Bác Hồ với Thái Nguyên

tr¸nh; ph¶i khæ tr­íc thiªn h¹ vµ vui sau thiªn h¹; ph¶i võa lµ ng­êi l·nh ®¹o võa lµ ng­êi ®µy tí thËt trung thµnh cña nh©n d©n; ®¶ng viªn ®i tr­íc, lµng n­íc theo sau. C¸n bé ph¶i lu«n lu«n häc tËp ®Ó n©ng cao tr×nh ®é vÒ mäi mÆt. Häc suèt ®êi, häc kh«ng biÕt ch¸n, d¹y kh«ng biÕt mái (Nho gi¸o); häc, häc n÷a vµ häc m·i (V.I.Lªnin)... §ã lµ nh÷ng ®iÒu mµ Hå ChÝ Minh ®· chó ý vËn dông vµo trong cuéc sèng cña chÝnh b¶n th©n m×nh vµ trong viÖc gi¸o dôc, rÌn luyÖn cho c¸n bé, ®¶ng viªn. §óng nh­ Hå ChÝ Minh quan niÖm: Mét d©n téc dèt lµ mét d©n téc yÕu. Ng­êi cho r»ng, ngµy nay, nhÊt lµ trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi - mét sù nghiÖp khã kh¨n, phøc t¹p, ch­a cã tiÒn lÖ - kh«ng thÓ l·nh ®¹o chung chung ®­îc, vµ chØ cã lßng nhiÖt t×nh kh«ng th«i th× ch­a ®ñ, mµ cßn ph¶i cã tri thøc n÷a. B¶n th©n Ng­êi suèt ®êi ch¨m chØ häc tËp, häc ë nhµ tr­êng, häc trong cuéc sèng, vµ quan niÖm cña Ng­êi häc kh«ng ph¶i lµ ®Ó cã b»ng cÊp, ®Ó th¨ng chøc. C¸n bé ph¶i cã phong c¸ch tèt. Theo Hå ChÝ Minh, muèn cã phong c¸ch c«ng t¸c tèt, ph¶i phßng vµ chèng t¸c phong chñ quan, t¸c phong quan liªu, ®¹i kh¸i, ham chuéng h×nh thøc, ph« tr­¬ng cho oai, lµm ®¹i kh¸i, qua loa. Ph¶i s©u s¸t, tØ mØ; n¾m viÖc lín, ph¶i gi¶i quyÕt b¾t ®Çu tõ nh÷ng viÖc c¬ b¶n, nh×n xa tr«ng réng, cã ®Çu ãc quan s¸t; ph¶i ch©n ®i, miÖng nãi, tay lµm, kh«ng nh­ thÕ th× ®Çy tói quÇn th«ng c¸o, ®Çy tói ¸o c«ng v¨n nh­ng c«ng viÖc kh«ng ch¹y. Tæng kÕt kinh nghiÖm tÝch luü ®­îc trong nhiÒu n¨m lµm c«ng t¸c c¸n bé, Hå ChÝ Minh ®· nªu lªn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n nhÊt vÒ quy luËt §¶ng th­êng xuyªn tù ®æi míi, tù chØnh ®èn b¶n th©n m×nh. Ng­êi nhÊn m¹nh: 279

§¶ng ta kh«ng ph¶i trªn trêi sa xuèng. Nã ë trong x· héi mµ ra, do ®ã, §¶ng ph¶i th­êng xuyªn tù ®æi míi, tù chØnh ®èn, vµ ®ã chÝnh lµ quy luËt ph¸t triÓn cña mét ®¶ng M¸c - Lªnin, mét ®¶ng chiÕn ®Êu d­íi l¸ cê cña chñ nghÜa céng s¶n, v× mét x· héi tèt ®Ñp, v× sù nghiÖp cao c¶ lµ gi¶i phãng con ng­êi. Riªng vÒ phong c¸ch c«ng t¸c cña c¸n bé, Hå ChÝ Minh nhÊn m¹nh tíi c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu: Söa c¸ch l·nh ®¹o vÒ c«ng t¸c c¸n bé; biÕt chän tr×nh tù ­u tiªn c«ng viÖc; th­êng xuyªn tæng kÕt c«ng t¸c; ph¶i lu«n lu«n cã s¸ng kiÕn; s©u s¸t, gÇn gòi nh©n d©n, cã tinh thÇn phô tr¸ch tr­íc d©n; ph¶i kiÓm tra, kiÓm so¸t chÆt chÏ; cã l·nh ®¹o chung, nh­ng cã chØ ®¹o ®iÓm. Hå ChÝ Minh cho r»ng: Ph¹m vi cña vÊn ®Ò c«ng t¸c c¸n bé rÊt réng, cÇn tËp trung vµo nh÷ng m¾t kh©u träng yÕu nhÊt, cã thÓ lµm t¨ng thªm søc m¹nh, n¨ng lùc l·nh ®¹o, søc chiÕn ®Êu cña §¶ng, cñng cè niÒm tin cña quÇn chóng nh©n d©n vµo §¶ng. HiÓu vµ ®¸nh gi¸ ®óng c¸n bé ®Ó lùa chän vµ sö dông ®óng c¸n bé. §©y lµ yªu cÇu xuÊt ph¸t ®Ó tiÕn hµnh c¸c mÆt kh¸c cña c«ng t¸c c¸n bé. NÕu kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng c¸n bé vµ t×nh h×nh c«ng t¸c c¸n bé th× kh«ng thÓ ®Ò ra chÝnh s¸ch c¸n bé mét c¸ch ®óng ®¾n ®­îc. Hå ChÝ Minh cho r»ng, cø mçi lÇn xem xÐt l¹i c¸n bé, mét mÆt sÏ t×m thÊy nh÷ng nh©n tµi míi, mÆt kh¸c th× nh÷ng ng­êi yÕu kÐm sÏ bÞ lßi ra. HiÓu vµ ®¸nh gi¸ ®óng c¸n bé vµ t×nh h×nh c«ng t¸c c¸n bé ph¶i cã nh÷ng yªu cÇu riªng. §ång thêi, hiÓu vµ ®¸nh gi¸ ®óng c¸n bé ph¶i cã nh÷ng chuÈn mùc phï hîp víi tõng thêi kú, tõng ®Þa ph­¬ng, tõng lÜnh vùc, ®¸nh gi¸ mét c¸ch 280

hoµn toµn c«ng minh, kh¸ch quan. Yªu cÇu vÒ mÆt nµy cho chóng ta thÊy kh«ng thÓ ®em c¸i th­íc ®o chÊt l­îng cña c¸n bé vïng thµnh thÞ ®Ó ®o chÊt l­îng c¸n bé vïng d©n téc thiÓu sè, vïng s©u, vïng xa; kh«ng thÓ ®em th­íc ®o chÊt l­îng c¸n bé lÜnh vùc nµy vµo ®o chÊt l­îng c¸n bé ë lÜnh vùc kh¸c. Hå ChÝ Minh c¨n dÆn ng­êi lµm c«ng t¸c c¸n bé cÇn chó ý: xem xÐt c¸n bé ph¶i \"tù biÕt m×nh\", tøc lµ biÕt ®­îc \"sù ph¶i tr¸i cña m×nh\", söa ch÷a nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña m×nh, ®Ó \"m×nh cµng Ýt khuyÕt ®iÓm th× c¸ch xem xÐt c¸n bé cµng ®óng\", nh­ thÕ míi kh«ng ph¹m nh÷ng c¨n bÖnh: tù cao tù ®¹i; ­a ng­êi ta nÞnh m×nh; do lßng yªu, ghÐt cña m×nh mµ ®èi víi ng­êi; ®em mét c¸i khu«n khæ nhÊt ®Þnh, chËt hÑp mµ l¾p vµo tÊt c¶ mäi ng­êi kh¸c nhau. Hå ChÝ Minh cho r»ng, nÕu ph¹m mét trong bèn bÖnh ®ã th× ng­êi lµm c«ng t¸c c¸n bé còng nh­ m¾t ®· mang kÝnh cã mµu, kh«ng bao giê thÊy râ c¸i mÆt thËt cña nh÷ng c¸i m×nh tr«ng. Theo Hå ChÝ Minh, xem xÐt mét ng­êi c¸n bé kh«ng nªn chØ xem xÐt mÆt bªn ngoµi, xem xÐt qua mét viÖc, mµ ph¶i xem xÐt kü c¶ toµn bé c«ng viÖc cña ng­êi c¸n bé ®ã. Quan niÖm cña Ng­êi lµ: Trong thÕ giíi, c¸i g× còng biÕn hãa, t­ t­ëng con ng­êi còng vËy, cho nªn xem xÐt c¸n bé ph¶i toµn diÖn, xem xÐt c¶ mét qu¸ tr×nh c«ng t¸c cña ng­êi c¸n bé. Cã ng­êi tr­íc ®©y cã sai lÇm nh­ng nay ®· söa ch÷a ®­îc, cã ng­êi nay kh«ng cã sai lÇm nh­ng sau l¹i m¾c sai lÇm, cã ng­êi tr­íc ®©y ®i theo c¸ch m¹ng nay l¹i ph¶n c¸ch m¹ng, ng­îc l¹i cã ng­êi tr­íc ®©y kh«ng theo c¸ch m¹ng nay l¹i tham gia c¸ch m¹ng... NghÜa lµ qu¸ khø, hiÖn t¹i, t­¬ng lai cña mäi ng­êi kh«ng ph¶i lu«n lu«n gièng nhau. Do ®ã, xem 281

xÐt c¸n bé ph¶i xem xÐt c¶ lÞch sö cña hä, toµn bé c«ng viÖc cña hä. Hå ChÝ Minh c¶nh b¸o: \"Ai mµ hay khoe c«ng viÖc, hay a dua, t×m viÖc nhá mµ lµm, tr­íc mÆt th× theo mÖnh lÖnh, sau l­ng th× tr¸i mÖnh lÖnh, hay c«ng kÝch ng­êi kh¸c, hay tù t©ng bèc m×nh, nh÷ng ng­êi nh­ thÕ, tuy hä lµm ®­îc viÖc, còng kh«ng ph¶i c¸n bé tèt. Ai cø c¾m ®Çu lµm viÖc, kh«ng ham khoe khoang, ¨n nãi ngay th¼ng, kh«ng che giÊu khuyÕt ®iÓm cña m×nh, kh«ng ham viÖc dÔ, tr¸nh viÖc khã, bao giê còng kiªn quyÕt lµm theo mÖnh lÖnh cña §¶ng, v« luËn hoµn c¶nh thÕ nµo, lßng hä còng kh«ng thay ®æi, nh÷ng ng­êi nh­ thÕ, dï c«ng t¸c kÐm mét chót còng lµ c¸n bé tèt. Ng­êi ë ®êi, ai còng cã chç tèt vµ chç xÊu. Ta ph¶i khÐo n©ng cao chç tèt, khÐo söa ch÷a chç xÊu cho hä\"1. Ph¶i \"khÐo dïng c¸n bé\", \"dïng ng­êi ®óng chç, ®óng viÖc\". Hå ChÝ Minh nhÊn m¹nh: \"Dïng ng­êi còng nh­ dïng gç. Ng­êi thî khÐo th× gç to, nhá, th¼ng, cong, ®Òu tïy chç mµ dïng ®­îc\"2. Hå ChÝ Minh phª b×nh r»ng, th­êng chóng ta kh«ng biÕt tïy tµi mµ dïng ng­êi, thÝ dô: Thî rÌn th× b¶o ®i ®ãng tñ, thî méc th× b¶o ®i rÌn dao, thµnh thö c¶ hai ®Òu lóng tóng, nÕu biÕt tïy tµi mµ dïng ng­êi th× hai ng­êi ®Òu thµnh c«ng. Hå ChÝ Minh phª b×nh nghiªm kh¾c tÖ \"kÐo bÌ kÐo c¸nh\" trong c«ng t¸c c¸n bé. TÖ nµy ph¸t sinh tõ bÖnh bÌ ph¸i, ai hîp víi m×nh th× dï ng­êi xÊu còng cho lµ tèt, viÖc dë còng cho lµ hay, råi che ®Ëy cho nhau, ñng hé lÉn nhau; ai kh«ng ___________ 1, 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 5, tr. 318, 88. 282

hîp víi m×nh th× ng­êi tèt còng cho lµ ng­êi xÊu, viÖc hay còng cho lµ dë, råi t×m c¸ch dÌm pha, nãi xÊu, t×m c¸ch d×m ng­êi ®ã xuèng. KhuyÕt ®iÓm nµy, nh­ Hå ChÝ Minh chØ ra, nã rÊt tai h¹i, nã lµm §¶ng mÊt ®i nh©n tµi vµ kh«ng thùc hµnh ®­îc ®Çy ®ñ chÝnh s¸ch cña m×nh, lµm h¹i sù thèng nhÊt, nã lµm mÊt sù th©n ¸i, ®oµn kÕt ®ång chÝ, g©y ra nh÷ng mèi nghi ngê... Hå ChÝ Minh nªu ra quan ®iÓm toµn diÖn khi xem xÐt ®Ó ®Ò b¹t, bæ nhiÖm c¸n bé: Khi cÊt nh¾c mét c¸n bé, cÇn ph¶i xÐt râ ng­êi ®ã cã gÇn gòi quÇn chóng, cã ®­îc quÇn chóng tin cËy vµ mÕn phôc kh«ng. L¹i ph¶i xem ng­êi Êy xøng víi viÖc g×. NÕu ng­êi cã tµi mµ dïng kh«ng ®óng tµi cña hä, còng kh«ng ®­îc viÖc. NÕu cÊt nh¾c kh«ng cÈn thËn, kh«ng khái ®em ng­êi b« l« ba la, chØ nãi mµ kh«ng biÕt lµm, vµo nh÷ng ®Þa vÞ l·nh ®¹o, nh­ thÕ rÊt cã h¹i. Trong c«ng t¸c tæ chøc, khi ®Ò b¹t c¸n bé, Hå ChÝ Minh th­êng chØ ra c¸c c¨n bÖnh: Ham dïng ng­êi bµ con, anh em quen biÕt, bÇu b¹n, v× cho hä tèt h¬n ng­êi bªn ngoµi; ham dïng nh÷ng kÎ khÐo nÞnh hãt m×nh mµ ch¸n ghÐt nh÷ng ng­êi chÝnh trùc; ham dïng nh÷ng ng­êi tÝnh t×nh hîp víi m×nh mµ tr¸nh nh÷ng ng­êi tÝnh t×nh kh«ng hîp víi m×nh. Hå ChÝ Minh ®­a ra quan ®iÓm dïng c¸n bé ®óng víi 5 néi dung: - Ph¶i cã ®é l­îng vÜ ®¹i th× míi cã thÓ cã th¸i ®é vµ tinh thÇn chÝ c«ng v« t­ ®èi víi c¸n bé, kh«ng cã thµnh kiÕn, khiÕn c¸n bé kh«ng bÞ bá r¬i, ai còng ®­îc chó ý. - Ph¶i cã tinh thÇn réng r·i míi cã thÓ gÇn gòi víi nh÷ng ng­êi mµ m×nh kh«ng ­a. 283

