"Бақыт тамшылары"

ЖАН мен МАЛ Алла Та ала: «С йген н рселері нен айрымдылы а ж мсамайынша жа сылы а (ізгілікті шы ына) жете алмайсы дар...» ( л Имран с ресі, 92) деп б йырады. Міне, мені е с йікті малым мына т йем, (ахіретте алдымнан шы уы шін) оны зімнен б рын жіберіп (сада а етіп беремін)» ( бу Нуайм, Хилия, І, 163). Демек, Алла ты берген ны меттері лды Раббысына жа ындататын м гілік лемні шыра ы болу керек. йткені жан мен мал ны меттері Алла жолында ж мсал ан жа дайда ран тілімен айт анда «д ние к ркі» болады, олай болма ан жа дайда «фитн а» айналады. Алла Расулы r мметіні болаша фитн сы турасында былай дейді: « рбір мметті фитн сы бар. Мені мметімні фит- н сы – мал» (Термези, З д, 26/2336). Біз шін сына ты себебі бол ан мал мен жан ны метте- рін д рыс олдану а атысты к птеген ескертулері бар. Сон- дай-а б л турасында ы бірнеше аяттарда былай делінеді: «...Пай амбарлар ж не онымен бірге иман еткендер мал- дарымен, жандарымен к ресті. Міне, барлы айырлар солар- дікі, олар тыл андарды (табыс а ол жеткізгендерді ) на ыз здері» (Т убе с ресі, 88). °·¶Ä ħƅ ĻĤƈ ÈƆ Ôƅ ÒñƆ ĐƆ īŽ Ĩžƈ
ħġƇ Ļåƈ ĭÜƇ Øƅ òƆ ÓåƆ Üƈ ĵĥƆ ĐƆ
ħŽ ġƇ Ĥƫ îƇ ÈƆ ģŽ İƆ
ÒijĭƇ ĨƆ ÆƆ īƆ ĺñƈ Ĥƪ Ò ÓıƆ ĺƫ ÈƆ ÓĺƆ 453 ħŽ ġƇ ùƈ ęƇ ĬÈƆ IJƆ ħŽ ġƇ Ĥƈ ÒijƆ ĨŽ ÉƆ Öƈ ųƈ ƪ Ò
ģƈ Ļ×ƈ øƆ ĹĘƈ ĪƆ IJïƇ İƈ ÓåƆ ÜƇ IJƆ
įƈ Ĥƈ ijøƇ òƆ IJƆ ųƈ ƪ ÓÖƈ ĪƆ ijĭƇ Ĩƈ ËŽ ÜƇ °··Ä ĪƆ ijĩƇ ĥƆ đŽ ÜƆ ħŽ ÝƇ ĭĠƇ ĪÌƈ ħŽ ġƇ Ĥƪ óƄ ĻŽ ìƆ ħŽ ġƇ Ĥƈ ðƆ

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Ей, иман келтіргендер! Сендерді ауыр азаптан т а- ратын сауданы к рсетейін бе? Алла пен Расулына сеніп, мал- дары мен, жандары мен Алла жолында к ресі дер. Егер біл- се дер, осы сендер шін лжде айырлы арты » (Саф с ресі, 10-11) Бір к ні сахабалар Алла Расулынан r: «Уа, Расулалла ! Е жа сы адам кім?» – деп с райды. Алла Расулы r: «Жанымен, малымен Алла жолында е бек еткен м мин» деді. (Б хари, Жи ад, 2; М слим Имарат, 122) Алла Та ала зіні жолында жанымен, малымен е бек- тенген лдарын с йетіндігін айтып, сол лдары да оны зін с йетіндігіне ку лік етеді. Аятта былай делінеді: īƆ ĺóƈ Ęƈ ÓġƆ ĤŽ Ò ĵĥƆ ĐƆ Øƅ õƪ Đƈ ÈƆ īƆ Ļĭƈ Ĩƈ ËŽ ĩƇ ĤŽ Ò ĵĥƆ ĐƆ Ùƅ Ĥƪ ðƈ ÈƆ įƇ ĬƆ ij×ƫ éƈ ĺƇ IJƆ ħŽ ıƇ ×ƫ éƈ ĺƇ ħƅ Ðƈ Ŵ ÙƆ ĨƆ ijŽ ĤƆ ĪƆ ijĘƇ ÓíƆ ĺƆ źƆ IJƆ ųƈ ž Ò ģƈ Ļ×ƈ øƆ ĹĘƈ ĪƆ IJïƇ İƈ ÓåƆ ĺƇ ħƄ Ļĥƈ ĐƆ ďƄ øƈ ÒIJƆ ųƇ ž ÒIJƆ ÅƇ ÓýƆ ĺƆ īĨƆ įƈ ĻÜƈ ËŽ ĺƇ ųƈ ž Ò ģƇ ąŽ ĘƆ ğƆ Ĥƈ ðƆ «...Алла (оларды орнына) зі с йетін, олар да Оны/ Алла ты с йетін, м миндерге аса ибалы, к пірлерге сал- ма ты да атал бір ауымды келетіні сонша, олар Алла жолында жи ад/к рес ж ргізеді, жаз ырушыларды айып- тауынан да тайсалмайды. Міне, б л – Алла ты мол рахметі мен инаяты, оны ала ан адамына береді. Алла – аса ке , толы білгір » (М ид с ресі, 54). 454

ЖАН мен МАЛ Ислами е бектер бітіп, о амны н псіге т уелді бол ан кезінде Алла Та ала оларды жойып, орнына келетін о ам сондай адамдардан ралады: -Алла оларды с йеді, д ние мен ахірет жа сылы ын ма сат етеді, олар да Алла ты с йеді, мойнынс ну а тыры- сады, мірлеріне арсы келуден са танады. -М миндерге кішіпейіл, адал, сыпайы, мейірімді рі с й- кімді, к пірлерге айбынды, к шті, кешірімсіз рі атал. -Алла жолында к реседі, жандарымен, малдарымен е - бектенуге тырысады. Б л жолда айыпта андарды та ан айыптарынан оры пайды, я ни рі к реседі, рі діндері- не адал. лдарды ризалышы ын емес, Ха Та аланы ри- зашылы ын к здейді. Сондай-а ІІ С лтан Баязит хан Алла ты ризашылы- ы мен с йіспеншілігіне ол жеткізу шін жанымен, малымен к ресіп, тіпті Алла дінін тарату шін шы ан жоры тарын- да стіне ж ан ша ды а ып, жинап, осы ша нан т б рік ретінде бір кірпіш йдыр ан. Біра аяттар мен хадис ш рифтерде айтыл ан мал мен жан ар ылы к рес дегені тек ылышпен со ысу емес. ы- лыш – з лымды ты жою, ділдікті орнату сия ты ажетті жа дайларда олданылатын темір б лшегі. На ыз же іс – к ілдерді табу. Сондай-а жи ад аяттары к п т скен Мекке д уіріне м миндерді уаттары со ысу а жо еді. Наданды д уірі адамдарыны ланкестігіне арсы я ни адамзатты ділдік пен шынды ты орнату рі дінді уа ыздау тек бір м минні 455

