✍️ กวีวัจน์วรรณนา วรรคทองในวรรณคดีไทย พร้อมประวัติและคำอธิบาย ฉบับราชบัณฑิตยสถาน

รูปแบบค�ำประพันธ์ โตฎกฉนั ท์ ๑๒ แผนผังของโตฎกฉนั ท์ ๑๒ ตวั อยา่ งค�ำประพันธ์ท่แี ต่งดว้ ยโตฎกฉันท์ ๑๒ 393 ประลฤุ กษมหุ ตุ ทนิ อตุ ดมไกร 8/8/2557 BE 3:10 PM รณรงควชิ ยั - ยะดถิ ศี ภุ ยาม ทชิ พฤฒปิ โุ ร- หติ โกวทิ พราหมณ์ กป็ ระกอบกจิ ตาม นติ ไิ สยพธิ ี (สามคั คเี ภทคำ� ฉนั ท)์ ฉนั ทลักษณข์ องโตฎกฉนั ท์ ๑๒ คณะ โตฎกฉนั ท์ ๑ บท แบง่ เปน็ ๒ บาท ใน ๑ บาทมี ๒ วรรค แตล่ ะวรรค มี ๖ คำ� (พยางค)์ ๑ บาทจงึ มี ๑๒ คำ� (พยางค)์ เชน่ “ประลฤุ กษมหุ ตุ ทนิ อตุ ดมไกร” โตฎกฉนั ทแ์ ตล่ ะวรรคแบง่ จงั หวะการอา่ นเปน็ ๒ ชว่ ง คอื ๓-๓ คร-ุ ลหุ โตฎกฉนั ทบ์ งั คบั คำ� (พยางค)์ ครลุ หุ คำ� ครุ คอื คำ� หรอื พยางคเ์ สยี งหนกั หมายถงึ คำ� หรอื พยางคท์ ป่ี ระสม สระเสยี งยาว รวมถงึ สระอำ� ไอ ใอ เอา และคำ� หรอื พยางคท์ มี่ ตี วั สะกด คำ� ครเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอื่ งหมายไมผ้ ดั (ไมห้ นั อากาศ) คำ� ลหุ คอื คำ� หรอื พยางคเ์ สยี งเบา หมายถงึ คำ� หรอื พยางคท์ ป่ี ระสม ดว้ ยสระเสยี งสน้ั และไมม่ ตี วั สะกด มคี ำ� เสยี งหนกั ทอ่ี นโุ ลมใหเ้ ปน็ คำ� ลหใุ นการแตง่ ฉนั ทไ์ ด้ ไดแ้ ก่ บ บ่ ณ ธ ก็ ฤ บางครงั้ คำ� ทป่ี ระสมสระอำ� กน็ บั เปน็ คำ� ลหไุ ด้ ขนึ้ กบั การออกเสยี งอา่ น �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 393

กวีวัจน์วรรณนา คำ� ลหเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอื่ งหมายไมก้ ลดั หรอื ตนี อ(ุ สระอ)ุ โตฎกฉนั ทแ์ ตล่ ะวรรคบงั คบั คำ� ลหใุ นตำ� แหนง่ ที่ ๑, ๒, ๔ และ ๕ และบงั คบั คำ� ครใุ นตำ� แหนง่ ท่ี ๓ และ ๖ เชน่ “ทชิ พฤฒปิ โุ รหติ โกวทิ พราหมณ”์ สัมผสั โตฎกฉนั ทบ์ งั คบั สมั ผสั นอกซง่ึ เปน็ สมั ผสั สระ ๓ แหง่ ไดแ้ ก่ คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคแรกสง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ที่ ๓ ของวรรคท่ี ๒ คำ� สดุ ทา้ ย ของวรรคท่ี ๒ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๓ และคำ� สดุ ทา้ ย ของวรรคที่ ๔ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๒ ในฉนั ทบ์ ทถดั ไป 394 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 394

รูปแบบค�ำประพันธ์ ภุชงคปยาตฉนั ท์ ๑๒ แผนผังของภชุ งคปยาตฉันท์ ๑๒ ตวั อยา่ งคำ� ประพันธ์ทแ่ี ตง่ ดว้ ยภุชงคปยาตฉนั ท์ ๑๒ 395 ชะโดดกุ กระดโี่ ดด สลาดโลดยะหยอยหยอย 8/8/2557 BE 3:10 PM กระเพอื่ มนำ้� พะพรำ�่ พรอย กระฉอกฉานกระฉอ่ นชล กระสรอ้ ยซา่ สวายซวิ ระรรี่ ว้ิ ละวาดวน ประมวลมจั ฉะแปมปน ประหลาดเหลอื จะรำ� พนั (อลิ ราชคำ� ฉนั ท)์ ฉันทลกั ษณ์ของภชุ งคปยาตฉนั ท์ ๑๒ คณะ ภชุ งคปยาตฉนั ท์ ๑ บทแบง่ เปน็ ๒ บาท ใน ๑ บาทมี ๒ วรรค แตล่ ะ วรรคมี ๖ คำ� (พยางค)์ ๑ บาทจงึ มี ๑๒ คำ� (พยางค)์ เชน่ “ชะโดดกุ กระดโ่ี ดด สลาดโลดยะหยอยหยอย” ภชุ งคปยาตฉนั ทแ์ ตล่ ะวรรคแบง่ จงั หวะการอา่ นเปน็ ๒ ชว่ ง คอื ๓-๓ คร-ุ ลหุ ภชุ งคปยาตฉนั ทบ์ งั คบั คำ� (พยางค)์ ครลุ หุ คำ� ครุ คอื คำ� หรอื พยางคเ์ สยี งหนกั หมายถงึ คำ� หรอื พยางคท์ ป่ี ระสม สระเสยี งยาว รวมถงึ สระอำ� ไอ ใอ เอา และคำ� หรอื พยางคท์ มี่ ตี วั สะกด คำ� ครเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอื่ งหมายไมผ้ ดั (ไมห้ นั อากาศ) คำ� ลหุ คอื คำ� หรอื พยางคเ์ สยี งเบา หมายถงึ คำ� หรอื พยางคท์ ป่ี ระสม ดว้ ยสระเสยี งสน้ั และไมม่ ตี วั สะกด มคี ำ� เสยี งหนกั ทอ่ี นโุ ลมใหเ้ ปน็ คำ� ลหใุ นการแตง่ ฉนั ทไ์ ด้ ไดแ้ ก่ บ บ่ ณ ธ ก็ ฤ บางครงั้ คำ� ทปี่ ระสมสระอำ� กน็ บั เปน็ คำ� ลหไุ ด้ ขนึ้ กบั การออกเสยี งอา่ น �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 395

กวีวัจน์วรรณนา คำ� ลหเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอื่ งหมายไมก้ ลดั หรอื ตนี อุ (สระอ)ุ ภชุ งคปยาตฉนั ทบ์ งั คบั คำ� ลหใุ นตำ� แหนง่ ท่ี ๑ และ ๔ ของแตล่ ะ วรรค สว่ นคำ� ทเี่ หลอื เปน็ คำ� ครุ ดงั นนั้ ในฉนั ทต์ วั อยา่ งน้ี มคี ำ� ลหุ เชน่ ชะ, กระ, ยะ, พะ, ระ, ละ, ประ, ฉะ, จะคำ� ครุ เชน่ ดกุ , โดด, โลด, หยอย, นำ�้ , พรำ�่ สัมผสั ภชุ งคปยาตฉนั ทบ์ งั คบั สมั ผสั นอกซงึ่ เปน็ สมั ผสั สระ ๓ แหง่ ไดแ้ ก่ คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคแรกสง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ท่ี ๓ ของวรรคที่ ๒ คำ� สดุ ทา้ ย ของวรรคท่ี ๒ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๓ และคำ� สดุ ทา้ ย ของวรรคท่ี ๔ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๒ ในฉนั ทบ์ ทถดั ไป ภชุ งคปยาตฉนั ทอ์ าจมสี มั ผสั ภายในวรรคทเี่ รยี กวา่ สมั ผสั ใน ซง่ึ มกั เปน็ สมั ผสั พยญั ชนะ เพอื่ เสรมิ ใหฉ้ นั ทไ์ พเราะยงิ่ ขนึ้ เชน่ โด-ดกุ -ด-ี่ โดด, สลาด-โลด, ยะ-หยอย, ฉอก-ฉาน-ฉอ่ น-ชล, ระ-ร-่ี รวิ้ 396 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 396

รูปแบบค�ำประพันธ์ วสนั ตดิลกฉนั ท์ ๑๔ แผนผงั ของวสันตดิลกฉันท์ ๑๔ ตัวอยา่ งคำ� ประพันธ์ทแ่ี ตง่ ด้วยวสันตดลิ กฉนั ท์ ๑๔ อนั ชายประกาศวะระปะทาน ประดพิ ทั ธะแดห่ ญงิ หญงิ ควรจะเปรมกะมะละยงิ่ ผวิ ะจติ ตะตอบรกั แตห่ ากฤดบี อะภริ ม จะเฉลยฉนน้ั จกั เปนปดและลวงบรุ ษุ ะรกั กจ็ ะหลงละเลงิ ไป (มทั นะพาธา) ฉันทลักษณ์ของวสันตดิลกฉนั ท์ ๑๔ คณะ วสนั ตดลิ กฉนั ท์ ๑ บทแบง่ เปน็ ๒ บาท ใน ๑ บาทมี ๒ วรรค วรรค หนา้ มี ๘ คำ� (พยางค)์ วรรคหลงั มี ๖ คำ� (พยางค)์ ๑ บาทจงึ มี ๑๔ คำ� (พยางค)์ เชน่ “อนั ชายประกาศวะระปะทาน ประดพิ ทั ธะแดห่ ญงิ ” วสนั ตดลิ กฉนั ทแ์ บง่ จงั หวะการอา่ นดงั นี้ วรรคหนา้ แบง่ เปน็ ๓ ชว่ งคอื ๒-๒-๔ วรรคหลงั แบง่ เปน็ ๒ ชว่ งคอื ๓-๓ คร-ุ ลหุ วสนั ตดลิ กฉนั ทบ์ งั คบั คำ� (พยางค)์ ครลุ หุ คำ� ครุ คอื คำ� หรอื พยางคเ์ สยี งหนกั หมายถงึ คำ� หรอื พยางคท์ ป่ี ระสม สระเสยี งยาว รวมถงึ สระอำ� ไอ ใอ เอา และคำ� หรอื พยางคท์ มี่ ตี วั สะกด คำ� ครเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอื่ งหมายไมผ้ ดั (ไมห้ นั อากาศ) 397 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 397 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา ค�ำลหุ คือค�ำหรือพยางค์เสียงเบา หมายถึงค�ำหรือพยางค์ท่ี ประสมดว้ ยสระเสยี งสนั้ และไมม่ ตี วั สะกด มคี ำ� เสยี งหนกั ทอ่ี นโุ ลมให้ เปน็ คำ� ลหใุ นการแตง่ ฉนั ทไ์ ด้ ไดแ้ ก่ บ บ่ ณ ธ ก็ ฤ บางครง้ั คำ� ทปี่ ระสม สระอำ� กน็ บั เปน็ คำ� ลหไุ ด้ ขน้ึ กบั การออกเสยี งอา่ น คำ� ลหเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอื่ งหมายไมก้ ลดั หรอื ตนี อุ (สระอ)ุ วสนั ตดลิ กฉนั ทบ์ งั คบั คำ� ลหใุ นตำ� แหนง่ ที่ ๓, ๕, ๖ และ ๗ ของวรรค หนา้ และตำ� แหนง่ ท่ี ๑, ๒ และ ๔ ของวรรคหลงั สว่ นคำ� ทเี่ หลอื เปน็ คำ� ครุ ดงั เชน่ ในบาทวา่ “หญงิ ควรจะเปรมกะมะละยงิ่ ผิวะจิตตะ ตอบรบั ” คำ� ลหคุ อื คำ� วา่ จะ กะ มะ ละ ผิ วะ ตะ คำ� ครคุ อื คำ� วา่ หญงิ ควร เปรม ยง่ิ จติ ตอบ รกั สมั ผสั วสนั ตดลิ กฉนั ทบ์ งั คบั สมั ผสั นอกซง่ึ เปน็ สมั ผสั สระ ๒ แหง่ ไดแ้ ก่ คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๒ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๓ และคำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๔ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๒ ในฉนั ท์ บทถดั ไป ในบางครง้ั อาจมกี ารเพม่ิ สมั ผสั สระอกี ๑ แหง่ คอื คำ� สดุ ทา้ ย ของวรรคแรกสง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ที่ ๓ ของวรรคท่ี ๒ 398 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 398

