20200928-Disruptive technology

รปู ที่ 2.16 การจดั ตั้ง Corporate venture capital ของสถาบนั การเงนิ ต่างๆ Source: Damania (2016) บริการทางการเงินทไี่ ดร้ บั ผลกระทบจากการแข่งขันในยุคดจิ ติ อล จากการสำรวจของ PwC (2017) ผ่านผู้บรหิ ารของสถาบนั การเงนิ หลายรายทั่วโลก พบว่าบริการทาง การเงินท่ีได้รับผลกระทบค่อนขา้ งสูงจากการแข่งขนั ของ Fintech ในปัจจุบันคอื บริการดา้ น payments และ fund transfer รองลงมาคือบริการที่เกยี่ วข้องกบั สินเช่อื ส่วนบคุ คลและผลิตภณั ฑ์รบั ฝากเงนิ และลำดับสดุ ท้ายคือ ผลติ ภัณฑ์และบรกิ ารดา้ นประกัน และการบรหิ ารเงินลงทุน ดงั แสดงในรูปท่ี 2.17 รูปท่ี 2.17 แนวโน้มการถูกแทนท่ีดว้ ย Fintech ในแตล่ ะบรกิ าร Source: PwC (2017) 27

บรกิ ารทางการเงนิ ทเี่ ก่ยี วข้องกับระบบชำระเงิน (Payment system) ไดร้ ับผลกระทบจาก Fintech ค่อนข้างมากเกดิ จากสาเหตุท่ีการใหบ้ ริการระบบชำระเงินนน้ั ไมจ่ ำเปน็ ต้องอาศัยความรู้เฉพาะทางด้านการ ธนาคาร กิจกรรมหลักในระบบชำระเงนิ คือการอนมุ ัติขอ้ ความการชำระเงินระหวา่ งผู้โอนและผูร้ ับ ดงั นน้ั ผู้ ใหบ้ รกิ ารเครือข่ายสายเคเบล้ิ ใยแก้วนำแสง หรือผูใ้ ห้บริการด้านโครงขา่ ยสื่อสารไรส้ าย จงึ สามารถนำโครงข่ายการ เชอ่ื มโยงขอ้ มลู ของตนมาใหบ้ ริการด้านการชำระเงนิ ได้ทนั ที โดยไม่ต้องมกี ารลงทุนเพิ่มเตมิ มากนัก ในส่วนของนวัตกรรมและรปู แบบของบริการดา้ นระบบชำระเงินที่ Fintech เข้ามานำเสนอน้ันมหี ลาย รปู แบบทั้งการเปลีย่ นแปลงวธิ ีการยืนยนั ตวั ตนเพอ่ื อนมุ ัติการชำระเงิน การสรา้ งระบบชำระเงินแบบใหม่ทเี่ ช่ือมโยง ผ้โู อนกับผ้รู บั โอน และการสร้างระบบประมวลผลการชำระเงนิ และการจดั การบญั ชีขององคก์ ร ซงึ่ รายละเอียดเชิง ลกึ ของการแข่งขนั ในอตุ สาหกรรมระบบชำระเงินจะวิเคราะห์อยู่ในบทท่ี 3 การลงทุนในบริษทั Fintech ทีน่ า่ สนใจอีกกลุ่มบริการคือการลงทุนใน Fintech ทีใ่ หบ้ รกิ ารเกย่ี วเนอ่ื งกบั ด้านการให้สนิ เชื่อและการปล่อยกู้ โดยการลงทนุ จาก CVC สูงขน้ึ มากในปี ค.ศ. 2015 กอ่ นทีจ่ ะลดลงในปี ค.ศ. 2016 ตามรูปที่ 2.18 ซง่ึ สาเหตสุ ำคญั ทีก่ ารลงทนุ ในผลติ ภัณฑแ์ ละบรกิ ารท่ีเกีย่ วข้องกบั การให้สนิ เชื่อ Online ลดลงเพราะเร่ิมมจี ำนวน Fintech ทด่ี ำเนนิ ธุรกจิ ในด้านนี้หลายราย จนเกิดการแข่งขันท่ีรนุ แรง และเรม่ิ มี Fintech บางรายที่ประสบความสำเร็จจนครองส่วนแบ่งการตลาดในสดั สว่ นทส่ี ูงสำหรับการใหส้ นิ เชือ่ สว่ นบุคคล จึงทำใหค้ วามน่าสนใจในการลงทนุ ใน Fintech ใหม่ๆ ลดลง รูปที่ 2.18 มูลค่าการลงทนุ ใน Fintech ประเภท Online lending Source: KPMG (2017) 28

ในส่วนของการใหบ้ รกิ ารสินเช่อื Online ของ Fintech นน้ั จะมที ง้ั แบบการสร้าง Platform สำหรับการ จับครู่ ะหว่างผู้ใหก้ ู้กบั ผกู้ ู้ ทีเ่ รียกว่า P2P lending platform ไปจนถึงการใชข้ ้อมูลแบบใหม่ (Alternative data) ในการวิเคราะห์ความเสย่ี งด้านการชำระหน้ีของผู้กู้ เพอ่ื นำไปสู่การให้สนิ เชอ่ื กับกล่มุ ประชากรที่ไมส่ ามารถเขา้ ถึง แหลง่ เงินทนุ จากสถาบนั การเงนิ แบบด้ังเดมิ ได้ นอกจากน้ียังมีผูป้ ระกอบการที่ประกอบธรุ กิจในดา้ นอ่ืนจนประสบ ความสำเรจ็ มฐี านลูกคา้ จำนวนมาก ไดห้ ันมาให้ความสนใจกบั การทำธุรกิจให้สินเช่อื แกฐ่ านลกู ค้าของตนเองหรือท่ี เรยี กว่า Marketplace lending มากขนึ้ โดยรายละเอียดเชงิ ลกึ ของแต่ละบริการจะวิเคราะห์ในบทที่ 4 อกี ดา้ นหนึง่ ที่นักลงทุนให้ความสนใจ คือ Fintechs ท่ีประยุกต์ใช้เทคโนโลยีทเี่ รยี กวา่ Blockchain มา เพ่มิ ประสทิ ธิภาพการทำงานภายในองค์กรของสถาบนั การเงนิ หรอื เพ่ิมความรวดเร็วในการใหบ้ รกิ ารทางการเงนิ แกล่ ูกค้าบางกลุ่ม จากข้อมลู การสำรวจโดย PwC (2017) พบวา่ ผบู้ ริหารของสถาบันการเงนิ และ Fintechs หลายรายให้ความเห็นวา่ เทคโนโลยี Blockchain จะเป็นเทคโนโลยีแหง่ โลกอนาคตทีน่ า่ ลงทุน พอๆกับ ความ น่าสนใจในการลงทนุ ในเทคโนโลยี Artificial intelligence และ Identity management ดงั แสดงในรปู ที่ 2.19 รปู ท่ี 2.19 แนวโน้มการลงทุนในเทคโนโลยีใหมๆ่ ของสถาบันการเงนิ แบบดงั้ เดมิ Source: PwC (2017) เทคโนโลยี Blockchain เป็นเทคโนโลยที ี่นักวิเคราะหห์ ลายคนมองวา่ จะเปน็ เทคโนโลยีพนื้ ฐานที่ใชก้ ัน อยา่ งแพรห่ ลายในอนาคต เปรียบเสมอื นเป็นเทคโนโลยใี นยคุ ที่ 5 ของมนุษยชาติ ต่อเน่ืองจาก ยุคที่ 1 คือ เทคโนโลยี Computer mainframe ยุคท่ี 2 เทคโนโลยี Personal computer ยคุ ท่ี 3 เทคโนโลยีอนิ เตอร์เนต็ 29

และยคุ ที่ 4 เทคโนโลยีสือ่ สารไร้สายและอปุ กรณ์มือถือ รายละเอยี ดของเทคโนโลยี Blockchain และศกั ยภาพใน การนำมาประยกุ ต์ใชใ้ นอุตสาหกรรมการเงนิ และการธนาคารวิเคราะห์อยู่ในบทท่ี 5 นวัตกรรมอีกดา้ นหนงึ่ ที่มาพร้อมกบั เทคโนโลยี Blockchain คอื นวัตกรรมด้านสกลุ เงนิ ดิจิตอล ท่มี กี าร คิดคน้ สกลุ เงนิ ในรปู แบบใหม่ท่ีเรยี กวา่ Cryptocurrency โดยเปน็ สกุลเงินทีม่ ีระบบการชำระเงินผ่านเทคโนโลยี Blockchain สกุลเงินท่มี ชี ่ือเสียงและเป็นท่ีรู้จักอย่างแพร่หลายเช่น Bitcoin, Ethereum และ Ripple เป็นตน้ นอกจากนใ้ี นช่วงปี ค.ศ. 2019 ผ้ใู หบ้ ริการเครือขา่ ยสงั คม (Social network) รายใหญอ่ ยา่ ง Facebook ก็ไดม้ ี การประกาศความร่วมมือกับพันธมิตรตา่ งๆในการสร้างสกุลเงนิ Cryptocurrency ใหมท่ ี่เรยี กวา่ Libra ขึ้น (Libra, 2019) โดยรายละเอยี ดต่างๆของ Cryptocurrency และตวั อยา่ งของการนำมาประยกุ ต์ใชใ้ นอุตสาหกรรม การเงนิ และการธนาคาร วเิ คราะห์อยู่ในบทที่ 6 บทสรุป การเปลย่ี นแปลงทางเทคโนโลยีที่เกิดขึ้นอย่างกา้ วกระโดดในช่วง 10 ปที ผ่ี ่านมานนั้ สามารถสรุปเปน็ ปัจจัย สำคัญได้ 3 ดา้ นได้แก่ 1) การเกิดขึน้ ของเทคโนโลยี WWW ท่ีใชใ้ นการสง่ ผา่ นและรับข้อมูล 2) การพฒั นา โครงขา่ ยเช่อื มต่อข้อมูลทเ่ี รียกว่าอินเตอร์เนต็ และ 3) การเกิดข้ึนของ Smart devices ในการประมวลผลข้อมลู และสรา้ งประสบการณใ์ หมใ่ ห้กับผูบ้ รโิ ภค ปัจจัยภายนอกดงั กลา่ วเป็นตัวเรง่ ให้ผ้ปู ระกอบในทุกอุตสาหกรรมต้องเร่งปรบั ตวั เพ่ือให้สามารถดำเนิน ธุรกิจอย่างประสบความสำเร็จในยคุ ดิจิตอล 4.0 โดยอุตสาหกรรมการเงนิ การธนาคารนั้นไดร้ บั ผลกระทบจากการ เปลย่ี นแปลงดังกลา่ วอยา่ งมากโดยเฉพาะกบั การให้บริการชำระเงนิ การบริหารบญั ชเี งินฝาก และการให้สนิ เชื่อ ซ่งึ ผใู้ หบ้ ริการทางการเงินรายใหมท่ เี่ รียกว่า Fintechs ได้เขา้ มาแขง่ ขันในลักษณะท่มี ่งุ เป้าเพ่ือการเป็นเลิศในบริการ ดา้ นใดดา้ นหน่ึง ไมใ่ ช่การแขง่ ขนั ในลักษณะเดยี วกับสถาบันการเงินแบบดั้งเดมิ ท่ีเน้นใหบ้ รกิ ารรอบดา้ นหรือที่ เรียกวา่ Universal banking การให้บริการเฉพาะทางของ Fintechs เหลา่ นที้ ำให้เกิดการแขง่ ขนั ด้านราคา และคณุ ภาพของผลติ ภณั ฑ์ ทางการเงินอยา่ งมาก จนนำมาสู่รปู แบบการแข่งขนั ใหมใ่ นอุตสาหกรรมท่ีเรยี กว่า Disaggregation of financial services ค่าธรรมเนียมต่างๆท่ใี นอดตี เคยเรยี กเก็บแบบเหมารวมสำหรับหลายบรกิ ารอาจเกดิ ขน้ึ ได้ยาก และ บริการบางประเภททีเ่ ม่ือนำดิจิตอลมาประยกุ ต์ใช้จนทำให้เกดิ การลดตน้ ทนุ อย่างมากอาจเกดิ การแข่งขนั จน ค่าธรรมเนียมเหลอื ศูนยไ์ ด้ในอนาคต 30

สำหรบั การลงทุนใน Fintechs นั้น ไดเ้ กิดขึ้นอยา่ งก้าวกระโดดในช่วง 5 ปที ผ่ี ่านมา โดยมกั จะเปน็ การ ลงทุนผ่านกองทนุ ร่วมลงทนุ (Venture capital) หรือการควบรวมกจิ การ (Merger and Acquisition) การลงทุน เหลา่ นกี้ ระจุกตัวอยใู่ น 4 บรกิ ารหลักทางการเงนิ ได้แก่ 1) ระบบชำระเงนิ 2) การคิดคน้ การใหส้ ินเช่ือแบบใหม่ 3) เทคโนโลยี Blockchain และ 4) การคดิ คน้ Cryptocurrency โดยรายละเอยี ดการวิเคราะหท์ ั้ง 4 ด้านนจ้ี ะอยู่ใน บทที่ 3 – 6 ตอ่ ไป เอกสารอ้างอิง Ali, H. (2017). Fintech and its importance within financial industry. International Conference on Business, Economics and Finance (icbef) 2017. Bain & Company. (2015). Customer Behavior and loyalty in retail banking: Mobilizing for loyalty. Bain & Company, Inc. Bangkok Bank. (2019, 08 16). Bangkok Bank Innohub Inspiring change. Retrieved from Bangkok Bank Innohub Inspiring change: https://www.bangkokbankinnohub.com/th/ Bank of Thailand. (2019). Banking performance statistics. Thailand: Bankg of Thailand. Bryant, S. (2008). The story of the internet. Pearson Education. Business Insider. (2018, 12 21). Latest fintech industry trends, technologies and research from our ecosystem report. Retrieved from Business Insider: https://www.businessinsider.com/fintech-ecosystem-report Cumming, D. J. (2010). Venture Capital: Investment Strategies, Structures, and Policies. Canada: John Wiley & Sons, Inc. Damania, T. (2016). Development, Prospects and regulatory environment of Fintech. Deloitte. Dapp, T. F. (2014). Fintech – The digital (r)evolution in the financial sector Algorithm-based banking with the human touch. Deutsche Bank Research. Deliotte. (2015). Wealth management and private banking: Connecting with clients and reinventing the value proposition. Deliotte. Deloitte. (2016). Digital transaction banking: Opportunities & Challenges. Deloitte. 31

Desjardins, J. (2018). The Rising Speed of Technological Adoption. Retrieved from Visual Capitalist: https://www.visualcapitalist.com/rising-speed-technological-adoption/ Felton, N. (2008, 02 10). Archive New York Times. Retrieved from https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/imagepages/2008/02/10/opinion/10op.gr aphic.ready.html Judd, E. (2017, 10 31). Timeline: 180 years of banking technology. Retrieved from Independent Banker: https://independentbanker.org/2017/10/timeline-180-years-of-banking- technology/ KPMG. (2016). Robo advising: Catching up and getting ahead. KPMG. KPMG. (2017). The Pulse of Fintech Q4 2016. Global analysis of investment in fintech. KPMG. (2019). Polse of Fintech H2 2019. Krungsri. (2019, 08 16). Krungsri RISE: 2X Experience for Fintech Startups. Retrieved from Krungsri: https://www.krungsri.com/bank/en/NewsandActivities/Krungsri-Banking-News/krungsri-rise- 2x-experience.html Libra. (2019). An introduction to Libra. Libra. Microsoft. (2014). The evolution of personal computing. Microsoft. OECD. (2007). Innovation and growth: Rationale for an innovation strategy. OECD. PwC. (2017). Global Fintech Report 2017. PwC. Raggett, D. (2013). HTML5 and the Open Web Platform. World Wide Web Consortium. Wipo. (2020). WIPO IP Statistics Data Center. World Wide Web Foundation. (2019, 08 16). History of the Web. Retrieved from World Wide Web Foundation: https://webfoundation.org/about/vision/history-of-the-web/ 32

บทท่ี 3 การเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยใี นกลุ่มบรกิ ารดา้ นการชำระเงิน บทนำ บรกิ ารทางการเงินที่ง่ายทสี่ ดุ สำหรับผใู้ หบ้ ริการทางการเงินรายใหม่ในการเขา้ มาแข่งขันกับสถาบันการเงิน แบบดัง้ เดิมคอื บริการด้านการชำระเงิน โดยจะสงั เกตเหน็ ว่าในชว่ ง 10 ปีทผ่ี ่านมาได้มีการเกดิ ขนึ้ ของผใู้ ห้บริการ หลายรายเพ่อื สรา้ งช่องทางในการชำระเงินท่ีนอกเหนอื จากการชำระเงินผ่านสาขาของธนาคารเช่น การชำระเงิน ผ่านรา้ นสะดวกซ้ือ การชำระเงินผ่านไปรษณีย์ หรือการชำระเงินผ่าน Mobile application เป็นตน้ เพอ่ื ให้เขา้ ใจวา่ บริการดา้ นการชำระเงินทนี่ ำเสนอโดย Fintechs นั้นอยู่ในรปู แบบใดบา้ ง ในบทนจี้ งึ เรมิ่ ต้นวเิ คราะห์ระบบชำระเงินในปจั จบุ นั เปน็ อนั ดบั แรก เพ่ือใหเ้ กิดความเขา้ ใจว่าระบบชำระเงินในปจั จบุ ันนน้ั มี ชอ่ งโหว่ดา้ นประสิทธภิ าพในมิตใิ ด ซึง่ ชอ่ งโหว่ดงั กลา่ วเกดิ ข้นึ ท้ังระบบชำระเงนิ ภายในประเทศ และระบบชำระเงิน ระหว่างประเทศ ช่องโหว่ตา่ งๆเหล่านี้ทำให้ Fintechs พยายามคิดคน้ นวตั กรรมเทคโนโลยดี จิ ิตอลใหม่ๆ เพอ่ื นำมาแกไ้ ข ปัญหาของการชำระเงนิ กบั สถาบันการเงนิ แบบดงั้ เดิมไมว่ ่าจะเปน็ มิติของต้นทุนค่าบริการทส่ี ูง และมิติของ ระยะเวลาในการชำระเงนิ ที่ค่อนข้างนาน ผ่านนวตั กรรมใหมๆ่ เชน่ การคดิ คน้ Mobile transfer การคิดคน้ Payment และ Currency Exchange platform หรือการคิดคน้ Cryptocurrency เพ่ือปรบั ปรงุ ระบบชำระเงนิ ในปัจจุบัน เป็นต้น ซง่ึ ในบทน้ีจะวเิ คราะห์อยา่ งละเอยี ดของแต่ละรูปแบบการชำระเงินใหม่ๆ เพ่ือให้สามารถ คาดการณไ์ ด้วา่ ในอนาคตระบบชำระเงนิ จะถูกปรับเปล่ยี นไปอยใู่ นรูปแบบใดได้บา้ ง ระบบชำระเงิน 101 การให้บรกิ ารด้านการชำระเงินและโอนเงนิ ระหว่างบญั ชี ถือเป็นบริการแรกๆ ท่ีผ้ใู ห้บริการทางการเงิน รายใหม่ เข้ามามบี ทบาทสำคัญในการนำเสนอผลิตภณั ฑ์และบริการที่ตอบสนองความต้องการของผู้บริโภคได้อยา่ ง มีประสิทธิภาพเม่ือเทียบกบั การให้บริการของสถาบันการเงินแบบดงั้ เดมิ 33

