Home Explore TURKCE

TURKCE

Published by Filiz Turan, 2022-07-17 11:56:24

Description: TURKCE

Read the Text Version

Pages:

‹S‹M (AD) 11.6 Ayr›nt›lar örnek soru — Adlar, yal›n olarak kullan›labildi¤i gibi çeﬂitli du- “art›k” sözcü¤ü aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde ad rum ekleri de alabilir. Bu konu üzerinde Ekler ve olarak kullan›lm›ﬂt›r? Sözcük Yap›s› ünitesinde durmuﬂtuk. Tekrar etmekte fayda var: A) Yemek haz›r art›k sofraya oturabiliriz. Çay yayg›n bir içeçektir. : yal›n hal (eksiz) B) O bardaktaki art›k suyu dökebilirsin. Çay› hemen hemen hepimiz severiz. : belirme hâli (-i) Bir bardak çaya hasret kalm›ﬂt›. : yönelme hâli (-e, -a) C) Yemek art›klar›n› de¤erlendirmemiz gerekir. Çayda bizi çeken bir ﬂey var. : bulunma hâli (-de, -da) Kahvede, çaydan ald›¤›m tad› bulam›yorum. : ayr›lma D) Havalar ›s›nd›, art›k kar ya¤maz. hâli (-den, -dan) E) Sus art›k, biraz da beni dinle! — Adlar›n tamlayan (–in), iyelik vas›ta (–le), ek ey- ÖSS - 1995 lem eklerini ald›klar›n› da hat›rlatal›m. çözüm — Baz› sözcükler, do¤adaki seslerin dile girmesi ﬂeklinde oluﬂmuﬂtur. Bunlara do¤a taklidi (yan- “art›k” sözcü¤ü A, D ve E seçeneklerinde eylemin s›ma) sözcükler diyoruz: anlam›n› etkiledi¤i için zarf, B seçene¤inde “su”yu niteledi¤i için s›fat görevindedir. C seçene¤inde ye- f›s›lt›, ﬂ›r›lt›, gürültü, pat›rd›, kütürtü, meleyiﬂ, me¤in artan k›sm›n›n ad› olarak kullan›lm›ﬂt›r. havlama... Cevap C Bunlar kökteki ilk hecenin türetilip çekimlenmesiy- le isim veya eylem olarak kullan›labiliyor. Bir ayr›nt›: Do¤ada oldu¤u gibi dile aktar›lmayan- lar yans›ma sözcük de¤ildir: ses, ötmek, ba¤›rmak... ‹simler yap› bak›m›ndan öteki sözcüklerden farkl› de¤ildir. Üçe ayr›l›rlar: Basit, birleﬂik, türemiﬂ. Bkz. Ekler ve Sözcük Yap›s› Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 9, 10, 11 ve 12. sorular› hemen çözelim. Hayatta bir gayesi olmayan insanlar, bir nehir üzerinde ak›p giden saman çöplerine benzerler; onlar gitmezler ancak suyun ak›ﬂ›na ka- p›l›rlar. 260

‹S‹M (AD) Ö¤rendiklerimizi pekiﬂtirmek için aﬂa¤›daki metin- ‹sa, günlerden bir gün, deniz kenar›nda gezinirken de geçen isimlerin alt›n› çizelim, çekim eki alm›ﬂ- sandallar›n› büyük bir korkuyla b›rak›p kaçan bal›k- larsa türünü belirtelim. ç›lar görmüﬂ. \"Ne oluyorsunuz?\" diye sorunca ba- l›kç›lara; \"Aman\" demiﬂler bal›kç›lar, \"Eleman! Elâ- Hepsinin gözleri güzeldir. Hepsinin canl›yken pul- man bu canavardan! Sandal›m›z› k›rd›, arkadaﬂlar›- lar› kad›n elbiselerine, kad›n kulaklar›na, kad›n gö- m›z› parçalad›. Hepsinden kötüsü, bal›k tutamaz ¤üslerine tak›lmaya de¤er. Nedir o elmaslar, ya- olduk, açl›ktan k›r›l›r›z.\" kutlar, akikler, zümrütler, ﬂunlar bunlar? ‹sa, yal›nayak, baﬂ› kabak, dülger bal›klar›n›n yüz- Mümkün olsayd› da balolara canl› bal›k s›rtlar›n›n lercesinin kaynaﬂt›¤› denize do¤ru yürümüﬂ. En yanar döner renkleriyle gidebilselerdi bayanlar; kocaman›n›, uzun parmakl› elleriyle tutup sudan bal›kç›lar milyon, bal›klar ﬂan ü ﬂeref kazan›rd›. Ne ç›karm›ﬂ. ‹ki elinin baﬂparma¤› aras›nda s›ms›k› yaz›k ki soluverir ölür ölmez, öyle ki, büzülmüﬂ bö- tutmuﬂ, e¤ilmiﬂ, kula¤›na bir ﬂeyler söylemiﬂ... ceklere döner bal›k s›rt›n›n p›r›lt›lar›. Benim, size ölümünü hikâye edece¤im bal›¤›n öyle p›r›lt›l›, ya- O gün bu gündür dülger bal›¤›, denizlerin görünü- nar döner pullar› yoktur. Pulu da yoktur ya zavall›- ﬂü pek dehﬂetli, fakat huyu pek uysal, pek zavall› n›n. Hafifçe, belirsiz bir yeﬂil renkle esmerdir. Ba- bir yarat›¤›d›r. Birçok yerlerinde çiviye, kesere, e¤- l›klar›n en çirkinidir. Kocaman, diﬂsiz, ak ve ﬂeffaf riye, kerpetene, testereye e¤eye benzer ç›k›nt›lar›, naylondan bir a¤z› vard›r: Sudan ç›kar ç›kmaz bir kemikle k›lç›k aras› dikenleri vard›r. Dülger bal›¤› kar›ﬂ aç›l›r. Aç›l›r da bir daha kapanmaz. ad› ona bunlardan ötürü tak›lm›ﬂ olmal›. Vücudu kirlice, esmer renkte demiﬂ miydim? Yam- Bütün bu alât ü edevat›n dört yan›n›, ﬂeffaf nay- yass›d›r demiﬂ miydim? Tam ortal›k yerinde, her londan diyebilece¤imiz iﬂlemeli bir zar çevirmiﬂtir. iki yanda sa¤l› sollu iki baﬂparmak izi diyebilece¤i- Kuyru¤a do¤ru bu incecik zar az›c›k kal›nlaﬂ›r, ren- miz koyu lekeler vard›r, demiﬂ miydim?... gi koyulaﬂ›r, bir bal›k kuyru¤unun biçimini al›r. Rum bal›kç›lar›n›n hrisopsaros -Hristos bal›¤›- de- Oltaya tutuldu muydu dünyas›na, sulara küsüverir. dikleri bu bal›k, vaktiyle korkunç bir deniz canava- Nas›l bir korku içine düﬂer kim bilir? Onun için dün- r› imiﬂ. ‹sa do¤madan evvel, Akdeniz'e dehﬂet sal- ya bomboﬂtur art›k. Oltadan kurtulursa da faydas› m›ﬂ. Bir Finikeli denize düﬂmeye görsün! Devirdi¤i yoktur. Suyun yüzünde yamyass› serilir. Kocaman Ben-israil Kartacal› çektirmesinin, bal›kç› kay›¤›n›n gözleriyle insana mahzun mahzun bakar durur. say›s› say›lamam›ﬂ. Keser, biçer; do¤rar, mahmuz- Sandala ald›¤›m›z zaman dakikalarca onun sesini lar; takar, y›rtar; kopar›r atar; çeker parçalarm›ﬂ. iﬂitirsiniz. Ya, sesini! Bir o, bir de k›rlang›ç bal›¤› Akdeniz'in en gözüpek; insandan, hayvandan, f›rt›- sandalda ölünceye kadar ikide bir feryada benzer, nadan, y›ld›r›mdan, ya¤murdan, belâdan, iﬂkence- solu¤a benzer ac› bir ses ç›kar›r. ‹nce zardan a¤z›- den y›lmaz korsan›, dülger bal›¤›n›n ad›ndan bem- n› bir kere a¤lara vurmas›n, küstü¤ünün resmidir beyaz kesilirmiﬂ. dülger bal›¤›n›n. Sait Faik Abas›yan›k (Dülger Bal›¤›n›n Ölümü) 261

KAVRAMA TEST‹ ( 11.1 - 11.6 ) 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde “uzak” sözcü¤ü 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde ikileme isim göre- di¤erlerinden farkl› bir görevde kullan›lm›ﬂt›r? vinde kullan›lm›ﬂt›r? A) Uzak diyarlardan gelip bu bölgeye yerleﬂmiﬂler. A) Bu yaﬂa geldin hâlâ bir ev bark sahibi olamad›n. B) Hoﬂgörüden uzak, bencil kiﬂiler yetiﬂtirilmemeli. C) ‹nsanlardan uzak, kendi hâlinde bir yaﬂam› vard›. B) Sabah sabah nereye gider bu adam, bir türlü anla- D) Baﬂ›n› iki elinin aras›na alm›ﬂ uzaklara bak›yordu. m›yorum. E) Güllerin topra¤›n› Isparta'n›n uzak bir köyünden C) Dedem evin etraf›n› renk renk çiçeklerle donat- getirtmiﬂti. m›ﬂt›. D) Yazar›n ﬂiirlerini ve romanlar›n› ayr› ayr› de¤er- lendirmeliyiz. E) ‹nsanlar dalga dalga meydana do¤ru koﬂuyordu. 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde isim kullan›lmam›ﬂt›r? 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde “art›k” sözcü¤ü isim görevinde kullan›lm›ﬂt›r? A) O kadar s›k›nt›y› atlatt›ktan sonra böyle bir engele tak›lman› istemem. A) Art›k size bu ekrandan seslenece¤im, diyordu su- nucu. B) Zamanla siz de buralara al›ﬂ›p bizler gibi yaﬂaya- caks›n›z. B) Siz de art›k buralara bir daha u¤ramazs›n›z. C) Gözlerinin etraf›ndaki mor halkalardan düﬂünceli C) Tabaklardaki art›klar› hemen çöpe dökmeyin, oldu¤u anlaﬂ›l›yordu. hayvan bar›na¤›na veririz. D) Kulland›¤› sözcükleri özenle seçen çok zarif bir D) Art›k, hayat›mda baz› yenilikler gerçekleﬂtirmek adamd›. istiyorum. E) Ünlü ﬂair sözcüklerin anlam›n› yitirdim yitireli ﬂiir E) Lokanta çal›ﬂanlar› art›k yemekleri kedilere vere- yazam›yorum, diyor. rek onlar› doyuruyor. 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük, 6. Aﬂa¤›daki cümlelerdeki alt› çizili sözcüklerden han- tür bak›m›ndan ötekilerden farkl›d›r? gisi cins ismi de¤ildir? A) Biraz bekleyelim birkaç gün sonra daha sa¤l›kl› A) Sözcükler, cümle içinde bambaﬂka anlamlar kaza- düﬂünebiliriz bence. nabilir. B) Zaman nas›l da h›zla geçti, neredeyse sabah ol- B) Binalar, ›ﬂ›klar›n sönmesiyle korkunç bir dev gibi muﬂ. görünüyordu. C) Dostlar› onu bu s›k›nt›l› günlerinde hiç yaln›z b›- C) Lale, açt›ktan k›sa bir süre sonra solsa da güzelli- rakmad›. ¤iyle göz kamaﬂt›r›yor. D) Dalg›n bir hâlin var, bana anlatamad›¤›n bir ﬂey D) Zeytin ismi bu köpe¤in gözleriyle özdeﬂleﬂmiﬂ yoktur umar›m. adeta. E) Bahar›n geliﬂiyle do¤a âdeta gelin gibi süslendi. E) Deniz bu sabah da bir çarﬂaf gibi önümüzde uza- 262 n›yordu.

‹S‹M (AD) 7. Cins ismi olan her sözcük, o cinsin bütün bireyleri 10. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde belirtme hali eki “-›, için tek tek kullan›labildi¤i gibi (çokluk eki almadan -i” kullan›lmam›ﬂt›r? ya da alarak) bütün bireylerini kapsayacak ﬂekilde de kullan›labilir. A) Ne güzel enseyi geçmesi saçlar›n Aln›m›zda bitmesi Buna göre aﬂa¤›dakilerin hangisinde alt› çizili cins is- mi o türün bütün bireylerini kapsayacak ﬂekilde kul- B) Yeﬂil gözlü k›z›n h›çk›r›klar› lan›lmam›ﬂt›r? S›z›yor kap› aral›¤›ndan A) Gül, divan ﬂiirinde yer alan önemli mazmunlar- C) S›rmal› cepkeni att› koluna dan biridir. Tek elle dizgini gerdi Köro¤lu B) Aile, e¤itimin en önemli basama¤›d›r. D) Geçti istemem gelmeni C) Müzik kesilir kesilmez dinleyiciler salonu boﬂalt- Yoklu¤unda buldum seni maya baﬂlad›. E) Ne sabaht›r bu mavilik, ne akﬂam! D) Sanatç›, topluma ve toplumsal sorunlara karﬂ› du- Uyand›rmay›n beni uyanamam. yarl› olmal›d›r. 11. Otelden otele taﬂ›n›yordum E) Bu k›sa hayat asl›nda birçok güzelli¤i s›¤d›racak I kadar uzun yaﬂanabilir. Sonraki daima daha ucuz II 8. Ne hoﬂtur k›rda yaz›n uyumak I Sanki y›pran›yor, aﬂ›n›yorum III Bulutlar ufukta beyaz bir yumak II Topra¤›, kayay› oyar gibi su IV V A¤açlar bir derin hülyaya varm›ﬂ III Bu dizelerde numaralanm›ﬂ sözcüklerle ilgili aﬂa¤›- dakilerin hangisi yanl›ﬂt›r? Saç›nda yepyeni teller a¤arm›ﬂ IV V A) I- Ayr›lma hâl eki alm›ﬂ cins ismi B) II- Zaman anlam› taﬂ›yan zarf Bu dizelerde numaralanm›ﬂ sözcüklerden hangisi so- C) III- Çekimli fiil yut isimdir? D) IV- ‹yelik eki alm›ﬂ isim E) V- Yal›n hâlde isim A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 9. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bulunma hâl eki 12. Kard›r ya¤an üstümüze geceden “-da, -de” farkl› türde bir sözcü¤e eklenmiﬂtir? Ya¤murlu, karanl›k bir düﬂünceden Orman›n u¤ultusuyla birlikte A) Bu konuda daha fazla kafa yormak istemiyorum. Ve dört nala, dümdüz bir mavilikte Kar ya¤›yor üstümüze inceden B) Do¤rusunu istersen sende bu iﬂi yapabilecek güç fazlas›yla var. Bu dizelerde aﬂa¤›dakilerin hangisi yoktur? C) Yan›nda o zamana kadar hiç görmedi¤im bir A) Yüklem görevinde kullan›lan isim adam vard›. B) Birden fazla s›fat taraf›ndan nitelenen isim C) Yans›ma sözcük D) Yolda kalan yaral›lar için acil yard›m ekipleri mü- D) Zamire gelen iyelik eki dahalede bulunuyor. E) Soyut isim E) Kilonda bir de¤iﬂiklik yok, geçen yaz da ayn› gö- rünüyordun. D-B-A / A-C-D / C-C-B / B-D-D 263

