"Бақыт тамшылары"

ĠıĺœıĽIJıŁĵőńţŁţľĶľĶłŃĶļţĻŃĶŁ ģőIJńĻ ɆɚɥɠɚɧԑɚɠɚɧԕɢɹɪɥɵԕɫɵɧɚԑɵɌԥɛԛɤɠɨɪɵԑɵ ɀɚɡɦɟɡɝɿɥɿɄԛɧԧɬɟɵɫɬɵԕԔԝɦɞɚɪɤԛɣɝɟɧ Ԕԝɪɦɚɥɚɪɩɿɫɤɟɧɤԧɥɟԙɤɟɥɟɪԕɨɥɠɟɬɩɟɫԕԝɧɞɵ Ȼɿɪɠɚԑɵɧɞɚɧɵԑɵɦɟɬɬɟɪɟɤɿɧɲɿɠɚԑɵɧɞɚ ԕɢɵɧɲɵɥɵԕɬɚɪɦɟɧԕԝɪԕɚɥɭɈɫɵɠɨɪɵԕɬɚɧ ԕɚɣɬԕɚɧɦԛɦɢɧɞɟɪɝɟȺɥɥɚԣɊɚɫɭɥɵɚɥɵɫɬɵ ɦɟԙɡɟɩ©ȿɧɞɿɤɿɲɿɠɢԣɚɞɬɚɧԛɥɤɟɧɠɢԣɚɞԕɚ ԕԝɥɞɵԙɧԥɩɫɿɫɿɦɟɧɤԛɪɟɫɭɝɟɨɪɚɥɚɦɵɡªɞɟɩ ɛԝɣɵɪɞɵȻɿɡԕɚɡɿɪɢɦɚɧɫɵɧɚԑɵɧɞɚɌԥɛԛɤ ɀɨɪɵԑɵɧɵԙԕɚɣɠɟɪɿɧɞɟɦɿɡ\" $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Ȼɚԕɵɬԑɚɫɵɪɵɧɚɧɟɫɬɟɥɿɤɬɟɪ Ɍԥɛɭɤ «Д ние» деп аталатын она жай а келген рбір ф ни ашып тыла алмайтын ж не е биік де гейдегі а и ат бо- лып табылатын « лімді» тату а м жб р. лім – ф ни к н- дермен оштасу ж не м гілік лемге я ни махшар та ына жетуді то ыс ан жері. Расул лла r: « абір—ахірет орындарыны ал аш ысы. Адам одан тыла алатын болса, ал андары же іл. Одан тыла ал- маса, одан кейінгі жерлер абірден де иын рі атал... К ргендерімні еш айсысы абірдей рейлі де ор ынышты емес еді!» деген (Ахмед, І, 63-64). рбір адам й ыдан оян андай лімні д мін татады. лім адамны тірі кезіндегі міріні сапасына сай алдынан шы ады.26 Кейбіреуіне мереке к нгі та дай ба ыттылы ты, кейбіреуіне иыншылы а толы азап сапары... 26. ара ыз, Хаким, І, 93-95; Ахмед, ІV, 287, 295; йс ми, ІІ, 322, 324. 155

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Осы т р ыдан ал анда таза а ыл мен ж рекке ие бол- андар бір к ні лімні еріксіз рі м жб р т рде ша ыруына тап болмай т рып, з еркімен ф ни жаратылыстан арылып, м гілік а и ат леміне сапар а зірленеді. Олар « лмей т рып лі дер» сырына к іл б ліп, здерін жетілдіруге ты- рысады. Олар б л д ниеде н псіні жа ымсыз ылы тарын жою абілетімен « лімді жа ымды етіп к рсетуді » лгісіне айнал ан руханият к шбасшылары. Рухани т р ыдан осындай кемелдікке жеткен м минні Жаратушымен арада ы апылды пердесі ашылады. Рух Раббысына ауышуды м гілік л зз тын тата баста ан- ды тан, оларды назарында ф ни л ззаттар м нін жо ал- тады. Д ниеге атысты – мал-жан, барлы ны меттер, Ха а ауышып, м гілік ба ыт пен рахат а ауышу д некеріне айналады. Ха жолында ы жан иярлы иман л ззатына айналады. Жан иярлы – к міл м сылманны ж регіндегі шпес алау. Жан иярлы – лды Раббысына жетелейтін еш те - десі жо адамды асиет. Адамзатты ахла ы ранмен кемелдік шы ына жет- кен. ран К рімде Алла ты ризашылы ына ол жеткізу шін ы ыласпен жан ияр боуымызды б йырады. Жан ияр м мин барлы жа ымды сипаттарды з бойында жина - тайды. Жан ияр м мин – жомарт, мейірімді, арапайым, кі- шіпейіл, е бек ор ж не рух а м гілік мірді н рін еге- тін рух емшісі. Жан ияр м мин – исар иесі, я ни зі м таж бола т ра м мин бауырын зінен арты санап, олында ы м мкіншілік-терді б рін со ан бере алатын адам. Сонымен атар жан ияр м мин Алла жолында ы рбір ызметті мар- 156

ПАЙ АМБАР Д УІРІНЕН ЕСТЕЛІКТЕР Т БУК хаматпен, мейіріммен орындайтын міт пен иман к зі. Ол рух а тынышты сыйлайтын рбір талпынысты алды ы шебінен табылады. Сонымен бірге ол с здерімен, іс- ре- кеттерімен, негелі мінез- л ымен рдайым Алла ты ризашылы ын алайды. Ол асіретке шыра андарды ба- сына іс т скендерді асында, жетімдер мен мітсіздерді жанында болады. йткені м минде иманны ал аш ы же- місі рахымшылы , мейірім мен жан иярлы болма . ран К рімде алдымыздан шы атын ал аш ы Алла - ты сипаты «Рахман» мен «Рахим». Раббымыз зіні «ме- йірімділерді е мейірімдісі» екенін с йіншілеп, лына зі- ні ахла ын бойына сі іруді б йырады. Сонды тан Ха а деген с йіспеншілікке толы м мин ж регі Раббысыны бар- лы жаратылысты мейірім-шапа атпен ша ына алып, сол шін жан иярлы а бас тігуді ажет етеді. Раббысын с юді белгісі оны жарат ан н рселеріне с йіспеншілікпен, мейіріммен ж не жан иярлы пен арау. йткені с йген адам с йгені шін с йіспеншілік к леміне арай жан иярлы жасайды ж не одан рахаттанып, мінде- ті деп біледі. Алла ты жарат ан н рселеріне к рсетілген жан иярлы тар Алла пен Расулына деген махаббатты е на ты к рсеткіші болма . Бабаларымызды андай лкен жан иярлы пен мейі- рім т сінігіне ие бол анын к рсететін Корнейле Ле Браун де- ген батыс алымыны мына бір с здері те ма ызды с здер: «Т ріктерді жа сылы ы тек адамдармен шектеліп ана 157 оймай, старды да амты ан. Араларынан кейбірі базар жа- йыл ан жерлерге барып, апаста сатыл ан старды сатып алып, дереу бостанды а жібереді. М ны істеулеріні себебі

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ махшар к ні сол старды Алла ты зырына келіп, адам- дардан к рген жа сылы а ку лік ететіндігіне сенгендіктері». Жан иярлы ты шы ы – иман абыройымен материал- ды м мкіншіліктер т т ынынан тылып, барлы «жанды» н рсені шынайы иесі болып табылатын Ха Та ала а а- уышу шін, оны разылы ы шін пида ету. Мал-жанмен жасал ан жан иярлы тар шынайылы пен рі шын к ілден жасал ан жа дайда тура Хазіреті Ибра им мен Исмайлді u Раббысына деген мойынс нушылы ы сия ты, Алла та- рапынан ризашылы пен абылданады. Алла шін жасал ан жан иярлы ар ылы Ха а жа- ындауды е керемет лгілерін Расул лла r ж не оны с йікті сахабаларыны мірінен к реміз. Осы лгідегі са- ны жо мысалдарды те ізден ал ан тамшыдай болса да, «Тау ыметті Т бук жоры ында» бол ан бірнеше естеліктер- ге кезек берсек. Жоры а шы атын кезде Алла Расулы r скерді ажеттіліктері шін сахабаларын алдымен айырымдылы жасау а ша ырады. Алайда ол кезде М динада лкен ашар- шылы болса да сахабалар лкен ажырлы танытып, иман шабытымен д ниені барлы ф ни пайда т сініктерін тас- тап, айыр мен жан иярлы жасау жарысына т сті. Хазіреті бу Б кір бар мал-м лкін алып келді. Хазіреті Пай амбарды r: « бу Б кірді малынан пайдалан андай бас а ешкімні малын пайдаланбадым...» дегеніне, к зіне жас алып: «Мен, мал-м лкім тек сен шін емес пе, уа, Расулалла ?!» 158

ПАЙ АМБАР Д УІРІНЕН ЕСТЕЛІКТЕР Т БУК (Ибн М ж , М аддим , 11) деп, барлы н рселерімен Хазіреті Пай амбар а r ата анды ын ж не ол шін зін де пида ет- кендігін к рсетті. Алла Расулыны r: «Ей, бу Б кір! Бала-ша а а не алдырды ?» деген с - ра ына иман шабытымен: «Алла пен Расулын ( алдырдым, о, Расулалла )!..» деп жауап айтарды (Термези, М н иб, 16/3675). Хазіреті Омар t мал-м лкіні жартысын келді. Осы жолы Хазіреті бу Б кірден асып т сермін деп ойла ан еді. Біра та ы да жете алмады. Хазіреті Осман да t 300 т йені барлы жабды ымен зірлеп, скерге табыстады ж не со ан оса 1000 дир м бер- ді. Хазіреті Пай амбар r о ан да: «Осман а (осы жомарт айыры шін) осыдан кейін істей- тін ешбір н рсесі зиянын тигізе алмайды!» (Термези, М н иб, 18/3700; Ахмед, V, 63) деп, лкен с йіспеншілікпен оны да пай- амбари ілтипатына б леді. Сонымен бірге хазіреті Османны t отбасы да барлы шекей б йымдарын Алла жолына берді. Барлы йел сахабалар да бар шекей б йымдарын Ха- зіреті Пай амбарды r алдына келді. Он бір жасында ы кішкене м мин ыз да кішкентай кезінде ла ына та ыл ан сыр аларын шы ара алмай, ла ын жырып алды. анды сыр аларын Алла Расулыны алдына ойды. 159

