"Бақыт тамшылары"

МАХАББАТ затты ма рифат лла ж не м хаббет лла екенін т сініп мір с реді. Хадис дсида былай делінеді: «... лым зіне мір етілген парыздардан арты с й- кімді н рселермен ма ан жа ындай алмайды. лым ма ан (парыздар а осымша істеген) н піл лшылы тармен жа- ындайды, а ыры мен оны с йемін. лымды с йген со мен (бейне бір) оны еститін ла ы, к ретін к зі, стайтын о- лы мен ж ретін ая ы боламын...» (Б хари, Рикак, 38). Б л рухани биіктік д ниедегі тау шы дары сия ты те сирек кездеседі. Осы ил и ф йіз бен руханилы ты бол- мысына сі іріп, т ф кк рде басым к ргендер атарда ы жай адам болудан тылады. М ндай адамдар жаратылыс а бас аша арайды. Ж рек сол жаратылысты тіліне штар болса бол аны! демі г лден сайра ан б лб лдан, сар ыра ан б ла тан ла тары еститіндерге андай згеше ндер естіледі! Та - с рі уа ыты андай дастандарды жырлайды! Естір ла болса, кім білсін, жел аншалы ты та самалыны уені жырлайтынын!?. К іліне ашы ты пен махаббат тол ан к міл м миндер осы лемдегі Алла ты хикметтері мен сырларыны а ысын ибратты тамашалай алатындар. Осыншалы ты жайыл ан ил и сырлар мен нер туындыларын к ріп Ха Та ала а деген махаббатты к ілге жа ымды ндерінен серленбеу зерек т сінік пен тірі ж рек шін м мкін бе?.. Махаббат с йілген жаратылысты ма ыздылы ы мен 403

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ кемелділігіне ана м нге ие болады. Осы т р ыдан ал анда адами махаббатта ол жекізетін шы – Расул лла а r де- ген махаббат. йткені адамзатты махаббатына одан арты лайы ты ешкім болуы м мкін емес. Біра , ол да махаббатты е со ы шы ы емес. Адам шін махаббатты ба ыттайтын негізгі ма сат – лемні жаратушысы Алла Та ала. Адамны махаббат жолында жеткізетін е со ы саты рі со ы т ра ы сол. Тасаввуф- шылар (сопылар) м ны «ф н филла » немесе «б а билла » деп атайды. Б л жа дай м хит суларына араласып, сонда жо болып кеткен зендер сия ты. Бір лкен Ха досы «ф н фир-Расул» мен «ф н филла » отына жан анын мына шума тарымен жеткізген: Т ж ллайы ж м линден хабибім неубахар атеш! Г л атеш, б лб л атеш, с нб л атеш, к хар атеш (Хабибім, с йікті пай амбарым, сені с лулы ы нан к рініс тауып жары а шы аны шін Са ан ашы бол ан к ктем от, г л де от, б лб л от, с мбіл де от, топыра пен ті- кен де от!..) Ш айы афитабындыр якан билж мле шшакы Діл атеш, сине атеш, м д ч шм-и ешк-б р атеш (Барлы ашы ты ты лаулат ан к н сия ты жары н ры . Сол н рды ша ылысуымен к іл от, ж рек от ашы болып жыла ан мына, екі к з де от!..) Не м мк н б нжа атешле ше ид-и ышкы асл етмек Жесед атеш, кефен атеш, м аб-ы хош-гуар атеш 404

МАХАББАТ Осыншама ашы ты отына ртеніп, махаббаты шін ш ит бол ан адамды жуу м мкін бе? Т ні от, кебіні от, ш - идті жуатын т щы суы да от!.. М хаббат лла а жету шін адамды махаббатты со ы д режесі – Расул лла а деген махаббатты лайы ты т рде т сіну керек. йткені б л ил и махаббат а жеткізетін со ы сатыдай. Сонды тан Расул лла а деген махаббатты бастарынан ткізбегендер м хаббат лла а жете алмайды. Алла а деген махаббат дариясына жеткізетін бірден-бір ра-хымшылы пен махаббатты к зі Хазіреті Пай амбар r екенін білу керек. Тіпті Хазіреті Пай амбар а деген махаб- бат – Алла а деген махаббат. О ан мойынс ну – Алла а мойынс ну. О ан арсы келу – Алла а арсы келу деген с з. Сонды тан Хазіреті Пай амбарды азиз болмысы адамзат шін махаббатты панасы. Сондай-а аятта былай делінеді: ĹĬƈ ijđƇ ×ƈ Üƪ ÓĘƆ ųƆ ž Ò ĪƆ ij×ƫ éƈ ÜƇ ħŽ ÝƇ ĭĠƇ ĪÌƈ ģŽ ĜƇ ħŽ ġƇ ÖƆ ijĬƇ ðƇ ħŽ ġƇ ĤƆ óŽ ęƈ ĕŽ ĺƆ IJƆ ųƇ ž Ò ħƇ ġƇ ׎ ×ƈ éŽ ĺƇ «(Расулым!) Айт: егер Алла ты с йсе дер, ма ан ері дер. Сонда Алла та сендерді с йеді, к н лары ды кешіреді...» ( л Имран с ресі, 31). Ш б сіз, махаббатты е лкен белгісі – мойынс ну, с - йіктіні жолында жан иярлы жасау. С йген адам с йіктісі- не к іліндегі махаббатты д режесіне арай мойынс нады. Егер іс- рекеттеріні негізінде махаббат бар болса, сол жер- де шынайылы , ы ылас пен берекет болады. Амалдар махаб- бат отымен ж зеге ас ан кезде нды болады. Махаббатсыз не- 405

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ месе ж ректен шы пай, м жб рліктен туында ан іс- рекеттер болса, шынайылы тан ада бол анды тан н псіге жа ынудан ары бармайды. бу Б рз t баянда ан мына бір о и а с йгенні с - йіктісіне андай ба ынышты болуы керектігін к рсететін та- маша мысал: нсарларды біріні ызы бой жеткенде Алла Расу- лынан ызына атысты ке ес с рап пікірін білмейінше, оны т рмыс а бермейтін. Бір к ні Пай амбарымыз r нсарлар- ды біріне: «Сізден ызы ызды с раймын» – деді. нсарлы о ан атты уанып: «Жарайды, уа, Расулалла ! Б л мен шін лкен абырой!» – деді. Алла Расулы r: «Оны зім шін с рап отыр аным жо » – деді. нсарлы : «Кімге с рап т рсыз?» – деп с рады. Пай амбарымыз r: «Ж л йбибке» – деді. (Ж л йбиб, ешкімі жо бір аріп сахаба болатын) лгі адам: «Олай болса, ызымны анасымен а ылдасайын» деп ке- тіп алды. йеліне: «Расул лла r ызы ды с рап жатыр!» – деді. йелі: « андай жа сы б л лкен абырой ой!» – деп уанды. Са- хаба: 406

МАХАББАТ «Біра зі шін емес! Ж л йбиб шін да т сті» – деді. йелі: «Ж л йбибке ме? Ж л йбибке ме? Жо , уалла и, о ан ызымды бере алмаймын» деді. Сахаба жа дайды Расул лла а айтпа болып т р анда ыздары: «Сендерге мен шін кім да т сіп жатыр?» – деп с ра- ды. Анасы жа дайды айтты. Сонда ызы: «Расул лла ты алауына арсы шы ып отырсы дар ма?! Мені Расул лла а алдыры дар, Ол мені жаманды а апармайды» деді. Сол кезде кесі Расул лла ты асына барып, ызыны жауабын айтып: « ызымыз жайынба шешімді сіз абылда- ыз» деді. Расул лла ызды Ж б йбибпен йлендірді. Біраз уа ыт ткеннен кейін Алла Расулы r жоры а аттанды. Же іске ол жеткізілген б л жоры та Алла Та ала Пай амбарына олжа берді. айтар кезінде сахабаларынан: «Жолдастарынан айырыл ан ешкім бар ма?» – деп с - рады. «Жо » деп жауап берді олар. «Біра мен Ж л йбибті к рмей т рмын, оны ізде дер!» деді. «Сахабалар іздей бастады, жеті лген м шрікті асында ш ид бол анын к рді. Алла Расулына: 407

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Уа, Расулалла , міне, осы жерде жеті адамды лтіріп, со ында зі де ш ид болыпты» – деді. Пай амбар r келіп: «Жеті к пірді лтірген, олар да оны ш ид ыл ан! Ол ма ан, мен де о ан разымын» – деді. Осы со ы с здерін екі- ш рет айтала аннан кейін абір азуды б йырды. абір азылып бол ан со Ж л йбибті денесін з олымен а- бірге ойды. Табиунны лкендеріні бірі Сабит л-Б н ни былай де- гені: « нсар йелдерді арасында Ж л йбибті йелінен арты айырымды йел жо еді. йткені Расул лла r ол шін: «Алла ым, б л йелге айыр-берекеті ді молынан жаудыр, оны мірін тау ыметті ылма!» деп д а еткен болатын»» (Ахмет, ІV, 422, 425; Х йс ми, ІХ, 367-368) Міне, Алла Расулына деген шынайы махаббатты бере- кесі!.. Ж ректен шы ан е кішкентай бір іс таудай болып к - рінген жасанды амалдармен салыстыру а келмейтін лкен амал болады. Оны ма ызды к ріністері махаббатты шы ы болып табылатын м хаббат лла та да к рінеді. л шін е жо ар ы рі к міл д реже – Алла а деген махаббатты ф йзіне б лену. Сонымен атар, барлы н рсе сия ты ма- хаббатты да жаратушысы, лбетте, Алла Та ала. Ол а- ламаса6 л б л м ртебеге жете алмайды. Олай болса б л 408