สาเหตุหนงึ่ ท่ที ำให้ Fintech เข้ามาแขง่ ขันในธุรกิจการชำระเงนิ อย่างแพรห่ ลาย เพราะการให้บรกิ ารใน ด้านน้ไี ม่ต้องอาศยั ความรู้เฉพาะทางท่ีเก่ียวกับทฤษฎดี ้านการเงิน และไม่จำเป็นต้องมปี ระสบการณ์ในอุตสาหกรรม ทางการเงินมาก่อน แก่นแท้ของระบบชำระเงนิ มีเพยี งการส่งขอ้ ความทม่ี ีข้อมูลจำนวนเงนิ เลขบัญชขี องผโู้ อน และ เลขบัญชขี องผู้รบั โอน โดยเมื่อการโอนเงนิ ไดร้ ับการอนุมตั ิระบบกเ็ พยี งทำการบนั ทึกเปล่ยี นแปลงมลู คา่ เงินในบัญชี ของผูโ้ อนและผู้รับโอนให้ถกู ต้องตามขอ้ ความการโอนเงนิ ทเี่ กิดขนึ้ เนอ่ื งจากระบบชำระเงินเกย่ี วข้องกับการสง่ ขอ้ ความผ่านโครงขา่ ยการเช่ือมต่อข้อมลู ดังน้นั ผู้ประกอบการ ท่อี ยู่ในอตุ สาหกรรมไอที โครงขา่ ยอินเตอรเ์ น็ต หรือผูใ้ ห้บริการโทรคมนาคมจงึ สามารถนำระบบการเชื่อมต่อข้อมลู ของตนมาให้บริการระบบการชำระเงินไดโ้ ดยงา่ ย เพอ่ื ให้เข้าใจนวตั กรรม และแนวทางใหมๆ่ ในการใหบ้ ริการด้านระบบการชำระเงิน จึงต้องทำความเข้าใจ ระบบการชำระเงนิ ในปจั จุบนั ก่อนเบื้องตน้ โดยรปู แบบของระบบการชำระเงินทใ่ี ช้อยใู่ นปจั จุบันสามารถสรปุ ได้ดัง รปู ท่ี 3.1 รูปที่ 3.1 โครงสรา้ งระบบการชำระเงินในปจั จุบนั Source: The Central Bank of the Russian Federation (2002) การชำระเงินนน้ั เริ่มตน้ จากการส่งผา่ นขอ้ มลู ระหว่างสถาบันการเงินของผ้โู อนเงิน กบั สถาบนั การเงนิ ของ ผูร้ ับโอน โดยจะตอ้ งมีการยนื ยันความถกู ตอ้ งของเลขบัญชีผ้รู ับโอนว่าเจา้ ของบญั ชีเปน็ บุคคลเดียวกับบุคคลท่ีผู้โอน เงนิ จะประสงคโ์ อนเงินไปหรอื ไม่ และสถาบนั การเงินของผูโ้ อนเงนิ จะตอ้ งตรวจสอบจำนวนเงินในบญั ชีของผ้โู อน เงินว่ามเี พยี งพอกบั การโอนเงินหรอื ไม่ 34

หลงั จากนน้ั สถาบันการเงินของผ้โู อนเงินและผู้รับโอนเงนิ จะสง่ ข้อความการโอนเงนิ ระหว่างกัน เมื่อทง้ั สองอนุมัติข้อความการโอนเงินก็จะทำการจดบนั ทึกบัญชีหักเงินจากบัญชีผโู้ อนเงนิ และบันทึกบัญชเี งนิ เพม่ิ เติมเข้า บัญชขี องผู้รับโอนเงิน กระบวนการโอนเงนิ ก็เปน็ อันเสรจ็ สมบรู ณ์ การบนั ทกึ บัญชีชำระเงินตา่ งๆเหลา่ น้ี จะตอ้ งมีการคำนวณดุลหักบญั ชีและการชำระดุลในแต่ละวันผา่ น ระบบ Clearing house ด้วย เพื่อสร้างความมั่นใจว่าสถาบันการเงนิ แตล่ ะแหง่ มสี ภาพคล่องเพียงพอตอ่ การ ดำเนินการชำระเงินของประชาชน ซงึ่ ในปัจจบุ นั การชำระดุลระหว่างธนาคารพาณิชย์จะเป็นในรูปแบบของ Tiered system ทีม่ กี ารชำระดลุ เปน็ ลำดบั ชนั้ จากระดับช้ันท่ี 1) ระหวา่ งสาขาของธนาคารพาณชิ ย์ ไปยัง ระดบั ช้ันท่ี 2) ระหว่างธนาคารพาณิชยข์ นาดเล็กกบั ธนาคารพาณิชยข์ นาดใหญ่ ไปยงั ระดับชัน้ ที่ 3) ระหวา่ ง ธนาคารพาณชิ ย์ขนาดใหญแ่ ละธนาคารกลาง เพื่อยนื ยนั ว่าสภาพคล่องของสถาบนั การเงินมีเพยี งพอสำหรบั การตดั เงนิ และการนำเงินเข้าบญั ชีไปยังผูร้ บั โอน รปู แบบระบบชำระเงินแบบ Tiered system ทใี่ ช้อยใู่ นปัจจบุ ันนี้จึงทำให้เกิดธุรกรรมการก้ยู ืมระหวา่ ง ธนาคารพาณิชยเ์ พอ่ื บริหารสภาพคลอ่ งท่ีเรยี กวา่ Interbank lending market และหากสภาพคลอ่ งในระบบ การเงนิ มีไม่เพียงพอ ธนาคารพาณิชย์สามารถทำธุรกรรมกับธนาคารกลางได้ ผา่ นธุรกรรมตา่ งๆ เช่น Repurchase agreement หรอื Standing facility เป็นต้น (ธนาคารแหง่ ประเทศไทย, 2019) โดยธนาคารกลาง ถอื เป็นองค์กรทม่ี ีบทบาทในการเป็น Lender of last resort หรอื องค์กรท่ีสร้างความมัน่ ใจวา่ สภาพคลอ่ งในระบบ การเงนิ มีอยา่ งเพยี งพอในแต่ละชว่ งเวลา ระบบชำระเงินจะมปี ระสิทธภิ าพได้หากผใู้ หบ้ รกิ ารด้านชำระเงนิ แตล่ ะรายอยู่ภายใต้โครงขา่ ยระบบชำระ เงนิ เดยี วกัน ดงั น้นั จงึ มีความจำเปน็ ที่จะต้องมีตวั กลางทเี่ ป็นหนว่ ยงานในการสร้างโครงข่ายระบบชำระเงินเพื่อ เช่ือมโยงสถาบันการเงิน ธนาคารกลาง หรือแม้กระทั่งผู้ให้บรกิ ารทางการเงนิ รายใหม่ (Fintech) เข้าด้วยกัน ระบบ ชำระเงนิ จงึ เปรยี บเสมือนได้กับถนนหรอื ทางด่วนทห่ี น่วยงานรัฐเป็นผู้สร้างให้กบั ประชาชนทกุ คน โดยการวงิ่ บน ถนนดังกลา่ วไมจ่ ำกัดว่าจะตอ้ งเปน็ รถยนตจ์ ากผูผ้ ลิตรายใด อย่างไรกต็ ามการสร้างถนนดังกลา่ วมีต้นทุนที่เกิด ขนึ้ กับหน่วยงานกลาง ดังนน้ั การโอนเงินหรือชำระเงนิ ในบางคร้งั จงึ ต้องมีการเสยี ค่าธรรมเนียมใหก้ ับผสู้ รา้ งระบบ ชำระเงินแหง่ น้ัน ในประเทศไทย ระบบชำระเงินไดเ้ ร่ิมตน้ พฒั นาอย่างเปน็ รูปธรรมในป พ.ศ. 2534 ท่ีมกี ารจัดตง้ั คณะกรรมการพัฒนาระบบการชําระเงิน เพ่ือกำหนดแผนงานพัฒนาระบบชำระเงินขนึ้ จนนำมาสกู่ ารพฒั นา วธิ กี ารชำระเงินจากระบบตราสารมาสูระบบการให บริการธนาคารอิเล็กทรอนิกส (Electronic Banking 35

Services) เช่น การโอนเงนิ ทางอเิ ล็กทรอนิกส์ การฝากถอนผ่านเครื่อง ATM การชำระเงิน ณ จุดขาย (Electronic Funds Transfer at Point of Sale หรอื EFTPOS) ระบบ S.W.I.F.T. ซงึ่ เปน็ การโอนเงินระหวา่ งประเทศ และ ระบบการชำระเงินระหว่างธนาคารทีเ่ รยี กวา่ BATHNET เป็นต้น (ธนาคารแห่งประเทศไทย, 1999) ตอ่ มาไดม้ ีความรว่ มมือกนั ระหวา่ งธนาคารพาณชิ ยใ์ นประเทศไทย ภายใตน้ โยบายของธนาคารแห่ง ประเทศไทย เพือ่ กอ่ ต้ังบรษิ ัท National ITMX จำกดั โดยมีวัตถปุ ระสงคเ์ พื่อมุ่งเนน้ ในการลดตน้ ทนุ คา่ ใชจ้ า่ ยด้าน ระบบการชำระเงนิ และเพ่ิมการเชื่อมโยงของบริการชำระเงิน ให้มปี ระสทิ ธภิ าพและมีความปลอดภัยสูงสุด ระบบ ITMX (Interbank Transaction Management and Exchange) จึงถอื เปน็ โครงสรา้ งพนื้ ฐานที่ เป็นมาตรฐานระบบการชำระเงินและการโอนเงินระหว่างธนาคารของประเทศไทย ต่อมาในปี พ.ศ. 2560 กไ็ ด้มี การพัฒนาต่อยอดระบบการชำระเงนิ นี้ให้สามารถ โอนเงินระหวา่ งบญั ชดี ว้ ยเลขบัตรประจำตัวประชาชน หรอื หมายเลขโทรศัพท์มือถือท่ีมกี ารผกู ไว้กบั บัญชีธนาคาร ภายใตโ้ ครงการท่เี รียกว่า Promptpay โดยมพี ัฒนาการมา เปน็ ลำดับตงั้ แต่ปี พ.ศ. 2559 เป็นตน้ มา ดังแสดงในรูปที่ 3.2 รูปที่ 3.2 พัฒนาการของบรกิ าร Promptpay Source: ITMX (2019) 36

ระบบชำระเงนิ ด้วยบัตรพลาสติก ระบบการชำระเงนิ ที่กล่าวขา้ งต้นเปน็ เพียงระบบพ้ืนฐานทีเ่ ชอื่ มโยงบญั ชโี ดยตรง และเป็นระบบชำระเงนิ ที่เปน็ โครงขา่ ยอยภู่ ายในประเทศ แตใ่ นปีค.ศ. 1958 ได้เร่มิ มกี ารพฒั นาระบบการชำระเงินผ่านบตั รพลาสติก โดย เป็นปแี รกที่มีการให้บริการบัตรเครดติ เปน็ วงกวา้ งแกป่ ระชาชน ซง่ึ บตั รเครดิตครงั้ แรกน้ันถกู นำเสนอโดย Bank of America ใชช้ ่ือระบบชำระเงินว่า BankAmericard ก่อนที่จะเปลีย่ นช่ือเปน็ Visa ในช่วงปี ค.ศ. 1976 จนเปน็ ท่ี รูจ้ ักอยา่ งแพร่หลายในปจั จบุ ัน (Britannica, 2019) บรษิ ทั ทว่ี างโครงขา่ ยการชำระเงินสำหรับบตั รพลาสตกิ ต่างๆนน้ั ไมใ่ ช่สถาบนั การเงินทเี่ ป็นผูอ้ อกบตั ร พลาสตกิ เหลา่ นั้นใหล้ ูกค้า แต่เปน็ บรษิ ัทท่ีเป็นตวั กลางในการสร้างระบบชำระเงนิ ระหว่างประเทศ บริษัทช้นั นำท่ี ให้บริการดา้ นน้ีเช่น VISA, MasterCard, JCB, American Express และ Union Pay เป็นตน้ โครงสรา้ งของระบบการชำระเงนิ ด้วยบัตรพลาสตกิ นี้ จงึ สามารถแสดงไดด้ งั รูปท่ี 3.3 ซึ่งประกอบด้วย สถาบันการเงินผู้ออกบัตร (Issuer) สถาบนั การเงนิ ผ้รู ับเงนิ ซึ่งผู้รับเงินสว่ นใหญเ่ ป็นรา้ นค้า (Merchant) และ ระบบชำระเงิน (Payment network) เชน่ Visa หรือ MasterCard เปน็ ตน้ รูปท่ี 3.3 โครงสร้างระบบการชำระเงินดว้ ยบตั รพลาสตกิ Source: WEF (2015) สถาบนั การเงนิ ทเี่ ป็นผู้ออกบัตรใหก้ ับลูกค้าของตนเองนนั้ จะทำการผูกหมายเลขของบัตรพลาสตกิ เข้ากับ เลขบัญชีของลูกคา้ โดยกรณขี องบัตรเดบิตจะเป็นการผูกเลขบัตรพลาสติกเขา้ กับเลขบญั ชีธนาคารออมทรพั ย์ ในขณะทีก่ รณีของบตั รเครดิตนนั้ กจ็ ะเป็นการผูกหลายเลขบัตรเครดิตเข้ากับบัญชีวงเงินสินเชื่อประเภทบัตรเครดิต ของลกู คา้ สาเหตทุ บี่ ัตรพลาสติกจะต้องใชบ้ ริการของ Visa หรือ Mastercard เพราะสถาบันการเงนิ ท่ีเปน็ ผู้ออกบัตร ไม่สามารถลงทนุ สร้างระบบการชำระเงนิ ท่เี ชือ่ มโยงการใช้บตั รของตนเองเข้ากับทกุ ร้านคา้ ในทุกประเทศทวั่ โลกได้ 37

สถาบันการเงินท่ีเป็นผอู้ อกบัตรจึงต้องซื้อบริการเขา้ ใชร้ ะบบการชำระเงนิ จากบริษัทที่สร้างโครงสร้างพน้ื ฐานนี้ โดย บรษิ ัทที่วางระบบการชำระเงินน้จี ะทำหน้าท่เี ปน็ clearing house ของการชำระเงนิ ด้วย ค่าธรรมเนยี มท่ีสถาบนั การเงินจะตอ้ งจ่ายใหก้ ับบริษัทท่ีสร้างระบบชำระเงนิ นน้ั จะเป็นค่าธรรมเนยี มท่ี เรียกเก็บจากร้านคา้ ในขณะทจ่ี ะไมม่ ีการเก็บค่าธรรมเนียมจากผู้ใชบ้ ัตรหากมกี ารใช้บตั รเกินกว่ามลู ค่าหนึ่งในแต่ ละปี เพราะถือว่าธนาคารสามารถเรียกเก็บค่าธรรมเนียมจากร้านคา้ (จากการใช้บัตรของลูกคา้ ) ไดค้ รบถ้วนตาม จำนวนเงินท่ีตอ้ งจ่ายใหก้ บั บริษทั ที่สรา้ งระบบชำระเงินดงั กล่าว การเช่อื มต่อระบบชำระเงินน้ัน รา้ นคา้ จะต้องตดิ ต่อกับธนาคารเพ่ือขอให้มาติดตงั้ เคร่อื งอ่านบัตร หรอื ท่ี เรียกว่า Electronic Data Capturing (EDC) ซึ่งเคร่ืองอ่านบัตรนีจ้ ะเช่อื มโยงกับระบบชำระเงนิ ของแต่ละบริษัท โดยกลไกการชำระเงินจะเรม่ิ จาก ผู้ใช้บตั รนำบตั รของตนไปเสียบยงั เครือ่ งอ่านบัตร เครื่องอ่านบัตรจะสง่ ผา่ น ขอ้ มูลไปยังธนาคารผู้ออกบัตร เพอ่ื ส่งคำสั่งแจ้งไปยังธนาคารผู้ออกบัตรวา่ ผูใ้ ชบ้ ตั รจะชำระเงินดว้ ยปริมาณหนึ่ง ธนาคารผู้ออกบัตรตรวจสอบวงเงินในบัญชีว่าตรงตามเง่ือนไขทีจ่ ะสามารถอนุมตั ิธรุ กรรมการชำระเงินนั้นไดห้ รือไม่ หากทำการอนุมัติธนาคารผอู้ อกบตั รสง่ ข้อมลู มายนื ยนั การชำระเงินท่เี ครื่องอา่ นบัตร เพ่ือให้ผ้ใู ชบ้ ัตร ยนื ยันตัวตน และยนื ยันการชำระเงิน ซง่ึ ข้ันตอนการยืนยันตวั ตนที่ใช้อย่างแพร่หลายในปัจจบุ นั มีอยสู่ องรปู แบบได้แก่ ลายเซ็น และการใช้ Pin code หากเป็นบัตรเดบิต เงินทช่ี ำระค่าสนิ คา้ และบรกิ ารจะถูกตัดจากบัญชขี องผ้ใู ชบ้ ตั รทันที เพอ่ื โอนเงินไปยงั บญั ชผี ู้รบั โอน แต่หากเป็นบัตรเครดติ ธนาคารจะโอนเงินเข้าบัญชีผ้รู ับโอนในวนั ถดั ไป ดังนั้นการคำนวณดอกเบย้ี ของหนีบ้ ตั รเครดิตจงึ เรม่ิ ตน้ คำนวณจากวนั ท่ผี ู้ใช้บตั รจา่ ยค่าสินค้า ไมใ่ ช่จากวันที่ไดร้ บั สรุปยอดเงิน ในแตล่ ะงวด เดอื น ระบบชำระเงินระหว่างประเทศ ระบบการชำระเงินคือโครงข่ายของการส่งผา่ นข้อความการชำระเงนิ ระหวา่ งสถาบันการเงนิ ดังนั้นการส่ง ข้อความดังกล่าวในระดับสากล อาจมคี วามคลาดเคล่ือนหรือความไม่เข้าใจเกิดขึ้นได้หากไม่ได้มกี ารกำหนด มาตรฐานของข้อความสำหรบั การส่ือสาร ดงั น้ันจึงต้องมีการกำหนดข้อความมาตรฐาน และเลขบัญชีสากล ท่ีทำให้ สถาบนั การเงนิ แต่ละแหง่ ในแตล่ ะประเทศสามารถเขา้ ใจ และดำเนนิ การตัดบัญชเี พ่ือการชำระเงินหรอื โอนเงิน ระหว่างประเทศได้อย่างถกู ต้อง ในปี ค.ศ. 1973 จึงได้มีการจัดตั้ง SWIFT code ขน้ึ เพื่อเป็น code สำหรับการ สอ่ื สารระหว่างธนาคารในระดับสากล (SWIFT, 2020) 38

เพอื่ ใหก้ ารโอนเงินระหว่างประเทศมีความนา่ เชื่อถือ จึงตอ้ งมกี ารจดั ตั้งตัวกลางเพ่ิมเติม ท่ีเป็นสถาบัน การเงนิ ทีม่ ีความสมั พนั ธร์ ะหว่างกนั เพ่ือทำให้การโอนเงนิ น้ันมคี วามน่าเชอ่ื ถือและเกดิ ขน้ึ ได้ ระบบการโอนเงนิ ระหวา่ งประเทศจงึ มักจะเรยี กวา่ Correspondent banking relationship โดยมรี ายละเอยี ดตามรูปที่ 3.4 ยกตัวอย่างเช่น ธนาคารในสหรฐั อเมรกิ าจะโอนเงนิ ไปยงั ธนาคารในประเทศญ่ปี นุ่ หากสองธนาคารน้ีไม่ได้มี Correspondent banking relationship ระหวา่ งกนั จะไมส่ ามารถโอนเงินกันไดโ้ ดยตรง เพราะธนาคารทงั้ สอง แห่งถอื วา่ ไมร่ ู้จักและมีความเชอื่ ใจซ่ึงกนั ละกนั รปู ท่ี 3.4 โครงสร้างระบบการโอนเงินระหวา่ งประเทศแบบ Correspondent banking relationship Source: Ripple (2016) ธนาคารในสหรัฐอเมริกาจึงต้องทำการโอนเงนิ ภายในประเทศไปยังธนาคารอีกแหง่ หนึง่ ทมี่ ีความสัมพนั ธ์ Correspondent banking relationship กับธนาคารในประเทศญ่ปี ่นุ แห่งหน่งึ โดยธนาคารท้งั สองแห่งที่มี ความสัมพันธร์ ะหวา่ งกันจะทำการโอนเงนิ ระหว่างกนั ตามอัตราแลกเปลย่ี นท่ีกำหนด หลังจากน้นั ธนาคารในประเทศญป่ี ุ่นเมื่อไดร้ บั เงินโอนมาแล้วกจ็ ะทำการโอนเงนิ ต่อภายในประเทศไปยงั ธนาคารปลายทางของผูร้ บั เงิน โครงสร้างการโอนเงนิ ในลักษณะนจ้ี ึงทำใหร้ ะยะเวลาในการโอนเงนิ ระหว่างประเทศ ค่อนข้างยาวนานมากกว่า 3 วนั ทำการ และต้นทุนในการโอนเงนิ ระหวา่ งประเทศจงึ ค่อนข้างสูง เพราะมตี ัวกลางที่ เขา้ มาทำหนา้ ท่ีเพ่อื ใหบ้ รกิ ารการโอนเงนิ หลายหนว่ ยงาน 39