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Bir köylü kad›n, bir danay› do¤ar do¤maz kuca¤›na al›p 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük di- sevmiﬂ, sonra da bunu âdet edinmiﬂ. Her gün danay› ¤erlerinden farkl› bir görevde kullan›lm›ﬂt›r? I kuca¤›na al›p taﬂ›rm›ﬂ; sonunda buna o kadar al›ﬂm›ﬂ A) Hastal›k etkisini göstermiﬂ, onda hiç derman b›- II rakmam›ﬂt›. ki dana büyüyüp koskoca öküz oldu¤u zaman da onu yine kuca¤›nda taﬂ›yabiliyormuﬂ. Bu hikâyeyi kim uy- B) Yüzdeki de¤il, gönüldeki güzellik de¤erlidir. III durmuﬂsa al›ﬂkanl›¤›n ne büyük bir güç oldu¤unu çok C) Ufakl›k hiç yerinde durmuyor, devaml› ordan ora- IV V ya z›pl›yordu. iyi anlam›ﬂ olacak. D) Geçirdi¤i trafik kazas› sonras›nda belle¤inde unut- Bu parçada numaralanm›ﬂ sözcüklerden hangisi isim kanl›k baﬂ gösterdi. görevinde kullan›lmam›ﬂt›r? E) Saatler sonra gölgelik bir alan bulabildi. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. 2. Her ufku kucaklarsa sürer varl›¤›m›z 5. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde, ikileme, isim görevinde Bozk›rda gezer sonsuza dek ›sl›¤›m›z kullan›lm›ﬂt›r? Kök salmak, teslim olmakt›r ecele Biz yön arad›kça ölmez uygarl›¤›m›z A) Sivas yollar›nda geceleri Katar katar ka¤n›lar geçer Bu dizelerde aﬂa¤›dakilerden hangisi yoktur? B) Ne y›ld›zlar kaynaﬂ›r gökyüzünde A) Basit isim B) Türemiﬂ isim Ne sevdayla dolar taﬂar gönüller C) Birleﬂik isim D) Hâl eki alm›ﬂ isim C) K›raçlarda mavi dikenler E) Özel isim Toz toprak gözlerine girmiﬂtir D) Bulundu¤um ﬂehir ‹stanbul'du A¤›r a¤›r kar ya¤›yordu E) Garip garip öten bülbül Ne söylersin dertli dertli 3. Zambaklar en ›ss›z yerlerde açar 6. Bir gün Bab-› Âli yokuﬂundan inerken elinde eskimiﬂ I I Ve vard›r her vahﬂi çiçekte gurur çantas›, aya¤›nda patlam›ﬂ ayakkab›lar›, buruﬂmuﬂ yüzü II III II III Bir mumun ard›nda bekleyen rüzgâr ile ac›nacak hâlde bir adamla karﬂ›laﬂt›m. IV IV V Iﬂ›ks›z ruhumu sallar da durur Bu cümledeki alt› çizili sözcüklerden hangisi türü yö- V nüyle ötekilerden farkl›d›r? Bu dizelerde alt› çizili sözcüklerden hangisi, tür yö- A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. nüyle ötekilerden farkl›d›r? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. B-E-D / E-C-E 264

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Bir cümledeki isimleri öteki sözcük türlerinden ay›rma Özel isimlerle cins isimleri kar›ﬂt›rmama ‹simlerin ald›¤› ekleri bulma, isim çekim eklerini belirleme Soyut ve somut isimleri belirleme Tekil, ço¤ul, topluluk ismi kavramlar›n› bilme Yap›s›na göre isimleri ay›rt edebilme 265

12 SIFAT (ÖN AD) S›fatlar adlar›n niteliklerini bildirir. Niteleme s›fatlar›n› tan›yal›m. Baz› s›fatlar varl›klar› iﬂaret yoluyla belirtir. Varl›klar›n say›lar›n› gösteren s›fatlar vard›r. Soru s›fatlar› isimleri soru yoluyla belirtir. Belgisiz s›fatlar›n anlam› kesin de¤ildir. S›fatlar, isimleri olmay›nca özelli¤ini koruyamaz, adlaﬂ›r. S›fatlar pekiﬂtirilebilir ya da derecelendirilebilir. Baz› ekler s›fatlar›n anlam›n› küçültür. S›fatlar da farkl› yap› özelli¤i gösterebilir.

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR niteleme s›fat› s.270 belirtme s›fat› s.270 iﬂaret s›fat› s.270 say› s›fat› s.270 soru s›fat› s.271 belgisiz s›fat› s.271 adlaﬂm›ﬂ s›fat s.272 pekiﬂtirilmiﬂ s›fat s.272 s›fatlarda derecelendirme s.272 s›fatlarda küçültme s.273 s›fatlar›n yap›s› s.273 268

SIFAT (ÖN AD) 12.1 S›fatlar adlar›n niteliklerini bildirir. Salih dokuz yaﬂ›nda, orta boylu, zay›f bir çocuktu. örnek soru Baﬂlang›çta bu dostlu¤u iki cephe de yad›rgar, hatta sert müdahalelerde bulunurdu. “Onun böyle sözler söyleyece¤ini ummazd›m.” Hangi ç›lg›n bana zincir vuracakm›ﬂ, ﬂaﬂar›m. Kükremiﬂ sel gibiyim, bendimi çi¤ner aﬂar›m. Hangi cümlede “böyle” kelimesi bu cümledeki ile ay- Birk›s›m ö¤retmenler çok güzel konuﬂuyorlar. n› görevde ve anlamda kullan›lm›ﬂt›r? Arkadaﬂlar›m›, baz› s›navlarda rahats›z ederdim. Beni böyle havalar mahvetti. A) Böyle arkadaﬂl›klar hiç hoﬂuma gitmiyor. K›sa cümleler kurmaya özen gösterir. Etraf›, deniz mavisi gözleriyle ﬂöyle bir süzdü. B) Böyle söyleme, gücenirim. Bu vatan, topra¤›n kara ba¤r›nda S›rada¤lar gibi duranlar›nd›r. C) Böyle güzel bir maç seyretmemiﬂtim. Bu örneklerde koyu yaz›lm›ﬂ sözler, bir ad›n niteli- D) Olay böyle duyulmuﬂ anlaﬂ›lan. ¤ini bildiriyor ya da onu çeﬂitli yönlerden belirti- yor. Varl›klar› niteleyen veya onlar› çeﬂitli yönle- E) Demek ki o da böyle düﬂünüyormuﬂ. riyle belirten sözükcüklere s›fat (ön ad, nitelik ad›) diyoruz. 1983 S›fatlar hakk›nda bilinmesi önemli olan baz› özel- çözüm likler vard›r: “böyle” sözcü¤ü öncül cümlede “sözler” i belirtmiﬂ- – S›fatlar çokluk eki ve isim hâl ekleri alamazlar. tir, s›fatt›r. A seçe¤inde de “arkadaﬂl›klar” sözcü¤ü- Sessiz insanlar (+) / Sessizler insanlar (–) nü belirterek s›fat olmuﬂtur. Di¤er seçeneklerde zarf – Bir sözün s›fat olabilmesi bir isimle grup (tamla- ma) kurmas›na ba¤l›d›r. görevindedir. Cevap A Elif güzel bir yaz› yazm›ﬂt›. / s›fat örnek soru Elif güzel yaz›yordu. / zarf Iss›z yollarda saatlerce yürüdüler. / s›fat Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük, Yollar sonbaharda oldukça ›ss›z görünüyor. / zarf sözcük türü bak›m›ndan ötekilerden farkl›d›r? Yukar›daki örneklerin ilk sat›rlar›nda ilgili sözcük- A) Bal›kç›lar, saatlerce azg›n dalgalarla bo¤uﬂmak zo- ler bir isimle tamlama kurarak onlar› nitelemiﬂtir: runda kalm›ﬂlar. “güzel bir yaz›”, “›ss›z yollar” bundan dolay› s›fat- t›r. ‹kinci sat›rlardaki cümlelerde böyle bir durum B) Barakay› ayd›nlatan lamban›n ölgün ›ﬂ›¤› alt›nda olmad›¤›ndan ilgili sözler s›fat de¤il; zarft›r: “güzel okumaya çal›ﬂ›yordu. yaz›yordu, ›ss›z görünüyordu. C) Oras›, eskiden bir sürgün yeriymiﬂ. S›fatlar› yukar›da verilen tan›mdaki iﬂlevlerine gö- re ikiye ay›r›r›z: D) Esmer ve dolgun yüzüyle annesine çok benziyor. – Niteleme s›fatlar› E) Büyüdükçe çevresine karﬂ› ilgisiz, suskun bir ço- cuk olmuﬂ. – Belirtme s›fatlar› çözüm ÖYS - 1997 Seçenekleri inceleyelim. A) → azg›n dalgalar B) → ölgün ›ﬂ›k s›fat isim s›fat isim C) → sürgün yeri D) → dolgun yüz isim isim s›fat isim E) → suskun bir çocuk s›fat isim C seçene¤i d›ﬂ›ndaki alt› çizili sözcükler bir ismi niteler durumdad›r. Oysa C seçene¤indeki sürgün sözcü¤ü kendisi de isimdir. (Belirtisiz isim tamlamas› kurmuﬂ.) Cevap C Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1, 2, 3, 4, 5 ve 6. sorular› hemen çözelim. 269

SIFAT (ÖN AD) 12.2 Niteleme s›fatlar›n› tan›yal›m. Varl›klar› niteleyen (özeliklerini aç›klayan) yani on- örnek soru lar›n durumlar›n›, biçimlerini, renklerini, görünüﬂ- lerini... nas›l olduklar›n› gösteren sözlerdir. ﬁu ör- Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir sözcük hem be- neklerdeki koyu yaz›lm›ﬂ sözcükleri inceleyelim: lirtme hem de niteleme s›fat› alm›ﬂt›r? Geniﬂ ufuklu insanlara ihtiyacam›z var. A) ‹çeriye orta yaﬂl› bir kiﬂi girdi. Tatl› bir sohbete baﬂlam›ﬂt›k Yüksek bir binan›n son kat›nda oturuyorlar. B) ‹nsana tepeden bakan, itici biriydi. Uykulu gözlerle etrafa bak›yor. Evimizin geniﬂ bir bahçesi vard›. C) Gözü eski, cumbal› evleri ar›yordu. Darac›k, k›vr›l›p giden sokaklardan geçtik. Baﬂar›l› bir ö¤renci oldu¤u her halinden anlaﬂ›l›yor. D) O y›llarda çift dü¤meli, dar yakal› ceketler modayd›. Kitab›n sararm›ﬂ sayfalar›n› çeviriyordu. Sayg›n bir çevresi vard›. E) Her gün ayn› yorgun, as›k yüzleri görmekten b›k›p Duvarda siyah çerçeveli bir pano vard›. usanm›ﬂt›. Aya¤› k›r›k bir kedi yolda yat›yordu. Etraf yeﬂil bitkilerle doluydu. ÖSS - 1996 Kal›c› eserler vermek için u¤raﬂ›yor. Kitaba hoﬂ bir kapak yap›lm›ﬂ. çözüm Önemli bir konuyu tart›ﬂt›k. A seçene¤inde “kiﬂi” sözcü¤ü isim “orta yaﬂl›” sözü niteleme s›fat›, “bir” sözcü¤ü de belirtme s›fat› ola- rak kullan›lm›ﬂt›r. Orta yaﬂl› bir kiﬂi. Niteleme Belirtme ‹sim s›fat› s›fat› Cevap A Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 7. soruyu hemen çözelim. Belirtme s›fatlar›n› tan›yal›m. (Bu konuyla ilgili sorular, s›fatlarla, zamir ve zarf- lar›n ay›rt edilmesine yönelik oldu¤undan örnekle- Varl›klar›n kendinde bulunan nitelikler de¤il, bizim, ri karﬂ›laﬂt›rma yöntemiyle verece¤iz.) onlar› çeﬂitli yönlerden belirtmek için kulland›¤›- m›z s›fatlard›r. Bunlar› dört bölümde inceliyoruz. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 8 ve 9. sorular› hemen çözelim. 12.3 Baz› s›fatlar varl›klar› iﬂaret yoluyla belirtir. Koyu yaz›larak belirtilen sözlerden ilk sat›rlarda yer alanlar iﬂaret s›fat›; (bir ismi belirtiyor) ikinci ‹ﬂaret s›fatlar›, varl›klar› iﬂaret eder, gösterir. Bun- sat›rda yer alanlar ise iﬂaret zamiridir (bir ismin lar, isimlere sorulan “hangi“ sorusunun cevab›d›r. yerini tutuyor). ‹ﬂaret s›fat› olabilen sözcükler ﬂunlard›r: bu, ﬂu, o, öteki, beriki, öyle, ﬂöyle, di¤er. Burada, bir sözcü¤ün s›fat olmas›n›n ön koﬂulu olarak ismin önünde, onu belirtir durumda bulun- – Bu kervanlar ﬂu da¤lar› aﬂarak o ﬂehre var›rd› mas› gerekti¤ini tekrar vurgulayal›m. Bunlar, ﬂuralardan aﬂarak oraya var›rd›. – öteki dünya, beriki arkadaﬂ, öbür gün... Öteki söyledi, beriki baﬂ›n› sallad›, öbürü çekip gitti. 12.4 Varl›klar›n say›lar›n› gösteren s›fatlar vard›r. ‹kisi, dördünü kovalam›ﬂt›r. / isim Varl›klar› say› yönüyle belirten s›fatlard›r. Say› s›fatlar› iﬂlevlerine göre isimlendirilir: ‹ki köpek, bir sürüyü, dört kurttan kurtard›. – As›l Say› S›fatlar›: yirmi bir ö¤renci, alt› kat, beﬂ Say› bildiren sözcükler, bir ismi belirtmedi¤i za- parmak... man say› ismi durumundad›r. (Veya say› isimleri, 270 bir baﬂka ismi belirtirse say› s›fat› olur.)

SIFAT (ÖN AD) – S›ra Say› S›fatlar›: birinci dönem, üçüncü yar›ﬂ- Hafif bir rüzgâr yapraklar›n aras›nda dolaﬂ›yor. mac›... Biraz meyve, bir kilo da dometes almay› unutma. Geziye, ö¤rencilerle birlikte bir ö¤retmen de kat›lm›ﬂt›. – Üleﬂtirme S›fatlar›: ikiﬂer dönüm, beﬂer dilim, alt›ﬂar saat... ‹lk iki örnekte \"bir\" sözü \"herhangi bir\" anlam›n- dad›r, adet bildirmez (belgisiz s›fat); son iki sat›r- – Kesir Say› S›fatlar›: yüzde elli zarar, onda bir dakiler ise kesin olarak varl›¤›n say›s›n› belirtir hisse... (say› s›fat›). (Son iki örnekteki \"bir\"in yerine iki, üç sözcükleri getirilebilir.) \"bir\" sözü cümledeki kullan›m›na göre belgisiz s›- fat ya da say› s›fat›d›r: Bir gün do¤ar benim günüm / Ço¤u gitti, az› kald›. 12.5 Soru s›fatlar› isimleri soru yoluyla belirtir. Varl›klar› soru yoluyla belirten s›fatlard›r. Türkçe- Bu örneklerde: de soru anlam› taﬂ›yan sözcükler vard›r: hangi, ki- I. grupta yer alanlar soru s›fat›, mi, nas›l, niçin, neden, nereye, ne, ne zaman, kaç II. grupta yer alanlar soru zamiri, vb. (Bunlar, isim hâl ekleri eklenerek ço¤alt›labilir.) III. grupta yer alanlar soru zarf›d›r. Ancak bunlar›n yaln›zca bir k›sm› uygun koﬂullarda örnek soru soru s›fat› olur. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde soru anlam› soru s›fa- t›yla sa¤lanm›ﬂt›r? Bunlar ön aç›klamadaki tabloda belirtildi¤i ﬂekilde; A) Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor? – ‹smi sorgularsa, s›fat B) Hangi ç›lg›n bana zincir vuracakm›ﬂ? ﬁaﬂar›m! – ‹smin yerine soru sorarsa, zamir C) Kim bu cennet vatan›n u¤runa olmaz ki feda? – eylemi sorgularsa, zarf olur. D) His var m› bu alemde nekahet gibi tatl›? E) Nas›l tahammül eder eski, hasta bir tekne? Örnekleyelim: 1994 I. Kaç kiﬂiyi tan›yorsunuz? Bu nas›l bir dünya? çözüm Hangi ç›lg›n bana zincir vuracakm›ﬂ, ﬂaﬂar›m. B seçene¤inde \"hangi\" sözcü¤ü \"ç›lg›n\" ismini soru Yar›ﬂmac›m›z kaç›nc› turda elendi? yoluyla belirtmiﬂtir, soru s›fat›d›r. Burada ne iﬂ yap›yorsun? Cevap B II. Kaç›n› tan›yorsun? Hangisi bana zincir vuracakm›ﬂ, ﬂaﬂar›m. Cümledeki soru sözcü¤ünün, cümleye soru anlam› katmas› gerekmez. Yar›ﬂmac›m›z kaç›nc› oldu? Yani cümlede bir soru s›fat› bulunabilir ama soru anlam› olmayabilir: Burada ne kaybettiniz? Kaç kiﬂinin gelece¤ini bilmiyoruz. III. Bu dünyada nas›l yaﬂan›r? Yar›ﬂmac›m›z niçin elendi? Ne bak›p duruyorsunuz? Sizinle ilk defa ne zaman karﬂ›laﬂm›ﬂt›k? Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 10. soruyu hemen çözelim. 12.6 Belgisiz s›fatlar›n anlam› kesin de¤ildir. Verilen sözler iyelik eki alarak kullan›ld›¤›nda bel- 271 gisiz zamir olur: \"biri, hepsi, tümü, bütünü, baz›s›, Varl›klar› belli belirsiz belirten s›fatlard›r: “bir, her, kimisi, birtak›m›, birk›sm› vb.\" Çünkü ilgili sözler bu tüm, bütün, baz›, kimi, birtak›m, bir k›s›m, birçok, pek ﬂekliyle bir ismi belirtemez (s›fat olamazlar) ancak çok, pek az, hiçbir, baﬂka, herhangi bir, birkaç vb.” bir ismin yerini tutarlar : Yollan›yorken bir gurbete yeniden Belki bir kiﬂi bile gelmeyecektir bize. Hepimiz kardeﬂiz; dünüﬂürlerin kimisi bunu çokça iﬂle- miﬂse de baz›s› görmezden gelmiﬂtir. Tüm insanlar kardeﬂtir; yarg›s›n›, kimi dünüﬂürler çok- ça iﬂlemiﬂlerse de baz› yazarlar görmezden gelmiﬂtir.