МАХАББАТ турасында лды міндеті Ха Та ала а жалбарыну, мін ж т ету. Аятта: ħŽ ĠƇ ÊƇ ÓĐƆ îƇ źƆ ijŽ ĤƆ ĹÖžƈ òƆ ħŽ ġƇ Öƈ ÉƇ ×Ɔ đŽ ĺƆ ÓĨƆ ģŽ ĜƇ «(Расулым!) Айт: (Егер лды пен) жалбарынулары бол- маса Раббым сендерді не деп ба алайды?..» делінеді (Ф р ан с ресі, 77). Алла ты с юді белгісі ж не оны махаббатына а- уышуды жолы, Алла ты парыз ыл ан ж не міндетті са- на ан е т менгі де гейлі лды міндетін лкен шабытпен орында аннан кейін міндетті болмаса да тек ж ректен ту- ан с йіспеншілік пен махаббат а байланысты н піл л- шылы тарды ж не ізгі амалдарды барынша дептілікпен, та зым ж не шабытпен арттыру а тырысу керек. Осылай жал астыра беріп м хаббат лла а жету адам баласыны жаратылыс ма сатын ж зеге асыру болып табылады. йтке- ні Исламда адам а берілген Алла тарапынан ж ктелген міндетерді шы ы рі е со ы ма саты – «Алла а ауышу». М ны да е лкен оры – махаббат. Бас а амалдар осы махаббатты к рінісі. М минні к ілінде Алла а деген махаббат арт ан са- 409 йын Алла шін істелген амалдарды к бейетіндігі за ды. Сол себепті, Алла а деген махаббатта ілгері бас ан адам- дар парыз лшылы тарымен шектеліп ана оймай, кейбір осымша лшылы тарды да парыздарды шабыты мен те- біренісінде орындайтын болады. Осыны н тижесінде саха- рада ж рген ш лдеген адамны су а деген штарлы ыны сия ты штарлы ы шексіз болады. Осы халге жеткендерге Алла а айтудан бас а еш андай ж баныш болмайды. Сол кезде:

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ °¸½Ä ÙƇ ĭƪ Ñƈ ĩƆ ĉŽ ĩƇ ĤŽ Ò ÷Ƈ ęŽ ĭƪ ĤÒ ÓıƆ ÝƇ ĺƪ ÈƆ ÓĺƆ °¸¾Ä Ùƃ Ļƪ Ąƈ óŽ Ĩƪ Ùƃ ĻƆ Ąƈ ÒòƆ ğƈ Öžƈ òƆ ĵĤƆ Ìƈ Ĺđƈ äƈ òŽ Ò «Ей, тыныштал ан н псі! Сен о ан разы, ол да са ан разы бол ан жа дайда Раббы а айт!» (Ф жр с ресі, 27-28) деген аят- ты к рінісінен бас а ж баныш табылмайды. Алла а деген махаббатымен м ндай халге жеткен м миндер осы те дессіз к йге б лену шін ф нилерді ілтипатынан аула , о аша жерлерде ж не т нні ара ы- лы тарында Алла а жалбарынып, мірлері мен ал ан рбір демін мір т сбихына (Алла ты мада тау) айналдыру а тырысады. Т ра ты лды т сінігімен ихсан алыбында Алла а деген махаббатты ш рб тына мас болу а тырыса- ды. Осылай, реті келгене малдан, м нс птан, д ниеден, тіп- ті жанынан да бас тартады. Б рінен де ма ыздысы Алла ты махаббаты мен оны ризашылы ына ол жеткізу шін руха- ни т р ыда рдайым мін жат халінде мір с реді. Алла Та ала зін с юді шарттары туралы баяндай оты- рып, былай дейді: «Ей, иман келтіргендер! Сендерді айсы дінінен шы- атын болса, Алла жа ында олар Алла ты с йетін, Алла та оларды с йетін бір ауым келетіндігін білсін. Ол м мин- дерге ж мса , к пірлерге айбынды да атал. Алла жолында е бектенеді, талпынады, еш андай айыптаушыны айыпта- уынан да оры пайды. Б л Алла ты сыйы, оны ала анына береді. Алла – мол ізгілік иесі, барлы н рсені те жа сы бі- луші». (М ид с ресі, 54). 410

МАХАББАТ Алла а деген махаббат ны ыметіне ол жеткізу шін алдымен Алла ты лын с юі керек. Б л шін де лшы- лы пен, ызметтермен Алла Та ала а лайы болу а тырысу ж не Раббымызды олымыздан стауы шін рдайым мі- нажат халінде болу шарт. Кейіннен Алла ты с йген адам м миндерге арапайым, к пірлерге айбынды, батыл рі зі- не сенімді болуы керек. Барлы н рсесін пида етіп, Алла жолында е бектеніп, осы т р ыда еште еден тартынбай, адамдарды айыптауына мойымай ха (тура) деп сана ан жолында тура ж руі керек. Алла Та аланы разы ету шін жанмен оса барлы н рселерін пида етуі тиіс. Сахаба Аммар бин Ясирді t мына бір халі Алла а де- ген махаббатымен оны жолында п ни бол анын андай та- маша жеткізеді: Аммар бин Ясир t со ыс а атысу шін Ефратты жа асында ж ргенде басынан ткен бір ж йтті былай баяндайды: «Уа, Раббым! зімді осы таудан латып, сені разылы- ы а б ленетінімді білсем, оны ойланбай істер едім. лкен от жа ып ішіне т ссем, Сені ма ан разы болуы а д некер болатынын білсем, оны да дереу істер едім. Уа, Раббым! Су а секіріп т ншы ып, сені разышылы ы ды оятатынын білсем, оны да істеймін. Ей, Алла ым! Мен тек сені ризашылы ы шін со ысамын, сені зиян шектірмегендігі ді тілеймін, мен сені алаймын» (Ибн Сад, ІІІ, 258). Талха бин Б раны t халі Алла а да, Расул лла а да деген махаббатты е жо ар ы мысалдарыны бірі. Ол ай- тыс болмай т рып: 411

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Мені тезірек жерлеп, Раббыма ауыштыры дар. Хазіре- ті Пай амбар а айтпа дар. йткені м нда келе жат анда ев- рейлер Алла Расулына астанды жасайды деп ор амын. Расул лла ты r мен шін андай да бір иыншылы а тап бол анын аламаймын» деп сиет еткен болатын. Т н уа ытында Алла Расулына хабар берілмей Талха t жерленді, ерте інде хабар Хазіреті Пай амбар а жеткізілді. Расул лла Талханы абіріні басына келіп: «Алла ым, сен о ан, ол са ан разы болып, Талханы зы- ры а абылдап ал!» деп д а етті ( ара ыз, Ибн сир, сд л- аб , ІІ, 29). Міне, тезірек Раббысына ауыш ысы келген ж не Расул лла ты еш андай иыншылы а д шар бол анын алама ан к іл к йі... Шынайы махаббатты те десі жо лгісі... Ха ашы ы Рабиат л-Адауия Алла а деген махаббат- ты л зз тын мына с здерімен тамаша к рсетеді: Сен т тті бол, барлы мір у а толсын, Сен разы бол, барлы адам ашулансын. Мені арам сенімен жа сы болсын, аласа, сосын барлы амалдар ойран болсын. Сені с йіспеншілігі бас асыны б рі бос. йткені жерді стіндегі барлы н рсе бір к ні міндетті т рде топыра а айналады. Алла Расулына деген махаббат – дінімізді негізі ж не Ха а ауышуды е н рлы жолы. Алла а жа ындау 412

МАХАББАТ мен рахымшылы ты жал ыз ана негізі. Ха Та аланы махаббатына ауышу – Алла а ауышуды е биік м рте- бесі. йткені Алла зырыны есігі махаббат кілтімен ашы- лады. Біра махаббат тек бос с з болмауы керек. С збен ай- тып, негізінде ешбір м ні жо бос с здерді шынайы махаб- батпен еш андай байланысы болмайды. Сонымен атар б л ж йт тек н псіні сіру болады. Шынайы махаббатты е шы айы лгілерін сахабалар к рсеткен. йткені олар мірлерімен, діни уа ыздарымен, Алла пен Расулына деген махаббаттарымен на ыз лгі бол- ан. Осыны бірнеше мысалы мыналар: Алла Расулы r Исламды тарату шін ма айда ы тай- палар а м алімдер жіберетін. Адал мен Кар тайпалары да Алла Расулынан м алім с ра ан болатын. Осы тайпалар а он адамнан туратын топ жол а шы ады. Біра топ т за а т седі. М алімдерді сегізі ш ид болып, еке- уі т т ындалады. Т т ындал ан З йт пен Хуб йб t Мекке м шриктеріне табысталып, ш ид етіледі. Ш йт болмай т - рып Хазіреті Хуб йбтан: « мірі ді са тап алу шін сені орны да Пай амба- ры ны бол анын алар ма еді ?» деген с ра ойылды. Хуб йб t осы с ра ты ой ан бу С фиян а аянышты сезіммен арап: «Мен бала-ша амны асында болып, Пай амбарымны осы жерде бол анын алау т гілі мені лімнен тыл аным шін оны азіргі отыр ан жерінде ая ына тікен кірсе де еш ашан к ілім разы болмас еді» деді. 413

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Б л с йіспеншілікке нсіз ал ан бу С фиян: «Шынды ында да та аларлы ! Мен д ниеде М хаммед- ті сахабаларыны оны с йгендей бір-бірін с йетін ешкімді к рмедім» деді (Уа иди, І, 360; Ибн Сад, ІІ, 56). Хуб йбті t ш тд болар алдында ы бір ана алауы бол ан еді. Ол «Хазіреті Пай амбар а махаббат а толы бір с лем жол- дау!..» болатын. Біра кіммен жолдай алма ! Шарасыз аспан а арап: «Алла ым! Б л жерде с лемімді Расул лла а жеткізе- тін ешкім жо . О ан с лемімді сен жеткіз!» деп жалынды. Сол кезде М динада сахабаларыны асында бол ан Расул лла r «У ал й сс л м», я ни «о ан да с лем» деді. М ны естіген сахабалар та данып: «Уа, Расулалла ! Кімні с лемін абылдады ыз?» деп с ра анда: «Бауырлары Хуб йбті с лемін. Ж бірейіл Хуб йбті с лемін жеткізді!» деді. Кейіннен м шріктер З йтті t асына барып, дінінен бас тартса босататынын айтты. Хазіреті З йт былай деп на - ты жауап берді: «Д ниені берсе дер де дінімнен еш ашан бас тартпай- мын!». 414