รูปแบบค�ำประพันธ์ อีทสิ ังฉันท์ ๒๐ แผนผงั ของอที ิสังฉันท์ ๒๐ ตวั อยา่ งค�ำประพนั ธ์ที่แต่งด้วยอีทิสังฉนั ท์ ๒๐ 399 พงึ่ พระคณุ กะรณุ ยะคำ�่ และเชา้ 8/8/2557 BE 3:10 PM จะปราศะโศกบมเี ศรา้ ฤทกุ ขงั ใจจะอมิ่ จะเอมเพราะเปรมปรยิ งั และรนื่ ณรสระตจี ริ งั ระรวยใจ (มทั นะพาธา) ฉันทลกั ษณ์ของอที สิ งั ฉนั ท์ ๒๐ คณะ อที สิ งั ฉนั ท์ ๑ บท มี ๓ วรรค วรรคแรกมี ๙ คำ� (พยางค)์ วรรคท่ี ๒ มี ๘ คำ� (พยางค)์ และวรรคที่ ๓ มี ๓ คำ� (พยางค)์ รวม ๑ บทมี ๒๐ คำ� (พยางค)์ ครุ-ลหุ อที สิ งั ฉนั ทบ์ งั คบั คำ� (พยางค)์ ครลุ หุ คำ� ครุ คอื คำ� หรอื พยางคเ์ สยี งหนกั หมายถงึ คำ� หรอื พยางคท์ ป่ี ระสม สระเสยี งยาว รวมถงึ สระอำ� ไอ ใอ เอา และคำ� หรอื พยางคท์ ม่ี ตี วั สะกด คำ� ครเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอ่ื งหมายไมผ้ ดั (ไมห้ นั อากาศ) คำ� ลหุ คอื คำ� หรอื พยางคเ์ สยี งเบา หมายถงึ คำ� หรอื พยางคท์ ป่ี ระสม ดว้ ยสระเสยี งสน้ั และไมม่ ตี วั สะกด มคี ำ� เสยี งหนกั ทอี่ นโุ ลมใหเ้ ปน็ คำ� ลหใุ นการแตง่ ฉนั ทไ์ ด้ ไดแ้ ก่ บ บ่ ณ ธ ก็ ฤ บางครง้ั คำ� ทปี่ ระสมสระอำ� กน็ บั เปน็ คำ� ลหไุ ด้ ขน้ึ กบั การออกเสยี งอา่ น �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 399

กวีวัจน์วรรณนา คำ� ลหเุ ขยี นแทนดว้ ยเครอื่ งหมายไมก้ ลดั หรอื ตนี อุ (สระอ)ุ อที สิ งั ฉนั ทบ์ งั คบั คำ� ครแุ ละคำ� ลหดุ งั นี้ วรรคที่ ๑ มี ๙ คำ� ขนึ้ ตน้ ดว้ ย คำ� ครสุ ลบั กบั คำ� ลหไุ ปจนจบวรรค เชน่ “พง่ึ พระคณุ กะรณุ ยะคำ่� และ เชา้ ” วรรคท่ี ๒ มี ๘ คำ� ขนึ้ ตน้ ดว้ ยคำ� ลหสุ ลบั กบั คำ� ครไุ ปจนจบวรรค เชน่ “จะปราศะโศกบมเี ศรา้ ” วรรคท่ี ๓ มี ๓ คำ� ขนึ้ ตน้ ดว้ ยคำ� ลหแุ ละ ตามดว้ ยคำ� ครุ ๒ คำ� เชน่ “ฤทกุ ขงั ” สัมผัส อที สิ งั ฉนั ทบ์ งั คบั สมั ผสั นอก ดงั นซี้ งึ่ เปน็ สมั ผสั สระ ๒ แหง่ ไดแ้ ก่ คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคแรกสง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๒ และ คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๓ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคแรกในบท ถดั ไป อที สิ งั ฉนั ทอ์ าจมสี มั ผสั ภายในวรรคทเี่ รยี กวา่ สมั ผสั ใน ซงึ่ มกั เปน็ สมั ผสั พยญั ชนะเพอ่ื เสรมิ ใหฉ้ นั ทไ์ พเราะยงิ่ ขนึ้ เชน่ (ปรา)ศะ-โศก- เศรา้ , อมิ่ -เอม, เปรม-ปร(ิ ยงั ), รนื่ -รส-ระ(ต)ี -(จ)ิ รงั 400 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 400

รูปแบบค�ำประพันธ์ กาพย์ยานี ๑๑ แผนผงั ของกาพยย์ านี ๑๑ ตวั อยา่ งคำ� ประพนั ธท์ แี่ ตง่ ดว้ ยกาพยย์ านี ๑๑ 401 ลงิ คา่ งครางโครกครอก ฝงู จงิ้ จอกออกเหา่ หอน 8/8/2557 BE 3:10 PM ชะนวี เิ วกวอน นกหกรอ่ นนอนรงั เรยี ง ลกู นกยกปกี ปอ้ ง อา้ ปากรอ้ งซอ้ งแซเ่ สยี ง แมน่ กปกปกี เคยี ง เลยี้ งลกู ออ่ นปอ้ นอาหาร (กาพยพ์ ระไชยสรุ ยิ า) ฉันทลกั ษณข์ องกาพย์ยานี ๑๑ คณะ กาพยย์ านี ๑๑ ๑ บท แบง่ เปน็ ๒ บาท บาทท่ี ๑ เรยี กวา่ บาทเอก บาทท่ี ๒ เรยี กวา่ บาทโท ใน ๑ บาทแบง่ เปน็ ๒ วรรค วรรคหนา้ มี ๕ คำ� วรรคหลงั มี ๖ คำ� รวมเปน็ ๑๑ คำ� เชน่ “ลงิ คา่ งครางโครกครอก ฝงู จง้ิ จอกออกเหา่ หอน” กาพยย์ านแี ตล่ ะวรรคแบง่ จงั หวะการอา่ นเปน็ ๒ ชว่ ง วรรคหนา้ ๕ คำ� แบง่ เปน็ ๒-๓ วรรคหลงั ๖ คำ� แบง่ เปน็ ๓-๓ สัมผสั กาพยย์ านี ๑๑ บงั คบั สมั ผสั สระภายในบท ๒ แหง่ คอื คำ� สดุ ทา้ ย ของวรรคที่ ๑ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ท่ี ๑, ๒ หรอื ๓ ของวรรคที่ ๒ และคำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๒ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๓ บางครงั้ คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๓ อาจสง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ที่ ๑, ๒ หรอื ๓ ของ วรรคที่ ๔ ดว้ ยกไ็ ด้ ดงั ปรากฏในกาพยย์ านตี วั อยา่ งไดแ้ ก่ ครอก-จอก, �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 401

กวีวัจน์วรรณนา หอน-วอน-รอ่ น สว่ นสมั ผสั ระหวา่ งบท คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๔ ในบทตน้ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๒ ในบทถดั ไป เชน่ เรยี ง-เสยี ง กาพยย์ านี ๑๑ อาจมสี มั ผสั ภายในวรรคทเี่ รยี กวา่ สมั ผสั ใน ซง่ึ เปน็ ไดท้ งั้ สมั ผสั สระและสมั ผสั พยญั ชนะ เพอ่ื เสรมิ ใหก้ าพยไ์ พเราะยงิ่ ขน้ึ เชน่ คา่ ง-คราง, จอก-ออก, คราง-โครก-ครอก, เหา่ -หอน, วเิ วก-วอน 402 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 402

รูปแบบค�ำประพันธ์ กาพยเ์ ห่ แผนผงั ของกาพย์เห่ ตัวอยา่ งคำ� ประพันธ์ท่แี ต่งดว้ ยกาพยเ์ ห่ 403 แกงไกม่ สั มนั่ เนอื้ นพคณุ พเี่ อย 8/8/2557 BE 3:10 PM หอมยห่ี รา่ รสฉนุ เฉยี บรอ้ น ชายใดบรโิ ภคภญุ ช ์ พศิ วาส หวงั นา แรงอยากยอหตั ถข์ อ้ น อกไหห้ วนแสวง มสั มนั่ แกงแกว้ ตา หอมยห่ี รา่ รสรอ้ นแรง ชายใดไดก้ ลนื แกง แรงอยากใหใ้ ฝฝ่ นั หา ยำ� ใหญใ่ สส่ ารพดั วางจานจดั หลายเหลอื ตรา รสดดี ว้ ยนำ�้ ปลา ญปี่ นุ่ ลำ�้ ยำ้� ยวนใจ (กาพยเ์ หช่ มเครอ่ื งคาวหวาน) ฉนั ทลักษณ์ของกาพย์เห่ กาพยเ์ หเ่ ปน็ คำ� ประพนั ธท์ ปี่ ระกอบดว้ ยโคลงและกาพย์กลา่ วคอื ขน้ึ ตน้ ดว้ ยโคลงสสี่ ภุ าพ๑บทเปน็ โคลงนำ� แลว้ ตามดว้ ยกาพยย์ านี๑๑ตง้ั แต่ ๒ บทขน้ึ ไป เนอื้ ความของกาพยย์ านี ๑๑ บทแรกตอ้ งเลยี นเนอื้ ความของ โคลงนำ� จากนน้ั จงึ แตง่ ขยายเนอ้ื ความตามตอ้ งการ กาพยเ์ หเ่ รอื่ งหนงึ่ ๆ อาจมเี นอ้ื หาหลายตอน เมอื่ จบเนอื้ หาตอนหนงึ่ และจะขน้ึ เนอ้ื หาตอน ใหมก่ จ็ ะตอ้ งเรมิ่ ตน้ ดว้ ยโคลงสสี่ ภุ าพนำ� ใหม่๑บทแลว้ จงึ ตามดว้ ยกาพย์ ยานี ๑๑ เชน่ เดยี วกนั ขอ้ บงั คบั ทางฉนั ทลกั ษณข์ องกาพยเ์ ห่ ดใู นฉนั ทลกั ษณข์ องโคลงส่ี สภุ าพและกาพยย์ านี ๑๑ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 403