SIFAT (ÖN AD) 12.7 S›fatlar, isimleri olmay›nca özelli¤ini koruyamaz, adlaﬂ›r. S›fatlar›n, bulunduklar› tamlaman›n anlam›n› üst- örnek soru lenmesi “adlaﬂm›ﬂ s›fat” olarak ifade edilir. Bu du- rumda tamlamadaki ad düﬂer, s›fat, varsa, ad›n Tembeller baﬂar›l› olamaz. çekim ekini al›r. Bu, bir söz tasarrufudur; anlat›m› güçlendirir. Bu cümledeki “tembel” kelimesi “s›fat oldu¤u hâlde isim olarak” kullan›lm›ﬂt›r. Genç insanlara daha fazla imkân verilmeli. (Gençlere daha fazla imkân verilmeli.) Aﬂa¤›dakilerin hangisinde böyle bir kelime vard›r? Çal›ﬂan ö¤renciler elbet kazanacakt›r. A) Fidanlar susuz kalm›ﬂ. (Çal›ﬂanlar elbet kazanacakt›r.) B) Gençler a¤aç dikiyor. C) Askerler bahçede spor yap›yor. Aﬂa¤›daki cümlelerde adlaﬂm›ﬂ s›fat olup olmad›¤›- D) Çocuklar eve döner dönmez uyudu. n› görelim: E) Arabalar yolun kenar›na park edilmiﬂ. Uzaklara gittin, gelirim diye. / uzak yerlere (+) 1987 Çocuklar, akﬂam oldu¤u hâlde oyunlar›n› b›rakm›yorlar. (–) çözüm Gelen gideni arat›r. (+) ”genç” sözcü¤ü asl›nda s›fat olan bir sözcüktür. ”genç adam”, ”genç insan”... Bu cümlede nitelik bil- Fidanlar›n bir k›sm› erkenden meyve verdi. (–) diren bu söz ismin yerine kullan›lm›ﬂ. \"Gençler\" sözü s›fat tamlamas› olarak uzat›labiliyor : \"genç insan- So¤uklar bu y›l etkili olacak gibi. (+) lar\" \"genç\" sözcü¤ü çekim eklerinden birini alm›ﬂt›r. Güzeli oynat›rlar, çirkini söyletirler. (+) Cevap B Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 11. soruyu hemen çözelim. 12.8 S›fatlar pekiﬂtirilebilir ya da derecelendirilebilir. a) “-m, -p, -r, -s“ ile: örnek soru mavi deniz → masmavi deniz Kimi niteleme s›fatlar›n› pekiﬂtirmek için, s›fat›n ilk sesli da¤›n›k oda → dapda¤›n›k oda → darmada¤›n›k oda harfine kadar olan k›sm› m, p, r, s harflerinden yak›ﬂa- düz ova → dümdüz ova → düpedüz ova n› ile kapat›l›r ve bir ön ek olarak s›fat›n baﬂ›na getirilir. temiz s›n›f → tertemiz s›n›f Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bu tan›ma uymayan b) “m›“, “mi“ ile : bir pekiﬂtirme s›fat› kullan›lm›ﬂt›r? Padiﬂah›n güzel mi güzel bir saray› varm›ﬂ. A) Tabladaki bal›klar denizden yeni ç›km›ﬂ gibi dipdiri Karﬂ›mdaki güçlü mü güçlü bir adamd›. duruyordu. c) Bir k›s›m zarflarla: en, çok, pek, daha , fazla... B) ﬁehrin birçok yerinde tertemiz parklar, bahçeler vard›. yaramaz çocuk → çok yaramaz çocuk zeki ö¤renci → çok zeki ö¤renci → en zeki ö¤renci C) Vücudu ﬂiﬂmanl›ktan ﬂekilsizleﬂmiﬂ, yusyuvarlak olmuﬂtu. d) ‹kilemeler s›fat olarak kullan›ld›¤›nda pekiﬂtir- me iﬂlevi görür: D) Bu dümdüz yolda yolculuk ne kadar rahat oluyor. kara kara gözler, boﬂ boﬂ konuﬂmalar, y›rt›k p›rt›k elbise... E) Seksen yaﬂ›nda olmas›na karﬂ›n sapasa¤lam, dinç bir insand›. ÖSS - 1987 Pekiﬂtirme, kimi zaman m, p, r, s ünsüzlerinden sonra bir ünlü (bazen çözüm de –ma, –›l ekleri) getirilerek de yap›l›r: E seçene¤inide geçen \"sapasa¤lam\" sözü verilen ku- sapasa¤lam, yapayaln›z, s›r›ls›klam… raldan farkl› bir yolla elde edilmiﬂ, araya bir \"a\" sesi girmiﬂtir. Ayr›ca A'daki \"dipdiri\", C'deki \"yusyuvar- lak\" sözleri zarf görünümündedir. Cevap E 272 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 12. soruyu hemen çözelim.

SIFAT (ÖN AD) 12.9 Baz› ekler s›fatlar›n anlam›n› küçültür. dar bir yol → geniﬂçe bir yol → geniﬂ bir yol S›fatlarda küçültme iﬂlevi gören \"-ce, -ca, -c›k, - cik, -cak, -cek\" ekleri bazen söze ac›ma, ﬂefkat, Bu örnekteki durum bir küçültmedir. \"geniﬂçe\" sayg›, alay anlam› katar. sözü \"geniﬂ\" sözünün anlam›n› eksiltmiﬂ, küçült- müﬂtür : dar < geniﬂçe ≤ geniﬂ Bu ekler d›ﬂ›nda –(i)msi, –(i)mt›rak ekleri de kü- geniﬂçe : geniﬂe yak›n, geniﬂ gibi olan; ama geniﬂ çültme ekidir. ‹smi belirttiklerinde küçültme s›fat› olmayan ad›n› al›rlar: Çaml›ca tepesine ulaﬂmak üzere dikçe bir yokuﬂu t›r- ekﬂimsi elma, yeﬂilimt›rak elbise… manmaya baﬂlam›ﬂt›k. Anneci¤ime bir mektup yaz›yorum / sevgi Kedicik ya¤murda nas›l da üﬂümüﬂ / ac›ma düz dikçe dik Bazen bu ekler, yukar›daki anlamlar›n›n d›ﬂ›nda ––––––I––––––––––––––––––––I––––––––––––––––––I–––– kal›c› isim oluﬂtururlar: →→ Kitapç›klardan biri bask›dan hatal› ç›km›ﬂt›. ‹ki ay önce baﬂar›l› bir bademcik ameliyat› geçirdi. S›fat tamlamalar›na, \"Tamlamalar \"baﬂl›¤›nda yer verilecektir. 12.10 S›fatlar da farkl› yap› özelli¤i gösterebilir. örnek soru Di¤er sözcükler gibi s›fatlar da yap›m eki al›p türe- Türemiﬂ s›fatlar, adlarla fiillerin kök ya da gövdeleri- yebilir. ne yap›m ekleri getirilerek oluﬂturulur. Bu, kötü bir sonuç oldu. / basit s›fat Aﬂa¤›daki atasözlerinin hangisinde bu yolla yap›lm›ﬂ Sa¤l›kl› bir de¤erlendirme yapamad›k. / türemiﬂ s›fat bir s›fat vard›r? Birleﬂik yap›l› s›fatlar iki ya da daha fazla sözcü¤ün A) Güneﬂ balç›kla s›vanmaz. anlamca veya biçimce kaynaﬂmas› ile oluﬂur. B) Korkunun ecele faydas› yoktur. Birkaç ad›m öne ç›kt›lar. / birleﬂik s›fat Terk edilmiﬂ bir binayd› buras›. / birleﬂik s›fat C) Her a¤ac›n meyvesi olmaz. Birleﬂik yap›l› s›fatlar›n bir k›sm› özel bir kurala D) M›zrak çuvala s›¤maz. ba¤l› olarak oluﬂmuﬂtur. Bunlara kurall› birleﬂik s›- fatlar ad› verilir. E) ‹ﬂleyen demir pas tutmaz. Geniﬂ odal› bir ev ar›yoruz. ÖSS - 2000 Cümlesinde “geniﬂ odal›” sözü kurall› birleﬂik s›fatt›r. çözüm Bir s›fat tamlamas›na “–l›” (–li, –lu, –lü) eki getirile- E seçene¤inde “iﬂleyen” sözcü¤ü “demir” ad›n› nite- rek oluﬂturulmuﬂtur. leyerek s›fat görevinde kullan›lm›ﬂt›r. “‹ﬂleyen” söz- cü¤ü ”iﬂle-” fiilinden türemiﬂtir. Duvarlar› y›k›k bir bahçede içinde iki katl› bir ev yükse- liyordu. Cevap E Bu cümlede ise “duvarlar› y›k›k” sözü kurall› birle- ﬂik s›fatt›r. ‹simle s›fat yer de¤iﬂtirmiﬂ ve isme iye- lik eki (›, i, u, ü) getirilmiﬂtir. Cümledeki “iki katl›” sözü de öteki yolla yap›lm›ﬂ birleﬂik s›fatt›r. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 13 ve 14. sorular› hemen çözelim. 273

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. S›fatlar, isimlerin çeﬂitli özelliklerini gösteren 7. Belgisiz sözcüklerden baz›lar› ﬂunlard›r: baz›, tüm, sözcüklerdir. Bir sözcü¤ün s›fat olmas› için mut- kimi, bütün, birkaç, birçok, birtak›m, bir k›s›m, hiç- laka bir ismin önünde, onu niteler ya da belirtir bir… durumda kullan›lmas› gerekir. Belgisiz sözcükler, (kal›plaﬂm›ﬂlar hariç) çekim 2. S›fatlar, iki türdür: Niteleme ve belirtme s›fatlar›. eki ald›klar›nda ismi belirtemez ve s›fat olamaz. Niteleme s›fatlar›, ismi niteleyen sözcükle söz gruplar›d›r. Say›s›z sözcük bu görevde kullan›la- 8. S›fatlar, kendilerinin s›fat olmas›n› sa¤layan ko- bilir. Belirtme s›fatlar› ise belli sözcüklerdir. Bu numu kaybettiklerinde adlaﬂ›r. Bu konum, bir is- sözcükler, yine, ismin önüne gelerek s›fat olur. min önünde onunla öbekleﬂme hâlidir. ‹sim dü- ﬂerse s›fat adlaﬂ›r. Bir s›fat adlaﬂ›rken çekim eki 3. Belirtme s›fatlar› ﬂunlard›r: ‹ﬂaret, say›, soru s›- de alabilir. fatlar› ve belgisiz s›fatlar. 9. S›fatlar›n anlam›n›, çeﬂitli ekler ya da kelimelerle 4. ‹ﬂaret s›fatlar›; bu, ﬂu, o, öteki, beriki, öyle, böyle, derecelendirmek ve pekiﬂtirmek mümkündür. ﬂöyle, di¤er kelimeleridir. Bu sözcükler s›fat ko- numunda çekim eki almaz, al›rlarsa zamir olur. 10. Küçültme ekleri, –cik, –ce, –(i)msi, –(i)mt›rak t›r. Bu eklerin sözcü¤e küçültme anlam›ndan baﬂka 5. Say› s›fatlar›, isimleri say› yoluyla belirtir, ismi anlamlar katt›klar› da görülür. belirtmeyen say›lar isimdir. 11. Basit, birleﬂik, türemiﬂ yap›l› olma özelli¤i s›fatlar 6. Soru sözcükleri Türkçede farkl› görevler yükle- için de geçerlidir. Birleﬂik s›fatlar›n bir k›sm›, be- nir. S›fat olmalar› içinse yine isimle birlikte öbek- lirli yöntemlerle yap›ld›¤›ndan kurall› birleﬂik s›- leﬂmeleri gerekir: hangi y›l, kaç soru, nas›l bir ya- fat ad›n› al›r. ﬂam… 274

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi ( 12.1 - 12.10 ) S›navlarda Sorulabilecek Sorular 275

KAVRAMA TEST‹ 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir ad› niteleyen ve- 5. Bir insan tüm yaﬂam› boyunca hiç yenilgi yaﬂamam›ﬂ ya belirten bir sözcük yoktur? I II III A) Bir dere kenar›nda oturmuﬂ düﬂünüyordu. B) Bahar›n en güzel günlerini yaﬂ›yoruz. sa bu, risklerden hep kaçt›¤› anlam›na gelmez mi? C) O karﬂ›laﬂmada ben de vard›m. D) So¤uk havalar spor yapmas›n› engelliyor. IV V E) Hafta sonu k›r gezisine ç›kaca¤›z. Bu cümlede alt› çizili sözcüklerden hangileri s›fatt›r? A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. D) III. ve IV. E) IV. ve V. 2. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde s›fat kullan›lmam›ﬂt›r? 6. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili sözcük di- ¤erlerinden farkl› bir görevde kullan›lm›ﬂt›r? A) Senin yaz›n k›ﬂa benzer Bir sevdal› baﬂa benzer A) Hastal›k etkisini göstermiﬂ, onda hiç derman b›- rakmam›ﬂt›. B) Bir his diyor ki al baﬂ›n› sen de git Ac›lar›n› unut neﬂene neﬂeler kat B) Yüzdeki de¤il, gönüldeki güzellik de¤erlidir. C) Ömrümün hasretle geçen her günü C) Ufakl›k hiç yerinde durmuyor, devaml› ordan ora- Bilmezsin gün müdür, hafta m›, ay m›? ya z›pl›yordu. D) Dökün yapra¤›n›z› dallar›m dökün D) Geçirdi¤i trafik kazas› sonras›nda unutkanl›k Ak›n yasl› yasl› sular›m ak›n sorunu yaﬂamaya baﬂlad›. E) Ba¤r›mda koç gibi da¤lar yat›ﬂ›r E) Saatler sonra gölgelik bir alan bulabildik. Görünmez dallarda kuﬂlar ötüﬂür 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde \"güç\" sözcü¤ü, söz- 7. Varl›klar›n niteliklerini bildiren sözcüklere niteleme cük türü bak›m›ndan ötekilerden farkl›d›r? s›fat› denir. Buna göre, aﬂa¤›dakilerin hangisinde alt› çizili söz- A) Eserinde, karmaﬂ›k tan›mlar, anlaﬂ›lmas› güç ifa- cük niteleme s›fat›d›r? deler kullanm›ﬂ. A) Kuca¤›nda bir kedi yavrusuyla ç›kageldi. B) Yeni ﬂiirine henüz bir isim vermemiﬂ. B) Bu kadar ileri giderken kimden güç ald›¤›n› merak C) Akﬂam yeme¤ine dört konu¤umuz var. ediyoruz do¤rusu. D) Bu saatten sonra ne yapsak boﬂ. E) Nas›l bir konuﬂma haz›rlayacaks›n? C) Çocuk, bütün oyuncak askerlerini ç›karm›ﬂ, bir çeﬂit güç gösterisi yap›yordu. 8. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir isim, hem nitele- me hem de belirtme s›fat› alm›ﬂt›r? D) Mahalleli daha temiz bir çevre için güç birli¤i et- A) Tak›mda uzun boylu birkaç oyuncumuz var. tiler. B) Yolun iki taraf›na da kald›r›m yap›lacak. C) Köﬂedeki bina birkaç gün içinde y›k›lacak. E) Usta yazar›n övgü dolu makalesi genç ﬂaire güç D) Ömrünü bu iki ﬂehir aras›nda geçirmiﬂti. verdi. E) ‹ki dünya bir araya gelse sözünden dönmez. 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde ikileme, s›fat göre- vinde kullan›lm›ﬂt›r? A) Zar zor bir ﬂeyler ö¤renebilmiﬂtik onun hakk›nda. B) Karlara bata ç›ka da¤ yolunda ilerliyorduk. C) Çiçek kokular› dalga dalga yay›l›yordu sokak bo- yunca. D) Karanl›kta kedi yavrusunun boncuk boncuk gözle- ri fark ediliyordu. E) Uzun uzun, nisan ya¤murunu seyrettim pence- remden. 276