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Беретін еште есі жо кедей сахабалар да мал-жанынан жан иярлы жасау а бар к штерін салды. Соларды бірі бу А ил t т ні бойы ж мыс істеп, екі уыс рма тауып, бір уысын отбасына, екіншісін скерге берді.27 U Т бук со ысына дайынды барысында сахабалар Расу- л лла пен r бірге Алла жолында з жандарын ию шін де ат салысты. Тек сахабаларды арасында жеті адам жоры а атысу а мінетін к ліктері жо еді. К бінесе екі скерге кейде ш скерге бір т йеден тиді, т йені кезектесіп мінетін болды. Біра жоры а атысып рі рдайым Алла Расулымен бірге болуды жан-т ндерімен аласа да, кезектесіп мінетін т йе таба алма ан кедей сахабалар да бар еді. Олар да, Алла Расулына келіп, здеріні жа дайларын т сіндірді. Сонда кедейлерді со ыс а атысу міндетінен босатыл анды ын білдіретін мына бір аят т сті ħŽ ġƇ ĥƇ ĩƈ èŽ ÈƆ ÓĨƆ ïƇ äƈ ÈƆ źƆ ÛƆ ĥŽ ĜƇ ħŽ ıƇ ĥƆ ĩƈ éŽ ÝƆ Ĥƈ ĞƆ ijŽ ÜƆ ÈƆ ÓĨƆ ÒðƆ Ìƈ īƆ ĺñƈ Ĥƪ Ò ĵĥƆ ĐƆ źƆ IJƆ ĪƆ ijĝƇ ęƈ ĭĺƇ ÓĨƆ ÒŽ IJïƇ åƈ ĺƆ źƪ ÈƆ Óƃ ĬõƆ èƆ ďƈ ĨŽ ïƪ ĤÒ īƆ Ĩƈ ăƇ Ļęƈ ÜƆ
ħŽ ıƇ ĭƇ ĻƇ ĐŽ ÈƆ IJƪ
ÒŽ ijĤƪ ijƆ ÜƆ
įƈ ĻŽ ĥƆ ĐƆ «(Ей, Расулым!) здері е к лік беруі шін са ан ке- ліп, (Сен): «Сендерге мінетін к лік таба алмаймын» деген- де, олдарында еште есі болмай, ай ыдан к з жасын т гіп айт ан адамдар а еш андай жауапкершілік жо !» (Т убе с ресі, 92). 27. Таб ри, Жамиул-Баян ан т уили айил- ран, Б йрут, 1995, Х, 251. 160

ПАЙ АМБАР Д УІРІНЕН ЕСТЕЛІКТЕР Т БУК Аятта Ха Та аланы ризашылы ына ол жеткізу шін ж не Расул лла пен r бірге болу шін ай ыдан к з жасын т ккендігі туралы айтыл ан осы сахабаларды ажеттілік- терін Ибн Ямин, Хазіреті Аббас ж не Хазіреті Осман t амтамасыз етті.28 Кейін Алла Расулы r кейбіреуіне зі лік тауып берді (Б хари, М ази, 78). Со ыстан босатылса да Алла Расулынан алып алу олар шін ауыр тиген бола- тын. Ж ректері Алла Та ала а деген с йіспеншілікке толы б л сахабалар осы шынайы с йіспеншіліктері шін со ыс а атысу ны меті мен абыройына ие болды: Міне, осы жа даймен сахабаларды мал-жанымен Ха жолында андай жан иярлы жаса анды тары мен оларды к іл-к йін к рсететін к п мысалды бірі. Т буктен ибрат а толы та ы бір естелікті, Уасил бин Еска t былай баяндайды: Т б к жоры ына шы атын к ндері М динада былай деп ай айладым: «Олжамны лесін берсем, кім мені к лігіне мінгізеді?!» нсарлы бір арт адам кезектесіп мінеміз деп келісіп, мені со ыс а алып баратынын айтты. Мен «жарайды» деген- де: «Олай болса Алла береке берсін!» – деді. Осылай сенім- ді серігіммен жол а шы тым. Алла ма ан олжа да н сіп ылды. лесім де к бейе т сті. Оларды айдап, лгі нсарлы - а алып келдім. Ол ма ан: 28. Ибн Хишам, І , 172; Уа иди, ІІІ, 994. 161

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Т йелері ді алып кет» – деді. «Басында ы келісім бойынша, б лар сенікі» – дедім. Біра нсарлы сахаба: «Ей, бауырым! Олжа ды ал, мен сені осы материал- ды лесі ді с ра ан жо болатынмын. (Мен сауабы а орта болуды ойла ан едім)» – деді ( бу Д уіт, Жи ад, 113/2676). Осы ибратты жоры та мал-жанын ахірет жемісіне алмастырып, ж ннатты сатып алу а барынша тырысып, ия- метке дейін мметке неге боларлы к ріністер орын алды. Сахабалар Хазіреті Пай амбарды r айналасында ызмет ету шін ж гірісіп, Алла жолында барлы н рселерімен к р- сеткен жан иярлы тарын: « ке-шешем, жаным Сен шін пида болсын, о, Расулала !» деген с здерімен білдірді. Жоры а шы ып біраз жол ж ргеннен кейін сахаба бу З рр t скерді уып жетті. Оны ары к лігі жол а шы- дама анды тан артта алып ойып, а ыры к лігін тастап жаяу талай маша атпен скерді уып жеткен болатын. М ны к рген Алла Расулы r к лімсіреп: «Алла аманды берсін! бу З рр жал ыз мір с реді, жал ыз леді ж не жал ыз зі тірілтіледі» – деді. Алла Расулыны осы м жизалы с здері уа ыты кел- ген кезде ж зеге асып, бу З рр t жал ыз мір с ріп, жал- ыз айтыс болады (Уакиди, ІІІ, 1000). скерге Т букте осыл андарды бірі бу Хайс м 162

ПАЙ АМБАР Д УІРІНЕН ЕСТЕЛІКТЕР Т БУК болатын. Ол басында жоры ты ауыр бол анды тан М - динада алып, скер атарына осыла алма ан еді. Бір к ні ж байы ба ында о ан дастархан жайып, дастархан басына ша ырды. бу Хайс м дастарханды к ріп, Алла Расулы r мен сахабаларды жа дайлары есіне т сіп, ж регі сыздап, зіне- зі: «Олар мына ысты та Алла жолында иыншылы тар- тып жат анда, мені б л ісім д рыс па?!» – дейді. Осы кі- нішті оймен зіне зірленген дастархан а ол тигізбей, дереу жол а шы ып, Т букте Ислам скеріне барып осылады. Оны келгенін к рген Алла Расулы r разы болып: «Ей, бу Хамс м ! Жойылып кетуге ша ал ан еді !..» деп, оны кешіруі шін Алла Та ала а д а етті (Ибн Хишам, ІV, 174; Уа- киди, ІІІ, 998). Алла Та ала лдарына шамалары жетпейтін міндет ж ктемейді. Біра шамасы жететін істерді орындау а жауап- ты ылады. Міне, б л бу Хайс м нs істегені зіні шама- сы келетіндей іс еді. Осы о и алар біз шін лгі боларлы насихаттар. Д - ниелік ж не рухани м мкіншіліктерімізді Ха жолында ан- шалы ты ж мсай ал анымызды ба амдау а ж не м мин бо- луды жауапкершілігін ойлау а себепші болады. Т бук жоры ында тек бір сахаба ана ш ид бол ан еді. Ол сахаба м шрік тайпаны ішінен Ислам дінін абылда ан Абд лла л-М з ни t болатын. Кедей жігіт бол ан Абд лла м сылман бол аннан ке- 163

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ йін тайпасынан шеттетіліп, ам оршысыз ал ан еді. Оны М дина а ашып барып, бас а жастар а лгі болады деп оры ан м шріктер б л сахаба а иянат жасап, киімде- ріне дейін барлы олында ысын алып ояды. Басынан т мен киетін атты ылдан рілген апшы тан бас а еште е алдырмады. М шріктерді ойынша б л жан ияр м мин осыдан кейін йінен шы пай, адамдармен араласа алмай, а ыры тайпаны дініне оралу а м жб р болар деген. Біра Абд лла r ал ан бетінен айтпады. М дина а ба- рып тезірек Алла Расулымен ауыш ысы келді. Сол шін алдында ы барлы кедергілерді м ні болмады. Шыдай ал- май, сол т ні жасырын жол а шы ты. за рі иын сапардан кейін ол-ая ы тілімденіп, ашты пен ш лден лі кетіп, биша- ра халде М дина а жа ындады. атты тебіреністе болатын. Біра стіндегі атты аппен Пай амбарымызды алдына ба- ра алмаспын деп ойлады. Содан со стіндегі апты екіге б л- ді, біреуін беліне орап, денесіні т менгі жа ын жапты, екін- ші б лігін иы ына жапты. Алла Расулына ауышу а ынты болып, есінен тан ан жас сахаба к ргендерді тандандырып, Пай амбар Мешітіне келіп дамыл тапты. А ыры, жетімдер мен жал ыздар з лымды а шыра- андарды панасы бол ан Рахымшылы Пай амбарымен а- уышты. Расул лла r м б рак сахабаны мейірім мен с йіс- пеншілікпен бауырына басты. Арадан к п уа ыт тсе де б л м б р к сахабаны сол к нгі жа дайы еш мыт болмады. О ан « ос апшы /текемет сахаба» деген ма ынаны білдіре- тін, З л-Бижад йн деген ла ап ат берілді. Алла Расулына с йіспеншілікпен мойынс н ан б л м - б рак сахаба Оны асында жи адтан-жи ад а араласып ш - ид болып, Раббысыны жолында жанын пида етуді алады. 164