- Ph¶i cã tÝnh chÞu khã d¹y b¶o míi cã thÓ n©ng ®ì nh÷ng c¸n bé cßn kÐm, gióp cho hä tiÕn bé. - Ph¶i s¸ng suèt míi khái bÞ bän \"nÞnh thÇn\" bao v©y mµ c¸ch xa c¸n bé tèt. - Ph¶i cã th¸i ®é vui vÎ, th©n mËt, th× c¸n bé míi vui lßng gÇn gòi m×nh. Chèng chñ nghÜa biÖt ph¸i, côc bé, ®Þa ph­¬ng, hÑp hßi. Hå ChÝ Minh hay nhÊn m¹nh ®Õn viÖc chèng c¸nh hÈu, hä hµng, th©n quen trong c«ng t¸c c¸n bé nãi chung còng nh­ trong chÝnh s¸ch c¸n bé nãi riªng. Ng­êi phª b×nh mét c¸ch nghiªm kh¾c viÖc ­a kÎ nÞnh ng­êi lµm c«ng t¸c c¸n bé, t×m c¸ch lîi dông chøc quyÒn ®Ó ®­a anh em, hä hµng, b¹n bÌ th©n quen vµo chøc nµy chøc nä; chØ râ t¸c h¹i cña bÖnh hÑp hßi, bÖnh ®Þa ph­¬ng côc bé. Theo Hå ChÝ Minh, chñ nghÜa ®Þa ph­¬ng, chñ nghÜa b¶n vÞ, chñ nghÜa c¸ nh©n, khuynh h­íng tham danh väng, tham ®Þa vÞ, d×m ng­êi giái, v.v., ®Òu do bÖnh hÑp hßi mµ ra. Trong vÊn ®Ò nµy, Hå ChÝ Minh còng ®Ò cËp viÖc kÕt hîp c¸n bé t¹i chç víi c¸n bé do cÊp trªn ®iÒu vÒ. Ng­êi phª b×nh do hÑp hßi mµ c¸n bé cÊp trªn ph¸i ®Õn vµ c¸n bé ®Þa ph­¬ng kh«ng ®oµn kÕt chÆt chÏ. Hå ChÝ Minh cho r»ng, ph¶i ch÷a cho \"tiÖt näc\" bÖnh hÑp hßi, kh¾c phôc kÌn cùa, mÊt ®oµn kÕt gi÷a c¸n bé trªn ®iÒu vÒ vµ c¸n bé t¹i chç. Ng­êi c¨n dÆn: \"Ph¶i biÕt r»ng: chØ cã hai h¹ng c¸n bé ®ã ®oµn kÕt chÆt chÏ vµ chØ cã c¸n bé ®Þa ph­¬ng ngµy cµng thªm nhiÒu, th× nÒn t¶ng cña §¶ng míi ph¸t triÓn vµ v÷ng vµng. C¸n bé ph¸i ®Õn, tr×nh ®é th­êng cao h¬n, kinh nghiÖm nhiÒu h¬n. Nh­ng c¸n bé ®Þa ph­¬ng l¹i biÕt râ nh©n d©n, quen thuéc c«ng viÖc h¬n. Hai h¹ng c¸n bé ph¶i gióp ®ì nhau, båi ®¾p nhau, th× c«ng viÖc 284

míi ch¹y\"1. Theo quan ®iÓm cña Hå ChÝ Minh, tèt nhÊt lµ lÊy c¸n bé t¹i chç, ®µo t¹o, båi d­ìng, ®Ò b¹t, sö dông c¸n bé t¹i chç; song, nÕu kh«ng cã hoÆc thiÕu th× ®iÒu ®éng c¸n bé ë n¬i kh¸c vÒ. Chóng ta thÊy r»ng, ®©y chÝnh lµ thùc hiÖn quan ®iÓm coi §¶ng ta lµ mét c¬ thÓ sèng, ®éi ngò c¸n bé lµ thèng nhÊt, c¸n bé cã thÓ vµ cÇn ph¶i ®­îc bè trÝ c«ng t¸c ë bÊt cø ®Þa bµn nµo miÔn lµ ng­êi c¸n bé ®ã cã ®ñ ®øc vµ tµi, cã tÝnh ®Õn ®Æc ®iÓm, yªu cÇu cña tõng vïng, tõng lÜnh vùc. Chó träng ®Õn c«ng t¸c ®Ò b¹t c¸n bé. Hå ChÝ Minh l­u ý viÖc ph¶i xem xÐt thËt kü tr­íc khi ®Ò b¹t c¸n bé, sau khi ®· ®Ò b¹t råi th× ph¶i theo dâi, gióp ®ì, kiÓm tra ng­êi c¸n bé ®ã; nÕu kh«ng nh­ thÕ th× háng viÖc. Hå ChÝ Minh viÕt râ: \"CÊt nh¾c c¸n bé, kh«ng nªn lµm nh­ \"gi· g¹o\". NghÜa lµ tr­íc khi cÊt nh¾c kh«ng xem xÐt kü. Khi cÊt nh¾c råi kh«ng gióp ®ì hä. Khi hä sai lÇm th× ®Èy xuèng, chê lóc hä lµm kh¸, l¹i cÊt nh¾c lªn. Mét c¸n bé bÞ nh¾c lªn th¶ xuèng ba lÇn nh­ thÕ lµ háng c¶ ®êi\"2. Hå ChÝ Minh bµy tá quan ®iÓm quý träng c¸n bé khi cho r»ng: \"§¶ng ph¶i nu«i d¹y c¸n bé, nh­ ng­êi lµm v­ên vun trång nh÷ng c©y cèi quý b¸u. Ph¶i träng nh©n tµi, träng c¸n bé, träng mçi mét ng­êi cã Ých cho c«ng viÖc chung cña chóng ta\"3. §µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé. Trong c«ng t¸c c¸n bé, ph¶i chó ý viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé, mµ Hå ChÝ Minh cho r»ng, ®©y lµ c«ng viÖc gèc cña §¶ng khi ®Æt trong mèi quan hÖ víi néi dung vai trß cña c¸n bé. C«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé lµ mét c«ng viÖc quan träng, ph¶i ®­îc tiÕn hµnh th­êng xuyªn. ë ®©y, cã mÊy ®iÓm ®¸ng chó ý: ___________ 1, 2, 3. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 5, tr. 276, 322, 313. 285

- Häc ph¶i thiÕt thùc, \"lÊy tù häc lµm cèt. Do th¶o luËn vµ chØ ®¹o gióp vµo\"1. - Häc ph¶i ®i ®«i víi hµnh, lý luËn ph¶i g¾n víi thùc tÕ. - S¾p xÕp thêi gian vµ bµi häc ph¶i hîp lý. - TuyÖt ®èi chèng bÖnh chñ quan, hÑp hßi, ba hoa. - C¸c tµi liÖu huÊn luyÖn ph¶i do c¬ quan l·nh ®¹o xÐt kü. - Nh÷ng giê häc tËp ®Òu tÝnh nh­ nh÷ng giê lµm viÖc. - Khi cÊt nh¾c c¸n bé, ph¶i xem kÕt qu¶ häc tËp còng nh­ kÕt qu¶ c«ng t¸c kh¸c mµ ®Þnh. - Ph¶i lùa chän rÊt cÈn thËn nh÷ng nh©n viªn phô tr¸ch viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé. - Nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o ph¶i tham gia gi¶ng d¹y c¸c líp ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé cña §¶ng. - §Çu t­ cho c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng c¸n bé ph¶i cã kinh phÝ t­¬ng xøng víi yªu cÇu, \"kh«ng nªn bñn xØn vÒ c¸c kho¶n chi tiªu trong viÖc huÊn luyÖn\". Di s¶n cña Hå ChÝ Minh vÒ c¸n bé vµ c«ng t¸c c¸n bé thêi kú ë An toµn khu §Þnh Hãa - Th¸i Nguyªn lµ mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm toµn diÖn, cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn s©u s¾c. §ã lµ nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n chØ ®¹o chung vµo c«ng t¸c ®æi míi vµ chØnh ®èn §¶ng trong tÊt c¶ c¸c thêi kú ho¹t ®éng cña §¶ng, ®Æc biÖt trong thêi kú c¸ch m¹ng hiÖn nay, thêi kú §¶ng tiÕp tôc cÇm quyÒn l·nh ®¹o sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n­íc v× nh÷ng môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi: D©n giµu, n­íc m¹nh, d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh. ___________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 5, tr. 312. 286

B¸c Hå víi nghÖ sÜ - trÝ thøc ë chiÕn khu ViÖt b¾c trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p PGS.TS. NguyÔn Huy Qu¸t* Sau khi ®äc Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn (19-12-1946), Chñ tÞch Hå ChÝ Minh rêi lµng V¹n Phóc, Hµ §«ng (nay lµ Hµ Néi) ®Ó di chuyÓn dÇn n¬i ë vµ lµm viÖc cña c¬ quan ChÝnh phñ lªn ChiÕn khu ViÖt B¾c. Nh÷ng nghÖ sÜ - trÝ thøc1 yªu n­íc ®· gãp phÇn lµm nªn th¾ng lîi cña cuéc Tæng khëi nghÜa Th¸ng T¸m n¨m 1945, nay nguyÖn mét lßng ®i theo Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lªn chiÕn khu ®Ó lµm cuéc tr­êng chinh, quyÕt gi÷ v÷ng ®éc lËp, tù do cho d©n téc, b¶o vÖ thµnh qu¶ cña n­íc ViÖt Nam míi, mÆc dï hä biÕt sÏ ph¶i dÊn th©n vµo con ®­êng gian lao nguy hiÓm. ë ChiÕn khu ViÖt B¾c, B¸c Hå th­êng gÇn gòi, quan t©m, ch¨m sãc c¸c nghÖ sÜ - trÝ thøc, ®ång thêi ®éng viªn, khuyÕn khÝch hä ph¸t huy tµi n¨ng, trÝ tuÖ, søc lùc cho cuéc chiÕn ®Êu v× lý t­ëng ___________ * Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Th¸i Nguyªn. 1. NghÖ sÜ - trÝ thøc lµ hai danh tõ ghÐp: NghÖ sÜ tøc lµ v¨n nghÖ sÜ, ng­êi lµm c«ng t¸c v¨n häc nghÖ thuËt; TrÝ thøc lµ danh tõ chØ nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n kh¸ cao, lao ®éng trÝ ãc, gãp phÇn x©y dùng, c¶i t¹o tù nhiªn, x· héi. Cã nghÖ sÜ ®­îc ®¸nh gi¸ nh­ mét ng­êi trÝ thøc. Cã ng­êi trÝ thøc thÓ hiÖn râ n¨ng lùc vµ t©m hån nghÖ sÜ. 287

cao c¶: Giµnh l¹i ®éc lËp, tù do cho d©n téc, ®em l¹i h¹nh phóc Êm no cho nh©n d©n. Bµi viÕt nµy muèn lµm s¸ng tá mèi quan hÖ tèt ®Ñp nãi trªn gi÷a B¸c Hå víi nghÖ sÜ - trÝ thøc, nh©n kû niÖm 65 n¨m ngµy Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ An toµn khu §Þnh Hãa l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc vµ 122 n¨m ngµy sinh cña Ng­êi, do TØnh ñy, Héi ®ång nh©n d©n, ñy ban nh©n d©n tØnh Th¸i Nguyªn phèi hîp víi Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia tæ chøc. 1. §¶ng vµ B¸c Hå sím nhËn thÊy vµ ®¸nh gi¸ ®óng vai trß, vÞ trÝ cña nghÖ sÜ - trÝ thøc ®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng n­íc ta Sau khi MÆt trËn ViÖt Minh ®­îc thµnh lËp (5-1941), c¸c tæ chøc yªu n­íc cña quÇn chóng nh©n d©n d­íi h×nh thøc c¸c Héi cøu quèc lÇn l­ît ra ®êi. MÆt trËn ViÖt Minh ®· tËp hîp nh÷ng trÝ thøc, v¨n nghÖ sÜ yªu n­íc, tiÕn bé vµo Héi v¨n hãa cøu quèc. Héi ra ®êi th¸ng 4-1943 t¹i Hµ Néi, lÊy §Ò c­¬ng v¨n hãa ViÖt Nam cña §¶ng Céng s¶n lµm kim chØ nam cho ho¹t ®éng v¨n hãa, v¨n nghÖ cña m×nh. Nh÷ng héi viªn ®Çu tiªn cña Héi lµ: Häc Phi, Nh­ Phong, NguyÔn Huy T­ëng, Nguyªn Hång, Nam Cao, T« Hoµi, NguyÔn §×nh Thi... §ã lµ nh÷ng héi viªn nßng cèt cho c¸c ngµnh v¨n nghÖ sau nµy. C¬ quan ng«n luËn cña Héi lµ T¹p chÝ Tiªn phong. Nhê tËn dông vµ ph¸t huy ®­îc tµi n¨ng, nhiÖt huyÕt cña v¨n nghÖ sÜ trong Héi v¨n hãa cøu quèc (qua c¸c s¸ng t¸c nh­: tranh vÏ, ¸p phÝch, biÓu ng÷ vµ c¸c b¶n nh¹c s«i næi, hµo hïng) mµ khÝ thÕ cña cuéc Tæng khëi nghÜa Th¸ng T¸m thªm s«i næi, m¹nh mÏ, gãp phÇn vµo sù thµnh c«ng cña cuéc c¸ch 288

m¹ng ch­a tõng thÊy ë n­íc ta. DÇn dÇn, Héi v¨n hãa cøu quèc ph¸t triÓn tíi c¸c tØnh, thµnh råi më réng ra c¶ n­íc, víi sè l­îng héi viªn ngµy cµng ®«ng ®¶o. Còng nhê sím thÊy râ vµ ®¸nh gi¸ ®óng vai trß, vÞ trÝ cña v¨n nghÖ sÜ ®èi víi cuéc kh¸ng chiÕn tr­êng kú chèng Ph¸p, §¶ng, B¸c Hå ®· khÈn tr­¬ng cho chuyÓn c¬ quan Héi v¨n hãa cøu quèc vµ nhiÒu v¨n nghÖ sÜ trung kiªn, tµi n¨ng lªn ChiÕn khu ViÖt B¾c tõ ®Çu n¨m 1947. Mét sè héi viªn kh¸c ®­îc ph©n c«ng ho¹t ®éng ë Khu 3, Khu 4, Khu 5... vµ Nam Bé ®Ó phôc vô cho cuéc kh¸ng chiÕn ®ang lan réng ra c¶ n­íc. §Ó kh«ng ngõng ph¸t huy tµi n¨ng, trÝ tuÖ cña v¨n nghÖ sÜ, chØ sau hai n¨m toµn quèc kh¸ng chiÕn, §¶ng, B¸c Hå ®· chØ ®¹o tæ chøc §¹i héi Héi v¨n hãa cøu quèc ë mét ®Þa ®iÓm t¹i c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c (7-1948) vµ sau ®ã, Héi v¨n hãa cøu quèc ®­îc ®æi tªn lµ Héi v¨n nghÖ ViÖt Nam. C¬ quan l·nh ®¹o Héi lµm viÖc t¹i mét ®Þa ®iÓm míi lµ xãm Chßi (Kú Linh), x· Mü Yªn, huyÖn §¹i Tõ, tØnh Th¸i Nguyªn. Nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn cã mÆt t¹i ®©y lµ Tè H÷u (bÝ danh lµ Lµnh) vµ c¸c nhµ v¨n: Ng« TÊt Tè, NguyÔn Huy T­ëng, NguyÔn §×nh Thi... Víi quan ®iÓm v¨n hãa - v¨n nghÖ cÇn trùc tiÕp phôc vô kh¸ng chiÕn, nhiÒu v¨n nghÖ sÜ ®­îc biªn chÕ vµo ®¬n vÞ bé ®éi chñ lùc ®Ó võa tham gia chiÕn ®Êu võa s¸ng t¸c: NguyÔn §×nh Thi lµm chÝnh trÞ viªn phã tiÓu ®oµn; NguyÔn C«ng Hoan gia nhËp bé ®éi, lµm biªn tËp viªn b¸o VÖ quèc qu©n, kiªm Gi¸m ®èc Tr­êng V¨n hãa qu©n nh©n trung cÊp t¹i ViÖt B¾c; T« Hoµi cïng bé ®éi ®i ChiÕn dÞch ViÖt B¾c, T©y B¾c; Nam Cao, Hå Ph­¬ng ®i ChiÕn dÞch Biªn giíi... C¸c häa 289

sÜ, nh¹c sÜ, nhµ nhiÕp ¶nh, quay phim... lÇn l­ît th©m nhËp vµo ®êi sèng kh¸ng chiÕn ®Ó s¸ng t¸c. C¸c ®oµn v¨n c«ng ®i phôc vô chiÕn dÞch, phôc vô c¸c ®¹i héi ë chiÕn khu... B¸o Cøu quèc trô së ë B¾c K¹n, T¹p chÝ V¨n nghÖ ®ãng ë §¹i Tõ, Th¸i Nguyªn lµ nh÷ng c¬ quan ng«n luËn ®¨ng t¶i nhiÒu s¸ng t¸c cña v¨n nghÖ sÜ kh¸ng chiÕn. NhiÒu t¸c phÈm ®­îc c«ng bè, nhiÒu nghÖ sÜ tµi n¨ng xuÊt hiÖn, gãp phÇn lµm cho “v¨n hãa, v¨n nghÖ lµ mét mÆt trËn”, v¨n nghÖ sÜ trë thµnh “chiÕn sÜ trªn mÆt trËn Êy”. §¶ng, B¸c Hå rÊt s¸ng suèt trong viÖc chiªu tËp ®éi ngò trÝ thøc tµi n¨ng, yªu n­íc thuéc nh÷ng giai cÊp vµ tÇng líp kh¸c nhau lµm viÖc cho chÝnh quyÒn míi khi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m thµnh c«ng vµ tiÕp tôc vËn ®éng hä t¹m rêi cuéc sèng phån hoa ®« héi lªn chiÕn khu ®Ó tr­êng kú kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, trong ®ã cã mét sè tr­êng hîp tiªu biÓu: - Cô Bïi B»ng §oµn (1889-1955) næi tiÕng lµ «ng quan thanh liªm chÝnh trùc, yªu n­íc th­¬ng d©n nhÊt trong hµng ngò quan l¹i Nam triÒu. ë thêi ®iÓm ®ªm tr­íc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh mêi cô lµm Héi tr­ëng Héi b¶o vÖ tï chÝnh trÞ. Khi ChÝnh phñ Liªn hiÖp ®­îc thµnh lËp, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trùc tiÕp viÕt th­ cho cô víi lêi lÏ rÊt tr©n träng: “Th­a Ngµi, t«i tµi ®øc Ýt ái mµ tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ. ThÊy Ngµi häc vÊn cao siªu, kinh nghiÖm phong phó. VËy nªn, t«i muèn mêi Ngµi lµm cè vÊn cho t«i ®Ó gióp thªm ý kiÕn cho c«ng viÖc h­ng lîi trõ h¹i cho n­íc nhµ d©n téc. C¸m ¬n vµ chóc Ngµi m¹nh kháe. KÝnh th­: Hå ChÝ Minh”. Cô Bïi B»ng §oµn ®· nhËn lêi. Th¸ng 1-1946, cô tróng cö ®¹i biÓu Quèc héi khãa I, lµm Thanh tra ®Æc biÖt cña ChÝnh phñ, sau ®ã 290