МАХАББАТ Меккелік м шріктер екі сахабаны да айуанды пен ( и- нап) ш ид ылды. Хазіреті Хуб йбті ш ид болар с тінде- гі айт ан с здері те ма ыналы: «М сылман бол аннан кейін алай лсем де ам жемей- мін!..» ( ара ыз, Б хари, Жи ад, 170; М ази, 10, 28; Уа иди, І, 354-363). Алла пен Расул лла а деген махаббат ар ылы жас са- хабалар Пай амбарымызды дінге ша ыру хаттарын тара- ту абыройына ол жету шін жарыс а т скендей еді. Оны бір алауын орындау шін олар рт рлі жан иярлы а ба- рып еш андай сылтау айтпай, жан-т німен ызмет етуге талаптан ан. Шы ды таулар мен иен ш лдерден асып, бар- ан жерлерінде баскесерлерді арасынан тіп патша-лар- ды алдында Алла Расулыны хатын лкен иман батыл- ды ымен о уы оларды Алла пен Расулына деген тере махаббаттарыны на ты к ріністері. Сахабаларды Хазіреті Пай амбар а r деген та зым мен рметі дептері мен махаббатын білдіретін к п мысал- дарыны бірі: Халид бан У лид t бір м сылман тайпасыны асынан тіп бара жат анда, тайпа басшысы одан Хазіреті Пай амбар r туралы с рады. Халид бин У лид t: «Оны айтып жеткізе алмаймын» деді. Тайпа басшысы: «Жеткізе ал аны ша айт» деген со Хазіреті Халид бы- лай деп жауап берді: «Са ан мынаны ана айтайын: 415

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ЖІБЕРІЛГЕН ЖІБЕРГЕННІ АЛАУЫ БОЙЫНША БОЛАДЫ, ЖІБЕРГЕН ЛЕМНІ ЖАРАТУШЫСЫ БОЛ- АНДЫ ТАН ЖІБЕРІЛГЕННІ АБЫРОЙЫН ЗІ ША- МАЛАП К Р!..»55 Сондай-а Амр бин Ас t осы ан сас бір жа дайды былайша баяндайды: Мен Расул лла пен r за уа ыт бірге болдым. Біра оны алдында сезінген ят сезімі мен о ан деген та зыммен басымды к теріп, той анымша м б р к та н рлы ж зін сипат- тай алмадым. Егер б гін ма ан «Бізге Расул лла ты сипаттап бер, оны т сіндір» десе, т сіндіре алмаймын» (М слим, Иман, 192; Ахмет, ІV, 199 б.). Сахабаларды Хазіреті Пай амбар а r деген махаб- бат к ріністерін оны мірлері мен тыйымдарына алай мо- йынс н анды ына ж не оны пай амбарлы ахла ын алай бойларына сі іргендіктеріне арап к руімізге болады. йт- кені с йген адам з с йіктісіне с йіспеншілік д режесіне а- рай еліктеп, о ан мойынс нады. Алла Расулыны лемге рахымшылы етіп, оны жаратыл андар а мейірім мен мар- хамат назарымен арауыны о ан ашы ты пен т уелді бол- ан сахабаларында ы к ріністеріні бірі мынадай: бу Абдуррахиман Ж б ли былай дейді: Римдіктерге арсы жоры кезінде бу йюб л- нсаримен t бір кемеде болды . асымызда Абдулла бин айс та болатын. Хазіреті бу йюб л- нсари олжаны 55. М н уи, V, 92; асталани, М у иб л дунния Т рж меси, Ыстанб л, 1984, 417 б. 416

МАХАББАТ б луге міндеттелген адамны асына келгенде, оны асын- да жылап отыр ан бір йелді к рді. Б л йел со ыс кезін- де т т ындал ан болатын. Хазіреті бу йюб оны не шін жылап отыр аны с ра анда: «Б л йелді бір баласы барекен. Анасы баласынан айы- рыл анына жылап отыр» деп жауап берді. бу йюб t дереу баланы тауып, оны анасына келіп беріп, йелді к з жасын то татты. Олжаны б ліп ж рген ызметкер Абд лла бин айс а барып Хазіреті бу йюбты істегенін баяндап берді. Абд лла бин айс бу йюб л-Ансариден б л істеген- деріні себебін с ра анда, ол былай деп жауап берді: «Мен Расул лла тан r мына бір хадисті естіп едім: «Ана мен баланы бір-бірінен айыр андарды Алла Та ала иямет к ні барлы с йіктілерінен айырады» (Ахмет, V, 422; Тер- мези, Б ю, 52/1283). Міне, Алла пен Расул лла а деген махаббат ар ылы барлы жаратыл андар а мейіріммен, м рхаматпен, махаб- батпен арауды міндеттеді. йткені иманны е лкен же- місі – махаббат пен м рхамат. Жаратыл ан а махаббат пен м рхамат берекетіні н тижесінде иман а ауыш анын біл- діретін мына бір о и а те ибратты: Пай амбар д уірінде Хаким бин Хизам деген сахаба бар еді. Ол Хазіреті Хадишаны туыс аны Хаким t болатын. Жомарт, мейірімді, ізгілікті с йетін адам еді. Наданды ке- 417

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ зе інде ыздарын тірідей к мбек бол ан келерден оларды сатып алып, ба ып, мірге ауыштыратын. Бір к ні Расул лла тан r: «Ей Алла ты Расулы, наданды д уірінде жаса ан жа - сылы тарым бар. Сада а беру, лдарды азат ету, туыс ан- дарды арасын жарастыру сия ты... осылар шін сауап бері- ле ме?» деп с рады. С йікті Пай амбарымыз r сонда былай деді: «Сен онсыз да алдында жаса ан осы ізгіліктері шін м сылман болды !» (Б хари, Зекет, 24; Б ю, 100; Ит , 12; деп, 16; М слим, Иман, 194-196). Жаратылыс а махаббатпен, м рхаматпен арау, иман- сыздарды е лкен ны мет болып табылатын иман а келу- ге жетелейтін болса, иман иелерін андай лкен ны меттерге жеткізетінін ойлау керек... Адамды жо ар ы м ртебелерге жеткізетін сипаттар ба- яндал ан та ы бір о и а мынадай: Бишри Хафи былай дейді: «Бір к ні т нде т сімде Пай амбарымызды r к рдім. Ол ма ан былай деді: «Ей, Бишр! Алла жа ындары ны арасында сені а- дірі ді неге к тергенін білесі бе?» «Жо , уа, Расулалла !» – дедім. Ол былай деді: 418

МАХАББАТ «Мені с ннетімді орында аны , ізгі адамдар а ызмет етуі , дін бауырлары а уа ыз бен насихат айтуы , сахаба- ларым мен улетімді с йгендігі сені ізгілерді м ртебесіне к терді».56 Иман – Алла Та аланы лдарына берген е лкен ны меті. Раббымыз осы ны метті мір бойы м ият т рде са тауды ж не а ты демімізді иманмен тапсыруды ескертіп б йырады. Аятта былай делінеді: įƈ Üƈ ÓĝƆ ÜƇ ěƪ èƆ ųƆ ž Ò ÒŽ ijĝƇ Üƪ Ò ÒŽ ijĭƇ ĨƆ Æ īƆ ĺñƈ Ĥƪ Ò ÓıƆ ĺƫ ÈƆ ÓĺƆ ĪƆ ijĩƇ ĥƈ ùŽ Ĩƫ ħÝƇ ĬÈƆ IJƆ źƪ Ìƈ īƪ ÜƇ ijĩƇ ÜƆ źƆ IJƆ «Ей, иман келтіргендер! Алла ты лылы ына жара- сатындай та уа болы дар ж не тек м сылман халінде жан тапсыры дар!» ( л Имран, 102). Иман ны метіні е лкен жемісі – Ха Та аланы к зі- мен жаратыл андар а арау ж не олар а махаббатпен жа- ындай білу. лды мірді д режесін к теретіндер, сол м лшерде Ха Та аланы кешіріміне, мейірімі мен махабба- тына кіргендер осы асиеттерді бойына сі іріп, барлы жа- ратылыс а мейірім шашады. Ха досы Хазіреті М ул н осы м селені хикмет толы лгісін былай баяндайды: Медреседегі с хбат кезінде бір мас адам кіріп келеді. Д руиштер оны ренжітіп, сырт а шы ару а тырысады. Хазі- 56. Ма ир Из, Тасаввуф, Ыстианб л 1996, 184 б. 419

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ реті М ул н масты а и атты іздеп медресеге кірген адам деп ойлап, оны ренжіткендерге: «Шарапты ол ішіпті, ал сендер мас болыпсы дар!» дейді. Б л о и а к н а арсы таби и т рдегі жиіркенішті к - н ар а ба ытталмауыны , керісінше, к н арларды жара- лы с сия ты мейірімге м таждар деп абылдау керектігін, оны мейірімділікпен жан сарайына енгізіп, жол к рсетуді те десі жо лгісі. Хазіреті ожа Ахмет Яссауи андай жа сы айт ан: «К ілі жабыр аулыны айдан к рсе де дауа бол сен Сондай мазл м жолда алса, ам ор бол сен». X азіргі арада ж рген иманды ауым пай амбар д уіріні асиетті м расыны берекесі екендігін мытпау керек. Са- хабалар мен хазіреті улиелер осы асиетті аманатты келер рпа а жетуіне лкен е бек етіп, олдау к рсеткен Алла а деген махаббатты ше берінде жары ты айналасында ы к белек сия ты бол ан. Олар идаят к гіні ж лдыздары, а и ат мектебіні м алімдері, азіргі к німізді берекесі мен рахымшылы ы, д уірімізді н ры мен жер бетіндегі Алла Та аланы ку герлері бол ан. Пай амбарымызды , сахабаларды , улиелер мен са- лих лдары Алла ты дініні жолында Алла а деген ма- хаббатпен к рсеткен е бектері мен жан иярлы тары біз- ге лгі болулары керек. Бізге аманат етілген осы асиетті м раны жо алтпай, тазалы ын сол алпында са тай отырып 420