ПАЙ АМБАР Д УІРІНЕН ЕСТЕЛІКТЕР Т БУК Т бук жоры ына шы ан кезде зіне ш йіт болуды н сіп ету шін Хазіреті Пай амбардан r д а етуін с рады. Расул лла r о ан: «Сен Алла жолында ы со ыста ысты ын шы ып лсе ш ид боласы !» деді. Расында, оны ш ид болуы м жиза т рінде Алла Расулыны айт андай ж зеге асты. скер айту а зірленіп жат ан т ні бірі Пай амбар- ларды лы ы, екеуі Алла пен Расылыны достары ш кісі бір шыра ты жары ымен жаназа к терген еді. Б л ш кісі Хазіреті Пай амбар r Хазіреті бу Б кір мен Хазіре- ті Омар v болатын. К теріп ж рген жаназа «Абд лла З л- Бижад йндікі t» болатын. Б л к ріністі ызы ып тамашала ан Абд лла бин М суд t былай баяндайды: « ара ы т нде скерлер шатыр тіккен жерді бір ше- тінде оз ал ан жары ты к рдім. Орныман т рып, артынан а дыдым. арасам, Расул лла r бу Б кір мен Омар v Абд лла З л-Бижад йнні жаназасын к теріп барады екен. Бір жерге келіп, абір азды. Расул лла r азыл ан абірге т сті. бу Б кір мен Омар v жаназаны Пай амбарымыз а бе- руге зірледі. Пай амбарымыз «Бауырлары ды ма ан жа ындаты - дар» деп еді, олар жа ындатты. Жаназаны ша тап ал ан Расул лла r оны абірде жататын жерге ба ыттап орна- ластыр аннан кейін басын к теріп, былай мін жат етті: «Уа, Рабб! Мен о ан разымын, р ашанда разы болдым. Сен де разы бол...» 165

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Абд лла бин М суд t с зін жал астырып, былай дейді: «Б л к ріністі к ріп атты тебірендім. З л-Бижад йнге ызы тым. Сол с тте \"Осы абірді иесі мен болсам ой! тте , сол жерге осындай Пай амбар ілтипатымен к мілген мен болсам ой!\" деп, атты аладым.»29 Б л мысалдар Ха а шын к ілмен мойынс нып, оны жолында ы ы ыласты айратты Алла Та аланы берекет- тендіретіндігін, Алла Расулыны жан ияр рі адал м - миндерді ха жолында ы ызметтерін еш ашан мытпай- тынды ын ж не осы жан иярлы ты Алла алдында ы ба- асыны ас а ты ын андай тамаша к рсетеді! Расул лла r Т букте та ерте бір рма а ашына с - йеніп х тба о ыды. Алла а мада айт аннан кейін былай деді: «Адамны е жа сысы – атыны немесе т йесіні с- тінде не екі ая ымен ж ргенде (тік ж ргенде) лгенше Алла жолында жи ад еткен (Алла ты дінін идаят к ткендерде 29. ран К рімні штен бірінен астамын иссалар райды. Алла Та ала, ран иссаларыны ма ыздлыын айтып, олар а ой ж рітуді, ажетті ибратты алуды ж не осы ан з жа дайымызды салыстыруды б йырады. Аяттарда былай делінеді: «(Расулым!) Біз, осы ĪƆ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò ÒñƆ ÃİƆ ğƆ ĻŽ ĤƆ Ìƈ ÓĭƆ ĻŽ èƆ IJŽ ÈƆ ÓĩƆ Öƈ ÿƈ āƆ ĝƆ ĤŽ Ò īƆ ùƆ èŽ ÈƆ ğƆ ĻŽ ĥƆ ĐƆ ÿƫ ĝƇ ĬƆ īƇ éŽ ĬƆ (Юсуф с ресі, 3) ранды уахи ету ар ылы са ан е тамаша иссаларды баяндаймыз...» ĪƆ IJóƇ ġƪ ęƆ ÝƆ ĺƆ ħŽ ıƇ ĥƪ đƆ ĤƆ ÿƆ āƆ ĝƆ ĤŽ Ò ÿƈ āƇ ĜŽ ÓĘƆ «... иссаны баянда, білкім ойланар» (Араф с ресі, 176). ĪƆ IJóƇ Ġƪ ñƆ ÝƆ ĺƆ ħŽ ıƇ ĥƪ đƆ Ĥƪ ģƅ áƆ ĨƆ
ģžƈ ĠƇ
īĨƈ Īƈ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò
ÒñƆ İƆ
ĹĘƈ öƈ Óĭƪ ĥĤƈ ÓĭƆ ÖŽ óƆ ĄƆ ïŽ ĝƆ ĤƆ IJƆ «Ан етеміз біз. неге алсын деп ранда адамдар а рт рлі мысалдарды бердік» (З м р с ресі, 27). 166

ПАЙ АМБАР Д УІРІНЕН ЕСТЕЛІКТЕР Т БУК жеткізген) адам! Адамны е жаманы – Алла ты Rітабын о ып, одан еш андай пайда алма ан пасы адам. С здерді ішіндегі е шыны, Алла ты кітабы екендігін білі дер! станатын е мы ты ар ан - та уалы ! Діндерді е жа сысы – Ибра имні діні (Ислам)! С ннетті е жа сысы – М хаммедті с ннеттері! С зді е абыройлысы – Алла - ты зікір ету. иссаларды е демісі – ранда30. Е жа сы амал – Алла ты парыздары. Е жаманы амал – бид аттар, е жа сы жол мен ба ыт – Пай амбарды жолы мен ба ыты. Е абыройлы лім – ш ид болу. Жаманшылы ты е жаманы – тура жолдан таю. Аз ана жеткілікті н рсені к птей к ріп, Алла а мойынс ну а кедергі болатын н рседен арты . Кешірім с рауды жаманы – лім жа ында анда с ра ан кешірім. кінішті жаманы – иямет к ніндегі кініш. Адамдарды жа ымсызы – ж ма а жеткенде е со ынан келген, Алла ты жаман с здермен есі- не ал ан адам. ателікті к п жасайтын адам – к п тірік айтатын адам. Байлы ты е жа сысы – к іл байлы ы. Е пайдалы азы – та уалы . Хикметті басы – Алла тан ор у. Хик- метсіз (с з бен) ле Ібілісті ісі. Ішімдік ішу – к н ларды барлы ын жинаушы. (Пасы ) йелдер шайтанны т за та- ры. (Т рбиеленбеген) жас – жындылы ты бір б лігі. Пайыз – табысты е жаманы. Тама ты е жаманы – жетімні малын жеу. Ба ытты адам – зінен бас а адамны халінен ибрат алатын адам. 30. Уакиди, ІІІ, 1016-1017; Ахмед, ІІІ, 37; Ибн К сир, л-Бидая у н-Нихая, Кайр, 1993, V, 13-14. 167

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Б рі де т рт адам ( абірге) барасы дар. Амалдар шін жауап беру ахіретке алады. Амалды негізі – оны н тиже- сі. Е жаман ой – жал ан, арам ойлар. М минді бала аттау – к н арлы . М минді лтіру – к пірлік. М минні етін жеу ( айбаттау) – Алла ты б йры тарына арсы шы у деген с з. Алла атымен тірік ант еткен адам тірікке шы- ады. Кешірім с ра ан адам Алла тарапынан кешіріле- ді. Ашуын же е алатын адамды Алла сый а б лейді. Басына т скен иыншылы а т зген адам а Алла сыйын бере- ді. иыншылы а т зген адамны сауабын Алла еселеп айтарады. Алла а арсылы білдірген адамды Алла азап а шыратады! Ей, Алла ым! Мені ж не мметімді кешір! Ей, Алла ым! Мені ж не мметімді кешір! Ей, Алла ым! Мені ж не мметімді кешір! зім шін ж не сендер шін Алла тан кешірім тілеймін!»31 DF Алла Расулы r атыс ан е со ы жоры Т бук со ы- сы те ауыр жоры бол ан. Ислам скерлері 1000 ша ырым ж ріп, айта айт ан болатын. М дина а жа ында ан кезде ж здері солып, терілері с йектеріне жабысып, шаш-са алда- ры сіп кеткен еді. Сонда Расул лла r олар а: 31. ара ыз, Суюти, ІІ, 73; М н уи, Ф йзул- адир шарху жамиус-Са ир, Б йрут 1994, ІІІ, 141/2873; ли л-М тта и, І , 430/11260. 168

ПАЙ АМБАР Д УІРІНЕН ЕСТЕЛІКТЕР Т БУК «Енді кіші жи адтан лкен жи ад а айтты !» – дейді. Сахабалар та данып: «Уа, Расулалла ! Жа дайымыз белгілі! Осыдан да лкен жи ад бола ма?» дегендерге Хазіреті Пай амбар r: «Енді лкен жи ад а – лды н псісімен к ресіне оралды !» – деді32. С йікті Пай амбарымыз бас а бір хадисінде: «Сені е ауіпті д шпаны – н псі !» – деген болатын. ( ара ыз, Ажлуни, І, 143). Н псі жи ады (к ресі) рухани т рбие деген с з.Ма саты – мінез- лы ты к ріктендіріп, адамды рухани т р ыдан ке- мелдендіре отыра «к міл адам а» айналдыру. М ны жолы Алла ты а и аттарымен біте айнас ан а ыл, иман мен к ркем мінезбен безендірілген ж рек, ран мен с ннетті руханиятынан бастау ал ан іс- рекеттермен «т ухидті ми - ражына к теріліп», кемелдікке жету. Алла Та ала жанымен, малымен жан иярлы жарысына т скен сахабаларды тамаша халінен ибрат алып, шамамыз жеткенше дін жолында айраткер болуды н сіп етсін! К - ілімізді ран мен с ннетті ф йіз аясынан лайы ты т рде н сіпті болу а жазсын!.. мин! 32. C юти, II, М н уи Ф йз л адир ш рх л ж миис-са ир, Б йрут, 1994, III, 141/2873; ли л- М тт и, IV, 430/11260. 169



