa¤lan›yor. (V) Çukuru- C) E¤er siz de evet derseniz yar›n devam edelim gö- nun içinden filin ç›kabilece¤i bir yol aç›l›yor ve be- rüflmelere. yaz pelerinli adam önde, koca fil arkada istenilen ye- D) Baz› romanlar›n› sadelefltirdi ve yeniden yay›mlad›. re götürülüyor. E) Eski mahallemizde küçük bir dükkân iflletiyormufl. Bu parçada numaralanm›fl cümlelerle ilgili olarak 5. Afla¤›dakilerin hangisi ba¤l› cümledir? afla¤›dakilerin hangisi söylenemez? A) Hemen bayraml›klar›m› giydim, çok heyecanl›y- d›m. A) I. cümlede zarf-fiilin oluflturdu¤u yan cümle, zarf B) Elektrikler kesilince en sevdi¤im filmi izleyeme- tümleci görevindedir. dim. C) Bu konuda söz veremem çünkü benim yetkilerimi B) II. cümle yap› bak›m›ndan giriflik birleflik cümledir. afl›yor. D) Çocuklar›n aileleriyle görüflüp ço¤unu ikna ettik. C) III. cümleyi oluflturan bütün yüklemler anlamca E) Bunun s›radan bir h›rs›zl›k olmad›¤› belli, araflt›ra- olumludur. ca¤›z. D) IV. cümle iki ögelidir. 6. Bir bölgedeki insanlar›n giyim tarzlar› üzerinde iklim koflullar›n›n önemli bir etkisi vard›r. E) V. cümle ba¤l› cümledir. Bu cümlenin özellikleri afla¤›dakilerin hangisinde ve- rilmifltir? 2. Haziran ortas›ndan itibaren Sivas'ta tatl› bir yaz mevsi- A) basit - isim - olumlu - kurall› mi bafllar. Kim ne derse desin, Türkiye'de yaz mevsimi- B) birleflik - isim - olumlu - kurall› nin en güzel yafland›¤› yerdir Sivas. Yetmifllik ihtiyarla- C) basit - fiil - olumlu - devrik r›n kemiklerini ›s›tacak kadar s›cak ama kendinizi bir D) basit - isim - olumsuz - kurall› gölgeli¤e att›¤›m›zda hemen ferahlayaca¤›n›z kadar E) birleflik - isim - olumlu devrik güzel bir yaz, eylül ortalar›na kadar hükümran olur. Ye- di ay kadar süren amans›z Sivas k›fl›n›n zulmünden kur- 7. Günler önce yer ay›rtt›m, gitmek zorunday›z. tulan Sivasl›lar, yine bu flehirde ferahlamak ister. Bu cümleyle ilgili olarak afla¤›dakilerin hangisi yan- l›flt›r? Bu parçada afla¤›daki cümle türlerinin hangisi yoktur? A) Ba¤›ms›z s›ral› cümledir. B) ‹kinci cümlede yan cümle vard›r. A) Devrik cümle B) ‹sim cümlesi C) ‹lk cümle iki ögelidir. D) ‹lk cümle basit yap›l›d›r. C) Basit cümle D) S›ral› cümle E) ‹ki cümle de fiil cümlesidir. E) Ba¤l› cümle 3. (I) Bazen bir konuyu günlerce kafamda tasarl›yorum hatta bu tasarlama ifli bazen aylara, y›llara yay›l›yor. (II) Öyle ki befl y›ld›r kafamda tasarlad›¤›m bir öykü- yü bile yazm›fl de¤ilim. (III) Kaç kere ça¤›rd›m onu kalemimin ucuna, kaç kere, gelecek, dedim, gelme- di. (IV) fiiir gibi kaypak de¤ildir öykü, öyle her önüne ç›kana gönlünü kapt›rmaz. (V) Hele bir de güzel ol- duysa, mecnun eder yazar›n›, aflk› k›vama gelmediy- se asla sunmaz kendini. Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisi ba¤l› cümledir? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 422

CÜMLE TÜRLER‹ 8. Afla¤›daki cümlelerin hangisi yap›s›na göre ötekiler- 11. l. Bu spora merak›m on üç y›l önce yani on befl ya- den farkl›d›r? fl›ndayken bafllad›. A) Hükümetin ald›¤› önlemler bölgede iflsizli¤i azaltt›. ll. Da¤›c›l›k disiplinli ve so¤ukkanl› olmay› gerekti- riyor. B) Burs kazan›p yurt d›fl›nda e¤itime devam etmek is- tiyor. lll. Ekibimle birlikte kat›ld›¤›m›z kurtarma çal›flma- lar› da oldu. C) Çocuklar›n e¤itiminde anne baban›n rolü çok önemlidir. lV. Bu t›rman›fl› ilk ve tek deneyen da¤c› ne yaz›k ki yaflam›n› yitirdi. D) Misafirler gelmeden bütün haz›rl›klar› tamamla- mal›y›z. V. Gençlerin bu spora merak› son y›llarda daha da artt›. E) Yaz aylar› kurak geçince çiftçi topra¤›ndan yete- rince faydalanam›yor. Numaralam›fl cümlerin hangileri basit yap›l›d›r? A) l. ve lV. B) l. ve V. C) ll. ve III. D) ll. ve V. E) lll. ve lV. 9. (I) 9.15 vapununu kaç›rmamak için kofltum. (II) Va- 12. l. Edebiyat›n gücünü küçümsemek hiç do¤ru de¤il. purun bo¤uk sesi art›k geç oldu¤unu söylüyordu. (III) Bir gazete ald›m ve flöyle bir kar›flt›rd›m sayfala- ll. Kocamustafapafla deyince, Yahya Kemal'in fliiri, r›. (IV) Üçüncü sayfadaki foto¤rafa flaflk›nl›kla bakt›m. birçoklar›n›n akl›na semtten önce gelir. (V) Trafik kazas›nda a¤›r yaraland›¤› söylenen adam benim okul arkadafl›md›. Bu cümlelerle ilgili olarak afla¤›dakilerden hangisi tü- müyle do¤rudur? Bu parçadaki numarlanm›fl cümlelerle ilgili olarak afla¤›dakilerin hangisi söylenemez? l Il A) Olumsuz isim cümlesi Birleflik yap›l› cümle A) l. cümle fiil cümlesidir. B) Olumsuz fiil cümlesi Basit yap›l› cümle B) ll. cümlede nesne görevinde yan cümle vard›r. C) Basit yap›l› cümle Olumsuz fiil cümlesi C) lll. cümle ba¤l› cümledir. D) Ba¤l› cümle Birleflik yap›l› cümle D) lV. cümle giriflik birleflik cümledir. E) Birleflik yap›l› cümle S›ral› cümle E) V. cümlede iki ögeli birleflik yap›l› bir cümledir. 10. Afla¤›dakilerin hangisi ba¤›ml› s›ral› cümledir? 13. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde dolayl› tümleç görevinde yan cümle vard›r? A) ‹ki köy aras›nda kavga ç›kt›, iki kifli yaraland›. A) Dedesinden kalan tarlalar› üç kurufla satt›¤›n› söy- B) Tören alan›n› bayraklarla süsledik, her fley mü- lediler. kemmel oldu. B) Köyden kente yo¤un bir göçün yafland›¤› o y›llar- C) Gazetcilerin sorular›n› cevaps›z b›rakt›, h›zla da ailem de Ankara'ya gitmifl. uzaklaflt›. C) Babam memur oldu¤u için çocuklu¤umda Anado- D) Yar›flmac›lar aras›nda kardeflim de var, herkes ona lu'yu gezdim. çok güveniyor. D) Halk kendi sorunlar›na yetkililerin ilgisiz kalma- E) Yüzücülerimizden biri sakatland›, sa¤l›k ekibi ilk s›ndan yak›n›yor. müdahaleyi yapt›. E) Yapt›¤›m›z yat›r›mlar, bölge halk›n›n baz› sorun- lar›na çözüm olacak. A-E-A / E-C-A-E / C-D-C / B-A-D 423

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUfi SORULAR 1. (I) 1995 sonbahar›yd›, çantamda foto¤raflar var, New 3. Ba¤›ms›z s›ral› cümlelerde her cümlenin öznesi, tüm- York uça¤›nday›m. (II) ‹lk defa biniyormuflças›na heye- leci, yüklemi ayr›d›r. Cümleler yaln›zca anlam iliflki- canlanarak pencere kenar›ndaki koltu¤uma yerlefliyo- si nedeniyle bir arada bulunur. rum. (III) Çantamda yeni bir Anadolu Medeniyetleri Foto¤raflar› albümü var. (IV) Anadolu'nun hatta insan- Afla¤›dakilerden hangisi yukar›daki aç›klamay› ör- l›¤›n on befl bin y›l›na tan›kl›k eden foto¤raflar bunlar. neklendiren bir cümledir? (V) Amac›m, Neolitik Ça¤dan, Osmanl›ya uzanan Anadolu kültür miras›n› foto¤raf sergileriyle tan›tmak. A) Adam, durmadan öfkeli öfkeli konufluyor, masada Bu parçadaki numaralanm›fl cümlelerle ilgili olarak oturanlarsa sessizce onu dinliyorlard›. afla¤›da verilenlerden hangisi yanl›flt›r? A) I. cümle, ad cümlelerinden oluflan ba¤›ms›z s›ral› B) Mendiliyle gözlerini kurulad›, yaflam öyküsünü bir cümledir. kald›¤› yerden anlatmaya bafllad›. B) II. cümle, zarf tümleci, dolayl› tümleç ve yüklem- den oluflan birleflik bir cümledir. C) Sordum soruflturdum, sonunda arad›¤›m nitelikte C) III. cümle, içinde belirtisiz nesne olan bir fiil cüm- bir usta buldum. lesidir. D) lV. cümle, özne ve yüklemden oluflan devrik bir D) Ali, kitaplar›n› çantas›ndan ç›kard›, s›ras›n›n üzer- cümledir. ine yerlefltirdi. E) V. cümle, içinde s›fat tamlamas› olan kurall› bir cümledir. E) Müflteri, getirilen kahveden bir yudum ald›, sonra yeniden gazetesine dald›. ÖSS - 2008 YGS - 2010 2. Afla¤›dakilerin hangisinde, virgülden önceki bölüm eksiltili bir cümledir? 4. Afla¤›dakilerin hangisinde verilen dizeler basit cümle A) Dalaman'dan sonra Marmaris'te bir çay molas›, oluflturmaktad›r? ard›ndan da¤lara t›rman›yoruz. B) fioförlere kök söktüren bir yolmufl bu, ama güzel- A) Mustafa Kemal bar›fl olmufl, li¤ine diyecek yok. Gürül gürül akan ›rmaklarda C) Keskin virajlar afl›yoruz durmadan, her t›rman›flta bir baflka güzellik ç›k›yor karfl›m›za. B) Mustafa Kemal özgürlük olmufl, D) Günlük a¤açlar›n kokusu da¤lar› tütsülüyor, do¤a- Özgürlük diye çarpan yüreklerde. n›n güzelli¤ini bast›r›yor durmadan. E) Altm›fl kilometre sonra da¤lar geride kal›yor art›k, C) Mustafa Kemal bereket olmufl, birden bembeyaz bir tatil köyüne var›yoruz. Uzan›p giden bu topraklarda. ÖSS - 1984 D) Mustafa Kemal türkü olmufl, ‹nanm›fl dudaklarda. 424 E) Mustafa Kemal ülkü olmufl, Uzak yak›n bütün bayraklarda. ÖSS - 1999 5. Afla¤›dakilerden hangisi yap› yönünden basit cümledir? A) Sonunda her fleylerini sat›p kente tafl›nd›lar. B) Binbir güçlükle tepeyi afl›p ormana ulaflt›lar. C) Bu topraklar›, babalar›ndan kald›¤› için elden ç›- karmak istemiyorlard›. D) Soka¤›n bafl›ndaki iki katl›, büyük evi onlar ald›. E) Gece geç saatlere kadar çal›flt›¤› zamanlar uyu- makta zorluk çekiyordu. 1998

CÜMLE TÜRLER‹ 6. Da¤, sonsuz yaratma gücünün simgesidir Anado- 9. Afla¤›daki cümlelerin hangisi, yap›s›na göre basit, söz lu'da. Anadolu'da, Anadolu insan›n›n erdemi de, da¤ dizimine göre devrik bir fiil cümlesidir? gibi, yaklaflt›kça görkemini, sonsuzlu¤unu kavrat›r bi- ze. Üzerinde bunca insan bar›nd›rm›fl Anadolu, bir A) Bu opera, eski bir müzik ö¤retmeninin hayat hika- erdemler uygarl›¤›d›r. K›vr›m k›vr›m yollar› t›rman›p yesine iliflkinmifl. o güzel insanlara kavuflunca erdemin, be¤eninin ne oldu¤unu anl›yoruz. B) Ayn› roman›n bir çok çevirilerinin yap›ld›¤›n› bili- yoruz. Bu parçada afla¤›dakilerden hangisine örnek yoktur? C) Bütün bu iddialar, bir tek fleyi ortaya koyuyor bence. A) S›ral› cümle B) Bileflik cümle D) Son okudu¤um romanda olay örgüsü karmafl›k. E) O anda verece¤i yan›t› düflünüyordu galiba. C) Fiil cümlesi D) ‹sim cümlesi 1990 E) Devrik cümle 10. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde yan cümle, temel 1996 cümlenin öznesi durumundad›r? 7. Ba¤›ml› s›ral› cümlelerde özneler, tümleçler ya da A) Ö¤retmen, s›nava girecekleri bahçede toplad›. her ikisi ortak olabilir. B) Sabahlar› bir süre yürümek sa¤l›¤a yararl›d›r. C) Müflteri gelince elindeki ifli b›rak›r. Afla¤›daki cümlelerden hangisi, bu aç›klamaya uygun D) Her ay bir kitap okumay› al›flkanl›k edinmiflti. bir örnektir? E) Okulunu bitirince iyi bir ifle girmek istiyormufl. A) Adam adamdan korkmaz, utan›r. 1996 B) Gel demesi kolay, git demesi güçtür. C) El el üstünde olur, ev ev üstünde olmaz. 11. (I) Gül kokusu bana hep çocuklu¤umu hat›rlat›r. (II) D) Ak gün a¤art›r, kara gün karart›r. Babam Akdeniz’e yapt›¤› seyahatlerinden her dönü- E) ‹nsan›n alacas› içinde, hayvan›n alacas› d›fl›ndad›r. flünde tenekeler dolusu gül reçeli getirirdi. (III) Saba- h›n erken saatlerinde uykulu gözlerle onu karfl›lad›¤›- ÖSS - 1989 m›zda alg›lad›¤›m›z ilk fley, evin içini saran gül koku- su olurdu. (IV) Kahvalt› sofram›z birkaç çeflit gül re- 8. (I) Yüzlerce kiflinin girip ç›kt›¤› büyük bir ma¤azan›n çeliyle bezenir, gül reçellerinden hangisinin daha gü- önündeki genifl alanda rastlam›flt›m ona. (II) ‹ki karo zel oldu¤u konusunda sohbetler edilirdi. (V) Y›llar aras›ndan, ince bir toprak aral›¤›ndan uzatm›flt› boy- sonra Gül Festivali için Isparta’ya gitti¤imde çocuklu- nunu. (III) Arabalar›n park etti¤i yerde, tafllar aras›nda, ¤umun gül kokulu günleri gözlerimin önünde canla- ifli neydi bu taçyapraklar› solgun gelinci¤in? (IV) Bol n›verdi. topraktan beslenemedi¤i için yüzü solgun kalan o ge- linci¤i getiriyorum gözlerimin önüne. (V) Her gün Bu parçadaki numaralanm›fl cümlelerle ilgili olarak yüzlerce kiflinin otomobilleriyle geçti¤i alanda, kendi afla¤›da verilenlerden hangisi yanl›flt›r? dünyas›nda, ama iyi ama kötü yaflay›p gidiyordu. A) I. cümle, yüklemi genifl zamanl› basit bir cümledir. Bu parçadaki numaralanm›fl cümlelerle ilgili olarak B) II. cümle, içinde zarf tümleci olan birleflik bir afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r? cümledir. A) I. cümle, bileflik bir fiil cümlesidir. C) III. cümle, kurall› bir fiil cümlesidir. D) IV. cümle, olumlu ve s›ral› bir cümledir. B) II. cümlenin yüklemi, ö¤renilen (belirsiz) geçmifl E) V. cümle, yüklemi sürerlik fiiliyle oluflturulmufl gi- zaman›n hikâyesi ile çekimlenmifltir. riflik bir cümledir. C) III. cümle, birden fazla dolayl› tümleç içeren söz- de soru cümlesidir. YGS - 2012 D) IV. cümle, içinde ad tamlamas› bulunan bir devrik cümledir. E) V. cümledeki \"geçti¤i\" sözcü¤ü isim-fiil eki alm›flt›r. ÖSS - 2005 C-A / A-E-D / A-A-E / C-B-E 425