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ж регінде болды. Алла Та ала олар а ран К рім ар ылы лкен жи ад жасауды б йырып былай деді: Òƃ óĻ×ƈ ĠƆ Òƃ îÓıƆ äƈ įƈ Öƈ ħİƇ ïŽ İƈ ÓäƆ IJƆ īƆ ĺóƈ Ęƈ ÓġƆ ĤŽ Ò ďƈ ĉƈ ÜƇ ŻƆ ĘƆ «К пірлерге еш ашан мойынс нба! Ж не б л ( ранмен) олар а арсы лкен к ресті ж зеге асыр!» (Ф р ан с ресі, 52) Тарихта ы идаят же істеріне араса осыны аны т р- де к ре аламыз. І М рат ханны Косовоны, Фатих С лтан Мехмет ханы Боснияны ал аннан кейін осы лкелерге руханият а бай, таза Анатолия хал ы орналастырылады, Косоволы тар мен Башнактар оларды жан-д ниесіні к р- кіне танданып, м сылман бол ан. Чанаккала со ысы кезінде М сылман т рік скерлері- ні т т ынына т сіп, к рген мейірім мен м рхамат, парасат- тылы пен иман асиеттері шін лтіруге келген м миндерді жан-д ниелерінде рухтары тіріліп, м сылман бол ан Джосеф Миллер ж не бас а да аншама адамдар к іл же істеріні тарихи мысалдарыны лгілері. Же іп ал ан жерлерді ха- лы тарын бейбітшілікке б леп, асірет шеккен рухтарына мір сыйла ан бабаларымыз ан т гу шін емес, ж ректерін т арушы шін со ыс ан. ран К рімде адамдарды идаят а ауыштыру ма са- тымен «Алла жолында к ресуге» атысты к птеген с здер орын алады. Біра б ларды белгілі бір б лімінде «суы со ыс» деген ма ынаны білдіретін « итал» с зі олданылады. Ол да ажеттіліктен. Исламды ор ау немесе дінді тарату, я - ни Алла ты с зін ас а тату ма саты шін бол ан со ыс со- ыс болмайды. Тек жерлерін ке ейту шін жасал ан со ыстар 456

ЖАН мен МАЛ адамзатты абыройына да т сіретін з лымды . Алайда ис- ламда со ыс міндетті т рде ділдікті орнату, идаят а д некер болу мен з лымды ты жою сия ты абыройлы а и аттар а с йенеді. йткені ран тілімен: ÓĩƆ Ĭƪ ÉƆ ġƆ ĘƆ Ăƈ òŽ ŶƆ Ò ĹĘƈ îƅ ÓùƆ ĘƆ IJŽ ÈƆ ÷ƅ ęŽ ĬƆ óƈ ĻŽ ĕƆ Öƈ Óƃ ùęŽ ĬƆ
ģƆ ÝƆ ĜƆ īĨƆ Óƃ đĻĩƈ äƆ öƆ Óĭƪ ĤÒ
ÓĻƆ èŽ ÈƆ ÓĩƆ Ĭƪ ÉƆ ġƆ ĘƆ ÓİƆ ÓĻƆ èŽ ÈƆ īŽ ĨƆ IJƆ Óƃ đĻĩƈ äƆ öƆ Óĭƪ ĤÒ ģƆ ÝƆ ĜƆ «Кімде-кім бір жанды/адамды бас а бір жан а бола (соны лтірді деп) немесе жер ж зінде б за ылы ылма ан біре- уді (за сыз) лтірсе, ол б кіл адамзатты лтіргенмен те . Ал, кімде-кім оны (адамды за ды жолдармен лімнен) т арса, ол б кіл адамзатты тірілткенмен те » (М ид с ресі, 32). Міне, осы лшемдер ше берінде ж не Ислами ма саттар шін м миндерді мал-жандарымен жасайтын рт рлі жан- иярлы ы Ха Та аланы алдында ж ннатты сатып алу си- я ты Алла ты лкен сыйына себеп болатын рекет. Екіншіден, мал-жанды Ха Та аланы жолында олда- ну, к ркем ахла ты бой а сі іру ж не ізгі амалдар жасау ар ылы рухымызды жаманшылы тардан арылту, оларды Алла пен Расулы б йыр ан ба ытта олдану ар ылы ж - зеге асады. Бір м мин па ыр, орташа жа дайлы немесе бай, мірді андай сатысында болса да Алла Расулыны не- гелі мірінен лгі алуы керек. йткені Алла Расулы r бар- шылы та да, жо шылы та да жомартты ты шы ында бол- ан. Ол сахабаларын бай-кедей деп б лмей жомартты пен ізгілікке ж мсау а ша ыр ан. 457

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Расул лла r сахабаларына діни ма сат шін к мекте- суді сынса, йелдер, тіпті кішкене ыз балаларды здері сыр аларын, білезіктерін, монша тарын барлы шекейлерін уана- уана беріп, шын к ілден жомарт істер жаса ан. Сахабаларды ізгілік жасай алмайтындай м мкіншілігі болма андарды зі айыр-сада аны сауабына ие болу шін таудан отын келіп, ды тан су тартып сада а жасайтын, ыс асы, айырымдылы а штарлы пен олынан келге- нін істейтін. Осы айырымдылы штарлы ымен мір с ргендерді бірі бу Акил л- нсари t бол ан. Ол екі уыс рма шін т ні бойы су ар алап, табысыны жартысын отбасыны ажеттілігі шін, екінші жартысын Алла ты ризашылы ына ол жеткізу шін Расул лла а r алып келген (Табари, Х, 251). Сонды тан сада аны м лшері ркімні шамасы зі шін салыстыру лшемі болумен атар, оны Ха Та аланы алдында ы нын аны тайтын, айырда ы жан иярлы ты д режесі мен ж ректегі жомартты ты лшемі. Малы мен жанын Ха Та аланы жолында олдануды е тамаша лгісін сахабалар к рсеткен. Олар ділдікті , ізгі- лік пен м гілік тылу ша ыруыны м мкіншіліктері жет- кенінше жандары мен малдарын сол жолда жомартты пен ж мса ан. Хазіреті Омарды t мына бір лгісі осыны сансыз лгілеріні бірі. зіне Хайбар олжасынан нды жер телімі т скен Хазіреті Омар Расул лла а r келіп: «Уа, Расулалла ! Хайбарда бір жерге олым жетті, б гінге дейін ондай нды жерге ие болма ан едім. Онымен не істеге- нім ж н?» – деді. 458