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ĠıĺœıĽIJıŁıņļıœŌľ ĒĿĺœıĵıŁŌŃń ɋԛɣɿɤɬɿɉɚɣԑɚɦɛɚɪɵɦɵɡɚɞɚɦɡɚɬԕɚ ɬɿɩɬɿԥɥɟɦɞɟɝɿɛɚɪɥɵԕɠɚɪɚɬɵɥɵɫԕɚ ɪɚɯɵɦɲɵɥɵԕԥɤɟɥɞɿɊɚɯɵɦɲɵɥɵԕ ɉɚɣԑɚɦɛɚɪɵɛɿɡɝɟԛɧɫɿɡԥɥɟɦɤɿɬɚɛɵɧɵԙ ɩɚɪɚԕɬɚɪɵɧɚɲɬɵɀɚɫɵɪɵɧԥɪɿ ɛɟɣɦԥɥɿɦɬɿɥɞɟɪɞɿԙɡɿɤɿɪɥɟɪɿɦɟɧ ɬԥɫɛɢɯɬɚɪɵɧɬԥɪɠɿɦɚɥɚɞɵȺɥɥɚԣ Ɍɚԑɚɥɚɂɫɥɚɦɞɿɧɿɚɪԕɵɥɵԕɚɥɚ ԑɚɧ©ɤԥɦɿɥɚɞɚɦªɛɟɣɧɟɫɿɧɏɚɡɿɪɟɬɿ ɉɚɣԑɚɦɛɚɪɞɵԙrɬԝɥԑɚɫɵɧɞɚɤԧɪɫɟɬɿɩ ɨɧɵɛɚɪɥɵԕɚɞɚɦɡɚɬԕɚԛɥɝɿԕɵɥɞɵ $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ɉɚɣԑɚɦɛɚɪɚɯɥɚԑɵɧɛɨɣԑɚɞɚɪɵɬɭ ɄɟɥɟɣɤΫΝɿɥɒɵɧɚɣɵɦɟɣɪɚɦ ɆΡɯɚɦɦɟɞɩɟɧ Ιɚɭɵɲɭ Ϊɣɬɤɟɧɿ Ωɥɟɦ ɧɿΝ ɠɚɪɵΕɵ ɫɨɥ ɦΟɛΩɪɚɤ ɠɚɪɚɬɵ ɥɵɫɬɵΝɤΫɪɤɿɧɿΝɧΡɪɵɧɚɧª ɏɚɡɿɪɟɬɿɆΩɭɥΩɧΩ Жаратылыс т р ысынан лемдегі жаратылыстарды е абыройлысы болып саналатын адам баласыны ны фи- зиологиялы сипатынан г рі рухани леміне байланысты, я ни ахла ында жасырыл ан. Адамзатты ахла пен пара- саттылы тарихы ха діндерді тарихымен саба тас. йткені к ркем мінез дінні к ілде орны уыны , пісіп жетілуіні н тижесі болып табылады. Сонды тан да Ислам ахла ы – дінімізді зегі, негізі ж не болмыс-бітімі. Ф ни жаратылыстарды пікірі мен станымдары к - міл ахла ты алыптасуына лшем бола алмайды. Ахла ж йесіні ба асы аншалы ты Алла тан келгеніне байла- нысты. йткені адамны жаратылысын е жа сы білетін – оны жарат ан Алла Та ала. Сонды тан адамзатты ахла ы зіні ойынан еште е айтпа ан Алла ты с здерімен бекі- тілген Хазіреті Пай амбар r мен оны ж регіне т сірілген ран К рім ар ылы кемеліне жеткен. 173

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Сондай-а аятта былай делінген: °·¿ºÄ
īƆ ĺòƈ ñƈ ĭĩƇ ĤŽ Ò īƆ Ĩƈ ĪƆ ijġƇ ÝƆ Ĥƈ ğƆ ×ƈ ĥŽ ĜƆ ĵĥƆ ĐƆ
°·¿¹Ä īƇ ĻĨƈ ŶƆ Ž Ò
æƇ IJóƫ ĤÒ įƈ Öƈ ĢƆ õƆ ĬƆ «(Ей, Расулым!) Оны сенімді рух (Ж бірейіл) келіп, сені ж регі е ялатты. Ескертушілерден болуы шін» (Ш ара с ресі, 193-194). Алла разы болатын мінез- лы тар мен іс- рекеттерді жиынты ы болып саналатын к ркем ахла с йікті Пай- амбарымызды r м б рак тілі мен олданысы ар ылы адамзат а сыныл ан. Алла Расулыны ахла ын с ра андар а Хазіреті Айша c анамыз «Оны ахла ы – ран» (М слим, М сафирин, 139) де- гендей пай амбар ахла ы толы ымен « ран ахла ынан» т рады. Алла Расулы r тірі ран іспетті бол ан мірі бо- йынша, рбір хал- арекетімен п к ж регіне т сірілген ран К рімні іс ж зіндегі т фсірі бол ан. Алла Та ала Ислам діні ар ылы ала ан «к міл адам» бейнесін Хазіреті Пай амбарды r т л асында к рсетіп, оны барлы адамзат а лгі ылды. Сондай-а оны ахла ын мада тау бабында: °ºÄ
ħƅ Ļčƈ ĐƆ ěƅ ĥƇ ìƇ ĵĥđƆ ĤƆ ğƆ Ĭƪ Ìƈ IJƆ °¹Ä Īƅ ijĭƇ ĩŽ ĨƆ óƆ ĻŽ ĔƆ Òƃ óäŽ ŶƆ Ɔ ğƆ ĤƆ Īƪ Ìƈ IJƆ «(Ей Расулым!) Са ан с зсіз таусылмас силы бар. Сен а и атында лы ахла а иесі » деп б йырады ( алам с ресі, 3-4). 174

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫН БОЙ А ДАРЫТУ К ркем ахла ты Ха Та ала алдындаы ба асын т сіну шін Ха Та аланы лы с здері – ран К рімге ара ан- ны зі жеткілікті. Ахла ран К рімде е жо ары рі ма- ызды орын ал ан м селелерді біріне жатады. Сонымен бірге ран К рімде ма ызды орын а ие бол ан иссаларды зі ахла негіздерін толы тырушы болып табылады. Хазіреті М ул н осы а и атты тамаша баяндайды: «К зі ді ашып Алла ты с зіне бастан-ая арап шы ! Аят-аят т ратын ран тек депті ана йретеді!» Алла Расулы r да: «Мен бас а бір ма сатпен емес, тек к ркем ахла ты толы тыру шін жіберілдім» – деп, ыс аша зіні міндетін к рсеткен (Муатта, Х сн л-х л , 8). Расында, жаратылыс н рыны келуімен лемні ара - ы к кжиектері н р а шомылды, адамзат к ткен жа а бір ба ыт та ы атты, ж ректерге н р йылды, к кірек к зі оян- ды, мірді лайлан ан а ысы т ныды. Сол лы пай амбарды ф йізімен, берекесімен лемге м гілік к ктем келді. Адам- затты лайы ты абырой мен асиеттерге, жа сылы а, а и- ат а, ділеттілік пен тепе-те дікке жеткізді. мір мен м - гілікті сырын сол т сіндірді. Сол лы пай амбар сауатсыз о амнан шы ты. Біра келген лы кітабы ар ылы лем кітапханаларына с уле шашты. К ілді хикмет, сыр мен тере ілімге толтырды. Сол кітап келгеннен кейін мінб рлар, михрабтар мен к рсілер Ха Та аланы а и ат д рісін о ыта бастады. 175

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Расул лла r барлы адамзат а, тіпті лемдегі барлы жаратылыстар а ил и рахметті д некері болды. Рах- мет Пай амбары бізге нсіз лем кітабыны пара тарын ашты. Жасырын, бейм лім тілдерді зікірі мен т сбихтерін т сіндірді. Адамды асиетінен айырыл ан, хайуани тірші- лікке кірген ж ректерге шынайы адамгершілік абыройына, ар-намысына ауыштырып, к ілдегі с йіспеншілік сарайы- ны с лтаны болды. Оны с йіспеншілігіне ие болу – м гілік ба ыт азы- насы, ж ннат жолдамасы ж не ил и зыр а абылдану ку лігі. Оны п к с йіспеншілігі оны жолында жанын и- андар а н сіп болатын пайда екені даусыз. Адамзатты е лкен ахла а арманы бол ан Хазіреті Пай амбарды r ізін бас андар – сахабалар мен Ха достары. Соларды ізін баса ал ан м миндер де шынайы адамды асиетіне жарасатын лгілі ахла а ие бол андар. Сахабалар к ілдерін Алла Расулына деген с йіспен- шілікке толтырып, о ан барлы жа ынан мойынс ну ар ылы оны ахла ын бойларына дарыт аны шін Алла Та аланы мада ына б ленді. Сондай-а аятта: ħİƇ ijđƇ ×Ɔ Üƪ Ò īƆ ĺñƈ Ĥƪ ÒIJƆ òƈ ÓāƆ ĬŶƆ ÒIJƆ īƆ ĺóƈ äƈ ÓıƆ ĩƇ ĤŽ Ò īƆ Ĩƈ ĪƆ ijĤƇ IJƪ ŶƆ Ò ĪƆ ijĝƇ Öƈ Óùƪ ĤÒIJƆ ĸóƈ åŽ ÜƆ Úƅ Óĭƪ äƆ ħŽ ıƇ ĤƆ ïƪ ĐƆ ÈƆ IJƆ įƇ ĭŽ ĐƆ ÒŽ ijĄƇ òƆ IJƆ ħŽ ıƇ ĭŽ ĐƆ ųƇ ž Ò ĹƆ Ąƈ òƪ Īƅ ÓùƆ èŽ Íƈ Öƈ ħƇ Ļčƈ đƆ ĤŽ Ò
ôƇ ijŽ ęƆ ĤŽ Ò ğƆ Ĥƈ ðƆ Òƃ ïÖƆ ÈƆ ÓıƆ ĻĘƈ īƆ ĺïƈ Ĥƈ ÓìƆ òƇ ÓıƆ ĬŽ ŶƆ Ò ÓıƆ ÝƆ éŽ ÜƆ 176