МАХАББАТ келер рпа а жеткізу – м гілік ба ытымыз а атысты е лкен жауапкершілік. М мин к ілдерді рдайым осындай иманны штарлы ымен Алла а деген махаббатты п к тебіренісін жо ары де гейде сезінулері ажет. йткені шынайы ба ыт п ни ж не жасанды махаббаттарды тар ше берінен ас аннан кейін басталады. Ф ни штарлы тар т т ынды ынан тылып, к і- лін олардан тазалау м гілік ны меттерге жетуді негіз- гі шарты болып табылады. Ф ни махаббаттарды тазалау рбір махаббатты со ы ма сатын Алла а ба ыттау ар- ылы ж зеге асады. Отан, халы , отбасы, бала-ша а с йіс- пеншіліктері, дін бауырласты ы, лшылы , сада а ж не к ркем мінез сия ты барлы ізгіліктер сол махаббат а ті- релген кезде лды Раббысыны махаббаты мен ризашы- лы ына жеткізеді. Міне, сахабаларды Алла пен Расулына деген тере махаббатымен соны н тижесінде Жаратушыны назары- мен жаратыл андар а осылай арайтын. Олар барлы бол- мысын махаббаты шін пида ете ал ан еді. Д ние атаулыдан еште елері жо сахабалар да, б лкім, мірде ол жеткізуге болатын е лкен байлы ты Алла Расулынан алыс алмай, онымен бірге болу шін ойланбастан пида еткен болар ма еді... Сонымен бірге кейін келген рпа тар ішінде де Пай ам- барымызды осыншалы ты с йетін т рбиелі адамдар болады. Олар жайлы Расул лла r былай дейді: « мметім ішінде мені атты с йетіндер менен кейін келетіндерді арасынан да шы ады. Олар мен к рсін деп мал- дары мен отбасыларын пида еткілері келеді» (М слим, Ж ннат, 12). 421

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Фузули шайыр махаббат орны «к іл» екендігін ж - не махаббатта п ни болу жа дайын мына мысал ар ылы к рсетеді: «М жн н Л йл ні ауылында сенделіп ж ргенде бір б где адам келіп, Л йл ні йін с райды. М жн н: «Оны йін бос а іздеп шаршама!» дейді де, ж регін к рсетіп: « йткені Л йл ні орны осы жерде!» деп жауап береді». Біз де осы мысалда айтыл ан тере хикмет жайлы ой- ланып, к ілімізді аншалы ты Алла ты назар салатын орнына айнал аны ына арап отыруымыз керек. Я ни к - ілімізге Алла пен Расулына деген махаббат тол ан ба? Иман штарлы ы лшылы тарымыз бен іс- рекеттеріміз- де к рініс таба ма? лде махаббат тілімізден ж регімізге т- пейтін р с з ана ма? Ж рек со ысы мен іс- рекеттеріміз аншалы ты ран К рімні ба ыты мен с ннетті шартына сай келеді? П ни ны ыметтерді аншалы ты Алла а деген махаббат а д некер етудеміз? Хазіреті Омар t айт ан: «(Ил и сотта) жауап а тартылмас б рын н псілері ді жауап а тарты дар» (Ибн К сир, Т фсир, І, 27) а идасы бойын- ша барлы а и аттар алдында халімізді таразы а салуымыз керек. Хазіреті Пай амбарды r негелі т л асынан ж не ру- ханият болмысынан н р алып, махаббатты а и атына жет- кендер андай ба ытты!.. 422

МАХАББАТ Уа, Раббым! Барлы ымызды иман махаббатымен безен- дір! Біздерді к пірлік пен арсылы ты жаманшылы ын к - ріп, осылардан барынша са тануды н сіп ет! С йгендері ді бізге де с йкімді ыл, жиіркенгендері ді бізге де жиіркенішті ет! Біздерге ашы ты пен ынта ж не иман шабытына толы лды мір с ргізіп, ж ректерімізді шаттандыр! С йіктілерді махаббатымен бірге Расул лла а деген махаббат а ж не Алла а деген махаббат а жеткен к йде д ниеден к шуді н сіп ыл!.. мин!.. + 423



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ęņłıľķőľĶĽŝŁıŕıIJı ɂɯɫɚɧ±ɦԛɦɢɧɧɿԙԧɡɿɧȺɥɥɚԣɬɵԙ ɧɚɡɚɪɵɧɞɚɹԑɧɢȺɥɥɚԣɬɵԙɛɚԕɵɥɚɭɵɧɞɚ ɫɟɡɿɧɿɩԕԝɥɲɵɥɵԕɬɵԕɚɪɵɦԕɚɬɵɧɚɫɩɟɧ ɿɫԥɪɟɤɟɬɬɟɪɿɧɨɫɵԕɚɥɵɩɬɚɠԛɪɝɿɡɭɿ Ԕԝɥɲɵɥɵԕɬɚɧɥԥɡɡԥɬɚɥɭɨɞɚɧɲɚɪɲɚɦɚɭ ɬɟɤɢɯɫɚɧɫɟɡɿɦɿɚɪԕɵɥɵɠԛɡɟɝɟɚɫɚɞɵ Ʉԧԙɿɥɿɧɟɢɯɫɚɧɫɟɡɿɦɿɨɪɧɵԕɩɚԑɚɧɚɞɚɦ ɧɚɦɚɡɨԕɵɫɚɲɚɪɲɚɣɞɵɨԑɚɧɚɭɵɪ ɛɨɥɚɞɵȻɚɣɛɨɥɫɚɡɟɤɟɬɩɟɧɫɚɞɚԕɚ ɿɡɝɿɥɿɤɠɚɫɚɭɞɚɧɬɚɪɬɵɧɚɞɵԦɣɬɤɟɧɿɨɥɚɪ ɢɥԥԣɢԕɚɞɚԑɚɥɚɭɞɚɧɚɭɥɚԕɛɨɥԑɚɧɞɵԕɬɚɧ ɢɦɚɧɧɵԙɥԥɡɡɚɬɵɧɚɥɚɚɥɦɚԑɚɧɞɚɪ $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ɂɯɫɚɧɠԥɧɟɦԝɪɚԕɚɛɚ Тасаввуф лды рдайым Алла Та аланы зырында бол анын есінде са тап, к ілінде сергек к йде стау болып табылады. йткені тек осы т сінікке ие бол ан ас лдар лшылы а, арым- атынас пен сезімге, ыс асы, мірдегі барлы іс- рекеттерге м ият арайды. рбір демімізде: ïƈ ĺòƈ ijƆ ĤŽ Ò ģƈ ׎ èƆ īŽ Ĩƈ įƈ ĻŽ ĤƆ Ìƈ ÔƇ óƆ ĜŽ ÈƆ īƇ éŽ ĬƆ IJƆ «...Біз о ан (адам а) к ре тамырдан да жа ынбыз» ( аф с ресі, 16) аятты ма ынасы бойынша мір с реді. Міне, осы ихсан мен м ра аба деп аталатын хал лды ашанда Алла Та аланы ада алауында рі рбір жа дайын біліп т ратынын есінен шы армау болып табылады. Расын- да, б л жа дай к н лар а арсы берік сауыт іспетті. йткені адам зін Алла ты зырындамын деп санап, ж регі «Уа, Раббым!» деп Алла пен бірге болса алай к н жасай алады? К нделікті мірімізде екі к з оны зін к ріп т р анын сезген адам істейтін аншама іс- рекеттер мен с здерден бас тартады, сонымен атар оны жазалай алмайтын лсіз екі к з болса да... Б л адам жаратушыны ада алауын лайы ты т р- 427

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ де сезінетін болса я ни ихсан сезімінде болса, ол Алла ты діретіне айшы келетін іс- рекет жасай ала ма? Алла ты ризашылы ына айшы с з айту а, тіпті, абыл болмайтын бір ойды да санасынан ткізуге батылы бара ала ма? Еш ашан... Егер адам Алла Та аланы зіне к ре тамырынан да жа ын екендігін ж рекпен сезіне алса, т ра ты та уалы пен мір с ріп, рдайым ор ыныш пен жауап а тартылу аупі- мен сергек ж реді. Осы жал ыз аятты зі о ан жеткілікті. Пай амбар д уіріндеге б л жа дай а мына мысал: Т нгі уа ыт болатын. Хазіреті Омар t деттегідей М - динаны к шелерін аралап ж ріп, кенет т рып алды. Жа- нынан тіп бара жат ан йден шы ан с з таласы назарын аудар ан болатын. Анасы ызына: « ызым, ерте сататын с тке азда ан су араластыр!» – деген еді. ыз болса: «Анашым, халифа с тке су араластыру а тыйым салмады емес пе?» – деді. ызыны с здеріне анасы ашуланып: « ызым, т нні осы са атында халифа с тке су ос а- нымызды айдан білсін?!» – деді. Біра , Алла а деген с йіспеншілік пен ор ынышы бе- рік ыз сонда да анасыны с тке су араластыру улы ын абылдамады: 428

ИХСАН ж не М РА АБА «Анашым! Халифа к рмейді делік, Алла к рмей ме? Б л улы ты адамдардан жасыру о ай, біра барлы н рсені к ріп т р ан лемні жаратушысы Алла тан жасыру м мкін бе?..» – деді. Алла ты а и аттырына толы таза жанды, тірі ж рек- ті осы ибалы ызды Алла а деген лкен ор ынышымен анасына берген жауабы Хазіреті Омарды t атты тол ытты. М миндерді мірі оны атарда ы с тшіні ызы емес, к - іліндегі та уалы ымен ерекше н сіп санап, зіне келін етіп лына алып берді. Бесінші халиф ретінде айтылатын м ш р Омар бин Абд лазиз, міне, осы таза улеттен шы ты. Сонды тан барлы жа дай Алла Та аланы ада ала- уында екендігімізді сезініп мір с ру. Аятта былай делінеді: ħŽ ÝƇ ĭĠƇ ÓĨƆ īƆ ĺŽ ÈƆ ħŽ ġƇ đƆ ĨƆ ijƆ İƇ IJƆ «... ай жерде болса дар да ол сендермен бірге...» (Хадид с ресі, 4). Алла Та ала барлы жерде, барлы уа ытта барлы 429 н рсені ж не барлы адамны асында. рбір істелген ре- кеттен хабардар ж не лдарын ада алауда екендігі а и ат. Олай болма ан жа дайда б л Алла Та ала шін н сан болар еді. Алла Та ала барлы н сан сипаттардан п к. Адам осы а и атты к міл т рде т сінетін болса н псі тазарып, ж регі н рланып, Алла Та ала а арай жа ындай бастайды. Барлы п ни уайым- ай ылары арылып, оны орнын м гілік мір- ге атысты тол аныс пен зірліктер басады. Алла пен бірге болу сезімі адамды рдайым ор ыныш пен сергектік к йде стап, мірді рт рлі кірі мен да тарынан тазартады.