กวีวัจน์วรรณนา กลอนสุภาพ แผนผงั ของกลอนสุภาพ ตัวอยา่ งคำ� ประพนั ธท์ ่แี ต่งด้วยกลอนสุภาพ แลว้ ตรสั บอกลกู นอ้ ยกลอยสวาท เจา้ หนอ่ เนอ้ื เชอ้ื ชาตดิ งั ราชสหี ์ อนั รกั ษาศลี สตั ยก์ ตั เวท ี ยอ่ มเปน็ ทส่ี รรเสรญิ เจรญิ คน ทรลกั ษณอ์ กั ตญั ญตุ าเขา เทพเจา้ กจ็ ะแชง่ ทกุ แหง่ หน ใหท้ กุ ขร์ อ้ นงอนหงอ่ ทรพล พระเวทมนตรเ์ สอื่ มคลายทำ� ลายยศ (พระอภยั มณ)ี ฉันทลกั ษณข์ องกลอนสุภาพ คณะ กลอนสภุ าพ ๑ บท มี ๔ วรรค วรรคแรกเรยี กวา่ “วรรคสดบั ” หรอื “วรรคสลบั ” วรรคทสี่ องเรยี กวา่ “วรรครบั ” วรรคทสี่ ามเรยี กวา่ “วรรครอง” วรรคทส่ี เ่ี รยี กวา่ “วรรคสง่ ” กลอนสภุ าพ ๑ บท แบง่ เปน็ ๒ บาท หรอื ๒ คำ� กลอน ๑ บาทหรอื ๑ คำ� กลอนประกอบดว้ ย ๒ วรรค บาทแรกของบทเรยี กวา่ “บาทเอก” (“แลว้ ตรสั บอกลกู นอ้ ยกลอยสวาท เจา้ หนอ่ เนอื้ เชอ้ื ชาตดิ งั ราชสหี ”์ ) สว่ นบาททส่ี องเรยี กวา่ “บาทโท” (“อนั รกั ษาศลี สตั ยก์ ตั เวที ยอ่ มเปน็ ทส่ี รรเสรญิ เจรญิ คน”) 404 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 404 8/8/2557 BE 3:10 PM

รูปแบบค�ำประพันธ์ กลอนสภุ าพแตล่ ะวรรคมจี ำ� นวนคำ� ประมาณ ๗-๑๐ คำ� สว่ นใหญ่ 405 นยิ มวรรคละ ๘ - ๙ คำ� และแบง่ จงั หวะการอา่ นเปน็ ๓ ชว่ ง คอื ๓-๒-๓ หรอื ๓-๓-๓ 8/8/2557 BE 3:10 PM สัมผสั กลอนสภุ าพ ๑ บทบงั คบั สมั ผสั ระหวา่ งวรรคหรอื สมั ผสั นอกซง่ึ เปน็ สมั ผสั สระ ๓ แหง่ คอื คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคแรกสง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ท่ี ๓ (หรอื คำ� ท่ี ๒, ๕ หรอื ๖) ของวรรคท่ี ๒ คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๒ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๓ และคำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๓ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ที่ ๓ (หรอื คำ� ที่ ๒, ๕ หรอื ๖) ของวรรคที่ ๔ ดงั ปรากฏใน กลอนตวั อยา่ งขา้ งตน้ คอื สวาท-ชาต,ิ สหี -์ (กตั เว)ที และ (กตั เว)ท-ี ที่ กลอนสภุ าพบงั คบั สมั ผสั ระหวา่ งบท คอื คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคท่ี ๔ ในบทตน้ สง่ สมั ผสั ระหวา่ งบทไปยงั คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๒ ในบทถดั ไป ดงั ปรากฏในกลอนตวั อยา่ งขา้ งตน้ คอื คน-หน กลอนสุภาพอาจมีสัมผัสภายในวรรคที่เรียกว่าสัมผัสใน ซ่ึงเป็น ไดท้ ง้ั สมั ผสั สระและสมั ผสั พยญั ชนะ เพอื่ เสรมิ ใหก้ ลอนไพเราะยง่ิ ขน้ึ ตวั อยา่ งสมั ผสั ในทเี่ ปน็ สมั ผสั สระในกลอน เชน่ นอ้ ย-กลอย, เนอื้ - เชอ้ื , สตั ย-์ กตั (เวท)ี , (สรร)เสรญิ -เจรญิ , แชง่ -แหง่ , รอ้ น-งอน(หงอ่ ) ฯลฯ ตวั อยา่ งสมั ผสั ในทเ่ี ปน็ สมั ผสั พยญั ชนะในกลอนตวั อยา่ ง เชน่ หนอ่ -เนอื้ , เชอื้ -ชาต,ิ (รกั )ษา-ศลี -สตั ย,์ แหง่ -หน, งอน-หงอ่ ฯลฯ วรรณยุกต์ กลอนสภุ าพแมจ้ ะไมบ่ งั คบั เสยี งวรรณยกุ ต์ แตใ่ นการลงเสยี งทา้ ย วรรคมกั นยิ มใชเ้ สยี งวรรณยกุ ตบ์ างเสยี งเพอื่ ความไพเราะ ดงั น้ี ทา้ ยวรรคท๑ี่ ลงเสยี งวรรณยกุ ตใ์ ดกไ็ ด้ แตไ่ มน่ ยิ มเสยี งสามญั เชน่ สวาท ทา้ ยวรรคที่ ๒ นยิ มลงเสยี งจตั วา และอาจลงเสยี งอนื่ ได้ ยกเวน้ เสยี งสามญั เชน่ สหี ,์ หน ทา้ ยวรรคท่ี ๓ นยิ มเสยี งสามญั และเสยี งตรี เชน่ (กตั เว)ท,ี (ทร)พล ทา้ ยวรรคที่ ๔ นยิ มเสยี งสามญั และเสยี งตรี เชน่ คน, ยศ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 405

กวีวัจน์วรรณนา กลอนเพลง แผนผงั ของกลอนเพลง ตัวอย่างค�ำประพันธ์ท่แี ตง่ ดว้ ยกลอนเพลง โอส้ งั เวชวาสนานจิ จาเอย๋ จะมคี มู่ ไิ ดอ้ ยปู่ ระคองเชย ตอ้ งละเลยดวงใจไวไ้ กลตา ฯลฯ นริ าศเรอื่ งเมอื งแกลงแตง่ มาฝาก เหมอื นขนั หมากมงิ่ มติ รพสิ มยั อยา่ หมางหมองขอ้ งขดั ตดั อาลยั ใหช้ น่ื ใจเหมอื นแตห่ ลงั มงั่ เถดิ เอย (นริ าศเมอื งแกลง) ฉนั ทลกั ษณ์ของกลอนเพลง ฉันทลักษณ์ของกลอนเพลงท้ังคณะและสัมผัสเหมือนกับกลอน สภุ าพ แตม่ ขี อ้ แตกตา่ งคอื ในตอนเรม่ิ ตน้ กลอนเพลงเรม่ิ ดว้ ยวรรคที่ ๒ หรอื วรรครบั จากนนั้ บรรยายเนอ้ื ความดว้ ยกลอนสภุ าพยาวเทา่ ใดกไ็ ด้ ไมจ่ ำ� กดั และเมอ่ื จบคำ� สดุ ทา้ ยของวรรคสดุ ทา้ ยตอ้ งลงดว้ ยคำ� วา่ เอย 406 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 406

รูปแบบค�ำประพันธ์ กลอนเสภา แผนผงั ของกลอนเสภา ตวั อยา่ งคำ� ประพนั ธท์ แ่ี ตง่ ดว้ ยกลอนเสภา จะกลา่ วถงึ โฉมเจา้ เณรแกว้ พอแสงทองผอ่ งแผว้ พระเวหา คดิ คะนงึ ถงึ พมิ นม่ิ นวลตา ลา้ งหนา้ แลว้ กน็ งุ่ สบงพลนั หม่ ดองครองคาดราตคด พรอ้ มหมดแบกบาตรแลว้ ผายผนั ดทู กุ ตรอกซอกละเมาะเสาะสำ� คญั เขา้ ในเมอื งสพุ รรณดว้ ยทนั ใด (เสภาเรอ่ื งขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนที่ ๔ พลายแกว้ เปน็ ชกู้ บั นางพมิ ) ฉันทลักษณข์ องกลอนเสภา ฉันทลักษณ์ของกลอนเสภาท้ังคณะและสัมผัสเหมือนกับกลอน สภุ าพ แตม่ ขี อ้ แตกตา่ งบางประการ ดงั นี้ ๑. ในบทเร่ิมต้นตอนหรือเปล่ียนเนื้อความใหม่ มักขึ้นต้นวรรค ดว้ ยคำ� วา่ “ครานนั้ ...” “จะกลา่ วถงึ ...” “มาจะกลา่ ว...” “ฝา่ ย...” และ “ครน้ั ...” ๒. การสง่ สมั ผสั ระหวา่ งคำ� สดุ ทา้ ยของวรรคแรกไปยงั วรรคทส่ี อง และระหว่างค�ำสุดท้ายของวรรคท่ีสามไปยังวรรคท่ีสี่ สามารถส่งไป สมั ผสั ไดต้ งั้ แตค่ ำ� ท่ี ๑-๗ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 407 407 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา กลอนบทละคร แผนผังของกลอนบทละคร ตวั อยา่ งคำ� ประพันธ์ทีแ่ ตง่ ด้วยกลอนบทละคร ชา้ ๏ เมอื่ นน้ั ฝา่ ยพระหรริ กั ษเ์ รอื งศรี ครน้ั พลบคำ่� สนิ้ แสงพระรว ี กเ็ ขา้ ทเี่ หนอื แทน่ อลงการ์ พระพายชายพดั ออ่ นออ่ น พากลน่ิ เกสรบปุ ผา หอมรน่ื ชน่ื ชวยรวยมา ซาบซา่ นนาสาตรลบไป เรไรเรอื่ ยรอ้ งกอ้ งดง จกั จนั่ แซส่ ง่ เสยี งใส ฟงั เพราะเสนาะจบั ใจ ดงั่ นางในประสานดนตรี ใหว้ เิ วกบรรเทาพระทยั ทกุ ข ์ ภวู ไนยเปน็ สขุ เกษมศรี นำ�้ ฟา้ เยน็ ซาบอนิ ทรยี ์ พระจกั รสี นทิ นทิ รา ฯ​ ฯ ๘ คำ� ฯ ตระ (รามเกยี รติ์ ฉบบั รชั กาลที่ ๑) ฉันทลกั ษณข์ องกลอนบทละคร ฉันทลักษณ์ของกลอนบทละครทั้งคณะและสัมผัสเหมือนกับ กลอนสภุ าพ แตม่ ขี อ้ แตกตา่ งบางประการ ดงั น ้ี ๑. คำ� ขน้ึ ตน้ ของกลอนบทละครมหี ลายลกั ษณะ ไดแ้ ก่ -“เมื่อนั้น” ใช้ข้ึนต้นบทเม่ือกล่าวถึงตัวละครที่มีศักด์ิสูง เช่น กษตั รยิ ์ เจา้ ชาย เจา้ หญงิ เทวดา ทง้ั น้ี บางกรณแี มว้ า่ จะเปน็ ตวั ละคร บริวารหรือตัวละครชาวบ้านแต่ถ้าหากเป็นตัวละครเอกของเร่ือง ก็ 408 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 408