ธนาคารทเี่ ปน็ Correspondent banking relationship จะมีตน้ ทุนดา้ นสภาพคล่อง ซึ่งเกดิ จากความ จำเป็นที่ธนาคารที่เป็น Correspondent banks จะต้องมกี ารดำรงเงินฝากไว้ในบญั ชีระหว่างกัน เพื่อรองรับการ ชำระดุลการโอนเงนิ ของลกู ค้า ดงั แสดงในรูปที่ 3.5 รูปที่ 3.5 โครงสรา้ งระบบการโอนเงินระหว่างประเทศแบบ Correspondent banking relationship และ Liquidity cost Source: Ripple (2016) ต้นทนุ การโอนเงนิ ระหวา่ งประเทศจึงเร่มิ จาก Bid-ask spread ของธนาคารตน้ ทางทีแ่ ลกเปลี่ยนเงินตรา ระหวา่ งประเทศ ค่าธรรมเนยี มการใช้บริการของ Correspondent bank ทั้งจากธนาคารของประเทศผโู้ อน และ ธนาคารของประเทศผู้รบั โอน และคา่ ธรรมเนียมผ่านระบบ Clearing house ของหน่วยงานกลางทเี่ ป็นตวั กลางใน ระบบชำระเงินระหว่างประเทศ ระยะแรกของผู้ให้บรกิ ารทางการเงนิ รายใหม่ในระบบการชำระเงนิ จากพัฒนาการดา้ นการสือ่ สารไร้สาย และการส่ือสารผ่านโครงข่ายเคเบิลใยแก้วนำแสง สง่ ผลใหใ้ นชว่ ง ศตวรรษที่ 21 เรม่ิ มีบริษัททีใ่ ห้บริการโทรคมนาคมหลายรายได้เพิ่มบรกิ ารให้แก่ผูใ้ ชง้ านโครงขา่ ยไรส้ ายเพ่ือให้ สามารถทำการชำระเงนิ คา่ บริการการใชโ้ ครงขา่ ยไร้สายในรูปแบบอเิ ลก็ ทรอนิกส์ได้ ต่อมาบริการชำระเงินเหล่าน้ี ไดถ้ ูกขยายออกไปสู่การใหบ้ ริการด้านการโอนเงินระหว่างผู้ใช้งานโครงขา่ ยไรส้ ายดว้ ยกันเองผ่านเบอร์ โทรศัพท์มือถอื 40

ประเทศท่ีประสบความสำเร็จอย่างมากในการนำเสนอบริการชำระเงนิ เหล่านี้ จะเปน็ กลุ่มประเทศท่ี ประชากรสว่ นใหญ่มปี ัญหาในการเข้าถึงบริการทางการเงนิ จากสถาบันการเงนิ แบบดั้งเดิม โดยสาเหตสุ ำคัญของ ปญั หาการเข้าถงึ บริการทางการเงนิ นี้ มกั จะเกดิ จากลักษณะทางภมู ิศาสตร์ ทเ่ี ปน็ เกาะ ภูเขา หรือถ่นิ ทุรกันดาร และเกิดจากการกระจายตวั ของประชากรท่ีทำให้ความหนาแน่นของประชากรในบางพืน้ ทไี่ ม่มากเพยี งพอ จน สถาบนั การเงนิ แบบดง้ั เดิมไม่สามารถตัดสินใจเข้าไปดำเนินการจัดตงั้ สาขาเพื่อให้บรกิ ารทางการเงินแก่ประชาชน ในพ้นื ทดี่ ังกล่าวได้ ตัวอย่างที่แสดงถึงความความสำเรจ็ ในระดบั โลกจนปที ย่ี อมรับ คอื การพฒั นาระบบชำระเงนิ ของ Safaricom ซง่ึ เป็นผู้ให้บริการโทรคมนาคมโครงขา่ ย 4G ในประเทศเคนยา่ โดยบริษัทให้บริการภายใตช้ อ่ื ทเ่ี รียกว่า M-Pesa ผู้ใช้งานเครอื ข่าย Safaricom สามารถโอนเงินระหวา่ งกนั ได้ผ่านหมายเลขโทรศพั ท์มือถอื ซง่ึ ผู้ใช้งานแต่ ละคนจะมบี ญั ชี M-Pesa account ผูกกับหมายเลขโทรศัพทม์ ือถอื ของตนเอง (Schatt, 2014) วิธกี ารนำเงินเขา้ ไปในบญั ชี M-Pesa นั้นไม่ได้ทำผ่านตู้ ATM หรือสาขาธนาคาร แตจ่ ะทำผา่ น ตัวแทน พนกั งานของบรษิ ทั หรือทเี่ รยี กว่า M-Pesa agent บคุ คลนจี้ ึงเปรยี บเสมอื นเป็นสาขาธนาคารเคล่อื นที่ ทที่ ำหน้าที่ รับฝากและถอนเงินจากบญั ชี M-Pesa บรกิ าร M-Pesa นีไ้ ดร้ บั ความนยิ มอย่างมากจนทำให้ ธนาคาร Equity Bank ซง่ึ เปน็ ธนาคารเอกชนราย ใหญ่ของประเทศเคนยา่ ได้เข้ามาเป็นพนั ธมิตรกบั Safaricom เพื่อนำเสนอบัญชเี งนิ ฝากชอื่ วา่ M-Kesho account และบรกิ ารอน่ื ๆเช่น ผลติ ภัณฑป์ ระกนั และสนิ เชือ่ เปน็ ต้น (Reuters, 2019) จากความสำเร็จนี้จำนวน บญั ชีธนาคารในประเทศ Kenya ไดเ้ พิม่ ขึ้นอยา่ งมากจากเพียง 2.5 ล้านบญั ชใี นปี ค.ศ. 2007 มาเปน็ ประมาณ 40 ล้านบัญชีในปี ค.ศ. 2016 และทำให้อตั ราการออมเงนิ ของประเทศเพ่ิมสูงข้นึ ดว้ ย ดังแสดงในรปู ที่ 3.6 รปู ที่ 3.6 จำนวนบญั ชีในระบบธนาคารและบัญชีในระบบสอ่ื สารของประเทศเคนยา Source: Cook & McKay (2017) 41

M-Pesa จงึ ถือเป็นตน้ แบบของความสำเร็จในดา้ นการให้บริการธนาคารในรปู แบบ Mobile banking ที่ ธนาคารไมม่ ีความจำเป็นจะต้องพ่ึงพิงการใหบ้ ริการผ่านรปู แบบของสาขาธนาคารเพียงช่องทางเดยี ว ซง่ึ ประชากร ในทวีปแอฟริกามีสัดส่วนของการมี Mobile money account สูงมากกว่าร้อยละ 30 ของประชากรทัง้ หมดใน หลายประเทศ ดังแสดงในรูปท่ี 3.7 และหากพิจารณาที่สดั สว่ นของ Mobile money account ของท้ังโลกจะ พบว่า ร้อยละ 45.6 ของ Mobile money account ท้งั โลกอยทู่ ่ีทวีป Africa รปู ที่ 3.7 จำนวนผใู้ ช้งาน Mobile money account ในทวปี แอฟรกิ า Source: GSMA (2019) สำหรับในประเทศไทยผู้ให้บริการระบบชำระเงินรายใหม่ในระยะแรก เป็นผใู้ หบ้ ริการทีม่ ีธุรกจิ ดัง้ เดมิ เปน็ บริษัทโทรคมนาคม หรือบริษัทวางโครงข่ายเคเบิลใยแก้วนำแสง หรอื บรษิ ทั ที่เกย่ี วโยงกับการวางเครือข่าย อินเตอร์เน็ตเชน่ เดียวกัน โดยในชว่ งแรกของการให้บรกิ ารนัน้ ธุรกจิ ระบบชำระเงนิ ถอื ว่ามีรายได้ท่ีน่าดึงดูดใจ เพราะผใู้ หบ้ ริการเหล่านี้สามารถคิดค่าธรรมเนยี มการโอนเงินชำระเงินผ่านช่องทางของตนได้ โดยผูบ้ ริโภคยนิ ดที ี่ จะชำระค่าธรรมเนยี มเพ่ือแลกกับความสะดวกสบายและความรวดเรว็ อย่างไรก็ตามในปัจจุบันธนาคารพาณชิ ยใ์ นประเทศไทย ได้มกี ารปรบั ลดค่าธรรมเนยี มการโอนเงินการ ชำระเงนิ ผ่านระบบ พร้อมเพย์ หรอื mobile banking ให้เปน็ ศูนย์บาท โดยธนาคารพาณิชยห์ ลายรายอนญุ าตให้ 42

ลูกคา้ สามารถโอนเงินผ่านช่องทาง Mobile banking ในปรมิ าณทีม่ ากถึงสองลา้ นบาท โดยไม่ต้องเสยี ค่าธรรมเนยี ม กลยทุ ธก์ ารแข่งขนั ของธนาคารพาณชิ ย์น้ีจงึ ทำให้หลายบริษัทที่ใหบ้ ริการระบบชำระเงินเพียงอย่าง เดยี วประสบปญั หาขาดทนุ จนทำใหใ้ นปัจจบุ ันผู้ใหบ้ ริการระบบชำระเงินรายใหมส่ ว่ นใหญ่จงึ มกั จะเปน็ ผ้ใู หบ้ รกิ าร ทไ่ี ม่ไดม้ งุ่ หวงั จะสร้างกำไรจากการให้บริการระบบชำระเงิน แตม่ ุ่งหวังที่จะใช้ระบบชำระเงนิ เป็นเคร่ืองมอื ในการ รักษาฐานลกู ค้าของตนเอง หรือเพ่ือหวงั ทำกำไรจากการขายผลิตภัณฑห์ รอื บรกิ ารอน่ื ของตน ผ้ใู ห้บรกิ ารรายใหม่ประเภท Fintech ในระบบการชำระเงนิ จากโครงสร้างระบบการชำระเงินในปัจจบุ ันพบวา่ บางประเด็นที่ยังขาดประสิทธิภาพอยบู่ ้าง และทำใหเ้ กดิ จดุ วกิ ฤติ (Pain points) ในมุมมองของผ้บู ริโภคซงึ่ สามารถสรปุ ไดด้ งั นี้ 1) ตน้ ทุนทส่ี ูง 2) ต้องอาศัยตวั กลางเปน็ จำนวนมาก 3) มรี ะยะเวลาทนี่ านในการโอนเงนิ ระหวา่ งประเทศ 4) ไมส่ ามารถครอบคลุมผใู้ ชง้ านทกุ กล่มุ ประชากรได้ ดังน้ันผใู้ หบ้ รกิ ารทางการเงนิ รายใหม่ ทป่ี ระยุกตใ์ ช้เทคโนโลยีด้านการส่ือสาร และเทคโนโลยดี า้ นอปุ กรณ์ เคล่ือนที่ (Smart mobile device) จึงได้คิดคน้ รปู แบบการใหบ้ ริการแบบใหมๆ่ ทแ่ี ก้ไขปญั หาจดุ วกิ ฤติตา่ งๆ เหลา่ นี้ โดยสามารถสรุปเปน็ ประเภทของผลิตภัณฑ์และบริการทางการเงินดา้ นการชำระเงนิ ได้ดังน้ี 1) ผใู้ หบ้ ริการประเภท P2P transfer ผใู้ ห้บริการระบบชำระเงินแบบ P2P transfer คือผใู้ ห้บรกิ ารที่เช่ือมโยงการชำระเงนิ ของผ้ใู ชบ้ ริการผา่ น โครงขา่ ยการส่ือสารของตนเอง หรือนำโครงขา่ ยอนิ เตอร์เน็ต ท่ีมีอยูใ่ นปจั จุบันมาประยกุ ตใ์ ช้ โดยการสร้างบัญชี e- money ข้นึ มาให้สำหรบั ลูกค้า ตามรูปที่ 3.8 43

รปู ท่ี 3.8 โครงสรา้ งระบบชำระเงนิ แบบ P2P transfer Source: WEF (2015) ดงั น้ันการโอนเงนิ ชำระเงินระหว่างกัน จะเป็นการโอนเงินที่เช่อื มโยงบัญชีของผโู้ อนและบัญชีของผู้รบั โอน เข้าดว้ ยกันโดยตรง ไม่ตอ้ งมีตัวกลางในระบบชำระเงนิ หลายราย ทำให้การโอนเงนิ ระหว่างบัญชที ำได้อย่างรวดเร็ว ลดจำนวนตวั กลางทเ่ี กีย่ วข้องกบั การโอนเงนิ ลดคา่ ธรรมเนียม และสามารถโอนเงนิ ได้แบบไมจ่ ำกัดประเทศ ตราบ ใดทผ่ี โู้ อนเงินและผรู้ บั โอนสามารถเขา้ ถงึ โครงข่ายอินเตอรเ์ นต็ เพ่อื การสง่ ผา่ นข้อมูลการโอนเงนิ ระหว่างกัน บัญชี e-money ท่ผี ู้ใช้บรกิ ารจะตอ้ งเปดิ นน้ั จะเป็นบญั ชีท่ีไมใ่ ช่บัญชีเงินฝาก ไมส่ ามารถได้รับดอกเบ้ยี เงนิ ฝากได้เหมือนอย่างบญั ชเี งนิ ฝากในสถาบนั การเงนิ แบบดั้งเดมิ โดยธนาคารกลางหลายประเทศมักมีการกำหนด กฎเกณฑ์การกำกบั ดูแลผู้ให้บริการ e-Money ทีเ่ ขม้ งวด เชน่ บญั ชี e-money ของลกู ค้าจะตอ้ งถูกแยกบัญชี ออกมาอยา่ งชดั เจนจากบัญชอี ืน่ ๆของผใู้ ห้บริการ และเงินที่ลูกคา้ นำมาฝากไวใ้ นบัญชนี ้ันผู้ให้บรกิ ารจะต้องนำไป ฝากไวก้ ับสถาบันการเงนิ เทา่ นน้ั หา้ มนำไปลงทุนในหลักทรัพยเ์ ส่ียงอนื่ ๆ หรือนำไปดำเนนิ กจิ การอื่นของบริษัท เป็นต้น อย่างไรกต็ าม ข้อจำกดั หน่ึงของผู้ใช้บรกิ าร P2P transfer คืออาจไม่สามารถถอนเงนิ จากบญั ชี e-money เป็นเงินสดได้งา่ ย เพราะผใู้ ห้บริการบญั ชี e-money มักจะกำหนดใหผ้ ู้บรโิ ภคสามารถใช้เงนิ ในบัญชี e-money เพื่อซ้ือบริการผ่านร้านคา้ ที่รองรบั การชำระเงินด้วยระบบ e-money น้ันๆ หากผ้บู รโิ ภคตอ้ งการเงนิ สดจากบัญชี ของตน จะต้องทำการโอนเงินในบัญชี e-money มายังบัญชธี นาคารของสถาบนั การเงินแบบด้งั เดมิ แล้วจงึ สามารถ ถอนเงนิ สดผา่ นชอ่ งทางปกติ 44

สำหรบั ในประเทศไทย ธนาคารแห่งประเทศไทยได้มีการออกกฎเกณฑ์กำกบั ดแู ลผใู้ หบ้ ริการ e-Money มาตั้งแต่ปีพ.ศ. 2547 และได้ขยายขอบเขตการใหบ้ ริการไปจนถงึ การใช้ e-Money ในสกลุ เงนิ ตราตา่ งประเทศ โดยผู้ให้บรกิ ารที่เปน็ สถาบันการเงิน และผใู้ หบ้ รกิ ารทไ่ี มใ่ ช่สถาบันการเงินจะต้องขออนุญาต หรือขน้ึ ทะเบยี น ภายใตพ้ ระราชบญั ญตั ริ ะบบชำระเงนิ พ.ศ. 2560 โดยใบอนุญาตประกอบธุรกจิ บริการเงินอิเล็กทรอนกิ ส์ (e- Money) นีม้ อี ยู่ 3 ประเภทได้แก่ 1) ผใู้ ห้บริการ e-Money สำหรบั ซื้อสนิ ค้าหรือบริการจากผ้ขู ายเพยี งรายเดียว 2) ผู้ใหบ้ ริการ e-Money สำหรับซ้อื สนิ คา้ หรือบริการจากผู้ขายหลายรายภายใตร้ ะบบการจดั จำหน่ายเดียวกนั และ 3) ผู้ให้บริการ e-Money สำหรับซ้ือสินค้าหรือบริการจากผู้ขายหลายราย โดยไม่จำกดั สถานท่ี (ธนาคารแหง่ ประเทศไทย, 2017) 2) ผู้ให้บรกิ ารประเภท e-Wallet นิยามของผใู้ ห้บริการประเภท e-Wallet ในบทความนจ้ี ะแตกตา่ งจากผใู้ หบ้ รกิ ารในรูปแบบ P2P transfer ทม่ี ีเพียงบัญชี e-money โดยผูใ้ ห้บรกิ ารประเภท e-Wallet นัน้ นอกจากจะนำเสนอบัญชี e-money แลว้ ยงั เพ่ิมความสามารถของบญั ชีให้สามารถจัดเก็บข้อมลู ทางการเงนิ อน่ื ๆของผู้ใชง้ าน เชน่ การผูกบญั ชี e- money เขา้ กับบญั ชีออมทรัพยผ์ า่ นบัตรเดบติ หรอื เข้ากับบัตรเครดิตของลกู คา้ โดยตรง ดังแสดงในรปู ที่ 3.9 รูปที่ 3.9 รูปแบบการใหบ้ รกิ ารแบบ e-Wallet Source: Dixipay (2019) 45