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫН БОЙ А ДАРЫТУ «(Ислам дініне кіру т р ысында) жол баста ан ал аш ы м жірлер мен нсарлар ж не оларды ізгілік жолында артынан ергендер бар ой, міне, Алла солар а разы бол ан, олар да Алла а разы бол ан. Алла олар а ішінде м гілік зендер а ан ж ннаттар зірлеген. Міне лкен жетістік осы» – делінеді (Т убе с ресі, 100). Біз енді сахаба болу м мкіндігіне ие емеспіз. Біра аят- та баяндал андай «олар а ізгілікте мойынс н ан» м миндер болып Ха Та аланы ризашылы ына ол жеткізу м мкіндігі мен ы тималы мір бойынша жал аспа . Сахабалардан кейінгі асырларда арда ты Пай амбары- мызды r ахла ын бізге тамаша к рсеткендер – Алла достары, Алла Та ала соларды бізге лгі етіп жіберді. Олар ĪƆ ijĬƇ õƆ éŽ ĺƆ ħŽ İƇ źƆ IJƆ
ħŽ ıƈ ĻŽ ĥƆ ĐƆ
ĖƄ ijŽ ìƆ
źƆ ųƈ ž Ò ÅÓĻƆ Ĥƈ IJŽ ÈƆ Īƪ Ìƈ źÈƆ «Біліп ойы дар, аны ында Алла ты достарына ауіп- атер жо , олар ай ы асірет шекпейді де» (Юнус сресі, 62) деген аятта баяндал андай Ха алдында те лкен м ртебе- ге ие. Осы ил и кепілдіктен лес алу шін лбетте сол Ха достарыны ізін басу керек. Сахабалар мен Ха достары Алла Расулыны м б рак т л асынан лайы ты т рде лес алып, соны жолына барын арна аны шін мір бойы к рсеткен негелі рекеттері негі- зінен сол Жаратылыс Н рыны к ркем ахла ынан ша ы- лыс ан парасаттылы лгілері іспеттес. йткені ай жерде жа сылы бар болса, ол содан келген. Оны н рынсыз лем- де бір г л де ашылмайды! Ол солмайтын, керісінше к н ткен 177

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ сайын жа арып, к ркейе беретін, саф н рдан жарал ан ил и б йшешек. Сахабалар – Алла Расулыны r ш кірттері. Оны Пай- амбарлы ахла ын йренуге талпын ан сахабалар к ктегі ж лдыздар сия ты адамзат а парасаттылы лгісін таныт- ан. Сондай-а пай амбар ахла ыны сахабаларда ы к рініс- тері болып табылатын к птеген парасаттылы лгісінен бір- нешеуіне то талар болса : бу Д ж н t ауырып жат анда к ілін с рау а кел- ген біреу оны ж зіні н рдай жар ыра анын к ріп: «Ж зі неге осыншама жары ?» – деп с райды. Сонда ол былай деп жауап береді: «Мені екі асиетім бар: 1. Ма ан атысы жо м селелер жайында тіс жармаймын. 2. К ілім м миндер жайында жаман ойлардан аула болады. рбір м мин турасында жа сы ой ойлаймын» (Ибн Сад, ІІІ, 557). Алла Расулыны иман бауырласты ы турасында айт- андары мен берген ке естеріні та ы бір к рінісін Ибн Б р йд л- сл ми былай баяндайды: «Бір адам Ибн Аббас а жаман с здер айтты. Ибн Аб- бас t ндемеді. Адам та данып Ибн Аббас а неге жауап айырма анын с рады. Ибн Аббас: «Менде ш асиет бар. Б лар са ан жауап беруге кедергі болады» деп ол асиеттерін былай тізбектеді: 178

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫН БОЙ А ДАРЫТУ 1. Алла ты Кітабынан бір аят о ыл ан кезде, тте , барлы адамдар мені осы аяттан т сінген ма ыналар мен хикметті білсе ой деп тілеймін. 2. М сылман азымен еш андай материалды -рухани байланысым болмаса да, оны ділеттілікпен кім бергенін естігенде уанамын. 3. М сылмандар т ратын лкегеде жайылатын малым, не бір жер телімім болмаса да, сол айма а жа быр жау анда атты уанамын» деді» ( йс ми, ІХ, 284). Міне, ж ректі дін бауырласты ы сезіміне толы бо- луыны сахабаларда ы тамаша мысалы. Сахабалардан лгі ал ан, оларды ізін ізгілікпен жал астыр ан м миндерді к ілдеріні де бірт тас ж рекке айналуы ажет. М мин ба- уырыны уанышы мен ай ысына орта тасу т сінігі рбір м минні негізгі болмысына айналуы тиіс. Хазіреті ли t былай дейді: «Екі т рлі ны мет бар. Мені айсысыны арты ыра уантатынды ын білмеймін. Біріншісі – бір адамны ажет- тілігін орындайтыныма сенім артып ма ан келіп, барлы шынайылы ымен к мек с рауы. Екіншісі – Алла Та аланы сол адамны алауына мені д некер етіп ажеттілігін орын- дауы немесе же ілдетуі. Бір м сылманны ажеттілігін орындауды д ние тол ан алтын мен к міске ие бол аннан да арты к ремін» ( л-М тта и, VІ, 598/17049). «Н псім, н псім» деген менмендіктен тылып « мметім, 179 мметім» деген ам орлы а к терілуге ндеген пай амбар ахла ыны сахабаларды жан д ниедегі к ріністерінен та ы бірі мынадай:

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Ибн Аббас t бір к ні Н б уи Мешітте итик фта отыр- анда бір кісі келіп, с лем беріп, асына отырды. Ибн Аббас t: «Бауырым, шаршап-шалды ан рі м лы к рінесі » деді де, с зін былай деп жал астырды: «И , ей, Расул лла ты немере інісі, м аямын! П лен- ше адам мені мал шін азат еткен еді. Біра мына абірді иесі (Алла Расулы) ха ы шін айтамын, оны ха ысын тей алмаймын». «Сен жайлы онымен с йлесейін бе?» « зі біл». Ибн Аббас t ая киімін алып мешіттен шы ты. лгі адам: «Итик фта отыр аны ды мытып кетті бе, неге мешіт- тен шы асы ?» деді. Ибн Аббас t: «Жо ! Мен мына абірде жат ан, арамыздан жа а ана кеткен адамнан естідім, (осылай дегенде к здерінен жас монша тап т рды): «Кімде-кім, дін бауырыны бір ісін мойнына алып, оны ж зеге асыратын болса, б л ол шін он жыл итик фта отыр аннан да айырлы. Алайда бір адам Алла ризалы ы шін бір к н итик ф а кіретін болса, Алла Та ала сол адам мен отты арасында ш ор жаратады, рбір орды арасы шы ыс пен батысты арасындай алыс болады»33. 33.Б йхаки, Ш аб л Иман, Б йрут, 1190, III, 424-425. 180

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫН БОЙ А ДАРЫТУ Сахабаларды осыншалы ты кішіпейіл, мейірімді ыл ан Алла Расулына деген шексіз с йіспеншілік пен соны із- імен ж руге мтылуы еді. Тіпті, Алла Расулыны с йген н рсесін зіні с йгенінен арты к ріп, ажет бол анда з алауларынан ойланбастан бас тартатын. Сондай-а Хазіреті Омар t Пай амбарымыз азат еткен З йт бин Харисаны лы с м а ш мы бес ж з дир м беріп, зіні лы Абд лла а болса ш мы дир м берген еді. Абд лла кесі Хазіреті Омарды б л лесіне арсылы білдіріп: « с м ны неге менен арты к ресі ? Ол менен к п со- ыс а атыс ан жо ой!» – деген болатын. Хазіреті Омар t сол те дессіз ділдігіне оса анша- лы ты рухани байлы пен кішіпейілділікке ие бол анды ын к рсететін мынадай жауап берген еді: « лым! Расул лла с м ны кесін сені ке нен де жа сы к ретін. с м ны да сенен к бірек жа сы к ретін. Міне, сол шін Расул лла ты жа сы к ргенін зімні жа сы к ргенімнен де арты к рдім» (Термези, М н киб, 39/3813). азіргі кезде сахабалар сия ты Алла Расулына де- ген с йіспеншілікке толып, оны жо ары ахла ын йренуге мтылуымыз керек. Арада неше асыр тсе де оларды еш ашан ескірмейтін, солмайтын деміліктерін мірде с- танып, бас алар а йретуге тырысуымыз ажет. йткені с йікті Пай амбарымызды шынайы мметі болу абыройы мен ба ытына лайы болуды жолы осы. 181

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Омар бин Хаттабты t мына бір риуаяты ба ыт а- сырынан кейін ран мен С ннет бойынша мір с ргендер шін лкен Пай амбар с йіншісі: «Бір к ні Пай амбарымызбен бірге отыр едік. Алла Расулы r арасында: «Айты даршы, иман еткендерді арасында е жо ары иман а ие бол андар кімдер?» – деп с рады. Сахабалар алдымен періштелерді, содан кейін пай- амбарларды, содан кейін ш идтерді жо ары иман а ие екендіктерін айт анымен, Расул лла r р жолы: «И , олар сондай ж не б л оларды ха ы. Алла оларды сондай м ртебеге шы ар анды тан б л д режені солар а берілуіне не кедергі бола алады? Біра мен оларды с ра ан жо пын» – деді. Сахабалар: «Олай болса кім екенін сіз айты ыз, уа, Расулалла !» – деген со Алла Расулы r былай деді: «Олар азір ата-бабаларында жасырын ан адамдар. Ме- нен кейін келеді, Мені к рмегенімен Ма ан иман етеді, Мені птайды ж не ранды о ып мазм нына сай амал ылады. Міне, иман еткендерді ішіндегі е жо ары иман а ие бола- тындары солар» деді». (Хаким, 8, 96/6993; Х йс ми, Х, 65). Хадис ш рифтегі с йіншіні д рыс т сініп, ран мен С ннет бойынша мір с ру – р м минні міндеті. Олай болма ан жа дайда ахіретте Алла Расулыны r лы 182