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Ха достарыны бірі былай дейді: «Ешбір жолаушы бекетте йы тамайды. ай жа а бар- ысы келсе, солай арай зірленіп, к лікке отырады. Бас а бірі к лікке мінбейді. Міне, д ние де ахірет леміні бекеті іс- петті. Сонды тан сана мен ж ректі к шін арттыру керек». Алла Та аланы р ашан да р жерде бізбен бірге бол аны а и аты бір жа ынан адамды рейлендірсе, екін- ші жа ынан рахаттандырады, тыныштандырады. Алла тан ор уды образды к йге келтіргені шін рейлендіреді. Кері- сінше, Алла Та ала а жа ынды ты л ззатын таттыр аны шін о ан тынышты пен рахатты сыйлайды. Алла Та ала бас а аяттарда лдарымен рдайым бірге бол анды ын былай баяндайды: «К рмеймісі , Алла к ктерде не бар, жерде не барын бі- летінін? Бір жерге келіп жасырын сыбырлас ан ш адамны т ртіншісі міндетті т рде Алла . Бес адам жасырын с йлессе, алтыншысы міндетті т рде Алла . Осыдан аз болсын, к п болсын, ай жерде болса да міндетті т рде ол олармен бірге. Болаша та иямет к нінде істеген істерін олар а жеке-жеке білдіріп, аласа, а ысын да береді. Ш б сіз, Алла барлы н рсені білуші» (М ж д л с ресі, 7). Хазіреті Омар t халифа бол ан д уірде Хазіреті М аз- ды Килаб лдары тайпасына жібереді. Мемлекет азынасына т ленетін а шаларды т леп, тиісті малдарды беріп, байлардан алын ан зекеттерді па ырлар мен м таждар а таратуы тиіс болатын. М аз t мойнына ал ан міндетін тамаша м ияттылы - 430

ИХСАН ж не М РА АБА пен орындап, адамдарды к ілдерін уантып, жа сы сер- лермен оралатын. Кейін айт анда д ниелік мал атына тек иы ына сал ан орауышы алатын. Б л орауыш бар ан жер- леріне де олында ж ретін. Оны мойнын ша нан ж не к н- нен ор ау шін олданатын. йелі шыдай алмай: «М ндай міндеттерді ат ар андар белгілі бір а ы алады, йлеріне сыйлы тар келеді. Сені сыйлы тары айда?» – деп с рады. М аз t былай деп жауап берді: «Менімен бірге еш ашан жанымнан кетпейтін ада а- лаушы бар. рбір бергенім мен ал анымды есептеп отырады». йелі ашуланып: «Расул лла r барлы істе са ан сенім артатын. бу Б кір де сондай болатын. Омар сенімен бірге ба ылаушы жі- бере ме? рбір істегені ді ада алай ма?» – деп с рады. Б л с з Хазіреті Омарды йеліне, одан кейін Хазіре- ті Омар а жетеді. Хазіреті Омар Хазіреті М азды ша ыртып зілді т рде: «Мен сені арты нан ада алаушы жібермесем де мына естігендерім не, ей, М аз? Мен са ан сенбейді деп ойлайсы ба?» – деп с рады. Хазіреті М азды берген жауабы те тамаша еді: «Ей, м миндерді мірі! йелімні аузын жабу шін 431

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ осылай айттым. рі ада алаушы дегенім сізді ада а- лаушы ыз емес, Алла ты ада алауы болатын. Сол себеп- ті істеген ызметімні сауабын жо алтпау шін лес берсе де зім шін еште е алмаймын...» Хазіреті Омар оны осы с здерімен нені ме зегенін т - сінген еді. йткені М аз t н псі мен д ниеге атысты еш- те еге ызы пайтын. Халифа оны марапаттап, біраз сыйлы беріп: «Барып мынаумен отбасы ны к ілін аула!» – деді. Ихсан мен м ра аба халін ыс аша баяндайтын тамаша мысал мынадай: Бір уа ыздаушы мінберде ахірет жа дайын баяндап жат- ан. Жама атты арасында Хазіреті Ш йх Шібли де бар еді. Уа ыздаушы Алла Та аланы ахіретте с райтын с ра тары туралы айтып: «Білімі нен алй пайдаланды , мал-м лкі ді айда ж м- сады деп с ралады! мірі ді алай ткізді , лшылы - тары андай халде деп с ралады! Харам мен халал а абай болды ба деп с ралады!.. Мыналарды с райды, аналарды с - райды!» деп, к птеген м селелерді за айтты. Уа ыздаушы осыншалы ты егжей-тегжейлі баянда аны- на арамастан негізгі м селеге назар аударма анына Хазіре- ті Шібли дауыстап: «Ей, уа ыздаушы мырза! С ра тарды е ма ыздысын мытты ! Алла Та ала с райды: «Ей, лым! Мен сенімен бірге едім, сен кіммен бірге болды ?». 432

ИХСАН ж не М РА АБА Осы о и алардан алынатын саба – рдайым Алла Та аланы ба ылап т р анын т сіне отырып мір с ру, я ни ихсан сезімінде ж не м ра аба халінде болу керек. Негізін- де барлы ісі тек халы а ызмет к рсететін айырымды- лы мекемелерінде ыжмет ат аратын адамдарды е бека ы алып, з бала-ша асын асырауы те за ды жайт. Біра Хазі- реті М азды халі лкен парасаттылы рі жомартты лгі- сі. Екіншіден, ызмет орындарында ж мыс істегендер а ы- лы істеген е бектерінен арты істеп, б л ызметтерін Алла разылы шін жасап, осылай жомартты пен парасаттылы - ты к рсетуіне болады. р с тте Алла ты зікір етіп, м ра аба т сінігімен ж - руді ажетілігін білдіретін мына хадис ш рифке де назар аудар анымыз д рыс: «Алла ты естен шы арып ажетсіз гімеге бас ой- ма дар. йткені Алла ты естен шы арып айтыл ан с здер ж ректі атайтады. Алла тан е алыс адам – ж регі атай ан адам» (Термези, З д, 62/2411). Б л шін та с рі уа ытында ы ф йзді де рухани с т- терді к ні бойы жал астыруымыз керек. Та с ріні сол бір ерекше с ті к нні кішкене лгісі іспеттес болуы тиіс. Та с рісі мен к нін осылай реттеген л Алла Та аланы разышылы ына б ленеді. Б л – «м рдия» м ртебесі. Б л м ртебеде к н с улесіні к шті шуа тарыны астында ы ш п-шала ды ртейтіні сия ты ж ректегі жаман ылы тар жо алып, к ркем сипаттар к рініс тауып, жа сы мінез- дер мен жа ымды ылы тар седі. Тіпті жаратушы шін жаратыл андар а мейірім мен м рхамат, с йіспеншілік пен жомартты , сабырлы пен кешірімділік, сыпайылы пен 433

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ н зіктік ж не сезімталды л ззат а айналады. Н псісін е тамаша т рде жауап а тартып, ада алайды. р с тте жара- тылысты м нін ада алап, н псіні улы тарына алдану- дан са танады. йткені ж регінде зіне рухани халдерді сый- ла ан Раббысымен бірге болу халі басталады. Аятта былай де- лінеді: įƈ ×ƈ ĥŽ ĜƆ IJƆ Åƈ óŽ ĩƆ ĤŽ Ò īƆ ĻŽ ÖƆ ĢƇ ijéƇ ĺƆ ųƆ ž Ò Īƪ ÈƆ ÒŽ ijĩƇ ĥƆ ĐŽ ÒIJƆ «Мынаны жа сы білі дер! Алла адам мен оны ж ре- гіні арасына кіреді...» ( нф л с ресі, 24) Осы аятты ма ынасына кірген л досты ты жылы- лы ы мен иманны шынайы л ззатына ол жеткізеді. Раббы оны д некерсіз ілімге м рагер ылады. лемні пара тарын о и бастайды. Хикметті сырлар мен на тылы а ол жеткі- зеді. Аятта былай делінеді: ųƇ ž Ò ħƇ ġƇ ĩƇ ĥžƈ đƆ ĺƇ IJƆ ųƆ ž Ò ÒŽ ijĝƇ Üƪ ÒIJƆ «...Алла тан ор ы дар (та уалы та болы дар! Білгей- сі дер), Алла (сендерге білмегендері ді) йретеді!..» (Ба ара с ресі, 282) Юсуфды u с лулы а, м нсап пен байлы а ие йел- ді «Ма ан кел!» деп ша ыр ан т за пен аз ынды тан т- ар ан ж регіні немі м ра аба халі мен жан-д ниесіндегі ихсан сезімі бол ан. Я ни ол те лкен ауіптен м ра аба мен ихсан ар ылы тыл ан. 434