ผู้ใหบ้ รกิ าร e-Wallet จงึ มีความหลากหลายและบริการที่รอบดา้ นมากกวา่ ผู้ใหบ้ ริการ e-money โดย ผ้ใู ชง้ านไมต่ ้องคอยโอนเงนิ เข้าไปในบญั ชี e-money ของตนเพ่ือใช้ชำระคา่ สินค้าและบริการตา่ งๆ แต่ผใู้ ชง้ าน สามารถชำระเงินด้วย e-wallet ไดโ้ ดยตรงจากความสามารถท่ี e-wallet ไดม้ กี ารผู้บญั ชีกับบัตรพลาสตกิ หรือ บญั ชีธนาคารของผู้ใชง้ านแล้วตง้ั แต่แรก E-wallet จงึ เปน็ บรกิ ารที่เพิม่ ความสะดวกรวดเรว็ แกผ่ ้ใู ช้งาน เช่นในกรณกี ารชำระเงินซื้อสนิ คา้ ออนไลน์ หรือการชำระเงินผ่านร้านค้า ผูใ้ ช้บรกิ ารไมต่ ้องเสยี เวลาพิมพห์ มายเลขบตั รพลาสตกิ และเสยี เวลาในการยืนยนั ตวั ตนหลายขนั้ ตอน แตส่ ามารถชำระผา่ น e-wallet ไดท้ ันทเี พราะข้นั ตอนการใสห่ ลายเลขบตั รพลาสติกหรือการ ยนื ยนั ตัวตนน้ันได้ถูกดำเนินการแลว้ ตั้งแต่การผกู บัญชี e-wallet ตั้งแต่แรก เป็นตน้ ผู้ใหบ้ ริการ e-wallet ในลกั ษณะน้ี มักจะต่อยอดผลติ ภัณฑ์ของตนไปสู่การพฒั นาวิธีการส่อื สารระหว่าง บญั ชี e-wallet และเคร่อื งรบั สญั ญาณท่ีรา้ นคา้ เช่นการยืนยันชำระเงินผ่าน QR code, ผา่ นเสยี ง White Noise ระหวา่ ง Smartphone ของผู้โอนและผู้รบั โอน, ผ่าน Bluetooth หรือผ่าน NFC เป็นต้น นอกจากนีใ้ น e-Wallet อาจมีการเพิ่มบรกิ ารที่ชว่ ยให้ผู้ใชง้ านเพิ่ม e-loyalty card ของรา้ นคา้ พนั ธมิตรตา่ งๆร่วมดว้ ย 3) ผูใ้ ห้บรกิ ารทส่ี ร้างระบบชำระเงินเชอื่ มโยงกบั ระบบชำระเงินเดิม ผใู้ หบ้ รกิ าร Fintech ในอกี รปู แบบหนึ่งคือการสรา้ งระบบชำระเงินใหม่ขึน้ มาเพื่อเชอ่ื มโยงระบบชำระเงิน ของตนเองเข้ากับระบบชำระเงนิ ท่มี อี ยู่ในปัจจบุ นั รูปแบบบรกิ ารในลักษณะนี้มคี วามซับซ้อนมากกว่าผู้ให้บริการ แบบ P2P transfer หรือ e-Wallet เพราะระบบชำระเงนิ ของผู้ใหบ้ ริการจะไม่ใชร่ ะบบปดิ (Closed system) ที่ ใชไ้ ดก้ ับบัญชขี องตนเองเท่าน้ัน แต่ผู้บริโภคสามารถใชช้ อ่ งทางการชำระเงินแบบดั้งเดิมกับระบบชำระเงินใหมน่ ไี้ ด้ เลย ดังตัวอยา่ งของ PayPay ในรปู ท่ี 3.10 ตัวอย่างการให้บรกิ ารของ PayPal นี้ ผโู้ อนเงินเพือ่ ชำระค่าสินค้าสามารถใชช้ อ่ งทางการชำระเงินแบบ ด้งั เดิมเพอ่ื ชำระคา่ สนิ คา้ ได้ เชน่ ผ้โู อนเงินอาจใช้บัตรเครดิตทอี่ ยบู่ นระบบชำระเงินในปัจจุบนั อยา่ ง Visa และ MasterCard เพือ่ ชำระคา่ สนิ คา้ โดยทำการตัดเงนิ จากบัญชขี องตน เพื่อไปยังบัญชี PayPal ของรา้ นคา้ ได้โดยตรง หรอื ผู้ใช้บรกิ ารสามารถชำระเงนิ ผ่านบัญชี PayPal ของตนกบั ผูร้ บั โอนทมี่ บี ัญชี PayPal ได้เชน่ กัน Fintech ท่สี ร้างระบบชำระเงินของตนเองน้ี จึงเป็นบริการท่มี ุ่งเป้าเพอ่ื แข่งขันกับบริษทั ท่ีสรา้ งโครงข่าย ชำระเงินอยา่ ง Visa หรือ MasterCard ผ่านการนำเสนอบริการที่มีคา่ ธรรมเนยี มท่ีต่ำให้กบั ร้านคา้ ตา่ งๆ โดย ร้านค้าสามารถรบั ชำระคา่ สนิ คา้ ได้อยา่ งสะดวกไมว่ ่าจะเปน็ การชำระผ่านช่องทาง offline และ online จากการ เปิดบัญชีเดียวกับผู้ให้บริการ 46

รูปท่ี 3.10 รปู แบบการสร้างระบบชำระเงินใหมเ่ พอื่ เชื่อมโยงกับระบบชำระเงินเดมิ Source: EasyPaypalGuide (2014) 4) ผูใ้ หบ้ รกิ ารท่ีสรา้ งเคร่ืองอา่ นบัตร และระบบการจัดการแก่รา้ นค้า ผใู้ หบ้ ริการ Fintech บางราย ไมไ่ ด้มุ่งไปที่การสรา้ งระบบชำระเงิน แต่ให้ความสนใจกับการเพ่ิมชอ่ งทาง ให้กับรา้ นคา้ ในการรับชำระเงนิ จากผู้ซือ้ สินคา้ เช่น ผูป้ ระกอบการ SMEs มักจะประสบปัญหากับการขอให้ ธนาคารมาติดตงั้ เคร่ืองอ่านบัตร หรอื EDC ทีร่ ้านค้าของตน เพราะยอดขายของตนอาจจะไมส่ งู มาก หรือ คา่ ธรรมเนยี มทร่ี ้านคา้ จะต้องเสียให้แก่ธนาคารอาจจะสูงมากจนร้านค้าไม่สามารถแบกรับไวไ้ ด้ ดงั นัน้ ผ้ใู ห้บรกิ าร Fintech ในลักษณะนจี้ ะคิดค้นเคร่อื งอ่านบตั รในลักษณะใหม่ ที่สามารถใชร้ ว่ มกับ Smartphone หรือ Tablet ทว่ั ไปผา่ น Application ที่ Fintech สร้างขน้ึ ดงั แสดงในรูป 3.11 โดยผใู้ หบ้ รกิ าร Fintech เหล่าน้ไี มไ่ ดม้ ี application แคเ่ พยี งการบันทึกบัญชีรายรับรายจ่ายเท่านัน้ แต่ได้ผนวกการบรหิ ารจดั การ สินค้าคงคลังของร้านค้า การจัดทำบัญชงี บการเงิน และโปรแกรมการเสยี ภาษีต่างๆ เพอ่ื ให้บรกิ ารแก่ร้านคา้ ร่วม ดว้ ย 47

รปู ท่ี 3.11 ผใู้ ห้บรกิ ารท่ีสร้างอปุ กรณ์อ่านข้อมลู บัตรเครดติ เพื่อการชำระเงิน Source: Square (2019) การคดิ ค้นรปู แบบอุปกรณ์สำหรบั การอา่ นข้อมูลบตั รเครดิตเพ่อื การชำระเงนิ เพ่ือแทนท่ีการใช้อปุ กรณ์ อ่านบตั รเครดิต (Electronic Data capturing, EDC) ของธนาคารพาณิชย์ ในประเทศไทยน้ัน ได้มผี ูป้ ระกอบการ หลายรายพยายามนำเสนอในตลาด เชน่ Samsung ท่มี กี ารนำเสนอ Samsung Wallet เพอื่ ให้ผบู้ รโิ ภคนำ รายละเอียดของบัตรเครดิตใสล่ งไปใน Wallet และชำระเงินด้วยโทรศัพท์มือถือ Samsung ผา่ นการสือ่ สารสง่ ขอ้ มลู ด้วยเทคโนโลยี NFC หรือผู้คดิ คน้ Smartwatch อย่าง Garmin ทีไ่ ด้เปิดตวั GarminPay เพ่ือใหผ้ ้ใู ช้นาฬิกา สามารถนำนาฬิกาไปแตะชำระเงินทร่ี า้ นค้าผา่ นเทคโนโลยี NFC เปน็ ตน้ นอกจากนใ้ี นประเทศจีน บริษัทอยา่ ง Alibaba ได้มกี ารคิดค้นเทคโนโลยกี ารชำระเงนิ ผ่านการสง่ สัญญาณเสียงระหวา่ งผูช้ ำระเงนิ และรา้ นค้า โดยเปน็ แนวคิดท่ีเกิดจากพน้ื ฐานทโ่ี ทรศพั ท์มอื ถือทุกเครื่องจะต้องมี ลำโพงและมีไมโครโฟน ดังน้นั เม่อื ผ้บู รโิ ภคตอ้ งการชำระเงินทร่ี า้ นค้าด้วย Application ของ Alibaba สามารถเป็น การชำระเงินผา่ นการให้โทรศัพท์มือถือของผู้ซ้ือสินค้าสง่ สัญญาณเสยี งทเี่ ป็นคล่ืน White noise ใหก้ บั โทรศพั ท์ ของรา้ นค้าเพ่ืออนุมัติการชำระเงินได้ (Shu, 2013) 5) ผู้ให้บริการทีเ่ ป็น wholesaler remittance การโอนเงนิ ระหว่างประเทศผ่านช่องทางของสถาบันการเงินแบบดั้งเดิมมีต้นทนุ ทีส่ งู และใช้ระยะเวลานาน ดังทอี่ ธบิ ายไวใ้ นสว่ นของ Correspondent banking relationship จึงทำให้เกิดผใู้ ห้บรกิ าร Fintech รายใหมท่ ี่ 48

มุ่งเน้นในการให้บรกิ ารการโอนเงินระหว่างประเทศในลักษณะทีต่ นเองมีสาขาในประเทศตา่ งๆ เพ่ือใหล้ กู คา้ ท่ีได้รับ การโอนเงินจากต่างประเทศสามารถถอนเงนิ ออกจากบญั ชี e-Money ของตนเองได้ การใหบ้ รกิ ารในลักษณะน้ี ผใู้ หบ้ รกิ าร Fintech จะทำหนา้ ท่เี หมอื นมกี ารสร้างระบบการโอนเงินแบบ P2P transfer ระหวา่ งบัญชีลกู ค้า แต่มีการเพ่ิมบริการแลกเปลย่ี นเงนิ ตราระหว่างประเทศสำหรบั โอนเงนิ ขา้ ม ประเทศได้ ในกรณีทผ่ี ู้รบั โอนไมม่ บี ัญชี e-Money ทเ่ี ปดิ กับ Fintech ผโู้ อนก็สามารถโอนดว้ ยหมายเลขโทรศพั ท์ ของผ้รู ับโอนได้ โดยระบบจะสง่ ข้อความไปยงั โทรศัพท์ของผูร้ บั โอนเพอื่ แจง้ เตือนผู้รบั โอนใหด้ าวน์โหลด Application เพ่ือเปดิ บัญชแี ละรบั โอนเงนิ ดังตวั อย่างของบริการของ Fintech บริษทั ที่ชอ่ื Azimo ดังแสดงในรปู ที่ 3.12 Fintech ทใ่ี หบ้ ริการ Wholesaler remittance นม้ี ตี ้นทุนในการดำเนนิ การทต่ี ่ำกวา่ สถาบันการเงนิ ทัว่ ไป เพราะ Fintech เหลา่ นีม้ ุ่งเป้าในการให้บริการเฉพาะการโอนเงนิ ระหวา่ งประเทศเทา่ น้ัน จึงสามารถไดร้ ับ ประโยชนจ์ าก Economies of scales ของเงินลงทนุ ในการจดั ต้ังตัวแทน (Agent) หรอื สาขาตามประเทศต่างๆ และ Fintech เหลา่ น้มี ีเงนิ ทุนหมุนเวยี นในสกลุ เงนิ ต่างๆที่มากเพยี งพอเพ่ือพร้อมรองรับสภาพคล่องการโอนเงนิ โดยเฉพาะของลูกค้า ซ่ึงแตกต่างจากสถาบันการเงินทก่ี ารโอนเงนิ ระหว่างประเทศเป็นเพียงบริการเลก็ ๆ บริการ หนงึ่ เทา่ นนั้ รปู ที่ 3.12 ผู้ใหบ้ ริการ Fintech ท่ใี ห้บรกิ ารในลกั ษณะ Wholeseller remittance Source: Azimo (2019) 49

6) ผใู้ ห้บรกิ ารแบบ P2P exchange platform วธิ ีการในการเพิ่มประสทิ ธิภาพในการโอนเงินระหวา่ งประเทศยังสามารถจดั ทำในอีกรปู แบบหนงึ่ ได้ ผ่าน การสรา้ ง Platform เพ่ือใหผ้ ูโ้ อน และผ้รู ับโอนสามารถพบกนั ได้โดยตรง ทำใหไ้ ม่ตอ้ งมตี ัวกลางทางการเงินในการ ทำหน้าเป็น Dealer รับแลกเปลี่ยนเงินสกลุ ตา่ งประเทศ ต้นทนุ ของการแลกเปลยี่ นเงินตราต่างประเทศก็จะถูกลง อยา่ งมาก การจบั คกู่ นั ระหว่างผูโ้ อนและผู้รบั โอนคนละสกุลเงิน สามารถชี้แจงไดต้ ามรูปท่ี 3.13 ซง่ึ เงินท่ีโอนระหว่าง ประเทศน้นั ไม่ไดม้ ีการโอนระหว่างประเทศกันจรงิ แต่ Fintech ที่สร้าง Platform เหล่าน้ี จะทำการจบั คู่ให้กับผู้ โอนเงนิ ให้อัตโนมัติ เช่น หากมผี ู้ท่ตี ้องการโอนเงนิ 400 ยโู รจากเยอรมันไปยงั ประเทศอินเดยี Platform ของ Fintech จะทำการพิจารณาหาว่า มผี ู้ที่ตอ้ งการโอนเงินจากอนิ เดียมายงั เยอรมัน ด้วยปริมาณของเงินทใี่ กลเ้ คียง กับ 400 ยูโร หรอื ไม่ หาก Platform สามารถจบั คู่ได้เงนิ ดังกล่าวจะไม่มกี ารโอนข้ามประเทศกนั จริง แตจ่ ะเป็นการ โอนภายในประเทศนนั้ ๆ การจบั คูน่ ี้ไมจ่ ำเป็นว่าจะต้องมีปริมาณเงินที่เทา่ กัน แต่ Platformสามารถจับค่หู ลายๆคู่ พรอ้ มๆกันไดข้ อแคเ่ พียงมีผ้ทู ี่ตอ้ งการโอนเงนิ จากประเทศหนง่ึ ไปอีกประเทศหนง่ึ ในปริมาณท่มี ากกวา่ คนที่ ต้องการโอนเงินกลับในทางตรงกันขา้ ม โดยหากมเี งินสว่ นต่างค้างอยใู่ นระบบ Platform จะเปน็ ตวั กลางในการ แลกเปลย่ี นเงนิ และโอนเงนิ ข้ามประเทศจรงิ เฉพาะกบั เงนิ สว่ นต่างท่เี กดิ ขึ้นนน้ั ๆ รูปท่ี 3.13 ผใู้ ห้บรกิ าร Fintech ท่ใี หบ้ รกิ ารในลักษณะ P2P Exchange platform Source: Fintechnews Singapore (2016) 50

ผู้ใช้บรกิ ารใน Fintech ทใ่ี ห้บรกิ ารในลักษณะน้ีไม่มีความจำเปน็ ตอ้ งรับรู้วา่ คู่ที่ Platform หามาใหจ้ ับคู่ น้นั คอื ใคร มคี วามนา่ เชอ่ื ถือหรือไม่ เพราะการจบั ค่ดู ำเนินการโดย Platform และตัดเงินอัตโนมัติตามเงนิ ในบญั ชี e-Money ที่มีอย่จู ริง อีกลกั ษณะหนง่ึ ของการสร้าง Platform เพื่อการจบั คู่การโอนเงนิ คือการสร้างเครือข่ายทางสงั คม (Social network) สำหรบั การโอนเงินระหวา่ งประเทศท่ี ผทู้ ่ตี ้องการแลกเงินเสนอความต้องการของตนเองว่าต้องการแลก เงินด้วยมูลคา่ เท่าไร หากมีผู้ท่ีต้องการแลกเงนิ ในปรมิ าณนัน้ เช่นเดียวกันกส็ ามารถแลกเงนิ กนั ไดโ้ ดยตรง รูปแบบใน ลกั ษณะนผ้ี ้แู ลกเงนิ ทั้งสองจะรวู้ า่ คู่ท่ตี นเองแลกอยู่ด้วยน้ันคอื ใคร ดงั แสดงในรูปที่ 3.14 รูปท่ี 3.14 ผู้ให้บริการ Fintech ท่ใี หบ้ รกิ ารในลกั ษณะ P2P Social platform Source: WeSwap (2017) Platform การจับค่แู ลกเงินน้ี ยงั มีการต่อยอดด้วยการเป็นพันธมิตรกบั Visa หรือ Mastercard ในการ ออกบตั รพลาสติก ท่ีเชอื่ มโยงกบั บัญชี e-Money ของลูกค้าใน Platform ทำให้ลูกคา้ ที่ทำการแลกเงินในบญั ชี e- Money สามารถผกู บญั ชี e-money เข้ากบั บัตรพลาสตกิ เพ่อื นำไปใช้จา่ ยยังประเทศปลายทางในสกลุ เงินทีต่ นเอง มีอยู่ในบัตร e-Money ได้เลยดังรูปที่ 3.15 สำหรบั ผู้ให้บรกิ ารในประเทศไทยท่ีพยายามนำแนวคิดเหล่าน้มี าใช้เพื่ออำนวยความสะดวกและลดตน้ ทนุ ของผทู้ ่ตี ้องการแลกเงนิ คือธนาคารกรงุ ไทย ท่ีมีการนำเสนอ Krungthai Travel Card ท่ีผ้ใู ช้งานสามารถ แลกเปลี่ยนเงินตราระหว่างประเทศได้ผา่ น Mobile banking application (Krungthai Next) โดยมตี น้ ทนุ การ แลกเปลีย่ นท่ีถูกใกลเ้ คียงอัตราแลกเปล่ียนในขณะนนั้ โดยเม่ือผู้บริโภคมีมลู คา่ เงนิ ในบญั ชีในรปู เงินตราต่างประเทศ แลว้ กส็ ามารถนำบัตร Krungthai Travel Card ไปใช้ในประเทศปลายทางได้โดยตรง 51

รปู ท่ี 3.15 ผ้ใู หบ้ ริการ Fintech ที่ให้บรกิ าร Money exchange ท่เี พ่ิมบริการบตั รพลาสตกิ เพื่อการใชจ้ ่ายเงิน Source: WeSwap (2017) นอกจากนเ้ี มื่อวนั ท่ี 23 เมษายน พ.ศ. 2563 ได้มีประกาศกระทรวงการคลัง เร่ืองคำส่ังรฐมั นตรีใหไ้ วแ้ ก่ผู้ ประกอบธุรกิจเงินอเิ ลก็ ทรอนิกส์รบั บอนุญาต เพ่ืออนญุ าตให้ผใู้ หบ้ รกิ ารที่ไม่ใช่สถาบันการเงนิ สามารถประกอบ ธุรกจิ เงินตราต่างประเทศในรูปของ e-Money ได้เช่นกัน ซ่ึงในปจั จุบันธนาคารแห่งประเทศไทยกำลงั ออก หลักเกณฑ์ในการกำกับดูแลให้สอดคล้องกับประกาศกระทรวงการคลังฉบบั ดังกล่าว 7) ผู้ใหบ้ รกิ าร cryptocurrency อีกรปู แบบหน่ึงท่สี ามารถพลิกโฉมระบบการโอนเงนิ ระหว่างประเทศหรือการชำระเงนิ ระหวา่ งประเทศคอื การคดิ คน้ นำเสนอ Cryptocurrency หรอื สกุลเงนิ ใหมท่ ่ีเปน็ ตวั กลางในการแลกเปลี่ยนเงินตราระหว่างประเทศ เช่น ในปจั จุบนั เวลาเดินทางไปยงั ประเทศเกดิ ใหม่ท่ีสกุลเงินของประเทศนน้ั ไมไ่ ด้ใช้กันอย่างแพร่หลาย ผูเ้ ดินทาง ส่วนใหญจ่ ะต้องทำการแลกเงินจากสกุลเงินของประเทศตนเป็นเงินสกุล USD ก่อน แลว้ จงึ ถอื เงนิ USD ไปแลก เปน็ เงนิ สกลุ ทอ้ งถิน่ ของประเทศปลายทางเปน็ ตน้ ดงั น้นั แทนที่จะต้องใช้เงนิ USD เปน็ ตัวกลางในการโอนเงนิ ระหว่างประเทศ ผบู้ ริโภคก็สามารถแลกเงินจากสกลุ ตนเองมาเปน็ สกุลเงนิ Cryptocurrency หนึ่งๆ แลว้ จงึ ทำการ โอนเงนิ ระหว่างประเทศด้วยสกลุ Cryptocurrency เหลา่ นน้ั 52