รูปแบบค�ำประพันธ์ อาจใช้ค�ำข้ึนต้นบทว่า “เมื่อน้ัน” ได้เช่นกัน เช่น ไกรทองซึ่งเป็นตัว ละครชาวบ้านท่ีเป็นตัวละครเอกของเรื่องในบทละครนอกใช้ค�ำข้ึน ตน้ วา่ “เมอ่ื นนั้ โฉมเจา้ ไกรทองพงศา” -“บัดนั้น” ใช้ขึ้นต้นบทเม่ือกล่าวถึงตัวละครบริวาร เช่น ทหาร อำ� มาตย์ เสนาขา้ ราชบรพิ าร ฯลฯ -“มาจะกลา่ วบทไป” ใชข้ นึ้ ตน้ บทเมอ่ื จะเรมิ่ ตน้ ตอนหรอื ขนึ้ เนอื้ ความใหม่ -คำ� ขึน้ ต้นแบบกลอนดอกสรอ้ ย เชน่ รถเอยรถทรง สดุ เอยสุด สวาท ลนิ้ เอยลน้ิ ลม ฯลฯ มกั ใชข้ นึ้ ตน้ บททมี่ เี นอ้ื หาเกยี้ วพาราสี ตดั พอ้ ตอ่ วา่ และบทชมตา่ ง ๆ เชน่ บทชมโฉม บทชมทพั ฯลฯ -คำ� ขน้ึ ตน้ แบบเตม็ วรรคเหมอื นกลอนสภุ าพทว่ั ไป เชน่ “พกั ตรน์ อ้ ง ละอองนวลปลงั่ เปลง่ ” ทง้ั นี้ คำ� ขนึ้ ตน้ “เมอ่ื นน้ั “บดั นนั้ ” และ “มาจะกลา่ วบทไป” ไม่ จำ� เปน็ ตอ้ งสง่ สมั ผสั ไปยงั วรรคตอ่ ไปแตค่ ำ� ขนึ้ ตน้ แบบกลอนดอกสรอ้ ย และคำ� ขนึ้ ตน้ แบบเตม็ วรรคนน้ั จะตอ้ งสง่ สมั ผสั ไปยงั วรรคตอ่ ไป ๒. จำ� นวนคำ� ในแตล่ ะวรรค มตี ง้ั แต่ ๖-๙ คำ� การสง่ สมั ผสั ระหวา่ งคำ� สดุ ทา้ ยของวรรคแรกไปยงั วรรคท่ี ๒ และระหวา่ งคำ� สดุ ทา้ ยของวรรคที่ ๓ ไปยงั วรรคท่ี ๔ สามารถสง่ ไปสมั ผสั ไดต้ ง้ั แตค่ ำ� ท่ี ๑-๕ ๓. เนอ่ื งจากกลอนบทละครใชป้ ระกอบการแสดงจงึ มกั มกี ารบอก ทำ� นองเพลงทใี่ ชร้ อ้ งกลอนบทละครตอนนนั้ กำ� กบั ไวเ้ มอื่ เรม่ิ ตน้ ตอน หรอื เรม่ิ เนอื้ ความใหม่ เชน่ “ชา้ ” “โอด” “โทน” หมายถงึ เพลงชา้ เพลง โอด และเพลงโทน นอกจากน้ี เมอ่ื จบเนอ้ื ความแตล่ ะตอน มกั มกี าร ระบจุ ำ� นวนของคำ� กลอน (บาท) ไวต้ อนทา้ ย และกำ� กบั ชอ่ื เพลงหนา้ พาทยท์ จี่ ะบรรเลงรบั ตอ่ จากนนั้ เชน่ “ฯ ๘ คำ� ฯ ตระ” หมายถงึ กลอน บทละครตอนนม้ี ี ๘ คำ� กลอน หรอื ๘ บาท (เทา่ กบั ๔ บท) และกำ� กบั เพลงหนา้ พาทย์ “ตระ” ใหว้ งปพ่ี าทยเ์ ลน่ รบั �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 409 409 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา กลอนดอกสร้อย แผนผงั ของกลอนดอกสรอ้ ย ตัวอย่างค�ำประพันธท์ แ่ี ต่งดว้ ยกลอนดอกสร้อย 8/8/2557 BE 3:10 PM ตง้ั เอยตง้ั ไข ่ จะตงั้ ไยไขก่ ลมกล็ ม้ สน้ิ ถงึ วา่ ไขล่ ม้ จะตม้ กนิ ถา้ ตกดนิ เสยี กอ็ ดหมดฝมี อื ตง้ั ใจเรานจี้ ะดกี วา่ อตุ สา่ หห์ ดั เขยี นเรยี นหนงั สอื ทงั้ วชิ าสารพดั เพยี รหดั ปรอื อยา่ ดงึ ดอื้ ตงั้ ไขร่ ำ่� ไรเอย (ดอกสรอ้ ยสภุ าษติ ) ฉันทลกั ษณข์ องกลอนดอกสรอ้ ย คณะ กลอนดอกสรอ้ ย ๑ บท แบง่ เปน็ ๔ บาท หรอื ๔ คำ� กลอน ๑ บาท หรอื ๑ คำ� กลอนมี ๒ วรรค บางกรณี ๑ บทอาจมี ๖ บาท หรอื ๖ คำ� กลอนกไ็ ด้ กลอนดอกสร้อยแต่ละวรรคมีจ�ำนวนค�ำประมาณ ๗-๘ ค�ำ (พยางค)์ ยกเวน้ คำ� ขนึ้ ตน้ บทซงึ่ กำ� หนดใหม้ ี ๔ คำ� (ในบางกรณอี าจ เกนิ กวา่ นนั้ ได)้ คำ� ท่ี ๒ ตอ้ งเปน็ คำ� วา่ “เอย” และคำ� ท่ี ๓ ตอ้ งเปน็ คำ� เดยี วกบั คำ� ท่ี ๑ เชน่ ตงั้ เอยตงั้ ไข่ เจา้ เอยเจา้ ดวงยหิ วา กลอนดอกสรอ้ ย ลงทา้ ยบทดว้ ยคำ� วา่ “เอย” เชน่ “อยา่ ดงึ ดอ้ื ตงั้ ไขร่ ำ่� ไรเอย” สัมผสั กลอนดอกสรอ้ ยบงั คบั สมั ผสั เหมอื นกลอนสภุ าพ 410 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 410

รูปแบบค�ำประพันธ์ รา่ ยสุภาพ แผนผงั ของรา่ ยสภุ าพ ตวั อยา่ งค�ำประพนั ธ์ที่แต่งดว้ ยร่ายสภุ าพ 411 ผภี ายในแลน่ ออก แลนา ผภี ายนอกแลน่ เขา้ แลนา เทพยดาปเู่ จา้ สงั่ 8/8/2557 BE 3:10 PM แลนา มาทำ� ดง่ั ปสู่ อน แลนา ใหย้ อ่ หยอ่ นทกุ สงึ่ แลนา จง่ึ ใหส้ ารไปกลา่ ว แลนา จงึ่ ใหข้ า่ วไปถงึ สมงึ พรายผเู้ ฒา่ แลนา ปเู่ จา้ ฟงั แลว้ ไส้ แลนา ปจู่ งึ่ ใชส้ ลาเหนิ แลนา เดนิ เวหาไปสู่ แลนา ตกลงอยรู่ ะคน แลนา ปนหมาก เสวยทา่ นไท้ แลนา ครน้ั ทา่ นไดห้ ยบิ เสวย แลนา บนานเลยลอราช แล นา ใจจะขาดรอนรอน ถงึ สายสมรพน่ี อ้ ง คดิ บลเุ ลยขอ้ ง ขนุ่ แคน้ อาดรู (ลลิ ติ พระลอ) ฉันทลักษณข์ องรา่ ยสุภาพ คณะ รา่ ยสภุ าพ ๑ บท ไมจ่ ำ� กดั จำ� นวนวรรค แตต่ อ้ งไมน่ อ้ ยกวา่ ๕ วรรค วรรคหนงึ่ มี ๕ คำ� เชน่ “ผภี ายในแลน่ ออก” เปน็ ๑ วรรค และเมอื่ จบ บทตอ้ งจบดว้ ยโคลงสองสภุ าพ เชน่ “ถงึ สายสมรพนี่ อ้ ง คดิ บลเุ ลย ขอ้ ง ขนุ่ แคน้ อาดรู ” ร่ายสุภาพในวรรณคดีโบราณมักมีค�ำสร้อยปรากฏสลับ ระหว่างวรรคด้วย เรียกว่า “ค�ำสรอ้ ยสลบั วรรค” ในตัวอย่างคอื ค�ำว่า “แลนา” สัมผัส รา่ ยในรา่ ยสภุ าพบงั คบั สมั ผสั ระหวา่ งวรรคหรอื สมั ผสั นอกซง่ึ เปน็ สมั ผสั สระ ดงั น้ี คำ� สดุ ทา้ ยของวรรคหนา้ สง่ สมั ผสั ไปยงั คำ� ท่ี ๑, ๒ หรอื ๓ ของวรรคถดั ไป ตอ่ เนอ่ื งเรอ่ื ยไปจนจบลงดว้ ยโคลงสภุ าพ (สมั ผสั �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 411

