"Бақыт тамшылары"

БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ 2 Т н, сіресе та с рі уа ыты Ха а жа ындау шін ерек- ше м мкіндік бар уа ыт. Осы уа ыттарды лкен ны ымет деп санау ажет. Б л ны ыметтен р алуды е басты се- бебі к н ларды ж ректі сезімталды ын жойып, адамды апылды а итермелеуі болып табылады. Хасан Басри рахмет лла и ал й и былай дейді: «Адамны т нгі лшылы а т рмауыны бір ана се- бебі – істеген к н сі. Олай болса, к нде кешке н псі ізді жауап а тартып, зі ізге есеп бері із. Т нгі лшылы а т - ру шін Раббы ыз а т уба еті із. Т нгі лшылы а т ру тек к н ларды астында ал ан адам а иын а т седі». Т нні рухани ф йзінен ажетті м лшерде пайдалану шін к ндіз к н дан са тану ж не та с ріні к ні бойы са - тап алу керек. Бір адам Ибра им бин д м хазіретіне: «Т нгі лшылы а т ра алмаймын, ма ан бір шарасын айт!» деген кезде Ибра им бин д м Хазіреті о ан былай деген: «К ндіз Алла а арсы шы па. Т нде Ол сені зырына т р ызады, т нде Оны зырында болу – е лкен абырой. К н арлар б л абырой а ие бола алмайды!» Т н мен к ндізді лшылы пен ткізумен атар осы лшыы тарды ж ректен орындау да те ма ызды. Ибн Аб- бас t дейді: «Т ф ккурмен о ыл ан екі р к ат намаз Раббысынан 53

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ бейхабар к ілмен т ні бойы лшылы пен ткізгеннен лде айда арты ». бу Д рда t былай деген: «Бір са ат т ф ккур ыры т нгі н піл лшылы тан арты »7 орыта айтса , лшылы ты тек рухани сезімталды - пен, ынтамен ж не т ф кк рмен орында ан кезде ана н- ды болады. Сахабалар мен оларды ізін бас ан ізгі м мин- дерді е ма ызды асиеті де осы рухани к йге ие болуы еді. Абд лла бин М суд t достарына былай дейтін: «Сендер сахбалардан да арты намаз о ып, кім шы а- расы дар. Біра олар д ниеден сендерден де арты ашып, ахіретке сендерден арты штар бол ан еді». Хасан Басри рахмет лла и ал й былай дейді: «Т німен ран о ып шы ан бір м сылманды ерте іне к ргендер сол м сылманны сар айып сол анына, лсіздігі- не, шарша анына арап, т нді лшылы пен ткізгенін оны ж зінен сезіп оятын. Алайда, азір бір адам т нде ранды бастан-ая о ып шы са да, та ерте т р ан кезде шапанын жамылып йы та ан адам сия ты т рінен еш андай згеріс бай алмайды». Міне, Ха Та аланы с йікті лдарын даралайтын ерек- шелік – лшылы тарды ж рек сезімталды ымен орындау. лшылы ты Ха Та аланы алдында абыл болуына ы пал 7. ара ыз. Д йл ми, л-Фирд ус би-м сурил-хитаб, Б йрут 1986, ІІ, 70-71, №2397, 2400. 54

БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ 2 ететін де ы ылас пен та уалы . Я ни Алла ты мірлері мен тыйымдарына деген шынайылы рмет пен са ты ар ылы мойынс нып, Алла ты ризашылы ы жолында тура ж ру. Алла Та ала бізді Хазіреті Пай амбарды r ж не оны ізбасарлары бол ан Ха достарыны рухани болмысынан, негелі т л алы ынан ф йіз алып, ризашылы ына ол жет- кізген салих лдарыны атарына оссын!.. мин!.. df 55