การโอนเงินดว้ ย Cryptocurrency จะทำให้ไม่ต้องมีการโอนเงินผา่ นระบบชำระเงนิ หรอื ระบบ Correspondent banking แบบในปจั จุบนั แต่จะโอนเงนิ ผ่านระบบการชำระเงนิ ของผู้คิดค้น Cryptocurrency นน้ั ๆ ท่ีจะอยภู่ ายใต้เทคโนโลยีท่เี รยี กวา่ Blockchain ซง่ึ การโอนเงนิ ด้วยระบบ Blockchain นจี้ ะมีความปลอดภยั เพราะการยืนยนั ข้อมลู และบันทกึ ข้อมูลทำอย่างโปรง่ ใส่และตรวจสอบได้อยา่ งตอ่ เนื่อง ผ้ใู หบ้ ริการ Fintech ท่ีนำเสนอจดุ ขายนี้ให้กับธนาคารต่างๆ คอื Ripple โดยออกเปน็ สกุลเงนิ ท่เี รียกว่า XRP ดงั แสดงในรูปที่ 3.16 ซ่ึงรายละเอียดของ Blockchain และ XRP นั้นจะกลา่ วอยา่ งละเอยี ดอีกครงั้ หนง่ึ ในบท ท่ี 6 สำหรับในประเทศไทยได้มีธนาคารพาณชิ ยบ์ างแหง่ พยายามท่จี ะนำเทคโนโลยี Cryptocurrency ที่มี กระบวนการชำระเงนิ ผา่ นระบบที่เรียกว่า Blockchain น้ีมาพัฒนาเพื่อความรวดเรว็ ในการโอนเงินระหว่าง ประเทศ เช่นธนาคารกรงุ ศรีอยุธยา ท่ีพยายามคิดค้นระบบทีเ่ รยี กวา่ Krungsri’s Blockchain interledger และ ธนาคารไทยพาณชิ ย์ ท่มี ีการลงทนุ ในบริษัท Ripple เพื่อคาดหวังท่จี ะนำเทคโนโลยขี อง Ripple มาใหบ้ ริการกบั ลกู คา้ รปู ท่ี 3.16 ผใู้ หบ้ ริการ Fintech ท่นี ำเสนอ Cryptocurrency สำหรบั การแลกเปลยี่ นเงินระหว่างประเทศ Source: Ripple (2016) 53

สรุปผลติ ภัณฑ์และบริการแบบใหมใ่ นระบบชำระเงนิ จากรูปแบบการนำเสนอผลิตภัณฑ์และบริการดา้ นการชำระเงินและการโอนเงนิ ทงั้ ภายในและตา่ งประเทศ จะพบวา่ Fintech ต่างๆ จะมุ่งเน้นพัฒนาผลติ ภัณฑ์ที่พยายามใชแ้ นวคิดของ Platform เขา้ มาเก่ยี วขอ้ ง เพื่อ เชือ่ มโยงผใู้ ช้งานทง้ั สองฝง่ั เขา้ หากันโดยตรงและลดบทบาทของการมตี วั กลางทางการเงนิ เม่ือมีการลดบทบาทของตัวกลางทางการเงิน Fintech ต่างๆ เหลา่ นจ้ี ะตอ้ งพสิ จู นใ์ หผ้ ู้บริโภคมคี วาม เช่ือมัน่ ในเทคโนโลยดี ้านความปลอดภยั เทคโนโลยดี ้านการยืนยันตัวตน และเทคโนโลยีดา้ นการตดั ดุลบัญชี จึงจะ สามารถทำให้ผบู้ ริโภคตัดสนิ ใจใชบ้ ริการ สิง่ หนึง่ ทีผ่ ูบ้ ริโภคจะตอ้ งตระหนกั ไว้เสมอ คอื เมือ่ มีการเปดิ บัญชี e-Money กับผูใ้ หบ้ รกิ าร Fintech บัญชี ทเ่ี ปิดนไ้ี ม่ใช่บญั ชีเงินฝากที่มีระบบคุ้มครองเงินฝาก หรือสามารถได้รับดอกเบย้ี เงนิ ฝาก เหมอื นการนำเงินมาฝากไว้ กับธนาคารพาณชิ ยท์ ัว่ ไป อย่างไรกต็ าม Fintech หลายรายไดพ้ ยายามเพิ่มช่องทางในการนำเสนอผลตอบแทน ใหแ้ ก่ผถู้ ือบัญชี e-money ดว้ ยการเปิดช่องทางให้ผู้ใช้งานนำเงนิ ในบัญชี e-money ไปลงทุนในกองทนุ รวมตรา สารหนรี้ ะยะสน้ั (Money market fund) ซึง่ การลงทุนในกองทนุ รวมตราสารหนร้ี ะยะสั้นนใี้ ห้ผลตอบแทนที่ ใกลเ้ คียงกบั ดอกเบ้ียเงนิ ฝากถึงแม้จะมีความเสี่ยงด้านราคาอยบู่ า้ งแต่ในสถานการณ์ปกติความเสยี่ งนไ้ี ม่ได้สงู จนมี นยั สำคญั จากบรกิ ารในการนำเสนอกองทนุ รวมตราสารหนีร้ ะยะส้นั น้ี ทำใหล้ ูกค้าหลายรายเมื่อนำเงินมาฝากไว้กับ บญั ชี e-money จงึ มักจะนำเงนิ เหลา่ น้โี อนเขา้ บัญชีลงทุนในกองทนุ ตราสารหน้ดี งั กล่าวทนั ที แล้วคอ่ ยโอนกลับมา ในบัญชี e-money เม่อื ตอ้ งการใช้เงินดงั กล่าวสำหรบั โอนเงินและชำระเงินเทา่ นั้น บริการนีท้ ำให้ผใู้ ห้บรกิ ารอยา่ ง Alibaba มีกองทุนตราสารหน้ี ท่ีมชี ่ือเรยี กว่า Yu’e Bao เป็นกองทนุ รวมตราสารหนีท้ ี่มีมูลค่าใหญท่ ่ีสุดในประเทศ จีน โดยมีมูลคา่ มากถึง 1,500 ล้านหยวน ในปี ค.ศ. 2018 ก่อนขนาดกองทนุ จะทยอยลดลงดังรูปที่ 3.17 54

รูปที่ 3.17 มูลค่ากองทุน Yu’e Bao Source: Quartz (2020) บทสรุป สาเหตสุ ำคัญท่ีทำใหบ้ รกิ ารด้านการชำระเงินถกู แขง่ ขนั จากผใู้ ห้บรกิ ารทางการเงนิ รายใหม่ได้ง่ายเพราะ การชำระเงินท่ีเกิดข้ึนนน้ั แทจ้ รงิ แล้วเปน็ เพยี งการส่งขอ้ ความทางอิเลก็ ทรอนกิ สเ์ พ่ือยนื ยันยอดเงิน ตัดเงินจาก บัญชผี ู้โอน และเพิ่มเงินในบญั ชีผ้รู ับ เมอ่ื มีการพฒั นาโครงสร้างพนื้ ฐานสำหรบั การส่งข้อมูลทางอเิ ลก็ ทรอนิกสไ์ ม่ว่า จะเป็นสายเคเบิล้ ใยแกว้ นำแสง หรือการส่งข้อมลู แบบไร้สายผ่านเครือขา่ ยโทรคมนาคม จึงทำใหผ้ ใู้ หบ้ ริการราย ใหม่สามารถสร้างเครอื่ งมือหรือช่องทางในการชำระเงินได้ทันที ปัญหาของระบบชำระเงนิ ในปัจจุบันนน้ั มหี ลายมติ เิ ช่น การชำระเงินผา่ นบัตรพลาสติกน้ัน ผู้รับชำระเงิน จะตอ้ งมอี ุปกรณ์ในการอ่านข้อมลู ผ่านบตั รเครดิต และมตี น้ ทนุ การใช้เครือข่ายระบบชำระเงินของผู้สร้างเครือข่าย ดงั กลา่ ว หรอื หากเป็นการโอนเงนิ ระหว่างประเทศจะตอ้ งดำเนินการผ่านระบบความสัมพนั ธร์ ะหวา่ งธนาคารท่ี เรยี กว่า Correspondent banking relationship จึงทำให้มีตวั กลางทีเ่ ขา้ มาเก่ยี วข้องกับการชำระเงินหลาย องค์กร ต้นทนุ การชำระเงินระหวา่ งประเทศจงึ สูง และใชเ้ วลานาน จากปญั หาดังกลา่ วขา้ งตน้ ระบบชำระเงนิ ในยคุ ดจิ ติ อลที่เกิดขนึ้ ในลำดับแรกจงึ เปน็ การชำระเงนิ ผา่ น Mobile application โดยผใู้ หบ้ ริการเครอื ขา่ ยโทรคมนาคม ซง่ึ เป็นระบบทีล่ ดตวั กลางและเชือ่ มโยงผโู้ อนและผู้รบั 55

โอนเข้าดว้ ยกนั Mobile transfer น้ีถูกใช้อย่างแพรห่ ลายในทวปี แอฟริกาและกลุม่ ประเทศท่มี ปี ระชากรอาศัยอยู่ ในพื้นทต่ี ่างๆอย่างกระจัดกระจาย เมอื่ มีจำนวนผู้ใช้บรกิ ารมากขนึ้ เรื่อยๆ บริษัททใ่ี หบ้ ริการโทรคมนาคมเหล่าน้จี งึ เร่มิ เปน็ พนั ธมิตรกบั ธนาคารเพอื่ นำเสนอบัญชเี งนิ ฝาก บัญชีเงนิ กู้ หรือแม้กระท่งั การลงทุน จนเกดิ บรกิ ารธนาคาร แบบใหม่ทเ่ี รยี กวา่ Mobile banking นอกจากระบบชำระเงินแบบ Mobile transfer ยงั มี Fintechs ทนี่ ำเทคโนโลยีมาประยกุ ตใ์ ช้ในการสร้าง E-wallet ที่รวบรวมทุกวธิ กี ารชำระเงินเข้าดว้ ยกันในกระเปา๋ สตางค์ท่ีอยใู่ น Smartphone หรอื การคิดคน้ อุปกรณ์ รบั ชำระเงินดว้ ยเทคโนโลยี NFC เพอ่ื ใหส้ ามารถชำระเงินผา่ น Smartwatch หรอื Smartphone ไดท้ ันที แทน การใช้บัตรพลาสติก หรือการสร้าง Platform เพื่อใหผ้ ู้โอนเงินและผรู้ ับโอน มาพบกนั โดยตรงแทนการผ่านตวั กลาง ทเี่ ป็นสถาบันการเงินเปน็ ตน้ การเกดิ ขึน้ ของนวัตกรรมใหม่ๆในระบบชำระเงินเหลา่ นี้ จงึ ทำให้สถาบนั การเงนิ แบบด้ังเดิมต้องเร่ง ปรบั ตวั และนำเสนอบรกิ ารที่มีตน้ ทนุ ท่ีถกู ลง และมคี วามรวดเร็วในการชำระเงินให้มากขน้ึ เชน่ ในประเทศไทยได้มี การเกดิ ขึ้นของ PromptPay, QR-code payment, Mobile banking และ Travel Debit card เป็นต้น เอกสารอ้างองิ Azimo. (2019, 07 15). Faster, safer money transfers. Retrieved from Azimo: https://azimo.com/en Britannica. (2019, 08 02). Encyclopedia Britannica. Retrieved from Credit card: https://www.britannica.com/topic/credit-card Cook, W., & McKay, C. (2017). Banking in the M-Pesa Age: Lessons form Kenya. CGAP Working Paper. Dixipay. (2019, 07 15). eWallet Payment Account. Retrieved from Dixipay: http://www.dixipay.com/ewallet-payment-account/ EasyPaypalGuide. (2014). What Is Paypal And How To Use It. Retrieved from: http://easypaypalguides.blogspot.com/2014/03/what-is-paypal-and-how-to-use-it.html Fintechnews Singapore. (2016, 08 11). TrasferWise begins money transfer service to Vietnam. Retrieved from Fintech Singapore: http://fintechnews.sg/4562/remittance/transferwise- vietnam/ 56

GSMA. (2019). State of the industry report on mobile money 2018. GSM Association. ITMX. (2019, 08 18). ITMX. Retrieved from ITMX: https://www.itmx.co.th/home/ Quartz. (2020). China no longer runs the world’s largest money market fund. Retrieved from Quartz: https://qz.com/1791778/ant-financials-yue-bao-is-no-longer-the-worlds-biggest- money-market-fund/ Reuters. (2019, 04 29). Reuters. Retrieved from Kenya's Equity Bank, Safaricom team up to expand digital banking: https://www.reuters.com/article/us-kenya-equity-group-hol- safaricom/kenyas-equity-bank-safaricom-team-up-to-expand-digital-banking- idUSKCN1S51IC Ripple. (2016). The Cost-cutting case for banks: The ROI of using Ripple and XRP for Global interbank settlements. Ripple. Schatt, D. (2014). Virtual Banking: A guide to innovation and partnering. Wiley Finance. Shu, C. (2013, 04 15). Alipay Launches Sound Wave Mobile Payments System In Beijing Subway. Retrieved from TechCrunch: https://techcrunch.com/2013/04/14/alipay-launches-sound- wave-mobile-payments-system-in-beijing-subway/ Square. (2019, 07 15). Square helps you build and grow your business. Retrieved from Squareup: https://squareup.com/us/en SWIFT. (2020, May 5). Serving our community for over 40 years. Retrieved from SWFIT: https://www.swift.com/about-us/history# The Central Bank of the Russian Federation. (2002). Russian Payment System. The Central Bank of the Russian Federation. WEF. (2015). The Future of Financial Services: How disruptive innovations are reshaping the way financial services are structured, provisioned and consumed. World Economic Forum. WeSwap. (2017, 10 10). Our app has been for a makeover. Retrieved from WeSwap: https://www.weswap.com/blog/news/weswap-app-makeover/ WeSwap. (2017). The travel money card packed with savings. Retrieved from WeSwap: https://www.weswap.com/en/travel-money-card/ ธนาคารแหง่ ประเทศไทย. (1999). ระบบการชำระเงินในประเทศไทย. กรุงเทพ: ธนาคารแหง่ ประเทศไทย. 57

ธนาคารแหง่ ประเทศไทย. (2017). E-Payment สัมพันธ์ประจำปี 2560. กรงุ เทพ: ธนาคารแห่งประเทศไทย. ธนาคารแห่งประเทศไทย. (2019). แผนกลยุทธ์ระบบการชำระเงนิ ฉบบั ที่ 4 (พ.ศ. 2562 - 2564). กรุงเทพ: ธนาคารแหง่ ประเทศไทย. 58

บทที่ 4 การเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีในกล่มุ บริการด้านการให้สนิ เช่อื บทนำ บริการด้านการให้สินเชอื่ น้เี ป็นอกี บริการหนึ่งที่ Fintechs ท่ีนำเสนอบริการในดา้ นนี้ได้รับเงินลงทุนจาก นักลงทนุ ในสัดส่วนที่มากกวา่ 1 หมน่ื ล้านเหรียญสหรัฐท่ัวโลกในระหวา่ งปี ค.ศ. 2013 – 2017 (KMPG, 2017) ความน่าสนใจของการลงทุนในผ้ใู ห้บริการรายใหม่ด้านการให้สินเชือ่ เกิดจากปัญหาที่เกดิ ข้นึ ในปจั จุบันท่สี ถาบัน การเงนิ ไมส่ ามารถใหส้ ินเชื่อได้อย่างท่ัวถึง และเป็นธรรมกับทุกภาคส่วนของสังคม ดงั นั้นในบทนี้จงึ เรมิ่ ตน้ จากการ วเิ คราะหป์ ญั หาต่างๆของบริการการใหส้ ินเช่อื โดยสถาบนั การเงนิ ว่ามีจุดบกพร่องอยใู่ นมิตใิ ดบ้าง และวิเคราะห์ ทฤษฎที างการเงินสำหรบั การให้สนิ เชอ่ื ในปจั จบุ นั ว่ามีข้อจำกดั ในการให้สินเช่อื แก่ผกู้ ู้อย่างไร ปญั หาจากการใหส้ นิ เชอ่ื ที่ไม่ทวั่ ถึงจนทำให้ผูป้ ระกอบอาชพี ท่มี รี ายได้ไม่แนน่ อน เกษตรกร หรือ ผู้ประกอบการขนาดเลก็ และขนาดกลาง ไม่สามารถเข้าถงึ แหลง่ เงนิ ก้สู ำหรบั การดำเนนิ ธรุ กิจไดน้ น้ั จงึ ถือเปน็ ช่องว่างทางการตลาดท่ีทำให้ผใู้ หบ้ รกิ ารทางการเงนิ รายใหม่พยายามคิดค้นนวัตกรรมใหมเ่ พื่อแก้ไขปัญหาดงั กลา่ ว ทเี่ กดิ ขึ้น ในบทน้ีจึงวิเคราะห์ต่อไปถึงแนวทางการสร้างรปู แบบธรุ กจิ ใหม่ในดา้ นการให้สนิ เชื่อ เชน่ การสร้าง Lending platform ท่ีให้ผกู้ ้แู ละผปู้ ล่อยกู้มาพบกันโดยตรงไมต่ ้องผ่านสถาบนั การเงนิ การเข้าถึงข้อมลู แบบใหม่ สำหรับการวเิ คราะห์ความเสย่ี งของผู้กูน้ อกจากข้อมูลด้านการเงนิ ของผู้กู้ หรือการสรา้ ง Credit scoring model ที่มคี วามโปรง่ ใสและเปดิ โอกาสให้ผู้กู้ท่ไี ม่เคยมีประวตั ิการกู้เลย หรอื ท่ีมกั เรียกวา่ Thin file ใน Credit Bureau สามารถกู้ได้ เปน็ ตน้ ระบบการใหส้ นิ เช่ือของสถาบนั การเงนิ ในปัจจบุ นั บรกิ ารด้านการรับฝากเงินและการให้สนิ เชื่อเป็นอีกบรกิ ารหนึ่งทีผ่ ูใ้ หบ้ รกิ ารการเงนิ รายใหมๆ่ พยายามท่ี จะปรับปรงุ ใหม้ ีประสทิ ธิภาพมากยง่ิ ขนึ้ เพราะบริการด้านการให้สนิ เชื่อในปัจจบุ ันมปี ัญหาอยู่หลายด้านซง่ึ สามารถ สรปุ ไดด้ งั นี้ 59