ЖАН мен МАЛ С йікті Пай амбарымыз r былай деді: « аласа , оны (Алла шін) пайдалан ж не оны (табы- сын) ор а бер!» Сонда Хазіреті Омар t жерін мынадай шарттармен ор- а берді: оны зі сатылмайды, сый а берілмейді ж не о ан м рагерлік болмайды. Ол па ырлар, жа ын туыс андар, л азат ету, Алла жолында ж мсау ж не жолда ал ан адамдар- а арналады» (Б хари, Шурут, 19; М слим, Уасият, 15). Б гінгі к нде біз де сахабаларды иман с йіспеншігі- мен, штарлы ымен з халімізді салыстырып, жданымыз- ды жауап а тартуымыз шарт. Сахабалар д ние мірін ахі- реттегі ба ытты шін ор ету шін па ырлы тан оры пай айыр жарысына т скен. Біз де ахіретімізді ойлап, оларды осы лы асиетінен н сіп алу а тырысуымыз ажет. Хадис ш рифте былай делінеді: «Кімде-кім ахіретті ойлайтын болса, Алла байлы ты онын ж регіне орнатады, істерін бытыра ылы тан са - тайды ж не д ние о ан бас иіп, зі келеді. Кімде-кім д ниені ойлайтын болса, Алла кедейлікті оны к з алдына ояды, оны п шайман етеді ж не д ниеден о ан тек белгіленгендей ана келеді» (Термези, 30/2465). Сонды тан м минге жарасатын Алла ризашылы ы шін мал-м лікпен ж не т нмен жан иярлы жасау ар ылы жо- мартты ты жданда ы рахатын, сара ды ты ф ни рі н псілік у су с сынан арты к руі. Хазіреті М ул н ддис сирру жомартты сипаты мен сара ды асіретін тамаша бейнелейді: 459

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Жомартты – ж ннат рахатыны б та ы. Осы б - та тан айырылып ал андар а нендей кініш. Егін еккен ал- дымен амбаны босатады, кейін німі мол болады. Ал д нін амбада са та ан адам кейін оны тыш андар а жем ылады». М лік Алла а тиесілі екенін мытпау керек. л тек белгілі бір уа ыт шін оны олданушы немесе к зетшісі іс- петті. йтпесе малы зін м гілік етеді деп ойлап, жер бетін- де т ра ты алатындай, апылды пен мір с ріп, шы ын ыл- ан жан мен мал иесіні ж зіне да болып, рухын уландыру- дан бас а неге жарар? «Алла ты з молшылы ынан берген д улетін (ха жол- да сарып ылмай) сара ды еткендер сте сара ды ты здеріне жа сылы келеді деп есептемесін. айта б л олар а зиянды. Оларды сара ды еткен н рселері иямет к ні мойындарына ажыр ы етіліп кигізіледі. К к пен жерді м рагерлігі Алла - тікі. Алла не істесе дер (барлы ынан) толы хабардар» ( л Имран, 180) Алла ты берген ны меттерін шы ында андар шін Алла Та ала ескерту ретінде аятында былай деп б йрады: «(Расулым!) Олады малдары мен балалары сені ызы - тырмасын. йткені Алла осылар ар ылы д ниеде оларды азаптарын к бейтуге ж не к пір бола т ра жандарыны и- налып шы анын алайды» (Т убе с ресі, 85) К іліне рухани лемні н рлы с улелерін т сірмеген д ниені оры тек шайтандарды б лісетін лесі. Тек миян мен биржа а шы ындал ан мірді екі лпытасты арасын- да бір ор ынышты белгісі болатынды ын т сіну иын емес. 460

ЖАН мен МАЛ иямет к ні бай лды Алла Та аланы алдына келеді: Алла одан: «Сені ма ан лшылы етуі е кедергі бол ан не?» – деп с райды. лгі бай: «Уа, Раббым! Мен малымны к птігінен олым тимеді» – дейді. Алла Та ала С лейменді u мысал а келтіріп: «Сен С леймен лымнан да бай ма еді ? Оны неге сон- шалы ты м лкі айналдырмады?» дейді ( ара ыз, Б рс уи, Рухул- баян, ІV, 258; Б йхаки, Ш аб л-Иман, V, 202-203). Алла Та ала мал мен д ние с йіспеншілігіне к іл бе- руді аянышты а ырын аятта былай жеткізеді: «(Ол) малын оны м гілік етеді деп ойлайды. ( айдан ке- ліп, айда кететіндігін ойламайды. Бар ісі оны санап, со ан се- нім арту) Жо ! Ант етеміз, ол х тама а тасталады. Х таманы не екенін білесі бе? (Ол) – Алла ты оты. Жан ан сайын рмелеп ж рекке дейін жетеді» ( м з с ресі, 3-7). Д ниені санаулы к ндерін санасыз т рде мал жинау- а штарлы ымен ткізуді абір сапарына шы ан кезде уыстарынан топыра тан бас а еште е таба алмайтындары кінішті. мір – бесік пен табыт арасында ы тар д лізден тетін сапар. Д ние мен ахіретті ба ыттылы ы бесік пен табыт арасында сы ылыс ан адам т сінігіні лім ж мба ын шешуден басталады. Осы тылсымды шешкен парасатты рі к ілі бай м миндер байлы тарын абірлеріні ішіне кіргіз- бейді, соны ар асында мір жолы стіндегі ахла и асиет- 461

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ тер ізгі амалдар мен мытылмас демі естеліктер алдырады, артынан жа сылы тарымен еске алынады. Н псіні марлы тарын жойып, мал а деген с йіс- пеншілікті ж рекке орны тырмауды ма ызын Хазіреті М ул н мына мысалдарымен тамаша жеткізеді: «Су кемені ішіне кірсе кемені батырады. Кемені ас- тында ы су кемеге тіреу болады, оны ала ан жеріне жеткі- зеді». «Таза к іл к зі мен таза а ыл аласа ыз аныш перде- сін жырт». Мал мен жанны білім ж не к ркем ахла пен атар ол- даныл ан елде ж ннат к ріністері орын алады. Хазіреті Пай амбар r сахабаларынан с райтын: «Б гін бір жетімні басынан сипады дар ма?» «Бір нау асты к ілін с рады дар ма?» «Бір жаназаны шы арып салды дар ма?..» Сонды тан м мин ретінде біз де айналамызда ылар а зімізді жауапты сезініп, о амды лшылы тарды жібер- меуге тырысуымыз керек. Мал мен жанды ажетінше олдануды білетіндер к н сия ты. Ізгілікпен рбір ара ы уыс а жары береді, м - таж, аріп ж не шарша ан к ілдерге парасаттылы пен жо- мартты ты с улесін шашады. К нні жары бермеу немесе жылытпауы алайша м мкін емес болса, жо ары рухтар шін 462

ЖАН мен МАЛ адамдар а жанашырлы танытпау, ай ы мен асіретке бей- тарап алу м мкін емес. Ж ректерінде иманы, кеуделерінде раны, жданында к ркем ылы ты орналастырып м гілік ба ытты к кте- мінде мір с ретін м миндерге с йінші. Халал жолмен та- уып, байлы ын Алла жолында ж мсайды. Ізгілермен бір- ге болып, оларды халінен ф йз алады, хикметтерінен н сіп алады. здерін адамдарды идаяты шін Ха Та аланы жолына арна андарды, намысты кедейлерді с йеді, оларды иыншылы та алдырмай Ха Та аланы ризашылы ы шін ажеттіліктерін амтамасыз етеді. Н псілерін тазарту а ты- рыс анды тан, мінезін жаман ылы тардан тазарт ан кез- де к ілдеріне ил и шатты пен ф йздерге толтырады. «...Байлы ты арты ын (бері дер)!..» (Ба ара с ресі, 219) де- ген Алла ты мірі бойынша м мкіншіліктерін Ха Та ала- ны жолына арнайды. Аманат а иянат жасамайды, бер- ген с здерінде т рады. Алла ты рахымшылы ы мен ам- орлы ы, ризашылы ы жолында е бектенген м миндер. Ізгі- ліктер та уалар а тиесілі. Алла Та ала бізді де ізгілікті кілті, жаманшылы ты лпы бол ан сол ба ытты лдарды атарына оссын. мірді ыс а к ндерін ахіретті шексіз мірі шін олданып, м гілік лкесіне абыроймен баруды барлы ымыз а н сіп ет- сін!.. мин!.. ZX 463