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫН БОЙ А ДАРЫТУ шапа атын к тіп ж ргенде Оны бізден ша ымдануы да ы тимал, б дан арты зиян болу м мкін емес. Сондай-а здеріне келген ран а кере ар мір с ргендер ха ында Пай амбарымызды Раббысына ша ымданатынды ы аятта былай баяндалады: «Пай амбар: “О, Раббым! ауымым шынында б л ранды (т рік етіп) тастап ойды” дейді» (Ф р ан с ресі, 30). Ахіретте осы пай амбар ша ымына шырамас шін, О ан ммет болуды шарты бойынша мір с ру ажет. М ны жолы – ран К рімні дебіне сай, я ни махражына, т ж- уид ережелерінеба ына отырып к п о у, ішіндегі ма ына- лар а штар болып, бар болмысымызбен, с йіспеншілікпен мірде олдану а тырысу. Осылай мір с ргендерге Расул лла ты r осы д ниеде де ахіретте де с йіспеншілік пен мейірім анаты жайылады. Біра ран мен С ннетті тастап, теріс жолдар а т скендер ахіретте лкен кініш пен асіретке тап болады. бу райра t мынаны риуаят еткен. Бір к ні Расу- л лла r сахабаларымен бірге абірстан а барып: «Сендерге Алла ты с лемі болсын, ей, м миндер лкесіні т р ындары! Иншаалла бір к ні біз де сендерге осыламыз. Бауырларымды к ргім келеді. Оларды соншалы ты са ындым!» – деді. Сахабалар: «Біз сені бауырлары емеспіз бе, о, Расулалла ?» – деді. 183 Расул лла r:

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Сендер мені достарымсы дар (сахабаларымсы дар), бауырларым – лі келмегендер» – деді. Сол кезде сахабалар: « мметі нен лі келмегендерді алай танисы , ей, Алла - ты Расулы?» – десті. С йікті Пай амбарымыз r: «Бір адамны ма дайы мен ая тары а (я ни ас а, алая ) аты бар деп ойла дар. Адам осы атын ара аттарды йіріні ішінен тани алмай ма?» деп с рады. Сахабалар: «И , табады, ей, Алла ты Расулы!» – десті. Сол кезде Расул лла r былай деді: «Міне, олар ал ан д реттерінен ж здері н рлы, ая тары мен олдары жар ырап келеді. Мен алдымен барып хауызым- ны басында оларды сыйлау шін к темін. Абай болы дар! Кейбір адамдар б тен т йені табынынан уылып, алыс- татыл аны сия ты мені хауызымнан уылады. Мен олар а «Мында келі дер!» деп дауыстаймын. Ма ан: «Олар сенен кейін станымын згертті. (Сені С нне- ті мен ж рмей, бас а жолдар а т сті, лкен к н ларды жа- сады)» делінеді. Сонда мен де: «Аула кетсін, аула кетсін» деймін» (М слим, Тахарат, 39). 184

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫН БОЙ А ДАРЫТУ Екінші бір риуаятта былай делінеді: «Ма ан былай айтылады: «Сен оларды сенен кейін не істегендерін білмейсі !» Мен де: «Менен кейін (ба ыттары мен алыптарын) згерткендер аула болсын, аула болсын!» деймін!» (М слим, Ф д йл, 26). Алла Та ала а сансыз ш кіршілік, біздердей лсіз л- дарын еш андай а ысыз Расул лла ты r мметі етіп абырой а б леді. Осы Алла ты сыйыны а и атын т сініп Расул лла ты r с йіспеншілігі мен «бауырларым» деген ілтипатына лайы ты болуды жолы – Оны ізгілікті С нне- тін станып, ахла ын бой а дарыту. Жаратылыс кереметі бол ан Пай амбарымызды r ж не Оны к ркем ахла ын адамны абілеті мен шамасы ше - берінде толы тай т сіну ж не белгілі с здерді ма ынасы ше берінде айтып жеткізу м мкін емес. Мына адами абі- летіміз Оны т сіндіруге ж не т сінуге жеткіліксіз. Бір кесе- ге бір те ізді сидыру м мкін болма аны сия ты М хаммеди н рды т сіну де м мкін емес. Оны т сіндіру т р ысында ау- зымыздан шы ан с здер лсіз т сінігімізге Оны те дессіз демілігінен ша ылыс ан с улесі іспеттес ана. Уа, Раббым! Расулы ны к ркем ахла ы мен руханияты- нан ж ректерімізді н сіптендір! «Анам, кем, жаным сен шін пида болсын, уа, Расулалла !» деген м б рак ж ректерді ішкі сезімдерімен к кіректерімізді жандандыр!.. мин!.. 185



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ŖŝŁıľěőŁţĽŃőŁIJĹĶłţ ԔԝɪɚɧɄԥɪɿɦ±ȺɥɥɚԣɌɚԑɚɥɚɞɚɧɛɚɪɥɵԕ ɚɞɚɦɡɚɬԕɚɤɟɥɝɟɧԣɢɞɚɹɬɯɚɬɵɈɫɵ ɯɚɬɚɪԕɵɥɵȺɥɥɚԣɌɚԑɚɥɚԕԝɥɞɚɪɵɧ ɠԥɧɧɚɬԕɚɲɚԕɵɪɚɞɵɈɫɵɲɚԕɵɪɭԑɚɛɚɪɭ ԛɲɿɧԔԝɪɚɧɞɵɤԧԙɿɥɤԧɡɿɦɟɧɨԕɭɦɚԑɵɧɚɫɵɧ ɬɟɪɟԙɫɟɡɿɧɟɛɿɥɭɮԥɣɿɡɞɿɠԥɧɟɬɿɪɿԔԝɪɚɧ ɿɫɩɟɬɬɿԧɦɿɪɫԛɪɿɩɬɚɡɚɠԛɪɟɤɤɟɢɟɛɨɥɭ ɤɟɪɟɤɈɫɵɡɚɦɚɧɞɚɛɚɪɥɵԕԛɦɦɟɬɬɿԙ ɠɚԙɚɞɚɧɫɿɥɤɿɧɭɿɦɟɧԧɡɛɨɥɦɵɫɵɧɚ ԕɚɣɬɭɵɧԕɚɦɬɚɦɚɫɵɡɟɬɟɬɿɧɧɟɝɿɡ ɝɿԕɵɡɦɟɬ±ԔԝɪɚɧɄԥɪɿɦɝɟɛɚԑɵɬɬɚɥԑɚɧ ɧɚɡɚɪɞɵɚɪɬɬɵɪɚɛɿɥɭ $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ԔԝɪɚɧɄԥɪɿɦɬԥɪɛɢɟɫɿ ©ΘΡɪɚɧɛɿɪΡɲɵȺɥɥɚΧɬɵΝɟɤɿɧ ɲɿ Ρɲɵ ɫɟɧɞɟɪɞɿΝ ΙɨɥɞɚɪɵΝɞɚ ɬΡɪ Εɚɧ ɛɟɪɿɤ ɚɪΙɚɧ ɫɢɹΙɬɵ Ɉɧɵ ɦɵΙ ɬɚɩ ΡɫɬɚΝɞɚɪ Ɇɿɧɟ ɫɨɥ ɤɟɡɞɟ ɚɞɚ ɫɵɩΙΡɪɞɵɦΕɚɤɟɬɩɟɣɫɿΝɞɟɪª ΦΩɣɫΩɦɢȱɏ мірде мы да ан сына былыстарына тап болатын адам баласы зіні жан д ниесімен саналы т рде ой- рісіне кіруі шарт. Адамны т сінігі жетпейтін м гілік сапарды пиясын тек лсіз а ылмен шешуді м мкін еместігі де белгілі. Сонды тан мірді осындай ауырт сына сапарын- да адам т сінігі Алла ты с здеріні жол к рсетуіне атты м таж болады. Барлы н рсе оректену мен т рбиелену за дылы ына т уелді бол андай а ыл мен сезімдер де діни санамен ж не иманны ф йзімен оректенуге, ил и т рбиеге кіруге т уел- ді. Олай болма ан жа дайда а ыл мен сезімдер жол к рсету- ді орнына да дарыс а шырап, иесін б леге рындырады. Осы мір сапарынын пиясын ашатын, с ра тарын шеше- 189

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ тін, ара ылы тарына жары беретін а ыл мен ж рек шін барлы жа ынан ана аттандырарлы д лелдерді амтитын бірден бір кітап – ран К рім. ран К рім адам баласына алдымен: «Сен Алла ты лысы , ран д лелдерімен мір с р, ранны д лел- дерімен л!» деген сыныс жасайды. М гілік тынышты а ауышуды жолын к рсететін, жер мен к ктерді с здерін естіртетін ран К рім, адамдарды ара ылы тан н р а шы аратын «М хаммедті п к ж регіне» т сірілген Алла - ты кітабы. Хазіреті Пай амбар r мен Оны ж регінен лемге ашыл- ан ран К рім адамзатты е ма ызды екі н рыны к зі. Расул лла r былай дейді: «Егер мы тап станатын болса дар, сендерге менен кейін адаспайтын екі ма ызды аманат алдырып барамын. Біре- уі екіншісінен де лкен. Ол – Алла ты Кітабы! ран аспан- нан жер бетіне т скен жіп сия ты. Екінші аманат – улетім. ран мен улетім ж ннатта хауызды басында менімен табыс ан а дейін бір-бірінен ажырамайды. Менен кейін сол екеуіне алай ара андары а абай болы дар!» (Термези, М н киб, 31/3788). ран К рім лемні жаратылу ма сатын ж не адамны д ниеге келуіні хикметін баяндап, лемдегі Алла ты ой ан ж йесіне йлесімді мір с руімізді уа ыздайтын Алла ты п рмені. Аяттарында Алла Та ала адам мен ран а ж не лемдегі керемет т ртіпке былай то талады: °ºÄ
ĪƆ ÓĻƆ ×Ɔ ĤŽ Ò įƇ ĩƆ ĥƪ ĐƆ °¹Ä
ĪƆ ÓùƆ ĬŸƈ Ž Ò ěƆ ĥƆ ìƆ °¸Ä
ĪƆ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò ħƆ ĥƪ ĐƆ °·Ä īƇ ĩƆ èŽ óƪ ĤÒ 190