SIFAT (ÖN AD) 9. Aﬂa¤›dakilerden hangisinde belirtme s›fat› yoktur? 12. Kimi niteleme s›fatlar›n› pekiﬂtirmek için s›fat›n ilk ünlüsünden sonra m, p, r, s sessizlerinden yak›ﬂan› A) Ço¤u akﬂam balkonda oturur, sohbet ederdik. getirilir ve bu bir ön ek olarak s›fat›n baﬂ›na eklenir. B) Bir bay›rdan aﬂa¤› uçarcas›na koﬂtuklar›n› görür Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bu tan›ma uymayan gibiyim. bir pekiﬂtirme s›fat› kullan›lm›ﬂt›r? C) Birkaç ay sonra babam da gelecek, o zaman dü¤ü- A) Tezgah›n üstünde k›pk›rm›z› elmalar s›ralanm›ﬂt›. nü yapar›z. B) Uzun bir yolculu¤un sonunda masmavi bir deniz D) Çocuklara baz› aylar›n otuz, baz›lar›n›n da otuz karﬂ›lad› bizi. bir gün oldu¤unu anlatmaya çal›ﬂt›m. C) Annesi odan›n darmada¤›n›k hâlini görünce çok E) Tatl› dil y›lan› deli¤inden ç›kar›r, derler; biz de sinirlendi. onlara böyle davranal›m. D) Bu ﬂirin kasaba, dümdüz bir ovan›n kenar›na ku- rulmuﬂtu. E) Tertemiz duygularla doluydu küçücük yüre¤i. 10. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde soru anlam›, bir s›fat- 13. S›fat tamlamalar›na -l› (-li, -lu, -lü) eki getirilerek bir- la sa¤lanm›ﬂt›r? leﬂik s›fat oluﬂturulur. A) Niçin küçülüyor eﬂya uzakta? Aﬂa¤›dakilerin hangisinde buna örnek bir kullan›m B) Nas›l ç›kabilirim bu ﬂekilde yar›na? vard›r? C) Hangi iklimlerden gelir bulutlar? D) Ulusun, korkma, nas›l böyle bir iman› bo¤ar? A) Kendimi bildim bileli, sözlü s›navlarda pek baﬂa- E) Büyücü, büyücü ne bana h›nc›n? r›l› de¤ilimdir. B) Birbirlerinden gizli sakl› bir iﬂ yapt›klar› görülme- miﬂtir. C) Kayg›lar›n› aç›k yüreklilikle odadaki herkese ifade etti. D) Pahal› süs eﬂyalar›, o dönemin sanat›n› yans›t›yordu. E) Bu geniﬂ aile, tek odal› bir evde yaﬂamaya çal›ﬂ›- yordu. 11. \"Kendisine gülenlere ﬂaﬂk›n ﬂaﬂk›n bak›yordu.\" cüm- lesinde \"gülenlere\" sözcü¤ü s›fatken, çekim eki ald›- ¤› için adlaﬂm›ﬂt›r. 14. Ya¤murlu bir gündü. Otobüsün camlar›ndan damla- lar kay›yordu. Uzun uzun el sallad›m ona, a¤lama- Aﬂa¤›dakilerin hangisinde, buna benzer bir kullan›m d›m, üzüldüm ama hiç a¤lamad›m. vard›r? Bu cümlelerde aﬂa¤›dakilerin hangisi yoktur? A) Heyecandan dili dolaﬂt›, elindekiler yere saç›ld›. B) Bu, hüzünlü bir hat›ran›n dillerde dolaﬂan ﬂark›- A) Türemiﬂ s›fat s›yd›. C) Baﬂ›nda yazmas›yla ninesini karﬂ›s›nda görür gibi B) S›fat görevinde ikileme oldu. C) Çekim eki alm›ﬂ ad›l D) Onunla daha önce birkaç kez konuﬂmuﬂtum. D) Hâl eki alm›ﬂ isim E) Yaz›lar›nda anlaﬂ›lmas› güç bir tek cümle yoktu. E) Çekimli eylem E-D-A-D / A-E-B-A / E-C-A / C-E-B 277

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. ﬁiir eleﬂtirisinin edebiyat›m›zdaki öneminin yeterince 4. Cennette bugün gülleri açm›ﬂ görürüz de Hâlâ o k›z›l hat›ra titrer gözümüzde I II III Bu dizelerle ilgili olarak aﬂa¤›dakilerin hangisi söyle- anlaﬂ›ld›¤›n› söylemek hayli zor. nemez? IV V A) Hal eki alm›ﬂ isimler vard›r. B) Hem niteleme hem belirtme s›fat› alm›ﬂ sözcü¤e Bu cümlede numaralanm›ﬂ sözcüklerden hangisi s›fat görevindedir? yer verilmiﬂtir. C) ‹ﬂaret s›fat› kullan›lm›ﬂt›r. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. D) Kiﬂi zamiri yoktur. E) Somut isim kullan›lm›ﬂt›r. 2. Eskiden komﬂu yüzleri güleçti 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde birden fazla s›fat al- Herkesin aya¤› topra¤a de¤erdi aç›nca kap›s›n› m›ﬂ bir sözcük vard›r? ﬁimdi da¤lar gibi yap›lar y›ld›zlara de¤di Yeryüzü kaç›yor insanlar›n avuçlar›ndan A) Aylard›r ya¤mur ya¤m›yor, toprak susuzluktan çatlad›. Bu dizelerde geçen aﬂa¤›daki sözlerin hangisi s›fat görevindedir? B) Gecenin insana huzur veren sessizli¤ini, tenhal›- ¤›n› seviyorum en çok. A) komﬂu yüzleri B) herkesin aya¤› C) aç›nca D) da¤lar gibi C) Onun ﬂiirleri, hem içten hem de seçkin bir dille yaz›lm›ﬂt›r. E) insanlar›n D) K›sac›k ömrüne romanlar, tiyatrolar, senaryolar s›¤d›rd›. E) Bu, ailemizin yüzy›llardan beri süregelen gelene- ¤idir. 3. Bir uykuyu cananla beraber uyuyanlar 6. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde soru anlam› bir s›- Ömrün bütün ikbalini vuslatta duyanlar fatla sa¤lanm›ﬂt›r? Bir hazz› tükenmez gece sanmakla zaman› Görmezler ufuklarda ﬂafak söktü¤ü an› A) Bu a¤›r kutular› buraya nas›l taﬂ›d›n›z? dizelerinde aﬂa¤›dakilerin hangisi yoktur? B) Seninle hangi konularda anlaﬂamad›¤›m›z› hiç dü- ﬂündün mü? A) Adlaﬂm›ﬂ s›fat B) Belgisiz s›fat C) Ailenle oturup konuﬂunca ne karara vard›n›z? C) S›fat-fiil D) Hâl eki alm›ﬂ isim D) Bu kadar insan› bu saatte buraya kim ça¤›rm›ﬂ E) Soru s›fat› acaba? E) Uzun y›llar oturdu¤un bu evden neden taﬂ›n›yor- sun? B-D-E / D-C-C 278

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER ‹simlerle s›fatlar› ay›rt etme ‹smi belirten ve niteleyen sözcükleri bulma S›fatlar›n türlerini bulma ‹ﬂaret s›fatlar›n› tan›ma Say› ve soru s›fatlar›n› belirleme Cümledeki belgisiz s›fatlar› bulma Adlaﬂm›ﬂ s›fatlar› belirleme Pekiﬂtirilmiﬂ s›fatlar› tan›ma Küçültülmüﬂ s›fatlar› bulma S›fatlar› yap› bak›m›ndan inceleyip tan›mlama 279

13 ZAM‹R (ADIL) Zamirler, isimlerin yerine geçer. Kiﬂi isimlerinin yerine kullan›lan zamirler vard›r. ‹ﬂaret zamirleri isimlerin yerini iﬂaret yoluyla tutar. ‹smin yerini tutan belgisiz sözcükler zamirdir. Soru zamirleri isimlerin yerini soru yoluyla tutar. Ek hâlinde zamirler de vard›r: ‹lgi (aitlik) zamiri ‹yelik zamirleri de ek hâlinde zamirlerdir.

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR ismin yerini tutma s.283 zamir s.283 kiﬂi zamiri s.283 dönüﬂlülük zamiri s.283 iﬂaret zamiri s.284 belgisiz zamir s.284 soru zamiri s.285 ek hâlinde zamir s.285 ilgi zamiri s.285 iyelik zamirleri s.285 282

ZAM‹R (ADIL) 13.1 Zamirler, isimlerin yerine geçer. O, iki y›ld›r, orada, onlar ile kal›yordu. Bakanlar bana / gövdemi görürler / ben baﬂka yerdeyim. Cümledeki zamirlerin yerine isim kullanabiliriz: ﬁiir, eski motif ve imgeleri de de¤erlendirmek ve onlardan beslenmek zorundad›r. Zeynep, iki y›ld›r ﬂehirde akrabalar› ile kal›yordu. Kendi halinden memnun olma, baﬂkalar›na zarar ver- mekten kaç›nma onun karakterinin belirgin özelli¤idir. Zamirler, isimlerin yerini tuttuklar›ndan isimlerin Çocuklar›n baz›s›, kendi kendine oynuyor, di¤erleri de bütün iﬂlevlerini üstlenir. Tamlama kurar, iyelik ek- birbirlerini itip duruyordu. leri, çokluk eki dahil olmak üzere çekim eklerini Kimileri resmi, ﬂiirden çok seviyor, baz›lar› da ﬂiiri üs- alabilirler. tün tutuyor. Yolculardan biri beni süzüyor, di¤eri de etrafa göz at›- Zamirleri beﬂ grupta inceliyoruz. yordu. Nerede kald›n›z bu akﬂam vakti? Niteleme s›fatlar› belli baﬂl› sözcükler de¤ildir, birçok sözcü¤ü, ismi ni- Bu, böyle gitmez! teler duruma getirerek niteleme s›fat› yapmak mümkündür. Ancak za- Böylesini ilk kez görüyorum. mirler, (ve birçok kelimesi zamirlerle ortak olan belirtme s›fatlar›) s›n›r- l› say›da, belirli sözcüklerdir. Yani herhangi bir sözcük zamir yap›lamaz. Bu cümlelerde koyu yaz›lm›ﬂ olan sözcüklerin, bir Bu bak›mdan, zamir olabilen kelimeleri ö¤renmek, zihne yerleﬂtirmek ismi karﬂ›lad›¤›n› görüyoruz. Bir ismi karﬂ›layan, gerekir. onun yerine kullan›lan sözcüklere zamir denir. Dublörlerinin sinema sanatç›lar›n›n rolünü canlan- d›rmas› gibi zamirler de isimlerin rollerini üstlenir. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1, 2, 3, 4, 5, 6 ve 7. sorular› hemen çözelim. 13.2 Kiﬂi isimlerinin yerine kullan›lan zamirler vard›r. Kiﬂilerin yerine kullan›lan zamirlere kiﬂi (ﬂah›s) za- örnek soru mirleri denir. “O” sözcü¤ü, aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde kiﬂi I. ben / biz ad›l› (ﬂah›s zamiri) olarak kullan›lm›ﬂt›r? II. sen / siz III. o / onlar A) Çocuklar o a¤ac› sulam›ﬂlar. B) Annesi onu, biraz önce hastaneye götürdü. Kiﬂi zamirleri çekimlenirken kökte ses de¤iﬂimi C) Kitapl›ktan o kitab› al›p gitti. olabilir: D) Ben bu evi de¤il, onu be¤endim. E) Dosyay› göstererek: \"Onu bana ver.\" dedi. ben - e > bana sen -e > sana 1998 Dönüﬂlülük zamiri olarak isimlendirilen \"kendi\" çözüm sözcü¤ü de kimi kaynaklarda kiﬂi zamirleri aras›n- da verilir. \"o\" sözcü¤ü A seçe¤inde \"a¤aç\", C'de \"kitap\" sözcük- lerini belirtti¤i için s›fat; D ve E seçeneklerinde insan d›- kendim / kendisi / kendileri... ﬂ›ndaki varl›klar›n yerini tuttu¤u için \"iﬂaret zamiri\"dir. Bu zamir, cümlede özneyi pekiﬂtirir. B' de bir insan›n yerini tutu¤u için kiﬂi zamiridir. Fidanlar› teker teker ben sulam›ﬂt›m. Cevap B Fidanlar› teker teker ben kendim sulam›ﬂt›m. Kendi zamiri bazen dönüﬂlülük ifade eder. Kendi kendine bir ﬂeyler söylüyordu. / Söyleniyordu. Kendi baﬂ›n› tarad›. / Tarand›. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 8. soruyu hemen çözelim. 283

ZAM‹R (ADIL) örnek soru çözüm Kimi zamirler, özneyi pekiﬂtirerek belirtirler. Bunlar C seçe¤indeki \"kendi\" zamiri \"ben\" ﬂah›s zamiri ile tek baﬂlar›na as›l ﬂah›s zamirlerinin yerini tutabildik- birlikte kullan›lm›ﬂ ve özneyi pekiﬂtirmiﬂtir. leri gibi, onlarla birlikte de kullan›labilirler. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bu duruma bir örnek vard›r? Cevap C A) Do¤rusu, onun sözüne pek kulak asmad›m. B) Bence, al›nan sonuç pek de olumlu de¤il. C) Bu elbiseyi ben kendim diktim. D) ‹ﬂittiklerimiz bunlar› do¤rular nitelikteydi. E) Ahmet o yaz, tatilini bizde geçirecekti. ÖSS - 1989 13.3 ‹ﬂaret zamirleri isimlerin yerini iﬂaret yoluyla tutar. ‹ﬂaret sözcüklerini, “s›fatlar” ünitesinden hat›rl›yo- “o” ilk iki cümlede isimlerle grup kurdu¤undan s›- ruz. ‹ﬂaret sözcüklerini tekrarlayal›m: Bu, ﬂu, o, fat, üçüncü cümlede ise ismin yerini tuttu¤undan öteki, beriki, böylesi, öylesi, ﬂöylesi, di¤eri. Bu söz- zamirdir. cükler isimleri belirtmeyip onlar›n yerine geçerler- se s›fat de¤il, zamir görevi üstlenir. Burada önemli bir noktay› hat›rlatal›m: Belirtme s›fatlar›ndan olan iﬂa- ret s›fatlar› çekim eki almaz. Oysa iﬂaret zamirleri isimlerin ald›¤› bü- ‹ﬂaret zamirleriyle, iﬂaret s›fatlar›n› kar›ﬂt›rmaya- tün çekim eklerini alabilir. Çekim eki alm›ﬂ bütün iﬂaret sözcükleri za- l›m. mirdir, ifadesi do¤rudur. O adam tan›d›kt›. O dürüst adam› tan›yordu. O, dürüst bir adamd›. Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 9. soruyu hemen çözelim. 13.4 ‹smin yerini tutan belgisiz sözcükler zamirdir. Aﬂa¤›daki cümlelerde geçen belgisiz sözcüklerin s›fat m› zamir mi oldu¤unu yanlar›na belirtelim. Belgisiz zamirler, varl›klar›n yerini belli belirsiz tu- tar. Bir süredir bütün vaktimi kitaplar›n aras›nda geçiriyo- rum. Bundan ﬂikâyetçi de de¤ilim. Arada s›rada dostla- Herkes tek bir a¤›zdan ba¤›r›yordu: Yaﬂas›n millet! r›mdan baz›lar› yoklu¤umu fark edip kap›m› çal›yor, hatta birkaç› falan yere gidelim diye zorluyor. Ama Alt› çizili sözcük birk›s›m insanlar›n ba¤›rd›¤›n› be- ben oral› olmuyorum. Kitaplar›n sessiz derinli¤i içinde lirtir, ama ba¤›ranlar›n kimler oldu¤unu belirtmez. yakalad›¤›m huzuru hiçbir yerde bulaca¤›ma inanm›- yorum. En az›ndan bir süre daha… \"herkes, hepsi, tamam›, tümü, kimse, kimi, kimisi, biri, birisi, hiçbiri, hiçbirisi, birço¤u, biraz›, bir k›s- Belgisiz sözcükleri, ismi belirtirse s›fat; ismin yerine geçerse zamir ol- m›, baz›s›, herhangi biri, baz›lar› , baﬂkas›...” “Bu du¤unu biliyoruz. Ancak “herkes, hepsi ve kimse” belgisiz sözcükleri- sözcükler ve çekim eklerini alm›ﬂ tüm ﬂekilleri bel- nin ismi belirtebilme özelli¤i yoktur. Yani bu sözcükler s›fat olamaz, gisiz zamir olarak kullan›l›r. daima zamirdir. Baz› ﬂairler, uzun ﬂiirleri hoﬂ karﬂ›lamazlar. / s›fat Baz›lar›, uzun ﬂiirleri hoﬂ karﬂ›lamazlar. / zamir Kimi insanlar güneﬂ do¤madan uyan›yor. / s›fat Kimisi güneﬂ do¤madan uyan›yor. / zamir 284 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 10 ve 11. sorular› hemen çözelim.