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ŖĿœıĽĵıœŌŕıľıŃŌŕıĺŌŁŌļœıľĵıŁ ėĶŃţĽĵĶŁĽĶľŀıŕŌŁļıŁ ©Ԕɢɵɧɲɵɥɵԕɬɚɪɵɦɦɟɧ ɠɚɥԑɵɡɞɵԑɵɦɞɵɛԧɥɿɫɟɫɿԙɛɟ\"ª Ɇԛɦɢɧɠɚɧɦԝԕɬɚɠԑɚɪɿɩɤɟɞɟɣ ɠԥɧɟɠɟɬɿɦɞɟɪɞɿɿɡɞɟɩɬɚɛɭɵɪɭɯɚɧɢ ɠԥɧɟɦɚɬɟɪɢɚɥɞɵԕɬԝɪԑɵɞɚɨɥɚɪɞɵԙ ɫɵɧɵԕɤԧԙɿɥɞɟɪɿɧɠɚɞɵɪɚɬɭɵɹԑɧɢ ɨɥɚɪԑɚɂɫɥɚɦɧɵԙɠɵɥɵɠԛɡɿɧɤԧɪɫɟɬɭɿ ԕɚɠɟɬɀɟɬɿɦɦɟɧɦԝԕɬɚɠɞɵɿɡɞɟɩ ɬɚɭɵɩɨɥɚɪɞɵԙɛɚɫɵɧɚɧɫɢɩɚԑɚɧ ɏɚɡɿɪɟɬɿɉɚɣԑɚɦɛɚɪɞɵrɨɣɥɚɫɵɧ ԦɣɬɤɟɧɿԤɥɟɦɞɟɪɝɟɋԝɥɬɚɧɛɨɥԑɚɧ ɉɚɣԑɚɦɛɚɪɵɦɵɡɞɚɠɟɬɿɦɛɨɥԑɚɧ ɋɚԑɞɢɒɢɪɚɡɢɛɵɥɚɣɞɟɣɞɿ ©ɏɚԕɞɨɫɬɚɪɵɟɲɤɿɦɤɿɪɦɟɣɬɿɧ ɞԛɤɟɧɞɟɪɞɟɫɚɭɞɚɫɚɬɬɵԕɠɚɫɚɣɞɵª $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Ԕɨԑɚɦɞɚԑɵԕɚɧɚɬɵԕɚɣɵɪɵɥԑɚɧɞɚɪ ɀɟɬɿɦɞɟɪɦɟɧɩɚԕɵɪɥɚɪ Осы лемде к ндізі ара ы бол андарды іздеп тап! Сен лгеннен кейін осы жа - сылы ы са ан шыра болады. Алла Та ала адамды лемні е абыройлы жаратылысы ылып жарат ан, барлы н рсесін о ан аманат еткен. зіне берілген осы асиетпен мір с рген адамны Жаратушысына шынайы лды санасы мен ихсан сезімінде болуы шарт. Исламны рух т р ысынан зегі сенімде, т ухид амал- да болса деп, ба ыт пен м рхамат. М рхамат – иманны ал аш ы жемісі. Одан аула ал ан к іл те лкен асіретті иіріміне т скені. Барлы жа сылы ты басы болып табы- латын бисмилла пен ран К рімні ал аш ы с ресі Фа- тиха Алла ты рахымы мен м рхаматын білдіретін «Рах- ман» ж не «Рахим» есімдерінен басталады. Пай амбарлар мен улилерді мірлері де м рхамат дастанына толы. йт-кені иманны л ззаты мен д міні к рінісі е к п м р- хаматтан к рініс табады. М рхамат – зі дегі барды сенен де ма р м адам а беруі . Сонымен атар м рхамат – д ниедегі жданны тынышты ы мен ж нн т с йіншісі, ахіретте – 467

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ м гілік ба ыттылы ты жемісі. Бір адам М аз бин Ж б лге t келіп: «Ма ан насихат айт!» дегенде Муаз t: «М рхаматты (мейірімді) бол, мен де сені ж нн т а кіруі е кепіл болайын» деген болатын. азіргі кезде м минге иманны шабытын сыйлайтын, н псіні шабуылынан т арып, рухын кемелдендіріп, ас- а тататын ерекшелік – тек м рхамат. М рхаматты жемісі – жомартты , кішіпейілділік, ызмет, кешірім, ыз аныштан тылу сия ты жа сы асиеттер. М рхаматты де гейін е тамаша т рде ызметтегі жан иярлы пен с йіспеншілік к р- сетеді. М минні м рхамат, мейірім, сезімталды пен сер- гектікке ие болуыны е ыс а жолы – мал мен жан ар ылы жасал ан жан иярлы тан ту. Ж регіні ара ылы ы тура- лы ша ымдан ан бір сахаба а Пай амбарымыз r: «Егер ж регі ні ж мса бол анын аласа , кедейді тама тандыр, жетімні басынан сипа!» деген (Ахмет, ІІ, 263, 387). Ш йх Са ди мынадай насихат айтады: « ызметтегі ерекшелік – зі ді к шті, уатты сана ан кезі де ш кіршілік ретінде лсіздерді ауыртпашылы ын ар- алау». р а шылы тан жарыл ан топыра ты берекелі жа - быр а штарлы ы сия ты о амымызда ы ызмет пен ам- орлы а е к п м таж бол ан адамдарды басында анаты айырыл ан жетімдер мен па ырлар т рады. Олар бізге Алла ты аманаты. Алла Та ала к птеген аяттарда, Хазіреті 468

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР Пай амбар да r к птеген хадис ш рифтерінде м таждар- а ызмет етуге ша ырып, жетімдер мен па ырлар а ам ор- лы к рсету шарт екендігін айт ан. Аяттарда былай делінеді: Õƈ Ļžƈ ĉƪ ĤÓÖƈ ßƆ Ļ×ƈ íƆ ĤŽ Ò ÒŽ ijĤƇ ïƪ ×Ɔ ÝƆ ÜƆ źƆ IJƆ
ħŽ ıƇ ĤƆ ÒijƆ ĨŽ ÈƆ ĵĨƆ ÓÝƆ ĻƆ ĤŽ Ò
ÒŽ ijÜƇ ÆIJƆ
ħŽ ġƇ Ĥƈ ÒijƆ ĨŽ ÈƆ ĵĤƆ Ìƈ ħŽ ıƇ ĤƆ ÒijƆ ĨŽ ÈƆ ÒŽ ijĥƇ ĠƇ ÉŽ ÜƆ źƆ IJƆ «Жетімдерді мал-м лкін здеріне бері дер ж не жама- нын (олар а беріп) жа сысына айырбастама дар. Оларды мал-м лкін з мал-м ліктері е осып жеп алма дар....» (Ниса с ресі, 2). «Ж не де сеннен жетімдер туралы с райды: «Оларды (т рбиелеп, мал – м лкін ор ап) т зелткен ( лде айда) жа сы. Олармен араласып мір с ретін болса дар, олар сендерді бауырлары (екендігін мытпа дар). Алла (жетімдерді) т - зеуші мен (оларды м лкі мен ахуалын) б зушыны жа сы бі- леді. Егер, Алла ала анда, здері ді с зсіз мехнат а салып ояр еді» деп айт. Расында Алла те стем, аса хикмет иесі» (Ба ара с ресі, 220). «(Ей, Расулым!) Олар сенен не н рсені н па а етіп, сарып ылатынын с райды. (Олар а былай деп) айт: «М ліктері нен сарып ылатын (жа сылы ) айыр (алдымен) ата-аналарды , жа ын туыстарды , жетімдерді , жо -жітіктерді , жолда ал- ан (м с пірді ха ы, осылар а бері дер). андай да бір жа - сылы істесе дер Алла оны рине толы білуші» (Ба ара с ресі, 215). 469