ĠıĺœıĽIJıŁıņļıœŌľŌŗК ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ĢıņıIJıļıŁĵıœŌĻřŁţľţłŃĶŁţ Ԥɥɟɦɧɿԙ ɦɵɪɡɚɫɵ ɏɚɡɿɪɟɬɿ ɉɚɣԑɚɦɛɚɪ r ɡԝɥɵɦɞɵԕ ɩɟɧ ԕɚɬɵɝɟɡɞɿɤɬɿԙ ɵԕɩɚɥɵɧɞɚ ԕԝɪɵɩ ɛɚɪɚ ɠɚɬԕɚɧ ɚɞɚɦɡɚɬɬɵ ɢɦɚɧɧɵԙ ɟԙ ԕԝɧɞɵ ɠɟɦɿɫɿ ɛɨɥɵɩ ɫɚɧɚɥɚɬɵɧ ɦɟɣɿ ɪɿɦɦɟɧ ɦԥɪɯɚɦɚɬɩɟɧ ԕԝɲɚԑɵɧɚ ɚɥɞɵ Ɉɥ ɪɚɯɵɦɲɵɥɵԕ ɩɟɧ ɫԛɣɿɫɩɟɧɲɿɥɿɤɤɟ ɬɨɥɵ ɿɫ ɬɟɪɿ ɚɪԕɵɥɵ ɚɞɚɦɡɚɬԕɚ ԛɥɝɿ ɛɨɥɭ ɠɨɥɵɧɞɚ ɦԥԙɝɿɥɿɤɲɵԙɵɧɚɲɵԕɬɵ Ԕɚɡɿɪɝɿ ɤɟɡɞɟ ɠԛɪɟɤɬɟɪɿɧɟ Ԕԝɪɚɧɧɵԙ ɪɭɯɚ ɧɢɹɬɵɧ ɪɭɯɵɧɚ ԕɵɡɦɟɬɬɿԙ ɲɚɬɬɵԑɵɧ ԝɠ ɞɚɧɵɧɚ ɤԧɪɤɟɦ ɚɯɥɚԕɬɵԙ ԥɫɟɦɞɿɝɿɧ ɫɿԙɿɪɿɩ ɦԥԙɝɿɥɿɤɛɚԕɵɬɬɵɥɵԕɬɵԙɛɿɬɩɟɫɪɭɯɚɧɢɥԥɡ ɡԥɬɵɧɚɛԧɥɟɧɿɩԧɦɿɪɫԛɪɿɩɠԛɪɝɟɧɦԛɦɢɧɞɟɪ ԕɚɧɞɚɣɛɚԕɵɬɬɵ $



ɉɚɣԑɚɦɛɚɪɚɯɥɚԑɵɧɵԙ ɋɚɯɚɛɚɥɚɪɞɚԑɵɤԧɪɿɧɿɫɬɟɪɿ Ислам дініні е ба алы асыры, рине, лемні пай- амбарлы н рымен жар ыра ан «Пай амбар кезе і (ба ыт асыры)». Б л асырда Алла Расулы r мен Оны та даулы сахабалары сол асиетті уа ытты е ба алы ндылы тары бол ан. Олар адам баласы ол жеткізе алатын е жо ар ы м ртебеге ие бол ан. Расул лла ты r иман н рымен к ріп, Алла ты с зін шартарап а тарату шін мал-жанын жомартты пен ж мсау ба ытына ие бол ан сахабалар М хаммед мметіне « неге рпа » болу шін жіберілген Алла ты сыйы. Осы т р ыдан ал анда иман абыройына ие бол ан рбір ж рек, п к дініміз- ді б гінгі к нге дейін жетуіне ма ызды ызмет ат ар ан «Дара сахабалар а» рмет, с йіспеншілік пен арыздар сезі- міне толы болуы керек. Оларды біреуіні аты атал ан кез- де «радиалла у ан », я ни «Алла олар а разы болсын!» деп д а ету – діни рі ждани міндетіміз. йткені олар Пай амбарымыз уа ызда ан идаят керуеніні лкенді-кіші- лі дара т л алары болып табылады. 59

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Олар рі здері мір с рген кезе ге, рі здерінен ке- йінгі кезе дерге ба дар болды. Соларды ар асында т н к нге айналды, ыс к ктемге ауысты. Олар адамзатты тере т ф ккур мен сезімталды асиетке жеткізді. Олар адамды зімен (негізгі болмысымен) таныстырды, лемні жаратылу хикметін йретті. Адам денесіні бір тамшы судан, стар- ды арапайым ж мырт адан, а ашты к зге к рінер-к рін- бес кішкене д ннен пайда болуы, е кішкене денеден е л- кен жаратылыс а дейін барлы ында ы сырлар мен хикмет- тер сия ты шексіз Алла ты дірет к ріністеріні алдында адам баласына осыны т сініп, сезіне алатындай т лім бер- ді. М мин к іл, солар ар ылы ш кіршілік, сабыр мен мада сия ты асиетті сезімдерін штады. Тарихта айтыл андай Хазіреті Пай амбарды r пай ам- барлы ынан б рын Арабстан лкесінде неше т рлі жан т р- шігерлік о и алар а ку бол ан. Тайпаларды арасында ы д шпанды , ан дауы, ыз балаларды аналарыны ж регін ан жылатып тірідей к му, зина орлы , маск немдік, ара - шылы , п ттар а табынушылы , а ыл а сыймайтын рт рлі ырымдар – ыс асы, барлы жаманшылы тар жайлап ал ан еді. Т урат пен Інжілді ма ынасы б рмаланып, н псіні алауына арай жазыл ан атауы ана ал ан еді. Алла Та а- ла осындай з лымды пен ара ылы ортасында жанталас- ан о ам а идаят н рын сыйлады. Хазіреті Пай амбарды r пай амбарлы н рымен лем осы тере апылды й ысы- нан оянды. йткені Ол лемге идаят, рахымшылы ретінде жіберілген еді. лемні мырзасы Хазіреті Пай амбар r з лымды пен атыгездік ы палында рып бара жат ан адамзатты, иман- ны е нды жемісі болып саналатын мейіріммен, м рхамат- 60