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. (I) Yafll›ca bir adam olan flerbetçi, alçak bir iskemle- 4. Rüzgâr›n odas›na tafl›d›¤› keman sesi, yüre¤indeki ye oturmufl, bafl›na bir mendil örterek a¤aca dayan- yaray› ac›t›yordu. m›fl uyukluyordu. (II) Kad›n› görmesine ra¤men Bu cümlenin özellikleri afla¤›dakilerin hangisinde onunla hiç ilgilenmedi. (III) fiimdi biri duvar›n, biri verilmifltir? a¤ac›n dibinde karfl›l›kl› oturuyorlard›. (IV) Kad›n, A) S›ral› – isim – kurall› baflörtüsünü açarak ucuyla yelpazelenmeye bafllad›. B) Birleflik – isim – devrik (V) Otuz, otuz befl yafllar›nda, kara kuru, çukur çukur C) Basit – fiil – kurall› ela gözleri olan bir kad›nd›. D) Birleflik – fiil – kurall› E) Basit – fiil – devrik Bu parçada numaralanm›fl cümlelerle ilgili olarak afla¤›dakilerin hangisi yanl›flt›r? 5. Afla¤›dakilerin hangisi “Gerçek bir dosttan daha k›ymetli hazine yoktur.” cümlesi ile yap›ca özdefltir? A) I. cümle öznesi ortak s›ral› bir cümledir. A) Baflar›n›n yolu kararl›l›ktan ve inançtan geçer. B) II. cümle birleflik yap›l›d›r. B) Hatalardan ders almak insan› gelifltirir. C) III. cümle ba¤›ml› s›ral› cümledir. C) Mutluluk, hayat› hangi gözle gördü¤ümüzle ilgi- D) IV. cümlede zarf-fiil grubu kullan›lm›flt›r. lidir. E) V. cümlenin yükleminde s›fat-fiil bulunmaktad›r. D) Her kitap, yaln›zl›klar› paylaflacak samimi bir dosttur. 2. Kar›s›n›n haz›rlad›¤› sefer tas›n›, su fliflesini ald›, bafl›- E) ‹nsan›n öz elefltiri yapabilmesi önemlidir. na flapkas›n› takt›. Lastik ayakkab›lar›n›n içine ayak- lar›n› ite kaka soktu. Çapas›n›n küre¤inin durdu¤u torbay› yüklendi ve yola koyuldu. Bu parçada afla¤›dakilerden hangisi yoktur? A) S›ral› cümle B) ‹sim cümlesi C) Birleflik cümle D) Ba¤l› cümle E) Kurall› cümle 3. Bu fikirleriniz çok ilgi çekici, umut verici ama bunla- 6. S›ral› cümle, kendilerine ait yüklemleri olan farkl› r›n hayata geçmesi imkâns›z. cümlelerin, anlam iliflkisi nedeniyle virgülle ba¤lan- mas› ile oluflur. Bu cümleyle ilgili olarak; Afla¤›dakilerin hangisi s›ral› cümle de¤ildir? l. Ba¤l› cümledir. ll. Öznesi ortak s›ral› cümledir. A) Yorulmad›m, sadece küçük bir ara vermek iste- lll. ‹sim cümleleri içermektedir. dim. lV. Özne görevinde yan cümle bulunmaktad›r. V. Biçimce olumlu, anlamca olumsuzdur. B) Kap› aral›¤›ndan bafl›n› uzatt›, iflim olup olmad›¤›- n› sordu. yarg›lar›n›n hangileri yanl›flt›r? C) Odas› çok düzenli, eflyalar›n›n da¤›n›k olmas›n› A) l. ve ll. B) l. ve lll. C) ll. ve V. hiç sevmez. D) lll. ve lV. E) lV. ve V. D) Oralar çok so¤uktur, yan›na mutlaka kazaklar›n› al. E) Bu konuyu ona açarsan›z size yard›mc› olaca¤›na eminim. C-B-C / D-A-E 426

KAZANMIfi OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Cümlelerin anlam özelliklerini belirleme Olumlu olumsuz cümleleri fark etme Biçimce ve anlamca olumluluk / olumsuzluk durumlar›n› ay›rt etme Devrik, kurall›, eksiltili cümleleri tan›ma ‹sim cümlelerini belirleme Fiil cümlelerini bulma Yarg› kavram›n› anlama Yan cümle kavram›n› benimseme Bir cümledeki yarg›lar›, yan cümleleri bulma Basit yap›l› cümleleri tan›ma Birleflik yap›l› cümleleri ay›rt etme Farkl› özellikteki birleflik yap›l› cümleleri belirleme S›ral› cümlelerle ba¤l› cümleleri tan›ma, farklar›n› bilme 427



22 ANLATIM BOZUKLUKLARI Bir sözü yanl›fl anlamda kullanmak anlat›m› bozar. Sözleri cümlede do¤ru yerlerde kullanmak önemlidir. ‹yi bir anlat›mda sözcük israf›na yer yoktur. Kimi cümlelerin ne anlatt›¤› tam olarak anlafl›lmaz. Bir ifade içinde anlamca çeliflen sözler yer almamal›d›r. Cümlenin öznesi ve yüklemi uyumlu olmal›d›r. Ögeleri eksik kullanmak anlat›m› bozar. Tamlamalar›n, tamlayan› ile tamlanan› aras›nda do¤ru bir iliflki kurulmal›d›r. Tamlayan ekinin do¤ru kullan›m› anlat›mda önemlidir. Gereksiz ek kullanmak anlat›m› bozar. Fiilimsilerin türü kullan›m yerlerini belirler. Bir cümledeki fiiller, filimsiler çat› bak›m›ndan uyumlu olmal›d›r. Anlat›m› bozan baflka unsurlar da vard›r.

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR bir sözün yanl›fl anlamda kullan›lmas› s.432 bir sözün yanl›fl yerde kullan›lmas› s.433 gereksiz sözcük kullan›m› s.434 anlam bulan›kl›¤› s.435 anlamca çeliflen sözler s.436 özne - yüklem uyumsuzlu¤u s.436 yüklem eksikli¤i s.436 özne eksikli¤i s.436 nesne eksikli¤i s.438 dolayl› tümleç eksikli¤i s.438 tamlama yanl›fllar› s.439 tamlayan ekinin eksikli¤i s.440 gereksiz ek kullan›m› s.440 yanl›fl fiilimsi kullan›lmas› s.441 çat› uyumsuzlu¤u s.441 ek eylem eksikli¤i s.441 yanl›fl ba¤laç kullan›m› s.441 mant›k hatas› s.441 430

ANLATIM BOZUKLUKLARI Girifl fiunu da hat›rlatal›m: Anlat›m› bozuk olan cümle- ler ana dilini iyi kullanan kiflilere, düz bir yoldaki Dilin kullan›m›ndaki veya anlat›mdaki yanl›fllar ge- çukurlar, tümsekler ve tafl y›¤›nlar› gibi gözükür; nel olarak bu bafll›k alt›nda toplan›yor. Bunu, anla- kendisini ele verir. t›lmak istenen düflünce ile anlat›m› üstlenen dil bi- Afla¤›daki cümlelerde anlat›m bozuklu¤u vard›r. rimi (cümle) aras›ndaki iliflkinin sa¤lam olmamas› Bunlar›n sebeblerini, bu konuyu iyice inceledikten fleklinde tan›mlamak mümkündür. sonra kolayca bulabileceksiniz. Elbisenin rengini sar›ya boyam›fllard›. Cümlelerdeki anlat›m bozuklu¤unun sebepleri k›- 25 May›s 1963 y›l›nda do¤mufltu. saca flunlard›r: Olaylar›n aniden geliflmesi durumu oldu¤undan önlemler al›namam›flt›. – Söylenmek istenenlerin zihinde iyice tasarlanmadan Hiç kimse onun bu göreve tayin edildi¤ini istemi- dile aktar›lmas› yordu. Küçük kardeflim resimleri incelemeyi bense yaz› – Dil birlikleri ile, bunlar› yüklenen eylem aras›nda yazmay› seviyorum. uyumsuzluktan çeliflkiye kadar uzanan aflamalar Olayla ilgili olarak baflka elimizde deliller var. ‹stanbul'a yap›lacak 3. köprünün engellenmemesi- – Dilin anlam inceliklerine vâk›f olunamamas› ve söyle- ni ve projenin tüp geçide dönüfltürülmesi gerekti- yifl an›nda dile hakim olunmamas› (Biz sözlere ve söz ¤ine inan›yordu. gruplar›na kendi düflüncemizi yüklemeye çal›fl›rken il- Pekçok insanlar sözlerimizden bir fley anlam›yor. gili öbekler de kendi anlam›n› öne ç›karma çabas›nda Bu konuyu; olabiliyorlar.) – anlama dayal› (anlamdan kaynaklanan) bozukluklar – Dilin (sözlerin) düflünceden önce geliflmesi (H›zl› ve – dil bilgisine (gramere) dayal› bozukluklar haz›rl›ks›z konuflma) olmak üzere iki ana bölümde inceleyece¤iz. – Konuflan›n (veya yazan›n) dilin yap›s›na (gramere) gereken önemi vermemesi Kelimelerin gücünü anlamadan insanlar›n gücünü anlayamazs›n. Hz. Mevlana Bu ana sebeplerin her biri ÖYSM'nin kulland›¤› kavramlara uygun olarak incelenecektir. Bu konuyla ilgili sorular genel bir bak›flla; – anlat›m› bozuk olan (veya olmayan) cümlenin buluna- bilmesi, – anlat›m bozuklu¤unun sebebinin tespit edilmesi, – anlat›m› bozuk cümlenin nas›l düzeltilece¤i fleklinde s›n›fland›r›labilir. Bu konuyu dikkatlice inceleyen kiflinin, anlat›m bo- zukluklar›yla ilgili sorular›n çözümünde bir proble- mi kalmayacakt›r. Verilmifl örneklerin benzerlerini oluflturmaya ve dilin günlük kullan›m›ndaki (gaze- tede, radyoda, televizyonda, karfl›l›kl› konuflmalar- da...) yanl›fllar› bulmaya çal›fl›n›z. Böylece, anlat›- m›nda pürüz olan cümleler zamanla size kendi ren- gini gösterecektir. 431

ANLATIM BOZUKLUKLARI BAZI ANLATIM BOZUKLUKLARI CÜMLEN‹N ANLAMIYLA ‹LG‹L‹D‹R. 22.1 Bir sözü yanl›fl anlamda kullanmak anlat›m› bozar. Sözün, cümledeki genel anlat›ma ayk›r› olmas›d›r. örnek soru Anlat›m›n düzelmesi için ilgili sözün de¤ifltirilmesi Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuklu- gerekir. ¤u vard›r? Bu hastal›¤a yakalananlar›n küçük bir k›sm›n›n A) Bu anlaflmazl›klar›n giderilmesi için zamana gerek var. ölüm flans› vard›r. B) Bu konunun, öncelikle ve ayr›nt›l› bir biçimde ele Alt› çizili sözcük yanl›fl kullan›lm›flt›r. Çünkü ölüm al›nmas› gerekiyor. bir flans olarak kabul edilmemektedir. “flans” yeri- ne ihtimal/olas›l›k kullan›lmal›d›r. C) Üyeler, onunla ilgili görüfllerini daha sonra aç›kla- yacaklar›n› belirttiler. Yetkililer, uygulad›¤› programla ekonominin bü- yük zararlara u¤ramas›n› sa¤lad›. (sebep oldu) D) Mimar ya da mimarla ilgileniyorsan›z bu kitab› okuyun. Bu niteliklerin tamamen kendilerine özel oldu¤unu savunuyorlar. (özgü) E) Herkesin yaflam›nda birtak›m sorunlar oldu¤unu hepimiz biliriz. Söz tafl›yarak, samimiyetlerinin bozulmas›na o da bir katk›da bulundu. (neden oldu) ÖSS - 2001 Bölgedeki ölü say›s›n›n artmas› bekleniyor. (tahmin çözüm ediliyor.) “Mimarla ilgileniyorsan›z” ifadesi yanl›flt›r, mimarsa- Yak›n anlaml› ya da öyle görünen sözcüklerin bir- n›z ya da mimarl›kla ilgileniyorsan›z denilebilir. biri yerine kullan›lmalar› bir yan›lg›d›r. Bunlar›n baz›lar› yaz›l›fllar› birbirine çok benzedi¤i, baz›lar› Cevap D da anlamlar›nda olumlu / olumsuz durumlarda kullan›lma fark› oldu¤u gözden kaç›r›ld›¤› için yan- örnek soru l›fl kullan›l›r. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcü¤ün kullan›lmas› uygun de¤ildir? sebep olmak - sa¤lamak A) Onun, büroda çal›flanlara ayak uyduramayan, sayesinde - yüzünden uyumsuz biri oldu¤unu düflünüyordu. B) Efl dost demeden herkesi k›yas›ya elefltiriyordu. yak›n - yaklafl›k C) Arkadafl›na sürekli olarak, o kiflilerle iliflkilerini özgü - özel kesmesini öneriyordu. D) Be¤enmedi¤i sözcü¤ü ya da cümleyi çizip yerine ö¤renim - ö¤retim etkili sözler uyduruyordu. ayr›cal›k -farkl›l›k E) Y›llard›r tasarlad›¤› roman›na bafllayamaman›n s›- ayr›m - ayr›nt› k›nt›lar›n› yafl›yordu. özellikle - öncelikle ÖSS - 1999 / II az›msamak - küçümsemek kaplamak- kapsamak de¤in - kadar göze batmak - göze girmek çözüm kurmaca - kurgu Uydurmak, olumsuz bir eylemdir. Cümlede olumlu 432 bir durumdan söz ediliyor, dolay›s›yla bu söz cümle- ye uygun de¤il; onun yerine “getiriyordu, düflünü- yordu, yaz›yordu” eylemlerinden biri getirilebilir. Cevap D