®­îc bÇu lµm Tr­ëng ban Th­êng trùc Quèc héi. Nh÷ng n¨m 1947, 1948, cô sèng vµ lµm viÖc ë ChiÕn khu ViÖt B¾c. - Cô Phan KÕ To¹i (1892-1973), xuÊt th©n trong gia ®×nh quan l¹i, tõng lµm quan tõ tri huyÖn ®Õn tæng ®èc, ®­îc ®µo t¹o ë Tr­êng Hµnh chÝnh thuéc ®Þa t¹i Pari (Ph¸p) tõ n¨m 1911 ®Õn 1914. Khi NhËt ®¶o chÝnh Ph¸p, cô lµm Kh©m sai B¾c Bé (thay mÆt vua B¶o §¹i cã toµn quyÒn ë ®Þa h¹t nµy). Cô ®· ra lÖnh cho thuéc h¹ cña m×nh ë Hµ Néi vµ c¸c tØnh B¾c Kú kh«ng ®­îc næ sóng vµo quÇn chóng khëi nghÜa, gióp cho cuéc C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m ®ì bÞ ®æ m¸u. Cô cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho con trai lµ Phan KÕ An ho¹t ®éng trong tæ chøc ViÖt Minh cÊt giÊu sóng ®¹n trong nhµ riªng ë §­êng L©m, S¬n T©y. Sau ngµy toµn quèc kh¸ng chiÕn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cö ng­êi ®Õn tËn Thanh Lòng, S¬n T©y mêi cô tham gia ChÝnh phñ. BiÕt Chñ tÞch n­íc lµ b¹n n¨m x­a (tøc NguyÔn TÊt Thµnh) mµ m×nh ®· gÆp ë Pari (1911), cô Phan KÕ To¹i nhËn lêi ngay vµ lªn ViÖt B¾c kh¸ng chiÕn, víi chøc Bé tr­ëng Bé Néi vô, råi lµm ®Õn chøc Phã Thñ t­íng. N¨m 2009, cô ®­îc truy tÆng Hu©n ch­¬ng Hå ChÝ Minh. - ¤ng Ph¹m Kh¾c Hße (1902-1995) xuÊt th©n khoa b¶ng, ®­îc ®µo t¹o ë Tr­êng Cao ®¼ng Ph¸p luËt vµ Hµnh chÝnh §«ng D­¬ng. Tr­íc th¸ng 8-1945 «ng lµm Ngù tiÒn v¨n phßng ®æng lý cho vua B¶o §¹i. Ph¹m Kh¾c Hße lµ ng­êi so¹n ChiÕu tho¸i vÞ, ®ång thêi chøng kiÕn sù sôp ®æ cña triÒu ®¹i phong kiÕn cuèi cïng ë ViÖt Nam. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh mêi «ng lµm Gi¸m ®èc Nha Ph¸p chÝnh, §æng lý v¨n phßng Bé Néi vô, lµm cè vÊn, th­ ký ë Héi nghÞ §µ L¹t, Héi nghÞ Ph«ngtenn¬b¬n« ®µm ph¸n Ph¸p - ViÖt. Th¸ng 8-1947, «ng 291

lªn ViÖt B¾c kh¸ng chiÕn víi chøc vô §æng lý v¨n phßng Bé Néi vô. - LuËt s­ Phan Anh (1912-1990) lµ ng­êi næi tiÕng häc giái ë Tr­êng B­ëi (1926) råi häc Tr­êng §¹i häc LuËt §«ng D­¬ng, tèt nghiÖp n¨m 1937 còng vµo lo¹i giái. N¨m 1938, «ng sang Ph¸p tr×nh luËn ¸n tiÕn sÜ, nh­ng do ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ nªn n¨m 1940, «ng vÒ n­íc hµnh nghÒ luËt s­. C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m bïng næ, Phan Anh ë Hµ Néi vµ ®­îc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh mêi vµo ChÝnh phñ Liªn hiÖp, ®­îc cö lµm Bé tr­ëng Bé Quèc phßng. Sau ngµy toµn quèc kh¸ng chiÕn, Phan Anh cïng gia ®×nh lªn ChiÕn khu ViÖt B¾c víi chøc Bé tr­ëng Bé Kinh tÕ, råi lµm Bé tr­ëng Bé C«ng th­¬ng, lµm ph¸i viªn ®oµn ViÖt Nam t¹i Héi nghÞ Gi¬nev¬ vµ tiÕp tôc gi÷ nhiÒu chøc vô cao trong ChÝnh phñ, Quèc héi, Héi ®ång hßa b×nh thÕ giíi. Tãm l¹i, B¸c Hå vµ §¶ng ta sím nhËn thÊy vµ ®¸nh gi¸ ®óng vai trß, vÞ trÝ, tµi n¨ng cña c¸c nghÖ sÜ - trÝ thøc ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®ång thêi, biÕt sö dông vèn hiÓu biÕt, kinh nghiÖm sèng cña hä mét c¸ch thÝch hîp, cã hiÖu qu¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cô thÓ kh¸c nhau. V× vËy, nghÖ sÜ - trÝ thøc n­íc ta ®· ph¸t huy hÕt søc lùc, trÝ tuÖ cña m×nh cho kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p còng nh­ trong hßa b×nh, x©y dùng ®Êt n­íc ë mäi lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ trªn mÆt trËn v¨n hãa, v¨n nghÖ vµ khoa häc kü thuËt. 2. Nh÷ng Ên t­îng s©u s¾c cña nghÖ sÜ - trÝ thøc ®­îc gÆp B¸c Hå ë ChiÕn khu ViÖt B¾c - DiÖp Minh Ch©u - mét häa sÜ trÎ ng­êi Nam Bé ®· thÓ hiÖn t×nh c¶m rÊt ®Æc biÖt ®èi víi B¸c Hå. N¨m 1947, anh chØ 292

®­îc thÊy ch©n dung B¸c qua tÊm b­u ¶nh nhá råi dùa vµo ®ã ®Ó vÏ l¹i, vÏ rÊt nhiÒu, vÏ ®Õn thuéc lßng. Nh©n dÞp kû niÖm hai n¨m ngµy ®éc lËp 2-9-1947, DiÖp Minh Ch©u chÝch m¸u ë c¸nh tay m×nh ®Ó vÏ B¸c Hå vµ ba em thiÕu nhi Trung - Nam - B¾c. T¸c gi¶ göi bøc tranh nµy ra ViÖt B¾c tÆng B¸c, cïng víi l¸ th­ rÊt c¶m ®éng: \"KÝnh göi Cha giµ Hå ChÝ Minh. KÝnh th­a Cha! Tõ hai n¨m nay, tin Cha, v©ng theo tiÕng gäi cña Cha, con ®· ®­a nghÖ thuËt cña con nh¶y vµo hµng ngò VÖ quèc ®oµn khu T¸m... H«m nay, trong c¶nh vÜ ®¹i cña ngµy lÔ §éc lËp ch­a tõng cã ë Nam Bé... con ®· c¶m xóc v« cïng vµ võa khãc võa c¾t lÊy dßng m¸u trong c¸nh tay niªn thiÕu cña con ®Ó vÏ h×nh Cha vµ h×nh ba em nhá Trung - Nam - B¾c ®ang xóm ®Çu l¹i d­íi chßm r©u cña Cha... ThÊy m¸u con ch¶y, mäi ng­êi ho¶ng hèt b¨ng bã, lo ng¹i. Con tr¶ lêi: M¸u con lµ m¸u cña Cha truyÒn cho, m¸u cña con lµ m¸u cña d©n téc, con cã d¸m lµm g× hao phÝ m¸u con ®©u! TÊt c¶ th©n con, ®êi con lµ cña Cha råi. Con tr©n träng göi bøc häa b»ng m¸u cña con ®©y lªn Cha giµ ®Ó tá lßng biÕt ¬n Cha ®· gi¶i phãng cho nghÖ thuËt cña con, ®Ó t¹o cho thÓ x¸c vµ t©m hån con thµnh lîi khÝ ®Êu tranh cho cuéc c¸ch m¹ng ph¸t triÓn d©n téc. KÝnh chµo Cha. Khu T¸m, 2-9-1947\"1. ___________ 1. DiÖp Minh Ch©u: T«i vÏ B¸c Hå, trÝch trong Hå ChÝ Minh víi v¨n nghÖ sÜ, v¨n nghÖ sÜ víi Hå ChÝ Minh, Nxb. Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi, 2010, t. 1, tr. 198. 293

N¨m 1949, ®ång chÝ Lª §øc Thä tõ ViÖt B¾c vµo BÕn Tre c«ng t¸c, gÆp DiÖp Minh Ch©u, «ng nãi: “B¸c cã dÆn t«i t×m gÆp cho ®­îc anh vµ chuyÓn lêi B¸c c¶m ¬n anh vÒ bøc vÏ tÆng B¸c”. DiÖp Minh Ch©u vui s­íng ®Õn ch¶y n­íc m¾t... Kh«ng ngê, hai n¨m sau (1951) anh ®­îc cö ra ViÖt B¾c c«ng t¸c. Vµ trong mét ®¹i héi quan träng, anh ®­îc ®ång chÝ Ph¹m V¨n §ång ®­a ®Õn gÆp B¸c Hå. B¸c ©n cÇn hái th¨m kÕt qu¶ c«ng viÖc vµ xem tranh vÏ míi cña anh. DiÖp Minh Ch©u bµy tá nguyÖn väng víi B¸c: anh muèn ®­îc gÇn B¸c ®Ó trùc tiÕp vÏ B¸c thËt nhiÒu, sau nµy ®em vÒ cho ®ång bµo miÒn Nam thÊy ch©n dung vµ nh÷ng h×nh ¶nh sinh ho¹t cña B¸c ë ChiÕn khu ViÖt B¾c. Kh«ng mét phót do dù, B¸c nãi víi ng­êi cÇn vô: “Sau §¹i héi, chó nhí ®­a chó Ch©u vÒ chç B¸c nhÐ!”. ThÕ lµ DiÖp Minh Ch©u ®­îc sèng gÇn B¸c Hå ë chiÕn khu gÇn s¸u th¸ng ®Ó tháa ­íc nguyÖn cña m×nh. Anh vÏ rÊt nhiÒu vµ dµnh thªm thêi gian vÏ tØ mØ bøc tranh nhµ sµn cña B¸c, v× anh sî r»ng, khi B¸c chuyÓn ®i n¬i kh¸c, ng«i nhµ ph¶i ®èt ®i ®Ó gi÷ bÝ mËt th× kh«ng cßn c¬ héi vÏ l¹i n÷a. Theo lêi kÓ cña DiÖp Minh Ch©u th× ng«i nhµ sµn cña B¸c cã s¸u ch©n cét, diÖn tÝch chØ b»ng hai bé ph¶n; ®èi chiÕu víi NhËt ký theo ch©n B¸c cña «ng Vò Kú, th× cã thÓ ng«i nhµ nµy ë xãm Nµ Läm, x· Phó §×nh, huyÖn §Þnh Hãa, tØnh Th¸i Nguyªn. Xem tranh vÏ cña DiÖp Minh Ch©u, B¸c nh×n sang ®ång chÝ Tr­êng Chinh vµ Ph¹m V¨n §ång råi c­êi, nãi: “Chó Ch©u vÏ cã c¸i l¹... kh«ng ®Ò tªn còng nhËn ra ®­îc ng­êi”. Lêi ®éng viªn tÕ nhÞ Êy lµm cho DiÖp Minh Ch©u phÊn khëi vµ m¹nh d¹n h¬n trong c«ng viÖc. Nh­ng B¸c kh«ng quªn nh¾c nhë ng­êi häa sÜ trÎ: “Chó cè vÏ ®i nhÐ! Nh­ng ph¶i nhí häc tËp chÝnh trÞ vµ rÌn luyÖn t­ t­ëng cho 294

tèt. Cã t­ t­ëng chÝnh trÞ tèt th× vÏ míi chãng tiÕn bé ®­îc”. Xem bøc tranh nhµ sµn DiÖp Minh Ch©u võa vÏ xong, B¸c chØ tay vµo mét gãc, nãi: “Chó cho thªm con chã nhá cña B¸c vµo ®©y nhÐ. Th­êng ngµy nã vÉn n»m ®©y. Cã ng­êi, cã vËt cho nã vui. §Ó B¸c gi÷ cho chó vÏ nhÐ...”1. - Mét häa sÜ ng­êi miÒn B¾c, quª ë S¬n T©y (nay thuéc Hµ Néi), tªn lµ Phan KÕ An, kÓ: Cuèi n¨m 1948, khi ®ang lµm viÖc t¹i b¸o Sù thËt th× ®­îc ®ång chÝ Tr­êng Chinh giao nhiÖm vô ®Õn n¬i ë vµ lµm viÖc cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh t¹i An toµn khu §Þnh Hãa ®Ó vÏ. C«ng viÖc cña häa sÜ lµ ph¶i vÏ B¸c Hå ë mäi t­ thÕ, b»ng mäi chÊt liÖu, thêi gian kh«ng h¹n ®Þnh nh­ng thÕ nµo còng ph¶i cã mét bøc ®Ó in trªn sè b¸o tíi. Phan KÕ An nhí l¹i: Tõ con ®­êng mßn trªn ®Ìo De, «ng ®i bé chõng 300 mÐt th× thÊy B¸c mÆc bé ®å n©u, mét m×nh ra ®ãn. Ng­êi b¾t tay, «m vai häa sÜ, th©n mËt hái th¨m søc kháe vµ chuyÖn ®i ®­êng. Phan KÕ An v« cïng c¶m ®éng, nghÜ m×nh míi trªn 20 tuæi mµ ®­îc ®èi xö tr©n träng, th©n t×nh nh­ thÕ, thËt lµ mét ®iÒu «ng ch­a tõng thÊy khi tiÕp xóc víi c¸c l·nh tô kh¸c. §­îc ë, ¨n cïng B¸c gÇn hai tuÇn lÔ, Phan KÕ An vÏ ®­îc 20 bøc tèc häa vÒ B¸c Hå. Mçi ngµy lµm viÖc, häa sÜ ®­îc B¸c cho mét ®iÕu thuèc l¸ th¬m, nh­ng kh«ng kÞp hót, «ng l¹i bá vµo tói ¸o ngùc. DÇn dÇn, sè ®iÕu thuèc tÝch ®­îc t¨ng lªn, häa sÜ n¶y ra ý ®Þnh dïng ®Ó lµm quµ cho anh em trong c¬ quan khi xong viÖc trë vÒ. BiÕt ý ®Þnh Êy cña häa sÜ nªn tr­íc khi t¹m biÖt, B¸c hái Phan KÕ An vÒ tæng sè c¸n bé trong c¬ quan. ¤ng tr¶ lêi B¸c lµ 30 ng­êi. ___________ 1. DiÖp Minh Ch©u: T«i vÏ B¸c Hå, trÝch trong Hå ChÝ Minh víi v¨n nghÖ sÜ, v¨n nghÖ sÜ víi Hå ChÝ Minh, S®d, t. 1, tr. 202. 295

