"Бақыт тамшылары"

РПА Т РБИЕСІ 1 Алла Та ала ран К рімде былай деп б йырады: Ĺĭƈ ĻŽ ĐƆ ĵĥƆ ĐƆ ďƆ ĭƆ āŽ ÝƇ Ĥƈ IJƆ Ĺĭžƈ Ĩžƈ Ùƃ ×ƪ éƆ ĨƆ ğƆ ĻŽ ĥƆ ĐƆ ÛƇ ĻŽ ĝƆ ĤŽ ÈƆ IJƆ «...(Ей, Муса! С йкімді болып) мені ада алауымда т р- биеленуі шін са ан з тарапымнан махаббатымды бердім» (Таха с ресі, 39) Аяттан т сінгеніміздей балаларымызды с йіспеншілік- пен, мейірімділікпен т рбиелеп, рухани-материалды ауіп- терден ор ау керек. М ны да ысым жасап, рып емес, жылы с йіспеншілікпен т сіндіріп, олар а с йіспеншілік ортасын алыптастыр ан д рыс. Сонды тан балаларымызды еш а- шан к зден жібермей, рдайым ада алап, ам орлы а алып назардан тыс алдырмай т рбиелеуіміз ажет. г) Балаларды жа сы істерін ба алап, сыйлы беріп, ал ателіктеріне де же іл-желпі арамау керек. йкені жа ымды рекеттер сыйлы ар ылы бекітіліп, баланы бойында т - ра ты алады. Керісінше, уа ытында тыйым салынба ан кем- шіліктер айталана берсе, оны болмысынан орын алады. сіресе ыз балаларды кішкентай кезіндегі орынсыз киім- деріне кешіріммен арамау керек. йткені адамны й- реншікті істері уа ыт те келе бас тарта алмайтын детке айналуы м мкін. ) Жиі-жиі жазалап, баланы асарыстырма ан ж н. д) Б йры , тыйым мен а идаларды йреткен де олар- ды т сінетіндей мысалдармен т сіндіре отырып жеткізу ке- рек. е) арым- атынас пен ахла а идаларын йретіп, сіресе 353

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ау атты отбасылар балаларыны туыстарына д рекі, менсін- бей арауына жол бермеулері керек. йткені б лар уа ыт те келе йреншікті детке келеді. Олар а арапайымдылы ты йретіп, т сінікті тілмен асас с ресіндегі «Карун» иссасы,52 К ф с ресіндегі «екі ба шасы бар адамны » иссасы53 т сіндірілуі ажет. ж) Балаларды балалы ша тарын белгілі ортада т- кізуіне м мкіншілік жасау керек. Біра шектен тыс ер- кін жіберуге де болмайды, шектен тыс тыю а да болмайды. йткені шектен тыс еркіндік н псіні аздырады, жал ау- лы а себеп болады. Шектен тыс тыйым ал ан балалар ез рі жас анша болады. Сонды тан белгілі м лшердегі ста- ныммен уа ыттарын парасатты адам болуына йрететін іс- рекеттермен т рбиелеуге тырыс ан ж н. з) Оларды есіне Алла Та аланы ны метін ескертіп, ш кіршілік пен мада а йрету керек. Пай амбарымызды мірінен мысал келтіріп, жан д ниесіні руханият аясында алыптасуына е бек ету керек. и) Кішкентай жасынан бастап лшылы пен ызметке йретіп, лшылы жауапкершілігі мен ызметті ма ыз- дылы ын йрету ажет. негелі рпа т рбиелеу – адамгершіліктен туындайтын асиетті сезім. Балаларды т рбиелеу т р ысында бастан ке- шірген ми нат мен маша аттар к н ларды кешірілуіне се- беп болады. Балаларды жа сы т рбиелеуде Алла Расулы r былай б йырады: 52. асас с ресі, 76-83 53. К ф с ресі, 32-44. 354

РПА Т РБИЕСІ 1 «Ешбір ке баласына тамаша ахла тан (т рбиеден) ар- ты мирас алдырмайды» (Термези, Бирр, 33/1952). Сонды тан балаларымызды лшылы а штарлы сезімімен т рбиелегеніміз д рыс. Оларды, т рбиелеуде еш- те ені аямау керек. Алла Та ала ран К рімде: ÓıƆ ĻŽ ĥƆ ĐƆ óŽ ×ƈ ĉƆ ĀŽ ÒIJƆ Øƈ ŻƆ āƪ ĤÓÖƈ ğƆ ĥƆ İŽ ÈƆ
óŽ ĨƇ ÈŽ IJƆ «Отбасы а намаз о уды йрет, зі де оны сабырмен жал астыр!..» (Та а с ресі, 132) делінеді. Аятта айтыл андай, балаларымыз а лшылы етуді т сіндіріп, оларды лшы- лы а йрету керек. Сонымен атар балаларымызды босты тан, нем рай- дылы тан, орынсыз ыдырыстан, йге кеш келуден, жаман жолдастардан, ыс асы, рухани сезімдерін лсірететін р- т рлі жа ымсыз ылы тардан ор ауымыз ажет. Балаларымызды арасында ділдікті са тап, ыз аныш- а орын бермеу керек. Уа ыты келгенде, м мкіншілік бол- са, оларды йлендіруіміз керек. К йеу балалы бол ан неме- се келін ал ан кезде де мал-м лік, м нсап, ата сия ты п ни, д ниелік, жасанды ндылы тардан г рі иман, к ркем мі- нез ж не рухани міріне к бірек к іл б лген ж н. йткені имани ж не ахла и сезімдері шін осылма ан ж байларды а ыры не кінішті ажфрасулар не мазар а дейін жал асатын ауыртпалы тар а айналады. Аятта былай делінеді: 355

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Òƃ òÓĬƆ ħŽ ġƇ Ļĥƈ İŽ ÈƆ IJƆ ħŽ ġƇ ùƆ ęƇ ĬÈƆ ÒijĜƇ ÒijĭƇ ĨƆ Æ īƆ ĺñƈ Ĥƪ Ò ÓıƆ ĺƫ ÈƆ ÓĺƆ ØƇ òƆ ÓåƆ éƈ ĤŽ ÒIJƆ öƇ Óĭƪ ĤÒ ÓİƆ îƇ ijĜƇ IJƆ «Ей, иман келтіргендер! здері ді ж не отбасылары ды отыны адамдар мен тастан т ратын оттан ор а дар!..» (Тахрим с ресі, 6) Алла Расулы r осы аятта ы б йры ты былайша т - сіндірген: «Оларды Алла ты сендерге тыйым сал ан н рселерінен аула стап, б йыр ан н рселеріне гітте дер. Міне, б л оларды ж ннамнан са тайды» (Алуси, ХХVІІ, 156). Алла Та ала біздерге «к зімізді арашы ы болатын» рпа а ие болуымыз шін былай деп д а етуді йретеді: ÓĭƆ Üƈ Óĺƪ òžƈ ðƇ IJƆ ÓĭƆ äƈ ÒIJƆ ôŽ ÈƆ īŽ Ĩƈ ÓĭƆ ĤƆ ÕŽ İƆ ÓĭƆ Öƪ òƆ ĪƆ ijĤƇ ijĝƇ ĺƆ īƆ ĺñƈ Ĥƪ ÒIJƆ Óƃ ĨÓĨƆ Ìƈ īƆ Ļĝƈ Ýƪ ĩƇ ĥŽ Ĥƈ ÓĭƆ ĥŽ đƆ äŽ ÒIJƆ īƅ ĻƇ ĐŽ ÈƆ ØƆ óƪ ĜƇ «Раббымыз! Бізге к зімізді ашатын ж байлар ж не р- па тар бер ж не бізді та уалар а лгі ет!» (Ф р ан с ресі, 74). Екінші жа ынан Алла Та аланы здеріне бала берме- ген отбасылар да ризашылы пен мір с ріп: X 356

РПА Т РБИЕСІ 1 ÒŽ ij×ƫ éƈ ÜƇ ĪÈƆ ĵùƆ ĐƆ IJƆ ħŽ ġƇ Ĥƪ óƄ ĻŽ ìƆ ijƆ İƇ IJƆ Óƃ ÑĻŽ üƆ ÒŽ ijİƇ óƆ ġŽ ÜƆ ĪÈƆ ĵùƆ ĐƆ IJƆ ĪƆ ijĩƇ ĥƆ đŽ ÜƆ źƆ ħŽ ÝƇ ĬÈƆ IJƆ ħƇ ĥƆ đŽ ĺƆ ųƇ ž ÒIJƆ ħŽ ġƇ Ĥƪ óƭ üƆ ijƆ İƇ IJƆ
Óƃ ÑĻŽ üƆ «...К ілдері е жа па ан бір н рсе сендер шін айырлы болуы м мкін. Ж не де жа сы к рген бір н рселері сен- дер шін жаманды болуы ы тимал. Алла біледі, сендер білмейсі дер» (Ба ара с ресі, 216) деген аятта ы хикметке ой ж гірту керек. Сонымен атар осындай жа дайда бол андар м мкін- дігінше жетім-жесір, кедей балаларды олынан стап рі здеріне уанышты жолып іздеп, рі оларды о амнан шеттетілген бишаралар а айналуыны алдын алуы тиіс. Алла Расулыны r мына бір хадис ш рифін а ида ретін- де стануымыз шарт: « з жетімі мен бас а біреуді жетіміне ам ор бол ан адаммен ж нн тта осылай атар боламыз». Хадисті риуаят еткен М лік бин н с t Пай амбары- мызды істегеніндей с сауса ы мен орта ы сауса ын к рсетті (М слим, З д, 42). Осы о амды лшылы барлы м сылмандар а а- тысты міндет. йткені м мин адам з балаларындай бас а- ларды да балаларын ойлайтын ам ор к ілді болуы керек. Рухани отбасы ортасында т рбиеленген ізгі рпа ты ке- шеше шін жария (сауабы зілмейтін) сада а болатынды ы аны . Жетімдерге ам ор бол андарды да Алла Расулы- ны к ілін табатынды ы шынды . 357