ANLATIM BOZUKLUKLARI örnek soru örnek soru Sevda Han›m’a bu mahalledeki bütün kad›nlar dert yak›n›r, sorunlar›n› anlat›r. (I) Araç yapabilme insan›n insanlaflmas›nda önemli bir aflamayd›. (II) Önceleri herkes yetene¤i ölçüsünde Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- kendi arac›n› yapt› ve kulland›. (III) Birlikte yaflaman›n liklerin hangisiyle giderilebilir? bafllamas›yla her insan ortaklafla üretilen bir arac›n en iyi yapabildi¤i bölümünü üstlendi. (IV) Halk aras›n- A) “bu mahalledeki bütün kad›nlar” yerine “bu ma- da da en iyi yapt›¤› iflle sevilir say›l›r duruma düfltü. hallenin bütün kad›nlar›” sözü getirilerek (V) Böylece insan yeteneklerinin keflfedildi¤i bu çal›fl- malarla sanatta yarat›c›l›¤a giden ilk ad›mlar at›ld›. B) “dert yak›n›r” yerine “dert yanar” sözü getirilerek C) “bütün” sözcü¤ü at›larak Bu parçadaki numaralanm›fl cümlelerin hangisinde D) “sorunlar›n› anlat›r”dan önce “ona” sözcü¤ü geti- bir anlat›m bozuklu¤u vard›r? rilerek A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E) “anlat›r” yerine “anlat›rlar” sözcü¤ü getirilerek ÖSS - 2007 ÖSS - 2007 çözüm çözüm Deyimler kal›plaflm›fl söz öbekleridir. Cümlede geçen IV. cümlede “sevilir say›l›r duruma düflmek” sözün- deyim, “dert yanar” olarak kullan›lmal›d›r. deki “duruma düflmek” cümlenin anlam›na uygun Cevap B düflmemifltir çünkü bu ifade “olumsuz” kavramlarla kullan›l›r. Cevap D Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 1, 2, 3 ve 4. sorular› hemen çözelim. 22.2 Sözleri cümlede do¤ru yerlerde kullanmak önemlidir. Sözün, cümledeki yerinin yanl›fl olmas› anlat›m bo- Bu kavak fidanlar› on y›l içinde kesiliyor, olgunlafl›- zuklu¤una neden olur. Bu, anlat›m kusuru “sözün yor. (Alt› çizili sözler yer de¤ifltirmeli, çünkü kesim yanl›fl yerde kullan›lmas›” fleklinde adland›r›l›r. ifllemi, olgunlaflman›n bir sonucudur; kesildikten Söz, cümle içinde bulunmas› gerekti¤i yere al›nd›- sonra olgunlaflma imkân› olmaz.) ¤›nda anlat›m düzelir. Özellikle s›fatlar›n zarf, zarf- lar›n da s›fat konumunda kullan›lmas›yla bu tür bir örnek soru anlat›m bozuklu¤u oluflur. Al›nan bu karar, savaflta askerin daha çok ölmesine En kolay denizde yüzme ö¤renilir. yol açt›. “kolay” sözü “yüzme”nin bir niteli¤i oldu¤u hâlde Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- bu cümlede denizin bir niteli¤i gibi kullan›lm›flt›r. liklerin hangisiyle giderilebilir? Düzeltmek için cümlede geçen “yüzme” sözü “de- nizde” sözünden önce gelmeli. A) “bu” sözcü¤ü at›larak ‹zinsiz inflaata girmek tehlikeli ve yasakt›r. B) “daha çok” sözü “askerin” sözcü¤ünden önce kul- ‹zinsiz (olan, kaçak) inflaatlara girmek mi tehlikeli lan›larak ve yasak; yoksa inflaata izinsiz girmek mi tehlikeli ve yasak? (‹lk iki sözcük yer de¤ifltirmeli.) C) “yol açt›” sözü yerine “neden oldu” sözü getirilerek Cümlede anlam iliflkisi veya anlam ak›fl› yönünden D) “al›nan” sözcü¤ü at›larak sonra söylenmesi gerekenlerin öne al›nmas›da an- lat›m› bozar; ilgili sözlerin cümledeki yerleri de¤ifl- E) “savaflta” sözcü¤ü “askerin” sözcü¤ünden sonra tirilerek anlat›m düzeltilir. kullan›larak Bunlar›n yapt›¤› hizmetler bütün Türkiye'yi, hatta bu flehrin bütün insanlar›n› heyecanland›rm›flt›. (Alt› çizi- ÖSS - 1999 / erteleme li sözlerin yeri de¤ifltirilmeli.) çözüm “Daha çok” sözü ölümle de¤il, ölenlerin say›s›yla ilgi- lidir; söz yanl›fl yerde kullan›lm›flt›r. Cevap B 433

ANLATIM BOZUKLUKLARI örnek soru çözüm “hatta” sözü bir yarg›y›, durumu art›r›lm›fl ikinci yar- Beyin zar› iltihaplar› iyi tedavi edilmezse, ölüme hat- g›ya ba¤lar. “ölüm” sara nöbetlerinden daha ileri bir ta sara nöbetlerine yol açabilir. durumdur. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerden Cevap A hangisiyle giderilebilir? Hatalar›n› kabul etmemek, onlar›n say›s›n› art›rmak demektir. A) “sara nöbetlerine” sözü “ölüme” sözcü¤ü ile yer Tolstoy de¤ifltirilerek B) “yol açabilir” yerine “ neden olabilir” sözü getirile- rek C) “sara” sözcü¤ü kald›r›larak D) “zar›” yerine “zar›n” sözü getirilerek E) “edilmezse” yerine “edilmedi¤inde” sözcü¤ü geti- rilerek ÖSS - 1990 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 5. soruyu hemen çözelim. 22.3 ‹yi bir anlat›mda sözcük israf›na yer yoktur. Alt› çizili sözlerin ç›kar›lmas› cümlenin anlam›nda bir daralmaya yol açmaz. Ama bunlar›n cümlede a. Tekrara, (efl anlaml›l›k veya anlamca tekrar) bulunmas› da anlat›m bozuklu¤u de¤ildir. ifllevsiz sözlere cümlede yer verilmesi “gerek- Ancak bu sözler cümlede anlam tekrar›na sebep siz sözcük kullan›m›” diye adland›r›lan bir an- olduklar›nda anlat›m bozuklu¤u olur: lat›m kusuruna neden olur. Bu bozukluk, ilgili sözcük cümleden at›larak anlat›m düzeltilir. Baz› cümleler, duygular› ifadede ve anlatmada ye- tersiz kal›r. Pazarlamac›lar›n fonksiyonunun, ifllevinin ne oldu¤unu ‹ki olay aras›nda aç›k ve belirgin benzerlikler var. yeni ö¤renmiflti. Ayakkab›c›l›kla ilgili bütün ayr›nt›lar›, teferruat› k›sa Baz›lar›, yard›mc› eylemlerin baz› kullan›mlar›n› sürede kavrad›. yanl›fl buluyor: Ailesi onu doktor olmaya zorlam›fl, bir bak›ma mec- bur etmiflti. ‹yice giyinmezsen hasta olursun. (Alt› çizili sözün yerine “hastalan›rs›n” gelmeli imifl.) Bu cümlelerdeki alt› çizili sözler ayn› anlama geliyor. Dolay›s›yla birisinin at›lmas›, Türkçe olan›na öncelik ‹fllevi olmayan sözcük bazen anlat›m bozuklu¤u vermek kayd›yla, birinin kullan›lmas› gerekir. oluflturur. b. Baz› sözlerin at›lmas› cümlenin anlam›n› da- Arad›¤›m›z her çeflit eski para onda mevcut bulun- raltmaz. Ama bunlar›n bulunmas› da anlat›m maktad›r. (mevcut ifllevsizdir) bozuklu¤u de¤ildir: 16 Aral›k 1987 y›l›nda, tam dört y›l emek verdi¤i oku- Arkadafllar›yla birlikte sabaha kadar çal›flt›. lundan ayr›lm›flt›. (cümlede “1987” bir y›l› belirtti¤in- Arkadafllar›yla sabaha kadar çal›flt›. den y›l›nda sözü hem yanl›fl hem de ifllevsizdir. “16 Aral›k 1987” bir y›l› de¤il; tarihi belirtir. Dolay›s›yla Sözcük kullan›m› bir anlam tekrar›na sebep olu- 1987 y›l›nda veya 16 Aral›k 1987 tarihinde olmal›. yorsa cümlede anlat›m bozuklu¤u vard›r: Bunun d›fl›nda anlam› pekifltiriyor ya da cümleye yeni bir Varl›klar›n do¤al niteliklerinin belirtilmesi anlat›m› aç›l›m sa¤l›yorsa anlat›m bozuklu¤u yoktur. bozar: O da herkes gibi kendi pay›na düflene itiraz etme- Esen rüzgarlara sordum; söylemediler / – miflti. Rüzgârlara sordum, söylemediler. / + Arkadafllar›yla beraber müzeyi gezdi. Durumu iyi olan ö¤renciler konuyu anlamakta zor- Ama “esme” eyleminin niteli¤i belirtilecekse bu lanmad›. sözün kullan›lmas›nda yanl›fll›k yoktur: 434 Saatte 30 km. h›zla esen rüzgâr, ürünlere zarar verdi.

ANLATIM BOZUKLUKLARI örnek soru örnek soru Afla¤›dakilerin hangisinde “yaya” kelimesi gereksizdir? Söz konusu yazarla benim düflüncelerimiz hatta duy- A) Yola yaya devam edecektik. gular›m›z birbirine benziyor. B) Buradan oraya yaya gidece¤iz. C) Bu yol yaya yürümekle bitmez. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- D) Bu uzun yola, yaya ç›k›lmaz. gisinden kaynaklanmaktad›r? E) fiehirde çoklukla yaya dolafl›yordu. A) ‹yelik eki alm›fl kifli zamirinin gereksiz kullan›lma- s›ndan ÖSS - 1986 B) Özneyle yüklem aras›nda uyuflmazl›k olmas›ndan çözüm C) Gereksiz yere ba¤laç kullan›lmas›ndan “C” seçene¤inde “yaya” ve “yürümekle” sözcükleri D) Yüklemde anlam kaymas› olmas›ndan bir arada kullan›lm›fl. “Yürümek” eylemi “yaya” söz- cü¤ünün anlam›n› da içerdi¤inden “yaya” sözüne ge- E) Belirteç eksikli¤inden rek yoktur. ÖSS - 1999 / II Cevap C Baz› cümlelerde, yabanc› bir kelimenin Türkçesi (veya tersi durum) ay- çözüm raç içinde verilebilir. Bu, anlat›m bozuklu¤u oluflturmaz: “benim” sözü tek kifliyle, “düflüncelerimiz duygular›- ‹hale, ifltirakçilerin (kat›l›mc›lar›n) vazgeçmesi nedeniyle ertelendi. m›z” sözü birden fazla kifliyle ilgilidir. Bu çeliflkinin kald›r›lmas› için “benim” sözü at›lmal›d›r. Cevap A Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 1 / 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 ve 13. sorular› hemen çözelim. 22.4 Kimi cümlelerin ne anlatt›¤› tam olarak anlafl›lmaz. Böyle cümlelerde anlam bulan›kl›¤› söz konusudur. – Bazen cümlelerdeki anlam belirsizlikleri virgül- le de giderilebilir. – Kifli veya iflaret zamirlerinin kullan›lmamas› ba- zen anlamda belirsizli¤e neden olur. Bunu gider- Yafll› ç›nar a¤ac›n›n alt›nda oturuyor. mek amac›yla cümleye, tamlayan durumunda bir Yafll›, ç›nar a¤ac›n›n alt›nda oturuyor. zamir getirilmelidir. (Ç›nar a¤ac›n›n alt›nda yafll› biri mi oturuyor, biri, S›navda baflar›l› oldu¤una çok sevindim. yafll› ç›nar a¤ac›n›n alt›nda m› oturuyor?) Cümleyi inceleyelim: H›rs›z çocu¤a yavafl yavafl yaklafl›yordu. H›rs›z, çocu¤a yavafl yavafl yaklafl›yordu. – senin baflar›l› oldu¤una – onun baflar›l› oldu¤una (“h›rs›z” adlaflm›fl s›fat m›, yoksa çocu¤un s›fat› m› Kitab›n› bir yay›mevine vermifl. belli de¤il. Virgül kullan›larak bu belirsizlik giderilir.) – kendi kitab›n› – senin kitab›n› O arkadafl›na çok k›zd›. – onun kitab›n› O, arkadafl›na çok k›zd›. (“o”, “arkadafl” sözcü¤ünün s›fat› (iflaret s›fat›) m›, yoksa kifli zamiri mi belli de¤il. Virgül kullan›- larak bu belirsizlik giderilir.) 435