ThÕ lµ B¸c cho thªm 17 ®iÕu n÷a vµ nãi: \"Ch¸u ®em vÒ cho anh em nhÐ. Cßn ®iÕu m×nh võa mêi, ch¸u cø hót ®i\". Trong sè 20 bøc vÏ cña Phan KÕ An, B¸c Hå chän mét bøc råi bá cÈn thËn vµo èng nøa ®Ëy n¾p kÝn, göi cho ®ång chÝ Tr­êng Chinh. Bøc vÏ Êy ®· ®­îc in trªn sè b¸o Sù thËt, ph¸t hµnh kh¾p c¸c chiÕn khu trong n­íc. Häa sÜ cßn kÓ nhiÒu kû niÖm s©u s¾c vÒ nh÷ng ngµy ®­îc sèng, lµm viÖc bªn B¸c Hå. ¤ng kÕt luËn: “Tõ nh÷ng ngµy lµm viÖc ng¾n ngñi Êy, t«i hiÓu ®­îc B¸c nhiÒu h¬n. T«i nhËn thøc ®­îc nh©n c¸ch cao ®Ñp cña B¸c Hå mét c¸ch s©u s¾c vµ lóc nµo còng t­ëng nhí ®Õn nh÷ng th¸ng ngµy kh«ng thÓ quªn ®­îc Êy”1. - Nhµ v¨n Hå Ph­¬ng kÓ l¹i mét trong ba lÇn ®­îc gÆp B¸c Hå khi «ng lµ c¸n bé chÝnh trÞ §¹i ®oµn 308, kiªm häa sÜ nghiÖp d­: Cuèi n¨m 1951, ChiÕn dÞch Trung du kÕt thóc th¾ng lîi th× còng lµ thêi gian gÇn TÕt. C¬ quan §¹i ®oµn 308 lóc ®ã ®ãng ë Bê R¹ - s«ng C«ng, Th¸i Nguyªn chuÈn bÞ ®ãn B¸c tíi th¨m. §¹i ®oµn chñ tr­¬ng lµm mét bµn thê Tæ quèc ë phßng kh¸nh tiÕt. Hoa t­¬i ®· kiÕm ®ñ, khÈu hiÖu ®· c¾t d¸n, trang hoµng rùc rì, chØ cßn thiÕu mét ch©n dung B¸c Hå. §­îc l·nh ®¹o Phßng ChÝnh trÞ gîi ý, Hå Ph­¬ng nhËn lêi vÏ ch©n dung B¸c, v× «ng ®· tõng ký häa B¸c Hå víi chó thiÕu sinh th­¬ng binh miÒn Nam ®¨ng b¸o Cøu quèc cuèi n¨m 1946. VÏ xong, mäi ng­êi t¸n th­ëng: \"§­îc! §­îc råi ®Êy!\". §óng ngµy mång mét TÕt, B¸c ®Õn. Mäi ng­êi rÊt vui ___________ 1. Phan KÕ An: VÏ ch©n dung B¸c Hå ë ChiÕn khu ViÖt B¾c, trÝch trong Hå ChÝ Minh víi v¨n nghÖ sÜ, v¨n nghÖ sÜ víi Hå ChÝ Minh, S®d, t. 2, tr. 238. 296

khi thÊy B¸c ch¨m chó nh×n bµn thê Tæ quèc vµ ch©n dung cña m×nh. Bçng B¸c mØm c­êi, gËt ®Çu: \"Gièng! Gièng ®Êy!\". T¸c gi¶ bøc ch©n dung v« cïng sung s­íng v× ®­îc B¸c khen, ®­îc ®ång ®éi c­êi vui chia sÎ. VÉn nh×n bøc ch©n dung, B¸c gËt gï tiÕp: \"Gièng! õ, gièng l¾m! Gièng y nh­... ®ång chÝ Hå Tïng MËu vËy!\". Mäi ng­êi c­êi vang bëi c©u pha trß hãm hØnh cña B¸c. Sè lµ, ®ång chÝ Hå Tïng MËu, mét ñy viªn Trung ­¬ng khi Êy, b»ng tuæi B¸c vµ còng ®Ó r©u y nh­ B¸c. KÐo Hå Ph­¬ng l¹i gÇn, B¸c nãi: “ThÕ còng lµ tèt råi! B¸c c¶m ¬n chó ®Êy!\". Mäi ng­êi l¹i vç tay ran, lÇn nµy cßn to vµ kÐo dµi h¬n tr­íc1. B¸c Hå th­êng t¹o nªn kh«ng khÝ th©n t×nh, gÇn gòi nh­ thÕ khi gÆp gì c¸n bé, chiÕn sÜ trong nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn. §óng nh­ nhËn ®Þnh cña Thñ t­íng Ph¹m V¨n §ång: “§èi víi ®ång chÝ bÊt cø ë cÊp nµo vµ nãi chung ®èi víi mäi ng­êi, Hå ChÝ Minh lu«n lu«n lµ hiÖn th©n cña t×nh th©n ¸i, lµm cho ng­êi ta dÔ gÇn, dÔ nãi chuyÖn th©n t×nh vµ cëi më. Hå ChÝ Minh ®Ó l¹i cho ng­êi ®èi tho¹i niÒm h©n hoan v« h¹n. Trong nhiÒu n¨m ë gÇn Hå ChÝ Minh, kh«ng mét tr­êng hîp nµo t«i thÊy B¸c bùc tøc ra mÆt, B¸c lµm tæn th­¬ng dï mét tho¸ng qua ng­êi ®ång chÝ cña m×nh. §©y lµ ®iÒu ®Õn b©y giê håi t­ëng l¹i tÊt c¶, t«i lÊy lµm ng¹c nhiªn v« cïng”2. ___________ 1. Xem Hå Ph­¬ng: Ba lÇn ®­îc gÆp B¸c, trong Hå ChÝ Minh víi v¨n nghÖ sÜ, v¨n nghÖ sÜ víi Hå ChÝ Minh, S®d, t. 2, tr. 137. 2. Ph¹m V¨n §ång: Hå ChÝ Minh vµ ViÖt B¾c, trÝch trong Vò Ch©u Qu¸n - NguyÔn Huy Qu¸t: Th¬ ca chiÕn khu cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Nxb. Thanh niªn, Hµ Néi, 2001, tr. 309. 297

- Vò N¨ng An, ng­êi nhiÒu n¨m ®­îc ®i theo B¸c chôp ¶nh t­ liÖu, kÓ: cã lÇn míi lªn ViÖt B¾c, «ng chôp ¶nh ch©n dung B¸c råi tù khen: \"Tr«ng B¸c trong ¶nh gièng nh­ mét «ng Tiªn\". B¸c nh×n nhµ nhiÕp ¶nh, c­êi råi nãi: “¶nh «ng Tiªn th× kh«ng ph¶i lµ ¶nh B¸c! ¶nh ng­êi, tr­íc hÕt lµ ph¶i thùc”1. Mét bµi häc s©u s¾c cho nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh vÒ tÝnh ch©n thËt cña ¶nh t­ liÖu! Nhµ lµm phim tµi liÖu NguyÔn ThÕ §oµn, t¸c gi¶ cña nh÷ng th­íc phim vÒ sinh ho¹t h»ng ngµy cña Chñ tÞch ë an toµn khu, nh­: ®o¹n phim B¸c Hå cëi trÇn t¾m suèi, giÆt ¸o, v¾t kh« råi ph¬i trªn c¸i sµo nhá v¸c vÒ nhµ; ®o¹n phim B¸c ®¸nh bãng chuyÒn cïng anh em trong c¬ quan, gÇn c©y ®a; ®o¹n phim B¸c “biÓu diÔn” th¸i cùc quyÒn trong bé ¸o bµ ba, vËt ng· mét ®èi thñ... rÊt thùc vµ sinh ®éng. Tr­íc khi quay, NguyÔn ThÕ §oµn ®Ò nghÞ B¸c mÆc ®Ñp ®Ó nh÷ng th­íc phim nµy göi vµo miÒn Nam cho ®ång bµo xem. B¸c kh«ng chÊp nhËn ®Ò nghÞ ®ã. Ng­êi nãi: \"B¸c nh­ thÕ nµo c¸c chó cø thÕ mµ quay”2. Nhê vËy mµ ngµy nay chóng ta ®­îc xem nh÷ng th­íc phim rÊt thùc vÒ B¸c Hå ë ChiÕn khu ViÖt B¾c. §ã lµ nh÷ng th­íc phim v« gi¸! Ên t­îng s©u s¾c cña nhiÒu nghÖ sÜ - trÝ thøc tõng lµm viÖc gÇn gòi hoÆc gÆp B¸c Hå ë ChiÕn khu ViÖt B¾c, dï chØ mét lÇn còng in ®Ëm trong trÝ nhí cña hä. §ã lµ h×nh d¸ng thanh thanh, nhanh nhÑn, lµ nÐt mÆt t­¬i vui, th©n t×nh, lµ chßm r©u th­a cïng m¸i tãc ®· ®iÓm s­¬ng, vµ nhÊt lµ ®«i ___________ 1. Vò N¨ng An: Nh÷ng ngµy ®­îc sèng bªn B¸c, trÝch trong Hå ChÝ Minh víi v¨n nghÖ sÜ, v¨n nghÖ sÜ víi Hå ChÝ Minh, S®d, t. 1, tr. 344. 2. TrÇn HiÕu: T¸c gi¶ nh÷ng th­íc phim v« gi¸ vÒ B¸c Hå ë ChiÕn khu ViÖt B¾c, trÝch trong Hå ChÝ Minh víi v¨n nghÖ sÜ, v¨n nghÖ sÜ víi Hå ChÝ Minh, S®d, t. 2, tr. 252. 298

m¾t lu«n táa ra nh÷ng tia s¸ng dÞu hiÒn vµ trµn ®Çy niÒm tin ë t­¬ng lai cña B¸c. Nhµ th¬ Xu©n DiÖu ®· mÊy lÇn ®­îc gÆp B¸c ë an toµn khu, kÓ: “Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, ë c¨n cø ®Þa Trung ­¬ng, s©u gi÷a rõng th¼m, thËt lµ ®Ìo heo hót giã, mçi lÇn c¸n bé chóng t«i ®­îc gÆp B¸c, thËt vui mõng, Êm cóng nh­ gÆp cha mÑ, nh­ lµ B¸c ®em gia ®×nh, lµng m¹c ®Õn gi÷a chóng t«i”1. Cïng chung nh÷ng Ên t­îng s©u s¾c nãi trªn, nh©n sÜ trÝ thøc sèng, lµm viÖc víi B¸c Hå ë ChiÕn khu ViÖt B¾c mçi ng­êi l¹i cã nh÷ng Ên t­îng riªng vÒ B¸c. §ã lµ Ên t­îng vÒ sù chia sÎ: Chia sÎ tr¸ch nhiÖm, nçi lo viÖc n­íc vµ chia sÎ niÒm vui trong c«ng viÖc, niÒm vui chiÕn th¾ng. LuËt s­ Phan Anh kÓ: Kh¸ng chiÕn toµn quèc qua c¸i TÕt ®Çu tiªn, anh em chóng t«i chuyÓn lªn ChiÕn khu ViÖt B¾c. Hai tiÕng “chiÕn khu” ®èi víi ng­êi trÝ thøc lóc ®ã chøa bao bÝ Èn, lo ©u... Buæi gÆp mÆt ®Çu tiªn gi÷a B¸c Hå víi c¸c nh©n sÜ trÝ thøc lµ thµnh viªn Héi ®ång ChÝnh phñ t¹i ViÖt B¾c ®­îc diÔn ra trong mét c¸i ®×nh nhá b»ng gç, kh«ng cã ®Ìn, chØ cã ®èng löa ®èt s¸ng gi÷a s©n. Mäi ng­êi vui mõng nhËn ra «ng cô ®Çu trïm kh¨n, ung dung ®i ngùa tíi. Giäng B¸c nãi sang s¶ng, Êm ¸p, th©n t×nh ®· cñng cè tinh thÇn quyÕt t©m v­ît gian khæ, kh¸ng chiÕn ®Õn cïng cña ng­êi nghe. §Æc biÖt, chØ sau mét ngµy sèng ë rõng nói chiÕn khu, LuËt s­ Phan Anh nhËn ®­îc mãn quµ tinh thÇn cña B¸c. §ã lµ bµi C¶nh rõng ViÖt B¾c. Bµi th¬ chÝnh lµ lêi nh¾n göi, ®éng viªn tinh thÇn v­ît khã, rÊt s©u s¾c vµ tÕ nhÞ: ___________ 1. Xu©n DiÖu: B¸c Hå cña chóng ta, trÝch trong Hå ChÝ Minh víi v¨n nghÖ sÜ, v¨n nghÖ sÜ víi Hå ChÝ Minh, S®d, t. 2, tr. 67. 299

\"C¶nh rõng ViÖt B¾c thËt lµ hay, V­în hãt, chim kªu suèt c¶ ngµy. Kh¸ch ®Õn th× mêi ng« nÕp n­íng, S¨n vÒ th­êng chÐn thÞt rõng quay. Non xanh, n­íc biÕc tha hå d¹o, R­îu ngät, chÌ t­¬i mÆc søc say. Kh¸ng chiÕn thµnh c«ng ta trë l¹i, Tr¨ng x­a, h¹c cò víi xu©n nµy”. LuËt s­ Phan Anh thæ lé: §äc bµi th¬ cña B¸c, “nçi lo cña chóng t«i trong qu·ng ®­êng ®Çu cña kh¸ng chiÕn dÇn dÇn tiªu tan vµ niÒm vui n¶y në trong cuéc sèng míi”1. Ngµy 19-5-1947, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cïng c¸n bé, chiÕn sÜ tõ Lµng S¶o, B×nh Phó, S¬n D­¬ng, Tuyªn Quang v­ît §Ìo De, léi suèi, b¨ng rõng ®Õn n¬i ë, lµm viÖc míi. Ngµy 20-5-1947, c¬ quan cña B¸c ®ãng t¹i th«n §iÒm MÆc, x· Thanh §Þnh, huyÖn §Þnh Hãa, tØnh Th¸i Nguyªn. §©y lµ mét trong nh÷ng ®Þa ®iÓm thuéc trung t©m An toµn khu trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. §Ó thùc hiÖn ý ®å “®¸nh nhanh th¾ng nhanh”, sau mét thêi gian chuÈn bÞ, ngµy 7-10-1947, thùc d©n Ph¸p tiÕn c«ng lªn ViÖt B¾c. B»ng lùc l­îng lÝnh dï, thñy qu©n vµ bé binh, ®Þch tiÕn c«ng theo ba h­íng, víi ý ®å tiªu diÖt c¬ quan l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn vµ chãng kÕt thóc chiÕn tranh. C¸nh qu©n dï cña Ph¸p tõ Chî Chu ®i xuèng Qu¸n Vu«ng, ®Þnh ___________ 1. Phan Anh: Nh÷ng ngµy ë ChiÕn khu ViÖt B¾c, häa th¬ vµ dÞch th¬, trÝch trong NguyÔn Huy Qu¸t: Th¬ ca chiÕn khu cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, S®d, tr. 371. 300

tËp kÝch vµo n¬i ë cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, khi Êy lµ ®åi Khau Tý, th«n §iÒm MÆc, x· Thanh §Þnh, huyÖn §Þnh Hãa (Th¸i Nguyªn). BiÕt râ kÕ ho¹ch cña giÆc, B¸c b×nh tÜnh cïng c¸n bé, chiÕn sÜ di chuyÓn c¬ quan tíi mét ®Þa ®iÓm kh¸c vµo buæi tèi, ®i kh«ng ®èt ®uèc. Trªn ®­êng ®i tr¸nh giÆc, LuËt s­ Phan Anh hái B¸c Hå: B©y giê chóng bao v©y ta b»ng hai gäng k×m th× ta ph¶i lµm thÕ nµo? B¸c lÊy mét c¸i que vÏ xuèng mÆt ®Êt vµ nãi: Chóng kÑp ta b»ng hai gäng k×m th× ta luån ra ngoµi gäng k×m Êy. H«m ®ã, c¬ quan B¸c ®Õn ë vµ lµm viÖc t¹i Lµng Vang, x· Liªn Minh, huyÖn Vâ Nhai (Th¸i Nguyªn). Th¸ng 11-1947, khi ®ang ë Vâ Nhai, LuËt s­ Phan Anh ®­îc B¸c Hå göi cho bµi th¬, nhan ®Ò lµ C¶nh khuya, gåm 10 c©u: “§ªm khuya nh©n lóc quan hoµi Lªn c©u th¬ thÈn chê ai häa vÇn TiÕng suèi trong nh­ tiÕng h¸t xa Tr¨ng lång cæ thô, bãng lång hoa C¶nh khuya nh­ vÏ, ng­êi ch­a ngñ Ch­a ngñ v× lo nçi n­íc nhµ N­íc nhµ ®ang gÆp lóc gay go Tr¨m viÖc ngµn c«ng ®Òu ph¶i lo Gióp ®ì nhê anh em g¾ng søc Søc nhiÒu th¾ng lîi l¹i cµng to”1. ¤ng Cï Huy CËn vµ mét sè trÝ thøc kh¸c còng nhËn ®­îc bµi th¬ nµy (do B¸c ®¸nh m¸y lµm nhiÒu b¶n göi cho). ___________ 1. Phan Anh: Nh÷ng ngµy ë ChiÕn khu ViÖt B¾c, häa th¬ vµ dÞch th¬, trÝch trong NguyÔn Huy Qu¸t: Th¬ ca chiÕn khu cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, S®d, tr. 372. 301