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Сондай-а Расул лла r сахабаларынан «Б гін бір жетімні басынан сипады дар ма?» деп жиі с райтын. Со ы уа ыттарда ая киім бояп, к н к ретін кішке- не балалар арасында жасал ан бір сауалнамада, 9 жаста ы о ушыны тілімен айт ан «бізге жанашырлы пен ара дар» деген ай а-йы рбір сезімтал м минді осындай о амды жауапкерші-ліктер т р ысында ждан есебіне тартатындай. рбір с зі балалы ты тазалы ы мен п ктігін к рсеткен с здерінде ая киім бояушы бала былай дейді: «Мен ж ннат а бар ым келеді. Ол жерде стар, к бе- лектер, хош иісті тамаша б йшешектер бар. Ол жердегі алма, мандарин, банан, киви бас а да т рлі жемістерден жегім келе- ді. Мені уырша тарым бол анын алаймын, тамаша ерте- гілер о ы ым келеді ж не енді еш ашан ая киім боя ым кел- мейді. Отырып дем алып, сол жерде жатып йы та ым келеді. Кітаптар о ысам деймін. О уымды бітіріп, д рігер бол ым келеді. Нау астар мені олымнан жазылса екен. Сыртта ар жауып т р, то ып т рмын!..» о амда ы осындай нсіз ай айлар, мейірімсіздік пен аз ынды ты жетегінде мір к ресіне тап болып жал ыз ал ан бейк н балаларды иналысы мен бізді соларды алдында ы жауапкершілігімізді аншалы ты аянышты т рде білдіреді!.. Міне, мейірімсіздік пен аз ынды ты суы д ліздерін- де мір к ресіне тап бол ан бейк н балалар ж регіне мейі- рім мен м рхамат толы м миндерді здерін ам орлы а алатынды ын, мірлеріні ж нн т а айналатын к нді нсіз жалбарынышпен та атсыз к туде... 358

РПА Т РБИЕСІ 1 Сонымен атар тек арындарын тойдырып, жа сы ки- імдер киіп, алтасына а ша салумен атар, рухани ажет- тіліктерін де т сінгенімізді алайды. Бізге рухтарыны аш- ты ын тойдыратын, к іл жарасын жазатын, Алла ты са- лих лы болуды сол ар ылы ж нн т а кіруді жолын к рсететін рухани ам орлы а жауапты екенімізді та ы да есімізге салады. йткені, біз оларды материалды ажеттіліктерін ам- тамасыз етумен атар оларды рухани ж не діни т рбиесі- нен де Алла алдында жауаптымыз. о ам осындай бишара- лар мен жа дайлары жо тарды рухани ашты ын тойдырып, оларды жан жарасын жазатын, олар а ж ннатты жолын к рсететін рухани бай адамдар а андай м таж!? о ам ішінен шы ан «бізге жанашырлы пен ара - дар» деген ай айды естімегендер мірден орнын таба алма- андар екенін естен шы армайы . Мейірім мен ызмет с йіс- пеншілігін барлы ф ни штарлы тардан жо ары оймаса зімізге обал болады. Адамдарды н псі марлы тарын п т а айналдырып, о амды нау астар а нем райды арайтын азіргі кез- де жетелеген пайда мен уайымдарын тастап, зін о амны ауруына жауапты санайтын, жетімдерді, з лымды а шы- ра андар мен жетім бейк н ларды з баласы сия ты бауырына бас ан м миндер нендей ба ытты! Раббымыз бізге та уалы жолында отбасылы мір, ай- наламыз а мейірім мен м рхамат а толы к іл н сіп етсін!.. мин!.. 359



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ŞŁŀıŕŃőŁIJĹĶłţ ȻɚɥɚɥɚɪԥɤɟɲɟɲɟɝɟɛɟɪɿɥɝɟɧȺɥɥɚԣɬɵԙ ɚɦɚɧɚɬɬɚɪɵɂɫɥɚɦɛɨɥɦɵɫɵɛɨɣɵɧɲɚԥɤɟ ɲɟɲɟɝɟɛɟɪɿɥɝɟɧɛɚɥɚɥɚɪɞɵԙɩԥɤԥɪɿɬɚɡɚ ɠԛɪɟɤɬɟɪɿɬɚɡɚɬɨɩɵɪɚԕɫɢɹԕɬɵԧԙɞɟɥɭɝɟ ԥɡɿɪɞɚɣɵɧɝɚɭԣɚɪɈɧɵԙɬɿɤɟɧɧɟɦɟɫɟɝԛɥɚɳɵ ɧɟɦɟɫɟɬԥɬɬɿɠɟɦɿɫɛɟɪɭɿɟɝɿɥɝɟɧɞԥɧɟɤɬɟɪɞɿԙ ɬԛɪɿɧɟɛɚɣɥɚɧɵɫɬɵԦɣɬɤɟɧɿɆɵԕɬɵɞԥɧɟɤɬɟɪ ɤԛɲɬɿɨɬɛɚɫɵɥɚɪɞɵԙɠԥɧɟɚɛɡɚɥɚɧɚɥɚɪɞɵԙ ɠɟɦɿɫɿɆԝɧɵԙɟԙɬɚɦɚɲɚԛɥɝɿɫɿԥɣɟɥɫɚɯɚ ɛɚɥɚɪɈɥɚɪɛɚɥɚɥɚɪɵɧɠɚɧɵɧɚɧɦɚɥɵɧɚɧ ɠɚɧԕɢɹɪɥɵԕɠɚɫɚɭԑɚԛɣɪɟɬɬɿȻɚɥɚɥɚɪɵɧɵԙ ɤԧԙɿɥɞɟɪɿɧɟɩɚɣԑɚɦɛɚɪɵɦɵɡԑɚɞɟɝɟɧ ɫԛɣɿɫɩɟɧɲɿɥɿɤɬɿɫɿԙɿɪɬɤɟɧ $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Ԝɪɩɚԕɬԥɪɛɢɟɫɿ Алла Та ала лшылы орны етіп жарат ан осы д - ниеде рухани ерекшеліктерін, лды к ріністерін, адамгер- шілік асиетінен айырыл ан лкелерді , лем тарихынан а- лайша жойылып кеткендігін д ниеге ибрат шін баянда ан ран К рім адамдар а тура жол сілтеп, м гілік ба ытты- лы жолына жары шашады. Адам е абыройлы жаратылыс бол анды тан ол жайлы бас а жаратылыстардан ерекше т рде абырой мен асиет, ят пен салма тылы ын са тап уаттайтын ил и б йры тар т скен. Осыларды бірі – «т с тт р». Т с тт р – жаратылыс арасында тек адам а ана т н ерекшелік. Аятта былай деліне- ді: ħŽ ġƇ Üƈ ÒÅƆ ijŽ øƆ ĸòƈ ÒijƆ ĺƇ Óƃ øÓ×Ɔ Ĥƈ
ħŽ ġƇ ĻŽ ĥƆ ĐƆ
ÓĭƆ ĤŽ õƆ ĬÈƆ ïŽ ĜƆ ĦƆ îƆ Æ Ĺĭƈ ÖƆ ÓĺƆ óƄ ĻŽ ìƆ ğƆ Ĥƈ ðƆ ĴƆ ijƆ ĝŽ Ýƪ ĤÒ öƇ Ó×Ɔ Ĥƈ IJƆ Óƃ ýĺòƈ IJƆ «Ей, Адам балалары! Сендерге урет жерлері ді жаба- тын ж не с нденетін киім бердік. Та уалы киімі онан да айырлы...» (Араф с ресі, 26) 363

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Адам баласы Алла Та ала берген адамды намыс, ят пен т ра тылы ын са тау шін киінуге м жб рміз. Олай болма ан жа дайда адами асиеттері жо алады. Адам зінен т менгі ма л тарды де гейіне т седі. о амда ятты жо алуы, аз ынды пен арсызды ты таралып, ашы істелетіндей д режеге жетуі иямет белгі- леріні е бастыларыны бірі. Хадис ш рифте: « ят иманнан !» (Б хари, Иман, 3) делінеді. Хазіреті Адам мен Хазіреті Хауа, ж ннатта бас а адамдар болма са да бір- бірінен, бас а жаратылыстардан ялды. Асы ыс т рде сол жердегі жапыра тармен урет жерлерін жабу а тырысты. Б л материалды киім мен оны рухани астары болып саналатын дептілік пен ят, адам баласыны жаратылысында бар е жа сы асиет рі та уа белгісі екендігін к рсетеді. Хазіреті М ул н былай дейді: «Иман дегеніміз не?» деп а ылымнан с радым. А ылым ж регімні ла ына иіліп былай деп сыбырлады: «Иман деге- німіз – дептілік». Ислам адамды асиетке сай киінуге атысты кейбір шарттар ой ан. Осыларды бірі – киімні дене б лшектерін к рсететіндей д режеде тар немесе ж а болмауы. Расул л- ла r Хазіреті Айшаны сі лісі см ні ж а киім кигенін к ріп, теріс арап, былай деген: «Ей, см ! Бали ат а тол аннан кейін йелдерді беті 364