ANLATIM BOZUKLUKLARI 22.5 Bir ifade içinde anlamca çeliflen sözler yer almamal›d›r. Kullan›lan sözlerin, cümlenin anlam›nda çeliflki Sizin teklifinizi kesinlikle kabul edece¤ini sanm›yo- (z›tl›k) oluflturmas› bir anlat›m kusurudur. Çeliflen rum. (Alt› çizili sözlerden ilki kesinlik, ikincisi olas›l›k sözlerden biri at›larak veya de¤ifltirilerek cümle bildirdi¤inden cümlede anlat›m bozuklu¤u vard›r.) düzeltilir. Çeliflen sözlerin, cümlede farkl› yarg›lar için kullan›lmas› anlat›m› bozmaz: Elbette bu saatte oraya gitmifl olabilirler. Onun tiyatro izlemeyi sevmedi¤ini, sadece tiyatroyla ilgili elefltirilerden hoflland›¤›n› hepimiz bilirdik. “elbette” kesinlik bildirirken, “olabilirler” ihtimal anlam› vermektedir. ANLATIM BOZUKLUKLARININ B‹R KISMI D‹L B‹LG‹S‹ KURALLARINA UYULMAMASINDAN KAYNAKLANIR 22.6 Cümlenin öznesi ve yüklemi uyumlu olmal›d›r. Anlat›m› bozuk baz› cümlelerde, özne ile yüklemin b. Hepsi, hiçbiri, kimse, baz›lar› v.s. gibi belgisiz çeflitli biçimlerde birbirine uymad›¤› görülür. Bun- zamirler, yüklemin anlam›na (olumlu - olum- lar› ana hatlar›yla aç›klayal›m: suz) göre kullan›lmazsa anlat›m bozuklu¤u oluflur. Yani özne olumluysa yüklem de olum- a. Cümlede birden fazla özne olmas› durumunda, lu, özne olumsuzsa yüklem de olumsuz olur. yüklemin bu öznelerden birine göre çekimlenme- si anlat›m bozuklu¤una yol açar. Yüklem iki özne- Yap›lmas› gerekenleri herkes onayl›yor ama görev ye göre çekimlenerek veya her özne için ayr› ay- alm›yordu. r› söylenerek cümlenin anlat›m› düzeltilebilir. S›ral› cümlelerden oluflan bu örnekte ilk cümle Yolun bu kadar k›sa olmad›¤›n› düflünen bir o bir de için özne (herkes) uygun oldu¤u hâlde, ikinci cüm- ben idim. le için (yüklemin anlam› olumsuz oldu¤undan) uy- gun de¤ildir. “ama”dan sonra farkl› bir özne (kim- Bu cümlede yüklem ikinci özne için geçerli ama ilk se, hiçbiri, baz›lar› gibi) getirilmelidir. özne için geçersizdir. (ben idim, do¤ru / o idim, yanl›fl) Cümle “bir o bir ben idik” ya da “bir oydu, Bu tip özne - yüklem uyuflmazl›klar›n› özne eksik- bir de bendim” fleklinde düzeltilmeli. Bu durum li¤i olarak adland›rmak da mümkün. Çünkü verilen yüklem eksikli¤i olarak da adland›r›labilir. örnekte ikinci cümleye yeni bir özne eklemek ge- rekiyor. Ben k›sa hikâyeleri, küçük kardeflim romanlar› sevi- yordu. c. Cans›z varl›klar›n veya soyut kavramlar›n ço- ¤ul hâlleri özne oldu¤unda yüklemin ço¤ul eki Bu cümlenin aç›l›m› flöyledir: almas› anlat›m› bozar; yüklem tekil kifliye göre çekimlenerek cümle düzeltilir: – Ben k›sa hikâyeleri seviyordu. Sorunlar›m›z günden güne azal›yorlar. (Yüklem – Küçük kardeflim romanlar› seviyordu. “azal›yor” olmal›) Tek yüklem ilk özne için geçersiz, ikincisi için ge- ‹ki y›ld›r bofl kald›¤›ndan evdeki bütün eflyalar› toz- çerlidir. Anlat›m› düzgün hâle getirmek için ilk bö- lar kaplam›fllard›. (Yüklem “kaplam›flt›” olmal›) lüme yüklem getirilmeli veya mevcut yüklem I. çokluk kifliye göre çekilmeli : seviyorduk Cümlede öznenin birden fazla oldu¤u durumlarda yüklemin çekimi flöyle olmal›d›r : Özne Yüklem Kiflilefltirme yap›l›yorsa yüklemlerin ço¤ul kifliye göre çekimlenmesi I. ve II. kifli/ler I. ço¤ul kifli yanl›fl olmaz: I. ve III. kifli/ler I. ço¤ul kifli Bulutlar, yeryüzünün sakinlerine dik dik bak›yorlard›. I., II. ve III. kifli/ler I. ço¤ul kifli 436 II. ve III. kifli/ler II. ço¤ul kifli

ANLATIM BOZUKLUKLARI örnek soru örnek soru Afla¤›daki dizelerin hangisinde özne - yüklem uyufl- Hava kirlili¤inin nedenlerinden biri de... mazl›¤› vard›r? Yukar›da bofl b›rak›lan yere afla¤›dakilerden hangisi A) Gözümün de¤di¤i yere gül düfler getirilerse cümle anlat›m bak›m›ndan bozuk olur? B) Dinle de gönlümü al›ver gitsin C) Yeryüzünde bir sen, bir de ben var›m A) yeflil alanlar›n azl›¤›ndand›r. D) ‹stersen dünyay› ça¤›r imdada B) motorlu tafl›tlardan ç›kan egzoz gazlar›d›r. E) Arkandan gelecek hep ayak sesim C) sanayi kurulufllar›n›n kent içinde bulunmas›d›r D) ›s›nmada kükürt oran› yüksek olan kömür kullan›l- ÖSS - 1995 mas›d›r. çözüm E) çarp›k yap›laflman›n, hava dolafl›m›n› engellemesidir. C'deki özneleri yüklemiyle beraber görelim: 1992 Yeryüzünde bir sen var›m (–) çözüm “nedenlerinden” ve “azl›¤›ndand›r” sözlerinde se- Yeryüzünde bir ben var›m (+) beplilik var. Yüklem “azl›¤›d›r” olmal›. Cevap C Cevap A örnek soru örnek soru Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuklu- Türkçede, bir cümlenin öznesi, birinci ve üçüncü te- ¤u vard›r? kil kifliden olufluyorsa, yüklemi birinci ço¤ul kifli olur. A) Bu konuda nas›l bir çal›flma yap›lmas› gerekti¤i, Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bu kurala uyma- uzmanlarca tart›fl›lacak. maktan kaynaklanan bir bozukluk vard›r? B) Olaydan büyük bir üzüntü duydu¤unu, suçlular›n A) Ben onunla ilk kez sizin evde karfl›laflt›m. cezaland›r›lmas›n› istedi. B) O filmi seninle birlikte izlemifltik san›r›m. C) Son dura¤a geldi¤imizde, otobüste bir ben bir de o C) Yeni binalar›n ne zaman hizmete aç›laca¤›n›, bas›n arac›l›¤›yla duyuracaklar›n› belirtti. yafll› adam kalm›flt›. D) O, a¤abeyinle ayn› lisede okumufltu. D) Sorunlara sa¤duyuyla yaklaflman›n, onlar›n çözü- E) Hat›rlarsan, geçen sene bu günlerde sen, ben ve münü kolaylaflt›raca¤› sonucuna var›ld›. kardeflim denize giriyorduk. E) Bölgede, k›fl mevsiminin uzun sürmesi nedeniyle al›nmas› gerekli önlemler yetkililere bildirildi. ÖSS - 1993 ÖSS - 2000 çözüm çözüm B seçene¤inde yer alan iki yan cümlecikten biri ana A ve D'de tek özne var. B ve E'de birden fazla özne var yarg›ya ba¤lanam›yor. “olaydan büyük bir üzüntü ama yüklem de buna uygun çekimlenmifl. C'de ikinci duydu¤unu istedi” diyemeyiz. Bu durum yüklem ek- özne için geçerli olan yüklem ilk özne için geçersizdir. sikli¤i olarak tan›mlanabilir. Cevap C Cevap B Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 1, 2, 3 ve 4. sorular› hemen çözelim. 437

ANLATIM BOZUKLUKLARI 22.7 Ögeleri eksik kullanmak anlat›m› bozar. Bu tür cümlelerde anlat›m bozuklu¤unun kaynak- land›¤› ögeyi bulman›n en kestirme yolu, cümlenin Özellikle s›ral› cümlelerde, cümlenin biri için ge- ögeleri konusunu “iyi” bilmektir. çerli olan ögenin, ikincisi için geçersiz olmas›ndan veya ögelerden birinin söylenmemesinden kay- örnek soru naklan›r. ‹lgili ögenin konumu netlefltirilerek anla- Afla¤›dakilerin hangisinde “Sana asla k›zm›yor, çok t›m düzeltilir. seviyoruz.” cümlesindekine benzer bir anlat›m bo- zuklu¤u vard›r? Yeni oyunumuzla ilgili haz›rl›klar tamamlanacak ve önümüzdeki dönemde gösterime girecektir. A) A¤açlar› suluyor, ilaçl›yor. B) Arkadafllar›yla buluflmuyor, haberleflmiyor. Bu cümlede flu yarg›lar vard›r: C) Kitaplar›n› yerlerine yerlefltirmiyor, üst üste y›¤›yor. D) Derslerine çal›flm›yor, ihmal ediyor. – Yeni oyunumuzla ilgili haz›rl›klar tamamlana- E) Tarlay› gübreliyor, ekime haz›rl›yor. cakt›r. ÖSS - 1989 – Yeni oyunumuzla ilgili haz›rl›klar önümüzdeki dö- nemde gösterime girecektir. çözüm Cümlenin öznesi konumunda olan “yeni oyunu- S›ral› cümleleri ba¤›ms›z olarak okudu¤umuzda, muzla ilgili haz›rl›klar” ilk bölüm için geçerli; an- cak ikinci bölüm için geçersizdir. Çünkü gösterime – Derslerine çal›flm›yor (+) girecek olan “yeni oyunumuzla ilgili haz›rl›klar” de¤il “yeni oyunumuz” olmal›d›r. Bu flekliyle, cüm- – Derslerine ihmal ediyor (–) lede özne eksikli¤i vard›r. olacakt›r. ‹lk defa gördü¤ü bu insanlardan hofllanm›fl, daha ya- k›ndan tan›may› istemiflti. Cevap D – ilk defa gördü¤ü bu insanlardan hofllanm›fl(t›) örnek soru – ilk defa gördü¤ü bu insanlardan daha yak›ndan ta- Afla¤›daki cümlelerden hangisinde bir anlat›m bozuk- n›may› istemiflti. lu¤u vard›r? Alt› çizili bölüm ilk yarg› için geçerlidir, ikincisi için A) Hangisinin baflar›l›, hangisinin baflar›l› olmad›¤›n› geçersizdir. ‹kinci cümlede “bu insanlar›, ya da ö¤renece¤iz. (zamir kullan›l›rsa) “bunlar›” sözü yer almal›d›r. “-›, -i” eki alacak olan bu yeni bölüm cümlenin nes- B) Bugün gelip gelmeyece¤i konusunda kesin bir fley nesi olaca¤› için anlat›m bozuklu¤unun sebebi söylemedi. nesne eksikli¤idir. Bu tür cümlelerdeki anlat›m bozuklu¤unun tespit C) Bu ifli kendisinin mi yoksa arkadafl›n›n m› yapt›¤›n› edilmesi için s›ral› cümleyi oluflturan iki farkl› bilmiyoruz. cümle ba¤›ms›z hâle getirilerek okunmal›d›r. D) Çevresindekilere sürekli, kimlerle tan›flt›¤›n›, nele- Baflar›l› sanatç›lar› belirleyecek ve çeflitli ödüller ve- ri gördü¤ünü anlat›r. rece¤iz. E) Hem özledi¤ini söylüyor, hem de gidip görmek is- Bu örnekteki iki cümle flöyledir: temiyor. – Baflar›l› bulunan sanatç›lar› belirleyece¤iz. 1989 – Baflar›l› bulunan sanatç›lar› çeflitli ödüller verece¤iz. çözüm ‹kinci cümlede kime sorusunun - olmas› gerekti¤i hâlde - cevab› yoktur. Buna, dolayl› tümleç eksikli¤i A seçene¤inde “hangisinin baflar›l›” sözünden sonra diyoruz. Düzeltilmesi için “ve” ba¤lac›ndan sonra “oldu¤unu” sözü (eylemsi) eksik b›rak›ld›¤›ndan an- “sanatç›lara” veya “bunlara” sözü getirilmeli. lat›m bozuktur. Cevap A 438 Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 5, 6, 7, 8, 9 ve 10. sorular› hemen çözelim.

ANLATIM BOZUKLUKLARI 22.8 Tamlamalar›n, tamlayan› ile tamlanan› aras›nda do¤ru bir iliflki kurulmal›d›r. Birden fazla tamlayan› bulunan tamlamalarda, örnek soru tamlanan›n; bunlardan birisi için geçerli, di¤eri için geçersiz olmas›d›r. Di¤er bir deyiflle, s›fat ve Sözünü etti¤iniz binay› ne gördüm ne de yerini bili- isim tamlamalar›nda tamlayanlar›n ayn› tamlana- rim. na ba¤lanmas›n›n yol açt›¤› anlat›m bozuklu¤u- dur. Çünkü isim tamlamas›nda tamlanan iyelik eki Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- al›rken s›fat tamlamas›nda ek almaz. gisinden kaynaklanmaktad›r? A) Nesne eksikli¤inden (–) B) Gereksiz yere ba¤laç kullan›lmas›ndan (+) C) Tamlayan eksikli¤inden I s›fat II (isim) + (isim) D) Yüklemin olumlu olmas›ndan tamlayan tamlanan E) Tümleç eksikli¤inden Bu cümlede sadece belgisiz ve soru s›fatlar›n› kulla- ÖSS - 2005 nal›m. Tamlamay› inceleyelim: çözüm Belgisiz ve soru s›fatlar› “Sözünü etti¤iniz bina” bir s›fat tamlamas›d›r ve ku- rallara uygundur. “ne” ba¤lac›yla yeni bir tamlanan belgisiz s›fatlar (-›) (–) soru s›fatlar› (+) bu ifadeye ba¤lanmak istenmifltir. Ancak iyelik eki al- d›¤›ndan bir isim tamlamas›n›n parças› gibidir; bafl›na – S›fat tamlamas› – ‹sim tamlamas› tamlayan gerekir. “binan›n yerini” ifadesi do¤ru ola- cakt›r. Tamlanan, tamlayanlardan ilki (s›fat) için geçer- siz, ikincisi (isim) için geçerli; cümle flöyle olmal›: Cevap C Bu cümlede sadece belgisiz s›fatlar ve soru s›fatlar›- n› kullanal›m. Sosyal ve kültür faaliyetlerinde iki y›ld›r belirgin bir örnek soru anlay›fl farkl›l›¤› gözleniyor. Güvenlik ve askeri makamlarca görevlendirilen per- sonel, baflar›l› oldu. Sosyal ve kültür faaliyetleri Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- gisinden kaynaklanmaktad›r? Sosyal faaliyetler(i) (–) Kültür faaliyetleri (+) A) Özne ile yüklem aras›nda kifli yönünden uyuflmaz- – S›fat tamlamas› – ‹sim tamlamas› l›k bulunmas›ndan ‹fadenin do¤rusu flöyledir: B) Yüklemin “olmak” yard›mc› fiili ile kurulmufl bir bi- Sosyal ve kültürel faaliyetlerde ..., ya da, leflik fiil olmas›ndan Sosyal faaliyetlerle kültür faaliyetlerinde... C) Tamlamadaki iki tamlayandan birinin tamlananla Bu programda her ö¤renci bir veya bütün dersleri olan uyumsuzlu¤undan alabiliyor. D) Ba¤lac›n yanl›fl yerde kullan›lmas›ndan bir veya bütün dersleri E) Gerekli noktalama iflaretlerinin kullan›lmamas›ndan bir ders(leri) (–) bütün dersleri (+) ÖSS - 1998 – S›fat tamlamas› – ‹sim tamlamas› çözüm Do¤rusu fludur: “güvenlik makamlarca” “askeri makamlarca” Anla- t›m bozuklu¤unun gerekçesi C'de anlat›lm›flt›r. Bu programda her ö¤renci bir dersi veya bütün dersle- ri alabiliyor. Cevap C Tamlamalardaki ek eksikli¤i konusunu farkl› bir bafll›kta inceleyece¤iz. Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 11. soruyu hemen çözelim. 439