РАН К РІМ Т РБИЕСІ «Рахман Алла ранды йретті. Адамды жаратып, ба- янды т лім берді» (Рахман с ресі, 1-4). Алла Та аланы аятта алдымен ранды йретіп, ке- йін адамды жаратуы туралы айтуы, жаратылыс хикметіні бас аша т сіндірмесі. Б л с з адамны бас а жаратылыс- тардан ерекше жаратылуы ма сатыны « лды » екендігін білдіріп, сонымен атар ран алдында ы жауапкершілік- терімізді есімізге салады. йткені адамны шынайы асиеті мен абыройы – ран бойынша мір с ріп, сонда ы ахла ты бойына сі іру р адамны шамасына арай ба аланады. Сол шін Рахман Алла адамдармен байланыс орнатуды н сіп ылып, сол шін де лдарына е лкен аманат ретінде ран К рімді т сірген. Хадис ш рифте былай делінеді: «Сендерді біреуі Раббысымен мін жат пен м к л м - ны (О ан жалбарынып, Онымен тілдесуді) жа сы к рсе, шын ж регімен ран о ысын» (Суюти, І, 13/360). Алла Та ала д рыс жолды к рсетуші ранды т сіну шін адам баласына баяндау абілетін берген. Жо арыда ы аятты жал асында былай делінеді: «К н мен ай есеппен рекеттенеді. Ш птер, а аштар да о ан бас иеді ( міріне бойс нады). Ол аспанды биік жаратты. лшеуде аралы істемеулері шін таразыны бекітіп берді. лшеуде діл болы дар. таразыдан кем берме дер» (Рахман с ресі, 5-9). Бас а бір с реде былай делінеді: 191

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Ол Алла жеті аспанды абат- абат етіп жаратты. айырымды Алла ты жарат андарынан ылдай да селкеу таба алмайсы . (Аспан леміне) айта бір к з жіберші, л- де андай а ау зі е шалы ар ма екен? Сонан со ж не екі рет к з жіберші (сырына жете алмай) к дер зе б лдырап тал ан к зі зі е айтады» (М лік с ресі, 3-4). Раббымыз аяттарда лемдегі керемет дірет а ыстарын «а ылды адамдар а» жайып к рсетеді. арышта айнал ан ж не жылдамды ы, к лемі, ба ыттары рт рлі саны жо ас- пан денелері те н зік бір ж йеге ба ынба анда, б л лем бір секунд те осылай т ра алар ма еді деп ойлау керек! Миллиярдта ан жылдан бері осы керемет рекет пен оз а- лыстар а арамастан бір кемшілік немесе н санды бай- ал ан ба? лемді, шексіз-шетсіз аспанды, мы да ан ны метімен жер бетін лшемдермен безендірген ж не оларды бас арып т р ан Алла Та ала лем т ртібінен кейін ранмен т р- биеленуді білдіреді, сонда ана м мин д ние мен ахірет лшеміне арай ба ыт алады. Алла Та ала бізге ран К рімді бір жол к рсетуші, шипа ж не рахымшылы ретінде сыйла ан. М мин шін де е лкен д ние мен ахірет ны меті – ран К рім мен С ннет- ті шарты бойынша рухани т р ыдан мірін реттеп, мір бо- йы ран а ызмет ету. Алла Та ала былай дейді: °¸¾Ä
ħƆ Ļĝƈ ÝƆ ùŽ ĺƆ ĪÈƆ ħŽ ġƇ ĭĨƈ ÅÓüƆ īĩƆ Ĥƈ
°¸½Ä īƆ Ļĩƈ ĤƆ ÓđƆ ĥŽ Ĥžƈ óƄ ĠŽ ðƈ źƪ Ìƈ ijƆ İƇ ĪŽ Ìƈ 192

РАН К РІМ Т РБИЕСІ «Ол ран – б кіл алам а насихат. Сендерді іштері де- гі т зу болуды алайтындар а (насихат)» (Т куир с ресі, 27-28). Хадис ш рифтерде былай делінеді: « ран о ы дар! йткені ран иямет к ні зін о ы- андар а шапа атшы болады» (М слим, М с фирин, 252; Ахмет, V, 249, 251). « иямет к ні ран ж не д ниелік мірін со ан арай реттеген ран иелері махшар а келінеді. Сол кезде ран- ны алдында Ба ара мен л Имран с релері бар. Екеуі де зін о ы андарды ор ау шін жарыс а т седі» (М слим, М с фирин, 253; Термези, Ф д йл л- ран, 5/2883). «Кімде -кім ран К рімді о ып, сол бойынша амал ы- латын болса, иямет к ні ата-анасына т жі кидіріледі. Осы т жді жары ы к нні д ниедегі йге т скен жары ынан да демі. Олай болса ран К рімні зімен амал етушіні жары ы андай болма , ойлана аласы дар ма?» ( бу Д уіт, Уитр, 14/1453). Сонымен атар «Сендерді е жа сыларын ранды йренген ж не йреткендері » (Б хари, Ф д ил л- ран, 21) деген Алла Расулы r мметіне барлы жа дайда ран йренуге талпыну т р ысында ерекше лгі бол ан. н с t былай дейді: «Бір к ні мешітте Пай амбарымызды ашты тан ішіне тас байла ан к йінде тік т рып с ффа т р ындарына ран о ытып т р анын к рдім»34 34. бу Нуайм, Хилиятул- улие, Б йрут, 1967, І, 342. 193

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ бу м м t былай дейді: Біреу Пай амбарымыз а келіп: «О, Расулалла ! П ленше улетіні лесін алып саттым, осыншама пайда таптым» деді. Алла Расулы r: – Са ан б дан да пайдалы бір н рсе айтайын ба? дейді. лгі адам: – Ондай н рсе бар ма екен? – деп с рады. Расул лла r: « раннан он аят йренген адам сенен де арты пайда табады!» –деді. Сол кезде лгі адам барып, дереу он аят йреніп келді де, Расул лла а айтып берді ( йс ми, VІІ, 165). Ахірет табысыны д ние табысына ара анда лшен- бейтін нды рі м гілік екенін білген сахабалар м гілік ба ыт жемісіне ол жеткізуді д мін тат ан еді. йткені ерекше пай амбар т рбиесін ал ан болатын. Расул лла r былай дейтін: « рбір ас беретін адам асына (адамдарды ) келгенін а- лайды ж не о ан ризашылы ын білдіреді. ран да Алла ты асы. Одан алыс алма дар» (Д ріми, Ф з ил л- ран, 1). Сахабалар да ран турасында осы пай амбар станы- 194

РАН К РІМ Т РБИЕСІ мын мірлік д ст рге айналдыр ан болатын. Абд лла бин М суд t біреуге бір аят йретіп: «Б л аят к нні астында ы ж не жер бетіндегі н рсе- лерді барлы ынан да айырлы (пайдалы)» дейтін. Сосын б л с зін ранны барлы аяттары шін айталайтын ( йс ми, VІІ, 166). U ран К рімді толы тай йрену шін мына ш саты а к іл б лу керек: 1. Ж зінен ( арап), тил у т пен т жуид ережелеріне ба ына отрып о у. Аятта былай делінеді: Żƃ ĻÜƈ óŽ ÜƆ ĪƆ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò ģƈ Üžƈ òƆ IJƆ «... ранды байсалды, ашы (ретті т рде) о ы!» (М зз м- мил с ресі, 4) Хадис ш рифте де ранды демі о у а мынадай ынта- ландыру с здері айтыл ан: « ранды шарты бойынша демі о ы ан адам уахи кел- ген абыройлы рі мойынс н ыш періштелермен бірге. Ал ранды (с здерін буындап) иналып о ы ан адам а екі есе сауап бар» (Б хари, Т ухид, 52). 195

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Бір к ні Расул лла r: «Ш б сіз, адамдарды арасында Алла а е жа ындары бар!» – деген еді. Сахабалар: «Ей, Алла ты Расулы! Олар кімдер?» деп с ра анда, Алла Расулы r: «Олар ран иелері, Алла ты таны андар ж не Алла - ты ас лдары!» – дейді (Ибн М ж , М аддим , 16). К л йб бин Шихаб айтады: Бір жолы ли бин би Т ліб t Куф мешітінен дауыс шы анын естіп, не бол анын с райды. О ан: «Біраз адамдар ран о ып йреніп жатыр» дейді. Хазіреті ли t: «Олар андай ба ытты жандар! Олар Расул лла ты алдында е с йкімді адамдар» – деді ( йс ми, VІІ, 162). Бай а анымыздай, ран К рімді йреніп, оны йрету ызметі Алла пен Расулыны с йіспеншілігіне ол жеткі- зуге е лкен д некерлерді бірі. ран иелеріні Алла пен Расулыны алдында ы абыройы мен ба асы мына бір тарихи о и ада да ибратты т рде к рініс тап ан: худ со ысыны со ында сахабалар: «О, Расулалла ! Ш идтер те к п. Бізге не істе деп б йырасыз?» – деп с райды. 196

РАН К РІМ Т РБИЕСІ Расул лла r: «Тере рі ке абірлер азы дар, рбір абірге екіден, штен жерле дер!» – дейді. Сахабалар: «Алдымен айсыларын жерлейік?» – деп с ра анда, Ха- зіреті Пай амбар r: « ранды е к п білгендерді жерле дер!» – деді (Нес и, Ж н йз, 86,87, 90, 91). 2. ран К рімді т сіну. Аятта былай делінеді: ĪƆ IJóƇ Ġƪ ñƆ ÝƆ ĺƆ ħŽ ıƇ ĥƪ đƆ Ĥƪ ģƅ áƆ ĨƆ ģžƈ ĠƇ īĨƈ Īƈ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò ÒñƆ İƆ ĹĘƈ öƈ Óĭƪ ĥĤƈ ÓĭƆ ÖŽ óƆ ĄƆ ïŽ ĝƆ ĤƆ IJƆ «Расында біз б л ранда насихат алсын деп,адамдар шін т рлі мысалдар келтірдік» (З м р с ресі, 27). Та ы да Алла Та ала аятта лдарынан с райды: óƅ Ġƈ ïƪ Ĩƫ
īĨƈ ģŽ ıƆ ĘƆ
óƈ ĠŽ ñžƈ ĥĤƈ
ĪƆ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò
ÓĬƆ óŽ ùƪ ĺƆ ïŽ ĝƆ ĤƆ IJƆ «Ант етеміз, Біз гіт алсын деп ранды же ілдеттік. (Одан) гіт-насихат алушы жо па?» ( амар с ресі, 17). ÓıƆ ĤƇ ÓęƆ ĜŽ ÈƆ Ôƅ ijĥƇ ĜƇ ĵĥƆ ĐƆ ĦŽ ÈƆ ĪƆ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò ĪƆ IJóƇ Öƪ ïƆ ÝƆ ĺƆ ŻƆ ĘƆ ÈƆ 197