РПА Т РБИЕСІ 2 мен олын к рсетіп, мына-мына жерлерінен бас а жеріні к рінгені д рыс емес» ( бу Д уіт, Либас, 31/4103). Екінші жа ынан, йелді йелдік, еркекті еркектік а- сиетіні са талуы шарт. Б л турасында Пай амбарымыз бы- лай б йырады: « йел сия ты киінген еркектер, еркек сия ты киінген йелдер Алла ты рахымшылы ынан алыс алады» ( ара ыз, бу Д уіт, Либас, 28). Ислам йелге те ма ызды орын берген. йелдер де шынайы ба ыттылы ты ран мен с ннетті рухани аясы- нан іздеуі керек. кінішке арай, азіргі кезде йелдер р- т рлі у делер мен демі с здермен ба ыттарын к шеден із- деуге тырысады. Алайда Алла Та ала йелді сезімі ер- кекке ара анда арты ыра жарат ан. Б л сезім мен сезімні молды ы отбасында йелді негізгі рі таби и міндеті бо- лып саналатын рпа жал асты ы мен т рбиесінде лкен пайда келтіретін болса, о ам мен ызметкерлікті йел жаратылысына сай келмейтін иын шарттарында зиян а айналып, оны шаршататындай н тиже тудырады. Сонды тан йел зіне арнал ан ил и ж йеден арты кетсе, оны жа- ратылысына иянат жасал аны. А ылды рі абілетті еркек йіне айт ан кезде а ылын, сауда орталы ына кірген кезде сезімін есік алдында алды- ра алады. йел болса, жаратылысында басым р л ат аратын сезімталды тан ажет жа дайда о айшылы пен бас тар- та алмайды. Б л а и ат о амда йелдерді жа ымсыз пай- далануына жол ашатын басты себептерді бірі. Алла Та ала йел мен еркекті арасында ы бір-бірін 365

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ толы тыратын міндеттерді те тамаша б ліп, екеуіне де абі- леттер берген. йел мен еркек материалды ж не рухани т р ыдан бір-бірін толы тырып отыр ан жа дайда жараты- лыс ма сатына сай кемелдік пайда болады, отбасы ж не осы ан атысты о амны тынышты ы артады. кінішке орай, азіргі кезде йел мен еркекті арасында бастал ан жасанды те дік жарысы, йелдерді йелдік ж не аналы міндеттеріне н сан келтіріліп, отбасыны ты- нышты ы б зылып, ал о амды мір да дарыс а шырап, о ам отбасыны к йреуіне сахына болып келеді. Алайда, йел мен еркектерді физиологиялы ж не рухани болмысы те болма анды тан, ызметтік ж не ы ты те діктер ажет болмайды. Е ма ыздысы, барлы салада ы те дік емес, ы пен ызмет арасында ы ділдік пен тепе-те дік. Алла ты еркек пен йелге берген таби и ерекшелік- теріне кере ар тепе-те дік б зылатын болса, отбасында ы т сінбеушіліктер, а ты ыстар ана аттанба ан адамдарды тынышты пен ба ытты бас а жерден іздеуге итермелеп, а ыры арышты тебіренткен ажырасулар мен о амны іргетасы болып саналатын отбасылар к йрейді. Осылайша йде отбасылы жылылы ты таба алма ан, лгі алатын ата- анасынан жаман арым- атынас а тап бол ан балалар да к шені еркіне тасталуда. йден ашып, к шедегі балалар- ды атарын толы тыр ан балалар аз уа ытты ішінде теме- кі, алкоголь, есірткі, адам саудасы сия ты рт рлі йымдас- ан топтарды арма ына ілініп, о амды да дарысына ал ышарт болуда. Б л жа дай, рине, о ам міріне зиян кел- тіретін ор ынышты моральды да дарысты зімен бірге ала келеді. 366

РПА Т РБИЕСІ 2 азіргі кездегі е ор ынышты да жиіркенішті ыл- мыстарды бірі – ажеттілік болмаса да тек н псіні рахаты шін баланы алдыру. ыз балаларын тірідей жерге к мген жартылай жабайы наданды адамдарымен з лымды жары- сына т скендей болып, ананы рса ында ы бейк н с би- лерді ж лымдап заманауи ылмыс а рбан болуда. Е алдымен б л Алла ты сыйына к з ж мып арау деген с з. Сонымен атар м ны істегендер мірді андай к тпеген сыйына душар болары да белгісіз. Осы ылмысты істегендер, б лкім, ерте мірде жал ыз ал ан кезде олынан сол бала стайтынын жа сылап ойлану керек. Не болмаса зіні ата- аналары да оларды аламай, сондай н тижеге шырат анда, б гін мірде болмайтынды ын назар а алу керек. Дін мен иманнан ма р м болып, мірге тек т ндік т р- ыдан ара ан, менмендігін мен н псілік марлы тарын ана аттандырудан бас а еш н рсе ойламай адамды абы- ройы мен арынан ажыра ан менменшіл рпа ты андай бір аз ынды к ріністерін алыптастыр анына тарих сан рет ку бол ан. рпа тарын са тау а тырыс ан сімдіктер мен жануар- ларды алдында жаратылысты е абыройлысы адамдарды осы сезімдерден р алуы андай аянышты, жиіркенішті десе ізші! Олар адам деген аттан алыстап: ģƫ ĄƆ ÈƆ ħŽ İƇ ģŽ ÖƆ Ħƈ ÓđƆ ĬŽ ŶƆ ÓĠƆ
ğƆ Ñƈ ÃĤƆ IJŽ ÈƇ «...Олар хайуандар сия ты: Тіпті одан да бетер т мен...» (Араф с ресі, 179) деген аятты ше беріне кіру андай кінішті- а ... 367

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ йелді таби атына сай мір с руі о амды ж ннат а айналдырады. Шатты а толы отбасылар о ам ба ытыны айнар к зі. Тарих беттеріне араса о ам йелдермен бе- зеніп, соларды олымен к йрегенін к реміз. Егер ба ыт шін йелдерге к шелерді к рсететін болса , мір со па та- ры йнек сыны тарына толады. Арсызды пен пасы ты ты таралуы, аз ынды пен б - за ылы ты шабуылы немесе рухани-материалды да да- рыстарды м жб рлеуіне байланысты себептермен ар-намы- сын ор ау шін иын жа дай а тап бол андар а ол шын беру рі Ислами ажеттілік, рі адамды борышымыз. Хадис ш рифте былай делінеді: «Кімде-кім намысы тапталып, ары ая пен басыл ан жер- де м сылман а к мек бермесе, м таж бол ан с тінде Алла та о ан ж рдем бермейді. Намысы орланып, ары таптал ан жерде м сылман а к мектескен адам а м таж бол ан жа дайда Алла ж рдем береді» ( бу Д уіт, деп, 36/4884). йел ба ыты – арын са тап мір с ріп, отбасын стап т руда. «Ж ннат аналарды ая ыны астында» (Суюти, І, 125) деген хадис ш риф ізгі йел шін Пай амбарды тамаша ку лігі. Хадис ш рифте: «Д ние – ткінші пайда ана. Оны пайда тигізетін е айырлы жаратылысы – ізгі йелдер» делінеді (М слим, Рада’, 64). Парасатты ана Алла ты діретінен н р ал ан ра- 368

РПА Т РБИЕСІ 2 хымшылы ша ы, отбасында ы ба ытты к зі, рахат пен шатты ты с улесі, отбасы м шелеріні мейірімділік тіре- гі. Раббымызды Рахман ж не Рахим есімдеріні д ние- дегі ерекше к рініс тап ан орны. айырлы рпа т рбие- сіндегі аналарды орны ерекше. Барлы улиелер мен ба- тырлар ал аш ы ф йзін (н рін, с тін) ізгі йелден емген. Пай амбарымызды бір хадис ш рифінде: « йінде (жетім) балаларды т рбиесімен айналыс ан м - сылман йел ж нн тта менімен бірге болады» деп б йырады (Суюти, І, 104). йелді отбасы мен о амда ы ма ызды р ліне а- тысты ыз балалар а ерекше к збен арауды б йыр ан Пай амбарымыз r бір хадис ш рифінде: «Кімде-кім екі ыз баланы бали ат ша ына дейін сіріп, т рбиелейтін болса, иямет к ні онымен осылай атар боламыз» деп, сауса тарын к рсеткен (М слим, Бирр, 149). Бас а бір хадис ш рифте де былай делінеді: «Кімде-кім ыз балаларды т рбиелеуде иыншылы тар к ріп, оларды (тура жолда, я ни айырлы жолда) жа сы т рбиелейтін болса, сол балалар оларды ж нн м отынан ор айтын ор ан болады» (М слим, Бирр, 147). Пай амбарымыз r ызы Фатиманы c йінде ал ан к ні Хазіреті Хасан мен Хазіреті Х сайн одан су с рады. Алла Расулы алдымен Хазіреті Хасан а су берді. Хазіреті Фатима Пай амбарымыз Хазіреті Хасанды жа сы к реді деп ойлады. Пай амбарымыз болса: 369

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Жо , алдымен Хасан су с рады» – деді. ( ара ыз, Ахмет, І, 101) Содан кейін: «Бергендері ді балалары а те бері дер. Егер мен біреуін арты санайтын болсам, ыздарды арты сана ан болар едім» – деді. (Х йс ми, ІV, 156; Ибн Хажар, л-М талибул-Алия, ІV, 69). К шті д ндер, к шті отбасынан шы ады. К шті отба- сылар к біне рухани т рибиеден ткен, я ни н псі кедергі- сінен ткен парасатты аналарды е бегі. Осыны е жа сы лгісі – йел сахабалар. Олар балаларына малдарынан, жан- дарынан жан иярлы жасауды йреткен. Балаларыны к - ілдеріне пай амбарымыз а деген с йіспеншілікті сі ірген. Алла Расулыны r рухани т рбиесімен мметке лгі боларлы аналар а айнал ан йел сахабалар Расул лла ты r к ре алма ан немесе онымен за уа ыт кездеспеген ба- лаларына ескерту жасайтын. Сондай-а Х з йф t бір есте- лігінде былай деп баяндайды: Анам менен: «Пай амбарымыз а со ы рет ашан кездесті ?» - деп с рады. Мен: «Бірнеше к ннен бері онымен к ріскен жо пын» - дедім. Ма ан атты ашуланып, мені жаман жаз ырды. Мен де: «То та, ашуланба, анашым! Дереу Расул лла а r ба- райын, онымен бірге а шам намазын о иын, сонан со зім шін де, сен шін исти фар етуін с райын» дедім. (Термези, М н киб, 30/3781; Ахмет, V, 391-392). 370