ANLATIM BOZUKLUKLARI 22.9 Tamlayan ekinin do¤ru kullan›m› anlat›mda önemlidir. Tamlayan eki –(n) in / –›n / –un / –ün kimi cümle- örnek soru lerde unutulurken kimilerinde gereksiz kullan›la- biliyor; bu da anlat›m› bozuyor. (I) Dil insanlar›n birbirleriyle iletiflim kurmalar›n› sa¤- layan bir araçt›r. (II) Toplumsal yap›ya ba¤l› olarak Ucu y›rt›k paralar›n, Merkez Bankas› dahil hiçbir yerde sürekli geliflir ve de¤iflir. (III) Bunun do¤al bir sonucu ifllem görmüyor. (ÖYS – 1996) olarak da dilde durmadan yeni kavramlar ortaya ç›- kar. (IV) Bu kavramlar› karfl›lamak için yeni sözcükler Bu cümlede tamlayan eki gereksiz kullan›lm›flt›r, yarat›l›r. (V) Yeni sözcükler yaratmak için her ulus, bu ek at›larak anlat›m düzeltilir: dilinin sundu¤u olanaklardan yararlanma yoluna git- mesi gerekir. Ucu y›rt›k paralar, Merkez Bankas› dahil hiçbir yerde ifllem görmüyor. Yukar›daki numaralanm›fl cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuklu¤u vard›r? Gelece¤e dair idealleri olan her millet, geçmiflini, hatas›yla sevab›yla gençlere ö¤retmesi gerekir. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. Bu cümledeyse ilgi eki (tamlayan eki) unutulmufl, çözüm 1992 - ÖSS kullan›lmam›flt›r. Oysa “millet” sözcü¤üne eklen- mesi gerekirdi. fiöyle: V. cümle “… her ulus, dilinin sundu¤u olanaklardan Gelece¤e dair idealleri olan her milletin, geçmiflini, ha- yararlanma yoluna gitmesi gerekir.” fleklindedir ve tas›yla, sevab›yla gençlere ö¤retmesi gerekir. bu anlat›m bozuktur. “ulus” sözcü¤üne ilgi eki getiril- melidir. “… her ulusun, dilinin sundu¤u …” ifadenin do¤ru fleklidir. Cevap E 22.10 Gereksiz ek kullanmak anlat›m› bozar. Cümlede sebeplilik, alt› çizili sözlerin ikisinde de vard›r, birisi tercih edilmeli. a. Çoklu¤un belirtilmesinde : Birçok ö¤renciler bitirme s›navlar›nda baflar›s›z oldu. – Ülkemizde enflasyonun sürekli yükselmesinin se- bebi, sistemdeki açmazlard›r. Alt› çizili sözcüklerde çokluk ifade eden “çok” ve “-ler” unsurlar› anlat›m› bozuyor. “ö¤renci- – Ülkemizde enflasyonun sürekli yükselmesi, sistem- ler”deki ço¤ul eki at›lmal›. deki açmazlardan kaynaklanmaktad›r. Türkçede s›fatlar ço¤ul anlam verirse, isimler genellikle ço¤ul eki almaz. (bütün, baz›, kimi ç. Aitli¤in belirtilmesinde: gibi belgisiz s›fatlar hariç) Bo¤aziçindeki yer alan tarihi konaklar günden güne b. Olumsuzlu¤un belirtilmesinde: yok oluyor. Ne yetkililer ne de sivil örgütler bu olay›n üzerine Bu cümlede, “aitlik” ifadesi “-ki” ve “yer alan” gitmiyor. sözüyle ifade edilmifltir. Bu durum “-ki” ekinin gereksiz kullan›m› veya birleflik fiilin (yer alan) Bu cümlede “ne, ne “ sözleri de “gitmiyor” sö- gereksiz kullan›lmas› olarak adland›r›labilir. zü de olumsuzluk belirtiyor. Birisi kullan›lmal›: Biri at›lmal›d›r, flöyle ki : – Yetkililer ve sivil örgütler bu olay›n üzerine gitmiyor. – Bo¤aziçinde yer alan tarihî konaklar günden güne – Ne yetkililer ne de sivil örgütler bu olay›n üzerine yok oluyor. gidiyor. – Bo¤aziçindeki tarihî konaklar günden güne yok oluyor. c. Sebeplili¤in belirtilmesinde: Ülkemizde enflasyonun sürekli yükselmesinin sebe- bi, sistemdeki açmazlardan kaynaklanmaktad›r. Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 12 ve 13. sorular› hemen çözelim. 440

ANLATIM BOZUKLUKLARI 22.11 Fiilimsilerin türü kullan›m yerini belirler. Fiilimsilerin türlerine göre kullan›m yerleri kendi- Bu cümlelerdeki alt› çizili sözler afla¤›daki flekilde li¤inden belirlenmifltir. de¤ifltirilerek anlat›m bozuklu¤u düzeltilir: Cümlenin genel anlam›na ve yap›s›na uygun olan olmas›n› → oldu¤unu / sat›ld›¤›n› → sat›lmas›n› fiilimsilerin kullan›lmamas› anlat›m› bozar. Vergilerin yeni sisteme göre toplanaca¤›n› sa¤laya- Karadeniz yaylalar›n›n çok güzel olmas›n› hepimiz bi- caklar. (ÖSS – 1988) liriz. Bu cümlede “toplayaca¤›n›” fiilimsi, s›fat-fiil eki Bu eserin daha fazla sat›ld›¤›n› isteriz. alm›flt›r. Oysa cümleye uygun olan isim-fiil eki al- mas›d›r: “toplanmas›n›” Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 14. soruyu hemen çözelim. 22.12 Bir cümledeki fiiller, filimsiler çat› bak›m›ndan uyumlu olmal›d›r. Etken ve edilgen çat›l› fiillerin veya fiilimsilerin bir örnek soru cümlede ayn› yükleme ba¤lanmas› anlat›m bozuk- lu¤una yol açar. Her ne kadar flehir d›fl›na tafl›nm›flsa bile beklenen rahatl›¤a kavuflulamam›flt›r. Al›c›lar›n dikkat edilmesi gereken ayr›nt›lar› flöyle s›- ralayabiliriz. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤unu gidermek için afla¤›daki de¤iflikliklerin hangisi yap›lmal›d›r? Yüklem etken oldu¤u için “dikkat edilmesi” birle- flik fiili de etken olmal› ve “dikkat etmesi” fleklin- A) “kavuflulamam›flt›r” yerine “ulafl›lamam›flt›r” söz- de düzeltilmeli. cü¤ü getirilmeli ‹yi romanlar yaz›lmak isteniyorsa bu alanda çok eser B) “tafl›nm›flsa” yerine “tafl›nsa “ sözcü¤ü getirilmeli edilgen edilgen C) “beklenen” yerine “bekledi¤imiz” sözcü¤ü getiril- okumak gerekir. meli etken D) “tafl›nm›flsa bile” yerine “tafl›n›lm›flsa da” sözü ge- Do¤rusu “....... okunmas› gerekir.” fleklinde olmal›. tirilmeli Derslere ne kadar çal›fl›l›rsa çal›fl›ls›n bir türlü E) “bile”den sonra “nas›lsa” sözcü¤ü getirilmeli edilgen ÖSS - 1990 baflar›l› olam›yor. etken çözüm Do¤rusu “....... çal›fl›rsa çal›fls›n” fleklinde olmal›. Cümlede eylem edilgen oldu¤undan eylemsi de edil- gen olmal›d›r. Cevap D 22.13 Anlat›m› bozan baflka unsurlar da vard›r. Asl›nda, söyledi¤imiz gibi, anlat›m bozuklu¤u çok b. Ba¤laçlar›n anlamlar›na ve ifllevlerine uygun 441 çeflitli nedenlere dayan›r. Hatta kimi cümlelerde kullan›lmamas› hâlinde de anlat›m bozulur. birden fazla nedenden de kaynaklanabilir. fiu ana dek anlatt›klar›m›z belli bafll› olanlar, en çok karfl›- Çok etkileyici bir filmdi ama onu yeniden izlemek is- lafl›lanlard›. Birkaç›na daha de¤inmekte fayda var. tiyorum. a. Ek eylemin eksik olmas› ya da cümlenin öteki fleklindeki bir anlat›m, anlamca çeliflkilidir. Bu- bölümüyle uyumlu olmayan bir ek eylemin kul- nun nedeni, “ama” ba¤lac›n›n karfl›t ifadeleri lan›lmas› anlat›m› bozar. ba¤lamakta de¤il de sebep iliflkisi kurulabilecek iki cümle aras›nda kullan›lmas›d›r. Cümlede, Boyu çok k›sa, vücudu da biçimli de¤ildi. “ama” yerine “bu nedenle” ba¤lac›n›n kullan›l- mas› uygun olacakt›r. cümlesi flöyle anlafl›l›r. c. Baz› cümlelerde mant›k hatas› yap›l›r. Cümle Boyu çok k›sa de¤ildi, vücudu da biçimli de¤ildi. gerçekte mümkün olmayan, ak›l d›fl›, tuhaf bir anlama gelir. Bunun nedeni yine anlat›m›n do¤- Ancak böyle anlafl›ld›¤›nda da anlam do¤ru ol- ru kurulamamas›d›r. maz. Bu yanl›fl anlafl›lman›n nedeni ise cümlede ek eylemin eksik olmas›d›r. Cümle, “Boyu çok Ellerinden kurtulmak için gösterdi¤i mücadeleyle k›sayd›, vücudu da biçimli de¤ildi.” fleklinde dü- bafl edememiflti. zeltilmelidir. Elleri arkas›nda dolaflarak gazetesini okuyordu. Bu alt bafll›¤›n pekiflmesi için Kavrama Testi 2 / 15. soruyu hemen çözelim.

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Kimi sözcüklerin yaz›l›fllar› ya da anlamlar› birbi- 7. Özellikle s›ral› cümlelerde, birden fazla yüklem rine çok benzer; ancak bunlar›n kullan›m yerleri bulundu¤u için, öge eksiklikleri ortaya ç›kabilir. farkl›d›r. Sözcü¤ün cümlenin anlam›na uygun Bunun nedeni, örne¤in, cümlenin birinin yükle- kullan›lmamas› “bir sözün yanl›fl anlamda kulla- minin dolayl› tümleç almaya uygunken di¤eri- n›lmas›” olarak adland›r›lan bir anlat›m bozuk- ninkinin nesne almaya uygun olmas›d›r. Anlat›m lu¤una neden olur. bozuklu¤unu gidermek için eksik ögeyi eklemek gerekir. 2. Sözcüklerin cümlenin yanl›fl yerinde kullan›lmas› da anlat›m› bozar. 8. Tamlamalar›n tamlayan› ile tamlanan›n anlamca ve biçimce uygun olmas› gerekir. Tamlamalarla 3. Ayn› anlaml› sözlere cümlede bir arada yer ver- ilgi anlat›m bozuklu¤u, tamlayan ya da tamlanan mek gereksiz sözcük kullan›m›d›r ve anlat›m›n eksikli¤i ile tamlayan ekinin eksikli¤i olarak karfl›- düzelmesi için bunlardan birinin cümleden ç›ka- m›za ç›kar. r›lmas› gerekir. 9. Fiilimsilerin gerek türünün gerekse çat›s›n›n 4. Anlam bulan›kl›¤› da bir anlat›m kusurudur ve cümlenin biçimine, anlam›na uygun olmamas› da cümlenin anlam›n›n aç›k olmas› fleklinde görülür. bir anlat›m kusurudur. 5. Cümlede çeliflen sözlerin yani anlamca birbiri- 10. Ek eylem eklerinin eksik ya da yanl›fl kullan›lma- nin karfl›t› olan ifadelerin kullan›lmas› anlat›m› mas›, ba¤laçlar›n anlamlar›na uygun kullan›lma- bozar. s› da anlat›mda dikkat edilmesi gereken nokta- lard›r. 6. Cümlenin yüklemi, hem ald›¤› kifli ekleri hem de tekillik ço¤ulluk bak›m›ndan özneyle uyumlu ol- 11. Cümlede öncelik sonral›k kural›na dikkat edil- mal›d›r. Birden fazla özne söz konusu oldu¤unda mezse, mant›k hatas› oluflur; bu da anlat›m bo- yüklemin bunlar›n tümüne uygun flekilde çekim- zuklu¤una yol açar. lenmesi gerekir. 442

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi 1 ( 22.1 - 22.6 ) Kavrama Testi 2 ( 22.7 - 22.13 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmufl Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 443