1. ส่วนตา่ งอัตราดอกเบีย้ ระหว่างดอกเบ้ยี เงนิ ฝากและดอกเบี้ยเงินกใู้ นหลายประเทศมีระดับท่ีค่อนข้าง สงู ทำให้เป็นแรงกดดนั ให้ผูฝ้ ากเงินพยายามหาชอ่ งทางในการสรา้ งผลตอบแทนจากช่องทางอ่นื มาก ข้ึนถึงแม้จะมีความเส่ียงมากกวา่ การฝากเงินก็ตาม 2. ผู้ฝากเงนิ ไม่สามารถกำหนดไดว้ า่ เงนิ ทีต่ นเองฝากอยนู่ ั้น ธนาคารจะนำไปบรหิ ารอย่างไร และผูฝ้ าก เงนิ ไมส่ ามารถรับทราบวา่ ธนาคารนำไปปล่อยกใู้ ห้กับใคร หรอื องค์กรใด เพราะในปัจจุบนั ธนาคารถอื เปน็ ตวั กลางทใ่ี ห้บริการดา้ นการบรหิ ารจดั การเงนิ ของประชาชน โดยธนาคารจะพิจารณายอดรวม ของเงินฝากทัง้ ก้อน แลว้ นำไปบรหิ ารความเสี่ยงและให้สินเช่ือเพื่อสร้างผลตอบแทนตามวธิ กี ารต่างๆ ของธนาคาร 3. ผกู้ ้เู งินบางรายมปี ัญหาในการเข้าถงึ แหล่งเงนิ ทุนประเภทการกเู้ งินจากธนาคาร เพราะการใหส้ นิ เชือ่ ของธนาคารขนึ้ อยู่กับประสบการณ์และความชำนาญของธนาคารแหง่ นน้ั เปน็ สำคญั วา่ จะใช้ตวั แบบ ทางการเงิน และข้อมลู ด้านใดในการประเมนิ ความเส่ียงการชำระหน้ขี องผู้กู้ ซง่ึ ในปัจจุบันปัญหาการ ไมส่ ามารถเข้าถงึ แหล่งเงินทุนจากสถาบนั การเงนิ ยังมีอยู่มากโดยเฉพาะกบั ผู้กทู้ ่ีอย่ใู นกลุ่มประชากรท่ี ไมม่ ีอาชีพทช่ี ัดเจน มรี ายรับที่ไมค่ งท่ี หรอื ผู้กู้ท่ีเป็นผู้ประกอบการ SMEs ทีไ่ ม่มหี ลกั ทรพั ย์คำ้ ประกัน เพื่อมารองรับการกู้เงนิ จากสถาบันการเงนิ 4. กระบวนการอนมุ ตั สิ ินเชื่อจากสถาบนั การเงินในปัจจบุ นั มีประสิทธิภาพทตี่ ำ่ และใช้ระยะเวลาการ พจิ ารณาและอนุมัติค่อนขา้ งนาน ในหลายกรณีผกู้ ู้ใช้เวลาในการรออนุมตั ิสินเชือ่ มากกว่า 1 - 2 อาทิตยแ์ ละไมส่ ามารถคาดเดาได้อย่างชัดเจนว่าจะได้รบั การอนมุ ตั หิ รอื ไม่ ดว้ ยเง่ือนไขใด ทำใหเ้ กดิ ปญั หาอยู่บ่อยคร้ังทผี่ กู้ รู้ อการอนมุ ตั ิ แล้วสุดทา้ ยพบว่าการกู้เงินของตนเองไมไ่ ดร้ บั การอนมุ ัติ 5. ผบู้ ริโภคในปจั จุบนั ที่เป็นเจเนเรชน่ั ใหม่ มแี นวโนม้ ที่จะต้องการความเป็นปจั เจกบคุ คลท่ีสูง ตอ้ งการ ความสามารถทจี่ ะเลือกกำหนดระดับความเส่ียงที่ตนเองรบั ได้ ต้องการความสามารถทจ่ี ะเลอื กระดบั ผลตอบแทนที่ตนเองต้องการ ดงั น้นั ผลิตภัณฑ์การฝากเงนิ แบบในปัจจุบนั ทไี่ มไ่ ดเ้ ปิดโอกาสใหผ้ ูฝ้ าก เงินสามารถกำหนดทิศทางตา่ งๆไดเ้ อง จึงมีความนา่ สนใจลดนอ้ ยลง 6. ผู้บรโิ ภคบางรายเรม่ิ มีการตั้งคำถามถึงความสามารถของธนาคารในการบริหารความเส่ียง และ วเิ คราะห์ความเส่ียงการผิดนดั ชำระหนีข้ องลูกหน้ี เพราะทุกๆครง้ั ท่เี กิดวิกฤติการเงินปัญหาหนง่ึ ทีม่ กั เกดิ ขึ้นคือธนาคารหลายรายต้องประสบภาวะขาดทุนจากหนเ้ี สยี ท่เี กิดข้นึ ดังนั้งผู้บรโิ ภคเริม่ มองหาผู้ ให้บรกิ ารทางการเงินรายใหม่ทีม่ กี ารนำเทคโนโลยหี รือการวิเคราะห์ความเสย่ี งของผูก้ ูท้ ี่มคี วาม แม่นยำกว่าสถาบันการเงนิ ในปัจจบุ นั 60

ปจั จัยต่างๆเหล่านค้ี ือ Pain points หรอื จุดวิกฤติท่ีผู้ใหบ้ รกิ าร Fintech หลายรายพยายามแก้ไขและ นำเสนอรปู แบบผลติ ภัณฑ์แบบใหม่ๆ ให้กับผบู้ ริโภค อยา่ งไรกต็ าม เพื่อให้สามารถทำความเข้าใจรปู แบบผลติ ภัณฑข์ อง Fintech ด้านการให้สินเช่ืออยา่ ง ถูกต้อง จะต้องมีการทำความเขา้ ใจกระบวนการขอสนิ เช่ือจากสถาบนั การเงินแบบดั้งเดิมก่อน ซง่ึ หลกั การพจิ ารณา อนุมัตสิ ินเชือ่ ที่ใช้อยใู่ นปัจจุบันน้นั มีอยดู่ ้วยกัน 2 รูปแบบ (Koch & MacDonald, 2014) ได้แก่ 1. Transaction lending model Transaction lending model เป็นรปู แบบการอนุมัตสิ ินเชอื่ ที่เน้นความรวดเรว็ ในการอนุมตั ิ และเน้น ปรมิ าณสินเชือ่ ท่ีจะอนุมัติ ดงั นนั้ การให้สนิ เช่อื ในลักษณะนี้ จะเป็นการกำหนดสัญญาเงินกูม้ าตรฐาน (Standardized contract) ท่ีทง้ั พนักงานขายและผู้วเิ คราะห์สินเชื่อเข้าใจสญั ญาเงนิ กู้ และรับทราบว่าผูก้ ู้ควรมี ข้อมูล พฤติกรรมอย่างไร จึงจะสามารถผ่านการอนุมตั สิ นิ เชื่อได้ ตัวแบบท่ใี ช้ในการประเมินความเสี่ยงของผู้กู้ และการคัดเลอื กผกู้ ู้เพื่อการอนุมัตสิ ินเชือ่ น้ันมกั จะใชต้ วั แบบ ที่เรียกว่า Credit scoring model เป็นหลกั ท่ีมีการกำหนดประเภทของข้อมลู สดั สว่ นการให้นำ้ หนกั ข้อมูลแต่ละ ประเภท และเง่ือนไขของคะแนนตามพฤตกิ รรมของผกู้ ู้ ดังตัวอยา่ งในรูปท่ี 4.1 รูปท่ี 4.1 โครงสรา้ ง Credit scoring model ท่วั ไป New credit 15% 10% Types of credit 10% Amounts Owed Payment history 35% 30% Length of credit history Source: Koch T. , MacDonald, Edwards, & Duran (2014) แนวคดิ การปล่อยกู้ของ Transaction-based lending น้ี ถึงแมจ้ ะทำให้ธนาคารสามารถอนุมัติสนิ เช่ือได้ อยา่ งรวดเร็วและเขา้ ถึงประชาชนเป็นวงกวา้ งได้ง่าย แต่ก็มีข้อจำกดั อยู่มาก เพราะการอนุมัตสิ ินเช่อื ในลกั ษณะนี้จะ 61

ยึดขอ้ มูลตาม Scoring model เป็นสำคญั หากผู้กไู้ มม่ ขี ้อมลู ในดา้ นใดทเ่ี พียงพอ และไมผ่ ่านเกณฑ์ของธนาคารก็ จะทำให้ผู้กู้ไม่สามารถไดร้ บั การอนุมตั ิสนิ เชื่อจากธนาคารไดเ้ ลย ถึงแม้ในบางครัง้ ผู้กเู้ หล่านมี้ ีความสามารถในการ ชำระหน้ที ่ีดมี ากก็ตาม ยง่ิ ไปกวา่ นน้ั การยดึ ติดกับ Scoring model ท่ใี ชข้ ้อมูลความเป็นหน้ขี องผ้กู ู้ในอดีตมาประเมนิ จะทำให้ ธนาคารมแี นวโนม้ ใหส้ นิ เช่อื กับผ้กู ทู้ ่มี ปี ระวัติการใช้เงินกู้อย่างเปน็ ประจำ เพราะธนาคารสามารถประเมนิ พฤติกรรมการชำระหนข้ี องผู้กไู้ ด้ ในขณะทผ่ี กู้ ู้ท่ไี ม่เคยมีการกเู้ งินมาก่อน (No bereau record) หรอื ผู้กู้ทมี่ ขี ้อมูล นอ้ ย (Thin file) จะไมส่ ามารถได้รับการอนุมัติไดโ้ ดยง่าย อย่างไรก็ตามการปล่อยกใู้ นลักษณะ Transaction-based lending นี้มกั จะใช้กบั การให้สินเชอ่ื สว่ น บุคคล เชน่ บัตรเครดิต สนิ เชอื่ สว่ นบุคคลแบบไมม่ สี นิ ทรพั ย์คำ้ ประกนั หรือเช็คสง่ั จา่ ยล่วงหนา้ เป็นตน้ เพื่อใหเ้ กิด ความรวดเร็วในการขายผลิตภณั ฑ์ และเพือ่ ให้เปน็ มาตรฐานสำหรับนกั การขายในการเสนอเง่อื นไขใหก้ ับผู้บรโิ ภค 2. Relationship lending model Relationship lending model คืออีกรปู แบบหน่งึ ของการอนุมตั ิสินเชื่อที่มุ่งเน้นการสรา้ งความสมั พนั ธ์ ระหวา่ งธนาคารและผู้กู้ โดยธนาคารจะประเมินความสมั พันธ์ของผกู้ ู้ที่มีกับธนาคารผา่ นพฤติกรรมการใชบ้ ริการ ทางการเงินในชอ่ งทางต่างๆกับธนาคาร เช่น พฤตกิ รรมการใช้ผลิตภณั ฑเ์ งนิ ฝาก การใช้บัตรเครดติ และการซ้ือ ผลิตภณั ฑ์เพ่ือการลงทุนอืน่ ๆ เชน่ กองทุนรวมหรือประกนั เป็นต้น เม่ือธนาคารได้เห็นพฤติกรรมของผกู้ ู้และมูลค่ายอดเงนิ ที่ผู้กมู้ กี ับธนาคารในช่องทางต่างๆ ธนาคารจะ สามารถประเมินมูลค่าทรัพย์สนิ ของผู้กู้ได้อย่างแม่นยำมากยิ่งข้นึ จนนำมาสูก่ ารประเมนิ อนมุ ัติสินเชื่อให้กบั ผู้กู้ โดย ลักษณะของสัญญาการกู้เงินก็จะมีความแตกต่างกนั ขน้ึ อยู่กับศักยภาพการชำระหน้ีและเงื่อนไขเฉพาะตวั ของผู้กู้ ความสัมพนั ธ์ระหวา่ งธนาคารและผกู้ นู้ ี้ บางคร้งั รวมไปถึงการประเมนิ ความสัมพันธส์ ว่ นบุคคลระหวา่ ง นายธนาคารและผูก้ ู้ ว่าผู้กู้มลี ักษณะนิสัย พฤติกรรมและทัศนคติอยา่ งไรในด้านตา่ งๆ อย่างไรก็ตามการอนุมัติ สนิ เชอ่ื ดว้ ยวิธีแบบ Relationship-based lending น้ีจะใช้เวลาคอ่ นขา้ งนาน เพราะตอ้ งผา่ นกระบวนการอนุมัติ สินเชือ่ และคณะกรรมการหลายข้นั ตอน เพ่อื ยนื ยนั และสอบถามว่าผ้กู จู้ ะสามารถกู้เงินและชำระหนี้สนิ ได้ตาม กำหนดเวลา และเงื่อนไขทก่ี ำหนดหรือไม่ 62

ดงั นั้นการอนุมตั ิสนิ เชอ่ื ในรูปแบบน้ี ในบางครั้งทำใหเ้ กิดข้อคำถามจากผกู้ ู้ถึงความความโปรง่ ใสของการ อนมุ ตั สิ ินเชอ่ื ว่ามีมากน้อยเพียงใด และบางครงั้ เงื่อนไขสัญญาเงนิ กู้อาจจะแตกต่างกันออกไประหว่างบุคคลทงั้ ๆที่ ผกู้ ู้มคี ณุ ภาพ และความเสย่ี งในการชำระหนี้ทีใ่ กลเ้ คยี งกัน การอนมุ ัติสินเชอื่ ในลักษณะ Relationship-based lending นม้ี กั จะใชก้ ับการกเู้ งินของบรษิ ัท (Commercial lending) ทั้งระยะส้นั และระยะยาว และการใหส้ ินเชอื่ กับบคุ คลธรรมดาในบางกรณีทผ่ี ้กู มู้ ีข้อมลู ใน การประเมนิ ทนี่ ้อย ผใู้ ห้บริการทางการเงินรายใหม่ในผลติ ภณั ฑด์ า้ นสนิ เชือ่ จากปญั หาที่กล่าวมาขา้ งต้น ส่งผลให้ผูใ้ ห้บรกิ าร Fintech ทีค่ ิดคน้ ผลิตภัณฑแ์ ละบริการดา้ นการให้ สนิ เชอื่ มแี นวทางท่สี ำคญั 3 ด้านได้แก่ 1) มงุ่ เนน้ ในการเพ่มิ ประเภทของข้อมูลแบบใหม่ๆ (Alternative information) เพื่อประเมนิ ความเสย่ี งในการชำระหนี้ของผู้กู้ 2) มุ่งเนน้ ในดา้ นของการปรบั ปรงุ กระบวนการการ อนมุ ตั ิสินเชอ่ื ให้มีความรวดเร็วและมคี วามโปร่งใส่มากยิง่ ข้ึน และ 3) ในด้านของการเปลี่ยนวธิ ีในการใหส้ นิ เช่ือใหม่ โดยดำเนนิ การในลักษณะของ Platform เช่อื มโยงระหวา่ งผกู้ แู้ ละผู้ปล่อยกู้ โดยรปู แบบการแขง่ ขันของ Fintech ในดา้ นการใหส้ นิ เช่อื สามารถสรปุ ได้ดงั นี้ 1. การนำเสนอ P2P lending platform P2P lending platform คือการนำเสนอช่องทางในการเป็นตัวกลางในการจบั ครู่ ะหวา่ งผู้กูแ้ ละผู้ใหก้ ู้ โดยตรง โดยผใู้ ห้บริการไม่ไดเ้ ป็นผู้ปลอ่ ยกูแ้ ละไม่ไดเ้ ปน็ ผู้รับฝากเงนิ แต่เป็นผู้สร้าง Platform เพื่อเปน็ ช่องทางให้ ผู้กู้กบั ผ้ปู ลอ่ ยกไู้ ด้พบกนั ลักษณะของ Platform น้นั ส่วนใหญ่ ผกู้ ้จู ะตอ้ งกรอกใบสมัครยนื ยันแสดงตัวตัว เพื่อให้ Platform สามารถทำกระบวนการ Know Your Customer (KYC) กับผู้กู้ แลว้ จงึ นำจดุ ประสงค์การกู้เงนิ จำนวนเงินท่ี ต้องการกเู้ งิน และระยะเวลาการกูเ้ งนิ ไปประกาศลงบน Platform ซง่ึ ปกตแิ ล้ว Platform จะไม่เปิดเผยตวั ตนของ ผกู้ ูใ้ หก้ ับผูป้ ล่อยกู้ เพราะถือว่าหน้าท่ีในการยนื ยนั ตัวตนและการติดตามทวงหนี้คือหนา้ ที่หลักของ Platform อยา่ งไรกด็ ี หาก P2P lending platform เป็นเพียงช่องทางที่ใหผ้ ปู้ ลอ่ ยกู้เลอื กผู้กู้ทมี่ ีวตั ถุประสงค์การกู้ท่ี ตนเองพึงพอใจเท่านน้ั การปลอ่ ยก้คู งจะไม่สามารถเกดิ ขน้ึ ได้งา่ ย เพราะผปู้ ล่อยก้จู ะมกี ารต้ังคำถามถงึ ความเสย่ี ง ในการผดิ นดั ชำระหนี้ของผู้กู้ และผ้ปู ล่อยกู้จะไม่สามารถประเมนิ ไดว้ ่าควรจะปล่อยกทู้ ่ีระดับอัตราดอกเบี้ยใด 63

ดงั นัน้ นอกจาก P2P lending platform จะนำข้อมลู การกู้เงินของผู้กูแ้ ต่ละรายมาให้ผปู้ ล่อยกเู้ ลือกแลว้ นั้น ผู้ ให้บรกิ าร Platform จะต้องมีการประเมนิ ความเส่ียงในการผิดนัดชำระหนี้ของผกู้ ้แู ตล่ ะรายผา่ น Credit Scoring model ที่ Platform คิดค้นข้ึนด้วย การประเมนิ ความเสี่ยงการผดิ นัดชำระหนน้ี ี้ Platform มกั จะกำหนดเปน็ คะแนน หรอื Credit rating เพือ่ ให้ผปู้ ล่อยกู้ไดร้ บั ทราบวา่ ผู้กูแ้ ต่ละรายมีความเส่ยี งระดับใด และ Platform จะมกี ารกำหนดอัตราดอกเบ้ียท่ี เหมาะสมสำหรบั ผู้กู้ในแตล่ ะระดับ ซึ่งจะชว่ ยให้ผู้ปล่อยกู้สามารถเลือกสัญญาเงนิ กู้ทีต่ นเองต้องการได้อย่าง สะดวกสบายและรวดเร็ว นอกจากนี้ P2P lending platform ส่วนใหญม่ ักจะกำหนดสญั ญาการกู้เงินให้มีความเป็นมาตรฐาน (Standard contracts) โดยอาจมรี ูปแบบสญั ญาเพยี ง 2-5 รูปแบบ เพือ่ ให้ทัง้ ผู้กแู้ ละผู้ให้กู้สามารถเข้าใจสญั ญาได้ โดยง่าย และอำนวยความสะดวกในการกเู้ งินและการตัดสินใจปลอ่ ยกู้ รปู แบบของ P2P lending platform จึงสามารถสรุปได้ดังรูปท่ี 4.2 ซีง่ เปน็ รปู แบบ P2P lending platform ในสหรฐั อเมริกา กลา่ วคือ เมอื่ ผู้ปล่อยกูเ้ ลือกปล่อยกู้กบั สัญญาเงินกู้ใด แท้จริงแลว้ น้นั ผปู้ ลอ่ ยกไู้ ม่ได้ทำ สัญญาปลอ่ ยก้รู ายบุคคลกับผ้กู ู้ แตจ่ ะทำในลักษณะการซื้อหนว่ ยลงทนุ ในสัญญาเงินกู้ (Promisorry note) กับ ธนาคารที่เป็นพันธมิตรกบั P2P lending platform ดงั น้ัน ผู้ทีท่ ำสญั ญาการปลอ่ ยกู้กับผู้กคู้ ือธนาคารไม่ใชผ่ ู้ปลอ่ ย กู้ โดยธนาคารจะนำสญั ญาเงินกู้น้นั มาขายให้แก่ผูป้ ล่อยกู้อีกทอดหนึง่ อย่างไรก็ตาม ธนาคารจะทำสญั ญาปล่อยกู้ ใหก้ ับผ้กู รู้ ายใดก็ต่อเมื่อมีผปู้ ล่อยกูใ้ น Platform ทแ่ี สดงความจำนงในการปลอ่ ยกใู้ หก้ ับผู้กู้รายนั้นจนสำเรจ็ กอ่ น ธนาคารจงึ จะทำสัญญาปลอ่ ยกู้ให้กับผู้กรู้ ายนนั้ การออกแบบการปล่อยกใู้ ห้อยใู่ นรปู ของหน่วยลงทุนในลกั ษณะ Promissory note ส่งผลให้ผู้ปลอ่ ยกู้แต่ ละรายไมต่ ้องปล่อยกู้ดว้ ยเงินตัวเองเตม็ จำนวนกับผู้กรู้ ายใดรายหน่ึง แตส่ ามารถบรหิ ารความเสย่ี งในการปลอ่ ยกู้ ผ่านการกระจายความเสยี่ งในการซื้อหน่วยลงทนุ จากผกู้ หู้ ลายๆ รายทมี่ คี วามเสี่ยงในแตล่ ะระดบั ทีต่ นเองพึงพอใจ เชน่ หาก Platform กำหนดให้ 1 หนว่ ยลงทุนมมี ลู ค่าเทา่ กับ 100 บาท ผทู้ ต่ี ้องการก้เู งินจำนวน 1 ลา้ นบาท จะต้องขายหน่วยลงทุนของตนใหเครบทงั้ 10,000 หนว่ ยลงทุนใน Platform ใหไ้ ด้ การกเู้ งนิ นน้ั จึงจะสำเร็จ เมื่อมีการกำหนดหนว่ ยลงทุน บาง Platform ได้มีการสรา้ งตลาดรอง (Secondary market) สำหรับการ ซื้อขายหนว่ ยลงทนุ ดังกลา่ ว เมือ่ มตี ลาดรองสำหรบั การซื้อขายเท่ากับว่าผปู้ ล่อยกู้ไม่จำเป็นต้องรอไดร้ บั เงินต้นคืน ครบทัง้ จำนวนตามกำหนดสญั ญาการกู้เงิน แต่สามารถขายหน่วยลงทนุ ในราคาตลาด ณ ขณะน้นั ให้กบั ผูป้ ล่อยกู้ 64