РПА Т РБИЕСІ 2 Міне, балаларын осылай т рбиелеген аналар а и атты, ізгілік пен идаятты барлы лемге тарат ан лгілі рпа т рбиелеуді рахатына б леніп, Раббысына ауышты. азір де сахабаны с йіспеншілігі мен штарлы ын балаларына Алла пен Расулын танытып, олар а деген с йіспеншлікті орны тырып, сол м б рак рпа ты ізін басу – р м мин ата- ананы міндеті. Халы ты болаша ын к ру керемет емес. Ол шін олар- ды жастарына арау жеткілікті. рбір заманны жастары з болмысына сай, бойында ы к ш- уатын ж мсайтын з- геше талпыныста мір с реді. р халы жастарды сезімі мен пікіріне арай ба ыт алады. Егер халы жастары к ш- уатын руханият пен парасаттылы жолына сарып ылса, ол халы ты болаша ы бар. Ж ректеріне иман тол ан рпа ты олында ы метафизикалы к ш д шпанны материалды к шін жой анына барлы д ние ку . Біра осы ан кере ар жастар барлы к шін н псіні марлы тарына, я ни р к шке т т ын етіп, ба ындыратын болса, тарихта ы мысал- дар сия ты а ыры рдым а кетеді. азіргі кезде парасатты рпа т рбиелеу шін руха- ни т рбие беретін рылымдар а, сіресе ран курстарына лкен міндет ж ктеліп отыр. йткені Алла ты с зіне нем- райдылы жасаудан арты адамны рухани мірін а- райтатын ателік жо . Сонды тан адамдарды к бінесе ма- териа а к іл б летін кезінде ран К рім т рбиесіне к бірек к іл б лу шарт. U 371

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ран К рім адамны туындысы емес лемні Жара- тушысыны лдарын екі д ниені ба ытына б леу шін берген идаят жетекшісі екендігін мытпа ан ж н. Осы т р ыдан рухани т рбие беретін рылымдарда, сіресе мына м селелерге к іл б лу керек: 1. Ш кірттер е алдымен Алла ты аманат ретінде т сініліп, олар а Алла ты лылы ы мен лемдегі діре- тін т ф ккур етуді йретіп, ойыны ода н ктесіне Пай ам- барымызды та данарлы ахла ы орналастырылуы тиіс. Ру- хани т лім-т рбие, біліммен оса с йіспеншілікпен толы - тырылып, одан л ззат алатындай халге келуі керек. йткені иманны л ззатын сезіну ызмет ету шін е лкен уат к зі болып табылады. 2. Б л рылымдар мейірім, жан иярлы ж не ызмет орталы ы болуы тиіс. Ол жерлер тек бос м ліметтер жиын- ты ы бол анына арай с йіспеншілік ж не штарлы пен ран ызметі йретілуі керек. ранны олданысы дегіні- міз пай амбар с ннетіні олданыс табуы деген с з. 3. Ш кіртке сыпайылы пен дептілікпен жылы ж збен арап, ателіктер болса мейіріммен ж нге келтірілуі керек. Шеберді нері ж ндеген затынан к рінетіндігін мытпа ан ж н. 4. Адам жо ары т л алы пен жа сы мінезге та данып, с йсінеді. рметтеген адамына еліктеуге тырысады. Адам с йіктілеріні ы палында болады. йткені махаббат екі ж ректі арасында ы электр сымы іспеттес. Сонды тан ран ызметін ат арушыларды негелі істер ат арып, здерін намды жа ынан к рсетуі шарт. Ол шін «жар болып, 372 маша ат тудырмауды», я ни достармен дос болып, ж гін

РПА Т РБИЕСІ 2 же ілдетуді, сонымен бірге ешкімге ауыртпалы салмауды д ст рге айналдыру ажет. 5. Жан тазалы ымен атар сырт ы тазалы пен ара- пайымдылы а баса назар аударып, киім-кешек пен сырт ы лгімен де неге болу керек. йткені киімні тазалы ын мір етіп, олпы-солпы киінгенді д рыс к рмейтін Пай амбары- мыз шаш-са алды да орынсыз скенін натпайтын. Сондай- а бір жолы Расул лла r мешітте отыр анында шашы мен са алы сіп кеткен бір адам шы а келеді. Расул лла о ан олымен шашы мен са алын реттеуді ымдады, лгі адам осы б йры ты орында аннан кейін Пай амбарымыз: «Б л кейбіреулері ні сті-басы шайтан сия ты олпы- солпы ж ргенінен г рі жа сы емес пе?» деді ( лиюл- ари, Мир ат, VІІІ, 261). Бір жолы та ы да сті-басы олпы-солпы болып алдына келген бір адам а: «Малы бар ма? Хал-жа дайы алай?» деп с рап, адамны материалды жа дайыны жа сы екенін естіген со : «Олай болса, Алла са ан мал берсе, белгісі киімі нен бай- алатын болсын!» деп, о ан ескерту жаса ан (Н с и, Зин т, 54; Ах- мет, ІV, 137). 6. ранмен рухани тере дікке жету, ранны тере 373 ма ыналарын ізгі амал т рінде іс- рекеттерде к рсету шін ж ректі жа ымды уатымен махаббат пен руханият а то- луы шарт. раннан лайы ты т рде пайдалану шін оны м абасын рметпен, та зым мен дептілікпен ашып, оны адамдар а Рахманны йреткен т сінігімен о ылуы тиіс. йткені аяттарда былай делінеді:

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Рахман ранды йретті. Адамды жаратты. О ан баян- ды йретті» (Рахман с ресі, 1-4). 7. ран курстарымыз йретуге ара анда ран К рім- ні лылы ыны алдында т ф ккур, м ияттылы пен ізде- німпазды сезімдерін арттыратын т рбиені ма сат етуі ке- рек. сіресе пай амбар иссаларында ы ибрат а толы хабар- лар, ияметке жа ын туатын аз ынды тар, иямет белгілеріне атысты хабарлар, имандылы -к пірлік, мойынс нушылы - арсылы , харам-халал, ділдік пен ділсіздік бір-бірінен ажырататын кімдерді арастырып, мір мен лемді аяттар ше берінде салма тай білу біліктілігі берілуі ажет. 8. Рухани т рбие рылымдарында ызмет ат ар андар кемел ызмет адамы болуы тиіс. Ол шін, ізгі амалдар істеп, мейірімділік пен ам орлы сия ты ахла и сипаттар а ие бол ан адам болу керек. Сонымен атар, андай топты ішін- де мір с рсе де з болмысын, иманын са тай білуі ажет. Олар аз ынды ортасында да айналасына жа ымды ы пал жасайды, біра зі жа ымсыз серге шырамай, руханияты т ра ты болуы керек. андай жа дайда да ж ректерін мал- м лік, м нс п сия ты д ниелік пайдаларды ойлаудан аула стауы шарт. 9. Ш кіртті к ілін алдыратындай атал с з, ділетсіз арым- атынас, к ілді алдыру мен аталды тан са тану керек. ран а ызмет еткендер здерін «л й с л» я ни жауапты екендігін, бір к ні Алла ты таразысында есеп бе- ретіндігін естерінен шы армауы тиіс. Сонды тан здеріне аманат етілген ш кірттеріне командир-сарбаз атынасын жасаудан, м жб рліктен, ынтасызды пен жасанды мінез- бен тек м ліметтер беріп, д ріс йретуден аула болуы ке- 374

РПА Т РБИЕСІ 2 рек. Сонымен бірге (тура жолда) т рбиеленген р адамны сауабы олдан шы ан рбір адамны да ахірет жауапкерші- лігін тудыратынын мытпа ан ж н. 10. Орташа алыпты стану керек. Барлы н рсені бір с тте йретуге тырыспай, орыта отыруды детке айналдыра отырып, д режелі т лім-т рбие ж ргізген д рыс. Ш кіртті т сінік д режесі мен абілеттері де назар а алынып, болаша - та йретілуі ажет м селелер алдында, ажетті негізгі білім берілмей т рып йретілмеуі ажет. 11. Та ырыптар к птеген те еулермен, зілдермен, с - ра -жауаптармен толы ып керек. Бір т рбиешіні е лкен жетістігі мен нері – ш кіртті рухынан бір тамыр тауып, ж регіне жеткізе білуі. йткені е лкен же іс – бір адамны к іліне жол табу. Хазіреті М ул н айт андай «К іл – Жа- лал да кб р Алла ты назар орны». 12. Т рбиешілер ш кіртті халін ж зінен т сінетіндей абілетте болуы ажет. Оларды ба алап, иыншылы тарымен жеке айналысып, м селелерін шешуі керек. йткені, м се- лесін шешкен адамны к іліне жол табатынды ын білу ке- рек. Сонды тан ам орлы а ерекше к іл б лген ж н. 13. Алла ты лдарына ш кіршілікпен ызмет етуді д ст рге айналдыру ажет. йткені соларды ар асында о ан осы ызмет берілген. Сонды тан рухани т рбие ызметінде т рбиеленушіге жылы ж збен ж не ш кіршілікпен арау – негізгі асиетке айналуы тиіс. 14. Ж ректерге иман с йіспеншілігін орны тыратындар алдымен з жан-д ниелерін ретке келтіргені шарт. Олай бол- ма ан жа дайда с зіні сері азаяды. Адам т рбиелеу – е 375