T©m tr¹ng lo viÖc n­íc thÓ hiÖn râ ë chi tiÕt: “C¶nh khuya nh­ vÏ, ng­êi ch­a ngñ” vµ ®­îc l¸y l¹i “Ch­a ngñ v× lo nçi n­íc nhµ”. B¸c göi bµi th¬ nµy cho nhiÒu nh©n sÜ trÝ thøc ®Ó chia sÎ nçi lo viÖc n­íc víi hä, bëi theo B¸c, chØ cã tinh thÇn ®oµn kÕt míi lµm nªn chiÕn th¾ng. Mét bµi th¬ chøa ®ùng c¶ tr¸ch nhiÖm, nçi lo vµ niÒm tin chiÕn th¾ng! Sau ChiÕn dÞch ViÖt B¾c n¨m 1947, ®Çu n¨m 1948, c¶nh thiªn nhiªn vµ lßng ng­êi ë chiÕn khu nh­ t­¬i vui nhén nhÞp h¼n lªn. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ung dung, th­ th¸i ngåi lµm viÖc bªn cöa sæ nhµ sµn, tin th¾ng trËn l¹i b¸o vÒ. Nhí tíi vÞ nh©n sÜ trÝ thøc cao tuæi ®ang lµ Tr­ëng ban Th­êng trùc Quèc héi, B¸c viÕt bµi th¬ tÆng cô ®Ó chia sÎ niÒm vui n¨m míi vµ vui tin chiÕn th¾ng. Bµi th¬ viÕt b»ng ch÷ H¸n, ®­îc dÞch ra tiÕng ViÖt: \"Xem s¸ch chim rõng vµo cöa ®Ëu, Phª v¨n hoa nói chiÕu nghiªn soi. Tin vui th¾ng trËn dån ch©n ngùa, Nhí cô th¬ xu©n tÆng mét bµi\". (TÆng Bïi c«ng - TÆng cô Bïi B»ng §oµn). Còng trong n¨m 1948, cô Vâ Liªm S¬n tõ Thanh Hãa ra ViÖt B¾c lµm viÖc (lóc ®ã cô lµ Chñ tÞch MÆt trËn Liªn ViÖt Khu 4), khi tiÔn cô trë vÒ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh göi bµi th¬ TÆng Vâ c«ng ®Ó chia sÎ niÒm vui, lßng c¶m phôc vµ niÒm l¹c quan tin t­ëng vµo th¾ng lîi cuèi cïng cña cuéc kh¸ng chiÕn. Bµi th¬ ®­îc dÞch ra tiÕng ViÖt: \"Ngµn dÆm cô t×m ®Õn, Mét lêi tr¨m c¶m th«ng! 302

Thê d©n trßn ®¹o hiÕu, Thê n­íc vÑn lßng trung. Cô ®Õn t«i mõng rì, Cô ®i t«i nhí nhung. Mét c©u xin tÆng cô. \"Kh¸ng chiÕn ¾t thµnh c«ng\"\". Trong t¸m n¨m l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn ë ViÖt B¾c, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh rÊt coi träng h×nh thøc sinh ho¹t v¨n nghÖ quÇn chóng. Ng­êi th­êng gîi ý nh÷ng c¸n bé, chiÕn sÜ cã kh¶ n¨ng h¸t d©n ca, ®Æt hß, vÌ, häa th¬, lÈy KiÒu, h¸t bé (tuång) “biÓu diÔn” ë c¸c cuéc häp hoÆc c¸c ®¹i héi ®Ó t¹o kh«ng khÝ vui t­¬i, s«i næi, bëi c¸c ph­¬ng tiÖn phôc vô cho ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn ë chiÕn khu lóc ®ã rÊt hiÕm. ë cuéc häp Héi ®ång ChÝnh phñ, LuËt s­ Phan Anh th­êng ®­îc B¸c “tÝn nhiÖm” lÈy KiÒu, ®ång chÝ Lª V¨n HiÕn ®­îc chØ ®Þnh h¸t béi... Vµ chÝnh B¸c còng ®äc th¬, pha trß rÊt dÝ dám. §Ó chia sÎ nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ tuæi t¸c, khi mét sè trÝ thøc tá ra mÖt mái, “th¸n l·o” (than giµ), B¸c ®äc bµi th¬ S¸u m­¬i tuæi nh©n dÞp Héi ®ång ChÝnh phñ tæ chøc mõng sinh nhËt Ng­êi (1950): \"S¸u m­¬i tuæi h·y cßn xu©n ch¸n, So víi «ng Bµnh vÉn thiÕu niªn. ¨n kháe, ngñ ngon, lµm viÖc kháe, TrÇn mµ nh­ thÕ, kÐm g× Tiªn!\". LÇn kh¸c, khi ®Õn th¨m líp huÊn luyÖn cña trÝ thøc kh¸ng chiÕn t¹i an toµn khu, n¨m 1953, B¸c göi LuËt s­ Phan Anh bµi th¬ ThÊt cöu. Sau ®ã, luËt s­ ®äc cho mäi ng­êi nghe: 303

\"Ch­a n¨m m­¬i ®· kªu giµ, S¸u ba m×nh nghÜ vÉn lµ ®­¬ng trai. Sèng quen thanh ®¹m nhÑ ng­êi, ViÖc lµm th¸ng réng ngµy dµi ung dung\". (ThÊt cöu - S¸u ba tuæi, b¶n dÞch). Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lóc nµo còng muèn hßa vui, chia sÎ ý nghÜ, t×nh c¶m cña m×nh víi mäi ng­êi, bëi v× “Ng­êi lµ Cha, lµ B¸c, lµ Anh” cña toµn d©n téc! KÓ tõ ngµy B¸c Hå trë l¹i c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p ®Õn nay ®· 65 n¨m. ¤n l¹i nh÷ng sù kiÖn, nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ mèi quan hÖ gi÷a B¸c Hå víi nghÖ sÜ - trÝ thøc, chóng ta cã thÓ rót ra nhiÒu bµi häc bæ Ých. §ã lµ bµi häc vÒ tÊm g­¬ng ®¹o ®øc s¸ng ngêi, vÒ sù tu d­ìng toµn diÖn, vÒ c¸ch øng xö tinh tÕ, linh ho¹t, th©n t×nh... cña B¸c. ChÝnh tÊm g­¬ng ngêi s¸ng Êy ®· c¶m hãa, khÝch lÖ nghÖ sÜ - trÝ thøc ph¸t huy hÕt tµi n¨ng cña m×nh ®Ó phông sù Tæ quèc, phông sù nh©n d©n. Ngµy nay, thùc hiÖn NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 4 khãa XI vÒ chØnh ®èn, x©y dùng §¶ng, khã kh¨n, phøc t¹p kh«ng kÐm nh÷ng giai ®o¹n c¸ch m¹ng tr­íc ®©y. Song, nÕu mçi ®¶ng viªn quyÕt t©m häc tËp vµ lµm theo g­¬ng s¸ng B¸c Hå b»ng viÖc lµm tèt, cô thÓ h»ng ngµy; mçi ®ång chÝ l·nh ®¹o cao cÊp cña §¶ng, chÝnh quyÒn thÊy hÕt tr¸ch nhiÖm cña m×nh lµ ng­êi ®øng ®Çu ph¶i g­¬ng mÉu, nãi ®i ®«i víi lµm, cÇn, kiÖm, liªm, chÝnh, chÝ c«ng v« t­ th× cuéc vËn ®éng chØnh ®èn §¶ng nhÊt ®Þnh sÏ thµnh c«ng. 304

T­ t­ëng ®oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè cña chñ tÞch hå chÝ minh th«ng qua ho¹t ®éng chØ ®¹o ë th¸i nguyªn TS. NguyÔn ThÞ Kim Dung* C¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam lµ mét lùc l­îng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng. §oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè lµ mét néi dung næi bËt trong t­ t­ëng ®¹i ®oµn kÕt cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. 1. MiÒn nói vµ c¸c d©n téc thiÓu sè trong tÇm nh×n chiÕn l­îc cña Hå ChÝ Minh C¸c d©n téc thiÓu sè ë n­íc ta c­ tró chñ yÕu ë vïng nói, vïng biªn giíi, vïng s©u, vïng xa, lµ nh÷ng vïng cã tiÒm n¨ng lín vÒ ®Êt ®ai, rõng, tµi nguyªn, kho¸ng s¶n; lµ l¸ ch¾n b¶o vÖ biªn c­¬ng cña Tæ quèc, gi÷ vÞ trÝ quan träng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ an ninh - quèc phßng. Trong kÕ s¸ch dùng n­íc vµ gi÷ n­íc, c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam vµ c¸c nhµ yªu n­íc tr­íc Hå ChÝ Minh còng rÊt coi träng viÖc tËp hîp, ®oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè trong ___________ * Phã ViÖn tr­ëng ViÖn Hå ChÝ Minh vµ c¸c l·nh tô cña §¶ng - Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh. 305

viÖc b¶o vÖ vµ x©y dùng ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, viÖc tËp hîp, ®oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè míi chØ dõng l¹i ë viÖc rµng buéc, thu phôc, mµ ch­a ®¸nh gi¸ ®óng vÞ trÝ, tÇm quan träng cña c¸c d©n téc thiÓu sè, qua ®ã ®Ó th¾t chÆt t×nh ®oµn kÕt víi c¸c d©n téc thiÓu sè. §Õn víi chñ nghÜa M¸c - Lªnin, Hå ChÝ Minh kh«ng chØ x¸c ®Þnh ®­îc con ®­êng cøu n­íc cho d©n téc ViÖt Nam, mµ Ng­êi cßn hiÓu s©u s¾c h¬n lÞch sö d©n téc ViÖt Nam, con ng­êi ViÖt Nam, thÊy ®­îc nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c nhµ yªu n­íc tiÒn bèi trong viÖc tËp hîp lùc l­îng c¸ch m¹ng. XuÊt ph¸t tõ môc tiªu cña c¸ch m¹ng lµ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng con ng­êi vµ qu¸n triÖt nguyªn lý cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin \"c¸ch m¹ng lµ sù nghiÖp cña quÇn chóng\", ngay tõ khi vÒ n­íc, trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng ViÖt Nam, Hå ChÝ Minh ®· chó ý ®Õn viÖc tuyªn truyÒn, gi¸c ngé c¸ch m¹ng cho ®ång bµo c¸c vïng miÒn nói, ®Æc biÖt ë mét sè tØnh cã \"thiªn thêi, ®Þa lîi, nh©n hßa\"; n¬i cã \"quÇn chóng c¶m t×nh ñng hé\". Hå ChÝ Minh ®· chän Cao B»ng lµm c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng, v× Cao B»ng cã phong trµo tõ tr­íc, l¹i kÒ s¸t biªn giíi, lÊy ®ã lµm c¬ së liªn l¹c quèc tÕ rÊt thuËn lîi. Song, theo Hå ChÝ Minh: \"Tõ Cao B»ng cßn ph¶i ph¸t triÓn vÒ Th¸i Nguyªn vµ th«ng xuèng n÷a míi cã thÓ tiÕp xóc víi toµn quèc ®­îc. Cã nèi phong trµo ®­îc víi Th¸i Nguyªn vµ toµn quèc th× khi ph¸t ®éng ®Êu tranh vò trang, lóc thuËn lîi cã thÓ tiÕn c«ng, lóc khã kh¨n cã thÓ gi÷ ®­îc\"1. ___________ 1. Vâ Nguyªn Gi¸p: Nh÷ng chÆng ®­êng lÞch sö, S®d, tr. 38-39. 306

ViÖc Hå ChÝ Minh chän Cao B»ng, Th¸i Nguyªn lµm c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng, gi÷ vÞ trÝ \"®Çu nguån\", bëi ®©y lµ vïng cã nhiÒu d©n téc thiÓu sè sinh sèng. §ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè \"rÊt trung thµnh vµ chÞu khã\", \"rÊt thËt thµ vµ rÊt tèt\", l¹i c­ tró chñ yÕu ë miÒn nói, mµ miÒn nói lµ \"rõng vµng\". Hå ChÝ Minh nhËn ®Þnh: §ång bµo Kinh, Thæ, Nïng, Th¸i... phong tôc tËp qu¸n tuy cã kh¸c nhau Ýt nhiÒu, nh­ng lßng yªu n­íc, lßng c¨m thï thùc d©n th× mu«n ng­êi nh­ mét. \"Lßng yªu n­íc cña ®ång bµo, nhËp víi h×nh thÕ hiÓm trë cña nói s«ng thµnh mét lùc l­îng v« ®Þch\"1. 2. §oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè trong t­ t­ëng ®¹i ®oµn kÕt Hå ChÝ Minh a) §oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè trªn c¬ së c¸c d©n téc cïng chung mét quèc gia, chung mét vËn mÖnh lÞch sö ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®a d©n téc, bao gåm 54 d©n téc anh em cïng sinh sèng, trong ®ã d©n téc Kinh chiÕm ®a sè, cßn l¹i lµ c¸c d©n téc thiÓu sè. C¸c d©n téc thiÓu sè lu«n kÒ vai s¸t c¸nh cïng nhau trong suèt qu¸ tr×nh dùng n­íc, gi÷ n­íc, ph¸t triÓn ®Êt n­íc vµ ®· h×nh thµnh nªn mét truyÒn thèng quý b¸u cña d©n téc: TruyÒn thèng ®oµn kÕt, g¾n bã gi÷a c¸c d©n téc. Thùc d©n Ph¸p ngay tõ khi b¾t ®Çu x©m l­îc n­íc ta ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch \"chia ®Ó trÞ\", kh«ng chØ nh»m ph©n biÖt ®èi xö, khinh rÎ ng­êi b¶n xø, mµ cßn t×m c¸ch chia rÏ gi÷a d©n téc nµy víi d©n téc kh¸c, xói giôc d©n téc nµy ___________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 5, tr. 448. 307

chèng d©n téc kia, chóng hy väng \"lµm nguéi ®i t×nh ®oµn kÕt, nghÜa ®ång bµo\" vµ t¹o ra nh÷ng mèi xung kh¾c gi÷a c¸c d©n téc anh em. NhËn râ ©m m­u th©m ®éc cña kÎ thï, Hå ChÝ Minh lu«n ch¨m lo x©y dùng, cñng cè t×nh ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc. Ng­êi ®· t×m ra nh÷ng ®iÓm chung, ®iÓm t­¬ng ®ång gi÷a c¸c d©n téc, ®ã lµ: c¸c d©n téc sèng trªn d¶i ®Êt ViÖt Nam ®Òu cã chung mét quèc gia, chung mét Tæ quèc, chung kÎ thï; ®Òu lµ con ch¸u ViÖt Nam, ®Òu lµ anh em ruét thÞt, sèng chÕt cã nhau, s­íng khæ cïng nhau, no ®ãi gióp nhau. Hå ChÝ Minh chØ râ: \"Giang s¬n vµ ChÝnh phñ lµ giang s¬n vµ ChÝnh phñ chung cña chóng ta. VËy nªn tÊt c¶ d©n téc chóng ta ph¶i ®oµn kÕt chÆt chÏ ®Ó gi÷ g×n n­íc non ta, ®Ó ñng hé ChÝnh phñ ta\"1. Hå ChÝ Minh kh«ng nh÷ng chØ ra nh÷ng ®iÓm chung ®Ó quy tô søc m¹nh cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, kh¬i dËy vµ ph¸t huy nh÷ng ®iÓm chung Êy, biÕn tiÒm n¨ng, søc m¹nh cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè thµnh søc m¹nh vËt chÊt, cã tæ chøc, cã l·nh ®¹o, mµ Ng­êi cßn t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn, c¬ héi ®Ó ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ph¸t huy nh÷ng mÆt tèt cña m×nh, tù v­¬n lªn hßa nhËp víi ®ång bµo c¶ n­íc. b) §oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè trªn c¬ së b×nh ®¼ng d©n téc Hå ChÝ Minh xem b×nh ®¼ng d©n téc nh­ lµ mét nguyªn t¾c trong x©y dùng khèi ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc. ChÝnh v× vËy, ngay sau khi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m thµnh c«ng, mét trong nh÷ng c«ng viÖc quan träng ®Çu tiªn mµ Hå ChÝ Minh ___________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 4, tr. 249. 308

tiÕn hµnh lµ thùc hiÖn b×nh ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc trong céng ®ång d©n téc ViÖt Nam. Ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ c¸c d©n téc thiÓu sè (3-12-1945), Hå ChÝ Minh nãi: \"Anh em thiÓu sè chóng ta sÏ ®­îc: 1- D©n téc b×nh ®¼ng: ChÝnh phñ sÏ b·i bá hÕt nh÷ng ®iÒu hñ tÖ cò, bao nhiªu bÊt b×nh tr­íc sÏ söa ch÷a ®i\"1. Vµ Ng­êi th­êng xuyªn ®«n ®èc, theo dâi nh÷ng b­íc triÓn khai thùc hiÖn ®Ó x¸c lËp cho ®­îc quyÒn b×nh ®¼ng ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè. Ng­êi nãi: \"Ngµy nay, n­íc ViÖt Nam lµ n­íc chung cña chóng ta. Trong Quèc héi cã ®ñ ®¹i biÓu c¸c d©n téc. ChÝnh phñ th× cã \"Nha d©n téc thiÓu sè\" ®Ó s¨n sãc cho tÊt c¶ c¸c ®ång bµo\"2. Ng­êi c¨n dÆn c¸c cÊp bé ®¶ng ph¶i thi hµnh ®óng chÝnh s¸ch d©n téc, thùc hiÖn ®oµn kÕt, b×nh ®¼ng, t­¬ng trî gi÷a c¸c d©n téc. Theo Hå ChÝ Minh, quyÒn b×nh ®¼ng cña c¸c d©n téc thiÓu sè ph¶i lµ b×nh ®¼ng c¶ vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô vµ ph¶i ®­îc thÓ hiÖn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. §Ó thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè, Hå ChÝ Minh yªu cÇu ph¶i chèng t­ t­ëng hÑp hßi d©n téc, tÝnh côc bé ®Þa ph­¬ng vµ t©m lý tù ti d©n téc. Ng­êi nãi: \"Ng­êi d©n téc lín dÔ m¾c bÖnh kiªu ng¹o. C¸n bé ®Þa ph­¬ng, nh©n d©n ®Þa ph­¬ng l¹i dÔ cho m×nh lµ d©n téc bÐ nhá, tù ti, c¸i g× còng cho lµ m×nh lµm kh«ng ®­îc, råi kh«ng cè g¾ng\"3. Ng­êi ®· thÓ chÕ hãa quan ®iÓm nµy thµnh ph¸p luËt. §iÒu 3 cña HiÕn ph¸p 1959 do Ng­êi trùc tiÕp chØ ®¹o biªn so¹n ghi râ: \"Nhµ n­íc cã nhiÖm vô gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn sù ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc. Mäi hµnh vi khinh miÖt, ¸p bøc, chia rÏ d©n téc ®Òu bÞ nghiªm cÊm\". ___________ 1, 2, 3. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 4, tr. 130, 249; t. 14, tr. 167. 309