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 1 пен ша ына алды. Ол рахымшылы пен с йіспеншілікке толы істері ар ылы адамзат а лгі болу жолында м гілік шы ына шы ты. Аз уа ыт ішінде олар жайлы айтыл ан с з- дер ияметке дейін адамзат а парасатылы лгісін к рсетіп, ж рекке шабыт сыйлайтындай жар ын да те дессіз ммет т рбиелеп шы арды. йткені олар барлы сезімдері мен рекеттеріні Алла - ты ризашылы ына сай болуы шін тырысып мір с рді. Барлы к шін Алла ты с зін жаю а жомартты пен ж мса- ды. Оларды к з арасында мірді е т тті де м нді с ттері адам баласына т ухид хабарын жеткізген с ттері еді. лім жа- засына кесілген кезде, зіне е со ы алауын ж зеге асыру шін ш минутты м мкіндік берілген сахаба осы м мкін- дікті берген а и аттан бейбхабар «бишара а» рахмет айтып: «Осы ш минутты ма ан бергені шін са ан анша а- рыздармын! йткені осы берген ш минутта, б лкім, са ан т ухид а и атын т сіндіру м мкіндігіне ие болармын» – де- ген еді. Жаратылыс н ры Пай амбарымызды с йіспеншілігі 61 мен мейірім т рбиесінде скен сахабалар айту а тіл жетпей- тін ашы ты халінде мір с рді. Оларды лшылы тары- ны руханилы ы, арым- атынастарында ы сыпайылы , ах- ла тарыны к ркемдігі, к ілдеріні жылуы, сезімдеріні тере дігі мен сырлары сол жаратылыс н рынан келген ру- хани с улелер болатын. Оларды лемні мырзасын неге етіп ол жеткізген ахла де гейін к рсететін к птеген о и- алары бар. Сахабаларды Хазіреті Пай амбар а деген тере с йіспеншілігі мен махаббаты ар ылы ол жеткізген руха- ни д режесін, сезім тере дігі мен к міл рекеттерін белгілі бір с здермен айтып жеткізу м мкін емес. Тек оларды к міл

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ істерін к рсететін к птеген мысалдарды бірнешеуін ана мысал а келтіріп отырмыз: Сахабаларды м мин бауырын зінен арты сана ан- ды ын к рсететін мына бір о и а тамаша бір ислам ахла ын к рсетеді: Бір к ні Алла Расулы r Б ни Надирден алын ан ол- жаларды м жірлерге б ліп, нсардан м таж ш адамнан бас асына бермеген еді. Содан кейін нсарлар а арап: « аласа дар, б рын м жірлерге бергендері соларда алады, сендер де осы олжадан лес алатын боласы дар. а- ламаса дар, бергендері ді айтарып алып, осы олжаны бар- лы ын солар а алдырасы дар» – деді. Сол кезде нсарлар, барлы ына Алла разы болсын, л- кен жан иярлы пен, м мин бауырларын здерінен арты са- нап былай деп жауап берді: «Уа, Расулалла ! М жір бауырларымыз а малдары- мыздан да, йлерімізден де енші береміз ж не олжаны да толы тай солар а алдырамыз». Сол кезде шынайы жан иярлы пен жасал ан айырды лды табыс а жеткізетіндігін с йіншілейтін мына бір аят т сті: «М жірлерден б рын (М динаны) мекендеген ж не иманды стан ан нсар здеріне к шіп келгендерді с йеді. Олар а берілген н рселер шін к ілдерінде андай да бір мазасызды пен иыншылы сезінбейді. здері м тажды тан иналса да, м мин бауырларын здерінен арты санайды. 62