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ауыр іс. зін т рбиелей алма ан, ішкі жан-д ниесінен бей- хабар адам бас асын алай т рбиелемек? Хазіреті М ул н ддис сирру рухани алыптан ма р м наданны халін та- маша баяндайды: «Бір к ні Хазіреті Иса а u жолдас бол ан надан біреу: «Ей, Иса тінемін! Білетін Исми-а замды ма ан да йрет, мына шіріген с йектерді тірілтейін» деді. Иса u о ан: «Ол сені олы нан келмейді. Исми-а замды о ып, лік- ті тірілту шін жа бырдан да таза ж рекке, лды та пері- штелерден де тере т сінікке ие болу керек. Исми-а зам п к тіл мен таза ж ректі ажет етеді. Н псі таза адамны д асы абыл болады... Сенде Исаны таза демі болмай т рып исми- а замды о ы аны са ан андай пайдасы бар?!» деп жауап берді. Біра надан адам ал ан бетінен айтпа ан со Хазіреті Иса б л а ыма ты с зіне атты та данып: «Уа, Раббым! Б л сырды андай хикметі бар? Б л а ы- ма ты соншалы ты табандылы а бару себебі не? зіні ж регі лі б л адам бас асыны т нін тірілтуге тырысады. Алайда, оны міндеті – зіні лі ж регін тірілту. зіні ж регін тірілту шін д а етуді орнына, бас аларды тірілту- ге тырысады. Б л андай наданды !» деп та данды. Осы мысалда айтыл андай з ж регінде еште е сезін- бей, иманны с йіспеншілігі мен шатты ын кішкентай, бей- 376

РПА Т РБИЕСІ 2 к н ж ректерге сездіре алма ан т рбиеші ж не ран- ны тере м ніні к ус рынан д м татпа ан бас алар а да таттыра алма ан м алім лкен жауапкершілікке тап болады. йткені ызмет еткен орны мен т лім-т рбиесін мойнына ал ан ш кірттер, о ан Алла ты берген аманаты. Ш кірт- терге ажетті рухани т рбиені бере алмаса, л ха ысы туындайтыны ха . Міне, болаша ты абыройлы пара тарын толтыратын негелі рпа осындай сипаттарды бойына сі ірген руха- ни т рбиені жемісі болма . Осы ан ол жеткізген рпа Алла ты мейірімімен д режесі сіп, ба ыт а ол жеткізе- ді. Сонды тан д ние тарихында е за мір с рген мемлеке- ті Османлыны негізінде ран К рімге к рсетілген рмет пен та зым, с йіспеншілік пен ызметті жат аны белгілі. Балалар – ке-шешелерге берілген Алла ты аманатта- ры. Ислам жаратылысымен ке-шешеге берілген балаларды таза рі п к ж ректері ты топыра ы сия ты делуге дайын ндылы . Оны тікен немесе г л, ащы немесе т тті жеміс бе- руі, о ан егілген д ндерді рамына байланысты. ке-шешелерді балаларын ж ннам отынан ор ауы, д ниені б лекеттері мен иыншылы тарынан ор ау да ж - ректі Алла пен Расулына деген с йіспеншіліктен н р алуы- на байланысты. Балаларына Алла Та аланы, Пай амбары- мызды с йдіре алма ан ата-аналар оларды рі д ние, рі а ырет асіретін зірлегені. Екіншіден, баланы т рбиесін ш жасынан бастау ке- рек, « лі кішкентай, т сінбейді» деген т сініктермен кейін- ге алдырмау керек. Ата-аналар балаларыны асында рбір 377

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ м мкіншілікте Алла Та аланы лылы ы, барлы н рсені жаратушысы екендігі, барлы ны меттерді сол бергендігі, о ан ш кіршілік ету керектігі, рбір с т Алла ты ба ылауында екендігі туралы айтып, абірде с ралатын с ра тар мен о ан берілетін жауаптарды, я ни абірді тілін йретіп, балала- ры рухани піскен кездерінде осы айтыл андарды шпес із алдыратынды ын жа сылап ойлану ажет. Жастар исла- ми т рбиеден ажетті лесін алма ан балаларды болаша та т рбиеленуіні иын болатынды ын назарда ста ан д рыс. Бала то басын, й ысыз алмасын деп оны намаз а т р ызбау да лкен жауапкершілікті тудырады. М ндай ре- кеттер бала а жа сылы емес, керісінше, жаманды келеді. Ата-аналар балаларын тамаша т рде т рбиелеу шін оларды кішкене кезінен бастап лшылы а, жа сылы жасау а йретіп, оларды айналаны жа ымсыз серлерінен ор ау ажет. Жа сы бала д ниеде е нды жаратылысыны бірі бол анды тан ахіреттегі міріміз шін де жал асатын н- дылы ымыз рі таусылмайтын кірісіміз болма . Сонды тан Алла ты берген сыйы болып табылатын бала ны метін ате жерлерде ж не д ниелік пайда шін бос а жіберу ахіретте лкен орны толмас шы ын болады. Балаларымызды тек д ниедегі д режесіне к іл б ліп, рухани жа ынан назардан тыс алдыру, к шені , жаман достарды ж не жа ымсыз топтарды жемісі болуына к з ж мып арау, ахла а жат аспас здер мен жарнамаларды штары болуына кешіріммен арау – Алла ты сыйына лкен иянат болады. 378 орыта айт анда, м гілік ахірет ба ыты шін д ние

РПА Т РБИЕСІ 2 м мкіншіліктерінен, сіресе мал-м лік пен бала ны метін Алла Та аланы ризашылы ына ол жеткізуге бір д некер- ге айналдыру шарт. Осы д ниедегі со ы она ымыз болып табылатын абіріміз о аша рі ара ы болмауы шін а-зіргі к німізді жа сы ба алап, артымыз а айырлы рпа ал- дыру а тырысайы . Балаларымызды ж регімізді п к жемісі етсек ана алыс рі иын сапарымызда біз шін жария сада а болады... Раббымыз берген неке отбасы мен рпа ны ыметіні д ние ж не ахірет ба ытымыз а д некер болуын н сіп етсін!.. мин!.. WUX 379



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ŞŁŀıŕķıńıŀĻĶŁʼnţļţĴţ Ɇԛɦɢɧɧɿԙɟԙɠɚԕɵɧɦԝɪɚɝɟɪɥɟɪɿ± ԧɡɿɧɿԙɛɚɥɚɥɚɪɵɈɥɚɪԑɚԕɚɥɞɵɪɚɬɵɧ ɧɚԑɵɡɦԝɪɚ±ɦԥԙɝɿɥɿɤɬɿԙɛɚɣɥɵԑɵ Ȼɚɥɚɥɚɪɵɦɵɡԑɚɩԥɧɢɠɚɪɚɬɵɥɵɫ ɩɟɧɥԥɡɡɚɬɬɵɟɦɟɫɟɫɤɿɪɦɟɣɬɿɧ ɫɨɥɦɚɣɬɵɧɬɚɭɫɵɥɦɚɣɬɵɧɛɚԕɵɬɬɵɥɵԕ ɦԝɪɚɫɵɧԕɚɥɞɵɪɭɵɦɵɡɤɟɪɟɤɈɥ ɉɚɣԑɚɦɛɚɪɵɦɵɡɞɵԙɛɿɡɝɟɚɦɚɧɚɬɪɟɬɿɧ ɞɟԕɚɥɞɵɪԑɚɧԔԝɪɚɧɄԥɪɿɦɦɟɧɫԛɧɧɟɬɿ Ɉɫɵԕɚɫɢɟɬɬɿɦԝɪɚɧɵԙԝɪɩɚԕɬɚɪɵɦɵɡԑɚ ɠɟɬɭɞɟɤԧɪɫɟɬɿɥɟɬɿɧԕɵɡɦɟɬԛɥɤɟɧɠɚ ɪɢɹɫɚɞɚԕɚɛɨɥɫɚɦԝɧɵɧɚɡɚɪɞɚɧɬɵɫ ԕɚɥɞɵɪɭɞɚԥɪɛɿɪɚɬɚɚɧɚԛɲɿɧԛɥɤɟɧ ɚԕɵɪɟɬɬɿԙԕɚɫɿɪɟɬɿɛɨɥɦɚԕ $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Ԝɪɩɚԕɠɚɭɚɩɤɟɪɲɿɥɿɝɿ Д ние ны меттері, с йіспеншіліктері, міттері мен алдам- шылы ы –алдымыз а жайыл ан сына ала ы. Мал-м лік пен рпа сия ты д ниеге тиесілі ндылы тары да ахірет жемі- сі болу ма сатымен олданысын бізге берген сына себепте- рі. Сонды тан д ниені м мкіншіліктерін ахіретті ба ыт- тылы ы шін д некер ету шарт. Аятта былай делінеді: ÚƇ ÓéƆ Ĥƈ Óāƪ ĤÒ ÚƇ ÓĻƆ Ĝƈ Ó×Ɔ ĤŽ ÒIJƆ ÓĻƆ ĬŽ ïƫ ĤÒ Øƈ ÓĻƆ éƆ ĤŽ Ò ÙƇ ĭƆ ĺôƈ ĪƆ ijĭƇ ×Ɔ ĤŽ ÒIJƆ ĢƇ ÓĩƆ ĤŽ Ò Żƃ ĨƆ ÈƆ óƄ ĻŽ ìƆ IJƆ Óƃ ÖÒijƆ àƆ ğƆ Öžƈ òƆ ïƆ ĭĐƈ óƄ ĻŽ ìƆ «Байлы пен лтар д ние тіршілігіні к ркі. М гілік алатын амалдар Раббы ны алдында рі сауап т р ысынан айырлы, рі міттеріне лайы ты» (К ф с ресі, 46). Мал-м лік пен бала Ха жолында ж мсал ан жа дайда «д ние к ркі» болса, марлы пен штарлы шін а ыл- сыз олданыл ан жа дайда «аз ынды а» айналады. М минні е жа ын м рагерлері – зіні балалары. Олар а алдыратын на ыз м ра – м гілікті байлы ы. Ба- лаларымыз а п ни жаратылыс пен л ззатты емес, ескір- 383