(นกั ลงทุน) คนอ่นื ได้ ดังน้ันการมตี ลาดรองจงึ เพมิ่ ความสะดวกและทำให้การนำเงนิ มาปล่อยก้ใู น Platform มี ลักษณะคลา้ ยการฝากเงินในธนาคารท่ีสามารถถอนเม่ือไรก็ได้ รปู ท่ี 4.2 โครงสรา้ ง P2P lending platform Source: GAO (2011) ทางดา้ นของความเส่ียงในการผดิ นัดชำระหนน้ี ้นั บาง platform จะมกี ารคิดค่าธรรมเนียมเพม่ิ เตมิ สำหรบั การตดิ ตามทวงหน้แี ละกระบวนการฟ้องรอ้ ง ในขณะท่ีบาง platform มกี ารขายผลติ ภณั ฑค์ ้มุ ครองการผิดนดั ชำระ หนีท้ ผ่ี ปู้ ล่อยกสู้ ามารถจ่ายค่าเบีย้ ประกนั การคุ้มครองนี้ให้แก่ platform ได้ ในประเทศไทยได้มี Fintech ทพ่ี ยายามจะนำเสนอ P2P lending platform หลายแห่ง แตใ่ นช่วงแรก บรกิ ารในลักษณะ P2P lending platform ยงั ไมไ่ ดร้ ับการอนุญาตจากธนาคารแห่งประเทศไทย ซงึ่ อาจมสี าเหตุ มาจากข้อกังวลด้านความเสี่ยงของการผิดนัดชำระหน้ีทส่ี ง่ ผลตอ่ สถานะการเงนิ ของผ้ปู ลอ่ ยกทู้ เ่ี ปน็ นักลงทุนราย ย่อยและขอ้ กงั วลด้านความรู้ความเขา้ ใจของผ้ปู ลอ่ ยกู้ใน Platform ทอ่ี าจไมเ่ ข้าใจถงึ ผลกระทบหากผู้ก้ผู ิดนดั ชำระ หนี้ อยา่ งไรกต็ ามในช่วงเดือน พฤษภาคม พ.ศ. 2562 ธนาคารแห่งประเทศไทยได้ออกประกาศอนุญาตการ ให้บริการในรปู แบบ P2P lending platform ผ่านการให้บรกิ ารใน Regulatory sandbox ของ ธนาคารแหง่ ประเทศไทยเพื่อประเมนิ ว่าธนาคารแหง่ ประเทศไทยจะกำหนดเกณฑ์การกำกับดูแลอยา่ งไรในอนาคตหากบรกิ าร P2P lending platform จะถกู นำเสนออย่างแพร่หลายต่อประชาชน สำหรับรายละเอียดเง่ือนไขที่ ธนาคารแหง่ ประเทศไทยกำหนดไว้เบอ้ื งตน้ ไดแ้ กห่ ากเปน็ การกเู้ พื่ออปุ โภค บริโภค จะต้องไม่เกิน 1.5-5 เทา่ ของรายได้ และหากเปน็ การกู้เพื่อประกอบธุรกิจจะกู้ได้ไม่เกนิ 50 ล้านบาท โดยผู้ 65

ลงทนุ รายย่อยจะลงทุนไดส้ ูงสดุ เพียง 500,000 บาทต่อปีเท่านั้น และเพดานดอกเบีย้ กำหนดไว้ทรี่ ้อยละ 15 ต่อปี (ธนาคารแหง่ ประเทศไทย, 2019) 2. การให้บริการในลกั ษณะ Marketplace lending การใหบ้ รกิ ารอกี รปู แบบหนง่ึ ที่เข้ามาแข่งขนั ในอตุ สาหกรรมการให้สนิ เช่อื คอื การทผ่ี ู้ประกอบการใน อุตสาหกรรมอื่นๆเชน่ ร้านคา้ ปลกี หรือบรษิ ัทผลิตสนิ คา้ ต่างๆ หนั มาใหค้ วามสนใจใหส้ ินเชื่อกับลูกค้าของตน เนอื่ งจากผู้ประกอบการสามารถเขา้ ถึงข้อมลู หรือเรียนรู้พฤติกรรมของลกู ค้าของตน จนทำให้ผปู้ ระกอบการรายนั้น สามารถวิเคราะห์ความเสยี่ งในการชำระหนข้ี องผ้กู ู้ได้อย่างแม่นยำและรวดเร็ว ตัวอย่างของผใู้ หบ้ รกิ ารในอุตสาหกรรมอ่ืนทห่ี ันมาเพ่มิ บริการดา้ นสินเช่ือแก่ลูกคา้ คือ ผใู้ ห้บริการท่ีเป็น e- Commerce platform หรอื Payment platform เพราะผ้ใู หบ้ ริการเหล่าน้ีสามารถเขา้ ถงึ ข้อมลู พฤตกิ รรมการใช้ จา่ ยเงนิ ของลูกค้าใน Platform ของตนว่ามีพฤติกรรมอยา่ งไร และสามารถประเมินความนิยมของสนิ ค้าของผู้ที่นำ สนิ ค้ามาขายผ่าน Platform ของตนว่าไดร้ บั ความนิยมและมีกระแสเงนิ สดทม่ี ่ันคงหรอื ไม่ นอกจากน้ี หาก e- commerce platform อำนวยความสะดวกดา้ นการขนสง่ และจัดเกบ็ สนิ ค้า (Warehouse and logistics) ใหแ้ ก่ ผู้ขายสนิ คา้ ดว้ ยกจ็ ะยิ่งทำให้ ผู้ใหบ้ รกิ ารรบั รู้ระดบั การสตอ๊ คสนิ คา้ ของผู้ขายสินคา้ แต่ละราย นอกจากนก้ี ารมรี ะบบชำระเงินสำหรบั การซือ้ ขายสนิ คา้ และบริการผา่ น e-commerce Platform ยงั ส่งผลให้ผใู้ ห้บริการสามารถเข้าถงึ กระแสเงนิ สดของรา้ นคา้ ไดโ้ ดยตรง ผ้ใู ห้บรกิ ารสามารถตดั เงินจากการขายสินค้า และบรกิ ารเพือ่ มาชำระหนี้ได้ทนั ที ดังนนั้ e-commerce platform เหลา่ น้ีจงึ มคี วามไดเ้ ปรียบสถาบันการเงิน แบบด้ังเดิมอยา่ งมาก สามารถอนุมัติปลอ่ ยกู้ให้แก่ผู้ประกอบการทีข่ ายของใน platform ของตนเองได้อย่าง รวดเรว็ ด้วยอัตราดอกเบ้ียทถี่ ูกกว่าธนาคารพาณิชย์ ตัวอยา่ งของ e-Commerce platform ทีใ่ หบ้ รกิ ารสินเชือ่ แสดงในรูปท่ี 4.3 ในปัจจบุ ันผใู้ หบ้ รกิ าร platform ทไี่ ดร้ บั ความนยิ มเหล่านี้ ได้ยกระดับการประเมินสนิ เชื่อของตนเองจน นำมาส่กู ารสร้าง credit scoring ของผใู้ ช้งานทุกคนใน platform วา่ มคี ะแนนอยา่ งไรในแต่ละด้าน ดงั แสดงในรูป ที่ 4.4 และคะแนนเหลา่ นี้ ได้ถกู นำมาเชอ่ื มโยงเข้ากับสิทธิในการดำรงชวี ิตประจำวนั ด้านอ่ืนๆ ท่ีอย่นู อกเหนอื จาก Platform ดงั กล่าวดว้ ย เชน่ ในช่วงเทศกาลตรุษจนี ในปี ค.ศ. 2019 พบว่าผทู้ ี่ไดร้ ับ Score ทส่ี ูงจาก Alibaba platform สามารถไดส้ ทิ ธพิ เิ ศษในการเลือกทีน่ ัง่ หรือการซ้ือตว๋ั พเิ ศษตา่ งๆ ได้ (Ma, 2018) 66

รปู ที่ 4.3 ลกั ษณะของผลิตภณั ฑด์ า้ นสินเชื่อทใี่ หบ้ รกิ ารผ่าน e-commerce platform Source: Deloitte (2015) รูปที่ 4.4 Social credit scoring model Source: Ales (2019) สำหรบั ในประเทศไทย ธนาคารแห่งประเทศไทยได้มีการอนุญาตให้ธนาคารพาณิชยส์ ามารถนำเสนอ บริการในลักษณะ e-marketplace platform หรอื การสร้างตลาดออนไลนซ์ ้ือขายสนิ ค้าผา่ น Mobile banking ของแต่ละธนาคาร (ธนาคารแห่งประเทศไทย, 2018) ซง่ึ ถือเปน็ กลไกหนึ่งทีจ่ ะเปดิ โอกาสให้ธนาคารพาณชิ ย์ สามารถเข้าถึงข้อมูลของประชาชนทง้ั ฝงั่ ผู้บริโภค และผ้ขู ายสินค้า เพอ่ื ช่วยให้ธนาคารพาณิชยใ์ นประเทศสามารถ แข่งขันไดก้ บั e-commerce platform อ่ืนๆในด้านของการให้สนิ เชอี่ ได้อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ โดยธนาคารแห่ง 67

ประเทศไทยได้ออกเกณฑใ์ ห้ธนาคารพาณชิ ย์ดำเนินธรุ กจิ ให้สนิ เชือ่ (Lending) โดยถอื เป็นบรกิ ารหน่ึงท่สี ามารถ ให้บรกิ ารผา่ นช่องทางดังกล่าวได้ 3. ผใู้ หบ้ ริการท่เี น้น Big data – Information-based lending ผู้ให้บริการ fintech บางรายมุ่งหวังท่จี ะปรับปรุงระยะเวลาในการอนมุ ัติสินเชือ่ และเพม่ิ โอกาสในการกู้ เงินของผู้ก้ทู ่ีไม่สามารถเขา้ ถึงเงินก้จู ากสถาบันการเงนิ แบบด้งั เดิม เน่อื งจากสถาบันการเงินไม่มีขอ้ มลู หลกั ฐานท่ี เพยี งพอในการประเมนิ ความเส่ยี งในการชำระหนี้ของผู้กู้ Fintech เหลา่ นี้ จะเช่ือมโยงฐานขอ้ มลู จากหลายแหล่งเข้าด้วยกนั ทง้ั ทเ่ี ป็นข้อมูล online และข้อมลู offline เพื่อมาประมวลผล แลว้ อนมุ ตั ิสนิ เชื่อดว้ ยความรวดเรว็ โดย Fintech ทมี่ ชี ื่อเสียงในการนำข้อมลู จาก ช่องทางตา่ งๆ มาประเมินความเส่ียงของผกู้ แู้ ละอนุมัตสิ ินเชอ่ื อยา่ งรวดเร็วคอื Kabbage ท่สี ามารถอนมุ ัตสิ ินเชื่อ โดยใชเ้ วลาเพียงไม่กน่ี าที ตามรายละเอยี ดดังรปู ที่ 4.5 รปู ท่ี 4.5 ตัวอย่างผลิตภัณฑข์ อง Kabbage เปรยี บเทยี บกบั สนิ เชอื่ จากสถาบนั การเงนิ ทว่ั ไป Source: Kabbage (2019) ความเร็วในการอนมุ ตั ิสนิ เชื่อนไ้ี ม่ได้มาจากการเน้นปริมาณจำนวนสินเชอ่ื ที่ปลอ่ ยเพ่ือมาถัวเฉลีย่ ลดความ เสีย่ งของการผิดนดั ชำระหนี้ แต่มาจากการประเมินความเสีย่ งในการชำระหนี้ของผู้กูท้ ่ีแทจ้ รงิ โดยปัจจบุ นั มี 68

สถาบนั การเงินแบบดง้ั เดิมหลายรายตัดสนิ ใจร่วมเปน็ พนั ธมิตรกับ Kabbage เพ่ือนำ Credit model มาใชก้ บั ลูกค้าของตน เชน่ Alibaba, Santander และ Scotia Bank เป็นต้น สำหรับรายละเอยี ดของประเภทขอ้ มูลใหม่ๆ (Alternative information) ที่ Fintech หลายรายเลอื กใช้ เพอื่ นำมาวิเคราะหค์ วามเสย่ี งในการกเู้ งนิ ของผกู้ ู้ สามารถสรุปไดด้ ังรปู ที่ 4.6 โดยตัวอยา่ งและรายละเอยี ดของ ข้อมลู แตล่ ะดา้ นสามารถจำแนกไดด้ ังน้ี รูปที่ 4.6 ตัวอยา่ งขอ้ มลู Alternative data สำหรบั การประเมนิ สนิ เช่อื Source: Rieke (2014) 3.1 ขอ้ มลู การใช้โทรศัพท์มือถือ ผใู้ หบ้ รกิ ารบางรายสร้างความเช่ือมโยงของความน่าจะเป็นในการผิดนัดชำระหนก้ี ับพฤติกรรมการใช้ โทรศัพท์มอื ถือ เชน่ เกษตรกรทม่ี กี ารเขา้ ใช้ Website หรือ Application ท่เี ก่ียวข้องกับการทำนาย 69

สภาวะอากาศ หรือข้อมลู ข่าวสารด้านการเพาะปลกู จะมีแนวโน้มทีจ่ ะมผี ลผลติ จากการทำ เกษตรกรรมท่ดี ี และสามารถลดความเสย่ี งในการผิดนดั ชำระหนไ้ี ด้ เป็นต้น ซงึ่ ขอ้ มลู การเข้าใช้ อนิ เตอร์เน็ต เหลา่ นี้เปน็ ข้อมูลทีบ่ รษิ ัทโทรคมนาคมสามารถเรยี กดูได้ ในขณะที่ Fintech บางรายพยายามสร้างความเชื่อมโยงของพฤติกรรมการโทรศพั ท์ การสง่ ขอ้ ความ และการเติมเงินค่าโทรศัพท์ กับความเส่ียงในการชำระหนี้ เช่น ผู้ท่ีไมค่ ่อยโทรศัพทใ์ นชว่ ง 9.00 น. ถงึ 17.00 น. อาจเปน็ บคุ คลท่มี ีงานประจำ มีรายไดเ้ พื่อชำระหน้ีท่ีชดั เจน หรอื ในกรณีทผี่ ู้ที่ชอบ โทรศพั ทห์ าผู้อ่ืนก่อน และโทรในระยะเวลานาน มักจะสัมพนั ธ์กับความเสีย่ งในการชำระหนี้ที่ต่ำเป็น ตน้ (McEvoy, 2015) 3.2 ขอ้ มลู การชำระค่าสาธารณูปโภค ข้อมลู การใช้บรกิ ารสาธารณูปโภคถอื เปน็ ข้อมลู พนื้ ฐานที่สามารถนำมาประเมินความเสี่ยงในการชำระ หนี้ไดอ้ ย่างงา่ ย เพราะสามารถประเมนิ ได้ว่ามยี อดบลิ ท่ีชำระตรงเวลา และชำระล่าชา้ มากนอ้ ย เพยี งใด ขอ้ มลู การใชจ้ า่ ยน้ีรวมไปถงึ ข้อมลู การชำระคา่ บริการโทรศัพทม์ ือถือด้วย ซึ่ง Fintech เจา้ หน่งึ ได้พบ ความสัมพนั ธว์ ่าการเบย้ี วหนช้ี ำระคา่ โทรศัพท์มอื ถือทำใหโ้ อกาสในการผิดนัดชำระหน้จี ากสัญญา เงินก้เู พ่ิมขึน้ ถงึ 60% (Baer, Goland, & Schiff, 2012) 3.3 ขอ้ มูลการดำเนินธรุ กจิ กบั Suppliers หรอื ข้อมูลการใช้จา่ ย ข้อมูลการซื้อขายวัตถุดิบกบั Suppliers และเงื่อนไขสัญญาการชำระเงนิ ต่างๆ กับ Suppliers สามารถนำมาคาดการณค์ วามเสยี่ งในการชำระหน้ีของผูป้ ระกอบการ SMEs ได้ โดย McKinsey พบว่าข้อมลู เหล่าน้มี ี Gini Coefficient อย่ใู นช่วง 35 ซงึ่ เป็นระดับทใ่ี กลเ้ คียงกับตวั แปรอน่ื ๆ ทใี่ ช้ใน Credit scoring model มาตรฐานทว่ั ไป (Baer, Goland, & Schiff, 2012) นอกจากนี้ข้อมูลการซื้อสนิ ค้าต่างๆ ของผู้บรโิ ภคผา่ นชอ่ งทางดจิ ิตอล ท่มี ีการบนั ทึกรายการใชจ้ ่ายยัง สามารถนำมาคาดการณ์ความสามารถในการชำระหนี้ได้ เชน่ หากบุคคลหนึ่งชอบซ้ือวิตามิน อาหาร เสรมิ และสนิ ค้าอุปโภคต่างๆทเี่ กี่ยวข้องกับการรักษาสขุ ภาพ จะมีแนวโนม้ ผดิ นัดชำระหนี้ที่ต่ำ หรือ ข้อมลู พฤติกรรมการเติมนำ้ มันรถยนต์ชว่ งเทศกาลว่าหากมีการเตมิ น้ำมนั ในชว่ งเรม่ิ ต้นการเดินทาง 70