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 1 Кімде-кім н псісіні сара ды ынан са танатын болса, на ыз табыс а ол жеткізгендер солар» (Хашр с ресі, 9)8 Жабир tԥнсарларды м жір бауырларына деген ам- орлы ы мен жан иярлы ы туралы баяндайды: « нсар рмаларын жина ан кезде екіге б ліп, бір жа- ына к п, екінші жа ына аз рма оятын. Содан кейін аз жа ына рма б та тарын ойып (оны к п ылып к рсете- тін), м жірлерге «та да андары ды аласы дар» дейтін. Олар да (к п йілген нсар бауырларымыздікі болсын деп, аз йілгенін алатын). Осылайша рманы к бі м жірлерге т сіп, нсарлар аз б лігін здері алып алатын...» (Х йс ми, Х, 40). Та ы бір к ні Хазіреті Пай амбар r Бахрайн телімде- рін сахабаларына б ліп беру шін алдымен нсарларды ша- ырады. нсарлар те дессіз жан иярлы к рсетіп: «Уа, Расулалла ! М жір бауырларымыз а осыны жартысынан арты ын б лмейінше, бізге еште е берме із!» – деген еді. Сол кезде Расул лла r: «Ей, нсар! Онсыз да (м мин бауырлары ды здері нен арты к ріп) ал ылары келмейді, олай болса К усар ха- уызында менімен ауыш анша (д ниені б лекеттеріне) сабыр еті дер! йткені менен кейін сендерге згелер ар-ты болатын бір уа ыт келетін болады» деді. (Б хари, М н киб л- нсар 8). 8. Фахруддин р-Рази, М ф тихул- айб ( т-Т фсирул-К бир), Б йрут 1990, ХХІХ, 250; Куртуби, л- Жами, ли-Ахкамил- ран, Б йрут 1985, Х ІІІ, 25. 63

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ йткені нсар здері мір с рген о амны рухани-ма- териалды иыншылы тары мен м селелері шін здерін жауапты сезінетін кемел рухты, жданы таза т л алар бо- латын. М жірлер де здеріні ажеттілігі мен кедейлікте- ріне арамастан м мкіндігінше д ниеге т уелсіз мір с ріп, ешкімге масыл болмау а, керісінше, к мекші болу а тырыса- тын. йткені олар д ни ны ыметтерін н псілеріне арнауды орнына Алла жолына ж мсап, иманны шабытын, л зз ты мен т ттілігін арты санайтын. Сахабалар Алла Та аланы здеріне аманат еткен д - ниелік м ртебелер мен м нсаптарды еш ашан т к ппарлы пен менмендік сия ты н псіні стемдігі шін олданба ан. Хазіреті Пай амбарды r арапайым мірін барлы жа дай- да здеріне мірлік а ида етіп стан ан болатын. С лман t М дайн кімі бол ан кезінде Шамнан Т йм- лдары тайпасынан бір адам келген еді. зімен бір те інжір ала келген болатын. Ал С лманны бір абат киім мен бір шапаны ана бар еді. Шамнан келген адам С лманны б л т рін к ріп танымай, о ан: «Кел, мынаны ар ала!» – деді. С лман t барып ж кті ар алады. Оны к рген халы танып, лгі адам а: «Сені ж гі ді к теріп ж рген б л адам – кім!» десті. Сонда лгі адамны : «Кешірі із, сізді танымаппын» дегеніне арамай, С лман t: 64

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 1 «Еште е етпес, ж кті йі е жеткізпейінше жерге ой- маймын» – деді.9 С лманны t б л халі м мин андай м ртебеде болса да, арапайым болуына ша ыратын «Рахманны лдары жер бетінде арапайым болып ж реді...» деген аятты іс ж зіндегі лгісі болатын. (Ф р ан с ресі, 63) Сахабаларды о амда ы жетімдерді ор ап, оларды асырап алу т р ысында ы ерекшеліктерін к рсететін мына бір жа дай да Исламда ы о амды к мек т сінігіні ж не бірлікті тамаша лгісін к рсетеді: Б ра бин Азиб t Расул лла ты r Мекке же ісінен бір жыл б рын орында ан аза мрасында ы бір о и аны былай баяндайды. Хазіреті ли t бір кішкене ызды ша тап, т йесіні стінде отыр ан ж байы Фатима а: «Немере а а ны ызын ал!» – деп береді. М дина а бар ан со б л баланы айда алатынды ы ж нінде Хазіреті ли, а асы Жа фар мен З йд бин Хариса- ны арасында т сініспестік пайда болды. Хазіреті ли t: «Ол мені немере а амны ызы. Оны т рбиелеп, асы- рау б рінен б рын мені міндетім» – деді. 9. Ибн Са’д, т-Таба атул-Кубра, Б йрут, Дару Садыр, І , 88. 65