กวีวัจน์วรรณนา ของโคลงสองสภุ าพ ดฉู นั ทลกั ษณข์ องโคลงสองสภุ าพ) ดงั ปรากฏใน ตวั อยา่ ง ไดแ้ ก่ ออก-นอก, เขา้ -เจา้ , สงั่ -ดง่ั , สอน-หยอ่ น, สงึ่ -จงึ่ , กลา่ ว-ขา่ ว, ถงึ -สมงึ , เฒา่ -เจา้ , ไส-้ ใช,้ เหนิ -เดนิ , ส-ู่ อย,ู่ ระคน-ปน, ไท-้ ได,้ เสวย-เลย, ราช-ขาด, รอน-สมร รา่ ยสภุ าพอาจมสี มั ผสั ภายในวรรคทเ่ี รยี กวา่ สมั ผสั ใน ซง่ึ เปน็ ไดท้ งั้ สมั ผสั สระและสมั ผสั พยญั ชนะ เพอื่ เสรมิ ใหไ้ พเราะยงิ่ ขนึ้ เชน่ ให-้ ไป, ทา่ น-ไท,้ เลย-ลอ เอกโท รา่ ยสภุ าพบงั คบั รปู วรรณยกุ ตเ์ อกและโทใน ๓ วรรคสดุ ทา้ ยทเ่ี ปน็ โคลงสองสภุ าพ (รายละเอยี ด ดฉู นั ทลกั ษณข์ องโคลงสองสภุ าพ) 412 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 412

�������������� 5 of 5_140809_CC.indd 413 8/8/2557 BE 3:10 PM

�������������� 5 of 5_140809_CC.indd 414 8/8/2557 BE 3:10 PM

ดชั นีวรรคทอง �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 415 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ ก กด็ งึ ไปดว้ ยกำ� ลงั ๑๗๕ กท็ กุ ลนิ้ จะรมุ กลา่ ว ๑๕๙ กพ็ ดู ไดล้ ะหลายลนิ้ ๑๕๙ กไ็ มค่ ดเหมอื นหนงึ่ ในนำ�้ ใจคน ๙๙ กร็ ะรกิ ระรวิ ไหว ๑๐๗ กโ็ ลดจากคอกไป ๑๗๕ กระหมอ่ มฉนั กเ็ คยทราบ ๑๕๙ กลกบเกดิ อยใู่ น สระจอ้ ย ๑๓ กลกะกากะหวาดขมงั ธน ู ๒๕๑ กลบั กระฉอกฉาดฉดั ฉวดั เฉวยี น ๓๒๙ กลบั ไปเถดิ พอ่ แกว้ ผแู้ ววตา ๑๓๓ กา้ นบวั บอกลกึ ตน้ื ชลธาร ๒๘๓ กำ� ลงั คกึ ผขิ งั ไว ้ ๑๗๕ กงิ่ แกว้ แพรว้ พรรณราย ๙๓ กคี่ นื กว่ี นั วาย วางเทวศ ราแม ่ ๓๑๗ กดี บม่ กี ง่ิ ฟา้ ฝากนอ้ งนางเดยี ว ๑๘๗ กมุ สตติ า่ งโลป่ อ้ ง อาจแกลว้ กลางสนาม ๒๘๙ เกดแกว้ พกิ ลุ ยสี่ นุ่ ส ี ๒๗๑ เกรงเทพไทธ้ รณนิ ทร์ ลอบกลำ�้ ๑๘๗ เกดิ เปน็ คนคดิ เหน็ จงึ เจรจา ๙๙ เกดิ เมอ่ื เหน็ นอ้ งนอ้ ยอยา่ สงสยั ๓๙ เกยี รตศิ กั ดร์ิ กั ของขา้ มอบไวแ้ กต่ วั ๒๕ 416 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 416

ดัชนีวรรคทอง หนา้ ข ขยาดขยนั้ มทิ นั อะไร กห็ มน่ิ ก ู ๒๕๑ ขอเชญิ จนั ทรส์ อ่ งสวา่ งกลางสากล ๑๑๓ ขอเชญิ เผยหนา้ ตา่ งนางอกี หน ๑๑๓ ขอตดิ ตามทรามสงวนนวลละออง ๑๓๙ ขอแตเ่ พยี งไทยเราอยา่ ผลาญญาติ ๒๒๑ ขอพบพานพศิ วาสไมค่ ลาดคลา ๑๓๙ ขำ� กวา่ แขไขแยม้ ยงิ่ ยมิ้ อปั สร ๘๑ เขานน้ั เหมาะคดิ ขบถอปั ลกั ษณ ์ ๑๒๑ เขายอ่ มเปรยี บเทยี บความวา่ ยามรกั ๒๕๗ เขาสงู อาจวดั วา กำ� หนด ๑๒๗ แขนซา้ ยคอดแลว้ เพราะหนนุ นอน ๒๑๓ แขนมอบถวายทรงธรรม์ เทอดหลา้ ๒๕ แขวนขวญั นชุ ชโู ฉม แมกเมฆ ไวแ้ ม ่ ๑๘๗ ค คนเดด็ ดบั สญู สงั - ขารรา่ ง ๒๐๗ คนอน่ื สกั หมนื่ แสนไมแ่ มน้ เหมอื น ๔๗ ครรไลลว่ งเลยทางมากลางหน ๓๒๙ ครน้ั จดื จางหา่ งเหนิ ไปเนนิ่ นาน ๒๕๗ ความรกั เหมอื นโคถกึ ๑๗๕ ความรกั เหมอื นโรคา ๑๗๕ ความรคู้ เู่ ปรยี บดว้ ย กำ� ลงั กายแฮ ๒๘๙ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 417 417 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ ความรอู้ าจเรยี นทนั กนั หมด ๑ ความสขุ ซาบฤๅมว้ ย ดจุ ไมก้ ลนิ่ หอม ๑๔๗ ความเอยความรกั ๓๙ คำ� นงึ หนา้ เจา้ ตราตร ู ๓๒๓ คอื คนเสพเสนห่ า นกั ปราชญ ์ ๑๔๗ คอื คนหมไู่ ปหา คบเพอื่ น พาลนา ๑๔๗ เคยหมอบใกลไ้ ดก้ ลน่ิ สคุ นธต์ ลบ ๓๑๑ โคควายวายชพี ได้ เขาหนงั ๒๐๗ ใครถนอมกลอ่ มเกลย้ี งเลยี้ งรต ี ๓๙ ใครรานใครรกุ ดา้ ว แดนไทย ๓๓๕ ง งามขนงวงวาดดงั คนั ศลิ ป ์ ๗ งามงอนกวา่ พระแสงอนั แรงฤทธ ิ์ ๖๗ งามชดชอ้ ยลอยหลงั สนิ ธ ์ุ ๙๓ งามเนตรดงั เนตรมฤคมาศ ๗ จ จงพรอ้ มใจพรอ้ มกำ� ลงั ระวงั เมอื ง ๒๒๑ จระเขใ้ หญไ่ ปถงึ นำ้� มกี ำ� ลงั ๒๙๕ จะกนิ นอนวอนวา่ เมตตาเตอื น ๔๗ จะจากเรอื นรา้ งแมไ่ ปแตต่ วั ๔๗ จะชอบผดิ ในมนษุ ยเ์ พราะพดู จา ๗๕ จะชน่ื ใจเหมอื นสตรไี มม่ เี ลย ๓๑ 418 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 418 8/8/2557 BE 3:10 PM

ดัชนีวรรคทอง หนา้ จะชน่ื เชยชมโฉมประโลมลาน ๓๑ จะนอ้ ยจะมากจะยากจะเยน็ ประการใด ๒๕๑ จะพลอยตรอมเหอื ดสนิ้ กลนิ่ ตลบ ๒๗๑ จะมใี ครบงั คบั กห็ าไม ่ ๖๗ จะมแี ตเ่ วทนาเปน็ เนอื งนติ ย ์ ๕๙ จะเยาะยวั่ ทฆิ มั พร ๑๙ จะเรยี งรายกลางหนหาควรไม ่ ๑๓๓ จะโรยรา้ งหา่ งสนิ้ กลน่ิ มาล ี ๒๗๑ จะเหย่ี วแหง้ เซาซบสลบไป ๒๗๑ จะอาวรณอ์ า้ งวา้ งอยวู่ งั เวง ๒๒๙ จากฟากฟา้ สรุ าลยั สแู่ ดนดนิ ๖๗ จำ� ใจจำ� จากเจา้ จำ� จร ๑๙๓ จำ� ทกุ ขจ์ ำ� เทวศวา้ ง สวาดวิ า้ หวน่ั ถวลิ ๑๙๓ จำ� นริ าศแรมสมร แมร่ า้ ง ๑๙๓ จำ� ปเี อย๋ กป่ี จี ะมาพบ ๒๗๑ จติ มนษุ ยน์ ไ้ี ซร้ ยากแทห้ ยง่ั ถงึ ๑๒๗ เจา้ งามจรงิ พรงิ้ พรอ้ มดงั เลขา ๗ เจา้ จงฟงั ดนตรเี ถดิ ชน่ื ใจ ๑๒๑ เจา้ เปน็ ถำ�้ อำ� ไพขอใหพ้ ่ี ๑๓๙ เจา้ แผน่ ดนิ ผทู้ รงพระกรณุ า ๖๗ เจา้ ลมื นอนซอ่ นพมุ่ กระทมุ่ ตำ่� ๒๑๓ ใจยงั วนหวงั สวาทไมค่ ลาดคลา ๓๒๙ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 419 419 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ ฉ แฉลม้ เฉลาและโศภนิ กั นะฉนั ใด ๘๗ โฉดฉลาดเพราะคำ� ขาน ควรทราบ ๒๘๓ โฉมควรจกั ฝากฟา้ ฤๅดนิ ดฤี ๅ ๑๘๗ โฉมแมห่ ยาดฟา้ แยม้ อยรู่ อ้ นฤๅเหน็ ๑๕๓ ช ชนใดทไี่ มม่ ดี นตรกี าร ๑๒๑ ชมเกยี รตยิ ศฟเู ฟอ่ื ง ๒๒๑ ชมแขคดิ ใชห่ นา้ นวลนาง ๘๑ ชมวา่ นำ้� บอ่ นอ้ ย มากลำ�้ ลกึ เหลอื ๑๓ ชว่ ยกนั เตม็ ใจใฝผ่ ดงุ ๒๒๑ ชว่ ยกนั บำ� รงุ ความรงุ่ เรอื ง ๒๒๑ ชอ่ ฟา้ ตระการกลจะหยนั ๑๙ ชายตอ้ งเฝา้ วงิ วอนใหห้ ลอ่ นรกั ๒๓๗ ชนื่ จติ แตห่ ลอ่ นไข คำ� ซอื่ ๑๖๗ ชแู ตห่ างเองอา้ อวดอา้ งฤทธี ๕๓ เชยผกาโกสมุ ปทมุ ทอง ๑๓๙ ใชจ่ ะแสรง้ สลดั ซดั เสยี ไกล ๓๐๓ ใชร่ กั รปู วไิ ล เลศิ ลำ�้ ๑๖๗ ด ดวงใจมอบเมยี ขวญั และแม ่ ๒๕ ดว้ ยใฝร่ กั ใหเ้ กนิ พกั ตรา ๕๙ 420 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 420 8/8/2557 BE 3:10 PM