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ мейтін, солмайтын, таусылмайтын ба ыттылы м расын алдыруымыз керек. Ол – Пай амбарымызды бізге ама- нат етіп алдыр ан ран К рім мен С ннеті. Осы асиетті м раны рпа тарымыз а жетуде к рсетілетін ызмет лкен жария сада а болса, м ны назардан тыс алдыру да рбір ата- ана шін лкен ахіретті асіреті болма . Аятта былай делінеді: ħŽ ġƇ Ļĥƈ İŽ ÈƆ IJƆ ħŽ ġƇ ùƆ ęƇ ĬÈƆ ÒijĜƇ
ÒijĭƇ ĨƆ Æ īƆ ĺñƈ Ĥƪ Ò
ÓıƆ ĺƫ ÈƆ ÓĺƆ ØƇ òƆ ÓåƆ éƈ ĤŽ ÒIJƆ öƇ Óĭƪ ĤÒ ÓİƆ îƇ ijĜƇ IJƆ Òƃ òÓĬƆ «Ей, иман келтіргендер! здері ді, бала-ша алары ды оты- ны адамдар мен тастардан т ратын ж ннам отынан ор- а дар!..» (Тахрим с ресі, 6). Пай амбарымыз да r: «Барлы тары шопансы дар ж не ба андары а жа- уаптысы дар... Еркек отбасыны шопаны ж не ба анына жауапты. йел йіні шопаны ж не ба ан малына жауапты» (Б хари, У с я, 9) деп, ке-шешені балалары т рбиесінде орта жауапкершілікте екендігін баянда ан. Екінші бір хадис ш рифте: «Балалары а сый тарты дар, оларды жа сылап т р- биеле дер!» делінеді (Ибн М ж , деп, 3). Пай амбарымыз кейбір хадис ш рифтерінде т рбие міндетін жи ад сия ты дінде е асиетті болып саналатын 384

РПА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ амалдан да жо ары сана ан. Жи ад а шы у шін зіне бар ан кейбір сахабаларды артта ал ан бала-ша алары мен арт ата-аналарына арайтын адам болма анын естіп: «Соларды асына бар, йткені е жа сы жи ад солар- ды асында» деп, кері айтар ан кездері бол ан.54 Бір к ні Хазіреті Пай амбар а r к ш- уатты, денсау- лы ы мы ты бір жігіт келеді. Оны б л т рі айналасында ы сахабаларды назарын аударады. Араларынан кейбіреуі зде- рін стай алмай: «Ей, Алла ты Расулы, тте , мына адам Алла жолын- да (жи ад ететін адам) болса ой!» дейді. Хазіреті Пай амбар r сонда былай деп жауап береді: «Егер б л адам арт ата-анасы шін ызмет етсе – Алла жолында, н псіні ар-намысын ор ау шін ж рсе – Алла жолында, отбасыны н п асын табу (оларды жа - сылап т рбиелеу) шін е бек етуге шы ан болса, Алла жолында. Тек ма тану шін шы ан болса, ш йтанны жолында» (Х йс ми, VІІІ, 144; ли л-М тта и, ІV, 12/9252) Балаларды т рбиесіне ша ыру бабында Алла Расулы- ны r кейбір хадис ш рифтері мыналар: « ке баласына жа сы дептен арты еште е сыйлай алмайды» (Термези, Бирр, 33/1952). 54. ара ыз, Б хари, Жи ад, 138; Азан, 17, деп, 3; М слим, Бирр, 5; бу Д уіт, Жи ад, 31; Термези, Жи ад, 2; Н с и, Жи ад, 5. 385

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ « кесіні мойнында ы міндеті – баласына жа сы рі ру- ханиятты ат оюы ж не жа сы т рбие беру» (Б йхаки, Ш а- б л-иман, VІ, 401-402). Ата-ана балаларына лшылы та, арым- атынаста, ах- ла та жа сы лгі болып, кішкентай кезінен бастап т рбиесі- не к іл б лу керек. Т менде айтыл ан исса осы жа дайды тамаша баяндайды: Абд лла бин Аббас t бала кезінде т нгі намазды о ы- ан Пай амбарымызды к ріп дереу о ан еліктей баста ан, ол зіні осы тамаша естелігін былай баяндайды: «Алла Расулыны r ж байы апайым М ймун ні йінде он ан болатынмын. Сол т ні Пай амбарымыз да соны асында болатын. Алла Расулы птан намазын о ытты. Содан кейін йіне келіп, та ы т рт р к ат намаз о ыды. Біраз уа ыт йы та аннан кейін т рып, мені ме зеп «Бала ай йы тап алыпты» деді. Сосын орнынан т рды. Мен де (т рып, намаз о у шін) сол жа ында т рдым. С йікті пай амбарымыз мені о жа ына алды. Бес р к ат намаз о ыды. Сонан со екі р к ат та ы о ыды...» (Б хари, ілім, 41). Сонымен атар Ибн Аббас t бала кезінде Расул лла - пен r бірге жаназа мен айт намаздарына атыс ан, оны лшылы тебіренісінен ф йіз ал ан (Б хари, Ж н йз, 60; Ид йн, 16). Пай амбарымыз r балалармен бірге тама жеп, олар- ды тамашалап, а ыл мен жан д ниелерін оз ап, немі ате- ліктерін д рыстап отыр ан. Осы м селеге атысты бір есте- лігін Омар бин би С л м t былай баяндайды: «Мен, Расул лла ты r т рбиесі мен ам орлы ында 386

РПА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ скен бала едім. Тама жеген кезде ыдысты барлы жа ынан жейтінмін. Бір к ні Расул лла ма ан: «Балам! Бисмилла айт, о олы мен тек алды нан же!» деді. Содан кейін солай істейтін болдым» (Б хари, т’им , 2; М слим, шриб , 108). Бас а бір риуаятта с йікті Пай амбарымыз r: «Дастар- хан а жа ында, балам!..» деп, жылы рі с йіспеншілікке то- лы с здермен сол бала а тама жеуді шарттары мен депте- рін к рсеткен (Ибн Хажар, л-Ис б , 519). орыта айт анда, балаларыны т рбиелі рі кемел бол- анын алайтын ата-ана алдымен здеріні кемшіліксіз болуына тырысып, жа сы неге болуы тиіс. Расул лла r былай дейді: «Сендер б где йелдер шін арлы болса дар, сендерді йелдері де ар-намысын са тайды. Балалары а ізгілік жа- саса дар, балалары сендерге ізгілік жасайды. Бір адам зінен кешірім с рап асына келген бауырын, оны ы болсын- болмасын, абылдасын. Олай болма ан жа дайда ж ннатта К ус р ауызыны басында асыма келе алмайды» (Хаким, ІV, 170/7258). Екіншіден, балаларымыз а рдайым жа сы с здерді ай- тып отыру ж не олар а ашуланып ар ыс айтпау керек. Осы жайлы мына мысал те ибратты: Бір адам Хазіреті Абд лла бин М б рак а келіп, оны баласыны тіліне ба ынбайтынды ын айтып ша ымданды. Хазіреті Абд лла бин М б рак лгі адамнан: 387

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ «Бала ды ар ап па еді ?» – деп с рады. лгі адам: «И » – деп жауап берді. Сонда Абд лла бин М б рак: «Бала ны б зылуына зі себеп бол ан екенсі !» – деді. Екінші бір ма ызды м селе – ата-аналар еш уа ыт ба- лаларын алдамауы, оларды рдайым шынды а йретуі ке- рек. Абд лла бин Амр t былай дейді: «Бір к ні мені анам ша ырды. Расул лла r йімізде отыр ан. Анам: «Келші, са ан бірде е берейін!» деді. Алла Расулы: «О ан не берейін деп еді ?» деп с ра анда, анам: «О ан бір рма берейін деп едім» деп жауап берді. Сон- да Расул лла r: «Егер о ан еште е бермесе , са ан бір к н жазылар еді, осыны біл» – деді ( бу Д уіт, деп, 80; Ахмет, ІІІ, 447). Пай амбарымыз бас а бір хадис ш рифінде былай дейді: «Жа сылы жасау шін балалары а к мектесі дер. ала- ан адам (к мектесу ар ылы) баласыны арсылы сезімін жоя алады» (Х йсіми, VІІІ, 146). Балаларымызды т рбиелеуде іс ж зіндегі талпыныста- рымызбен атар олар шін рдайым ізгі д а жасауымыз ажет. йткені осы екі жа дайды бір болуы шарт. Ибн Аб- бас t былай дейді: 388

РПА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ «Расул лла r мені бауырына басып: «Алла ым, мына бала а хикметті йрет!» деп д а етті» (Б хари, Асхабун-Н би, 24). Расул лла ты r жаса ан осы д асыны берекеті- мен Ибн Аббас t лкейгенде « ммет алымы» ж не «Т р- ж м н л- ран: ран ма ыналарын т сіндіретін м ф ссір» деген ата а ие бол ан. Балаларымызды т рбиесіне атысты алды ы буын а- лымдарыны кейбірін берген сиеті де ибратен о ылатын ндылы а ие: « бу З к рия л-Анб ри былай дейді: « депсіз білім – отынсыз от. Білімсіз деп – т нсіз рух сия ты». Хазіреті лиді t лына айт ан мына сиеттері біз шін де лкен ибрат: «Ей, лым! Е алдымен Алла тан лайы ты т рде оры ! Барлы мірлерін орында! Оны зікір ету ар ылы ж регі ді ті- рілт! Алла ты жібін ( ранды) мы тап ста! Егер осы берік ар анды стайтын болса , Раббы мен арада ы байланыстан арты андай к шті байланыс болуы м мкін? Шынайы т рде лімді есі е ал ж не лімді есі е алу ар ылы ж регі ді тірілт. Барлы н рсені жо болатынды- ын біліп, ж регі е жо ты та т ра тайтынын т сіндір! Осы сиеттеріме жа сылап ла салып т сін! Барлы жандыны мірін олына ста ан Алла Та ала сені мірі - ді де олында стайтынды ын біл. Жаратылыс а жан беріп, 389