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Жафар Тайяр t: ызы, рі мені ж байым «Ол мені де немере а амны оны апайы» – деді. З йд бин Хариса t: «Расул лла мені оны кесімен бауырлас деп таныды. Ол мені інімні ызы» – деді. Алла Расулы r: «Апай – ана сия ты» деп, баланы Жафар Тайярды ж байына берді. Содан кейін баланы асырап ал ысы кел- гендерді де к ілдерін тапты: Хазіреті лиге: «Сен мененсі , мен де сененмін» – деді. Жафар Тайяр а: «Сені келбеті де, мінезі де ма ан сайды» – деді. З йд бин Хариса а да: «Сен бізді бауырымыз, досымызсы » – деді. (Б хари, С лх 6, М ази, 44; М слим, Жи ад, 90; бу Д уіт, Тала , 35). Хадис ш рифте былай делінеді: « з жетімін немесе бас а біреуді жетімін ам орына ал ан адаммен Мен ж ннатта д л осылай атар боламын» Хадисті риуаят еткен М лік бин н с Хазіреті Пай ам- бар r жаса андай с сауса ы мен орта ы сауса ын тиістіріп к рсетті (М слим, З д, 42). 66

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 1 Сахабаларды осындай парасаттылы а толы істері оларды Алла пен Расулына лкен с йіспеншілікпен мо- йынс н анын ж не соны ар асында д ние мен ахіретке атысты пайда мен зиянды тере т сіне білгендеріні н ти- жесі болатын. йткені Алла Y Хазіреті Пай амбарды r с ннетіне мойынс нып, Оны лгі етуді ризашылы ы мен с йіспеншілігіне ол жеткізуге д некер ыл ан. Исламны екі негізгі тірегі бар: «Алла ты Кітабы мен Расул лла ты С ннеті». Ешбір адам ран К рім мен С ннетке мойынс нбай, Расул лла ты негелі мірін лгі т тпай к міл м мин бола алмайды, м гілік жетістікке ол жеткізе алмайды. Сахабаларды ран мен с ннетті ма ынасына сай мір с ру ерекшеліктерін к рсететін мына бір мысал да тамаша ба ыттылы жолын к рсетеді: ады Ш райх Хазіреті Омар а t хат жазып, кім бер- генде неге с йену керектігі жайында с райды. Хазіреті Омар t оны б л с ра ына та уалы т сілін былай жеткізеді: «Халы а Алла ты Кітабында айтыл ан кім шы ар. Егер одан таба алмаса , Алла ты Расулыны С ннетімен кім шы ар. Алла ты Кітабы мен Расулыны С ннетінен де таба алмаса , салих адамдарды берген кімдері бойынша кім шы ар. Салихтарды берген кімдері арасынан да таба алмаса , онда аласа кім шы ар, аламаса бас тарт. Бас тартып кім шы арма аны сен шін тіпті жа сы болар деп ойлаймын, у сс л м» (Н с и, дат, 11/3). Сахабалар барлы жа дайда ранды станып, оны ма- ынасын жан д ниесіне орны тырып, тірі ран сия ты мір с ру т р ысында да Алла Расулыны r ізін бас ан. 67

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Кинан л- д уи былай дейді: Омар бин Хаттаб t скер басшыларына: « ранды жатта ан адамдарды аны тап ма ан айты дар, оларды рметтеп, сыйлы жасайын да, жан-жа а жіберейін, олар ранды бас алар а барып йретсін» деп жазады. бу М са л- ш ари Хазіреті Омар а ол астында 300 -ден астам ран ариы бар екендігін жеткізеді. Хазіреті Омарды t ол арилар а10 арнап жаз ан хатында мынадай насихаттар айтыл ан еді: « ранны сіздер шін сауап пен абырой азынасы екендігін білгейсіздер. О ан мойынс ны дар. Оны здері е иеленбе дер. Кімде-кім ранды зіне арай б рмаласа, ран ол адамды т бесімен латып, ж ннам а салады. Кімде-кім ран а мойынс нса, ран оны Фирд ус ж н- натына жеткізеді. Шамалары ыз келсе ранны сіздерге шапа атшы бол анын, д шпаны ыз болма анын амтама- сыз етуге тырысы ыздар. йткені ран шапа ат еткен адам ж нн т а, ша ымдан ан адам да ж ннам а барады. ран- ны идаятты айнар б ла ы ж не е абыройлы ілім екен- дігін білі іздер. Ол Рахманнан келген, ол ар ылы со ыр к здер, са ырау ла тар мен жабы ж ректер ашылатын е со ы кітап...»11 Сондай-а бір риуаятта былай делінеді: «Сахабалар ран К рімді о ыма ан, пара тарына к з 10. Сол кезде «Хамала-и ран: ран ариы» с зі ранны с зін де ма ынасын да білетін алым де- ген ма ынада олданылатын еді. 11. К ттани, Низамул-хикм тин-н б уия ( т-Таратибул-Идария), Б йрут, 1996, ІІ, 197 68