c) §oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè trªn c¬ së t«n träng, gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn, mçi d©n téc ®Òu s¸ng t¹o mét nÒn v¨n hãa riªng, thÓ hiÖn qua ng«n ng÷, phong tôc, tËp qu¸n, ph­¬ng thøc sinh ho¹t... vµ ®­îc duy tr×, båi ®¾p tõ thÕ hÖ nµy qua thÕ hÖ kh¸c, h×nh thµnh nªn truyÒn thèng v¨n hãa cña d©n téc. TruyÒn thèng v¨n hãa cña mçi d©n téc cã ý nghÜa thiªng liªng cao quý, lµ tµi s¶n tinh thÇn v« gi¸, biÓu hiÖn cña sù tr­êng tån gièng nßi; lµ cÇu nèi gi÷a qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai cña mçi d©n téc. ViÖt Nam lµ mét quèc gia ®a d©n téc. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn, truyÒn thèng v¨n hãa cña tõng d©n téc lu«n ®­îc c¸c thÕ hÖ nu«i d­ìng, gi÷ g×n, bæ sung vµ ph¸t triÓn, lµm cho nÒn v¨n hãa d©n téc ViÖt Nam võa mang tÝnh thèng nhÊt, võa mang dÊu Ên v¨n hãa riªng cña tõng d©n téc. Gi÷ g×n vµ ph¸t huy truyÒn thèng v¨n hãa cña c¸c d©n téc trong x©y dùng t×nh ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc, theo Hå ChÝ Minh: Mét lµ, ph¶i b¶o ®¶m quyÒn lîi v¨n hãa cho tõng d©n téc thiÓu sè khi tham gia vµo khèi ®¹i ®oµn kÕt, qua ®ã gióp c¸c d©n téc thiÓu sè biÕt kh¬i dËy, ph¸t huy søc m¹nh tõ truyÒn thèng v¨n hãa cña d©n téc m×nh, gãp phÇn t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp tõ v¨n hãa cña d©n téc, ®Ó h­íng vµo môc tiªu chung, b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi... Bëi c¸i gèc cña sù b×nh ®¼ng d©n téc kh«ng chØ thÓ hiÖn ë vÊn ®Ò kinh tÕ, mµ cßn ë viÖc t«n träng c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña mçi d©n téc; hai lµ, ph¶i t¹o m«i tr­êng v¨n hãa ®Ó ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè cã ®iÒu kiÖn, c¬ héi v­¬n lªn b×nh ®¼ng vÒ v¨n hãa víi ®ång bµo c¶ n­íc. 310

Ngoµi viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy truyÒn thèng v¨n hãa cña c¸c d©n téc thiÓu sè, Hå ChÝ Minh cßn ®Ò ra néi dung, biÖn ph¸p, b­íc ®i thÝch hîp ®Ó x©y dùng nÒn v¨n hãa míi cho tõng d©n téc. Ng­êi nãi: \"MiÒn nói ®Êt réng ng­êi th­a, t×nh h×nh vïng nµy kh«ng gièng t×nh h×nh vïng kh¸c. V× vËy, ¸p dông chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch ph¶i thËt s¸t víi t×nh h×nh thùc tÕ cña mçi n¬i. TuyÖt ®èi chí rËp khu«n, chí m¸y mãc, chí nãng véi\"1. 3. §oµn kÕt c¸c d©n téc thiÓu sè ë Th¸i Nguyªn th«ng qua ho¹t ®éng chØ ®¹o cña Hå ChÝ Minh Th¸i Nguyªn lµ mét tØnh miÒn nói vµ trung du thuéc vïng §«ng B¾c ViÖt Nam2, gi÷ vÞ trÝ quan träng vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa vµ an ninh - quèc phßng. Th¸i Nguyªn cã hÖ thèng giao th«ng thuËn lîi: ®­êng bé (quèc lé 3) nèi liÒn Hµ Néi - Th¸i Nguyªn vµ c¸c tØnh miÒn nói §«ng B¾c (B¾c K¹n, Cao B»ng, L¹ng S¬n, Tuyªn Quang, Hµ Giang); ®­êng thñy: S«ng CÇu b¾t nguån tõ B¾c K¹n ch¶y qua Th¸i Nguyªn, B¾c Giang, nhËp vµo s«ng Th¸i B×nh; ®­êng s¾t Hµ Néi - Th¸i Nguyªn. Th¸i Nguyªn ë vµo vÞ trÝ \"tiÕn cã thÓ ®¸nh, lui cã thÓ gi÷\". Th¸i Nguyªn lµ tØnh giµu tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ: Víi khÝ hËu «n hßa rÊt thuËn lîi cho ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y trång (lóa, rõng, chÌ...); tµi nguyªn rõng phong phó, cã nhiÒu l©m ___________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 9, tr. 410. 2. HiÖn nay, Th¸i Nguyªn cã 1 thµnh phè, 1 thÞ x· vµ 7 huyÖn: §Þnh Hãa, Vâ Nhai, Phó L­¬ng, §¹i Tõ, §ång Hû, Phó B×nh, Phæ Yªn. 311

thæ s¶n quý, ®Æc biÖt lµ chÌ Th¸i Nguyªn næi tiÕng kh¾p c¶ n­íc; cã nhiÒu má kho¸ng s¶n quý (than ®¸, quÆng s¾t, thiÕc, vµng...). Víi vÞ trÝ vµ tiÒm n¨ng phong phó nh­ vËy, trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Th¸i Nguyªn ®­îc Trung ­¬ng §¶ng vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chän lµm an toµn khu, lµ \"Thñ ®« kh¸ng chiÕn cña c¶ n­íc\". Th¸i Nguyªn cã 8 d©n téc anh em cïng nhau chung sèng: Kinh, Tµy, Nïng, Dao, M«ng, S¸n D×u, S¸n Chay vµ ng­êi Hoa; trong ®ã d©n téc thiÓu sè chiÕm trªn 20% d©n sè cña tØnh. C¸c d©n téc ë Th¸i Nguyªn sèng xen kÏ víi nhau trong tõng b¶n, tõng lµng, tËp trung ®«ng ë c¸c x· miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. Trong sù nghiÖp ®Êu tranh giµnh ®éc lËp, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë Th¸i Nguyªn ®· ®oµn kÕt, hy sinh, phÊn ®Êu vµ cã nhiÒu ®ãng gãp cho c¸ch m¹ng. Trong Th­ göi ®ång bµo c¸c tØnh ViÖt B¾c ngµy 2-9-1947, Hå ChÝ Minh ®· biÓu d­¬ng truyÒn thèng ®oµn kÕt, g¾n bã, lßng trung thµnh víi §¶ng, víi c¸ch m¹ng, tinh thÇn chÞu ®ùng gian khæ cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè: \"T«i kh«ng bao giê quªn ®­îc, trong nh÷ng ngµy gian nan cùc khæ ®ã, ®ång bµo trong tØnh ta, c¸c cô giµ, c¸c chÞ em phô n÷, anh em n«ng d©n, c¸c em thanh niªn, c¸c ch¸u nhi ®ång ai còng h¨ng h¸i gióp ®ì. MÆc dÇu T©y vµ NhËt th¼ng tay khñng bè, nã ®èt lµng, nã ph¸ nhµ, nã b¾t ng­êi, nh­ng ®ång bµo vÉn kiªn quyÕt gióp ®ì c¸ch mÖnh. §ång bµo Thæ, ®ång bµo Nïng, ®ång bµo M¸n, ®ång bµo MÌo... ng­êi th× gióp chóng t«i ¨n, kÎ th× cho chóng t«i ¸o. Cã nh÷ng ®ång bµo nhÞn ¨n nhÞn mÆc, b¸n tr©u b¸n ruéng ®Ó gióp chóng t«i lµm c¸ch mÖnh. ThËt lµ 312

quý hãa v« cïng\"1. Vµ Hå ChÝ Minh còng mong muèn r»ng, víi truyÒn thèng tèt ®Ñp ®ã, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè còng h¨ng h¸i ñng hé cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc. \"ViÖt B¾c tr­íc kia lµ c¨n cø cña c¸ch mÖnh, ®· næi tiÕng kh¾p c¶ n­íc, kh¾p thÕ giíi. Th× ngµy nay, ViÖt B¾c ph¶i thµnh c¨n cø cña kh¸ng chiÕn, ®Ó gi÷ lÊy c¸i ®Þa vÞ vµ c¸i danh gi¸ vÎ vang cña m×nh. C¸ch mÖnh ®· do ViÖt B¾c mµ thµnh c«ng, th× kh¸ng chiÕn sÏ do ViÖt B¾c mµ th¾ng lîi\"2. Nh÷ng dßng th­ ®Çy xóc c¶m ®ã kh«ng chØ thÓ hiÖn sù tr©n träng ®èi víi truyÒn thèng ®oµn kÕt quý b¸u cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, mµ cßn cã t¸c dông khÝch lÖ lßng tù hµo cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè khi hä ®· cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt lín vµo thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng. Trong thêi gian ë Th¸i Nguyªn l·nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, Hå ChÝ Minh ®· kh¬i dËy vµ ph¸t huy cao ®é chñ nghÜa yªu n­íc, tinh thÇn tù t«n, lßng tù hµo d©n téc, quyÕt t©m b¶o vÖ ®éc lËp, tù do cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Ng­êi ®· tÝch cùc chØ ®¹o, tæ chøc, tËp hîp, gi¸o dôc ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, më réng khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ®Ó hä hÕt lßng, hÕt søc phôc vô cho kh¸ng chiÕn. Nh÷ng chØ ®¹o vµ ho¹t ®éng cña Ng­êi ®­îc thÓ hiÖn trªn mét sè mÆt sau: - Hå ChÝ Minh ®· ®éng viªn ®ång bµo d©n téc thiÓu sè h¨ng h¸i, ®oµn kÕt gióp ®ì nhau tÝch cùc t¨ng gia s¶n xuÊt, lµm ra nhiÒu lóa, nhiÒu s¾n, nhiÒu b¾p, nhiÒu khoai; ch¨n nu«i nhiÒu gia sóc, gia cÇm, ®Ó ®ång bµo ®ñ ¨n, ®ñ mÆc, ®Ó nu«i bé ®éi vµ gióp ®ì ®ång bµo t¶n c­. ___________ 1, 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, tr. 238, 239. 313

- Nh»m n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, xãa bá dÇn sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é v¨n hãa gi÷a c¸c vïng, Hå ChÝ Minh ®· ph¸t ®éng phong trµo b×nh d©n häc vô, xãa mï ch÷ cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, víi ph­¬ng ch©m \"ng­êi ®· biÕt ch÷ h·y d¹y cho nh÷ng ng­êi ch­a biÕt... Vî ch­a biÕt th× chång b¶o, em ch­a biÕt th× anh b¶o, cha mÑ kh«ng biÕt th× con b¶o...\"1, ®Ó trong nhµ ai còng biÕt ch÷, trong lµng ai còng biÕt ®äc, biÕt viÕt. Phong trµo ®· thu hót nhiÒu ®ång bµo d©n téc thiÓu sè thuéc c¸c løa tuæi tham gia. - §Ó n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn, gi¸o dôc ý thøc gi÷ g×n vÖ sinh cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, Hå ChÝ Minh ®· ph¸t ®éng phong trµo thi ®ua x©y dùng ®êi sèng míi, trong mét nhµ, trong mét lµng, nh»m ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp, xãa bá nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n l¹c hËu, x©y dùng mü tôc thuÇn phong vµ thiÕt lËp t×nh ®oµn kÕt gi÷a c¸c d©n téc, víi nh÷ng ho¹t ®éng rÊt cô thÓ nh­: Trong nhµ, ngoµi v­ên ®Õn ®­êng s¸ ph¶i s¹ch sÏ; ao t¾m, giÕng n­íc ph¶i ph©n biÖt vµ ch¨m sãc cÈn thËn; ph¶i cã nhµ xÝ hîp vÖ sinh; c­íi hái, giç tÕt nªn gi¶n ®¬n, tiÕt kiÖm, kh«ng ®¸nh chöi nhau, kh«ng cê b¹c, hót x¸ch; gióp ®ì nhau trong viÖc nhµ, viÖc lµng, viÖc n­íc, v.v.. Hå ChÝ Minh còng tÝch cùc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cïng ®ång bµo quÐt dän nhµ cöa s¹ch sÏ; tù tay t¾m röa cho c¸c ch¸u, d¹y c¸c ch¸u lµm tÝnh, häc h¸t... §èi víi thanh niªn d©n téc thiÓu sè, nh»m ®µo t¹o hä thµnh lùc l­îng nßng cèt cho c¸ch m¹ng, Hå ChÝ Minh ®· më c¸c líp häc v¨n hãa, trùc tiÕp d¹y to¸n, chÝnh t¶, chÝnh trÞ cho thanh niªn; ®éng viªn thanh niªn t¨ng c­êng luyÖn tËp ___________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 4, tr. 40-41. 314

d©n qu©n, tù vÖ, du kÝch; thµnh lËp ra c¸c ®éi du kÝch gióp søc vµo c«ng t¸c ph¸ ho¹i ®Ó ng¨n ®Þch, tiÔu phØ, trõ gian, gióp ®ì bé ®éi, gióp ®ì ®ång bµo t¶n c­. - Hå ChÝ Minh h­íng dÉn ®ång bµo d©n téc thiÓu sè tæ chøc ra c¸c ®oµn thÓ cøu quèc, ®oµn kÕt gióp ®ì nhau, cïng nhau gi÷ bÝ mËt, phßng gian, b¶o vÖ xãm lµng. Ng­êi ®· gióp ®ång bµo lËp ra Phô l·o cøu quèc; Phô n÷ cøu quèc; Thanh niªn cøu quèc; tranh thñ gÆp gì c¸c giµ lµng tr­ëng b¶n, nh÷ng ng­êi cã uy tÝn trong ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Hå ChÝ Minh ®· t¹o ra mét phong trµo réng lín trong ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë Th¸i Nguyªn. Lµm theo nh÷ng chØ b¶o cña Ng­êi, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®· thµnh lËp ra c¸c tæ ®æi c«ng, thùc hiÖn kinh tÕ tù tóc, ®Èy m¹nh t¨ng gia s¶n xuÊt. Nhê vËy mµ s¶n l­îng lóa, ng«, khoai, s¾n ®Òu t¨ng, ®êi sèng cña ®ång bµo ®­îc c¶i thiÖn. Ngoµi ra cßn dµnh mét phÇn cung cÊp cho bé ®éi vµ gióp ®ì ®ång bµo t¶n c­. Phong trµo b×nh d©n häc vô ph¸t triÓn kh¸ s«i næi, nhiÒu líp bæ tóc v¨n hãa ®­îc më, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®· biÕt ®äc, biÕt viÕt. NhiÒu x·, líp häc ®­îc më c«ng khai (nh­ c¸c x· ë vïng nói phÝa b¾c Chî R·). C¸c b¶n, lµng ®­îc vÖ sinh s¹ch sÏ, thùc hiÖn ¨n chÝn, uèng s«i, c¸c chuång gia sóc ®­îc ®Æt ra xa nhµ; mª tÝn dÞ ®oan ®­îc ®Èy lïi, tÖ n¹n nghiÖn hót, cê b¹c ®­îc xãa bá; héi hÌ, cóng b¸i, ®¸m ma, ®¸m c­íi theo ®óng tinh thÇn \"x· ­íc\"... Phong trµo cøu quèc ®· ph¸t triÓn nhanh trong ®ång bµo d©n téc thiÓu sè, trë thµnh tæ chøc nßng cèt trong viÖc x©y dùng, cñng cè vµ b¶o vÖ an toµn khu. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi... ®· gãp phÇn lµm thÊt b¹i ©m m­u chia rÏ khèi ®oµn kÕt d©n téc cña bän thùc d©n, ®éng viªn ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë Th¸i Nguyªn 315