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Жетімдерді йлену (ша ына) жеткенше ( арайласып) сынап бай а дар...» (Ниса с ресі, 6). «Мирас б лінген кезде (м рагер емес) туыстар, (еш туысты ы жо ) жетімдер мен міскіндер басы- асында болса, оларды да сол мирастан (бір н рсе беріп) ризы тандыры дар ж не олар а (к ілдерін аулап) сыпайы с йле дер» (Ниса с ресі, 8). «...Жетімдерге ділдікпен ам орлы жасаулары ту- ралы сендерге (осы) Кітапта о ылып т р ан (аяттарда ы кімдер Алла ты п туасы болып табылады). Сендер ан- дай бір жа сылы істесе дер де, Алла оны с зсіз біліп т рады» (Ниса с ресі, 127). Ибн Аббас t баяндайды: Алла Та аланы «А пен араны айыр анша, жетімні малына тек жа сы жа ынан жа ында дар...» ( н’ам с ресі, 152) ж не «Жетімдерді малын ха сыз жегендер негізін- де арындарын толтырып от жейді. Олар ерте жалында ан от а кіреді» (Ниса с ресі, 10) аяттары т скен кезде асында же- тім бар сахабалар дереу барып оларды ішіп-жейтіндерін здерінікінен б лді. Жетімге тиесілі азы -т ліктен бірде е артылса да, о ан тиіспей, жетім жегенше немесе иістеніп б зыл анша са тайтын...» ( бу Д уіт, У сая, 7/2871; Н сай, У сая, 11). Ибн Аббас t та ы былай риуаят еткен: « ли t бір к ні т нде бір уыс арпа а бола біреді р- ма ба ын суарды. Та ат ан со сол бір уыс арпасын алып, йіне келді. келген арпаны штен бірін гітіп, «хазира» деп аталатын тама зірледі. Тама піскен кезде бір па ыр ке- ліп, тама с рады. Олар сол алпында піскен тама ты лгі 470

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР па ыр а берді. Сосын та ы да штен бірін гітіп, тама істе- ді. Тама піскен кезде бір жетім келіп, жейтін бірде е с рады. Б л тама ты да лгі жетімге беріп, ал ан штен бірін гітіп, одан айта тама пісірді. Тама піскен кезде бір м шрік т т- ын келіп, бірде е с рады. Со ы тама тарын да со ан бе- ріп, сол к ні аш жатты. Бас а бір риуаят бойынша, ш рет пі- сірген та ы астарын па ыр а, жетім мен т т ын а беріп, су- мен ауыздарын ашты. Міне, осы ан байланысты мына аяттар т сті: Óƃ ĭĻġƈ ùŽ Ĩƈ įƈ מƈ èƇ ĵĥƆ ĐƆ
ĦƆ ÓđƆ ĉƪ ĤÒ ĪƆ ijĩƇ đƈ ĉŽ ĺƇ IJƆ ųƈ ƪ Ò įƈ äŽ ijƆ Ĥƈ ħŽ ġƇ ĩƇ đƈ ĉŽ ĬƇ ÓĩƆ Ĭƪ Ìƈ °¾Ä Òƃ óĻøƈ ÈƆ IJƆ Óƃ ĩĻÝƈ ĺƆ IJƆ °¿Ä Òƃ òijġƇ üƇ źƆ IJƆ ÅÒõƆ äƆ ħŽ ġƇ ĭĨƈ ïƇ ĺóƈ ĬƇ źƆ °·¶Ä Òƃ óĺóƈ ĉƆ ĩŽ ĜƆ Óƃ øij×Ƈ ĐƆ Óƃ ĨijŽ ĺƆ ÓĭƆ Öžƈ òƪ īĨƈ ĖƇ ÓíƆ ĬƆ ÓĬƪ Ìƈ °··Ä Òƃ òIJóƇ øƇ IJƆ
Øƃ óƆ ąŽ ĬƆ ħŽ İƇ Óĝƪ ĤƆ IJƆ
Ħƈ ijŽ ĻƆ ĤŽ Ò
ğƆ Ĥƈ ðƆ óƪ üƆ ųƇ ƪ Ò ħƇ İƇ ÓĜƆ ijƆ ĘƆ « здері де м таж бола т ра тама тарын тек Алла ты ризашыл ына ол жеткізу шін па ыр мен жетімге, т т ын а беріп: «Біз сізге б ны тек Алла ризашылы ы шін береміз. Сіздерден еш андай а ы немесе рахмет к тпейміз. Біз атал рі б лекетті к нде Раббымыздан (Оны азабына шыраудан) ор амыз» (дейді). Алла та оларды сол к нні б лекетінен са тап, ж здеріне н р, к ілдеріне уаныш сыйлайды» ( л- Инсан, 8-11) (Уахиди, 470 б; Замахшари, VІ, 191-192; Рази, ХХХ, 244). 471

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Осы аяттарда Алла Та ала па ыр, жетім, т т ын а жа- сал ан жа сылы пен жомартты а ысын, ж ннатта беретін сыйларын с йіншілейді. Аяттарда суреттелген к іл мен шынайы айырда ы кей- бір м селелерді былай жеткізуге болады: М мин зі м таж болса да бауырын зінен арты к руі керек. о амда ы анаты айырыл андарды ай ысын к - ілімен сезінуі керек. Оларды танып, ай ысын б лісу, а- жеттіліктерін амтамасыз ету негізгі жаратылысына айна- луы тиіс. йткені Алла Та ала: ħŽ İƇ ÓĩƆ Ļùƈ Öƈ ħıƇ ĘƇ óƈ đŽ ÜƆ «...Сен оларды келбеттерінен танисы ...» (Ба ара, 273) деп б йыр ан. о амны ішіндегі асірет шегушілерді, жа дай- ларын айт ызбастан тани білу – бізді рухани сезімтал- ды ымыз бен тере дігімізді белгісі. Са ди Ширази Алла достарыны па ырлар мен жетім- дермен бірге бол анын ж не бізді оларды алай іздеп ыз- мет жасауымыз ажеттігін мынадай те еумен т сіндіреді: «Ха достары ешкім бармайтын д кендерде сауда-сат- ты жасайды...» Екіншіден, сада аларды ф ни де д ниелік пайда шін емес, тек Алла ризашылы ы шін беру керек. М таж адам а берген кезде оны міндетсімеу, арыздар етпеу керек. Хадис ш рифтерде былай делінеді: 472