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Олар ран а ой ж гіртпей ме? лде ж ректері лып- таулы ма?» (М хаммед с ресі, 24). Алла Та ала ран К рімді тиісінше т сініп, о и алар- ды ранны исыны бойынша ойлауды б йырады. Осы т р ыдан ал анда ба ыт а да, лдырау а да д некер бола білетін а ылымызды уахиды мазм нына арай ба ыттау шарт. Бас а бір аятта: ĪƆ ijĩƇ èƆ óŽ ÜƇ ħŽ ġƇ ĥƪ đƆ ĤƆ ÒŽ ijÝƇ āƈ ĬÈƆ IJƆ įƇ ĤƆ
ÒŽ ijđƇ ĩƈ ÝƆ øŽ ÓĘƆ ĪƇ ÆóŽ ĝƇ ĤŽ Ò ÎƆ óƈ ĜƇ ÒðƆ Ìƈ IJƆ « ран о ыл ан кезде оны ты да дар, ндеме дер, сонда мархамат а б ленесі дер» делінеді (Араф с ресі, 204). Алла ты мархаматына ол жеткізу шін ран а деппен арау, оны жан ла ымен ты дау рі саналы, абыроймен мір с ру ажет. Риуаят бойынша бу Хамза t Абд лла бин Аббас а t былай дейді: «Мен ранды те жылдам о имын. ранды ш к нде хатым ыламын». Ибн Аббас t о ан былай жауап айтарды: «Ба ара с ресін ойланып, аны тап бір т н о ы аным, 198

РАН К РІМ Т РБИЕСІ ма ан сені о ы аны сия ты о ы аннан да пайдалы болып к рінеді».35 С леймен Дарани ддис сирру ран К рім ха ын- да ы тере т сінігін мына с здерімен білдіреді: «Мен бір аят о имын, т рт-бес т н оны ойлаймын, оны бден т сінбейінше, бас а аят а те алмаймын».36 Ияс бин М ауия ран К рімді ойланбай о ы андар шін мынадай те еу айтады: « ранды о ып, оны ма ыналары мен сырларын білме- ген, ойланба ан адам, ара ы т нде патшадан зіне хат кел- ген, біра хатта не жазыл анын о ып-біле алма аны шін бойын ор ыныш билеген адам сия ты. ранны ма ына- сы мен сырларын т сінген адам болса, хатты сырларын жары та о ы ан адам сия ты» ( ртуби, І, 26). Расул лла r ранды т сініп о ып, кімдерін орында- ан м миндерге Алла Та ланы лкен сыйлар а б лейтінін былай деп жеткізеді: «Бір жама ат Алла ты йлеріні бірінде жиналып, Алла ты кітабын о ып, зара пікір алмасатын болса, оларды стіне тынышты (рухани) орнайды, олар рахым- шылы а б ленеді ж не айналасын періштелер оршайды. Алла Та ала оларды зіні асында ылармен атар есіне алады» (М слим,Зікір, 38). 35. Б йхаки, с-С нн тул-Кубра, Дарул-Фикр, жылы белгісіз, ІІ, 396. 36. азали, Ихия Улумид-Дин, Б йрут, 1990, І, 374. 199

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Кімде-кім ранды о ып, оны жа сы жаттап, халалын халал, харамын харам деп абылдап, осыларды орындайтын болса, осыны ар асында Алла оларды ж ннат а кіргізеді. Та ы отбасынан тоза ты он адам а шапа ат етіп, тоза - тан т ару ха ын береді» (Термези, Ф д ил л- ран, 13/2905; Ахмед, І, 148). ран – Алла Та аладан барлы адамзат а келген хи- даят хаты. Алла Та ала осы хат ар ылы лдарын ж ннат- а ша ырады. О ан бару шін ранды к іл к зімен о у, аяттарын барынша м ият ойланып, ма ынасына бойлай бі- лу, ф йізбен, тірі рандай мір с ріп, ж ректі тазарту ажет. ранны мазм нын т сіну ажеттілігін Раббымыз былай баяндайды: Ôƈ Ó×Ɔ ĤŽ ŶƆ Ž Ò ÒijĤƇ IJŽ ÈƇ
óƆ Ġƪ ñƆ ÝƆ ĻƆ Ĥƈ IJƆ įƈ Üƈ ÓĺƆ Æ ÒIJóƇ Öƪ ïƪ ĻƆ Ĥžƈ ĞƄ òƆ Ó×Ɔ ĨƇ ğƆ ĻŽ ĤƆ Ìƈ ĮƇ ÓĭƆ ĤŽ õƆ ĬÈƆ ÔƄ ÓÝƆ Ġƈ «(Расулым!) Са ан осы м б рак кітапты аяттарын ой- лансын ж не а ылы барлар насихат алсын деп т сірдік» (Сад с ресі, 29) Аятта на ты айтыл андай ран бізден ерекше ж не о аша байланыс орнат анымызды алайды. Осы байланысты орнату шін т н тазалы ы сия ты ж рек тазалы ы да ажет. Аятта: Óƃ ĬÓĻƆ ĩŽ ĐƇ IJƆ Óƃ ĩž ĀƇ ÓıƆ ĻŽ ĥƆ ĐƆ ÒIJóƫ íƈ ĺƆ ħŽ ĤƆ ħŽ ıƈ Öžƈ òƆ Úƈ ÓĺƆ ÇÖƈ ÒIJóƇ Ġžƈ ðƇ ÒðƆ Ìƈ
īƆ ĺñƈ Ĥƪ ÒIJƆ «Олар а Раббыларыны аяттары ескертілген кезде олар- 200 а со ыр немесе са ырау сия ты арамайды» (Ф р ан с ресі, 73)

РАН К РІМ Т РБИЕСІ делінеді. йткені рухани аурулар адамны ранмен д рыс рі тамаша т рде табысуына кедергі келтіреді. ранны рахымшылы ы, шипасы ж не идаятымен табыса алма ан- дар, керісінше, оны ф йізі мен берекесінен пайдалана ал- май, зиян а тап болады. Олай болса ранмен табысу шін рухани аурулардан тазару а тырысу ж не ж рек тазалы ына мойынс ну ажет. ран К рімні адамдарды т сінуі ж не д рыс олда- нуы шін т сірілгендігі жайында былай делінеді. °¹Ä
ĪƆ ijĥƇ ĝƈ đŽ ÜƆ ħŽ ġƇ ĥƪ đƆ Ĥƪ Óƃ Ļž Öƈ óƆ ĐƆ Óƃ ĬÆóŽ ĜƇ ĮƇ ÓĭƆ ĥŽ đƆ äƆ ÓĬƪ Ìƈ °¸Ä īƈ Ļ×ƈ ĩƇ ĤŽ Ò
Ôƈ ÓÝƆ ġƈ ĤŽ ÒIJƆ «Ап-аны кітаппен ант етеміз, Біз т сініп, ой ж гіртулері шін оны Арабша ран ылды » (З хруф с ресі, 2-3). Осы ж не осы ан сас аяттарды мазм нына сай ран т сініліп, д рыс олданыс тап ан кезде, ой ж гірту (т ф ккур) же ілдейді. ран ой-сана а жетекшілік жасай- ды, оны намды етеді. ран К рім барлы жаратылысты болмысы ж не жаратылыс хикметі туралы баяндайтын- ды тан п н ылымдарынан жо ары рі олар а жол сілтей- тін м нге ие. Осы сипаты ар ылы адамзатты а ырын бір де гейде алып алудан, я ни адасудан т арып, одан да жо ары а и аттарды, я ни ил и сырларды т сінуге ша ырады. Расында, мы т рт ж з жыл б рын мми бір пай ам- бар а т скен ж не ылыми а и аттар а то тал ан ран К рім к птеген ылыми жа алы тармен уатталып келеді. Е та даулы алымдарды шынайы зерттеулеріні н тиже- 201

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ сінде зірленген энциклопедияларды да ылымны дамуы барысында кейбір кездері ателіктері орта а шы ып отыра- ды, азіргі кездегі ылымны де гейіне сай т зету ажеттілігі туындайды. Алайда, ран К рім асырлар бойы еш андай ылыми т р ыдан ателігі болма анымен атар жа а ашыл ан ылыми жа алы тар да рдайым ранды уаттап отырады. Бас аша айт анда, адамзат ылымы рдайым ранны ар- тынан еріп отырады, ранны асиетті мазм ны адамзат бі- ліміне жол к рсетіп келеді. ран т лімінде осы м селелерді де йреніп, йрету азіргі адамдарды Исламды д рыс рі на ты т сінуіне се- бепші болады. йткені азіргі кездегі к птеген адамдарды санасы а и атты біліммен д лелденетіндей шынды пен шек- тейтін де гейдегі шарттар а т уелді. 3. ран К рімні мазм нына сай мір с ру. Сахабалар ранды о ып, т сініп, жан-д ниесімен ы- нып, мірлерінде олданатын. Хазіреті Омар t: «Ба ара с ресін он екі жылда бітірдім, ш кір ретінде бір т йені рбанды а шалдым» ( ртуби, І, 40) – деген екен. Хазіреті Омар бір ара анда осы с рені тек он екі жылда з мірінде олдана баста анын айтып отыр. Хазіреті Омарды t жа дайы сахабаларды шексіз мысалдарыны бірі ана. Демек, олар ранды тек о умен ана шектелмей, т сініп, мірлерінде олдану а тырысатын. Оларды ран о уы азіргі кездегідей ма ынасын т сінбей тек арап о ып шы у немесе тек лікке о у шін емес еді. 202