lµm tèt nhiÖm vô b¶o vÖ c¸c c¬ quan Trung ­¬ng, s¸t c¸nh cïng nh©n d©n c¶ n­íc chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc. Lµm theo nh÷ng lêi c¨n dÆn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, c¸c d©n téc thiÓu sè ë Th¸i Nguyªn ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn v­ît bËc, khèi ®oµn kÕt ngµy cµng ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. Víi c¸c chÝnh s¸ch hç trî vÒ kinh tÕ, x· héi cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè cña §¶ng, Nhµ n­íc, ChÝnh phñ, cña tØnh Th¸i Nguyªn nh­: ChÝnh s¸ch ®Þnh canh, ®Þnh c­; cho bµ con nghÌo vay vèn víi l·i suÊt ­u ®·i; trî gi¸ nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu cho ®ång bµo ë vïng nói, vïng s©u, vïng xa...1. Bé mÆt th«n b¶n vïng d©n téc thiÓu sè cã nhiÒu thay ®æi: NhiÒu c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬ së ®­îc x©y dùng. HÖ thèng ®­êng, ®iÖn, tr­êng, tr¹m ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ: c¸c x· ë vïng s©u, vïng xa cã ®iÖn l­íi quèc gia; c¸c tuyÕn ®­êng giao th«ng liªn th«n, liªn x· ®­îc tu bæ, söa ch÷a, n©ng cÊp vµ x©y míi, ®¸p øng nhu cÇu ®i l¹i cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè; nhiÒu phßng häc, tr­êng häc ®­îc x©y míi, c¬ së vËt chÊt ®­îc t¨ng c­êng, m¹ng l­íi y tÕ ë th«n x· ®­îc ®Çu t­, n©ng cÊp, tæ chøc kh¸m, ch÷a bÖnh miÔn phÝ cho ®ång bµo nghÌo vµ trÎ em ng­êi d©n téc thiÓu sè. C«ng t¸c ch¨m sãc søc kháe cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®¹t nhiÒu kÕt qu¶ (tiªm chñng më réng, chèng b­íu cæ, sèt rÐt...). Phong trµo xãa ®ãi gi¶m nghÌo, xãa nhµ dét n¸t ®¹t kÕt qu¶ tÝch cùc: NhiÒu x· tho¸t nghÌo, nhiÒu gia ®×nh nghÌo v­¬n lªn ph¸t triÓn s¶n xuÊt, æn ___________ 1. QuyÕt ®Þnh sè 134 (2004) cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ chÝnh s¸ch hç trî ®Êt s¶n xuÊt, ®Êt ë, nhµ ë, n­íc sinh ho¹t cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè nghÌo, ®êi sèng khã kh¨n; Ch­¬ng tr×nh 135, cho c¸c hé nghÌo vay vèn ®Çu t­; Ch­¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c­, v.v.. 316

®Þnh ®êi sèng. §êi sèng vËt chÊt cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao. C¸c c¸n bé ng­êi d©n téc thiÓu sè tham gia tÝch cùc vµo hÖ thèng chÝnh trÞ, ®Æc biÖt lµ ë th«n, x·, trë thµnh lùc l­îng nßng cèt trong l·nh ®¹o ë vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Cuéc vËn ®éng \"Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n hãa ë khu d©n c­\" vµ phong trµo \"Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n hãa\" ®­îc ®Èy m¹nh vµ ®¹t chÊt l­îng tèt. §êi sèng tinh thÇn cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®­îc n©ng cao, nhiÒu hé gia ®×nh vµ lµng, b¶n ng­êi d©n téc thiÓu sè ®¹t tiªu chuÈn v¨n hãa. Nh÷ng kÕt qu¶ trªn ®· rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ mäi mÆt cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ë Th¸i Nguyªn, gãp phÇn cñng cè khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc nh­ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh mong muèn: C¸c d©n téc ®· ®oµn kÕt cµng ph¶i ®oµn kÕt thªm, ®· phÊn ®Êu cµng ph¶i phÊn ®Êu h¬n n÷a, ®Ó gi÷ g×n ®éc lËp cho v÷ng vµng, ®Ó x©y dùng mét n­íc ViÖt Nam míi. 317

Sù CHØ §¹O CñA CHñ TÞCH Hå CHÝ MINH VÒ C¤NG T¸C B×NH D¢N HäC Vô THêI Kú CHèNG PH¸P Vµ BµI HäC XãA Mï CH÷ CHO CON EM §åNG BµO C¸C D¢N TéC THIÓU Sè HIÖN NAY PGS.TS. Bïi §×nh Phong* 1. Sù chØ ®¹o cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ c«ng t¸c b×nh d©n häc vô thêi kú chèng Ph¸p H¬n 100 n¨m tr­íc, d­íi ¸ch ®« hé cña thùc d©n Ph¸p, Hå ChÝ Minh ®· cã t­ duy tiÕp thu v¨n minh nh©n lo¹i ®Ó lµm vò khÝ gi¶i phãng ®ång bµo. Cuéc hµnh tr×nh t×m ®­êng (1911 - 1920), më ®­êng (1921 - 1930) vµ dÉn ®­êng (1930 - 1945) cña Ng­êi víi sù tiÕp thu tinh hoa v¨n hãa, v¨n minh nh©n lo¹i trªn c¸i nÒn truyÒn thèng v¨n hiÕn cña d©n téc ®· ®­a ®Õn th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m n¨m 1945, lËp nªn chÕ ®é d©n chñ céng hßa. D­íi ¸nh s¸ng cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ vèn sèng ho¹t ®éng thùc tiÔn, Hå ChÝ Minh ®· sím ph¸t hiÖn ra dèt lµ mét lo¹i \"giÆc\" vµ mét d©n téc dèt lµ mét d©n téc yÕu, cÇn ___________ * ViÖn Hå ChÝ Minh vµ c¸c l·nh tô cña §¶ng - Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh. 318

ph¶i chèng giÆc dèt nh­ chèng giÆc ngo¹i x©m. Ng­êi còng nhËn thøc rÊt râ: \"Non s«ng ViÖt Nam cã trë nªn t­¬i ®Ñp hay kh«ng, d©n téc ViÖt Nam cã b­íc tíi ®µi vinh quang ®Ó s¸nh vai víi c¸c c­êng quèc n¨m ch©u ®­îc hay kh«ng, chÝnh lµ nhê mét phÇn lín ë c«ng häc tËp cña c¸c em\"1. Trªn c¬ së nh÷ng nhËn thøc ®ã, chØ mét ngµy sau khi tuyªn bè n­íc ViÖt Nam ®éc lËp, Hå ChÝ Minh ®· ®Ò nghÞ më mét chiÕn dÞch chèng n¹n mï ch÷. N¨m ngµy sau phiªn häp ®Çu tiªn cña Héi ®ång ChÝnh phñ, chØ trong ngµy 8-9-1945, ba s¾c lÖnh ®· ®­îc ban hµnh, ®Æt sù nghiÖp b×nh d©n häc vô võa lµ mét phong trµo c¸ch m¹ng, võa lµ mét thiÕt chÕ v¨n hãa gi¸o dôc cña Nhµ n­íc d©n chñ céng hßa2. §Ó thùc hiÖn tèt nh÷ng c«ng viÖc nµy, trong quy ®Þnh c¸ch tæ chøc cña c¸c ñy ban nh©n d©n (lµng, huyÖn, tØnh, thµnh phè) víi t­ c¸ch lµ ChÝnh phñ trong c¸c ®Þa ph­¬ng, Hå ChÝ Minh nªu râ ph¶i cã mét ñy viªn phô tr¸ch c¸c vÊn ®Ò x· héi, trong ®ã cã viÖc \"Tæ chøc vµ tr«ng coi c«ng cuéc gi¸o dôc nh©n d©n: më tr­êng häc, chèng n¹n mï ch÷, më th­ viÖn, v.v..\"3. Ngµy 6-9-1945, ChÝnh phñ l©m thêi n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hßa ban hµnh S¾c lÖnh thµnh lËp Nha b×nh d©n häc vô ®Ó cÊp tèc xãa n¹n mï ch÷ trong nh©n d©n. Ngµy 4-10-1945, ___________ 1, 3. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 4, tr. 35, 13. 2. S¾c lÖnh sè 17/SL “®Æt ra mét b×nh d©n häc vô trong toµn câi ViÖt Nam do «ng NguyÔn C«ng Mü lµm Gi¸m ®èc”; S¾c lÖnh sè 19/SL “thiÕt lËp cho n«ng d©n vµ thî thuyÒn nh÷ng líp häc b×nh d©n buæi tèi”; S¾c lÖnh sè 20/SL “trong khi chê ®îi lËp ®­îc nÒn tiÓu häc c­ìng b¸ch, viÖc häc ch÷ quèc ng÷ tõ nay b¾t buéc sÏ kh«ng mÊt tiÒn cho tÊt c¶ mäi ng­êi”. 319

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· viÕt bµi Chèng n¹n thÊt häc. Ng­êi kªu gäi: \"Quèc d©n ViÖt Nam! Muèn gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp, Muèn lµm cho d©n m¹nh n­íc giµu, Mäi ng­êi ViÖt Nam ph¶i hiÓu biÕt quyÒn lîi cña m×nh, bæn phËn cña m×nh, ph¶i cã kiÕn thøc míi ®Ó cã thÓ tham gia vµo c«ng cuéc x©y dùng n­íc nhµ, vµ tr­íc hÕt ph¶i biÕt ®äc, biÕt viÕt ch÷ quèc ng÷. Nh÷ng ng­êi ®· biÕt ch÷ h·y d¹y cho nh÷ng ng­êi ch­a biÕt ch÷, h·y gãp søc vµo b×nh d©n häc vô, nh­ c¸c anh chÞ em trong s¸u, b¶y n¨m nay ®· g©y phong trµo truyÒn b¸ quèc ng÷, gióp ®ång bµo thÊt häc. Nh÷ng ng­êi ch­a biÕt ch÷ h·y g¾ng søc mµ häc cho biÕt ®i. Vî ch­a biÕt th× chång b¶o, em ch­a biÕt th× anh b¶o, cha mÑ kh«ng biÕt th× con b¶o, ng­êi ¨n ng­êi lµm kh«ng biÕt th× chñ nhµ b¶o, c¸c ng­êi giµu cã th× më líp häc ë t­ gia d¹y cho nh÷ng ng­êi kh«ng biÕt ch÷ ë hµng xãm l¸ng giÒng, c¸c chñ Êp, chñ ®ån ®iÒn, chñ hÇm má, nhµ m¸y th× më líp häc cho nh÷ng t¸ ®iÒn, nh÷ng ng­êi lµm cña m×nh. Phô n÷ l¹i cµng cÇn ph¶i häc, ®· l©u chÞ em bÞ k×m h·m, ®©y lµ lóc chÞ em ph¶i cè g¾ng ®Ó kÞp nam giíi, ®Ó xøng ®¸ng m×nh lµ mét phÇn tö trong n­íc, cã quyÒn bÇu cö vµ øng cö. C«ng viÖc nµy mong anh chÞ em thanh niªn sèt s¾ng gióp søc\"1. Tinh thÇn c¬ b¶n trong bµi viÕt cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ nhÊn m¹nh môc ®Ých cña gi¸o dôc nãi chung, b×nh d©n häc ___________ 1. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 4, tr. 40-41. 320

vô nãi riªng lµ gi÷ nÒn ®éc lËp, lµm cho d©n m¹nh n­íc giµu, x©y dùng ®Êt n­íc; kh¼ng ®Þnh quyÒn lîi vµ bæn phËn cña c«ng d©n mét n­íc ®éc lËp; gi¸o dôc cho mäi ng­êi, gi¸o dôc b»ng mäi c¸ch, gi¸o dôc ë mäi n¬i; tr¸ch nhiÖm cña thÕ hÖ trÎ; sù nghiÖp b×nh d©n häc vô cßn lµ mét cuéc c¸ch m¹ng gi¶i phãng phô n÷. Trong giai ®o¹n kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc, cïng víi viÖc ch¨m lo kiÕn thiÕt ngo¹i giao, kiÕn thiÕt kinh tÕ, kiÕn thiÕt qu©n sù; lµm cho d©n cã ¨n, lµm cho d©n cã mÆc, lµm cho d©n cã chç ë, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®Æc biÖt quan t©m kiÕn thiÕt gi¸o dôc vµ lµm cho d©n cã häc hµnh. Anh chÞ em gi¸o viªn b×nh d©n häc vô cã sø mÖnh cao c¶, lµ ®éi tiªn phong trong sù nghiÖp chèng n¹n mï ch÷. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®¸nh gi¸ cao c«ng lao cña gi¸o viªn b×nh d©n häc vô, nh÷ng ng­êi \"më mang tri thøc phæ th«ng cho ®ång bµo, ®Ó x©y ®¾p nÒn v¨n hãa s¬ bé cho d©n téc\". Hä lµ nh÷ng ng­êi \"v« danh anh hïng\". Tuy lµ v« danh nh­ng rÊt h÷u Ých. Mét phÇn t­¬ng lai cña n­íc nhµ n»m trong sù cè g¾ng cña anh chÞ em. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ mét con ng­êi tõng tr¶i, võa hiÓu réng vµ s©u nh÷ng vÊn ®Ò gi¸o dôc trªn thÕ giíi, võa n¾m v÷ng hoµn c¶nh n­íc ta bÞ k×m nÐn gÇn mét thÕ kû trong thêi kú n« lÖ, víi chÝnh s¸ch ngu d©n cña ®Õ quèc Ph¸p ®· khiÕn 95% d©n ta l©m vµo n¹n mï ch÷. V× vËy, vÊn ®Ò chèng mï ch÷ ph¶i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch hÕt søc s¸ng t¹o phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc ta, vµ do ®ã c«ng t¸c b×nh d©n häc vô cã ý nghÜa hÕt søc to lín. B×nh d©n häc vô kh«ng chØ nh»m lµm cho mäi ng­êi biÕt ®äc, biÕt viÕt ch÷ quèc ng÷, t¹o nh÷ng b­íc ®i ®Çu tiªn ®Ó n©ng cao d©n trÝ, mµ cßn gãp phÇn 321

lµm cho d©n téc ViÖt Nam trë thµnh mét d©n téc th«ng th¸i. Mét ch©n lý hiÓn nhiªn: \"Dèt th× d¹i, d¹i th× hÌn\". V× kh«ng chÞu d¹i, kh«ng chÞu hÌn, cho nªn xãa mï ch÷ lµ mét trong nh÷ng viÖc cÊp b¸ch vµ quan träng cña c¸c n­íc d©n chñ míi. Sù chØ ®¹o cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ c«ng t¸c b×nh d©n häc vô lµ rÊt thiÕt thùc, cô thÓ. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc nÕu ai còng biÕt ch÷ th× ®ã lµ c©u \"tr¶ lêi cho thÕ giíi biÕt n­íc ta lµ n­íc v¨n minh\", Hå ChÝ Minh rÊt quan t©m ®Õn sù \"®iÒu khiÓn s¾p ®Æt\". Ng­êi g¾n chÆt gi÷a môc tiªu víi biÖn ph¸p vµ quyÕt t©m. Môc tiªu lµ \"trong mét n¨m ph¶i thanh to¸n cho xong n¹n mï ch÷\". BiÖn ph¸p lµ ph¶i tæ chøc c¸c ban v¨n hãa, cã ng­êi phô tr¸ch vµ mêi thªm nh÷ng nhµ trÝ thøc danh väng; ChÝnh phñ ph¶i phô cÊp thªm tiÒn (nh­ng chñ yÕu lµ gióp kÕ ho¹ch cæ ®éng). §Æc biÖt, \"Ban v¨n hãa ph¶i t×m nh÷ng c¸ch kh«ng cÇn tèn tiÒn mµ häc ®­îc, nh­ \"gia ®×nh häc hiÖu\", \"tiÓu gi¸o viªn\", c¶ lµng chung g¹o nu«i mét thÇy gi¸o, v.v.. Kh«ng cã giÊy th× viÕt vµo c¸t, kh«ng cã bót th× dïng lÏ tre, v.v., kh«ng thiÕu g× c¸ch häc mµ kh«ng tèn tiÒn\"1. Quan ®iÓm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh rÊt râ rµng: \"§em tµi d©n, søc d©n, cña d©n lµm lîi cho d©n... ViÖc g× còng ph¶i tõ viÖc dÔ ®Õn viÖc khã, tõ viÖc gÊp ®Õn viÖc ho·n, tõ viÖc Ýt tèn tiÒn ®Õn viÖc tèn nhiÒu tiÒn. Nãi tãm l¹i: kÕ ho¹ch ph¶i thiÕt thùc, ph¶i lµm ®­îc. Chí lµm kÕ ho¹ch ®Ñp mÆt, to t¸t, kÓ hµng triÖu nh­ng kh«ng thùc hiÖn ®­îc\"2. Thùc häc, thùc nghiÖp lµ quan ®iÓm xuyªn suèt, nhÊt qu¸n cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®èi víi ngµnh gi¸o dôc trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Trong Th­ göi Héi nghÞ gi¸o ___________ 1, 2. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 5, tr. 83, 81. 322