KAVRAMA TEST‹ 1 1. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- 5. Bu yafll› adam b›rak›n tavu¤u koyun bile kesemez. lu¤u vard›r? Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤unun benzeri afla¤›- A) Yo¤un kar ya¤›fl› yüzünden, kasaban›n il merke- dakilerin hangisinde vard›r? ziyle ba¤lant›s› kesildi. A) Sanatç›, Avrupa kültürüne hayran olmufl, k›sa za- B) Rüzgâr›n fliddetini art›rmas›, ulafl›m› olumsuz yön- manda yak›ndan tan›m›flt›. de etkiliyor. B) Otobüs yo¤un sis yüzünden karfl›dan gelen kam- C) Gerekli önlemlerin zaman›nda yerine getirilmesi, yonla çarp›flt›. can kayb›n› engelledi. C) San›r m›s›n ki bu sözleri millet dinler ve inan›r. D) Sa¤anak ya¤murun dinmesiyle kent trafi¤inin nor- D) Üç saat görüfltükten sonra bas›na bir aç›klama male döndü¤ü bildirildi. yapt›lar ama kimseyi tatmin etmedi. E) F›rt›nan›n, seralarda meydana getirdi¤i zarar›n be- E) Derslerine çal›flmamas› onun s›n›fta kalmas› bir lirlenmesi için uzmanlar çal›fl›yor. yana zay›f almas›na neden olacak. 2. Ortamda bulunanlar› telaflland›rmamak üzere, gerek- 6. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- li önlemleri kimseye bir fley fark ettirmeden ald›lar. lu¤u vard›r? Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- gisinden kaynaklanmaktad›r? A) Elefltiri bir yap›t› olumlu ve olumsuz yönleriyle in- celeyip de¤erlendirmektir. A) Özne - yüklem uyuflmazl›¤›ndan B) Gereksiz söz kullan›lmas›ndan B) Elefltirmen, ele ald›¤› yap›ta tarafs›z ve yans›z bir C) Yüklemin di'li geçmifl zamanl› olmas›ndan gözle bakmal›d›r. D) Yanl›fl edat kullan›lmas›ndan E) Nesnenin yanl›fl yerde kullan›lmas›ndan C) Elefltiride kaç›n›lmas› gereken tutumlar›n bafl›nda öznellik gelir. 3. Bu olay›n daha öncekine s›k› s›k›ya ba¤›ml› oldu¤u düflünülüyor. D) Elefltirmenden beklenen, görüfllerini aktarmas› de- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- ¤il, yap›t›n art› ve eksilerini göstermesidir. gisinden kaynaklanmaktad›r? E) Elefltirinin nesnel ölçütlere ve bilimsel verilere da- A) Gereksiz sözcük kullan›lmas›ndan yanmas› gerekir. B) Yüklemin flimdiki zamanda çekimlenmesinden C) Bir sözün yanl›fl anlamda kullan›lmas›ndan D) Gereksiz yere iflaret s›fat› kullan›lmas›ndan E) Yüklemin edilgen çat›l› olmas›ndan 4. (I) Bütün amac›m bu alanda u¤raflmakla geçti. (II) 7. Bu ay boyunca haftada iki gün toplanarak grup çal›fl- Gençlik günlerimden beri baflka bir fley düflünme- dim. (III) Yapt›klar›m›n, yap›lanlar aras›nda en iyisi I II III olmas› için çabalad›m. (IV) Peki bu amac›ma ulafla- bildim mi? (V) Do¤rusu, buna içtenlikle, evet, diye- mas› yapmam›z gerekiyor; bunun için odan›z› bir sü- miyorum. reli¤ine, geçici olarak kullanmak istiyoruz. IV V Bu parçadaki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bo- Bu cümlede numaralanm›fl yerlerden hangisinin ç›- zuklu¤u vard›r? kar›lmas› anlam daralmas›na yol açmaz? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 444

ANLATIM BOZUKLUKLARI 8. Bu zor s›navda yapman gereken tek fley sadece sa- 11. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? I II III IV A) Toplant›da al›nan kararlar bir an önce hayata ge- kin olmak yani heyecan›n› kontrol edebilmektir. çirilmeli. V B) Görüfllerini yönetim kuruluna yaz›l› olarak bildirdi. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤unu gidermek için C) Bu y›l da tatilini evinde kitap okuyarak geçirmifl. numaralanm›fl sözcüklerden hangisi cümleden ç›ka- r›lmal›d›r? D) S›ra gecesine Erzurum'dan da dört kiflilik sanatç› kat›lm›flt›. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E) Gezide çeflitli yörelerin yemeklerini de tatma im- kân› bulduk. 9. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük 12. O y›llarda Avrupa’y› kas›p kavuran savafl ve etkileri, kullan›m›ndan kaynaklanan bir anlat›m bozuklu¤u I II vard›r? Türkiye’yi de etkilemeye bafllam›fl; birçok tüketim mad- A) Bir bahar günü pikni¤e gidip a¤aç alt›nda yemek III IV yemeyi özlemifl. desine k›s›tlamalar getirilmiflti. B) Bu yafll› adam›n ani bir hareketle birdenbire kalk›- V vermesi hepimizi flafl›rtt›. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u numaralanm›fl bö- C) Görevli, durumu güzelce anlatt› ama kimseyi ikna lümlerin hangisinin ç›kar›lmas›yla giderilir? edemedi. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. D) Önce baflkalar›n› da dinleyelim, sonra gördükleri- ni bir defa daha anlat›rs›n. E) Ülkemizde birçok güzel geliflme oluyor, bu yüz- den karamsarl›¤a kap›lm›yorum. 10. (I) On y›l önce, iletiflim alan›nda e¤itim veren bir okulu bitirerek mezun olmufltu. (II) Okulu bitirdikten 13. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- bir süre sonra bir derginin da¤›t›m ifllerini üstlenmifl- lu¤u vard›r? ti. (III) Burada ancak birkaç ay çal›flabilmifl, ard›ndan daha uygun flartlarda çal›flabilece¤i bir ifl aramaya A) Yazar›n son roman›n›n sinemaya uyarlanaca¤› koyulmufltu. (IV) Sonunda dan›flmanl›k alan›nda hiz- söyleniyor. met veren bir flirkette ifle girmeyi baflard›. (V) ‹letiflim alan›nda elde etti¤i bilgi ve tecrübeyi okulundan çok B) Hafta sonu hep beraber sinemaya gitmeyi önerdi. bu flirkete borçlu oldu¤unu biliyordu. C) Festivalde baz› filmleri klasik müzik eflli¤inde izle- Yukar›daki numuralanm›fl cümlelerin hangisinde bir dik. anlat›m bozuklu¤u vard›r? D) Baflrolleri sineman›n ustalar›, genç oyuncularla bir A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. arada paylafl›yor. E) Beyaz perdenin en baflar›l› örnekleri sinemasever- lerle bulufltu. C-D-C-A / E-B-D / D-B-A / D-B-D 445

KAVRAMA TEST‹ 2 1. fiehir d›fl›ndan gelenleri biz, flehir içinde oturanlar› 4. ‹nsan›n d›fl›ndaki varl›klar ço¤ul özne oldu¤unda da onlar konsere götürecekler. bunlar›n yüklemi tekil olur. Bu cümledekine benzer bir anlat›m bozuklu¤u afla¤›- Afla¤›dakilerin hangisinde bu aç›klamaya uymamak- dakilerin hangisinde vard›r? tan kaynaklanan bir anlat›m bozuklu¤u vard›r? A) Babam›n ald›¤› öykü kitaplar›ndan birisini ben, di- A) Seyirciler, oyuncular› ç›lg›nca alk›fllad›lar. ¤er üçünü annem ve ablam okuyacaklar. B) Masan›n üzerindeki kitaplar, yan odaya götürüle- B) Edebî sanatlara önem verir, hikâyelerinde bol bol cek. kullan›rd›. C) Ar›lar, daha çok bu mevsimde bal yap›yorlar. D) Çocuklar, kendi aralar›nda flakalafl›yorlard›. C) Sizin o ö¤rencilerin sorunlar›n› çözebilece¤inize E) Bu görkemli da¤lar, flehre ayr› bir güzellik kat›yor. inan›yoruz. 5. Uzun y›llar burada yaflam›flt› Hasan. Birçok arkadafl› D) Panele giremeyenler, kap›n›n önünden güvenlik olmufltu. S›k› dostlar edinmiflti. Buray› çok sevmifl ve taraf›ndan uzaklaflt›r›ld›lar. ba¤lanm›flt›. E) Kütüphanedeki kitaplar› yeni yerlerine ö¤renciler Bu parçadaki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerden birer birer rafa yerlefltirdiler. hangisiyle giderilebilir? 2. Bir cümlenin öznesi ikinci tekil kifli ve üçüncü ço¤ul A) “edindi” sözcü¤ü “edinildi” yap›larak kifliden olufluyorsa, yüklemi ikinci ço¤ul kifli olur. B) ‹kinci cümleye tamlayan getirilerek C) Ba¤laçtan sonra dolayl› tümleç getirilerek Afla¤›daki cümlelerin hangisinde buna uymamaktan D) “Buray›” sözcü¤ü “buraya” yap›larak kaynaklanan bir anlat›m bozuklu¤u vard›r? E) “Dostlar” sözcü¤üne iyelik eki getirilerek A) Bu soruyu ben ve arkadafl›m do¤ru cevaplad›k. 6. (I) Her gün yeni bilgilerin peflinde olmal›y›z. (II) Bu B) ‹stanbul’da düzenlenen fuara senle onlar flirketi- bilgilerden sonuçlara ulaflmal› ve hayat›m›zda uygu- lamal›y›z. (III) Çünkü ancak hayatta karfl›l›¤› olan bil- mizi temsilen kat›lacaklar. ginin de¤eri vard›r. (IV) Kullan›lmayan bilgi insan› bir C) O tiyatro oyununu seninle ben geçen y›l izlemifl- hamala dönüfltürür. (V) Tafl›d›¤› bilgi yükü kimseye bir katk› sa¤lamaz. tim. D) Benimle s›nava girmeyen di¤er ö¤renciler müdür Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuklu¤u vard›r? yard›mc›s›n›n odas›na gidecekler. E) Sen, ben ve üniversitede okuyan arkadafl›m Büyü- A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. kada'ya gitmeyi planl›yoruz. 7. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde özne eksikli¤inden kaynaklanan bir anlat›m bozuklu¤u vard›r? 3. I. Çocuklu¤umda bulutlar› uzun uzun seyreder- dim. A) Yazar›n içten anlat›m›, onunla okuru aras›nda giz- li bir ba¤ kuruyor. II. Hepsi bembeyazd›, çok güzeldi ama ulafl›labilir de¤ildi. B) Maupassant’›n üç yüz sayfal›k bir hikâyesi vard›r, bu gerçekten güzel bir eserdir. III. ‹lginç flekilleri olan bulutlara ad da takard›m. C) ‹kilemelerin aras›na hiçbir noktalama iflareti getiri- IV. Bazen ertesi gün kayboldu diye dar›ld›¤›m bulut- lemez ve ayr› yaz›l›r. lar olurdu. D) Köylünün kay›p hayvanlar›n› iki gündür ar›yoruz V. Baz› bulutlar bana pamuk flekerini and›r›rd›. ama ulaflamad›k. Numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde anlat›m bo- E) Elefltirmen, sanat eserinin iyi ya da kötü yanlar›n› zuklu¤u vard›r? ortaya koymal›d›r. A) I. ve II. B) I. ve IV. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) III. ve V. 446

ANLATIM BOZUKLUKLARI 8. Sanattan söz etmek ve u¤raflmak ülkemizde pek ilgi 12. Ülkemizin kuzey kesimlerindeki yaflanan sel felaketi görmüyor. bütün yurdu üzüntüye bo¤du. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerden liklerin hangisiyle giderilebilir? hangisiyle giderilebilir? A) “bütün” sözcü¤ü cümleden at›larak A) “u¤raflmak” sözcü¤ü yerine “ilgilenmek” getirilerek B) “yurdu” yerine “yurdumuzdaki insanlar›” sözcü¤ü B) “ülkemizde” sözcü¤ü yerine “yurdumuzda” getiri- getirilerek lerek C) “yaflanan” sözcü¤ü cümleden at›larak C) “ve” ba¤lac› yerine “gibi” getirilerek D) “bo¤du” yerine “neden oldu” sözleri getirilerek D) ‹kinci cümleye nesne getirilerek E) “Ülkemizin” sözcü¤ü “yaflanan” sözcü¤ünden E) “ve” ba¤lac›ndan sonra “sanatla” sözcü¤ü getirilerek sonra getirilerek 9. “S›ra bana gelince ça¤›r›n, diyerek yan›m›zdan uzak- laflt›.” cümlesindekine benzer bir anlat›m bozuklu¤u 13. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- afla¤›dakilerin hangisinde vard›r? lu¤u vard›r? A) Yar›n amcan› ziyaret etmeyi mutlaka ihmal etme- A) Sabahlar› erkenden kalk›p ifline yürüyerek giderdi. melisin. B) Ö¤leden sonra yapt›¤› k›sa yürüyüfllere çok önem B) Ankara'daki yaflayan akrabalar›n›n yan›na gitmeyi verirdi. planl›yor. C) Her akflamlar› bol köpüklü bir kahve içmeden du- C) Kendine özgün davran›fllar›yla hepimizin dikkati- ramazd›. ni çekti. D) Torunlar›yla flakalaflt›kça yorgunlu¤unu unuttu¤u- D) Annesine çok fazla benzemiyor, sadece biraz an- nu söylerdi. d›r›yor. E) Uzun ve sa¤l›kl› bir ömür sürmesini bunlara borçlu. E) Kolay ve yorucu olmayan u¤rafllar ar›yordu kendine. 10. (I) Uzun süredir kendimi yaln›z hissediyordum. (II) ‹n- sanlar›n beni ya hiç ya da yanl›fl anlad›¤›n› düflünüyor 14. Ünlü doktor, çocukken geçirdi¤i bir hastal›ktan son- ve üzülüyordum. (III) Bu yüzden ifl yerinden izin al›p ra bu mesle¤i seçece¤ine karar vermifl. uzun bir tatile ç›kmaya karar verdim. (IV) Ancak insa- n›n, karamsarl›¤›n› ve yaln›zl›¤›n› gitti¤i yere berabe- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- rinde götürdü¤ünü sonradan anlad›m. (V) Tatil, yaln›z- liklerden hangisiyle giderilebilir? l›k hissimi al›p götürmemifl, aksine kuvvetlendirmiflti. A) “ünlü” yerine “meflhur” sözcü¤ü getirilerek Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde bir B) “çocukken” yerine “çocuklu¤unda” sözcü¤ü ge- anlat›m bozuklu¤u vard›r? tirilerek A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. C) “sonra” yerine “dolay›” sözcü¤ü getirilerek D) “mesle¤i” yerine “ifli” sözcü¤ü getirilerek 11. (I) Bir yerde okuyan birey yoksa orada yaflam da yoktur. E) “seçece¤ine” yerine “seçmeye” sözcü¤ü getirilerek (II) Bu sorunu kütüphane veya kitap sat›fllar›n› ele alarak çözemeyiz. (III) ‹nsanlara bunun bir uygarl›k meselesi 15. (I) Tam da bana anlat›ld›¤› gibi biriydi. (II) ‹nce yap›l› oldu¤unu anlatmal›y›z. (IV) Daha sonra bu sorunu her- fakat uzun boylu de¤ildi. (III) Kendinden emin bir gö- kesi ilgilendirdi¤ini vurgulayarak çözüm yolu bulmal›- rünümü vard›. (IV) Yüksek ülkülerden söz ediyordu y›z. (V) Ancak bu flekilde okumaya ilgiyi art›rabiliriz. s›k s›k. (V) ‹yi bir ailenin çocu¤u oldu¤u söyleniyordu. Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde anlat›m bozuklu¤u vard›r? Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde bir A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve IV. anlat›m bozuklu¤u vard›r? D) III. ve V. E) IV. ve V. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. A-B-C / C-C-B-C / E-D-B-C / C-C-E-B 447