ИХСАН ж не М РА АБА Сонды тан ихсан сезімі ж ректе орны ып, я ни амал- дарында к рініс тапса ана ауышу а д некер болады. йт- песе м ра аба халіне немесе ихсан сезімін тілмен ана айту к ілге еште е сыйламайды. Б л шін махаббатты заттан, ф нилерден ба илар а я ни Раббы а ба ытталуы шарт. Махаббат Алла а ба ыт- талса, лда з д халі бай алады. З д халі бай ал ан со н псіге атысты мал нын жойып, тек Алла а т н я ни айырымдылы а ж мсау ар ылы м нге ие болып, ма са- тына ба ытталады. йткені к іл Ха Та ала а деген махаб- батты ізгі амалды к ус рімен н рлендіреді. С йіктісіні с йікті амалдары рухына шатты сыйлайды. X зен мен ары суы те із бен лкен м хит суына осы- лып, аралас аннан кейін алай сол те із бен м хитты су ерекшелігі мен т сі басым болып, зеніні зіне т н а ысы мен т сі жойылса, ихсан да тура сол сия ты. Сонды тан ихсан – я ни Ха Та аланы жолында ф ни болу ж не Ха Та ала- ны к ркем есімдеріні к ріністеріне ол жеткізу. Сонды тан ихсан – иманны зегі мен негізі. Барлы 435 лшылы тар мен ізгі рекеттерден к тілген шабыт, ы ылас пен та уалы сия ты парасаттылы жемістер тек ихсан ар- ылы ж зеге асады. йткені Ха Та аланы к ріп т р андай жасал ан рбір ізгі амал ы ылас к шетін жарып, та уалы - ты б ршігін атады, шабыт жемісін береді. Ешбір лды к рмеген жерлерде де тура ба ытта болу, адамны назарынан алыс жерлерде к н лардан аула болу тек «Ол мені к ріп т р» деген т сінік ар ылы ж зеге асады. Сол шін тасаввуф бастан-ая барлы шарттары мен кімдерінде жан-к ілді

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ осы халге жеткізуді ма сат етеді. Ха достары мір бойы осы халді бойларына дарыта білуді жолында ш кірт бол ан. Анасы Хазіреті У йс л араниден (Ойсыл ара): « лым, т ні бойы та ат анша лшылы етесі ? Б ан алай шыдайсы ?» – деп с райды. Ол: «И , с йікті анам! лшылы ымды жан т німмен жа- саймын. Ж регімні шабыт ар ылы ке ейетіні соншалы , шарша анымды сезбеймін. Жер бетімен, рт рлі т нті сезім- дермен байланысым зіледі. Бір арасам, та атып кеткен!..» деп жауап береді. «Ей, У йс! шабыт халі деген не?» «Шабыт халі – т нге жебе кірсе, жанны бейхабар бо- луы». U Ислам тарихында айтулы бір о и а мынадай: Хазіреті лиді ая ына жебе адал ан еді. Ауыр аны шін оны шы а- ра алмайды. А ыры Хазіреті ли t: «Мен намаз а т райын, сонда шы ары дар!» – деді. Оны айт анындай істеді. Еш иналмай жебені суырып алынды. Хазіреті ли с лем беріп: «Не істеді дер?» – деп с рады. «Жебені алды !..» – деді. йткені Хазіреті лиді t денесі намазды шабыты 436

ИХСАН ж не М РА АБА мен рухани л ззаты ар ылы бейне бір бал ы андай болып, д ниеден алыста болатын. Хазіреті лиді осы халі ихсан мен м ра абаны на лгісі. орыта айт анда, лшылы тан осылай л ззат алып, шарша анын сезінбеу тек ихсан сезімі ар ылы ж зеге аса- ды. К іліне ихсан сезімі орны па ан адам намаз о ыса шар- шайды намаздан иналады. Бай болса зекет пен сада а беру- ден тартынады. йткені ол адам Алла ты ада алауынан алыс бол анды тан иманны л ззатын тата алма ан адам. Сонды тан орынды о ылатын намаз, к ілмен беріле- тін зекет пен сада а, махаббатпен сталынатын ораза, с йіс- пеншілікпен орындалатын ажылы , ж ректі міт пен к дік- ті арасында стайтын таза ж рекке ие болу асиеттері, к р- кем ахла пен бас а да барлы асиеттер – исхан сезіміні жемісі. Ихсан мен м ра аба халінде болу Алла Та аланы мол зікір ету ар ылы ж зеге асады. йткені зікір а ыл мен к - ілді Ха Та аламен байланысын к шейтіп, уаттандырады. Сол шін Алла Та ала Хазіреті М са u мен Хазіре- ті арунды u Пер ауынды дінге ша ыру а жіберген кезде былай деп б йырады: ĸóƈ ĠŽ ðƈ
ĹĘƈ ÓĻƆ ĭƈ ÜƆ źƆ IJƆ ĹÜƈ ÓĺƆ ÇÖƈ ĞƆ ijìƇ ÈƆ IJƆ ÛƆ ĬÈƆ ÕŽ İƆ ðŽ Ò «Іні екеуі аяттарыммен (Пер ауын а) бары дар мені зі- кір етуде боса сыма дар» (Та а с ресі, 42). 437

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ран К рімні к п жерлерінде зікірге атысты Алла ты мірлері бар. Біра тек осы аятты зі оны ма ыздылы ын т сіну шін жеткілікті-а . Зікір – ж ректі бірден-бір рлеушісі ж не тояттауды д некері. Аятта былай делінеді: ÔƇ ijĥƇ ĝƇ ĤŽ Ò īƫ Ñƈ ĩƆ ĉŽ ÜƆ ųƈ ž Ò óƈ ĠŽ ñƈ Öƈ źƆ ÈƆ «...Абайла дар! Ж ректер тек Алла ты зікірімен ана тояттайды» (Ра’д с ресі, 28). Зікірмен тоятта ан ж рек Алла ты назарыны к рініс табатын орны болады. йткені ол лшылы тарды асиеті айнадай таза ж рек сипатында болады да, мына аятты сы- рына б ленеді: «Ол к ні мал да улет те пайда бермейді! Тек Алла а та- за ж рекпен келгендер бас а!» (Ш ара с ресі, 88-89). Адам н псіні кедергілерінен тылып, лімді ойлау н тижесінде рухында жасырыл ан періштелікпен м ртебе- лерге к терілетін болса, онда лім иял жетпес лы рі діретті Раббы а ауышуды міндетті шарты ретінде к - рінеді. С йтіп, к біне адамдарда суы рейлерге себеп бола- тын лім онда с йіктіге ауышуды тебіренісіне айналады. М ндай лім тасаввуф жолыны лкендеріні бірі М ул н Ж л ладдин Румиді с зімен айт анда «Ш б-и арус», я ни неке т ні. Б л адамзат шін е ор ынышты былыс бо- лып табылатын лімді к ріктендіретін жол. « лімді к рік- тендіру» шін н псіні кедергісінен тылып, т уба мен з д, т уекел мен ана ат, зікір мен мойынс ну, сабырлы пен 438

ИХСАН ж не М РА АБА м ра аба ж не ризашылы сия ты рухани халдер ар ылы кемелдену шарт. Риуаят бойынша Иса u екі жа ы да кіріп кеткен бір алапес адамды жолы тырады. лгі адам стіндегі аурулардан бейне бір хабарсыз сия ты з- зіне: «О, Раббым! Са ан шексіз мада , адамдарды к бі душар бол ан аурудан мені ор ады !..» дейді. Иса u адамны т сінігі мен кемелдігін бай айын деп о ан: «Ей, адам! Алла сені андай дерттен ор ады?!» – деді. Нау ас адам былай деп жауап берді: «Ей, Рух лла ! Е ор ынышты ауру – ж ректі Ха Та аладан апыда алуы. Ш кіршілік, мен Алла Та аламен бірге болуды л ззаты мен рахатына б лендім. Тіпті, денем- дегі ауруларымнан да бейхабар сия тымын...» Осы барлы а и ат хикмет пен т сініктерді орытатын болса , дінні п туа жа ы бір имаратты негізгі тіректе- рі, ал та уалы – сол тіректерді айналасында ы оны то- лы тырып т р ан б лшектері мен семдеуші б лшектері. Т рбие дісінде осы екі ерекшелікті біріктірген тасаввуф із- гі амалдар мен ахла ты кемелденуіне осымша адам а мір мен лемді т сіндіріп, жауапкершілікті ау ымды хикмет- пен т сінілуі мен орындалуын амтамасыз етеді. Сонды тан тасаввуф м хаббат лла пен ма рифат лла м селесінде лдар шін к ілдерінен ми раж а арай ашыл ан рухани терезе іспетті. 439

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Тасаввуф – Исламды ы ылас пен та уалы , з д пен ихсан, м ра аба мен шынайылы , мойынс ну ж не махаб- бат лшемдерімен мір с ру. Оны е ма ызды м селесі – осы а и аттарды мірімізде м мкіндігіміз бен абілетіміз жеткенше олдана білу. Ертеде ізгі алымдар айт ан уа ыз- насихаттарында ил и демілік пен к ркем ахла ты т сінді- ріп бол ан со : «Айту – о ай, ты дау – о ай, біра шарт бойынша амал ету – те иын!..», «Алла ха ты ха деп біліп мойынс нып, жал анды жал ан деп санап, одан аула болуды н сіп етсін! » деп, адам к іліні кемелденуі шін ке ес беретін. Сонды тан тасаввуфты негізгі ма саты – парасатты- лы з мз мі, та уалы к ус ры ж не ашы ты пен махаб- батты мірлік н рімен к іл б йшешегін к герту ж не а- пылды ты ш лі болып табылатын осы д ниеде асіретке тап болмай, лдарды Алла а ауыштыру. Осы а и атты т сініп, оны мірлерінде олдан андар тасаввуфты да т сініп, мірде стан аны. Тасаввуф лкендері айт андай: «Тасаввуф – сондай бір хал, оны тек д мін тат ан біле- ді!..» Бас аша айт анда тасаввуф – Хазіреті Пай амбарды r 23 жылды пай амбарлы мірінен лес ала білу. На ыз тасаввуфшы (сопы) – тек ран К рім мен С ннетті лшылы , арым- атынаспен ж не ахла кемел- дігімен мірінде серік еткен адам. Сонымен атар тасаввуф – мірімізде лы мірді ор- тындылайтын «Ж бірейіл хадисін» (иман мен ихсанны ыс аша таным жасал ан хадис) олдану. 440