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 1 тастамай бір к нні де ткенін аламайтын еді. К нді ран- мен бастап, к зі ауыр андарды да ран а арауына ке ес беретін»12 Й рмук со ысында зі ш лдеп жатса да бас а м мин бауырларын зінен арты к ріп, суды алдымен солар а апар деп, артынан бір ж тым су а олы жетпей ш ид бол ан Икрим t ранды алып, бетіне тигізіп, ж зін с ртіп, «Раббымны с зі! Раббымны кітабы!» деп жылайтын.13 Міне, Пай амбар ахла ын бойларына сі ірген сахабалар ранды осыншалы ты с йіспеншілікпен рметтегендігі шін Ха Та аланы алдында ерекше абырой а ие бол ан. ияметке дейін келетін м миндерді ж регінен орын ал ан. Ха достарыны бірі Хасан Басриды мына бір ескертуіні ибратты ы андай!? «Сахабалар мен олар ан кейінгілер ранды Алла ты мірі ж не б йры ы деп біледі, солай арайды. К ндіз-т ні оны м ият о иды, оны ада алайды, назарларында стайды ж не соны кімі бойынша амал етеді. азір сендер ран- ны ріптері мен харекелеріне назар аударасы дар, біра ішіндегі Алла ты т лімдеріне еш назар салмайсы дар. Тіп- ті оны т сінбейсі дер де» (Канд л уи, Фадайл). Біз де сахабаларды ран а атысты станымдарын лгі етіп, зімізді іштей с ра а тартып отыру а міндеттіміз. йткені осы негелі іс- рекеттерді барлы ы кітапты бе- тінде алсын деп емес, мметті ж регінен орын алсын деп б гінгі к нге дейін жеткен. 12. Хаким, л-М ст др к алас-Сахихайн, Б йрут, 1990, ІІІ, 272. 13. Суюти, л-Жамиус-Са ир, Мысыр, 1306, І, 12/310. 69

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Хазіреті Пай амбарды r о ан иман келтіре отырып к з- бен к ру абыройына ие бол ан, осылайша рухы мен ерікте- рін ахла ты т р ыдан кемелдендірген сахабаларды те - дессіз негелі лгілеріннен бірнеше мысал келтіріп ттік. Олар осындай ахла ты шы ына шы анда лы пай амбар: « мметім жа быр сия ты, алды айырлы бола ма, арты айырлы бола ма, белгісіз» (Термези, деп, 81) деген болатын. Б л хадис ш риф Хазіреті Пай амбарды r к ру ба ытына ие бола алма ан біз сия ты м миндер шін лкен ж баныш рі міт а пасы. йткені адамдарды к бінесе н псіні марлы тары- на еріп к птеген жа ымсыз ы палдарды жетегінде кетіп, о амны , сіресе зі шін тынышты ты айнар к зі, даму жолы болып табылатын дінмен арасын алша татып отыр ан азіргі та да иман мен ахла та сахаба а т н рухы мен шабы- тын са тап мір с руге тырыс ан м миндерді ажымас ф йіз айраты Ха Та аланы алды да те нды. азіргі кезде сана-сезімдер н псіге ба ын анды тан шы- найы к ілмен ж зеге асырыл ан діни ызыметтер адамдар- ды а и ат а ж не жа сылы а аны бол ан кезіндегі к п- теген ызметтерден г рі арты та абзал. йткені р жа сы- лы ты сауабы, оны орындауда ы иыншылы м лшеріне арай седі. Сонды тан басымыздан кешіріп отыр ан а ыр- заманны барлы жа ымсыз ы палына арамастан ол жет- кізген аз антай табысымызды зі лкен сый а бедел болу ы тималы еш ашан назарымыздан тыс алмауы керек. С ріп ж рген міріміз Алла ты сына ы ретінде кейде азап, кейде сый к ріністеріне толы. Алла ты шынайы тану дегеніміз н псіні арауларынан бас тартып, жан д ниемізді тазарту ар ылы еркімізді Алла ты ризалы ына арай б ру, сол ар ылы барлы азап пен сый к ріністерінен пайдалана білу. 70

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 1 Хадис ш рифте былай делінеді: «М минні жа дайы шынымен ызы у мен та дану а т рарлы . йткені барлы жа дай ол шін ізгілікті ныша- ны. М ндай асиет тек м минні бойынан ана табылады. М мин уанатын болса, ш кіршілік етеді. Б л ол шін айыр- лы болады. Басына б ле келсе, сабыр са тайды. Б л да ол шін айырлы болады» (М слим, З д, 64). Олай болса уа ытымызды мы да ан арсылы тар, сыл- таулармен, ша ымдармен ткізгенше, ж регіміз бен ерік- а- лауымызды а и ат пен жа сылы а ба ыттау ар ылы ал- дымен зімізді д рыстап, уа ытымыз бен орнымызды со ан арай ба алай білуге тырысуымыз ажет. р ашан идаят жолын іздегендерге, лсіздерге, же- тімдер мен бишаралар а мейірімділік олын созу Алла ты ризашылы ына жеткізетін е ма ызды ызмет болып табы- лады. Осы кезде с йікті Пай амбарымызды ж не оны те - дессіз сахабаларыны махаббаты мен с йіспеншілігінен н р алып, ж ректеріне иманны л зз ты мен шабытын, к - ілдеріне ранны руханиятын, рухтарына ызметті шат- ты ын, жданына к ркем ахла ты тазалы ын сі іріп, м - гілік ба ыттылы ты бітпейтін рухани д мін татып мір с рген м миндер неткен ба ытты жандар!.. Алла Та ала жо арыда иссалары баяндал ан м б рак сахабаларды мірінен лгі ретінде алын ан осы гімелерден н рлендіріп, ж регімізге жан бітірсін ж не ризашылы ына сай амал етуді н сіп етсін!.. мин!.. 71