ดัชนีวรรคทอง หนา้ ดงั จนั ทราทรงกลดหมดมลทนิ ๗ ดจุ กวกั นภาลยั ๑๙ ดนู ำ�้ วง่ิ กลง้ิ เชย่ี วเปน็ เกลยี วกลอก ๓๒๙ ดเู ปลยี่ นเปลย่ี นควา้ งควา้ งเปน็ หวา่ งวน ๓๒๙ เดด็ ใบบอนชอ้ นนำ�้ ทไี่ รฝ่ า้ ย ๒๑๓ เดอื นตำ� หนวิ งกลาง ตา่ ยแตม้ ๘๑ ไดแ้ ตช่ วนเพอ่ื นยามาพรอ้ มกนั ๓๙ ไดแ้ ตร่ า้ ยรา้ ยฟงุ้ เฟอ่ื งใหเ้ สยี พงศ ์ ๑๔๗ ต ตราบขนุ คริ ขิ น้ ขาดสลาย แลแม ่ ๑๕๓ ตอบเอยตอบถอ้ ย ๓๙ ตงั้ แตจ่ ะเชยี่ วเปน็ เกลยี วไป ๕๙ ตวั เดยี วมาพลดั ค ู่ ๓๒๓ ตวั นอ้ งมใิ ชข่ องอนั เคยขาย ๑๓๓ ตา่ งคนตา่ งซดั กนั นา่ ขนั นกั ๒๓๗ ตาประสบตารกั สมคั รไซร ้ ๓๙ แตก่ ารณุ ยธรรมสนุ ทร ๖๗ แตถ่ า้ แมส้ ายใจไมส่ มคั ร ๓๙ แตน่ ำ้� ตาลกว็ า่ เปรยี้ วไมเ่ หลยี วแล ๒๕๗ แตน่ ำ�้ ผกั ตม้ ขมชมวา่ หวาน ๒๕๗ แตเ่ มาใจนปี้ ระจำ� ทกุ คำ�่ คนื ๒๗๗ แตห่ นาวใจจำ� กลนั้ ทกุ วนั คนื ๑๙๙ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 421 421 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ ถ ถวลิ ทกุ ขวบคำ�่ เชา้ หยดุ ไดฉ้ นั ใด ๓๑๗ ถงึ กลางวนั สรุ ยิ นั แจม่ ประจกั ษ ์ ๑๑๓ ถงึ เถาวลั ยพ์ นั เกยี่ วทเี่ ลย้ี วลด ๙๙ ถงึ บางพดู พดู ดเี ปน็ ศรศี กั ด ิ์ ๗๕ ถงึ มว้ ยดนิ สนิ้ ฟา้ มหาสมทุ ร ๑๓๙ ถงึ เมาเหลา้ เชา้ สายกห็ ายไป ๒๗๗ ถงึ แมว้ า่ ศตั รผู มู้ แี รง ๒๒๑ ถงึ ยามคำ่� ยำ�่ ฆอ้ งจะรอ้ งไห ้ ๒๒๙ ถงึ รอ้ ยรสบปุ ผาสมุ าลยั ๓๑ ถงึ ราตรมี จี นั ทรอ์ นั อำ� ไพ ๑๑๓ ถงึ รมู้ ากไมม่ ปี ากลำ� บากตาย ๑๘๑ ถงึ ลมวา่ วหนาวยง่ิ จะผงิ ไฟ ๑๙๙ ถงึ สห่ี มนื่ สองแสนทง้ั แดนไตร ๒๖๕ ถงึ หากจะผกู ไว ้ ๑๗๕ ท ทรงเรอื ตน้ งามเฉดิ ฉาย ๓๙ ทงั้ หวั ทา้ ยกรายแจวกระชากจว้ ง ๓๒๙ ทวั่ รา่ งและทงั้ ตวั ๑๐๗ ทพิ ากรจะตกตำ่� ๓๒๓ ทแี่ ทต้ า่ งสมคั รจะรกั กนั ๒๓๗ ทพ่ี งึ่ หนงึ่ พง่ึ ไดแ้ ตก่ ายตน ๙๙ ทม่ี กี ลนิ่ กจ็ ะคลายหายหอม ๒๗๑ 422 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 422 8/8/2557 BE 3:10 PM

ดัชนีวรรคทอง หนา้ ทมี่ ดี อกกจ็ ะวายระคายครบ ๒๗๑ ทสี่ ถติ อานภุ าพสโมสร ๖๗ ทไี่ หนเลยจะไหลคนื มา ๕๙ ททุ าสสถลุ ฉะนไี้ ฉน กม็ าเปน็ ๒๕๑ เทยี มเทา่ ชวี ากว็ า่ ได ้ ๓๐๓ ไทยรบจนสดุ ใจ ขาดดน้ิ ๓๓๕ ไทยรวมกำ� ลงั ตง้ั มนั่ ๒๒๑ ไทยอยา่ มงุ่ รา้ ยทำ� ลายไทย ๒๒๑ น นกบนิ เฉยี งไปทง้ั หม ู่ ๓๒๓ นภศลู ประภสั สร ๑๙ นวลละอองผอ่ งพกั ตรโ์ สภา ๗ นาคมี พี ษิ เพยี้ ง สรุ โิ ย ๕๓ นางกม้ อยกู่ บั ตกั ซบพกั ตรา ๑๓๓ นำ�้ คา้ งยอ้ ยเยน็ ฉำ่� ทอี่ มั พร ๒๒๙ นจิ จาเจา้ วนั ทองนอ้ งพอี่ า ๒๑๓ นจิ จาใจชา่ งกระไรมาแปลกแปลง ๒๑๓ ในเพลงปว่ี า่ สามพพ่ี ราหมณเ์ อย๋ ๓๑ ในสนั ดานเปน็ คนชอบกลนกั ๑๒๑ บ บงเนอ้ื กเ็ นอื้ เตน้ ๑๐๗ บจางจดื สเิ นหา ๑๕๙ 423 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 423 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ บยอมอยู่ ณ ทขี่ งั ๑๗๕ บราลพี ลิ าสศภุ จรญู ๑๙ บหวนคดิ ถงึ เจบ็ กาย ๑๗๕ บหอ่ นจะเหน็ ธวชั รปิ ู สลิ า่ ถอย ๒๕๑ บนั ดาลตาใหม้ ดื มน ๑๗๕ บา้ งพลงุ่ พลงุ่ วงุ้ วงเหมอื นกงเกวยี น ๓๒๙ บำ� รงุ ทง้ั ชาตศิ าสนา ๒๒๑ บดิ ามารดารกั มกั เปน็ ผล ๙๙ บรุ ษุ ยามสเิ นหา ๑๕๙ ใบกเ็ หมน็ คาวปลา คละคลงุ้ ๑๔๗ ใบพอ้ พนั หอ่ หมุ้ กฤษณา ๑๔๗ ป ประกาศถอ้ ยปะฏญิ ญา ๑๕๙ ประจบนางและพลางกอด ๑๕๙ ประดบั พระวรเดชวเิ ศษฤทธ ์ิ ๖๗ ประดจุ ทรงวราภรณส์ นุ ทรสวสั ด ์ิ ๖๗ ประดจุ มะโนภริ มระตี ณ แรกรกั ๘๗ ประเพณตี งี ใู หห้ ลงั หกั ๒๙๕ ปลารา้ พนั หอ่ ดว้ ย ใบคา ๑๔๗ ปญั ญาประดจุ ดงั อาวธุ ๒๘๙ ปากเปน็ เอกเลขเปน็ โทโบราณวา่ ๑๘๑ เปน็ กำ� ลงั เลศิ พลงั อน่ื ทง้ั สนิ้ ๖๗ เปน็ คณุ ของเทวาผมู้ หทิ ธ ์ิ ๖๗ 424 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 424 8/8/2557 BE 3:10 PM

ดัชนีวรรคทอง หนา้ เปน็ คคู่ รองพศิ วาสทกุ ชาตไิ ป ๑๓๙ เปน็ ชอ่ื เปน็ เสยี งได้ แตร่ า้ ยกบั ด ี ๒๐๗ เปน็ ผชู้ ายยง่ิ ยากกวา่ หลายเทา่ ๒๓๗ เปน็ ผหู้ ญงิ แทจ้ รงิ แสนลำ� บาก ๒๓๗ เปน็ ราชสหี ส์ งิ สเู่ ปน็ คสู่ อง ๑๓๙ เปน็ สงิ่ ดสี องชนั้ พลนั ปลมื้ ใจ ๖๗ เปน็ สง่ิ เปน็ อนั ยงั อยไู่ ซร ้ ๒๐๗ ไปเ่ หน็ ชเลไกล กลางสมทุ ร ๑๓ ผ ผลิ น้ิ พจ่ี ะมหี ลาย ๑๕๙ ผใู้ ดมคี ำ� ตอบขอบใจเอย ๓๙ ฝ ฝากลมเลอ่ื นโฉมบนิ บนเลา่ นะแม ่ ๑๘๗ ฝงู คนกำ� เนดิ คลา้ ย- คลงึ กนั ๑ เฝา้ วอนวา่ ไหวพ้ ลางพอ่ วางพมิ ๑๓๓ พ พระจนั ทรจรสวา่ งกลางโพยม ๓๑ พระจนั ทรแ์ จม่ ณ เวหน ๑๕๙ พระสมทุ รสดุ ลกึ ลน้ คณนา ๑๒๗ พระเสดจ็ โดยแดนชล ๙๓ พระแสงทรงดำ� รงซง่ึ อาชญา ๖๗ 425 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 425 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ พระโหยหวนครวญเพลงวงั เวงจติ ๒๒๙ พออนุ่ เนอ้ื นอนสนทิ พสิ มยั ๑๙๙ พะจวี า่ จะรกั ยดื ๑๕๙ พะนอพลอดและปลอดปลน้ิ ๑๕๙ พายออ่ นหยบั จบั งามงอน ๙๓ พเิ คราะหใ์ หเ้ หมาะกอ่ นเปน็ ไร ๑๓๓ พมิ พพ์ กั ตรแ์ มเ่ พญ็ ปราง จกั เปรยี บ ใดเลย ๘๑ พศิ เสน้ สรรี ร์ วั ๑๐๗ พษิ นอ้ ยหยงิ่ โยโส แมลงปอ่ ง ๕๓ พข่ี อพบศรสี วสั ดเิ์ ปน็ มจั ฉา ๑๓๙ พเ่ี คยี้ วหมากเจา้ อยากพย่ี งั คาย ๒๑๓ พจ่ี ำ� หนา้ เนอื้ นอ้ งไดท้ กุ แหง่ ๒๑๓ พพี่ ลอยรอ้ นใจแทนทกุ เวลา ๒๔๓ พรี่ กั นชุ นาฏดว้ ยเหน็ ใจ จรงิ แฮ ๑๖๗ พง่ึ ประจกั ษด์ ง่ั สายนำ�้ ไหล ๕๙ เพง่ ผาดอนาถใจ ๑๐๗ เพราะเปน็ ความจำ� ใจของบดิ า ๓๐๓ เพราะเพอ่ื จกั ไปรอน อรริ าช แลแม ่ ๑๙๓ เพยี งหงสท์ รงพรหมนิ ทร ์ ๙๓ เพอ่ื นกนิ สนิ้ ทรพั ยแ์ ลว้ แหนงหน ี ๓๔๑ เพอ่ื นตาย ถา่ ยแทนช-ี วาอาตม ์ ๓๔๑ 426 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 426