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР «Па ырларды ор ап, ада ала дар. Аралары да ы лсіздерді ар асында Алла тан ж рдем к ріп рызы жегендері нен к м ндары болмасын» ( бу Д уіт, Жи ад, 70/2594; Ахмет, V, 198). «Алла б л мметке араларында ы лсіздерді д асы, лшылы ы мен ы ыласы шін ж рдем етеді» (Н с и, Жи ад, 43) Хазіреті бул-Л йс Самар анди де: «Берген адам ал ан адам а рахметін білдіру шін бе- руі керек» дейді. йткені берген адам осыны ар асында Раббысыны ризашылы ына ол жеткізіп, зіне келетін б - лекеттерді, аурулар мен иыншылы тарды осы сада алар- мен, з лымды а шыра андарды ізгі д аларымен жою а тырысады. М ул н ддис сирру да пар ырлар мен лсіздерге жасал ан айыр мен к мектерден негізінде, берген адамны к бірек пайдаланатынды ын былай баяндайды: «С лулар таза рі м лдір айна іздейтініндей жомарт- ты та па ырлар мен лдіздерді іздейді. С луларды ж зі ай- нада с лу к рінеді, берген айырды демілігі па ырлар мен аріптерден к рінеді». Алдында айт анымыздай аяттардан т сінетін ма ызды бір м селе – « айырды » бізді ияметті ор ынышынан са тайтын амалдарды е ма ыздыларыны бірі бол аны. Сонымен бірге ы ыласпен жасал ан айыр Ха Та аланы алдында абыл болып, иямет к ні иесіні ма дайын жары ылады. 473

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ На ты то тала кететін та ы бір ж йт – Алла Та ала м миндерді осындай ізгі амалдар істеуін алауы. зі де м таж бола т ра тама ын жетім мен м таждар а берген Хазіреті Д уіт Таиды мына рекеті андай ибратты: О ан ызмет еткен ш кірті бір к ні: «Азда ан ет пісірдім, жемейсіз бе?» – деп еді, стазы ндемеген со етті алып келді. Біра Д уіт Таи ддис сирру алдына ойыл ан етке арап: «П лен жетімдерден андай хабар бар, балам?» деп с - рады. Ш кірт жа дайларыны онша еместігін айтпа болып ішін тартып: «Білгені іздей, та сыр!» деді. Ол Ха досы: «Олай болса мына етті солар а апарып бер!» – деді. зір- леген та амын стазыны жегенін ала ан адал ш кірт: « стаз, сіз де к п уа ыттан бері ет жемеді із!...» – деп табандылы танытпа болды. Біра Хазіреті Д уіт Таи ол с зді абылдамай: «Балам! Б л етті мен жесем, аз уа ыттан кейін сырт а шы ады, ал сол жетімдер жесе, м гілік алу шін Алла ты алдына к теріледі!..» – деді. Z 474

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР Міне, зін о ам а жауапты сезінген, жетімдерді иын- шылы тарын б ліскен ж не ай ы шеккендерді асынан табыл ан п к рух!.. азір рахат пен молшылы та мір с р- гендер бір шетте жал ыз ал ан адамдарды ауыртпалы ын аншалы ты сезіне алады?.. Алла Та ала м таж адам а жасал ан ж рдемді зіне жасал ан деп абылдап, м ны зіне жа ынды ын к рсете- тіндігіні белгісі екендігін білдіреді. Аятта былай делінеді. ĪƆ ij×ƫ éƈ ÜƇ Óĩƪ Ĩƈ ÒŽ ijĝƇ ęƈ ĭÜƇ ĵÝƪ èƆ óƪ ×ƈ ĤŽ Ò
ÒŽ ijĤƇ ÓĭƆ ÜƆ īĤƆ «С йікті н рселерден (Алла жолында) бермейінше еш ашан «биррге» (я ни жа сылы ты кемеліне) жете ал- майсы дар!..» ( л Имран, 92) Пай амбарымыз r: «Алла лыны жа сылы ын аласа, оны адамдарды ажеттіліктерін амтамасыз ету жолына салады» – деген. (С юти, ІІ, 3924). бу райрадан t келген риуаятта Алла Расулы r былай деп б йырады: «Жесір йелдер мен кедейлерді ісіне ж рдем еткен адам Алла жолында жи ад еткенмен те ». Б л хадисті ьу райрадан жеткізген рауи былай дейді: 475

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Тіпті Хазіреті Пай амбарды r: «Ол адам бейне бір то талмастан т ні бойы намаз о ы- ан, еш збей к ндіз ораза ста ан адам сия ты» деп айт аны есімде деген. (Б хари, Нафакат, 1; деп, 25, 26; М слим, З д, 41; Н с и, Зе- кет, 78; Ибн М ж , Тижарат, 1). Алла Та ала м таждар а бейтарап ал ан лдарын да атал ескертіп, былай дейді: °·½Ä ħƆ ĻÝƈ ĻƆ ĤŽ Ò ĪƆ ijĨƇ óƈ ġŽ ÜƇ źƪ
ģÖƆ Żƪ ĠƆ °·¾Ä īƈ Ļġƈ ùŽ ĩƈ ĤŽ Ò Ħƈ ÓđƆ ĈƆ ĵĥƆ ĐƆ ĪƆ ijĄƫ ÓéƆ ÜƆ źƆ IJƆ «Жо ! Шынды ында сендер жетімдерге бермейсі дер (о ан к іл б лмейсі дер!) М таждарды тойдыру а бір-бірі ді ша ырмайсы дар» (Ф жр с ресі, 17-18). азіргі заман материалды иыншылы тарды шегі- не жеткен кезе бол анды тан, ж й кездердегі міндет болып саналатын зекетпен шектелмей, б дан да арты ын беруіміз керек. Бізге мір етілген ыры тан бір зекет пен д нді да- ылдарды шыры айырда ы е т менгі де гейді білдіреді. лды рухани д режесі мен Алла Та ала а деген махабба- ты мен жа ынды ыны д режесіне арай осы м лшерді артуы шарт. йткені аятта былай делінеді: ijƆ ęŽ đƆ ĤŽ Ò ģƈ ĜƇ ĪƆ ijĝƇ ęƈ ĭĺƇ ÒðƆ ÓĨƆ ğƆ ĬƆ ijĤƇ ÉƆ ùŽ ĺƆ IJƆ 476

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР «...(Расулым!) Сенен (ізгілік жолында) нені беру керекті- гін с райды. Айт: ажеттіліктен арты ын (бері дер)!..» (Ба ара с ресі, 219). Демек, Раббымыз бізді жомарт, ам ор ж не то к - ілді бол анымызды алайды. Алла Расулы r: «Жомартты кемшілігін к рме дер, йткені ол с рінсе, Алла Та ала оны олынан стайды» – деген (Х йс ми, 282). М ул н ддис сирру да к ілі то адамдарды ар- ты шылы ын былай жеткізеді: «Па ырлар – Алла ты мейірімі мен жомартты ыны айнасы. Ха пен бірге бол андар мен Алла ты алауында з болмысын жой андар р ашан жомарт». Расул лла r: «Байлы м сылман шін жа сы жолдас. Ол байлы ынан па ыр а, жетім мен жолаушы а берсе бол аны!» деген (Ахмет, ІІІ, 21). Байлы ты ха ысын беру оны тыйым салын ан жерлер- ге олданбау ж не екі лкен ауіп болып табылатын ысырап пен сара ды тан аула болу ар ылы ж зеге асады. Шынайы байлы ты ба ыты да ма р м адамдарды, жал ыздар мен жетімдерді ойлау, оларды ор ап, олдаудан басталады. Па- ырларды назардан тыс алдыр ан ауым мал-м лікті ш - кіршілігінен алыс бол анды тан ба ыт таба алмайды ж не ждан шатты ына ауыша алмайды. Б лкім, азір о амда ы 477