ĠıĺœıĽIJıŁıņļıœŌľŌŗ ĢıņıIJıļıŁĵıœŌĻřŁţľţłŃĶŁţ ɋɚɯɚɛɚɥɚɪɚԕɢԕɚɬɩɟɧɲɵɧɞɵԕ ɬɚɧԕԝɪԕɚɥԑɚɧԕɚɭɵɦɞɚɪԑɚɚɹԕɬɚɪɵ ɠɟɬɤɟɧɠɟɪɝɟɞɟɣɿɧɂɫɥɚɦɧɵԙɧԥɡɿɤ ԥɞɿɥɟɬɬɿɛɨɥɦɵɫɵɧɤԧɪɫɟɬɬɿɈɥɚɪ ȺɥɥɚԣɬɵԙԕԝɥɞɚɪɵɧɚɏɚԕɌɚԑɚɥɚɧɵԙ ɧɚɡɚɪɵɦɟɧԕɚɪɚɣɬɵɧɤԧԙɿɥɞɟɪɿɦɟɣɿɪɿɦ ɦԥɪɯɚɦɚɬԕɵɡɦɟɬɬɭɪɚɥɵԕԕɚɦԕɨɪɥɵԕ ɩɟɧɠɚɧԕɢɹɪɥɵԕɫɢɹԕɬɵɩɚɣԑɚɦɛɚɪɥɵԕ ɧԝɪɵɧɚɬɨɥɵɬɚԕɭɚɥɵȺɥɥɚԣɌɚԑɚɥɚ ɦɚɞɚԕɬɚԑɚɧɫɚɥɢɯɦԛɦɢɧɞɟɪɛɨɥɚɬɵɧ $



ɉɚɣԑɚɦɛɚɪɚɯɥɚԑɵɧɵԙ ɫɚɯɚɛɚɥɚɪɞɚԑɵɤԧɪɿɧɿɫɬɟɪɿ Досты ты бастауын Алла пен оны Расулынан тап ан сахабалар мен оларды ізін бас ан Ха достары м гілік барлы адамзат а дос болып алма . Адамны кемелділігі мен жетер шы ы – к ркем ах- ла . Пай амбарымызды r барлы іс- рекеттері мен с- танымдары бір ара анда ахла жиынты ы іспеттес. лемдерді Раббысы Пай амбарымызды r материял- ды ж не рухани т р ыдан тамаша болмыста жаратып, т рбиелеген. Сондай-а Расул лла r: «Мені Раббым т рбиеледі, к ркем т рбиеге б леді»14 де- ген хадис ш риф ар ылы осы а и ат пен пай амбарлы - ты е негізгі ма сатын ме зейді. Б л т р ыдан ал анда адамзат а берілген е жо ары ахла , Алла ты кіміне с йенетін рі ризашылы ына сай келетін к ркем мінез- лы тар жиынты ы осы пай амбар мірі ар ылы барлы адамзат а жеткен. 14. М б р кфури, Тухф тул-Ахфази, Кайр, жылы белгісіз, Х, 226, № 3807; Ибн Абдил-Б рр, Жамиу Баянил-Илм, ІІ, 91. 75