ดัชนีวรรคทอง หนา้ ฟ ไฟแลน่ ลา้ งสหี่ ลา้ หอ่ นลา้ งอาลยั ๑๕๓ ม มนษุ ยน์ ที้ รี่ กั อยสู่ องสถาน ๙๙ มโนหนกั มดื มวั เหมอื นราตร ี ๑๒๑ มะโนมอบพระผู้ เสวยสวรรค ์ ๒๕ มนั กม็ กั ทำ� รา้ ยเมอื่ ภายหลงั ๒๙๕ มนั แสนสดุ ลกึ ลำ�้ เหลอื กำ� หนด ๙๙ มาถงึ บางธรณที วโี ศก ๒๖๕ มายทุ ธแ์ ยง้ กจ็ ะปลาตไป ๒๒๑ มารยาทสอ่ สนั ดาน ชาตเิ ชอื้ ๒๘๓ มคี นรกั รสถอ้ ยอรอ่ ยจติ ๗๕ มอี บุ ายพดู ไมเ่ ปน็ เหน็ ปว่ ยการ ๑๘๑ เมรชุ บุ สมทุ รดนิ ลง เลขแตม้ ๑๕๓ เมอื่ เคราะหร์ า้ ยกายเรากเ็ ทา่ น ี้ ๒๖๕ แมน้ เกดิ ในใตฟ้ า้ สธุ าธาร ๑๓๙ แมน้ ใครรกั รกั มง่ั ชงั ชงั ตอบ ๙๙ แมน้ ไดแ้ กว้ แลว้ จะคอ่ ยประคองเคย ๓๑ แมน้ แผน่ ดนิ สน้ิ ชายทพ่ี งึ เชย ๒๔๓ แมเ้ นอ้ื เยน็ เปน็ หว้ งมหรรณพ ๑๓๙ แมเ่ ปน็ บวั ตวั พเี่ ปน็ ภมุ รา ๑๓๙ แมพ้ ดู ชวั่ ตวั ตายทำ� ลายมติ ร ๗๕ �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 427 427 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ แมม้ คี ชู่ ชู ดิ สนทิ นมุ่ ๑๙๙ แมร่ กั ลกู ลกู กร็ อู้ ยวู่ า่ รกั ๔๗ แมว้ า่ มกี งิ่ โพยม ยน่ื หลา้ ๑๘๗ ไมค่ วรใครไวใ้ จในโลกน ี้ ๑๒๑ ไมช่ ชู นื่ เชน่ รสพจมาน ๑๙๙ ไมต่ ายดอกเพราะอดเสนห่ า ๑๓๓ ไมเ่ ทยี มโฉมนางงามพพ่ี ราหมณเ์ อย๋ ๓๑ ไมม่ ใี ครไดแ้ คน้ เหมอื นอกขา้ ๕๙ ไมม่ ที พ่ี สธุ าจะอาศยั ๒๖๕ ไมเ่ มาเหลา้ แลว้ แตเ่ รายงั เมารกั ๒๗๗ ไมย่ นิ และไมย่ ล ๑๗๕ ไมส่ น้ิ สดุ ความรกั สมคั รสมาน ๑๓๙ ไมเ่ หน็ โฉมประโลมใจกม็ ดื มน ๑๑๓ ไมเ่ หน็ หนา้ นงลกั ษณย์ งิ่ มดื ใหญ ่ ๑๑๓ ย ยกแตช่ ว่ั ดกี ระดา้ ง ออ่ นแกฤ้ ๅไหว ๑ ยงั ไมเ่ คยเชยชดิ พสิ มยั ๓๑ ยามบพติ รเผยแผพ่ ระกรณุ า ๖๗ ยามวโิ ยคยากใจใหส้ ะอน้ื ๒๖๕ ยงิ่ หา้ มกย็ งิ่ คลงั่ ๑๗๕ เยยี่ มมาใหพ้ ย่ี ลเยอื กอรุ า ๑๑๓ 428 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 428

ดัชนีวรรคทอง หนา้ ร รว่ มชาตริ ว่ มจติ เปน็ ขอ้ ใหญ ่ ๒๒๑ รอ้ งรำ� พนั สงสารรกั หนกั หนาเอย ๓๙ ระกะรอ่ ยเพราะรอยหวาย ๑๐๗ ระรวยรน่ื รนิ รนิ กลนิ่ เกสร ๒๒๙ รกั บห่ ายตราบหาย หกฟา้ ๑๕๓ ราวนรกชนเชน่ กลา่ วมาน ี่ ๑๒๑ รำ่� พไิ รรญั จวนหวนละหอ้ ย ๒๒๙ รนู้ อ้ ยวา่ มากรู้ เรงิ ใจ ๑๓ รรู้ กั ษาตวั รอดเปน็ ยอดด ี ๙๙ รสู้ ง่ิ ไรไมส่ รู้ วู้ ชิ า ๙๙ เรากเ็ หมอื นมอดมว้ ย หมดสน้ิ สกลุ ไทย ๓๓๕ เรากเ็ หมอื นอยคู่ ง ชพี ดว้ ย ๓๓๕ เรมิ่ เพาะเหมาะกลางหวา่ งหวั ใจ ๓๙ เรม่ิ สมคั รชนั้ ตน้ ณ หนไหน ๓๙ เรอื งจรสั ยง่ิ มกฎุ สดุ สงา่ ๖๗ เรอื่ ยเรอื่ ยมารอนรอน ๓๒๓ เรอ่ื ยเรอื่ ยมาเรยี งเรยี ง ๓๒๓ แรกจะเกดิ เปน็ ไฉนใครรบู้ า้ ง ๓๙ ล ลมจะชายชกั ชำ้� ชอกเนอ้ื เรยี มสงวน ๑๘๗ ลว้ นหนามเหนบ็ เจบ็ แสบคบั แคบใจ ๒๖๕ ละอองอบรสรน่ื ชนื่ นาสา ๓๑๑ 429 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 429 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ ลำ� ดวนเอย๋ จะดว่ นไปกอ่ นแลว้ ๒๗๑ ลนิ ลาศเลอ่ื นเตอื นตาชม ๙๓ เลอื้ ยบท่ ำ� เดโช แชม่ ชา้ ๕๓ แลว้ วา่ อนจิ จาความรกั ๕๙ แลว้ สอนวา่ อยา่ ไวใ้ จมนษุ ย ์ ๙๙ แลหลงั ละลามโล- ๑๐๗ และดวงใจยอ่ มดำ� สกปรก ๑๒๑ และทกุ ลน้ิ จะเปรยปราย ๑๕๙ และราชาเทยี มเทพอมฤต ๖๗ และหลอกเยาวะนารนิ ๑๕๙ ว วะวะวบั สลบั พรรณ ๑๙ วฒั นาเถดิ ไทย ไชโย ! ๒๒๑ วา่ จากเรอื นเหมอื นนกมาจากรงั ๒๒๙ วาสนาเรากส็ น้ิ เหมอื นกลน่ิ สคุ นธ ์ ๓๑๑ ศ ศกึ บถงึ และมงึ กย็ งั มเิ หน็ ๒๕๑ ส สตรใี ดในพภิ พจบแดน ๕๙ สนธยาจะใกลค้ ำ่� ๓๒๓ สบถใหล้ ะตอ่ หนา้ ๑๕๙ 430 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 430 8/8/2557 BE 3:10 PM