จะมคี วามเส่ยี งในการผดิ นัดชำระหน้ที ่ตี ำ่ กวา่ พฤติกรรมการเตบิ นำ้ มันระหวา่ งเทศกาล เปน็ ตน้ (Carroll & Rehmani, 2017) 3.4 ข้อมูลการใช้ Social network ขอ้ มูลการคอมเมน้ ต์ การโพสรปู ภาพ หรือการ check-in ในสถานท่ีต่างๆ เป็นขอ้ มูลที่ถูกจดั เกบ็ ไว้ใน Social network platform ซึ่งสามารถนำมาวเิ คราะห์หาความสัมพันธ์กับความเสย่ี งในการชำระหนี้ ได้ ซงึ่ สอดคล้องกบั ความพยายามในการเขา้ ใจทัศนคติและนสิ ยั ของผูก้ ู้ หรือทีเ่ รียกว่า Characteristics วา่ ผกู้ ้เู ป็นคนทีม่ นี สิ ัยซอื่ ตรง จรงิ ใจ หรอื มวี นิ ยั ทางการเงินอย่างไร 3.5 ข้อมลู จากแบบสอบถามทศั นคติ ข้อมลู การตอบแบบสอบถามดา้ นทัศนคตินไี้ ด้มกี ารใช้อยา่ งแพร่หลายสำหรับการเขา้ รบั สมคั รงาน เพอ่ื ประเมินความสามารถ ความรู้ ทัศนคติ และพฤติกรรมนิสยั ของผู้สมคั รงาน แต่ไดม้ ี Fintech บาง รายไดน้ ำแบบสอบถาม Psychometric test มาใชเ้ พอ่ื ประเมนิ ความเส่ยี งของผกู้ ู้ ในกรณที ่ผี กู้ ู้ไมม่ ี ขอ้ มลู ด้านการเงนิ เพียงพอ (McEvoy, 2015) 3.6 ข้อมลู จากการกรอกใบสมัครออนไลน์ (Clickstream data) ข้อมลู การกรอกใบสมัครออนไลน์นี้ไม่ไดห้ มายถงึ ข้อมลู เน้ือความทีผ่ ู้ก้กู รอกในใบสมคั ร แต่หมายถึง พฤติกรรมการกรอกใบสมัครของผู้กวู้ า่ มีพฤติกรรมอยา่ งไร เชน่ พฤตกิ รรมการเลอื กใช้ตัวอักษรเพ่อื กรอกใบสมคั ร (ภาษาอังกฤษตัวเล็กหรอื ตวั ใหญ)่ พฤติกรรมการเล่อื นใบสมคั รไปยังหนา้ ตา่ งๆ ระยะเวลาท่ใี ช้ในการอ่านเง่ือนไขข้อความต่างๆในใบสมคั ร ตา่ งเปน็ ข้อมลู ที่มีการจัดเก็บไดห้ ากมกี าร กรอกใบสมคั รผา่ น Mobile application หรอื Web browser หากผู้กรอกใบสมัครขอสินเชื่อใชเ้ วลาในการอา่ นเงื่อนไขสญั ญาการกเู้ งินเปน็ เวลานาน หรือมกี ารพมิ พ์ ขอ้ ความเพื่อตอบคำถามตา่ งๆ อยา่ งละเอยี ดจะเป็นผูท้ ีม่ ีความเสยี่ งในการชำระหนีท้ ่ีตำ่ ข้อมูล Clickstream data นคี้ ือขอ้ มูลที่เกดิ ขนึ้ ใหมเ่ ม่ือไม่นานมานี้ และใช้อยา่ งมากใน Social network platform เพ่ือพจิ ารณาว่าผู้ใชง้ านเล่อื น news feed ไปอ่านข้อความใดบ้าง โฆษณาทีเ่ กย่ี วข้องกบั เนอ้ื หาดงั กลา่ วกจ็ ะขึ้นมาให้ผู้ใชง้ านนั้นเหน็ เปน็ ประจำ (Yang, Zhang, Guo, Zhao, & Dai, 2018) 71

อย่างไรก็ตามความสามารถในการวเิ คราะห์ความเสย่ี งในการชำระหน้ีของผู้กู้ดว้ ยข้อมูลแบบใหมๆ่ เหลา่ น้ี มีประเด็นท่ีตอ้ งพิจารณาถึงความเหมาะสมและความแมน่ ยำทส่ี ามารสรุปไดด้ ังน้ี 1. ความเปน็ ส่วนตวั ของผบู้ ริโภค เนื่องจากในบางคร้ังขอ้ มูลตา่ งๆ เหลา่ น้ีเปน็ ขอ้ มลู ทีผ่ ู้บริโภคไม่สามารถรับรู้ ไดว้ า่ ผู้ให้บรกิ าร Fintech นำข้อมูลในมติ ไิ หนมาใชใ้ นการประเมินความเสยี่ งของตน และบางขอ้ มลู เชน่ Clickstream data เป็นข้อมลู ทถี่ กู จดั เกบ็ ไวโ้ ดยไม่ได้มกี ารแจ้งผใู้ ช้งานให้รับทราบหรือยินยอมลว่ งหน้า การใชข้ ้อมลู Alternative data สำหรบั การอนุมตั ิสนิ เชอื่ อยา่ งแพร่หลายในอนาคตนั้นจึงต้องมีการ คำนึงถึง Privacy ของผู้บริโภคร่วมดว้ ย 2. คุณภาพของข้อมูล ในบางครั้งขอ้ มลู ที่ไดร้ ับมาจากแหล่งข้อมูลใหมๆ่ (Alternative sources) เหล่านีอ้ าจ มีคุณภาพท่ีไม่สมำ่ เสมอ หรือมคี วามไมส่ มบรู ณ์ทำให้ผใู้ หบ้ ริการ Fintech หรือสถาบันการเงินทจ่ี ะใช้ ขอ้ มลู เหล่านตี้ ้องทำการ Clean data หรอื ตระหนักถงึ ความไมส่ มบูรณ์เหล่าน้ีด้วย 3. ขอ้ มลู บางประเภททม่ี ีการหาความสมั พนั ธไ์ วเ้ บื้องตน้ แลว้ อาจทำให้ผู้กูม้ กี ารปรับพฤตกิ รรมเพอื่ ให้ได้ คะแนนสูงในประเด็นดงั กลา่ ว ซง่ึ ทำใหก้ ารประเมนิ ความเสี่ยงคลาดเคล่ือนได้ เช่น หากผู้กรอกใบสมัคร ออนไลน์ใช้เวลานานในการอา่ นเงอื่ นไขการกู้เงนิ แลว้ สรุปวา่ จะมีความเส่ียงตำ่ ในการผิดนัดชำระหน้ี แต่ผู้ ขอเงินกรู้ บั รู้ถงึ ความสัมพนั ธน์ ี้จงึ แกลง้ ใช้เวลานานในการอ่านเงือ่ นการกเู้ งิน กจ็ ะเปน็ เทคนคิ การ หลอกลวงข้อมูล ทำให้ Fintech และสถาบันการเงนิ ไม่สามารถประเมินความเสยี่ งของผู้กู้ไดอ้ ยา่ งแม่นยำ เปน็ ต้น 4. เมือ่ มีการใชข้ ้อมูลท่ีหลากหลายมากข้ึนในอนาคต ผ้กู ู้จะไม่สามารถควบคุมได้ว่าข้อมูลที่ธนาคารหรือ Fintech ใชใ้ นการประเมินอนุมัติสินเช่อื น้นั มาจากแหลง่ ใด แนวทางในการอนุมัตสิ นิ เชื่อจะขาดความ โปร่งใสและความสามารถในการชีแ้ จงอธบิ ายจากสถาบนั การเงนิ และ Fintech ทำใหผ้ กู้ ู้ไม่สามารถรู้แน่ ชัดถึงกระบวนการอนุมตั ิสินเชือ่ และเหตผุ ลในการตัดสนิ ใจของธนาคาร และผู้กู้ไมส่ ามารถอธิบายเหตุผลท่ี แทจ้ รงิ ถึงการมีพฤติกรรมบางอยา่ งไดอ้ ย่างชดั เจน เพ่ือลดความกังวลของผอู้ นุมตั ิสนิ เชอื่ 5. ความยากในการอธบิ ายความสมั พนั ธ์ ต้องยอมรับวา่ การวเิ คราะหค์ วามสัมพันธร์ ะหวา่ งข้อมูลใหม่ๆ เหลา่ น้กี บั ความเสีย่ งในการผิดนดั ชำระหนี้น้ัน ใช้แนวทางการวเิ คราะห์ของ Big data analytics ท่ีสว่ น ใหญไ่ ม่ไดเ้ ร่ิมต้นหาความสัมพันธ์จากการมขี ้อสมมตุ ิฐานตามหลกั เหตแุ ละผล (Causality) แตเ่ ป็นการหา ความสัมพนั ธ์ทางสถติ จิ ากการเคล่อื นไหวของตัวแปรต่างๆ ทำให้ความสมั พันธท์ ี่พบบางครัง้ ไมส่ ามารถ อธิบายได้วา่ มาจากเหตผุ ลใด และเปน็ การยากท่จี ะพิสูจนว่าความสัมพันธด์ งั กลา่ วจะเป็นจรงิ ต่อไปใน ระยะยาวหรอื ไม่ 72

6. การใชข้ ้อมูลใหมๆ่ เหล่าน้ี อาจทำให้เกดิ การเหลือ่ มลำ้ ในการเขา้ ถึงสินเช่ือของประชาชนบางกลุ่มได้ จาก เดิมทคี่ วามเหลื่อมลำ้ น้เี กดิ จากการมี Bereau record หรอื ไม่ กลายมาเป็นความเหลื่อมลำ้ ท่เี กิดจาก ความสามารถในการเข้าถงึ บางบรกิ ารบางดา้ นเช่น หากผู้กูไ้ ม่ไดใ้ ช้ Social network เป็นประจำก็อาจจะ ทำให้ Fintech ทใ่ี ช้ขอ้ มลู Social data ไม่สามารถตดั สนิ ใจอนุมัตสิ นิ เช่อื ให้ได้ เป็นตน้ อยา่ งไรก็ตามแนวโน้มของการนำขอ้ มลู ดจิ ติ อลท่ีมีอยู่อยา่ งมากมายในชอ่ งทางต่างๆ มาใช้เพือ่ การอนมุ ัติ สนิ เชื่อนัน้ ทำใหส้ ถาบนั การเงินแบบดัง้ เดมิ หลายแห่งต้องปรบั เปลี่ยนกลยุทธ์ทางธรุ กิจและกระบวนการอนุมัติ สินเชอ่ื ใหม่ ดว้ ยเทคโนโลยใี หม่สำหรบั การทำธรุ กจิ ซง่ึ PwC ได้นำเสนอตวั อย่างหนึ่งของรูปแบบท่ีสถาบันการเงนิ สามารถใช้เพื่อวเิ คราะห์ข้อมูลใหม่ๆ ดงั แสดงในรปู ท่ี 4.7 รปู ท่ี 4.7 ตวั อย่างโครงสร้างการดำเนินธรุ กจิ ของสถาบนั การเงนิ ท่ีเกย่ี วกับการให้สนิ เชือ่ ในยคุ ดจิ ิตอล Source: PwC (2014) 4. ผูใ้ หบ้ ริการการกเู้ งนิ แบบจำเพาะเจาะจง ผู้ใหบ้ ริการ Fintech บางแห่งมีการมุง่ เน้นใหบ้ รกิ ารสินเชื่อแบบจำเพาะเจาะจงในบางด้าน เชน่ การ ให้บริการสนิ เชอ่ื ดา้ น invoice financing หรือ factoring ดังรายละเอียดตามรูปที่ 4.8 ซงึ่ เปน็ ตวั อยา่ งของ Fintech บรษิ ทั หนึ่ง เช่น เมือ่ Suppliers ได้ issue invoice การซื้อสนิ ค้าจากผู้ซื้อ แตต่ ้องการเงินทนุ ในการ ดำเนนิ การผลิต Suppliers สามารถขอก้เู งนิ จากนักลงทุนผ่าน Fintech platform ซง่ึ Fintech platform จะ ประสานงานตามเก็บเงินจากผู้ซ้ือตอ่ ไปเพอ่ื คืนเงนิ ต้นพร้อมดอกเบี้ยใหแ้ ก่นักลงทุน 73

รูปที่ 4.8 ตัวอย่างบริการของ Fintech ท่ใี หบ้ รกิ าร invoice financing Source: WEF (2015) Fintech ท่ใี ห้บรกิ ารเหลา่ นี้ นอกจากจะอำนวยความสะดวกในการอนมุ ัติสนิ เชื่อแลว้ ยังมกี ารนำเสนอ solution สำหรับการบรหิ ารจัดการเงนิ ทนุ หมุนเวยี น (Working capital) ของบรษิ ัทที่มาขอก้เู งนิ ร่วมด้วย หรอื มี ระบบในการบรหิ ารจัดการดา้ นหว่ งโซก่ ารผลิต (supply chain) ตา่ งๆเช่น การจดั ซ้ือวัตถุดิบ การบรหิ ารคลังสนิ คา้ และการบริหารลูกหนีก้ ารค้า เป็นต้น ดงั นั้น Fintech กลุ่มน้คี ือกลุ่มที่มงุ่ เนน้ ด้านการให้ solution แกล่ ูกค้าและมี บริการสินเชอื่ ควบคู่ไปด้วย บทสรุป ในปจั จุบนั ปัญหาของการให้บริการสินเชือ่ ของสถาบันการเงินแบบด้ังเดมิ มหี ลายประเด็นไดแ้ ก่ 1) สว่ น ตา่ งอตั ราดอกเบี้ยทีส่ ูงระหวา่ งเงินกแู้ ละเงนิ ฝาก 2) ความไมโ่ ปร่งใสของวธิ กี ารประเมนิ ความเสยี่ งของผู้ก้แู ละการ กำหนดอัตราดอกเบยี้ เงนิ กทู้ ่ีอาจไม่เปน็ มาตรฐานเดยี วกัน 3) กระบวนการอนมุ ัติสินเชือ่ ท่ีใช้เวลานาน และ 4) ขอ้ จำกัดที่ไม่สามารถใหเ้ งนิ กู้กับทุกกลุ่มประชากรได้ ส่วนหน่งึ ของปัญหาดังกล่าวข้างตน้ เปน็ ผลพวงของการออกแบบระบบการเงนิ ในปัจจุบันที่ตวั กลาง ทางการเงินท่เี รยี กวา่ ธนาคารทำหนา้ ที่รับฝากเงินระยะส้นั และนำไปใหส้ นิ เชอื่ ระยะยาวแกผ่ กู้ ู้ โดยผฝู้ ากเงนิ ไม่ สามารถกำหนดไดว้ ่าเงินท่ีตนเองนำไปฝากนน้ั จะถกู นำไปปล่อยกใู้ ห้กับใคร นอกจากน้ที ฤษฎที างการเงินท่ีใช้ใน 74

การอนมุ ัตสิ นิ เช่ือในปัจจุบันท่ีประกอบดว้ ย 1) Transaction banking model และ 2) Relationship banking model น้ัน เป็นทฤษฎีท่ีทำให้เกดิ ข้อจำกดั ด้านการให้สินเชือ่ หลายประเด็น ยกตัวอย่างเช่น Transaction banking model ทเ่ี นน้ การปล่อยก้ผู ่านสญั ญามาตรฐาน มี Credit scoring ทตี่ ายตวั ทำใหผ้ กู้ ้บู างประเภทท่ีถงึ แม้จะมีความเส่ียงตำ่ อาจไมส่ ามารถเขา้ ถงึ ผลิตภณั ฑก์ ารกเู้ งนิ ได้เพยี ง เพราะไม่มขี ้อมูลทีต่ รงตาม Credit scoring model ของธนาคาร หรอื Relationship banking model ทที่ ำให้ผู้ กทู้ ไ่ี มเ่ คยมสี ัมพนั ธใ์ ดเลยกับสถาบนั การเงนิ ไม่สามารถเข้าถึงเงินกู้ได้งา่ ย Fintechs ไดเ้ ล็งเห็นถึงช่องวา่ งดังกลา่ วจึงนำมาสู่การนำเสนอ P2P lending platform ที่ใหผ้ กู้ แู้ ละผู้ ปลอ่ ยกู้มาพบกนั เปน็ การให้โอกาสกับผปู้ ล่อยกู้ในการเลือกผลตอบแทน และเลอื กความเสีย่ งของผูก้ ู้ที่ตนเองพึง พอใจ ในขณะทผ่ี ู้กทู้ ี่ไม่สามารถกู้เงินผา่ นสถาบนั การเงินก็สามารถมาใชบ้ รกิ ารผา่ น P2P lending platform ได้ นอกจากนี้เม่ือข้อมลู ต่างๆในปจั จุบนั อยใู่ นรปู แบบดจิ ิตอลมากย่ิงขนึ้ จงึ ทำให้การประเมินความเสี่ยงผู้กู้ สามารถประเมินได้จากข้อมลู ท่หี ลากหลายมากกว่าในอดีต เช่นการวิเคราะห์ความซอ่ื สตั ย์หรือทัศนคติของผูก้ ู้ สามารถวเิ คราะห์จากข้อมลู พฤติกรรมการใชจ้ า่ ย พฤตกิ รรมการใช้ Social network หรอื พฤติกรรมการชำระ คา่ บรกิ ารอน่ื ๆเป็นต้น ด้วยเหตุนี้จงึ เกดิ Fintechs ทีน่ ำเสนอวธิ กี ารอนุมัตสิ ินเช่อื ด้วยข้อมลู แปลกใหม่มากยง่ิ ขึ้น แนวทางต่างๆเหลา่ นี้จงึ ทำให้สถาบันการเงนิ แบบด้งั เดิมพยายามหาช่องทางในการเกบ็ รวบรวมข้อมูลของ ลกู คา้ ให้มากยิง่ ขน้ึ กว่าในอดตี การสง่ เสริมให้ลกู ค้าใช้ Mobile banking ในทุกกิจกรรมจึงถอื เปน็ อีกกลยทุ ธห์ นงึ่ ท่ี ธนาคารนำมาใชเ้ พ่อื ให้ไดท้ ราบขอ้ มลู ในมิติตา่ งๆของลูกค้าจนนำมาสู่ความสามารถในการสร้าง Credit scoring แบบใหม่ที่ใช้ขอ้ มลู ท่หี ลากหลายและทำให้การใหส้ นิ เชอ่ื แก่ผู้กู้ท่ีไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในอดตี สามารถเกิดขึน้ ไดใ้ น อนาคต เอกสารอา้ งอิง Ales, P. (2019, 01 14). China gives credit score a new meaning. Retrieved from CAVSConnect: https://www.cavsconnect.com/opinion/2019/01/14/china-gives-credit-score-a-new- meaning/ Baer, T., Goland, T., & Schiff, R. (2012). New credit-risk models for the unbanked. McKinsey & Company. 75

Carroll, P., & Rehmani, S. (2017). Alternative data and the unbanked. Oliber Wyman. Deloitte. (2015). Digital bankingfor small and medium-sized enterprises: Improving access to finance for the underserved. Deloitte Southeast Asia Ltd. GAO. (2011). Person-to-person lending: New regulatory challenges could emerge as the industry grows. United States Government Accountability OFfice. Kabbage. (2019, 07 17). Qualifying for kabbage. Retrieved from Kabbage: https://www.kabbage.com/how-it-works/qualifying/ Koch, T., & MacDonald, S. (2014). Bank management 8th Edition. South-Western College Pub. Koch, T., MacDonald, S., Edwards, V., & Duran, R. (2014). Bank Management, A decision making perspective. Cengage learning. KPMG. (2017). The Pulse of Fintech Q4 2016. Global analysis of investment in fintech. Ma, A. (2018, 10 29). China has started ranking citizens with a creepy 'social credit' system — here's what you can do wrong, and the embarrassing, demeaning ways they can punish you. Retrieved from Business Insider: https://www.businessinsider.com/china-social- credit-system-punishments-and-rewards-explained-2018-4 McEvoy, M. J. (2015). Enabling financial inclusion through \"alternative data\". MasterCard Advisors. PwC. (2014). Retail Banking 2020: Evolution or Revolution? PwC. Rieke, A. (2014, 10 29). Knowing the score: New report offers tour of financial data, underwriting, and marketing. Retrieved from EqualFuture: https://www.equalfuture.org/2014/10/29/knowing-the-score/ WEF. (2015). The future of fintech: A paradigm shift in small business finance. World Economic Forum. Yang, Z., Zhang, Y., Guo, B., Zhao, B., & Dai, Y. (2018). DeepCredit: Exploiting user clickstream for loan risk prediction in P2P lending. Proceedings of the Twelfth International AAAI Conference on Web and Social Media (ICWSM 2018). 76