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ мір берген, н тижесінде соларды лтіруші. Байларды кедей, кедейлерді де бай ылатын сол. р т рлі б лекет пен ауруды беретін сол, барлы б лекетке дауа мен шипа беретін де сол. Д ние тасымен, топыра ымен, т р-т сімен, а аштарымен, же- містерімен сонікі, оны алауы бойынша іс ат арады. Ахірет те есебімен, жазасымен, ж нн тымен, ж ннамымен ж не біз білмейтін к птеген н рселерімен сонікі. анша білімді болса да білмейтін н рсе к п болады. йткені т ф ккур ала ынан тыс ж не к зі к ре алмайтын к птеген а и ат бар. Егер осыларды біріне к з жеткізсе ж не Алла са ан кейбір хикметтер мен сырларды са ан йрететін болса, о ан з дыретіммен ол жеткіздім деп ойлама! Керісінше, сол шін де Раббы а жалбарын! Соны ризашылы ы шін лшылы ет, махаббаты ды да со ан арна, тек содан ана оры ! орыта айт анда, д ниені жа сылы ы аз, тірлігі ыс- а, жылы ж зділік танытуы рия орлы , теріс айналуы а- сірет, л ззаты мен ауышуы ткінші, ны меттері мен жа - сылы тары п ни, к н лары мен жауапкершілігі болса м - гілік... рбір жаманшылы ты басы д ние с йіспеншілігі тойымсызды пен ыз аныш екендігін мытпа. Осы жаман асиеттер сені ж регі е жол таппасын! Та уа болса дауа табасы . Я ни д ниені ны меттері аз м лшерде олдан, олар а ар а с йеме, Алла жолында ж мса!» Ш йх д бали лындай сана ан Осман Газиге айт ан сиетіні кейбірі мынадай: «С зі на ты болсын! Барлы с зді мойны а алма! К р- се , айтпа; білсе , жеткізбе! рметке б ленген жері е жиі 390 барма, с йіспеншілігі мен сенімі азаяды...

РПА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ Мынадай ш адам а, я ни надандар арасында ы алым- а, бай болып кедейге айнал ан а ж не рметті болып се- німнен айырыл андар а аянышпен ара! Жо арыдан орын ал андарды т мендегілердей ауіпсіз еместігін мытпа... Е лкен же іс – н псіні тану. Д шпан – адамны зі. Дос болса, н псісін таны ан адам». Осындай те дессіз рі рухани сиеттер ар ылы міріне ба ыт берген Осман Гази де лы Орхан Газиге мынадай наси- хат айтады: « лым! Дін істерін б рінен жо ары ой! йткені бір па- рызды орындалуын амтамасыз ету дін мен мемлекетті к шеюіне д некер болады! Сол шін алымдарды рметтеу- де ж не оларды ха ысын орындауда кемшілік жіберме!.. лым! Мені улетімнен кімде-кім ділдіктен алша - тайтын болса, махшар к ні Расул лла ты r шапа аты- нан ма р м алсын! скері мен, байлы ы мен ма танушы болма! Мені мы- на к йімнен ибрат ал, азір лсіз бір мырыс а сия тымын. Еш лайы сыз, Алла ты I к птеген сыйларына б лендім. Сен де мені жолыммен ж р! Алла пен лдарыны ха- ысын жеме! азынадан алатын аражаты а ана ат ет! Мемлекетті ажетті шы ындарынан бас а аржы ж м- сама! Сенен кейін келетін рпа сені здеріне лгі ететін болсын! З лымды а жол берме! рдайым діл рі нысапты бол! р т рлі істерге Алла а сыйын, содан ж рдем с ра ж - не мінажат ет!» 391

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ кесінен осындай тамаша рі хикметті насихаттарды ты да ан Орхан Гази лы М рат хан а былай деп насихат айтып, жол сілтейді: « лым, салатаны ны айбынына ма танба! Д ниені Хазіреті С леймен нен де ал анды ын мытпа. А ыры оны да та ы ла ан. йткені д ние салтанатыны барлы ы ф ни! Біра мір барлы адам шін лкен м мкіндік. Алла жолында ызмет етіп ж не Пай амбарды r шапа атына ие болу шін осы м мкіншілікті жа сы пайдалан! Д ниеге ахіретті лшемімен араса , оны м гілік ахі- рет ба ыттылы ын ию а т рмайтынды ын к ресі !..» Имам азали лына мына бір сиеттерді алдыр ан: «Ей, лым! Білімсіз амалды болмайтынындай, амалсыз білім де жындылы . Б гін сені к н лардан алыстатпай, л- шылы а жа ындатпа ан білім ерте ж нн ттан за тат- пайтынды ын білгейсі ». Т рт халифадан кейін бесінші адал халифа ретінде а- былдан ан білім, парасаттылы пен та уалы ты шы ы- на шы ан Ислам тарихында екі жарым жылды халифа- лы ыммен е абыройлы із алдыр ан Омар бин Аб-д л- азизді халифа бол ан к ннен бастап, балаларына деген а- рым- атынасы згерген еді. Халифа болып сайлан ан к ні халы топ-тобымен Омар бин Абдулазизге (б й’ат) сенім білдірген кезде адамны к птігінен лы Абд лм лікті киі- мі жыртыл ан болатын. Оны к рген Омар лына: «Балам, барып киімі ді тіктір. йткені б гіннен бастап, 392

РПА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ б лкім, осы киімнен бас а киім таба алмай, осы ан м таж боларсы !» деген. Омар бин Абд лазиз т н сайын ыздарын аралап, хал- жа дайларын с ра аннан кейін йы тау а кететін. Бір к ні т нде та ы солар а бар ан еді. келеріні келгенін естіген ыздары олдарымен ауыздарын жауып есікті ашады. Омар астарында ы т рбиешілерінен неге б лай істегендерін с - ра ан да, ол: «Оларда но ат пен рияздан бас а жейтін еште е жо еді. Пиязды иісі сізді мазаламасын деп, ауыздарын жабады» - деді. Оларды осы дептіліктері мен сыпайылы тарына Омар бин Абд лазиз к зіне жас алып, ыздарына: « ыздарым! Сендерді рт рлі д мді та амдармен д - ниені ны меттерін алаулары , келері шін ахірет жауап- кершілігін тудыруы м мкін еді» – деді. Бір де Омар бин Абд лазиз нау астанып, т сек тартып жат анда жа ындары: « зі нен кейін балалары а, улеті е азынадан бірде- елерді м ра а алдыр!» дегендеріне ол: «Балаларым не жа сы, не жаман адам болады. Ізгі болса, оларды м ндай н рсеге ажеттіліктері жо . Егер жаман бол- са, онсыз да мені олар а еште е таста аным керек емес. Екі жа дайда да б ан ажеттілік жо » деген. М аз бин Ж б л t лына былай деп сиет айт ан: «Балам! Намаз о ы ан кезі де оны е со ы намазы 393 деп ойла! Екінші рет осындай намаз уа ытына жетемін деп міттенбе!..

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ лым! М мин адам екі ізгі істі арасында лгені аб- зал. Я ни, м мин бір ізгі істі жаса ан со екінші бір ізгі істі жасау а ниет етіп, талпынуы ажет, арасына жаман амал араластырмауы тиіс». Осы ескертулер мен насихатарды барлы ы рі зімізді, рі балаларымызды Алла ты ризашылы ына ба ыттайтын ма ызды мірлік станымдар. Осы а идалар бойынша мір с ріп жат ан п ни д ниеге ош айтпай т рып, н псіні - марлы тары мен т к ппарлы тарынан бас тартып, Алла - ты с ра ына зірленуіміз ажет. Осы шін де жанымызды айда олдан анды ымызды, мал-м лікті айдан тауып, ай- да ж мса анды ымызды, балаларымыз а анша е бек ж м- са анымыз а, оларды біз шін иямет к ні абырой ма, лде к йік бола ма, ыс асы, рбір іс- рекеттерімізді жа ымды немесе жа ымсызды ына байланысты жа сылап ойлану а міндеттіміз. йткені аятта: ųƆ ž Ò Īƪ ÈƆ IJƆ ÙƄ ĭƆ ÝŽ Ęƈ ħŽ ĠƇ îƇ źƆ IJŽ ÈƆ IJƆ
ħŽ ġƇ ĤƇ ÒijƆ ĨŽ ÈƆ ÓĩƆ Ĭƪ ÈƆ ÒŽ ijĩƇ ĥƆ ĐŽ ÒIJƆ ħƄ Ļčƈ ĐƆ óƄ äŽ ÈƆ ĮƇ ïƆ ĭĐƈ «Малдары мен балалары сына есебі ж не лкен сый Алла ты асында екендігін білі дер» делінеді ( нф л с ресі, 28). Расул лла ты r с ннеті бойынша баланы дінін й- реніп, ахірет мекеніне зірленуі ж не сол ар ылы к ркем ахла а ие болуы, рі зі шін рі ата-анасы шін д ние мен а ыретті ба ыты болма . Алла Расулыны айтуына а- ра анда: 394