ZAM‹R (ADIL) 13.5 Soru zamirleri isimlerin yerini soru yoluyla tutar. Varl›klar›n yerini soru sorarak tutarlar. örnek soru “Ne, kim, hangisi, kaç›, nere” sözcükleri ve bunla- r›n çekim eki alm›ﬂ ﬂekilleri soru zamiridir. Bu söz- Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde soru zamiri vard›r? cükler ismin yerini tuttuklar›nda soru zamiri, ismi sorduklar›nda soru s›fat› olurlar. A) Arkadaﬂ›n Ankara'ya ne zaman gelmiﬂ? Kaç kiﬂi gelecekti? / s›fat B) Bu taba¤› buraya kim koymuﬂ olabilir? Kaç› gelecekti? / zamir C) Ben de onunla gidebilir miyim? D) Kaç›nc› katta oturuyorsunuz? Soru zamirleri isimler gibi, edatlarla birlikte kulla- n›labilir: E) ‹stanbul'a ilk kez mi gidiyorsunuz? Neden dolay›? / Kimin için? / Nereye kadar? / Kime ÖSS - 1995 göre? çözüm “kim ve nerede” (ve çekim eki alm›ﬂ tüm ﬂekilleri) sözcükleri yaln›zca zamir olarak kullanabiliyor. Bu sözükler ne s›fat ne de zarf olam›yor. B seçe¤indeki \"kim\" sözcü¤ü bir “ad”›n yerini soru yoluyla tutu¤u için soru zamiridir. A ve E'de soru zar- f› (eylemin zaman› ve durumu soruluyor), C'de soru eki (eylemin yap›l›p yap›lmayaca¤› soruluyor), D'de soru s›fat› (kat›n hangisi oldu¤u soruluyor) vard›r. Cevap B Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 12, 13 ve 14. sorular› hemen çözelim. 13.6 Ek hâlinde zamirler de vard›r: ‹lgi (aitlik) zamiri Elindeki kitaplar, arkadaﬂ›n›nkilerden daha de¤erli ol- – ‹lgi zamiri genellikle ilgi eki (-›n) nden sonra ge- mal›yd› ki sadece onlar› tan›t›yordu. lir ve bir ismin yerini tutar. Bu cümlede yer alan; Senin söylediklerine kat›l›yorum fakat Ali’ninkilere ka- ‹lk \"-ki\", bir ismi belirtme görevinde kullan›lm›ﬂ / t›lm›yorum. (Ali'nin söyledikleri) s›fat Bu y›l›n rakamlar› geçen y›lkilerden yüksek. ‹kinci \"-ki\", bir isimin yerini tutmuﬂ (arkadaﬂ›n›nki- (y›l›n rakamlar›) lerden = arkadaﬂ›n›n kitaplar›ndan) / zamir – Bu zamir, di¤er zamirlere de eklenebiliyor. Üçüncü \"ki\" eylemden sonra gelmiﬂ ve aç›klama içeriyor, iki cümleyi ba¤l›yor; ba¤laçt›r. Benimki, seninki, onlar›nki... 13.7 ‹yelik zamirleri de ek hâlinde zamirlerdir. ‹yelik eklerinin daha ayr›nt›l› anlat›m›n› ekler ve sözcük yap›s› ünitesinde yapm›ﬂt›k. Tekrarlamak Bu zamirler varl›k ya da kavram›n için bu üniteye bakal›m. – neyle, kimle ilgili oldu¤unu Basit ve birleﬂik yap›l› zamirler vard›r: bu, ben (basit); hiçbiri, birkaç› – neye, kime ait oldu¤unu (birleﬂik) zamir türünde sözcüklere yap›m eki getirilerek fiil ya da isim türetilebilir: bildirir. kim — lik (isim) ben — imse — (fiil) ben — cil (isim) Bu zamirler ek halinde oldu¤undan, bunlara iyelik ekleri demek genel bir e¤ilim olarak görünüyor. Bir Zamirlerin çekim eklerini alabildiklerini, tamlama kurabildiklerini, yük- sözcü¤ün iyelik eki ald›¤›n›, baﬂ›na \"kendi\" sözcü- lem olabildiklerini bir kez daha belirtelim. ¤ünü getirerek anlayabiliriz. 285 (kendi) anne - m / anne - n / anne - s-i (kendi) anne - miz / anne - niz / anne - leri (kendi) ev - imiz / ev - iniz / ev - leri

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Zamirler, isimlerin yerine geçen ve onlar›n gö- 6. Belgisiz zamirler, isimlerin yerini belgisiz biçim- revlerini üstlenen, iﬂlevlerini kazanan sözcükler- de tutar, yani hangi ismin ya da isimlerin yerini dir. tuttuklar› kesin olarak söylenemez. 2. Kiﬂi, dönüﬂlülük, iﬂaret, soru zamirleri ve belgisiz 7. Ek hâlinde zamirler; ilgi zamiri olan –ki ile alt› ki- zamirler olmak üzere sözcük hâlinde beﬂ tür za- ﬂiyi gösteren iyelik ekleridir. Bunlar da t›pk› söz- mir vard›r. cük hâlindeki zamirler gibi ismin yerini tutar. 3. Kiﬂi zamirleri, ben, sen, o, biz, siz, onlar sözcük- 8. Belirtme s›fatlar› çekim eki alamazken zamirler leri; dönüﬂlülük zamiri ise kendi sözcü¤üdür. çekim eklerinin tamam›n› alabilir, tamlama kura- bilir, yüklem olabilir. 4. ‹ﬂaret zamirleri iﬂaret s›fatlar› ile hemen hemen ayn› sözcüklerdir: Bu, ﬂu, o, öteki, beriki, öylesi, 9. Zamirler ve s›fatlar› kar›ﬂt›rmamak gerekir. S›- böylesi, di¤eri. Bunlar›n çekim eki alm›ﬂ ﬂekilleri fatlar mutlaka bir ismi belirtir. Niteleme s›fatlar› s›fat olamazken zamir olur. s›n›rs›zd›r; belirtme s›fatlar› belli sözcüklerdir. Bunlar uygun ﬂartlarda zamir de olur. Bu sözcük- 5. Soru zamirleri, isimlerin yerini soru yoluyla tu- leri ö¤renmek gerekir. tar. Hangisi, kim, ne, nerede, kaç sözcükleri soru zamiri olarak kullan›labilir. 286

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi ( 13.1 - 13.7 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmuﬂ Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 287

KAVRAMA TEST‹ 1. I. Âﬂ›k Veysel'e göre biz sevince güzellik anlam 5. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde, hem belirtme s›fat› kazan›r. hem ad›l vard›r? II. Sevgiliye duyulan aﬂk›n yo¤unlu¤u Veysel'de gö- A) Ölü bir camdan a¤layan korku nül zenginli¤ine dönüﬂür. ‹niyor serseri ve boﬂ geceye III. Veysel, birinin, sevdi¤ine duydu¤u aﬂk› ile de¤er B) Yüce da¤lar çökmüﬂ, belleri kalm›ﬂ kazanabilece¤ini anlat›yor. Coﬂkun ›rmaklar›n selleri kalm›ﬂ IV. Âﬂ›k Veysel, gönlünün tüm zenginliklerini sevgi- C) Benim gönlüm küçük kelebek liye aç›yor, ﬂiirlerinde. Dolaﬂ›yor titreyerek Numaralanm›ﬂ cümlelerin hangilerinde zamir göre- D) S›ra da¤lar mordu, sular k›rm›z› vinde sözcük kullan›lm›ﬂt›r? Sular› beklerdi bir peri k›z› A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. E) O zaman bende baﬂkad›r her hâl O zaman fikrimin kanatlar› var D) II. ve IV. E) III. ve IV. 2. Ondan temas rüzgâr gibi beni bürür de Sarmak, sarmak isterim gö¤süme al›p Bir türlü yetiﬂemem, fecre kadar yürür de Heyhat, o bir ince ruh, bense etten kal›p Bu dizelerdeki alt› çizili sözcüklerin türü aﬂa¤›dakile- 6. Erdemli, kültürlü bir insan, baﬂkalar›n›n fikirlerine rin hangisinde s›ras›yla verilmiﬂtir? I II A) Zamir - zarf B) Zamir - isim kat›lmasa da sayg› duymas› gerekti¤ini bilir. III C) ‹sim - s›fat D) ‹sim - isim Yukar›da numaralanm›ﬂ sözlerin türleri aﬂa¤›dakile- E) Zamir - s›fat rin hangisinde s›ras›yla verilmiﬂtir? 3. Zamirlerin temel iﬂlevi, varl›k adlar›n›n yerini tut- I II III makt›r. A) Zamir s›fat s›fat B) S›fat zamir isim Buna göre aﬂa¤›dakilerden hangisi zamir olarak kul- C) S›fat zamir s›fat lan›lamaz? D) S›fat s›fat isim E) ‹sim zamir zarf A) Öteki B) Kimse C) Nereyi D) Baﬂkas› E) Ne zaman 4. Gerekli birikimi varsa, bu, ﬂairi bir an önce yazmaya, 7. \"O\" sözcü¤ü aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde tür ba- I II k›m›ndan ötekilerden farkl›d›r? birikimini çevresindekilere iletmeye yöneltir. A) O an›n coﬂkusuyla ruhum her kederden âzâde. III B) Nerede ﬂimdi o rengârenk çiçekli bahar bahçeleri? C) O, geçmiﬂteki güzel günlerden kalan tek hat›ramd›. Yukar›daki parçada numaralanm›ﬂ sözlerin türleri D) O y›l ya¤murun bereketiyle baﬂaklar tanelerle do- aﬂa¤›dakilerin hangisinde s›ras›yla verilmiﬂtir? luydu. I II III E) Kulaklar›m›z, gözlerimiz kap›da, o rüzgâr›n müj- A) S›fat s›fat zarf B) S›fat zamir isim delerini dinlerdik. C) Ad edat s›fat D) Eylem s›fat isim E) S›fat zamir edat 288

ZAM‹R (ADIL) 8. Kimi zamirler, özneyi pekiﬂtirerek belirtir. Bunlar, tek 13. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde soru anlam› zamirle baﬂlar›na as›l ﬂah›s zamirlerinin yerini tutabildikleri sa¤lanm›ﬂt›r? gibi onlarla birlikte de kullan›labilir. A) Nerede buluﬂulaca¤›n› sen de mi bilmiyorsun? Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, bu aç›klamaya uy- B) Ondan nas›l sözler duymay› bekliyordun? gun bir zamir vard›r? C) Bugünkü toplant› hangi salonda yap›l›yor? D) Kimin gelip gelmeyece¤ini mi ö¤renmek istiyor- A) Bu iﬂi sen kendin istedin, s›zlanmaya hakk›n yok. B) Baz›lar› ilk anda bunun ﬂaka oldu¤unu düﬂünmüﬂ. sun? C) Ben ondan küçük bir sandal istemiﬂtim. E) Yar›nki toplant›ya di¤er ﬂirketlerden kimler geliyor? D) Sizce, o da bu olaylara kar›ﬂm›ﬂ m›d›r? E) Bu kadar yükü taﬂ›maya kimsenin gücü yetmez. 9. Dostlu¤un kollar›, dünyan›n bir ucundan bir ucuna 14. \"Kaç\" sözcü¤ü ismin yerine soru sorarsa ad›l görevin- birbirini kucaklayabilecek kadar uzundur. dedir. Bu cümlede aﬂa¤›dakilerden hangisi yoktur? Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bu aç›klamaya bir kullan›m vard›r? A) Hâl eki alm›ﬂ ad B) ‹yelik eki alm›ﬂ ad A) Bugün, kaç defa seni arad›m, telefonu niçin açm›- C) ‹ﬂaret ad›l› D) Belgisiz ad›l yorsun? B) Yar›ﬂlara kaç sporcunun kat›laca¤› aç›kland› m›? E) Belirtme s›fat› C) Ne zamand›r bitiremedin, kaç sayfa bu roman? D) ‹ﬂçilerin kaç› bu iﬂi severek yap›yor? 10. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde alt› çizili belgisiz E) Bu konuda yap›lm›ﬂ kaç araﬂt›rma var? zamir iyelik eki almam›ﬂt›r? 15. I. Önce, kimin arad›¤›n› söylemek istemedi. A) Bu konulara hepimiz duyarl› davranmal›y›z. II. Bunun kimseye bir yarar› olmaz diye düﬂünüyordu. B) Duyarl› davranmayan herkesi suçluyorum. III. O da baﬂkalar› gibi olay› bir süre izledi. C) Baz›lar› benim bu görüﬂümü be¤enmiyor. D) Birimiz bile, niye böyle, demedik. Bu cümlelerdeki alt› çizili zamirlerin türleri aﬂa¤›da- E) Birço¤u buraya gelmek istemedi. kilerin hangisinde s›ras›yla verilmiﬂtir? A) Soru zamiri - kiﬂi zamiri - iﬂaret zamiri 11. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözcük B) Soru zamiri - iﬂaret zamiri - belgisiz zamir belgisiz zamirdir? C) Belgisiz zamir - belgisiz zamir - belgisiz zamir D) Belgisiz zamir - iﬂaret zamiri - iﬂaret zamiri A) Önce, hangisinin do¤ruyu söyledi¤ine emin ola- E) ‹ﬂaret zamiri - iﬂaret zamiri - belgisiz zamir mad›m. B) Bunca zamand›r hâlâ ötekini haz›rlamad›n m›? C) Baﬂka önerileriniz varsa onlar› da dinleriz. D) Halas› da göç edince bu ﬂehirde kimsesi kalma- m›ﬂt›. E) S›k›nt›l› zaman›nda hiçbir dostu onu yaln›z b›rak- mad›. 12. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, soru anlam› bir za- 16. Birkaç› d›ﬂ›nda hemen hepsi buradayd›. mirle sa¤lanm›ﬂt›r? Bu cümle için aﬂa¤›dakilerin hangisi söylenemez? A) Arad›¤›n nedir deli gönül öyle uzaklarda? B) Benim mi Allah'›m bu çizgili yüz? A) Yüklemi, bir iﬂaret zamiridir. C) Hangi ölüm ﬂark›s› bu, dilinden düﬂmeyen? B) Hâl eki alm›ﬂ bir isim kullan›lm›ﬂt›r. D) Niçin böyle sarar›p solmaktas›n? C) S›fat kullan›lmam›ﬂt›r. E) Neden geldim tekrar kap›na? D) Birden fazla belgisiz zamire yer verilmiﬂtir. E) Kiﬂi zamiri vard›r. B-E-E-B / E-B-C / A-C-B-D-A / E-D-B-E 289