ИХСАН ж не М РА АБА Сонымен бірге тасаввуф – Хазіреті Пай амбар а r ж не сол ар ылы барлы мметке аса м нді б йры болып табылатын « ÚƆ óŽ Ĩƈ ÈƇ ÓĩƆ ĠƆ ħŽ ĝƈ ÝƆ øŽ ÓĘƆ мір етілгені сия ты тура ж р!..» ( уд с ресі, 112) аятыны ма ынасын т сіне білу. Б л аят Расул л- ла ты r шаштарын а арт ан. Назар аударарлы ж йт Алла Расулы r 23 жылды пай амбарлы мірінде анша иын со ыстар а атысты, шашы а армады. К ндер бойы аш алды, шашы а армады. Ха- зіреті Хадиша, Хазіреті Хамза сия ты аншама с йіктілері мен к мекшілерінен айырылды, шашы а армады. Тіпті жеті баласыны алтауы, бірнеше немерелері мен ж байлары к - зіні тірісінде айтыс болды, сонда да шашы а армады. Біра « мір етілгендей тура ж р!..» аяты т сіп еді, бір с тте м б - рак шашы мен са алына а кіре бастады... йткені ауышуды жолы те зын рі тар д ліз т різ- ді. Іші сына тар мен иыншылы тар а толы. Пай амбар шін оны шашын а артатындай жауапкершілік бар. Сол шін Хазіреті Пай амбар r р с тін ихсан халінде ткізіп, сол ауышуды жолында ж ріп ткен рбір д режеден кейін рдайым ал аш ы халіне т уба мен исти фар етіп отыр ан. Сонымен атар р с т сайын ку бол ан шексіз ил и к рі- ністер мен лылы ты алдында лды та ы лсіздігін бы- лай деп тілге тиек еткен: «Уа, Раббым! Біз Сені зі е лайы боларлы тай, тиісін- ше тани алмады ...» (М н уи, ІІ, 520). Осы лкен а и атты с улесінде ихсан мен м ра аба та ырыбында ы бізді міндетіміз – Алла ты бізді ада а- лауын т сінгеннен кейін халімізді ихсан халіні бірден-бір 441

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ лгісі бол ан Хазіреті Пай амбарды r халімен салыстыра отырып, ба ыт беру. Оны сабырлылы ы андай еді, бізді сабырлылы ымыз андай? Оны жомартты ы андай, бізді жомартты ымыз андай? Оны адалды ы андай, бізді адалды ымыз андай? Оны намазы, оразасы, ажылы ы, зекеті, иманы андай еді, біздікі андай? Оны тама тануы андай еді, біздікі андай? Оны Ха жолында ы ызметі мен штарлы ы, ділдігі мен ынсабы андай еді, біздікі андай? ыс асы, барлы мірімізді амтитын ахла тары- мыз бен іс- рекеттерімізді осылай ба алап, жауап беріп оты- руымыз керек. йткені бір ана іс ж зіндегі негесі мен ізгі лгісі ияметке дейін адамзат а ізгі неге болатындай. Ол – екі д ниедегі ку геріміз бен шапа атшымыз... Ихсан мен м ра аба сезіміне ол жеткізу шін н псіміз бен ж регімізді тазарта отырып « ÓİƆ ÓĠƪ ôƆ īĨƆ çƆ ĥƆ ĘŽ ÈƆ ïŽ ĜƆ Жан д ниесін тазарт ан тылды» (Ш мс с ресі, 9) аятыны ма ынасына сай болуымыз шарт. Ол шін де е негізгі м селелер мыналар: -Халал та ам а м ият болу. - л ха ы мен ма л тарды ха ын жемеу. -Та с рі уа ыттарын лшылы пен ткізу. -Ынтамен Алла ты міріне та зым, я ни Алла ты мірлері мен тыйымдарын ынтамен орындау. - о амды ызметтерге ат салысу. -Сада а беру, мал-м лікті Алла шін ж не шын к іл- мен бере білу. 442

ИХСАН ж не М РА АБА -Салих адамдармен бірге болу. - ранды сі іру ж не ран а ызмет ету. -Зікірді ж рекке орны тыру. -Менмендік, айбат, ыз аныш, ысырап, тірік, к ре ал- масты , рия орлы , м нсап орлы , сек тасу сия ты жаман ахла тан аула болу. - лімді ойлау, лімді ойлай отырып а ты деміне дейін барлы с ттерін сергектікпен ткізуге тырысу. Алла Та ала барлы ымыз а иман мен парасаттылы ы- мызды, осыларды жемісі болып табылатын барлы амал- дарымызды ж не мірімізді амтитын рт рлі лды ре- кеттерімізді ихсан сезімі мен м ра аба аясында орындауды н сіп етсін!.. мин!... $ 443



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ėıľĽĶľĽıļ ɇɚԑɵɡɩɚɪɚɫɚɬɬɵɥɵԕ±ɠɚɧɞԛɧɢɟɧɿ ɠɨɦɚɪɬɬɵԕɩɟɧԕɨɦԕɨɪɥɵԕԕɚ ɬɨɥɬɵɪɵɩɞɚɪɢɹɞɚɣɏɚԕɌɚԑɚɥɚɧɵԙ ɛɟɪɝɟɧɧɵԑɦɟɬɬɟɪɿɦɟɧɞԛɧɢɟɫɚɭɞɚɫɵɧ ɚɯɿɪɟɬɬɿԙɛɚɣɥɵԑɵɧɚɚɣɧɚɥɞɵɪɭɈɫɵ ɬԛɪԑɵɞɚɧɦɚɥɞɵԙɟԙɠɚԕɫɵɫɵ±ɢɟɫɿɧɟɧ ɛԝɪɵɧɚɯɿɪɟɬɤɟɠɿɛɟɪɿɥɝɟɧɿɠɚɧɧɵԙ ԕɚɣɵɪɥɵɫɵ±Ⱥɥɥɚԣɬɵԙɪɢɡɚɲɵɥɵԑɵԛɲɿɧ ԕɨɥɞɚɧɵɥԑɚɧɵ ɀɚɧɦɟɧɦɚɥɞɵԕɚɠɟɬɿɧɲɟԕɨɥɞɚɧɭɞɵ ɛɿɥɟɬɿɧɞɟɪɤԛɧɫɢɹԕɬɵɠɚԕɫɵɥɵԑɵɦɟɧ ɛɚɪɥɵԕԕɚɪɚԙԑɵԕɭɵɫԕɚɠɚɪɵԕɛɟɪɟɞɿ ɦԝԕɬɚɠԑɚɪɿɩɠԥɧɟɲɚɪɲɚԑɚɧɤԧԙɿɥɞɟɪɝɟ ɿɡɝɿɥɿɤɩɟɧɠɨɦɚɪɬɬɵԕɬɵԙɫԥɭɥɟɫɿɧ ɲɚɲɚɞɵ $



ɀɚɧɦɟɧɦɚɥ Сына шін д ниеге жіберілген адам а мына ф ни мір- де берілген ндылы тарды е бастысы – «жан мен мал». М миндер осы ндылы тарды на ты ма саттар мен жо а- ры жетістіктер шін олдану а міндетті. йткені аятта: ÙƆ ĭƪ åƆ ĤÒ ħƇ ıƇ ĤƆ Īƪ ÉƆ Öƈ ħıƇ ĤƆ ÒijƆ ĨŽ ÈƆ IJƆ ħŽ ıƇ ùƆ ęƇ ĬÈƆ īƆ Ļĭƈ Ĩƈ ËŽ ĩƇ ĤŽ Ò īƆ Ĩƈ ĴóƆ ÝƆ üŽ Ò ųƆ ž Ò Īƪ Ìƈ «Алла м миндерден, малдары мен жандарын, олар а ж нн тты беріп сатып ал ан...» деп б йырылады (Т убе с ресі, 111). Алла Та аланы адам баласына берген жаны мен ма- лы сия ты рт рлі м мкіншіліктеріні барлы ы – аманат. Осы ны меттерді барлы ын сол берген ж не со ан тиесі- лі. Сол себепті к іл к зі ашыл андарды Ха алдында ы станымдары рдайым: «Ал ан сенсі , берген сенсі , ыл ан сен!.. Не берсен, сол. Бас а неміз бар!...» – деген т сінікте бол ан. Осыны н тижесінде Алла доста- ры л ретінде Ха алдында т кке т рмайтынды тарын т - сініп, ол жеткізген ны меттерді сол ны меттерді шынайы иесі Алла тан аяу апылды ынан барынша аула бол ан. 447

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Алла ты зіне жа ындау а д некер еткен ны меттерін Алла Та аланы міріне айшы, теріс жерлерге олдан ан- дар шін да Алла ты атал ескертулері де бар. Аятта былай делінеді: ħŽ ġƇ ÜƇ óƆ Ļýƈ ĐƆ IJƆ ħŽ ġƇ äƇ ÒIJƆ ôŽ ÈƆ IJƆ ħŽ ġƇ ĬƇ ÒijƆ ìŽ Ìƈ IJƆ ħŽ ĠƇ ÊƇ ÇĭƆ ÖŽ ÈƆ IJƆ ħŽ ĠƇ ÊƇ ÓÖƆ Æ ĪƆ ÓĠƆ ĪÌƈ ģŽ ĜƇ īƇ Ġƈ ÓùƆ ĨƆ IJƆ
ÓİƆ îƆ ÓùƆ ĠƆ ĪƆ ijŽ ýƆ íŽ ÜƆ ØƄ òƆ ÓåƆ Üƈ IJƆ ÓİƆ ijĩƇ ÝƇ ĘŽ óƆ ÝƆ ĜŽ Ò
ĢƄ ÒijƆ ĨŽ ÈƆ IJƆ îƅ ÓıƆ äƈ IJƆ įƈ Ĥƈ ijøƇ òƆ IJƆ
ųƈ ž Ò īƆ Ĩžƈ ħġƇ ĻŽ ĤƆ Ìƈ Õƪ èƆ ÈƆ ÓıƆ ĬƆ ijŽ ĄƆ óŽ ÜƆ ĸïƈ ıŽ ĺƆ źƆ ųƇ ž ÒIJƆ Įƈ óƈ ĨŽ ÉƆ Öƈ
ųƇ ž Ò ĹƆ Üƈ ÉŽ ĺƆ ĵÝƪ èƆ ÒŽ ijāƇ Öƪ óƆ ÝƆ ĘƆ
įƈ ĥƈ Ļ×ƈ øƆ ĹĘƈ īƆ Ļĝƈ øƈ ÓęƆ ĤŽ Ò ĦƆ ijŽ ĝƆ ĤŽ Ò «Айт: Егер келері , лдары , бауырлары , ж байлары , туыс-ту андары , тап ан малдары , зиян шегуден оры ан саудалары , нат ан баспаналар сендерге Алла тан, Расулы- нан ж не Алла жолында жи ад етуден де арты с йкімді бол- са, онда Алла мірін жібергенше к ті дер. Алла пасы тар ауымын идаят а салмайды» (Т убе с ресі, 24). Аятты шарты бойынша д ниелік мірде біздерге сы- на ты себепшісі ретінде берілген жан мен мал ны меттерін Алла ты ризашылы ы жолында олдану Алла Та ала мен Хазіреті Пай амбар а r деген махаббатымызды е на - ты лшемі. йткені с йген адам с йіктісі шін с йгеніні талабына арай жомартты жасауды е лкен л ззат деп т сінеді. Б л с юді м лшеріне арай жанымен жасалатын жан иярлы а дейін жетеді. 448