РПА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ « лгеннен кейін лды м ртебесі биіктейді. л: «Ей, Раббым! Б л сауап айдан келді?» деп с райды. Алла Та ала о ан: «(Арты а алдыр ан) айырлы рі ізгі рпа ы сен шін исти фар айтты, д а етті дейді» (Ибн М ж , деп, 1; Ахмет, ІІ, 509). Ибн Аббастан t риуаят етілгені бойынша, Расул лла r былай дейді: « абірдегі лік те ізде батып бара жат ан рейлі, к - мек с ра ан адам сия ты. кесінен, анасынан, бауырынан, шынайы рі адал достарынан д а к теді. Егер бір д а кел- се б л ол шін д ние ж не д ниедегілерді барлы ынан нды рі с йкімді болады. Ш б сіз, Алла , абір т р ындарына д ниедегілерді д асыны берекеті ар ылы таудай сау- ап береді. Тірілерді лгендерге жіберетін е жа сы сыйлы – олар шін исти фар ету ж не оларды атынан сада а беру» (Д йл ми, М сн д, ІV, 103; 6323; ли л-М тта и, ХV, 694/42783; ХV, 749/42971). Б л жа дайда адам а к мектесетін д ниеде алдыр ан жария сада а абіріміз бен а ыретімізді ауіпсіздігін амтамасыз етеді. Е ма ызды жария сада амызды бірі – ізгі рпа . аріпнама деген тасаввуф кітабыны авторы Ашы Паша адамны рпа ыны т рт т рде жал асатынды ын айтады: 1. Бел рпа : Адамны з тегінен жал ас ан баласы. М ны жал асуы та дыр а т уелді. К ні келген кезде зілуі м мкін. Ізгі болар болмасы да белгісіз. 395

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ 2. Мал рпа : Адамны мал-м лкімен жаса ан айырлы ызметтері. Ол ызмет жа сылы ы жал ас ан жа дайда ие- сіне сада аны сауабы жазылады. 3. ол рпа : адамны т рбиелеген ж не артына ал- дыр ан балалары мен ш кірттері. Б лар да здерінен кейін адам т рбиелейтін болса, жал аса береді. 4. Жол рпа : кісіні Ха жолында лдарды санасы мен к ілін дамытатын ма ынада жазыл ан кітаптар. Е пайдалы рі зілмейтін рпа осы. Жазыл ан кітаптар ия- метке дейін келетін белгісіз о ырмандар а жіберілген идаят хаты іспетті. Сонымен ата-аналар бала т рбиесінде ерекше са бола- тын негізгі м селелер мыналар: Балаларымыз арасында ділдікті са тап, зара ыз а- ныш а орын бермеу керек. Уа ыты келген кезде, м мкінші- лік болса, оларды йлендіру, к йеу бала немесе келін та - да ан кезде оларды д ниелік ндылы тарын емес, иман мен к ркем мінез лшемдерін негізге алу ажет. йткені діни ж не ахла и т сініктермен ж зеге аспа ан некелер не ажырасумен ая талады немесе абірге дейін жал асатын асіреттерге себеп болады. Балаларымызды уестіктерден, орынсыз ыдырыстан, йге кеш келуден ж не жаман жол- дастардан шамамыз елгенше ор ауымыз керек. Олар а стаздар мен арттар а, туыс-ту андарына, к ршілері мен лсіздерге, жетімдер мен м таж жандар а деген міндетте- рін т сіндіре отырып т рбиелеп, олар а молынан д а ету- іміз керек. Балаларымызды нау астарды к ілін с рау мін- детін жа сылы жасауды ба дарын к рсетіп, таза рухтары- 396 на сада а беруді рухани д мін таттыруымыз ажет. Ру-

РПА ЖАУАПКЕРШІЛІГІ хани талпынысын арттырумен атар пай амбар жолы мен бабаларымызды тарихты алтын беттеріне жазып кеткен мейірбанды пен батырлы , жан иярлы пен ха - ы ты са тау станымдарын оларды жан д ниесіне орны тыруды з міндетімізге алайы . Осы м селелерге назар аудар ан ата-аналарды балала- ры дінні , з Отан мен з хал ыны к зіні арашы ына айналады. Тарих бойы мір с рген улилер, батырлар мен олбасшыларды барлы ы соларды жемісі. Ж ннт ая ыны астында жасырыл ан ізгі аналар ан- дай ба ытты! Д алары пай амбарды мметіне жаса ан д асындай сия ты бол ан ізгі келер андай ба ытты! Ба- лаларын здері шін бітпейтін сауап, я ни жария сада а ре- тінде т рбиелеген ата-аналар андай ба ытты жандар!.. Алла Та ала балаларымызды дінімізге, отанымыз бен хал ымыз а айырлы ылсын! Оларды заманны аз ынды ы мен аупінен са тап, біз шін жария сада а болуын н сіп ет- сін!.. мин!.. °UÄ 397



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ĝıņıIJIJıŃ Ɇɚɯɚɛɛɚɬɟɤɿɠԛɪɟɤɬɿԙɚɪɚɫɵɧɞɚԑɵ ɷɥɟɤɬɪɫɵɦɵɿɫɩɟɬɬɿɋԛɣɝɟɧɞɟɪ ɟɲԕɚɲɚɧɫԛɣɿɤɬɿɥɟɪɿɧɠɚɧ ɞԛɧɢɟɫɿɦɟɧɬɿɥɿɧɟɧɬɚɫɬɚɦɚɣɞɵ Ɇԛɦɤɿɧɲɿɥɿɤɬɟɪɿɧɫԛɣɿɤɬɿɥɟɪɿɧɟ ɚɹɦɚɣɛɟɪɭɚɪԕɵɥɵԧɦɿɪɛɨɣɵɨɫɵ ɠɨɦɚɪɬɬɵԕɬɚɪɵɲɚɬɬɵԑɵɦɟɧԧɦɿɪ ɫԛɪɟɞɿ ɀɚɧɞԛɧɢɟɦɿɡɞɿԙԕɚɧɲɚɥɵԕɬɵȺɥɥɚԣ ɩɟɧɊɚɫɭɥɵɧɵԙɫԛɣɿɫɩɟɧɲɿɥɿɝɿɧɟ ɬɨɥɵɟɤɟɧɞɿɝɿɧɬɚɪɚɡɵɥɚɭԛɲɿɧ ɩԥɧɢɧɵԑɵɦɟɬɬɟɪɞɿԕɚɧɲɚɥɵԕɬɵ Ⱥɥɥɚԣɬɵԙɦɚɯɚɛɛɚɬɵɧɚɞԥɧɟɤɟɪ ɟɬɟɚɥԑɚɧɵɦɵɡɞɵɨɣɥɚɭɵɦɵɡɤɟɪɟɤ Ɇɚɯɚɛɛɚɬɬɿɥɿɦɿɡɞɟɧɠԛɪɟɝɿɦɿɡɝɟ ɬԛɫɩɟɝɟɧԕԝɪɫԧɡɛɨɥɵɩԕɚɥɦɚɫɵɧ $



К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Ɇɚɯɚɛɛɚɬ \" абірімні стіне айбынды кесене салма дар. сті ашы болсын, р топы- ра а к мі дер, стіме Алла Та аланы рахымшылы жа быры жаусын\" С лтан ІІ М рат ханны сиетінен. Махаббат – ф ни мірімізді д мі, уанышы, шабыты мен шатты ы. С йіспеншілік йт ысымен аралас ан жара- тылысты йт ысы. Махаббат – Алла Та аланы лдары- на берген е лкен сыйларыны бірі. Осы т р ыдан ал анда махаббатымызды лайы тылар а арай б ру ж не досты а и- атына жеткен к ілдерге олдан ан ж н. йткені махаб- батты осы д режесі, Алла а деген махаббат а жетуді бір сатысы. Біра кінішке орай, адамдарды к пшілігі Алла - ты сыйы махаббатты п ни мен н псі марлы тары шін бос а ж мсайды. Лайы тысын таба алма ан махаббаттар ф ни мірді кі- нішті ысырапшылы ы. Арзан ж не арапайым пайдаларды арма ына ілінген махаббат со па жолды жиегіне скен г л сия ты ертелі-кеш тапталып, жо болу а м жб р. К шеге т скен асыл тасты ны андай! Лайы сыз олды орын- сыз м лкі болу андай асіретті кініш! 401

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Хазіреті М ул н махаббат жемісін ткінші рі ф ни жаратылыстарды жолына ж мсап, Алла Та ала а деген с йіспеншіліктен р ал андар жайлы мынадай ибратты те еу жасайды: «Д ниеге к іл б лгендер к ле ке аула ан а шы а - сайды. Олар алайша к ле кеге ол жеткізбек? Сондай-а а ыма а шы сты к ле кесін с деп ойлап, оны стап алу а тырысады. Тіпті б та та отыр ан сты зі де осы а ыма а та алады». Бір Ха досы былай дейді: «Алла Та ала лдарына деген мейірімі мен м рхама- ты ар ылы оларды зіне с йіспеншілікпен арау а ша ыр- ды. Н сіпсіз лдары б дан ашты. Ха Та ала осы к н ні жазасы ретінде оларды здеріне мейірімсіз адамдарды махаббатына т уелді ылды». Махаббат д ні ашылма ан к іл, к зде ойма а йыла алмайды. Менмен сезімдерді т т ыны болып, рухани се- зімдерді жаназасын ар ала андай болады. Руханият ая- сында ил и айнардан н р ал ан махаббаттар мы да ан хош иістер сі ген ж нн т ба тарыны г лі сия ты. Оны кейде жапыра тары т сіп, г лдері сол анымен, ол сонда да к ктемні жылы ж зімен берекеленіп, сіп- неді. Махаббатты айнар к зі – Алла а деген махаббатты т сінгендер барлы жаратылыспен дос бола алады. Я ни жаратушыны к зімен жаратыл андар а арай алу абілеті- не ие болады. Осы жетістікке жеткен барлы Ха достары барлы н псілік марлы тардан бас тартып, шынайы л з- 402