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUfi SORULAR 1. Genç sanatç›lara, yap›tlar›n›n konular›n› seçerken 5. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- nelere önem vermelerini anlat›yor. lu¤u vard›r? Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- A) Düflüncelerini yaz›yla de¤il, sözle anlatmay› sevi- liklerin hangisiyle giderilebilir? yordu. A) “vermelerini” yerine “vermeleri gerekti¤ini” sözü B) Önerilerimizi dinliyor ne var ki onlar›n hiçbirini getirilmeli uygulam›yordu. B) “nelere” yerine “hangi noktalara” sözü getirilmeli C) Sa¤l›k durumlar› iyi ancak çok yorgun olduklar› C) “sanatç›lara” yerine “sanatç›lar›n” sözü getirilmeli görülüyordu. D) “seçerken” yerine “seçmekte” sözü getirilmeli E) “anlat›yor” yerine “belirtiyor” sözü getirilmeli D) Gazetesini sürekli yan›nda tafl›yor ama bir türlü okuyama f›rsat bulam›yordu. 1988 E) Bu konuda bilgi sahibi olmas›na karfl›n, görüflleri- 2. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- ni belirtmekten kaç›n›yordu. lu¤u vard›r? ÖSS - 1992 A) Toprak kaymas›n›n en çok nerelerde görüldü¤ünü saptayarak buna kar›fl hangi önlemlerin al›nabile- 6. “özel” kelimesi, afla¤›daki cümlelerin hangisinde ce¤ini tart›flaca¤›z. yanl›fl kullan›lm›flt›r? B) Araflt›rmamda, anaokuluna giden çocuklarla git- A) Bu, Türkiye'ye özel bir durumdur. meyenlerin dil geliflimini karfl›laflt›r›p aralar›ndaki B) Çocuk, özel okullardan birinde ö¤renciydi. fark› belirleyece¤im. C) Annesi, onun için özel yemekler yapm›flt›. D) Her oyunun özel kurallar› vard›r. C) Bu mevsimde balkondaki çiçeklerin kapal› bir ye- E) Kendisine özel ifllem yap›lmas›n› istemiyordu. re tafl›nmas› gerekiyor. ÖSS - 1987 D) Bu toplant›da çeflitli hastal›klar ve bunlar›n neden- leri konusunda ayr›nt›l› aç›klamalar yap›lacak. 7. “etkin ve etken” sözcüklerinin afla¤›daki kullan›mla- r›ndan hangisi yanl›flt›r? E) Nefleli ve güldürü unsurlar›n›n çokça kullan›ld›¤› bu filmi mutlaka görmelisiniz. A) Yoksullu¤un etken oldu¤u toplumlarda suç oran› yüksektir. ÖSS - 1993 B) Türkiye'de etkin bir yanarda¤ yoktur. 3. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- C) Orman, ya¤mur için önemli bir etkendir. lu¤u vard›r? D) fiiflmanl›¤›n etkenlerinden biri de yanl›fl beslen- A) Bugün tatil oldu¤undan, sabahleyin geç kalkt›m. medir. B) Arkadafl›m›z, çok çal›flkan bir çocuktu. E) Bu ö¤retim y›l›nda en etkin e¤itim ilkokullar›m›z- C) Dün akflam, rüzgâr ortal›¤› altüst etti. D) Birbirlerini çok iyi anlar, inan›rlard›. da yap›lm›flt›r. E) Dün gece çok garip bir rüya gördüm. ÖSS - 1978 ÖSS - 1993 8. Zaman zaman fliir yaz›yor ve yay›ml›yorum; ama ben 4. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- fliiri hiçbir zaman köfle yazarl›¤› gibi düflünmüyorum. lu¤u vard›r? Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerden A) Sabahlar› dura¤a kadar yürüyor ve taksiye biniyorum. hangisiyle giderilebilir? B) Konuflmac›n›n fikirlerine kat›l›yor ve destekliyorum. C) Bu dergiyi ilk yay›mland›¤› günden beri al›yor ve A) “fliiri” yerine “flairli¤i” sözcü¤ü getirilerek B) “hiçbir zaman” sözü at›larak zevkle okuyorum. C) “gibi” yerine “olarak” sözcü¤ü getirilerek D) Televizyondaki aç›koturumlar› be¤eniyor ve sonu- D) “ben” sözcü¤ü at›larak E) “düflünmüyorum” yerine “düflünmedim” sözcü¤ü na kadar izliyorum. E) Akflamlar›, bir süre çal›fl›yor ve sonra dinleniyorum. getirilerek. ÖSS - 1992 ÖSS - 1993 448

ANLATIM BOZUKLUKLARI 9. Bir sorunun üzerinde enine boyuna düflünmeyi, anla- 13. Törende ikisi ö¤retmen yirmi befl ö¤renci görev ald›. mak için çaba harcamay› ö¤renmemifller. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- gisinden kaynaklanmaktad›r? liklerden hangisiyle giderilebilir? A) Özneyle ilgili say›lar›n yol açt›¤› kar›fl›kl›¤›ndan A) “üzerinde” yerine “üzerine” sözü getirrilmeli B) Dolayl› tümlecin yanl›fl yerde kullan›lmas›ndan B) “düflünmeyi” yerine “düflünerek” sözü getirilmeli C) Gereksiz yere say› s›fat› kullan›lmas›ndan C) “anlamak”tan önce “onu” sözü getirilmeli D) Fiil cümlesi olmas›ndan D) “düflünceyi” yerine “düflünmek” sözü getirilmeli E) Öznenin birden fazla sözcükten oluflmas›ndan E) “harcamay›”dan sonra “nedense” sözü getirilmeli. 1987 1987 14. Yurtd›fl›ndaki bir liseden mezun olma durumu oldu- 10. (I) Y›llar önce, sevdi¤im bir flairin, be¤endi¤im bir ki- ¤undan bu s›nava kat›lamaz. tab›n› alm›flt›m. (II) Bu kitab› y›llard›r özenle sakl›yor- dum. (III) Dün, onu bir kez daha okuyarak an›la›m› Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerden tazelemek istedim. (IV) Ancak kitab› kitapl›¤›mda ne- hangisinden kaynaklanmaktad›r? reye koydu¤umu bir türlü bulamad›m. (V) Ya birine vermifl ya da bir yerlere s›k›flt›rm›fl olaca¤›m. A) Yüklemin 3. tekil kiflili olmas›ndan Bu parçada numaralanm›fl cümlelerin hangisinde bir B) Gereksiz yere dolayl› tümleç kullan›lmas›ndan anlat›m bozuklu¤u vard›r? C) ‹flaret s›fat›n›n yanl›fl yerde kullan›lmas›ndan A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. D) Gereksiz sözcükler kullan›lmas›ndan 1993 E) Yüklemin olumsuz olmas›ndan 11. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? 1987 A) Dünyada en çok ya¤›fl alan bölge buras›. 15. Türkçede bir cümlenin öznesi, birinci ve üçüncü te- B) Ürettiklerinin ço¤unu komflu ülkelere sat›yorlar. kil kifliden olufluyorsa, yüklemi birinci ço¤ul kifli olur. C) Bu topraklar›n büyük bir bölümü ormanlarla kapl›. D) Ülkenin kuzeyinde elde edilen ürünlerin yar›dan Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bu kurala uyma- maktan kaynaklanan bir anlat›m bozuklu¤u vard›r? fazlas›n› elma oluflturuyor. E) Ekonomileri çok iyi, yetifltirdikleri hayvanc›l›¤a A) O akflam ben kendi odama, Fatma da kendi oda- s›na çekilmiflti. dayal›. B) Teyzemlerin yeni evlerine tafl›nmas›ndan sonra siz ÖSS - 2003 bu eve yerlefltiniz. 12. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- C) Havalar böyle giderse bir süre daha kahvalt›m›z› lu¤u vard›r? balkonda yapabilece¤iz. A) Yol kenar›ndaki çöp kutular› kald›r›larak bunlar›n D) Ben de bir tabak al›p sofraya oturay›m. yerine çiçekler dikiliyor. E) Babas›yla annesi, bu evi üç y›lda zar zor yapt›ra- B) Yeni fidanlar dikilerek kent yeflillefltiriliyor. bildiler. C) Kald›r›m›n k›r›k tafllar›, yenileriyle de¤ifltiriliyor. D) ‹çinde oturulamayacak derecedeki binalar›n y›kt›- ÖSS - 1998 r›lmas› gerekiyor. E) Eski yap›lar boyanarak daha güzel bir görünüme kavuflturuluyor. ÖSS - 2003 A-E-D-B / C-A-A-A / C-D-E-D / A-D-A 449

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUfi SORULAR 1. I. Onun da görüfllerini ö¤renmek, yararlanmak is- 4. Bu kararlar›n uygulan›p uygulanmad›¤›n›n, yönetici- tediler. lerin seçece¤i tutuma ba¤l› oldu¤u bildirildi. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- II. Herkes birbirine zarar vermeden yaflamay› bafla- liklerden hangisiyle giderilebilir? rabiliyorlar. A) “seçece¤i tutuma” yerine “tutumuna” sözcü¤ü ge- III. Onun aram›zdan ayr›lmas› yaln›z bizim için de- tirilerek ¤il, tüm toplum ad›na büyük bir kay›pt›r. B) “yöneticilerin” sözcü¤ü yerine “ilgililerin” sözcü- IV. Arkadafl›n›n s›k›nt› çekti¤ini biliyor, sezdirmeden ¤ü getirilerek yard›m ediyordu. C) “bu kararlar›n” sözcü¤ü yerine “bunlar›n” sözcü- Yukar›daki numaralanm›fl cümlelerin hangilerinde ¤ü getirilerek anlat›m bozuklu¤u, tümleç eksikli¤inden kaynaklan- maktad›r? D) “ba¤l›” yerine “yönelik” sözcü¤ü getirilerek E) “bildirildi” yerine “biliniyordu” sözcü¤ü getirilerek A) I. ve II. B) I. ve III. C) I. ve IV ÖSS - 2003 D) II. ve IV. E) III. ve IV. 5. Afla¤›daki cümlelerin nagisinde bir anlat›m bozuklu- ÖSS - 1999 ¤u vard›r? 2. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- A) Deneyimli bir yönetici, de¤erli bir bilim adam›yd›. lu¤u vard›r? B) Maddi durumu yetmedi¤i için e¤itimini yar›da b›- A) Ola¤anüstü kiflili¤i ve s›rad›fl› dostlu¤uyla, tan›d›k rakmak zorunda kald›. tan›mad›k herkesi bir sevgi çemberinin içine al›rd›. C) Kültürel varl›klara sahip ç›k›p onlar› korumaya ça- B) Tek bafl›na gerçeklefltirebilece¤i birçok tasar›ya genç- l›flan insanlardan biriydi. leri de katarak bilgisini onlarla paylaflmak isterdi. D) Gelece¤e umutla bakan ve zorluklar kar›fl›nda y›l- C) Gerek özgün çal›flmalar›, gerekse yetkin çeviri ve mayan bir gençti. derlemeleriyle, bu alandaki araflt›rmac›lara ›fl›k E) Ele ald›¤› her ifli baflkalar›ndan daha iyi, daha gü- tutmufltu. zel yapmak isterdi. D) Onun düflünceleri, bizimle ilgilenen, yap›tlar›n› okuyan, anlayan ya da anlamaya çal›flanlar arac›- ÖSS - 2003 l›¤›yla yafl›yor. 6. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- E) Gençlerin deneyimsizlikten, bilgi eksikli¤inden lu¤u vard›r? kaynaklanan sorular›n› yan›tlayarak yönlendirirdi. A) Hava kirlili¤ine karfl› çeflitli önlemler al›nabilir. ÖSS - 1999 B) Çevre sorunlar›yla ilgili toplant›lar yap›lmal›d›r. C) Bu gaz, havada yo¤un oranda bulunur. 3. Yineleme dedi¤imiz anlat›m kusuru, ayn› anlama ge- D) Akarsular›m›z sanayi at›klar›yla kirleniyor. len birden çok sözcü¤ün gereksiz yere bir arada kul- E) Gençler, do¤an›n korunmas› konusunda bilinçleniyor. lan›lmas›d›r. Bir kavram›n Türkçesiyle yabanc›s›n›n birlikte kullan›lmas› bu tür kusurlardand›r. ÖSS - 1999 Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bu aç›klamada be- 7. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lirtilen türde bir anlat›m kusuru vard›r? lu¤u vard›r? A) Bunlar, belgesel özellikler tafl›yan, birbirinden il- A) Makinenizi, arkadaki açma-kapama dü¤mesine ginç yaz›lard›r. basarak kapatman›z gerekmektedir. B) Bugün iflyerinde tebrik ve kutlama ziyaretlerinde B) Daha fazla bigi edinmek için yetkili sat›c›n›za bafl- bulunduk. vurabilirsiniz. C) Eskiden, musikiyle u¤raflan kiflilere musikiflinas C) Bilgisayar›n›z›n bozuk olup olmad›¤›n› ö¤renebil- denirdi. mek için onu bir teknisyene göstermelisiniz. D) Dil, varl›¤›m›z›n en güçlü dayana¤›, kimli¤imizin D) Bu bölümde, bilgisayar›n›z› nas›l kuraca¤›n›z ve en anlaml› kan›t›d›r. nas›l kullanaca¤›n›z aç›klanmaktad›r. E) Günümüz insan›n›n vazgeçemedi¤i araçlar›n ba- E) Bu k›lavuzda sizi belli türdeki bilgilere uyarmak fl›nda televizyonla bilgisayar gelmektedir. için baz› özel iflaretler kullan›lm›flt›r. ÖSS - 1999 ÖSS - 1999 450