ЖАН мен МАЛ Сондай-а бу М са л- шариді t лы бу Б кір с йгенні с йіктісі шін еш ойланбастан жанын да лкен ш- тарлы пен пида ете алатынды ын к рсететін мына бір тама- ша о и аны баяндайды: « кем бу М са t д шпаныны алдында т рып: «Расул лла r \"Ш б сіз, ж ннат есіктері ылыштар к ле кесіні астында\" деді». Сол кезде сті-басы алба-ж лба біреу орнынан т рып: «Ей, бу М са! Б л с зді Расул лла ты r аузынан естіді бе?» деп с рады. бу М са: «И , аузынан естідім» деп жауап берді. М ны естіген адам жолдастарыны асына барып: «Сендерге с лем!» деді де, ылышыны ынын сынды- рып, ла тырып жіберді. Сосын олында ы ылышымен д ш- пан а арай бет алды да, ш йіт бол анша д шпандармен со- ысты» (М слим, Имара, 146; Термези, Ф д йл л-Жи ад, 23/1659) Сахабалар шін Алла Расулыны r айт ан с зіні зі жеткілікті болатын. Ол с з шін пида етілмейтін ешбір ф ни л зз ты болмайтын. мірлерін да ойланбастан бере алатын бол ан. Е ауыр да маша атты теу – иманны теуі. йткені соны ар асында ж ректі к кжиегі ашылып, жан да, мал да осы т леуді теу шін Ха Та ала разы болатын е орынды жерлерге жомартты пен уана- уана ж мсалады. Иманны л ззаты, тебіренісі ж не шатты ымен жан мен мал сия ты 449

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ рт рлі м мкіншіліктерге жан иярлы жасау, к ілде рахат к зіне, ал ж ректе станым халіне айналады. Та ы бір аятта Алла Та ала былай б йырады: ųƈ ž Ò ģƈ Ļ×ƈ øƆ
ĹĘƈ ÒŽ IJóƇ āƈ èÈƇ īƆ ĺñƈ Ĥƪ Ò ÅÒóƆ ĝƆ ęƇ ĥŽ Ĥƈ ħƇ ıƇ ×Ƈ ùƆ éŽ ĺƆ Ăƈ òŽ ŶƆ Ò ĹĘƈ Óƃ ÖóŽ ĄƆ ĪƆ ijđƇ Ļĉƈ ÝƆ ùŽ ĺƆ źƆ ħŽ İƇ ÓĩƆ Ļùƈ Öƈ ħıƇ ĘƇ óƈ đŽ ÜƆ ėƈ ęƫ đƆ Ýƪ ĤÒ īƆ Ĩƈ ÅÓĻƆ ĭƈ ĔŽ ÈƆ
ģƇ İƈ ÓåƆ ĤŽ Ò óƅ ĻŽ ìƆ īŽ Ĩƈ ÒŽ ijĝƇ ęƈ ĭÜƇ ÓĨƆ IJƆ Óƃ ĘÓéƆ ĤŽ Ìƈ öƆ Óĭƪ ĤÒ ĪƆ ijĤƇ ÉƆ ùŽ ĺƆ źƆ ħƄ Ļĥƈ ĐƆ įƈ Öƈ ųƆ ž Ò Īƪ Íƈ ĘƆ «(Сада алар) зін Алла жолына ата ан, (жи ад ылып, ылым-білім йреніп- йретумен ш ылдан анды тан) жер бе- тін (тіршілік ету шін) аралау а шамасы жетпеген, (оларды ) жа дайын білмейтіндер ар-намысы мен к іл то ты ы себеп- ті (тіленшілік етпейтіндігіне арап) оларды бай деп ойла ан, сен болса оларды келбеттерінен танитыны сондай-а бетсіз- дік жасап адамдардан (бір н рсе) с рай алма ан па ырлардікі. Хайыр деп не берсе дер, Алла оны толы біледі» (Ба ара с ресі, 273). Алла жолында жан иярлы жаса андарды ж рек- терінде аятта айтыл ан «Сен оларды келбеттерінен танисы » деген с зді к ріністерімен осы м селеде парасаттылы , я ни тере т сінік пайда болады. айыр т сінігі біліктілік- ке айналады. рбір маманды иесі з маманды ына йре- 450

ЖАН мен МАЛ неді. Жо арыда ы аятты ма ынасына ие болу шін зін Ха жолына арна андарды , сіресе ран К рімге ызмет еткендерді жа дайына к іл к зімен арап, солар а жа ын болу керек. йткені аятты теріс ма ынасы назар аудара- тын болса , Алла жолында е бектенген назар а ілінбейтін к іл адамдарына аталды жасап, олардан алыс алуды е ауыр бишаралы ты бірі екендігін оп-о ай т сінуге болады. Сонды тан иманды байлар байлы тарын білімге, ахла - а, сіресе здерін ран а ызмет етуге арна андар а ж м- сап м таж па ырлар а арап, аріптік мыр кешкен, и- нал ан м миндерді асынан ашпау керек. Малы мен жанын ате ж мса андар Алла ты бер- ген ны меттеріні зиянын шегеді. Алла Та ала осындай а- пылды а тап бол андарды атал а ырын аятта былай ба- яндайды: ÓıƆ ĬƆ ijĝƇ ęƈ ĭĺƇ źƆ IJƆ ÙƆ ąƪ ęƈ ĤŽ ÒIJƆ ÕƆ İƆ ñƪ ĤÒ ĪƆ IJõƇ ĭƈ ġŽ ĺƆ īƆ ĺñƈ Ĥƪ ÒIJƆ ĵĩƆ éŽ ĺƇ ĦƆ ijŽ ĺƆ °¹ºÄ ħƅ ĻĤƈ ÈƆ Ôƅ ÒñƆ đƆ Öƈ ħİƇ óŽ ýžƈ ×Ɔ ĘƆ ųƈ ž Ò ģƈ Ļ×ƈ øƆ ĹĘƈ ħŽ ıƇ ÖƇ ijĭäƇ IJƆ ħŽ ıƇ İƇ Ó×Ɔ äƈ ÓıƆ Öƈ ĴijƆ ġŽ ÝƇ ĘƆ ħƆ ĭƪ ıƆ äƆ òƈ ÓĬƆ ĹĘƈ ÓıƆ ĻŽ ĥƆ ĐƆ ħŽ ÝƇ ĭĠƇ ÓĨƆ ÒŽ ijĜƇ IJñƇ ĘƆ ħŽ ġƇ ùƈ ęƇ ĬŶƆ ħŽ ÜƇ õŽ ĭƆ ĠƆ ÓĨƆ ÒñƆ ÃİƆ ħŽ İƇ òƇ ijıƇ ČƇ IJƆ °¹»Ä ĪƆ IJõƇ ĭƈ ġŽ ÜƆ «... Алтын мен к місті жинап, оларды Алла жолында ж мсамайтындар бар ой. Міне, олар а ауыр азапты с йінші- ле! (Осы а шалар) ж ннам отында ыздырылып, солар- 451

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ мен оларды ма дайлары, жа тары мен ар алары а тала- тын к н (олар а былай делінеді): «Міне, б л здері шін жина ан байлы тары . Енді жина ан н рселері ні (азабын) тарты дар!» (Т убе с ресі, 34-35). Сол себепті табыстарымыз бен мір ны метін м гілік мірге ы айлы т рде реттеуге міндеттіміз. Ш йх Са диді д ние байлы ына шектен тыс салынып, сара ды жаса ан- дар а жаса ан мына бір ескертуі андай ибратты: «А ша жинап к терілемін деп ойлама. А ынсыз су сасиды да р айды. Беруге, а ызу а тырыс. А ынды су а к к к мектеседі. Жа быр жаудырады, сел жібереді, оны дария а айналдырады» Сонды тан шынайы ма рифат – жомартты пен, ам ор- лы пен к ілді дария а айналдырып, Ха Та аланы бер- ген ны меттерін ж не д ниені саудасын ахіретті байлы ына айналдыра білу. Осы т р ыдан малды е айырлысы иесінен б рын ахіретке жіберілгені, жанны айырлысы – Алла ты ризашылы ы шін олданыл аны. бу З рр а t тиесілі мына бір хикметті с здері м - минні д ниеге ны меттеріне алай арауы керектігін ыс- аша баяндайды: «Бір малда ш орта бар. Бірінішісі – малды иесі, я ни сен, екіншісі – та дыр. Ол жа сылы па, жаманды па лде лім сия ты жаманшылы келе ме, оны сенен с рамайды. шін- шісі – м рагер. Ол да ертерек сені басы ны жерге тигені ді (я ни лгені ді) к теді, лген со малы ды алып алады, есебін сен бересі . Егер шама келсе, сен осы ш орта ты е лсізі болма! 452