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ айшылы тарды е лкен себептеріні бірі де алдымызда ы асіретті к ріністерін тамашалап, оларды ж ндеу шін жет- кілікті де гейде шара іздемегенімізден болса керек. U Расул лла ты r жетімдер жайлы хадис ш рифтеріні бірі мынадай: «Бір адам м сылмандар арасында ы бір жетімді алып, тама ын тойдыру шін йіне алып барса, кешірілмейтін бір ылмыс істемеген жа дайда Алла Та ала оны міндетті т рде ж нн тына кіргізеді» (Термези, Бирр, 14/1917). «Бір адам тек Алла ризашылы ы шін бір жетімні басынан сипаса, олы тиген рбір шашты ылы шін о ан са- уап беріледі» (Ахмет, V, 250). «Алла ым! Екі лсіз адамны жетім мен жесірді ха ысын жеуден барлы ын атал т рде са тандырамын» (Ибн М ж , деп, 6). Пай амбарымыз r: «Мен жетімді ам орлы ына ал ан адаммен ж ннатта мына сия ты бірге боламыз» деп с сауса ы мен орта ы ол сауса ын арасын аздап ашып к рсеткен (Б хари, Тала , 14, 25; деп, 24). U 478

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР Бас а бір хадис ш риф мынадай: «Мен м миндерге з жандарынан да арты жа ынмын. Адам лгеннен кейін мал алдырса, ол мал зіні жа ындары- на тиесілі. Біра арыз немесе жетім алдырса, ол арыз ма- ан тиесілі, жетімдерге арау да мені міндетім» (М слим, Ж ма, 43). Сахаба бу м м t айтыс болар алдында К бш , Ха- биба ж не Ф рия деген ш ызын Алла Расулына r ама- нат еткен еді. Пай амбарымыз ам орлы ына ал ан осы же- тімдерді ажеттіліктерін жа ыннан ада алап, оларды жа сы т рбие алуын амтамасыз етті (Ибн Са’д, ІІІ, 610). Алла Расулы r ал ан жесір ж байларыны жетім ба- лаларын да бауырына басып, оларды зіні балаларындай к ріп, т лім-т рбиесіне м ият ара ан. Осылайша жетім- дерге арау да мметіне к міл лгі бол ан. Сол сия ты рметті анамыз Хазіреті Айша да c іні- сі М хаммедті жетім ыздарын т рбиесіне алып, ам ор бол ан (Муатта, Зекет, 10). Адам а т ф ккур, м рхамат пен мейірімдей жарасатын еште е жо . Мейірімсіздік – аз ынды . Пай амбарымыз r: «М рхамат тек аз ын адамны ж регінен алынады» де- ген (Термези, Бирр, 16/1923; бу Д уіт, деп, 58/4942). Бас а бір хадис ш рифтерінде: «Мейірімділік жаса андар а рахман Алла Та ала мейі- рімділік жасайды. Жер бетіндегілерге мейірім мен м рхамат 479

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ к рсеті дер, к ктегілер сендерге мейірімдерін т геді» (Термези, Бирр, 16/1924). «М рхамат етпеген адам а мейірімділік к рсетілмейді» деген (Б хари, деп, 18; М слим, Ф дайл, 65). X Жетімді назардан тыс алдыруды тигізер кесірін білді- ретін мына бір о и а андай ибратты: Шамамен 60 жылдай б рын Хыр а Ш риф мешітіні м нараларыны бірі атты бораннан лайды. арсы жа- ында ы йлерді біріні стіне т скен м нара йдегі анасы мен баласын басып алады. йдегі бас а бір бала аман ала- ды. Кейін т сінікті бол аны аман ал ан бала гей анасы ойнына жат ызбай, к ілін м айт ан жетім бала екен. Ал йел мен зінен ту ан баласы лді57. Z Са ди Ширази жетімдер мен ай ы- асірет шеккендерге к іл б луге ша ырып: «Жетімдерді жыла аны мен ай ылы к ілдерді к р- сінгенінен са таны дар!» дейді. Бабаларымыз бишаралар а, па ырлар а, жесірлер мен жетімдерге лшылы ретінде ам ор болып, оларды 57. Хашим К пірілі, Хыр а Ш риф у У йс л арани, Ыстанб л, 28 б. 480

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР абыройы мен намысын ор ау шін барынша са ты , сыпа- йылы пен ажыр таныт ан. Сада аны беруші мен алушы- ны бір-бірін к рмеуін амтамасыз ету шін мешіттерде сада а тастары ойылып, м таж адамдар а таратылатын тама тарды, оларды намысына тимеу шін т нде тарататын, осылайша м рхамат пен махаббатты е жо ары лгіде ж зеге асыр ан. Тіпті ызметкерлерді к іліне келмесін деп байа- май сындыр ан немесе зиян тигізген заттарын т леу шін бір орды рылуы андай ибратты рі иял жетпес тере т сінік! Б лар азіргі кезде адамды абырой мен намыс а лайы ты ба алау шін ма ызды т рде еске алынып, ж зеге асырылуы тиіс мірлік а идалар. U Батыс мемлекеттері 1918 Мондрос келісс зінен кейін Ыстанб лды басып алып, сол иын к ндерде жетімдерге а- ра ан йымдар имаратсыз ал ан. Біра бабаларымызды м ияттылы ы себебінен жетім балалар сонда да далада алма ан, бос т р ан кейбір сарайлар а орналастырыл ан. Ыстанб лда ы к птеген сарайлар жетімдерге арнал ан.58 Ол кезде жо шылы та жасал ан осындай жан иярлы - тармен азіргі м мкіншіліктерімізді ойлап, зімізді есепке тартуымыз шарт. азір аз ынды ты иірімінде тырман ан жетім, па ыр мен бишаралар а айтадан тылу а м мкін- дік жасау – адами борыш. Бас аша айт анда, адамзатты на- ыз ажеттілігі Исламны тере ма ынасын лайы ты т рде 58. Хидаят Н хоглу, «Дарул йтам» мд, ДИА, Ыстанб л, 1993, VІІІ, 521. 481