ANLATIM BOZUKLUKLARI 8. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- 11. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? lu¤u vard›r? A) Sanayide geliflmifl ülkelerde, bu tür sorunlar h›zla A) Gazetelerde bu tür haberlere hemen hemen her çözülüyor. gün rastlan›yor. B) Düzenlenen toplant› ve törenlerde, bütün ö¤renci- B) Yazar, yaflad›klar›n› etkili bir biçimde anlatmakta ler görev al›yor. baflar›l› olam›yor. C) Bu konuda yap›lan aç›klamalar›n anlafl›lmayacak C) Yeme¤ini erken yemesi gerekti¤i halde, hasta bu bir yan› bulunmuyor. yasa¤a uymuyor. D) Kurumda çal›flanlar›n baflar›s›n›n, bu koflullara D) Bu alandaki çal›flmalar›n hâlâ yeterli bir düzeye ba¤l› oldu¤u düflünülüyor. ulaflamad›¤› söyleniyor. E) Teknoloji ne kadar artarsa da el eme¤inin önemi E) Trafikle ilgili sorunlar›n çözümü için, genifl kap- azalm›yor. saml› bir toplant› düzenleniyor. ÖSS - 2002 ÖSS - 2002 9. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- 12. Hiç kimse ona gerçe¤i anlatmam›fl; onu yalan yanl›fl lu¤u vard›r? sözlerle oyalam›flt›. A) Bulufltuklar› zaman sanattan, edebiyattan konuflu- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- yor, kimi sanatç›lar› elefltiriyorlard›. liklerden hangisiyle giderilebilir? B) Ortada, karamsar olmay› gerektirecek bir durum A) “gerçe¤i” yerine “do¤ruyu” sözcü¤ü getirilerek yoktu. B) “anlatmam›fl”tan sonra “herkes” sözcü¤ü getirilerek C) “anlatmam›fl” yerine “söylememifl” sözcü¤ü getiri- C) Bu kitaplar› okumak, çocu¤un ufkunu geniflleti- yor, ona farkl› dünyalar›n kap›lar›n› aç›yordu. lerek D) “onu” sözcü¤ü at›larak D) Bu, kendi resimleri için açt›¤› ilk kiflisel sergisi ola- E) “oyalam›flt›” yerine “kand›rm›flt›” sözcü¤ü getirilerek ca¤› için çok heyecanl›yd›. ÖSS - 2002 E) Çok yorgun oldu¤u için o akflam erkenden yatmak istedi. ÖSS - 2002 10. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- 13. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? lu¤u vard›r? A) Burada, tiyatro salonundan internet kafeye kadar A) Uzun süre ayakta kalabilmesi için bu yap›, neme birçok etkinlik bulunuyor. dayan›kl› cam, kireç ve tu¤la tozundan oluflan harçla yap›lm›flt›r. B) Kentteki yaflam, ö¤retim kurumlar›n›n say›s› artt›k- ça hareketleniyor. B) Bir kamu kurulufluna ait sevimli konukevinin önünde foto¤raf çektirdikten sonra oradan ayr›ld›k. C) Ö¤rencilerin sporla ilgili gereksinimlerinin karfl›- lanmas› için giriflimlerde bulunuluyor. C) Oraya gitmeye karar verirseniz, bu gezi için en az iki gün ay›rman›z gerekir. D) Kütüphaneden yararlanacak ö¤rencilerin önce kü- tüphaneye üye olmalar› gerekiyor. D) Her sabah erkenden kalkarak aç›k havada yürüyüfl yapman›n kalp sa¤l›¤›n› olumlu yönde etkiledi¤ini E) Bilimsel araflt›rma yapacaklara her türlü olanak ö¤rendik. sa¤lan›yor. E) Adaylar yirmi befl yafl›ndan büyük olmal› ve sa¤l›k ÖSS - 2002 kontrolünden geçmifl olmas› gerekti¤ini söyledi. ÖSS - 2001 C-E-B / A-B-C-E / E-D-A / C-B-E 451

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUfi SORULAR 1. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- 5. Gürültüden uzak, do¤al güzelliklerle dolu park›n bir kö- lu¤u vard›r? I A) ‹lk karfl›laflmam›zda bana bu kadar yak›nl›k gös- flesinde, yafll› bir han›m masan›n üstüne koydu¤u roma- termesine çok flafl›rm›flt›m. II B) Bu kadar yetenekli bir çocu¤u, sanata yönlendir- n›n› bir kar›fl uzaktan okumaya çal›fl›yor; bir fliflman, bir mekle çok iyi bir ifl yapt›¤›n› düflünüyorum. III IV V C) Geçirdi¤im rahats›zl›¤›, büyük bir baflar›yla ameli- spor giyimli adam da dalg›n dalg›n uzaklara bak›yordu. yat ederek sa¤l›¤›ma kavuflturdu. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤unu gidermek için al- t› çizili sözcüklerden hangisi at›lmal›d›r? D) Bu aflamada, olaylar› do¤al ak›fl›na b›rakman›n A) I. B)II. C) III. D) IV. E) V. do¤ru olaca¤› kan›s›ndayd›. ÖSS - 1999 E) Aralar›ndaki sorunlar›n görüfl farkl›l›klar›ndan kaynakland›¤›n› biliyordu. 6. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? ÖSS - 2001 A) O y›llarda hepimiz tiyatro tutkunuyduk ve çal›fl- maya susam›flt›k. 2. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- B) Film bir ailenin s›radan olaylar karfl›s›ndaki flafl›r- lu¤u vard›r? t›c› tutumunu ustal›kla yans›t›yor. C) Festivalin bu bölümünde, müzi¤in farkl› türlerinde A) Tak›mlardan biri, ötekinin bitmek bilmeyen karfl›- ad›n› duyurmufl sanatç›lar sahneye ç›kacakt›. l›kl› sald›r›lar›na daha fazla dayanamad›. D) Sanatç›n›n bu karikatürleri, baflta Berlin ve Paris olmak üzere Avrupa’n›n çeflitli kentlerinde sergi- B) Maçlarda, taraftarlar›n ç›kard›¤› olaylar spora göl- lenecek. ge düflürüyor. E) Bu kameralar, rahatça kullanabildi¤i ve tafl›nmas›- n›n kolay olmas› nedeniyle tercih ediliyor. C) Sa¤l›kl› kalabilmenin temel koflullar›ndan biri de spor yapmakt›r. ÖSS - 1998 D) Son y›llarda kimi tak›mlar, Avrupa tak›mlar›yla 7. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- yapt›klar› maçlarda yüzümüzü a¤art›yor. lu¤u vard›r? A) Yetkililer, bu konuda uluslararas› iflbirli¤i yap›l- E) Ancak düzenli olarak yap›lan spor yararl› olur. mas›na karar verdiler. B) Siyasi, askeri ve ekonomi alanlar›nda görüfltüler. ÖSS - 2001 C) Üye olan ülkelere toplant› konusunda bilgi veril- mesini gerekli gördüler. 3. Fiyatlar çok pahal› oldu¤u için sat›fllar çok durgun. D) Toplant›da, herkesin tart›flmalara kat›lmas› gerek- ti¤ini söylediler. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤unu gidermek için E) Gelecek toplant›da ele al›nacak konuyu belirledi- afla¤›daki de¤iflikliklerden hangisi yap›lmal›d›r? ler. A) “çok” sözçükleri at›lmal› ÖSS - 1998 B) “durgun” yerine “az” sözcü¤ü getirilmeli C) “oldu¤u için” yerine “oldu¤undan” sözcü¤ü geti- rilmeli D) “sat›fllar” yerine “al›flverifl” sözcü¤ü getirilmeli E) “pahal›” yerine “yüksek” sözcü¤ü getirilmeli ÖSS - 2000 4. O kurumda e¤itim görmüfl herkes, sayg›l›, hoflgörülü ve 452 esnek olmak gibi çok önemli erdemler kazanm›fllard›r. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- gisinden kaynaklanmaktad›r? A) Gereksiz yere s›fat kullan›lmas›ndan B) Gereksiz yere ba¤laç kullan›lmas›ndan C) Yükleme ekfiil getirilmesinden D) Öznenin sözcük öbe¤i olmas›ndan E) Özne-yüklem uyuflmazl›¤›ndan ÖSS - 2000

ANLATIM BOZUKLUKLARI 8. Çok çal›flt›¤›m›z için baflar› grafi¤imiz ister istemez 12. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- yükseliyor. lu¤u vard›r? A) Okudu¤u romanda olaylar gelifltikçe onun da he- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- yecan› art›yordu. gisinden kaynaklanmaktad›r? B) Bir fley okurken ya da dinlerken tüm dikkatimi onun üzerinde yo¤unlaflt›rmaya çal›fl›r›m. A) Yüklemin flimdiki zamanl› olmas›ndan C) Hiç beklemedi¤im bu davran›fl› karfl›s›nda ona na- B) Yanl›fl ilgeç kullan›lmas›ndan s›l bir tepki gösterece¤imi bilemedim. C) Ad tamlamas›n›n yanl›fl kurulmas›ndan D) Büyük kentlerde insanlar, sürekli bir kofluflturma D) Gereksiz zarf tümleci kullan›lmas›ndan içindedir. E) Yüklemin üçüncü tekil kiflili olmas›ndan E) Geliflme ça¤›ndaki gençler, kendinin ve çevrenin yönlendirmesiyle yanl›fl yapabilirler. ÖSS - 2004 ÖSS - 2005 9. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? 13. Hiçbir fliire bafllarken, bunu umuda, umutsuzlu¤a, se- vince ya da ac›ya yönlendireyim, diye bafllam›yorum. A) Zarftan bir mektup, bir de foto¤raf ç›kt›. B) Ondan böyle bir yalanlama olay› beklemiyordum. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›dakilerin han- C) Kendimi bildim bileli bu mahallede, bu evde otu- gisinden kaynaklanmaktad›r? A) Gereksiz yere ba¤-fiil kullan›lmas›ndan ruyoruz. B) Özne-yüklem uyumsuzlu¤undan D) Toplant›m›za kat›larak bizlere destek olan dostla- C) Gereksiz yere dolayl› tümleç kullan›lmas›ndan D) Nesnenin ad›l (zamir) olarak kullan›lmas›ndan r›m›za yürekten teflekkür ederiz. E) Yanl›fl ba¤laç kullan›lmas›ndan E) Evimize tafl›nd›k, yavafl yavafl yerleflmeye çal›fl›yoruz. ÖSS - 2005 ÖSS - 2004 14. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- 10. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? lu¤u vard›r? A) Diplomalar›n› alacak ö¤renciler salona s›rayla gi- rifl yapt›lar. A) Do¤an›n güzelli¤idir beni burada en çok etkileyen. B) Müjdeyi vermek için mutfa¤a, annesinin yan›na heyecanla kofltu. B) Bir ailenin verdi¤i insanüstü bir çaban›n öyküsü- C) Konuflmas›na bafllamadan önce dinleyicilere flöy- dür bu. le bir bakt›. D) Eski ö¤rencilerin de kat›ld›¤› büyük bir toplant› C) Asl›nda gerçe¤in ta kendisidir anlatt›klar›. düzenlediler. E) Yar›y›l tatilinde yap›lacak olan Amasra gezisi erte- D) Tasar›lar› aras›nda ona yer yoktu asl›nda. lendi. E) fiimdiye de¤in hiç karfl›laflmam›flt›m böyle bir du- YGS - 2011 rumla. ÖSS - 2005 11. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- lu¤u vard›r? A) Bu kazada can kayb› yaflanmad›. B) Söylenenleri pek de onaylamad›. C) Yap›tlar› hala unutulmad›. D) Kimseye bir yarar› dokunmad›. E) ‹stedi¤i baflar›ya ulaflamad›. ÖSS - 2005 C-A-E-E / D-E-B / D-B-B-A / E-A-A 453

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. (I) Akdeniz’in engin ufuklar›na bakan küçük tepe, bir 4. Çok say›da insanlar›n kat›ld›¤› önemli bir toplant›yd› çiçek orman› gibiydi. (II) ‹nce, uzun dall› badem a¤aç- bu. lar›n›n alaca gölgeleri sahile inen keçi yoluna düflüyor- du. (III) ‹lkbahar›n tatl› rüzgar›yla birbirine çarpan dal- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤u afla¤›daki de¤iflik- lar havay› ç›nlat›yorlard›. (IV) Badem bahçesinin yan›, liklerden hangisiyle giderilebilir? genifl bir ba¤d›. (V) Beyaz tafllardan yap›lm›fl k›sa bir duvar›n yan›ndaki zeytinlik, vadiye kadar iniyordu. A) “say›da” sözcü¤ü at›larak B) “bu” sözcü¤ü cümlenin bafl›na getirilerek Numaralanm›fl cümlelerin hangisinde özne - yüklem C) “Çok” yerine “Birçok” sözcü¤ü getirilerek uyumsuzlu¤undan kaynaklanan anlat›m bozuklu¤u D) “kat›ld›¤›” yerine “kat›laca¤›” getirilerek vard›r? E) “insanlar›n” sözcü¤ündeki çokluk eki at›larak A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 2. Toplumsal sorunlar› bilir ve yap›tlar›nda yer verirdi. 5. Yapt›klar› ve ald›klar› önlemler yetersiz kald›. Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤unun nedeni afla¤›- Bu cümledeki anlat›m bozuklu¤unun nedeni afla¤›- dakilerden hangisidir? dakilerden hangisidir? A) Dolayl› tümleç eksikli¤i A) Yüklem yanl›fll›¤› B) Gereksiz sözcük kullan›lmas› B) Ek yanl›fll›¤› C) Sözcü¤ün yanl›fl yerde kullan›lmas› C) Tamlama yanl›fll›¤› D) Sözcü¤ün yanl›fl anlamda kullan›lmas› D) Gereksiz sözcük kullan›m› E) Özne – yüklem uyumsuzlu¤u E) Özne - yüklem uyumsuzlu¤u 3. Afla¤›daki cümlelerin hangisinde bir anlat›m bozuk- 6. Afla¤›dakilerden hangisinde anlat›m bozuklu¤u var- lu¤u yoktur? d›r? A) Dün dostumuz oldu¤unu söyleyenler bugün orta- A) 29 Ekim 1933 y›l›nda Ankara’da büyük bir tören l›kta görünmüyor. düzenledi. B) Bu iflleri yapanlar› bulaca¤›m ve hesap soraca¤›m. B) Cumhuriyet’in 10. y›l kutlamalar› önemli kabul edilir. C) Herkes bu görüfle karfl›yd› ama söz al›p da bir fley- ler söylemedi. C) Türkiye’nin her yerinden davetliler gelmiflti. D) Son öyküme okurlar›m bay›lacak çünkü kendileri- D) Atatürk, o gün 10. Y›l Nutku'nu okumufltu. ni bulacaklar. E) Cumhuriyet’in 75. y›l›nda, o günler tekrar ekranla- E) Henüz ölmemifl hayattaki sinema y›ld›zlar›n› bul- ra yans›d›. duk, hepsiyle röportaj yapaca¤›z. C-A-A / E-C-A 454

KAZANMIfi OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Konuflurken ve yazarken anlat›m› do¤ru cümleler kullanma Bir cümledeki anlat›m bozuklu¤unun neyden kaynakland›¤›n› belirleyebilme Anlat›m› bozuk bir cümleyi düzeltebilme Anlat›m kusurlar›n›n neler oldu¤unu ve bunlar›n özelliklerini kavrama Bir cümledeki gereksiz sözcük kullan›m›, bir sözün yanl›fl anlamda kullan›lmas›, çeliflen sözlere yer verilmesi vb. anlama dayal› anlat›m bozukluklar›n› fark etme Bir cümlede kullan›lan tamlaman›n kuruluflunun do¤ru olup olmad›¤›n› anlama, yanl›flsa düzeltebilme Dil bilgisi kurallar›na uyulmamas›ndan kaynaklanan öge eksikli¤i, fiilimsi yanl›fll›¤›, çat› uyumsuzlu¤u gibi anlat›m kusurlar›n› belirleyebilme 455

.