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde iyelik eki ald›¤› için belge- 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde \"aç›k\" sözcü¤ü , siz zamir olan, adlaﬂm›ﬂ bir s›fat kullan›lm›ﬂt›r? sözcük türü yönünden, ötekilerden farkl›d›r? A) Kimi insanlar karl› havada araba kullanm›yor. A) Aç›k havada yar›m saat dolaﬂ, dinlenirsin. B) Size baﬂka bir gömlek verelim, dedi. C) Sinemalardaki hiçbir filmi kaç›rmazm›ﬂ. B) Dünkü gazetede baﬂyazara yaz›lm›ﬂ aç›k mektubu D) Baz›s› iﬂini ötekilerden erken bitirmiﬂ. okudun mu? E) Bugün yine birkaç kitap ald›m. C) Konuyu sapt›rma, ne demek istedi¤ini aç›k söyle. ÖSS - 2005 D) Pazar günü çok arad›k ama aç›k eczane bulama- d›k. E) ‹kinci Dünya Savaﬂ›'nda Paris aç›k ﬂehir ilan edil- miﬂti. ÖSS - 1981 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde \"a¤›r\" kelimesinin 4. Aﬂa¤›daki dizelerin hangisinde ikilemeler görev yö- görevi \"A¤›r bir hastal›k geçirdi¤ini bilmiyordum.\" nünden di¤erlerinden farkl› kullan›lm›ﬂt›r? cümlesindekinden farkl›d›r? A) Durup el ba¤layalar karﬂ›na yâran saf saf A) ‹ﬂler neden bu kadar a¤›r gidiyor, anlayam›yorum. B) A¤›r a¤›r ç›kacaks›n bu merdivenlerden B) A¤›r ve kirli hava çocuklara daha çok dokunuyor- C) Yüce yüce yaylalar›m sana yaylak olsun D) Dostlarla da yollar ayr›ld› bir bir muﬂ. E) Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya C) Kap› aç›l›nca etrafa a¤›r bir koku yay›ld›. D) Suçlarken bile çok a¤›r sözler kullan›ld›. 1982 E) Sa¤l›¤›, a¤›r iﬂlerde çal›ﬂmas›na engel de¤il. ÖSS - 1983 290

ZAM‹R (ADIL) 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisihde -den, -dan (-ten, - 8. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde, belgisiz zamir cümlenin tan) eki alan sözcük niteleme s›fat› olarak kullan›l- öznesi durumundad›r? m›ﬂt›r? A) Bunlar› kimden ald›¤›m› an›msam›yorum. A) S›caktan çok bunal›yoruz. B) ‹stanbul’a gidece¤imi kimse bilmiyor. B) Bunu ben de sonradan ö¤rendim. C) Bize kiminle konuﬂtu¤unu söylemedi. C) Onu yak›ndan tan›d›m. D) Okulda kimseyi göremedim. D) Ankara'da uzaktan akrabalar›m var. E) Olanlar› kime anlatt›¤›n› ö¤renemedik. E) Olanlar› çoktan unuttum. ÖSS - 2008 ÖSS - 1989 6. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde soru anlam›, bir za- mirle sa¤lanm›ﬂt›r? A) Bunca s›k›nt›ya neden katland›n›z? B) Bu roman› benden sonra kim okumak ister? C) Bu çiçeklere kaç para verdiniz? D) Kaç›nc› katta oldu¤unu söyledi mi? E) Bana gizlice ne söyledi¤ini biliyor musunuz? 1983 7. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisihde \"fena\" sözcü¤ü, 9. Mimarinin, inanc›n ve çok kültürlülü¤ün ﬂehri Mar- hem anlam› hem de cümledeki görevi aç›s›ndan öte- din, ﬂimdilerde güncel sanat›n do¤udaki merkezi ol- kilerden fakl›d›r? maya haz›rlan›yor. A) Onun, söylendi¤i kadar fena bir insan oldu¤unu Bu cümlede aﬂa¤›da verilenlerden hangisi yoktur? sanm›yorum. A) Ünlü düﬂmesi B) Zaman zarf› B) Çok fena bir yoldan geçerek buraya geldik. C) Bugün çok fena bir olaya tan›k oldum. C) S›fatlaﬂt›ran -ki D) Türemiﬂ sözcükler D) ﬁemsiyeni al, ya¤mur fena ya¤›yor. E) Pencereyi aç, içerde fena bir koku var. E) Dönüﬂlülük zamiri ÖSS - 1989 YGS - 2010 D-A / C-C / D-B-D / B-E 291

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Buras› mesut zamanlarda taptaze kalm›ﬂ bir cennetin 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde ikilemeyi oluﬂturan I II sözcüklerin ikisi de zamirdir? hayaline benziyordu. Sanki tarih denen f›rt›nan›n A) Eﬂyalar›n› oraya buraya da¤›tmas›na k›z›yorum. rüzgârlar› bu as›rl›k ç›nar a¤açlar›n›n aras›ndan, B) Çocuklar art arda dizilip sessizce beklediler. C) Tüm tekliflerimize m›r›n k›r›n ettiler. III D) Sorular›ma tek tek cevap verin lütfen. beyaz münzevi binan›n sakin çat›s› üstünden hiç E) Aﬂa¤› yukar› iki y›l sonra hayal etti¤im noktaya IV V geldim. geçmemiﬂti. Bu parçada geçen numaralanm›ﬂ sözcüklerle ilgili eﬂ- leﬂtirmelerin hangisi yanl›ﬂt›r? A) I – ‹ﬂaret ad›l› B) II – Pekiﬂtirilmiﬂ s›fat C) III – ‹ﬂaret s›fat› D) IV – Niteleme s›fat› E) V – ‹yelik eki alm›ﬂ isim 5. Bari bizler biraz bir dem sürelim ﬁu dünyada ne var ne yok görelim 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisindeki alt› çizili sözler, Bu dizelerde aﬂa¤›dakilerden hangisi yoktur? ayn› türdendir? A) Soru zamiri B) Say› s›fat› A) Güzelliklerle dolu bir rüyadan uyanm›ﬂ gibi baﬂ›- C) Kiﬂi zamiri D) ‹ﬂaret s›fat› n› kald›rd›. E) Belgisiz s›fat B) Di¤erlerinin eksiklerini kapatmak için daima fazla çal›ﬂ›rd›. 6. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde birden fazla zamir kullan›lm›ﬂt›r? C) Tek istedi¤i arkadaﬂ›n›n ac›s›n› biraz olsun dindi- rebilmekti. A) ‹nsan ancak baﬂ›na gelince bunun ne zor bir ﬂey oldu¤unu anl›yor. D) Bu sonuç, hiçbirimizi ﬂaﬂ›rtmad›; baﬂar›s›zl›¤›n neyden kaynakland›¤›n› çokiyi biliyorduk. B) Bu y›l, ikincisi düzenlenen ﬂiir yar›ﬂmas› yo¤un bir ilgi gördü. E) Biraz önce ya¤mur baﬂlad›, evde kal›p dinlenmek daha iyi. C) Geçmiﬂin o güzel günleri akl›m›za geldi¤inde yü- re¤imize bir ›l›kl›k süzülür. 3. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde soru anlam› zamirle sa¤- lanm›ﬂt›r? D) Kimi insanlar her kitapta kendinden bir ﬂeyler bu- A) Bu gece hangi elbiseni giyeceksin? labiliyor. B) Baban, köyden ne gün gelecek? C) Haz›rlad›¤›m›z program› nas›l buldunuz? E) Yeni sergi salonunun aç›l›ﬂ›ndaki bu renkli görün- D) Bana neler anlatt›¤›n› biliyor musun? tüler bas›na da yans›d›. E) Kitaplar›n hangisini daha çok be¤endin? B-D-E / A-B-A 292

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Zamirlerin ismin yerini tuttu¤unu kavrama Zamir olabilen sözcükleri ö¤renme Bir cümledeki zamirleri bulma Zamir türlerini ö¤renme ‹ﬂaret, soru, kiﬂi zamirlerini ve belgisiz zamirlerini ay›rt etme Zamirler ile s›fatlar› kar›ﬂt›rmama Ek hâlindeki zamirleri bulma Zamirlerle kurulmuﬂ tamlamalar› bulma Zamirlerin çekim eki ald›klar›n› fark etme 293

14 TAMLAMALAR Tamlamalar belli kurallarla oluﬂmuﬂ söz öbekleridir. ‹simler ve isim soylu sözcükler tamlama kurar. Her s›fat, s›fat tamlamas› kurmuﬂtur. Tamlamalar› daha ayr›nt›l› ö¤renelim.

YÖRÜNGEDEK‹ KAVRAMLAR tamlama / tamlayan, tamlanan s.297 isim tamlamas› s.297 belirtili isim tamlamas› s.297 belirtisiz isim tamlamas› s.297 zincirleme isim tamlamas› s.297 s›fat tamlamas› s.298 tamlayan›n tamlananla yer de¤iﬂtirmesi s.299 tamlayan› düﬂmüﬂ isim tamlamas› s.299 birden fazla tamlayan, tamlanan s.299 tak›s›z isim tamlamas› s.301 296

TAMLAMALAR 14.1 Tamlamalar belli kurallarla oluﬂmuﬂ söz öbekleridir. Bahar rüzgâr› bitkilere, a¤açlara bir müjde ulaﬂt›rm›ﬂt›. >bahar - ›n rüzgar - › _ // // Evin geniﬂli¤i tam istedi¤imiz gibiydi. tamlayan tamlayan tamlanan tamlanan Ceviz a¤ac›n›n k›r›lan dallar›n› bir kenara toplad›lar. Bu yi¤it insanlarla olmak, mutlulu¤un kendisiydi. eki eki (iyelik eki) Alt› çizili sözler tamlama (söz öbe¤i) d›r. Biçimsel yönden incelendi¤inde dört tür tamlama Dillerde yeni bir kavram›, varl›¤› ya da durumu kar- vard›r : ﬂ›laman›n yollar›ndan biri de tamlama kurmakt›r. Bu amaçlarla belirli kurallar çerçevesinde oluﬂmuﬂ I. kalem ucu, iﬂ yeri, göl kenar›... bu tür söz öbeklerine tamlama diyoruz. II. kalemin ucu, iﬂin sonu, gölün kenar›... III. Zeynep'in kardeﬂinin çantas›, ‹stanbul Bo¤a- Tamlamalar› oluﬂturan unsurlara bakal›m: z›'n›n inci gardanl›¤›, yün kaza¤›n fiyat›… >bahar rüzgar - › // IV. temiz iﬂ, kirli elbise, çak›ll› yol, bozuk para... Yukar›da s›ras›yla; tamlayan tamlanan tamlanan eki belirtisiz isim tamlamas›, belirtili isim tamlamas›, zincirleme isim tamlamas› ve s›fat tamlamas› gös- (iyelik eki) terilmiﬂtir. 14.2 ‹simler ve isim soylu sözcükler tamlama kurar. ‹sim tamlamalar›n› inceledi¤imizde, Bu parçada geçen isim tamlamalar›n› inceleyelim: – iki isimden oluﬂtu¤unu belirtili i.t. – ikinci ismin, birinciye ait ya da onunla ilgili oldu¤unu k›r çiçeklerinin renkleri → zincirleme i.t. – ikinci sözün (tamlanan›n) mutlaka iyelik eki ald›¤›n› tamlayan / belirtisiz i.t. tamlanan (iki isim tamlamas› görürüz. Bu nitelikler isim tamlamalar›yla, s›fat içeriyor) tamlamalar›n› birbirinden ay›r›r. rüzgâr›n ›l›kl›¤› → belirtili i.t. (tamlayan ilgi eki, Gece bekçisini atlatmaya çal›ﬂ›yorlard›. tamlayan tamlanan tamlanan iyelik eki alm›ﬂ) gece : isim bekçi : isim —i: iyelik eki bahar kokular› → belirtisiz i.t. (tamlayan ilgi ekini Belirtili isim tamlamalar› ile belirtisiz isim tamla- tamlayan tamlanan almam›ﬂ) malar› aras›ndaki tek fark, tamlayan›n ald›¤› ektir. çocuk sesleri → belirtisiz i.t. (tamlayan ilgi ekini sanat dünyas› → belirtisiz isim tamlamas› tamlayan tamlanan almam›ﬂ) sanat-›n dünyas› → belirtili isim tamlamas› yaﬂama sevinci → belirtisiz i.t. (tamlayan ilgi ekini Zincirleme tamlamada iki isim tamlamas›n›n iç içe tamlayan tamlanan almam›ﬂ) girdi¤ini görürüz. ceviz a¤ac›n›n dallar› > ceviz a¤ac› + a¤ac›n dallar› Fiilimsilerle kurulmuﬂ söz öbekleri tamlama olarak kabul edilmiyor: tavus kuﬂunun tüyleri > tavus kuﬂu + kuﬂun tüyleri suyun akmas›, haberin duyuldu¤u, sözün uzamas›... K›r çiçeklerinin renkleri göz kamaﬂt›r›yor, rüzgâr›n ›l›k- l›¤› tenimizi yumuﬂak yumuﬂak okﬂuyordu. Bahar ko- kular› yay›lm›ﬂt› dört bir yana. Çocuk sesleri içimizi ﬂenlendiriyor, ruhumuz, yaﬂama sevinci ile doluyordu. 297

TAMLAMALAR örnek soru çözüm Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir isim tamlamas› kullan›lm›ﬂt›r? C seçene¤inde geçen “arkadaﬂ›n›n kitab›” söz öbe¤i, belirtili isim tamlamas›d›r. A) Kardeﬂimin böyle bir ﬂey yapaca¤›n› sanm›yordum. B) Okulunun ne zaman aç›laca¤›n› bile bilmiyordu. arkadaﬂ›n›n kitab› C) Arkadaﬂ›n›n kitab›n› bulamay›nca çok üzüldü. tamlayan tamlanan D) Evinin düzenli olmas›na özen gösterirdi. E) Sars›nt›n›n önce nerede duyuldu¤u ö¤renilemedi. Cevap C 1987 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 1, 2, 3 ve 4. sorular› hemen çözelim. 14.3 Her s›fat, s›fat tamlamas› kurmuﬂtur. Bir s›fatla bir ismin oluﬂturdu¤u söz öbe¤idir. Tü- çözüm rü ne olursa olsun, her s›fat, ismi niteleyip belirte- rek öbek oluﬂturdu¤u için, s›fat tamlamas› kur- B'de \"uçsuz bucaks›z düzlük, C'de \"baﬂ› karl› da¤lar\" muﬂtur. söz gruplar› s›fat tamlamas›; D'de \"p›nar baﬂlar›\" ve Büyük insan, küçük ev, kara gözler, pahal› elbise, ses- \"›rmak boylar›\", E'de \"keçi k›l›\" söz gruplar› isim siz çocuk, bu düﬂünce, öteki resim… tamlamas›d›r. A seçe¤inde ise s›fat veya isim tamla- mas› yoktur. Cevap A S›fat tamlamas›n› ﬂöyle ifade edebiliriz: X / X Aﬂa¤›daki k›sa metinde geçen s›fat tamlamalar›n› s›fat isim bularak ö¤rendiklerimizi pekiﬂtirelim. (tamlayan) (tamlanan) (…) Sabih’in teyzesi ﬂiﬂman, yüzünden iyilik ve ha- Bu ﬂekil incelendi¤inde, s›fat tamlamalar›yla ilgili yat neﬂesi akan bir kad›nd›. Otuz beﬂ sene, ast›m- olarak, l›, huysuz, bir saati öbürüne uymaz bir kocan›n – bir s›fatla bir isimden oluﬂtu¤unu, – ismin iyelik eki almad›¤›n›, kahr›n› çekmiﬂ; üst üste nas›l, hangi sebeple yap- – s›fat›n tamlayan konumunda oldu¤unu, t›¤›n› bilmedi¤i borçlar›n› ödemiﬂ, kocas›n› düﬂün- görürüz. dükçe huy ve ahlâk›na bir türlü güvenemedi¤i Burada, küçük bir hat›rlatma yapal›m. Adlaﬂm›ﬂ s›fatlar›n, niteledikleri isimler düﬂtü¤ü ve yaln›z kald›klar› için isim görevi kazanm›ﬂ sözcükler ol- dört çocu¤unu büyütüp yetiﬂtirmiﬂ, hepsini evlen- du¤unu söylemiﬂtik. Adlaﬂm›ﬂ s›fat, bir s›fat tamlamas›n›n tamlanan› düﬂ- müﬂ, tamlayan unsurudur. dirip yer yurt sahibi etmiﬂ, ﬂimdi ömrünü misafir örnek soru a¤›rlamakla geçiriyordu. Gençli¤inde kocas›n›n Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, ad tamlamas› ya da huyu yüzünden genç kad›n dostlu¤una âdeta has- s›fat tamlamas› yoktur? ret olmuﬂtu. Yedi seneden beri bol bol misafir ça- A) Rumeli'ne var›p Edirne'de saraylar kurmuﬂlar. ¤›r›yor, s›rr›na pek az eﬂinin sahip oldu¤u bir mut- B) Uçsuz bucaks›z düzlüklerden geçip gelmiﬂler. fa¤›n bütün nefasetini tan›d›klar›na ikram ediyor- C) Baﬂ› karl› da¤lar› aﬂ›p buralar› yurt edinmiﬂler. du. (…) D) P›nar baﬂlar›na, ›rmak boylar›na yerleﬂmiﬂler. Bu parçada alt› çizili bütün öbekler birer s›fat E) Keçi k›l›ndan yap›lm›ﬂ çad›rlar›yla Anadolu'ya in- tamlamas›d›r. Baz›lar›n›n birden çok s›fat›, dolay›- s›yla da tamlayan›, oldu¤una dikkat edelim. Nite- miﬂler. 1997 kim s›fatlar ünitesinde bir ismin birden çok s›fat alabildi¤ini görmüﬂtük. Bunlar›n her biri bir s›fat tamlamas›n›n tamlayanlar›d›r. 298 Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 5 ve 6. sorular› hemen çözelim.