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ т сініп, зіне ала ан н рселерді, инал ан адамдар шін де алау керек, «біз солар сия ты, олар да біз сия ты болуы м мкін еді» деп ойлап, міріне ба дар беруі ажет. Материалды д ние аманат бол анындай адамдар да аманат. Тіпті, д ниеге атысты н рселерді барлы ы ама- нат. Аманатты орындалуы рахымшылы а себеп болады. айырымдылы пен ж рдем материалды т рде болмайды. М сылман адам зін о ам шін жауапты сезініп малын мен уа ытын, білімі мен мейірімін м таж адамдар а ар- нап, барлы м мкіншіліктерін олданып адамзатты ауырт- палы ын же ілдету шін тырысуы керек. Хазіреті Омарды ар асына н аптарын ар алап м таж адамдарды іздеуін, Тигер жа асында зиян шеккен ой шін зін жауапты сезін- гендігін естен шы армау керек. азіргі кезді шарттарында идаят жолын іздегендер- ге, лсіздерге, жетімдер мен бишаралар а мейірімді к іл- мен к мек олын созу, сіресе, балалар йлеріндегі бала- ларымызды рухани сезімталды а т рбиелеу Алла ты ри- зашылы ына себеп боларлы е ма ызды ызмет болып та- былады. Хазіреті Имам А зам сахабалар сия ты зін о ам шін жауапты сезінген лы Ислам т л алы ын к рсеткен мына бір мысал біз шін тамаша неге: Имам А зам бу Ханифа к ршісіні арасында бір мас- к нем жігіт бар еді. Б л жігіт та нан кешке дейін ішіп, т нде де орнында отырмай ай айлап, бала аттап, айнала- сында ыларды атты мазалайтын. 482

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР Бір к ні т нде жігітті дауысы естілмей ал ан со Имам та ерте барып жігітке не бол анын аны тады. Жол- дастары оны ішімдік кесірінен т белесіп, аба ты а жа- был анын айтты. Хазіреті бу Ханифа б ан атты иналды. Аба ты а барып басшылардан оны босатылуын с райды. ызметкерлер тек кепілдік алып босата алатынды ын айт ан со Хазіреті Имам А зам кепіл болып, маск нем к ршісін аба тыдан т арады. Жа дайды естіген жігіт дереу Имамны асына барып, кініш к з жасын т кті. Енді ішімдік ішпеуге, т уба а кел- гендігін айтты. Осыдан со о ан лайы ты к рші рі ш кірт болатынды ына у де берді. лкен Имам жігітке мейіріммен арап, ай ылы нмен: «Жігітім, к ріп т рсы , са ан расында да обал жасады ! Са ан жетуге талпынбады . Негізінде, сен бізді кешір!» деді. Хазіреті Имам А замны б л т сінігін жа сылап т сі- ніп, мірімізге олдану а аншалы ты м тажбыз! йткені к шені еркіне алдырыл ан а ыбас балалар, есірткі олданатын жастар мен жетімханаларда ы жетімдер де біз- ді балаларымыз. лі к бісі жа сы мен жаманды ажырата алмайтын б л балалар осы жа а ашыл ан к ктемні к шеті іспетті. Балапандар к з алдымызда а ырындап о амны о ыстарына итерілінуде. Ішкен улары іші-бауырын ртеп, милары мен рухани амалдарын жойып жатыр. Тоз ан ж й- келерімен о ам а д шпан болып йымдас ан топтарды м шесіне айналуда. Олар а дін, ахла пен отанс йгіштік сезімдерін бере алма анымыз шін зімізді ар алдында аншалы ты жауапты сезінеміз? 483

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Дінні сырттай жа ы а ылмен, ішкі ж не ма ыналы жа ы, я ни зегі к ілмен т сініледі, йретіледі. Адамдарды т рбиелеу, бас аруда е берекелі н тиже мейірімділікпен ж зеге асырылады. йткені т ртіп са шыларыны к шімен сталмайтын аншама адам мейірім мен м рхамат а т уелді болады. Сонды тан да азіргі кезде мейірім мен оны к - рінісі болып табылатын айырымдылы , к мек к рсету, жетімдерді олынан стау, олар а ам ор болу сия ты жа - сы істермен безенуіміз керек. алайша балаларымызды кіш- кене кезден бастап намаз а йретуіміз керек болса, олар а айырымдылы пен к мек к рсетуге т рбиелеп, м таж бен ай ылы адамдарды уанту а йретуіміз керек. Осы абзал іс- терге оларды кішкене жастарында йретпейтін болса , скен со н тижеге жету иындайды. Олар м лікті на ыз иесіні Алла екендігін т сіне отырып сіп, здерін аманат ар а- лаушы сия ты ж не ызметкер деп білуі керек. Осылайша скеле рпа , тарихымызда ы ж рдем мен парасаттылы лгілерін жандандырып, о амда шатты орнайды. Z ыс асы, т сінігі тере н рсіз рухты м миндерді к - мекке м таж, жетімдер мен жесірлерді асында болуы шарт. М минні м таж адамдарды іздеп тауып, олар а ру- хани-материалды ам ор болуы, сіресе олар а Исламны жылы ж зін к рсетуі керек. Жетім мен м тажды іздеп та- уып, оларды басынан сипа ан Хазіреті Пай амбарды r зі жетім болатын. 484

ЖЕТІМДЕР мен ПА ЫРЛАР Уа, Раббым! Ж регімізді жаратушы шін жаратыл ан- дар а мейірім, м рхамат пен ам орлы ты айнар к зіне айналдыр! К н ларымыз бен кемшіліктерімізді сауап пен із- гіліктерге айналдыр! Заманымызды жі ішкелігіне байланыс- ты Ха пен айыр а ша ыруды, з лымды а шыра андар а, бишаралар а ызмет етуді мойнымыз а ж ктелгендей м л- шерде орындап, Алла ты зырында абырой а жетуді бар- лы ымыз а н сіп ет!.. мин!.. + 485

МАЗМ НЫ Ал ы с з..................................................................................................................................5 Ха достарыны жан д ниесінен ба ыт тамшылары 1.....................................17 Ха достарыны жан д ниесінен ба ыт тамшылары 2.....................................37 Пай амбар ахла ыны сахабаларда ы к ріністері 1.........................................57 Пай амбар ахла ыны сахабаларда ы к ріністері 2.........................................73 Расул лла ты ізінде сахабаларды иман шабыты...........................................91 Иманнан туында ан шатты пен ж баныш......................................................109 Пай амбар д уірінен естеліктер худ..................................................................131 Пай амбар д уірінен естеліктер Т бук................................................................153 Пай амбар ахла ын бой а дарыту..........................................................................171 ран К рім т рбиесі.................................................................................................187 ран К рімге махаббат пен ызмет..................................................................211 Рамазан Ш риф..............................................................................................................235 М брур ажылы пен мра....................................................................................257 Хазіреті М ул н ні ж рек ні..............................................................................281 Басшылы та ы аманат пен жауапкершілік т сінігі......................................299 М нсап орлы пен басшылы ты жауапкершілігі.........................................323 рпа т рбиесі 1............................................................................................................343 рпа т рбиесі 2............................................................................................................361 рпа жауапкершілігі...................................................................................................381 Махаббат..........................................................................................................399 Ихсан ж не м ра аба..................................................................................................425 Жан мен мал....................................................................................................................445 Жетімдер мен па ырлар..............................................................................................465 jĘīĭįĨĵx
ĤģĴIJģ
ŖĬú
ĉěĔ ĄįİĤĶĿ
ŎĤįĤĵĿ
ĐĤİĿĴ


İŚįĶĩĮ
ĤķĨĤıĿ


Œĭ 486 ąĤĭįĤıĿĵ
ĶĩįĩĸIJıĨĤĴĿ