dôc toµn quèc1, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nhÊn m¹nh \"cÇn ph¶i cã mét nÒn gi¸o dôc kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc\"2. VÒ b×nh d©n häc vô, do sè ®«ng ®ång bµo ®· biÕt ®äc biÕt viÕt3 nªn \"ph¶i cã mét ch­¬ng tr×nh ®Ó n©ng cao thªm tr×nh ®é v¨n hãa phæ th«ng cña ®ång bµo\"4. Ng­êi nh¾c nhë vïng nµo cßn sãt n¹n mï ch÷, th× ph¶i thi ®ua diÖt cho hÕt giÆc dèt trong mét thêi gian mau chãng. Vïng nµo ®· hÕt n¹n mï ch÷, th× ph¶i thi ®ua ®Ó tiÕn lªn mét b­íc n÷a, b»ng c¸ch d¹y cho ®ång bµo vÖ sinh th­êng thøc, ®Ó d©n bít ®au èm; khoa häc th­êng thøc ®Ó bít mª tÝn nh¶m; bèn phÐp tÝnh, ®Ó lµm ¨n cã ng¨n n¾p; lÞch sö vµ ®Þa d­ n­íc ta, ®Ó n©ng cao lßng yªu n­íc; ®¹o ®øc cña c«ng d©n, ®Ó thµnh ng­êi c«ng d©n ®óng ®¾n. ThÊu hiÓu c«ng viÖc b×nh d©n häc vô cã nhiÒu khã kh¨n, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lu«n khuyªn nhñ thÇy trß ph¶i biÕt ®oµn kÕt, th­¬ng yªu lÉn nhau, cïng gióp ®ì nhau d¹y tèt, häc tèt. Ng­êi c¨n dÆn gi¸o viªn b×nh d©n häc vô ph¶i hiÓu r»ng ®ång bµo rÊt tèt, rÊt ham häc vµ chÞu khã häc, nÕu gi¸o viªn biÕt c¸ch vËn ®éng quÇn chóng, ®i s©u ®i s¸t quÇn chóng, trau dåi kinh nghiÖm, trao ®æi ý kiÕn, bµn b¹c d©n chñ th× nhÊt ®Þnh mäi khã kh¨n ®Òu cã thÓ kh¾c phôc. Tãm l¹i, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh sím nhËn thøc vµ chØ ra sù nguy hiÓm cña n¹n mï ch÷ vµ giÆc dèt. §ã kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cña ®Êt n­íc mµ cßn lµ vÊn ®Ò cña thêi ®¹i. Muèn gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc, muèn lµm cho d©n m¹nh n­íc giµu, t¹o kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cho ®Êt n­íc, ®Ó d©n téc ®èi ___________ 1. Häp tõ ngµy 10 ®Õn 15-7-1948 t¹i ViÖt B¾c. 2, 4. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, S®d, t. 5, tr. 575. 3. Trong 3 n¨m, ®Õn ngµy 2-9-1948, ®· cã gÇn 8 triÖu ng­êi bµo tho¸t n¹n mï ch÷. 323

phã cã hiÖu qu¶ víi nh÷ng th¸ch thøc, ®æi thay cña thÕ giíi vµ s¶i b­íc cïng thêi ®¹i, th× ph¶i chèng n¹n thÊt häc. B×nh d©n häc vô lµ mét c¸ch lµm ®Ó cho ai còng ®­îc häc hµnh, tøc lµ gi¸o dôc cho tÊt c¶ mäi ng­êi, t¹o ®iÒu kiÖn häc tËp suèt ®êi b»ng c¸ch tæ chøc vµ qu¶n lý nhÑ nhµng, hîp lý, hiÖu qu¶, thiÕt thùc. Sù chØ ®¹o cña Ng­êi vÒ b×nh d©n häc vô - theo ghi nhËn cña bµ Katherine Muller Marin, Tr­ëng ®¹i diÖn V¨n phßng UNESCO Hµ Néi - cã nghÜa \"t¹o nªn mét phong trµo gi¸o dôc ®¹i chóng\" vµ \"môc tiªu cuèi cïng cña viÖc häc lµ trë thµnh con ng­êi theo ®óng nghÜa cña tõ nµy\". Cßn «ng Hans D’Orville, Phã Tæng gi¸m ®èc UNESCO th× nhËn xÐt, b×nh d©n häc vô theo quan ®iÓm vµ chØ ®¹o cña Hå ChÝ Minh \"lµ mét ®ãng gãp quan träng vµo sù nghiÖp gi¸o dôc cho tÊt c¶ mäi ng­êi\". ¤ng cho r»ng nh÷ng th«ng ®iÖp cña Hå ChÝ Minh vÒ b×nh d©n häc vô c¸ch ®©y 60 n¨m \"nh­ng ®Õn nay vÉn cßn gi÷ nguyªn vÑn gi¸ trÞ. §Æc biÖt sù chó träng cña Ng­êi ®èi víi t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ ®iÒu kiÖn sèng vµ vÒ thÕ giíi cho ®Õn nay vÉn mang tÝnh toµn cÇu vµ ®óng víi mäi løa tuæi. Chóng ta cã thÓ thÊy tinh thÇn cña th«ng ®iÖp ®ã ®­îc ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ trong b¸o c¸o míi ®©y vÒ phæ cËp gi¸o dôc cho tÊt c¶ mäi ng­êi mang tªn TiÕp cËn nh÷ng ng­êi bÞ g¹t sang bªn lÒ x· héi. Theo b¸o c¸o nµy, thÕ giíi cã 72 triÖu trÎ em ch­a ®­îc ®Õn tr­êng, trong ®ã 54% lµ c¸c bÐ g¸i, vµ 579 triÖu ng­êi lín mï ch÷ trong ®ã cã 3/4 lµ phô n÷. Nh­ vËy chóng ta ph¶i c«ng nhËn r»ng th«ng ®iÖp cña Hå ChÝ Minh mang gi¸ trÞ toµn cÇu vµ nã lu«n cã gi¸ trÞ thêi ®¹i, bëi v× nã h­íng tíi t­¬ng lai\"1. ___________ 1. B¶o tµng Hå ChÝ Minh: §Æc san th«ng tin t­ liÖu, sè 27, th¸ng 6- 2010, tr.13. 324

D­íi sù chØ ®¹o cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vµ chñ tr­¬ng cña ChÝnh phñ trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô diÖt giÆc dèt, §¶ng bé Th¸i Nguyªn, cïng víi nhiÖm vô diÖt giÆc ®ãi, tËp trung l·nh ®¹o phong trµo thanh to¸n n¹n mï ch÷. §¶ng bé ph©n c«ng mét sè c¸n bé cã n¨ng lùc chuyªn tr¸ch chØ ®¹o cuéc vËn ®éng cã ý nghÜa quan träng nµy. NhiÒu c¸n bé ®­îc ph¸i xuèng c¸c th«n xãm ®Ó tuyªn truyÒn, vËn ®éng nh©n d©n tham gia phong trµo xãa n¹n mï ch÷. Do lµm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn, ®ång bµo c¸c d©n téc tØnh Th¸i Nguyªn ®Òu nhËn râ sù cÇn thiÕt ph¶i cã kiÕn thøc míi ®Ó tham gia vµo c«ng cuéc x©y dùng n­íc nhµ, vµ tr­íc hÕt ph¶i biÕt ®äc, biÕt viÕt ch÷ quèc ng÷. Phong trµo thanh to¸n n¹n mï ch÷ ®­îc bµ con c¸c d©n téc trong tØnh s«i næi h­ëng øng. ViÖc häc tËp v¨n hãa trë thµnh mét phong trµo quÇn chóng s©u réng. Héi viªn Thanh niªn cøu quèc vµ Phô n÷ cøu quèc lµ nh÷ng ng­êi ®i ®Çu trong phong trµo diÖt dèt. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, c¸c líp b×nh d©n häc vô ®­îc tæ chøc kh¾p n¬i, ®Õn tËn tõng th«n xãm, thu hót hµng v¹n ng­êi thuéc c¸c løa tuæi ®Õn tr­êng1. Phong trµo b×nh d©n häc vô ë tØnh Th¸i Nguyªn d­íi ¸nh s¸ng t­ t­ëng chØ ®¹o cña ChÝnh phñ vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ thiÕt thùc, gãp phÇn to lín vµo th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p x©m l­îc, ®ång thêi t¹o c¬ së ®Ó b­íc vµo x©y dùng tØnh nhµ ngay khi hßa b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c. ___________ 1. Theo LÞch sö §¶ng bé tØnh Th¸i Nguyªn, t.1 (1936-1965). 325

2. Bµi häc vÒ xãa mï ch÷ cho con em ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè hiÖn nay §¹i héi XI cña §¶ng nªu quan ®iÓm: \"Quan t©m h¬n tíi ph¸t triÓn gi¸o dôc, ®µo t¹o ë vïng s©u, vïng xa, vïng khã kh¨n. B¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi trong gi¸o dôc; thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch ­u ®·i, hç trî ®èi víi ng­êi vµ gia ®×nh cã c«ng, ®ång bµo d©n téc thiÓu sè...\"1. §¹i héi còng nhÊn m¹nh viÖc \"nghiªn cøu x©y dùng c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, t¹o chuyÓn biÕn râ rÖt trong ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vïng d©n téc thiÓu sè\". Trong lÜnh vùc gi¸o dôc, ®µo t¹o, §¶ng ta kh¼ng ®Þnh: \"Ph¸t triÓn nhanh vµ n©ng cao chÊt l­îng gi¸o dôc ë vïng khã kh¨n, vïng nói, vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè\"2. Nh÷ng quan ®iÓm vµ chØ ®¹o cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ b×nh d©n häc vô lµ mét di s¶n quý gi¸, ®Ó l¹i cho ta nh÷ng bµi häc lín trong viÖc xãa mï ch÷ cho con em c¸c d©n téc ®ång bµo thiÓu sè hiÖn nay. Thø nhÊt, ph¶i tuyªn truyÒn gi¸o dôc cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè nhËn thøc s©u s¾c, ®Çy ®ñ vÒ vai trß, vÞ trÝ, sø mÖnh cña gi¸o dôc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Tuyªn truyÒn, gi¸o dôc c¶ ë tÇm vÜ m« nh­ \"mét d©n téc dèt lµ mét d©n téc yÕu\"; \"dèt th× d¹i, d¹i th× hÌn\", ®ång thêi ph¶i ph©n tÝch mét c¸ch cô thÓ c¶ mÆt lîi vµ h¹i cña viÖc cã häc vµ kh«ng häc. VÝ dô, ph¶i lµm cho ®ång bµo nhËn thøc ®­îc r»ng xãa mï ch÷ lµ mét yÕu tè cÇn thiÕt cho viÖc xãa nghÌo, gi¶m tû lÖ tö vong ë trÎ em, kiÒm chÕ sù ph¸t triÓn d©n sè, ®¹t ®­îc sù b×nh ®¼ng giíi, ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ___________ 1, 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XI, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia - Sù thËt, Hµ Néi, 2011, tr. 217, 132. 326

thùc hiÖn c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Ph¶i lµm cho mäi ng­êi nhËn thøc ®­îc r»ng: \"bÊt cø lµm nghÒ g×, nÕu kh«ng biÕt ch÷ th× khã tiÕn bé\"; xãa mï ch÷ lµ b­íc ®Çu n©ng cao tr×nh ®é v¨n hãa. Tr×nh ®é v¨n hãa cña nh©n d©n n©ng cao sÏ gióp chóng ta xãa ®ãi, gi¶m nghÌo, t¨ng giµu, ph¸t triÓn d©n chñ. Xãa mï ch÷ lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña toµn bé sù nghiÖp c¸ch m¹ng, cã vÞ trÝ quan träng trong c«ng cuéc x©y dùng, ph¸t triÓn ®Êt n­íc, x©y dùng n«ng th«n míi. Tuy nhiªn, chØ dõng l¹i ë nhËn thøc th× lý lÏ dï s©u s¾c ®Õn ®©u vÉn ch­a mang l¹i hiÖu qu¶ mµ ph¶i lµm cho sù tuyªn truyÒn ®ã thÊm s©u vµo toµn bé ®êi sèng vµ ho¹t ®éng x· héi, vµo tõng ng­êi, tõng gia ®×nh, tõng tËp thÓ vµ céng ®ång, tõng ®Þa bµn d©n c­, vµo mäi lÜnh vùc sinh ho¹t vµ ho¹t ®éng cña con ng­êi. Ph¶i lµm cho nhËn thøc thÊm s©u vµo t©m lý, nÕp sèng quèc d©n, biÕn thµnh niÒm tin bªn trong, thµnh hµnh ®éng thËt sù, tù nhiªn h»ng ngµy. Thø hai, xãa n¹n mï ch÷ lµ c«ng viÖc cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ, cña nhµ tr­êng, gia ®×nh, x· héi. Tõ chñ tr­¬ng chung cña §¶ng, mçi cÊp ñy ®¶ng ph¶i l·nh ®¹o chÆt chÏ; chÝnh quyÒn, ban, ngµnh, c¸c së, phßng gi¸o dôc ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ, thiÕt thùc, s¸ng t¹o nhiÒu h×nh thøc linh ho¹t. §©y kh«ng ph¶i chØ lµ tr¸ch nhiÖm cña nhµ tr­êng, cña ng­êi ®i häc, mµ sù quan t©m cña gia ®×nh, bè mÑ, ng­êi lín, sù tuyªn truyÒn, gi¸o dôc, ®éng viªn cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, ®Æc biÖt lµ tæ chøc thanh niªn, phô n÷, MÆt trËn Tæ quèc còng hÕt søc quan träng. KÕ ho¹ch ph¶i râ rµng, chu ®¸o, cô thÓ, thiÕt thùc, s¸t hîp víi hoµn c¶nh tõng ®Þa ph­¬ng theo tinh thÇn \"chØ tiªu mét, biÖn ph¸p m­êi, quyÕt t©m hai m­¬i\". 327

Thø ba, ph¶i ch¨m lo vµ kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, ®iÖn, ®­êng, tr­êng, tr¹m. Xãa mï ch÷ vµ xãa ®ãi nghÌo lµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i. Mï ch÷ th× kh«ng thÓ cã cuéc sèng tèt ®Ñp, nh­ng muèn xãa mï th× ph¶i t¹o mäi ®iÒu kiÖn, b»ng mäi c¸ch ®Ó n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt cña ng­êi d©n. Mçi mét thµnh qu¶ cña xãa mï ch÷ ph¶i ®­îc c©n, ®o, ®ong, ®Õm b»ng thµnh qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ, ng­îc l¹i, ®Çu t­ kinh tÕ l¹i ph¶i thóc ®Èy ph¸t triÓn v¨n hãa, xãa mï ch÷. ë ®©y cã nhiÖm vô ch¨m lo tæ chøc, n©ng cao tr×nh ®é, b¶o ®¶m ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña ®éi ngò gi¸o viªn. CÇn ph¶i cã chÕ ®é vµ sù ®·i ngé thÝch ®¸ng ®èi víi thÇy c« gi¸o ë vïng d©n téc thiÓu sè. Ph¶i cã s¬ kÕt, tæng kÕt, ®¸nh gi¸ rót kinh nghiÖm, thi ®ua khen th­ëng vµ ®éng viªn kÞp thêi, th­êng xuyªn nh÷ng ®¬n vÞ, ®Þa ph­¬ng vµ c¸ nh©n cã thµnh tÝch. Thø t­, xãa mï ch÷ lµ c«ng viÖc suèt ®êi. VÊn ®Ò hiÖn nay kh«ng ph¶i chØ dõng l¹i biÕt ®äc, biÕt viÕt, phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc hay gi¸o dôc trung häc c¬ së1 mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn chuyÖn chèng t¸i mï. Ph¶i cã nh÷ng ®¸nh gi¸ thùc tÕ ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc, hiÖu qu¶, h¹n chÕ vµ ®i ®Õn kh«ng cßn hiÖn t­îng häc sinh bá häc2. Cïng víi d¹y ch÷, cÇn chó träng d¹y nghÒ vµ d¹y lµm ng­êi, ®Æc biÖt ph¶i d¹y thªm nh÷ng kiÕn thøc thùc tÕ ë th«n b¶n nh­ t¨ng gia s¶n xuÊt, b¶o ®¶m ®êi sèng, th­êng thøc vÖ sinh ®Ó d©n bít èm ®au, ___________ 1. §Õn n¨m 2010, tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè ®· ®¹t chuÈn phæ cËp gi¸o dôc trung häc c¬ së. 2. Theo chóng t«i, cã ba nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn viÖc bá häc: ®iÒu kiÖn kinh tÕ khã kh¨n, cµng häc cµng thÊy khã vµ kh«ng hiÓu g×, häc kh«ng thÊy lîi Ých g×. 328