TAMLAMALAR 14.4 Tamlamalar› daha ayr›nt›l› ö¤renelim. 5. Baz› bileﬂik sözler belirtisiz isim tamlamas› ka- l›b›nda oluﬂmuﬂtur. 1. ‹sim tamlamalar›nda, tamlayanla tamlanan yer de¤iﬂtirebilir: Devrik isim tamlamas› ayak + kap > ayakkab› deniz + alt > denizalt› \"Zannetmiyorum ki yolu bu olsun koﬂulan son zafe- kuﬂ + burun > kuﬂburnu rin.\" / zaferin yolu Emin + ön > Eminönü Yükü s›rt›nda olur hayvan›n / ‹lmi sadr›nda olur insa- K›rklar + el > K›rklareli n›n. / hayvan›n yükü – insan›n ilmi 6. S›fatlar isim tamlamalar›nda çeﬂitli konumlar- 2. ‹sim tamlamalar› zamirlerle kurulabilir. da bulunurlar: benim evim / senin çocu¤un / di¤erinin sözü / kendi iﬂi... – Bir s›fat bir isim tamlamas›n› (her iki ögesini ö¤rencilerin baz›s› / adam›n birisi / seçmenlerin de) niteleyebilir. kimisi... Bu ma¤azada pahal› çocuk giysileri sat›l›yor. Tamlayan konumundaki zamirlerin cümle için- s›fat → isim tamlamas› de düﬂtü¤ü gözlenir. / benim evim → evim – tamlayan› düﬂmüﬂ isim pahal› → çocuk giysileri tamlamas› kendi iﬂini → iﬂini – tamlayan› düﬂmüﬂ isim tam- Tamlamada görüldü¤ü gibi, pahal› olan \"çocuk\" lamas› de¤il, \"çocuk giysileri\"dir. Bu ﬂekilde tamlayan konumundaki zamir düﬂ- tü¤ünde tamlanan konumundaki isim, tamla- – Bir s›fat, isim tamlamas›n›n tamlayan›n› nitele- yan› düﬂmüﬂ isim tamlamas› olur. yebilir. 3. ‹sim tamlamalar›nda \"-dan, -den\" eki tamla- Zavall› ihtiyar›n bastonu k›r›lm›ﬂt›. yan›n eki, konumunda kullan›labilir; bu durum her örnek için geçerli de¤ildir. Tamlanan soru, \"Zavall›\" olan \"ihtiyar›n bastonu\" de¤il, \"ihti- say› ve belirsizlik bildirdi¤inde daha çok \"-in\" yar\"d›r. yerine \"-den\" gelebilir. Al›nan karara görevlilerin biri itiraz etti. – Bir s›fat isim tamlamas›n›n tamlanan›n› nitele- (görevlilerden biri) (görevlilerden birkaç›) yebilir. (görevlilerden hangisi) isim tamlamas› 4. ‹simleﬂmiﬂ s›fatlar isim tamlamalar›nda yer alabilir. I I / / konuﬂanlar›n tümü / fakirlerin durumu / so¤uk- lar›n etkisi... s›fat Bazen de adlaﬂm›ﬂ s›fatlar›n tamlananlar›n›n Mahallenin ›ss›z sokaklar›na dal›p gözden kay- düﬂtü¤ü görülür. boldular. ‹stemeyen yar›n gelmesin. (istemeyen kiﬂiler) \"Iss›z\" s›fat› \"sokaklar\" ismini niteliyor. Bu duruma, isim tamlamalar›nda tamlayanla tamlanan aras›na söz girmesi de denilebilir ve bu duruma sadece belirtili tamlamalarda rastlan›r. — ‹sim tamlamas›n›n hem tamlayan› hem de tam- lanan› birer s›fat taraf›ndan nitelenebilir. isim tamlamas› ............. I I .............. s›fat isim s›fat isim ‹htiyar ç›narlar›n yorgun yapraklar›nda nice ﬂiir- ler gizlidir. 299

TAMLAMALAR örnek soru 7. Bir tamlaman›n, birden fazla tamlayan›, tamla- Aﬂa¤›daki cümlelerde alt› çizili kelimelerden hangisi, nan› bulunabilir. ad tamlamas›n›n s›fat› olarak kullan›lm›ﬂt›r? Çünkü kuvvetli, zeki ve korkusuz bir adam olan A) Denize dökülenlere canavarlar sald›r›yor pasl› diﬂ- Muhsin Bey bu iﬂ için biçilmiﬂ kaftand›. leriyle. kuvvetli, zeki ve korkusuz bir B) Her pencereden bir kahkaha, konuﬂmalar, gülü- cükler, m›r›lt›lar geliyor. t.yan t.yan t.yan C) Kavun, karpuz kabuklar›, ölü bal›klar k›y›ya vurmuﬂ adam olan / Muhsin Bey / s›fat tamlamas› D) Suyun üstünde, domates, salatal›k, patl›can çürük- t.nan leri, boﬂ ﬂiﬂeler vard›. Annemin ve babam›n düﬂüncelerine her zaman E) Eski bir k›rm›z› çocuk h›rkas› suda sallan›p doru- yor. de¤er veririm. 1993 annemin ve babam›n / düﬂünceleri / belirtili i.t. t.yan t.yan t.nan Bu roman›n konusu, anlat›m› ötekilere hiç ben- zemiyor. bu roman›n / konusu , anlat›m› / belirtili i.t. çözüm t.yan t.nan t.nan E seçene¤indeki tamlamay› inceleyelim: Ö¤rencilerin ve velilerin beklentilerini, ﬂikâyet- k›rm›z› çocuk h›rkas› lerini büyük bir dikkatle dinledi. s›fat ad tamlamas› ö¤rencilerin ve velilerin / beklentileri, ﬂikâyetleri Görüldü¤ü gibi \"k›rm›z›\" sözcü¤ü \"çocuk h›rkas›\" ad t.yan t.yan t.nan t.nan tamlamas›n›n s›fat› olmuﬂtur. / belirtili isim tamlamas› Cevap E 8. Bir s›fat tamlamas›nda hem niteleme hem de belirtme s›fat› bulunabilir. örnek soru s›fat tamlamas› Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir ad tak›m› aras›- zorlu bir yar›ﬂ , o büyük insan , baz› küçük hesaplar na bir tamlanan›n s›fat› girmiﬂtir? n.s. b.s. isim b.s. n.s. isim b.s. n.s. isim A) Yeni ald›¤› güneﬂ gözlü¤ünü kaybetmiﬂ. 9. Bir isim tamlamas› s›fat görevinde kullan›labilir. s›fat tamlamas› B) Mavi çizgili gömle¤inin dü¤mesi kopmuﬂ. II C) A¤ac›n pencereye de¤en dallar›n› kesmek gereki- II isim yor. isim tamlamas› D) Dün uzun süredir görmedi¤im bir okul arkadaﬂ›na rastlad›m. deniz mavisi gözler / kül rengi bulutlar / usta E) Senin önerdi¤in kitab› bir türlü al›p okuyamad›m. iﬂi eserler... 1993 çözüm 10. Bir tür tamlamay› baz›lar› s›fat tamlamas›, ba- C seçene¤indeki tamlamay› inceleyelim: z›lar› da isim tamlamalar›n›n bir türü olarak kabul ediyor: A¤ac›n pencereye de¤en dallar› tamlayan s›fat grubu tamlanan çelik kap› / gümüﬂ yüzük / yün kazak / ahﬂap ev- ler... \"a¤ac›n dallar›\" ad tak›m›n›n aras›na \"pencereye de- cennet vatan / kömür gözler / s›rma saçlar / y›l- d›z futbolcu... ¤en\" s›fat öbe¤i girmiﬂtir. ‹lk sat›rda yer alan örneklerde ilk sözcük ikin- cinin neden yap›ld›¤›n›, Cevap C 300

TAMLAMALAR ikinci sat›rdakilerde ise neye benzedi¤ini belir- geniﬂ bahçe > bahçesi geniﬂ köﬂk tiyor. Bunlar; yeﬂil göz > gözü yeﬂil Van kedisi – ikinci sözün iyelik eki almamas›ndan dolay› c) ‹sim hâl ekleriyle de birleﬂik (gruplaﬂm›ﬂ) s›fat tamlamalar› kurulmaktad›r. isim tamlamalar›ndan, eli bö¤ründe adam / karn› burnunda han›m / – tamlamadaki iki sözün de isim olmas›ndan burnu havada yazar... 13. “ki\" ekinin tamlamalarda farkl› konumlar› vard›r. dolay› s›fat tamlamalar›ndan farkl›d›r. K›salt›lm›ﬂ birer s›fat tamlamas› konumunda- a) S›fat tamlamas› kurar: d›rlar. ev / hesap > evdeki hesap gönül / güzel > gönüldeki güzel çelik(-ten yap›lm›ﬂ) kap› / cennet(-e benzeyen) b) Tamlamalarda ikinci ögenin (tamlanan›n) vatan yerine geçer. (Bu durumda zamir görevin- Bir k›s›m dilcilerin bunlara tak›s›z isim tamla- dedir.) mas› demesi yanl›ﬂ de¤ildir. – Parfümlerin kokusu, çiçeklerin kokusuyla k›- Bu özelliklerinden dolay› 10. ayr›nt›yla ilgili bir yaslanamaz. soru bugüne de¤in ÖSYM’ce sorulmad›. Parfümlerin kokusu, çiçeklerinkiyle k›yaslana- maz. / zamir 11. Bir k›s›m birleﬂik sözler s›fat tamlamas› kal›- 14. ‹sim tamlamalar›nda tamlanan ekinin (iyelik b›nda oluﬂur. eki) bazan düﬂtü¤ü görülür. tekir + da¤ + › > Tekirda¤ eski + ﬂehir > Eskiﬂehir top + kap› + s› > Topkap› Galata + saray + › > Galatasaray k›r›k + kale > K›r›kkale 15. Bir s›fat birden fazla ad› niteleyebilir. (Bkz. ak + ci¤er > akci¤er S›fat tamlamas›) Eski köﬂkler, iskeleler, kuleler var bu kentte. baﬂ + bakan > baﬂbakan “A” y› hayatta baﬂar› olarak tan›mlayal›m. O zaman A = x + y + z, boﬂ + bo¤az > boﬂbo¤az x çal›ﬂmakt›r, y oyundur, z çeneyi tutmay› bilmektir. 12. Çeﬂitli ﬂekillerde oluﬂmuﬂ birleﬂik s›fatlarla s›- A. Einstein fat tamlamalar› kurulabiliyor. a) S›fat tamlamas›n›n sonuna -l›, -li eki getiri- lerek: s›fat tamlamas› s›fat tamlamas› s›fat isim s›fat isim (ek) + yeni isim ↓ -l›, -li uzun boy > uzun boylu adam geniﬂ bahçe > geniﬂ bahçeli köﬂk yeﬂil göz > yeﬂil gözlü Van kedisi b) S›fatla ismin yeri de¤iﬂtirilip ismin sonuna üçüncü ﬂah›s iyelik eki getirilerek: s›fat tamlamas› s›fat tamlamas› s›fat isim –+ isim (ek) s›fat yeni isim ↓ ↓ iyelik eki (-›, -i) uzun boy > boyu uzun adam Bu alt baﬂl›¤›n pekiﬂmesi için Kavrama Testi 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13 ve 14. sorular› hemen çözelim. 301

BU KONUDA ÖZETLE... Konuların ve Kavramların Özeti 1. Tamlamalar, özel yöntemlerle kurulmuﬂ söz 8. Tamlayan› düﬂmüﬂ isim tamlamalar› vard›r; bun- öbekleridir; tamlayan ve tamlanan denen iki öge- lar iyelik eki alm›ﬂ bir isim görüntüsündedir. den oluﬂurlar. 9. Dört ana tamlama türü korunmak ﬂart›yla, baz› 2. ‹sim tamlamalar› ve s›fat tamlamalar› olmak üze- tamlamalar farkl› özellikler gösterebilir. Örne¤in re iki tür tamlama vard›r. tamlayan›yla tamlanan› aras›na s›fat girmiﬂ bir isim tamlamas› türü vard›r: Günün ilk çay›. 3. ‹sim tamlamalar›, isimler ve isim soylu sözcükler- le kurulur; herkesçe kabul görmüﬂ üç tür isim Yine bir belirtisiz isim tamlamas›n›n ismi nitele- tamlamas› vard›r: Belirtili isim tamlamas›, belirti- yerek s›fat hâline geldi¤i ve s›fat tamlamas› kur- siz isim tamlamas› ve zincirleme isim tamlamas›. du¤u yap›lar görülebilir: Ev yap›m› reçeller. 4. Belirtili isim tamlamalar›nda tamlayan ilgi ekini 10. Bir tamlayana birden fazla tamlanan ya da bir (–in), tamlanansa iyelik ekini alm›ﬂt›r. Belirtisiz tamlanana birden fazla tamlayan ba¤lanabilir: isim tamlamalar›nda ise yaln›z tamlanan iyelik Sa¤l›kl› ve mutlu günler, mevsimin kar›, ya¤- ekini al›r. muru. 5. Zincirleme isim tamlamalar›, iki isim tamlamas›n- 11. Zamirler, adlaﬂm›ﬂ s›fatlar tamlama kurar ancak dan oluﬂur. fiilimsiler tamlanan olamaz. 6. S›fat tamlamalar› s›fat + isim yap›s›ndad›r; bütün kimin konusu / tamlayan zamir s›fatlar tamlama kurmuﬂtur. ezilenlerin duygular› / tamlayan adlaﬂm›ﬂ s›fat iﬂlerin bitmesi / isim tamlamas› kabul edilmez 7. ‹sim tamlamalar›n›n tamlayan› ile tamlanan› yer de¤iﬂtirebilir. 302

Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ TEST EDEL‹M Kavrama Testi ( 14.1 - 14.4 ) S›navlarda (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) Sorulmuﬂ Sorular S›navlarda Sorulabilecek Sorular 303