ดัชนีวรรคทอง หนา้ สวา่ ง ณ กลางกะมลละไม กฉ็ นั นนั้ ๘๗ สามยอดตลอดระยะระยบั ๑๙ สามารถปอ้ งกนั ขนั แขง็ ๒๒๑ สายดงิ่ ทงิ้ ทอดมา หยง่ั ได ้ ๑๒๗ สายบหยดุ เสนห่ ห์ าย หา่ งเศรา้ ๓๑๗ สายสมรนอนเถดิ พจี่ ะกลอ่ ม ๗ สายหยดุ หยดุ กลนิ่ ฟงุ้ ยามสาย ๓๑๗ สนิ้ แผน่ ดนิ สน้ิ รสสคุ นธา ๓๑๑ สจุ รติ คอื เกราะบงั ศาสตรพ์ อ้ ง ๒๘๗ สดุ จะหกั หา้ มจติ คดิ ไฉน ๒๗๗ สภุ าษติ บรุ าณวา่ ๑๕๙ สรุ ยิ จนั ทรขจาย จากโลก ไปฤๅ ๑๕๓ สวุ รรณหงสท์ รงพหู่ อ้ ย ๙๓ เสถยี รในหฤทยั พระราชา ๖๗ เสยี ชพี ไปเ่ สยี สนิ้ ชอ่ื กอ้ งเกยี รตงิ าม ๓๓๕ เสยี เนอ้ื เลอื ดหลงั่ ไหล ยอมสละ สนิ้ แล ๓๓๕ แสงอะรณุ วโิ รจนน์ ะภาประจกั ษ ์ ๘๗ แสดงรกั ณ โฉมฉาย ๑๕๙ แสนสงสารบา้ นเรอื นเพอื่ นทนี่ อน ๒๒๙ ห หญงิ ตอ้ งเจยี มกายามาแตเ่ ยาว ์ ๒๓๗ หญงิ ถงึ รกั ตอ้ งแสรง้ แกลง้ ทำ� เฉย ๒๓๗ หญงิ และชาย ณ ยามระตอี ทุ ยั ๘๗ 431 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 431 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ หนงั สอื ตรมี ปี ญั ญาไมเ่ สยี หลาย ๑๘๑ หนาวนำ�้ คา้ งพรา่ งพรมจะหม่ เสอ้ื ๑๙๙ หนาวอารมณล์ มเรอ่ื ยเฉอ่ื ยเฉอื่ ยชนื่ ๒๒๙ หยอ่ มหญา้ เหยี่ วแหง้ เรอ้ื บอกรา้ ยแสลงดนิ ๒๘๓ หรอื เรมิ่ ในสมองตรองจงด ี ๓๙ หรอื วาสนานอ้ งจะตอ้ งกนั ๒๔๓ หรอื อบุ ายมงุ่ รา้ ยฉมงั นกั ๑๒๑ หลงั่ มาเองเหมอื นฝนอนั ชน่ื ใจ ๖๗ หวงั ถวลิ ไมเ่ วน้ วายเอย ๗ หวงั ใหช้ ายอยากเชยยง่ิ ขน้ึ หนกั ๒๓๗ หอมบปุ ผามาลยั ไมย่ ง่ั ยนื ๑๙๙ หอมระรวยรสพา เพรศิ ดว้ ย ๑๔๗ หากสยามพนิ าศลง ไทยอยู่ ไดฤ้ ๅ ๓๓๕ หากสยามยงั อยยู่ ง้ั ยนื ยง ๓๓๕ หางหงสผ์ จงพจิ ติ รงอน ๑๙ หางา่ ย หลายหมน่ื มี มากได ้ ๓๔๑ หายาก ฝากผไี ข้ ยากแทจ้ กั หา ๓๔๑ หติ ะโอเ้ ลอะหลง่ั ไป ๑๐๗ เหนอื ประชาพสกนกิ ร ๖๗ เหมอื นฆา่ รกั เสยี แตเ่ กดิ ยอ่ มอาสญั ๓๙ เหมอื นนกไรร้ งั เรอ่ ยเู่ อกา ๒๖๕ เหมอื นพอ่ี ยผู่ เู้ ดยี วดาย ๓๒๓ เหมอื นเสอื ขงั เขา้ ถงึ ดงกค็ งรา้ ย ๒๙๕ เหมอื นหนง่ึ ใหอ้ าหารสำ� ราญครนั ๓๙ 432 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 432 8/8/2557 BE 3:10 PM

ดัชนีวรรคทอง หนา้ เหมอื นหอ่ หมุ้ ผา้ ทพิ ยส์ กั สบิ ผนื ๑๙๙ แหง่ ผใู้ หแ้ ละผรู้ บั สมถวลิ ๖๗ ใหค้ นคดิ ถงึ ถนิ่ ถวลิ หวงั ๒๒๙ ใหช้ อ่ื ไทยกระเดอ่ื งทวั่ โลกา ๒๒๑ ใหญย่ อ่ มเพศผวิ พรรณ แผกบา้ ง ๑ ใหน้ านาภาษาเขานยิ ม ๒๒๑ ใหร้ อบคอบคดิ อา่ นนะหลานหนา ๙๙ ใหอ้ ยจู่ นสนิ้ ดนิ ฟา้ ๒๒๑ อ อดขา้ วดอกนะเจา้ ชวี ติ วาย ๑๓๓ อยา่ มคี เู่ ลยจะดกี วา่ ๒๔๓ อยา่ อำ� พรางตอบสำ� นวนใหค้ วรท ี่ ๓๙ อยขู่ า้ งหลงั กจ็ ะแลชะแงค้ อย ๒๒๙ อรชรออ้ นแอน้ ดงั กนิ รนิ ๗ อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ ๒๕๑ อนั ชนกชนนนี ร้ี กั เจา้ ๓๐๓ อนั วา่ ความกรณุ าปราน ี ๖๗ อากาศจกั จารผจง จารกึ พอฤๅ ๑๕๓ อา้ ดวงสรุ ยี ศ์ รขี องพเี่ อย๋ ๑๑๓ อา้ อะรณุ แอรม่ ระเรอ่ื รจุ ี ๘๗ อกี ใครฟงั ดนตรไี มเ่ หน็ เพราะ ๑๒๑ อกี สง่ิ ปฏบิ ตั ซิ ำ้� สง่ ใหร้ กั แรง ๑๖๗ อปุ ะสคั คะใดใด ๑๗๕ 433 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 433 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา หนา้ เอออเุ หมน่ ะมงึ ชชิ า่ งกระไร ๒๕๑ เอามอื คลำ� แลว้ ยงั แคลงอยคู่ ลบั คลา้ ย ๒๑๓ เอยี งอกเทออกอา้ ง อวดองค์ อรเอย ๑๕๓ โอย้ ามดกึ ดาวเคลอื่ นเดอื นกค็ ลอ้ ย ๒๒๙ โอเ้ รอื พน้ วนมาในสาชล ๓๒๙ โอศ้ รเี สาวลกั ษณล์ ำ�้ แลโลม โลกเอย ๑๘๗ โอส้ ธุ าหนาแนน่ เปน็ แผน่ พนื้ ๒๖๕ 434 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 434

แนวคดิ ในการออกแบบปก แนวคดิ ในการออกแบบปกหนงั สอื ไดแ้ รงบนั ดาลใจจากบทประพนั ธข์ องกวไี ทย แตโ่ บราณ อยา่ งในวรรณคดอี ยธุ ยา เชน่ ทวาทศมาส ลลิ ติ พระลอ ยวนพา่ ยโคลงดน้ั ในวรรณคดรี ตั นโกสนิ ทร์ เชน่ พระนลคำ� หลวง ทมี่ กั เปรยี บวรรณคดเี ปน็ “มณมี าลยั ” ซงึ่ ผา่ นการเจยี ระไนอยา่ งประณตี วจิ ติ รบรรจง เปน็ อาภรณอ์ นั ลำ�้ คา่ ทใ่ี หค้ วามอม่ิ เอม ใจจากความงดงามของภาษาและความหลากหลายลมุ่ ลกึ ของคตขิ อ้ คดิ ทสี่ อดแทรก ไวใ้ นเนอื้ เรอื่ ง ดงั ปรากฏในคำ� ประพนั ธว์ า่ จบเสรจ็ เกลากาพยเ์ กลยี้ ง กลอนการ คอื มณมี าไลย เรยี บรอ้ ย เปน็ เฉลมิ กวสี าร เสาวนศิ รตั นมณมี าลยส์ รอ้ ย เษกสรอ้ ยสวมกรรณ (โคลงทวาทศมาส) เปน็ ศรแี กป่ ากผ ู้ ผจงฉนั ท์ คอื คมู่ าลาสรร เรยี บรอ้ ย เปน็ ถนมิ ประดบั กรรณ ทกุ เมอื่ กลกระแจะตอ้ งนอ้ ย หนง่ึ ไดแ้ รงใจ (ลลิ ติ พระลอ) สารสยามภาคยพรอ้ ง กลกานท นฤี้ ๅ คอื คมู่ าลาสวรรค ์ ชอ่ ชอ้ ย เบญญาพศิ าลแสดง เดอมกยรดิ พระฤๅ คอื คไู่ หมแสรง้ รอ้ ย กง่ึ กลาง เปนสรอ้ ยโสภศิ พน้ อปุ รมา โสรมโสดาศริ ธริ างค เวย่ี ไว้ จงคงคกู่ ลั ปา ยนื โยค หายแผน่ ดนิ ฟา้ ไหม ้ อยา่ หาย (ยวนพา่ ย) �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 435 435 8/8/2557 BE 3:10 PM

กวีวัจน์วรรณนา กะวสี งา่ แมน้ มณสี าร คำ� เพราะคอื สงั วาลย ์ กอบแกว้ ควรเพม่ิ พริ ยิ การ กะวเี วท เทอญพอ่ กอบกจิ ประเสรฐิ แลว้ ไปต่ อ้ งรอ้ นตวั (พระนลคำ� หลวง) 436 8/8/2557 BE 3:10 PM �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 436

คณะผู้จัดทำ� เนือ้ หา ผวู้ เิ คราะหแ์ ละเรยี บเรยี งเนอื้ หาจากภาควชิ าภาษาไทย คณะอกั ษรศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ๑. อาจารย์ ดร.ใกลร้ งุ่ อามระดษิ ๒. อาจารย์ ดร.นำ้� ผงึ้ ปทั มะลางคลุ ๓. อาจารย์ ดร.ปรมนิ ท์ จารวุ ร ๔. อาจารย์ ดร.ธานรี ตั น์ จตั ทุ ะศรี ๕. อาจารย์ ดร.อาทติ ย์ ชรี วณชิ ยก์ ลุ ๖. อาจารยช์ ยั รตั น์ พลมขุ ผทู้ รงคณุ วฒุ ติ รวจพจิ ารณาเนอื้ หา ศาสตราจารย์ ดร.ชลดา เรอื งรกั ษล์ ขิ ติ ภาคสี มาชกิ สำ� นกั ศลิ ปกรรม ประเภทวชิ าวรรณศลิ ป์ สาขาวชิ าวรรณกรรม รอ้ ยกรอง ราชบณั ฑติ ยสถาน คณะผู้จดั ท�ำต้นฉบับหนังสือ ทปี่ รกึ ษา ๑. นางสาวกนกวลี ชชู ยั ยะ เลขาธกิ ารราชบณั ฑติ ยสถาน ๒. นางสาวศริ พิ ร อนิ ทรเชยี รศริ ิ ผอู้ ำ� นวยการกองศลิ ปกรรม ๓. นายสนั ติ ลอรชั วี ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นการจดั พมิ พห์ นงั สอื คณะทำ� งาน ๑. นางสาวชลธชิ า สดุ มขุ ๒. นางสาวกนกนชุ งามศลิ ปวศิ วกลุ นกั วรรณศลิ ปช์ ำ� นาญการพเิ ศษ ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นการจดั พมิ พห์ นงั สอื ๓. นายปยิ ะพงษ์ โพธเิ์ ยน็ ๔. นางสาวศยามล แสงมณี นกั วรรณศลิ ปช์ ำ� นาญการ นกั วรรณศลิ ปช์ ำ� นาญการ ๕. นางสาววรรณทนา ปติ เิ ขตร ๖. นางสาวสภุ ญิ ญา ขำ� ปรางค์ นกั วรรณศลิ ปช์ ำ� นาญการ เจา้ พนกั งานธรุ การชำ� นาญงาน 437 �������������� 5 of 5_140809_CC.indd 437 8/8/2557 BE 3:10 PM

�������������� 5 of 5_140809_CC.indd 438 8/8/2557 BE 3:10 PM