KAVRAMA TEST‹ 1. (I) Bu kuﬂlar asl›nda göründükleri kadar ürkek de¤il. (II) 5. Su, her zaman ‹stanbul için önemli bir problem ol- S›k s›k gördükleri insanlara k›sa sürede al›ﬂ›yorlar. (III) I Yar›m metre yak›nlar›na kadar sokulmaktan da çekin- miyorlar. (IV) ﬁuras›da bir gerçek ki tedbiri asla elden muﬂtur. Bu bak›mdan henüz Terkos suyunun musluk- b›rakm›yorlar. (V) Yaﬂad›klar› deneyimler onlar› kuﬂ II avc›lar›na karﬂ› son derece uyan›k olmaya zorluyor. lardan akmad›¤› zamanlarda çeﬂmeler ve sebiller bü- Bu parçada numaralanm›ﬂ cümlelerin hangisinde yük önem taﬂ›nd›; özellikle kurakl›k zamanlar›nda isim tamlamas› vard›r? III A) l. B) ll. C) lll. D) lV. E) V. çeﬂme ve sebil baﬂlar›nda büyük kalabal›klar birikir, IV hatta zaman zaman kavgalar olurmuﬂ. Evlere su veril- dikten sonra sokak çeﬂmelerinin önemi kalmam›ﬂt›r. V 2. Ölüm asude bahar ülkesidir bir rinde Parçada numaralanm›ﬂ tamlamalar›n hangileri öteki- Gönlü her yerde buhurdan gibi y›llarca tüter lerden farkl› türdedir? Ve serin serviler alt›nda kalan kabrinde Her seher bir gül açar her gece bir bülbül öter A) l. ve lV. B) l. ve V. C) ll. ve lll. Bu dizelerde kaç isim tamlamas› vard›r? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) lll. ve V. E) lV. ve V. 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde zincirleme isim 6. Samanyolu akard› ça¤layan gözlerinden tamlamas› vard›r? I A) Kap›n›n giriﬂindeki bir resme gözüm iliﬂti. B) Gelecek y›l spor faaliyetlerimize h›z verece¤iz. Güllerin dünyas›na baﬂka dünyayd› gülüm C) Güvenlik ﬂirketinin, çal›ﬂanlar›na bask› yapt›¤› or- II III taya ç›kt›. D) San›klar›n kimlik bilgilerinin onay›n› istedik. Bu dizelerdeki numaralanm›ﬂ tamlamalar›n türleri E) Tarihin önemli sayfalar› gün ›ﬂ›¤›na ç›k›yor. aﬂa¤›dakilerin hangisinde verilmiﬂtir? l ll lll A) Belirtisiz isim t. belirtili isim t. s›fat tamlamas› B) S›fat tamlamas› belirtili isim t. s›fat tamlamas› C) S›fat tamlamas› belirtisiz isim t belirtisiz isim t. D) Belirtisiz isim t. belirtisiz isim t. s›fat tamlamas› E) S›fat tamlamas› belirtili isim t. belirtisiz isim t. 4. (I) Sertçe bir do¤u rüzgâr›, denizin lacivert yüzünü 7. Bu y›l yaﬂl› kiraz a¤ac›n› budad›k. buruﬂturuyor. (II) Etraf bir çarﬂaf ama buruk bir çarﬂaf gibi. (III) Ufuklar mavi, k›rm›z›, yeﬂil, mor bulutlarla Bu cümledeki alt› çizili tamlaman›n özdeﬂi aﬂa¤›da- süslü. (IV) Bunlar›n üzerinde koyu menekﬂe renginde kilerin hangisinde vard›r? bir çizgi... (V) Gök kubbe camdan mavi bir yar›m kü- re biçiminde, lekesiz... (VI) Ufuklar çiçeklerin renkle- A) Güneﬂli günlerin yak›n olmas›na seviniyoruz. ri ile dolu bir yuvarlak bir sepet, gökyüzü bu sepet B) Bahçenin aç›k kap›s›ndan içeri girmiﬂler. üzerine gerilmiﬂ bir tülü and›r›yor. C) Masmavi denizin kollar›na b›rakt›m kendimi. D) Tatilimiz küçük bir da¤ evinde geçirdik. Bu parçada numaralanm›ﬂ cümlelerin hangilerinde E) Bahar aylar› bol ya¤›ﬂl› geçecek gibi. isim tamlamas› yoktur? A) l. ve ll. B) ll. ve lll. C) lll. ve V. D) lV. ve VI. E) V. ve VI. 304

TAMLAMALAR 8. bir su ver, dinleyim kuruyan köklerimde 10. eylülde geliyorsun I haziranda ayr›l›k oluyor bak›ﬂlar›n bazan umut ekiyorsun yollara bir köprü kur ç›ld›ran nehirlerin kalbine bazen karanl›¤a çekiyorsun ömrümü II bir kartal›n, kanad› k›r›lan kelebe¤e dalg›n bak›ﬂ› gibi bir kuﬂun yuvas›na götür gökkuﬂa¤›n› bir yang›n›n a¤ustos böce¤ini III ans›z›n yak›ﬂ› gibi kar›ncan›n k›r›lan aya¤›na sar beni Bu dizelerde; IV l. zincirleme isim tamlamas› ben ki toprak alt›nda bir devim, kurtar beni ll. tamlayan› düﬂmüﬂ isim tamlamas› V lll. belirtili isim tamlamas› lV. s›fat tamlamas› okunu çek ba¤r›mdan, yand› can›m, bir su ver V. belirtisiz isim tamlamas› Bu dizelerde numaralanm›ﬂ bölümlerle ilgili aﬂa¤›da- kavramlar›n hangilerine örnek yoktur? ki eﬂleﬂtirmelerin hangisi yanl›ﬂt›r? A) l. ve ll. B) l. ve lll. C) ll. ve IV. A) l. - S›fat tamlamas› D) lll. ve V. E) lV. ve V. B) ll. - Tamlayan› s›fat alm›ﬂ isim tamlamas› C) lll. - Belirtili isim tamlamas› D) lV. - Zincirleme isim tamlamas› E) V. - Belirtisiz isim tamlamas› 11. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde tamlayan› ve tamlanan› ad›l olan bir isim tamlamas› kullan›lm›ﬂt›r? 9. Belirtili isim tamlamalar›nda tamlayan ile tamlanan A) Kimsenin bunu do¤ru buldu¤unu sanm›yorum. yer de¤iﬂtirebilir. B) Kimin, neye dayanarak bu aç›klamay› yapt›¤›n› bilmek istemiyorum. C) Onlar›n baz›lar›n› sizinle en k›sa zamanda tan›ﬂt›- raca¤›m. D) Herkes buran›n bir ﬂirket taraf›ndan sat›n al›nd›¤›- n› söylüyor. E) Bu roman› kitapç›lar›n hangisinde bulabilirim? Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bu örnek bir kullan›m var- 12. Aﬂa¤›dakilerin hangisinde birden fazla tamlanan› d›r? olan bir isim tamlamas› vard›r? A) ﬂairi gülünden ay›ran için A) Ülkemizin ve dünyan›n her sorununa karﬂ› duya- uyan ve uyand›r tüm insanlar› l›y›z. B) gülümseme tükenmesin yüzünde B) Kalabal›¤› kontrol etmek güvenlik güçleri için ko- yapraklar solmamal› güzünde lay olmad›. C) süslenmek istiyorsan ruhumu boynuna tak C) Yüksek s›cakl›klar ve kurakl›k yaﬂam› olumsuz et- bu firûze özgürlük yaln›z senin olacak kiliyor. D) duyma elemini bu sessiz yüre¤in D) Yaﬂananlar›n sorumlar› er ya da geç ortaya ç›kar›- b›rak sevdam ﬂairler aras›nda bilirsin lacak. E) günler geçer bütün sevdalar kül olur E) Röportaj›n baﬂ›n› ve sonunu kesip yaln›z bir bölü- yüzündeki goncalar aç›l›r gül olur münü yay›mlam›ﬂlar. E-B-D-C / B-B-D / D-D / B-C-E 305

SINAVLARDA (ÖSS-ÖYS-YGS-LYS) SORULMUﬁ SORULAR 1. ‹sim tamlamalar›nda zamirler de tamlayan olur. 4. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde bir ad, birden çok s›fatla nitelenmiﬂtir? Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bu kurala uygun bir örnek vard›r? A) S›cak yaz akﬂamlar›nda balkonda oturup geç saat- A) Onun kardeﬂi bu köyde ö¤retmenmiﬂ. lere kadar konuﬂurduk. B) Çeﬂmenin baﬂ›nda büyük bir kalabal›k topland›. C) Yolcunun çantas›n› bulup getirmiﬂler. B) Onun ne kadar terbiyeli, titiz ve çal›ﬂkan bir insan D) Kap›n›n önünde yaﬂl› bir adam duruyordu. oldu¤unu herkes bilir. E) Otobüs dura¤›nda bizden baﬂka kimse yoktu. C) Bahar gelince köﬂkün büyük bahçesinde güller, 1991 karanfiller, nergisler açard›. D) Büyük ﬂehirlerde, yeﬂil alanlar›n korunmas› ve ço- ¤alt›lmas› çal›ﬂmalar›na önem veriliyor. E) Onunla oturup uzun uzun geçmiﬂten, okul günle- rimizden söz ettik. 1991 2. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde zincirleme ad tam- lamas› vard›r? A) Filmdeki olaylar ‹sviçre s›n›r›nda geçiyor. B) Kitaplar›, türlerine göre ay›rarak kitapl›¤a yerleﬂtir- dim. C) Gelecek y›l yaz tatilini Antalya'da geçirece¤iz. D) Sanatç›, ilk sergisini önümüzdeki hafta ‹stanbul'da açacakm›ﬂ. E) Serüven romanlar›n›n okuyucusu her y›l biraz da- ha art›yor. 1991 3. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde tamlayan› düﬂmüﬂ 5. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, aras›na sözcük ya bir isim tamlamas› vard›r? da sözcükler girmiﬂ bir isim tamlamas› vard›r? A) Önce kendi iﬂini bitir, bana sonra yard›m edersin. A) O k›rm›z› gülleri kimin için ald›¤›n› söylemedin. B) Onlar›n yeni ald›klar› evi gördün mü? B) Ö¤renciler, fen derslerinin boﬂ geçmesinden yak›- n›yorlar. C) Sen her zaman buralar› çok sevdi¤ini söylemez miydin? C) Ankara'n›n ad›n› yeni duydu¤um semtleri var. D) Bu cüzdan›, kardeﬂi yolda bulmuﬂ. D) Yeni defterini bu ka¤›tla kaplamal›s›n. E) Söylendi¤ine göre bu y›l Ankara'da su s›k›nt›s› ol- E) Türkçe kitab›n› yar›n okula getirsen iyi olur. mayacakm›ﬂ. ÖSS - 1996 1992 306

TAMLAMALAR 6. Eski y›llarda oldu¤u gibi, \"bizi bize anlatan sanat\" yani ti- 8. Tamlayan› düﬂmüﬂ ad tamlamalar›nda tamlanana geti- I rilen -ler, -lar tak›s›, kimi durumlarda, sonuna geldi¤i sözcü¤ün de¤il, tamlayan›n ço¤ul oldu¤unu gösterir. yatro, izleyici taraf›ndan bu dönemde de ilgiyle karﬂ›lan- II Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bu kurala uygun bir durum vard›r? d›. Özellikle Devlet Tiyatrolar›, hem düzenledi¤i festival- III A) Tatilden dönmüﬂler galiba, çarﬂ›da annelerini gördüm. ler hem de sahneledi¤i oyunlarla verimli bir y›l geçirdi. B) Kendisine kalsa eﬂyalar›n› hemen toplayacakt›. IV V C) Onun yapt›klar›n› duyunca çok üzülmüﬂler. Yukar›daki alt› çizili tamlamalardan hangisi tür bak›- m›ndan ötekilerden farkl›d›r? D) Dostlar›mdan ayr›lmak, bana çok a¤›r gelecek. A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. E) Y›llard›r görüﬂemedi¤i arkadaﬂlar›n› ar›yor. YGS - 2010 ÖSS - 2008 7. Buras›, yeﬂilin binbir tonunu bar›nd›ran a¤açl› bir yoldu. 9. Salvador Dali’nin bütün resimlerinin yer ald›¤› sergide, Bu cümlede geçen, \"yeﬂilin binbir tonu\" ad tamlama- ‹spanyol ustan›n sanat tarihine b›rakt›¤› eﬂsiz miras› s›nda, tamlayanla tamlanan›n aras›nda bir s›fat bu- yans›tan iki yüz yetmiﬂ yap›t sanatseverlere tan›t›ld›. lunmaktad›r. Bu cümleyle ilgili olarak aﬂa¤›da verilenlerden hangisi Aﬂa¤›dakilerin hangisinde, buna benzer bir ad tamla- yanl›ﬂt›r? mas› vard›r? A) Birden fazla s›fat tamlamas› vard›r. A) Yo¤un sis yüzünden trafik bir süre aksad›. B) Yönelme durumu eki alan sözcükler zarf tümleci B) Adam›n kocaman eli radyonun dü¤mesine uzand›. görevindedir. C) Say› s›fat› kullan›lm›ﬂt›r. C) Dik yokuﬂtan aﬂa¤› do¤ru h›zla iniyorduk. D) Yap›m eki alm›ﬂ birden fazla sözcük vard›r. E) Bileﬂik sözcük kullan›lm›ﬂt›r. D) Ön koltuktaki ak saçl› adam uyuyordu. ÖSS – 2009 E) Çocuk, bu¤ulu camdaki parmak izlerine bak›yordu. ÖSS - 1992 A-E-D / B-C / C-B / A-B 307

SINAVLARDA SORULAB‹LECEK SORULAR 1. Aﬂa¤›daki cümlelerin hangisinde, bir isim tamlamas›- 4. Bütün eﬂyaya hazan indi. Sular dermans›z n›n hem tamlayan› hem tamlanan› birer s›fat taraf›n- ﬁimdi bir gölgeyi bekler, gezerim ben yaln›z dan nitelenmiﬂtir? Solgun arz›n deliyor kalbini matemli bir ok Gök bulutland›. Boﬂ evlerde ziyâ yok, ses yok A) AG‹T, eski dünyan›n yeni liderlerini bir araya ge- tirdi ‹stanbul’da. Bu dizelerde aﬂa¤›dakilerin hangisi yoktur? B) Ö¤rencileri, onun ad›na hay›r iﬂleri yapacak bir A) Birden fazla s›fat tamlamas› vak›f kurmuﬂtu. B) Belgisiz s›fat C) Tamlayan› düﬂmüﬂ isim tamlamas› C) Al›nan kararlar›n uygulanmas›nda çeﬂitli s›k›nt›lar- D) Tamlayan› s›fat alm›ﬂ belirtili isim tamlamas› la karﬂ›laﬂ›l›yor. E) Tamlayan› ile tamlanan› aras›na sözcük girmiﬂ D) Eleﬂtirel bir gözle olup bitenleri izliyor sonra da tamlama yorumluyordu. E) Adaletli ve cesur tutumuyla herkesin hayranl›¤›n› kazanmay› baﬂard›. 2. ‹stanbul akﬂamlar›n› çocukluk günlerimden beri bilirim; 5. Az sürer gerçi fakir Üsküdar'›n saltanat› I II I II mor bulutlara saklan›r ve kaybolur güneﬂ ufkun k›z›ll›¤›nda. Esef etmez ﬂimdi Güneﬂin neler y›kt›¤›na III IV III Bu cümlede alt› çizili bölümlerin hangileri isim tam- Serviler ﬁehri dalar kendi iç ayd›nl›¤›na lamas› de¤ildir? IV V A) Yaln›z I. B) Yaln›z II. C) Yaln›z III. D) I. ve III. E) II. ve IV. Bu dizelerde numaralanm›ﬂ bölümlerden hangileri tamlama oluﬂturmaz? A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve III. D) III. ve IV. E) IV. ve V. 3. Baz› gazete muhabirleri her hafta güncel olaylarla il- 6. Küçücük evimiz, akﬂamlar› misafirle dolar, büyükler gili röportajlar yap›yorlar. günün yorgunlu¤unu üzerlerinden atmak için çayla- r›n› yudumlarken, biz çocuklar dedemin yan›na otu- Bu cümledeki alt› çizili tamlalama, tamlanan› belirti- rur, masallar›n tad›na var›rd›k. siz isim tamlamas› olan bir s›fat tamlamas›d›r. Bu cümlede kaç isim tamlamas› kullan›lm›ﬂt›r? Aﬂa¤›dakilerin hangisinde bununla özdeﬂ bir tamla- ma kullan›lm›ﬂt›r? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 A) Ön koltuktaki kad›n yorgunluktan fenalaﬂt›. B) Gece yolcu¤u yapmak çok yorucu oluyor. C) S›cac›k akﬂam çay› yorgunlu¤umu atmam› sa¤lad›. D) Çocuklu¤umdaki bayramlar› özlüyorum, diyordu. E) Ailemizin en büyü¤ü olarak bu karar› sen ver. A-C-C / C-B-B 308

KAZANMIﬁ OLMAMIZ GEREKEN B‹LG‹ ve BECER‹LER Cümledeki söz öbe¤ini fark etme Söz öbe¤inin tamlama olup olmad›¤›n› anlama Tamlama olman›n gereklerini bilme Belirtili, belirtisiz, zincirleme isim tamlamalar›n› ay›rt edebilme S›fat tamlamalar›n› tan›ma Tamlayan› ile tamlanan› yer de¤iﬂtirmiﬂ tamlamay› bulma Tamlanan› ya da tamlanan› düﬂmüﬂ tamlamalar› cümlede belirleme Tamlayanlar›, tamlananlar› birden fazla olan tamlamalar› bulabilme Tamlama içindeki zamirleri fark etme Özel ﬂekillerde kurulmuﬂ tamlamalar›n, bu özelliklerini fark etme Bir tamlama içindeki farkl› tür ve özellikteki tamlamalar› ay›rt etme 309

Pages:

Filiz Turan

TURKCE

Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!

Create your own flipbook

TOP SEARCH

business design fashion music health life sports home marketing children

TURKCE

Description: TURKCE

Read the Text Version

Filiz Turan

TOP SEARCH

RELATED PUBLICATIONS