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Хазіреті Пай амбарды r негелі т л алы ы мен ру- хани мірінен шамамыз келгенінше лгі алып, оны ахла- ын бойымыз а сі іру д ние мен ахіреттегі е жо ары абырой болма . Сонды тан алдымен Оны лайы ты т рде жа ыннан танып білу керек. Тарихта міріні барлы ы егжей-тегжейіне дейін на - тылан ан бірден-бір адам – Хазіреті Пай амбар r. Пай- амбарымыздан бас а 124 мы нан астам пай амбарлар- ды адамзатты жа сылы пен ізгілікке ша ыру т р ы- сында мысал боларлы к міл негелерінен аз ана естелік- тер б гінгі к нге дейін жеткен. Алайда А ырзаман Пай- амбарыны r е арапайымынан бастап е кемеліне де- йін барлы істері мен с здері, тіпті с здеріні зінде к рініс тап ан м лшерде жан д ниесі р с т сайын ада аланып, тарихтан е абыройлы д режеде орын тепкен. Расул лла ты лшылы , мірлік станымдары мен арым- атынас ерекшеліктерін келер рпа а жеткізу мін- деті адал да жан ияр сахабалар а н сіп бол ан. йткені р адам с йіспеншілікпен ара ан адамныны ай ысы- на орта тасады. Сахабаларды б л туралы жан иярлы- ы мен здеріні ерекше орнын т сіндіру лгісі ретінде Пай амбарымыздан е к п хадис риуаят еткен бу урай- раны t мір лгісі те ибратты мысал бола алады. ижраны жетінші жылы м сылан бол ан бу урай- ра t Пай амбар мешітіні ауласында т ратын, «Суффа ие- лері» деп аталатын па ырларды бірі болатын. К ндіз-т ні Пай амбарымызды асында болып, Одан естігендеріні б рін жаттап алу а тырысатын. Пай амбарымызды мі- ріні со ы ш жылы Пай амбарды аузынан естіген ж не 76

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 2 бас а да лкен сахабалардан естіген, айталауларымен бір- ге 5374 хадис риуаят еткен екен. Осылайша сахабаларды ішіндегі е к п хадис реуаят еткен сахаба бол ан. Ри- уаяттарыны 609-ы рі Б хариды , рі М слимні Сахих- терінде (хадис жина ы) жазыл ан. бу урайра t к п хадис риуаят етіп ж р деп, сын айт андар а былай деп н ататын: «М жір бауырларым саудамен, ал нсар бауырла- рым егіншілікпен, рма ба тарымен айналыс анда мен жартылай аш, жартылай то Хазіреті Пай амбарды r асынан шы пай, олар Пай амбарды асында болма ан кездерінде Расул лла ты r асында болып, олар к р- меген к птеген н рселерге ку болып, оларды жаттай алма андарын жаттап алатынмын» (Б хари, Ілім, 42). Осы алыпта Алла Расулыны м б рак с здерін, іс- рекеттері мен халін кейінгі рпа а жеткізу абыройына ие болып, сахабаларды алды ы атарында бол ан бу урайра t ижраны 59 - жылы М динада 78 жасында айтыс бол ан. Б л м б рак сахабадан 800 ден астам саха- балар мен табиундар хадис риуаят еткен. Сахабаларды осы сия ты лгілі асиеттері мен жан- иярлы тарыны ар асында Алла Расулыны барлы хал-жа дайы, іс- рекеттері асырлардан асыр а, ияметке дейінгі е со ы адам а дейін м ият т рде жетпек. Саха- балар мен оларды ізін бас ан салих м миндер бір адамнан хадис алу шін кейде сол кезді иын шарттарына ара- мастан бір айлы жол ж ретін. Олар Пай амбари т рбие- ні ар асында атын ша ыру шін жем дорбасын к рсетіп алда ан адамны ахла ына сенімсіздік танытатындай ке- 77

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ мелдікке жеткен. Я ни мінез- л ында, жануарды болса да алдау сезімі бар адамды Алла Расулыны «Алда ан бізден емес» – хадисі бойынша мір с рмегендіктен ол жеткізген хадис д рыс емес шы ар деп, одан хадис алудан бас тарт ан. Олар барынша м ияттылы , батылды пен т ф ккур ше берінде мір с рген. Санасына «т ухидті» й анды - тан т ухидті н рін алу шін рт рлі жан иярлы а иманны шабытымен бас тіккен. М динада рыл ан шамамен т рт ж з отбасынан т - ратын кішкене Илслам мемлекетіні шекарасы он жылда Ирак пен Палестина а дейін жеткен. Хазіреті Пай амбар r айтыс бол анда Византия мен Парсылармен со ыс ж ріп жат ан болатын. М дина а т скен олжалар а ылып жат- ан-ды. Біра сахабаларды он жыл б ры ы жа дайы, я - ни д ниеге ызы пауы, арапайым мір кешуі, йлеріні бі- тімі мен жа сылы жолында ж мсау ниеті згермеген еді. Олар имандарына н сан келер деп ауіптеніп, д ниені ны меттерін н псілеріні пайдасына олданбау а м ият арайтын. Сонды тан мірлерін Алла ты ризашылы ына ол жеткізу ма сатына сай алыптастыр ан болатын. Исламны ха пен а и аттан р ал ан ауымдар а, та ны жаймашуа жары ындай жылдамды пен таралуы- ны басты себептеріні бірі – сахабаларды жеткен жер- лерінде р ашан да Исламны к рікті бейнесін к рсете алуы еді. йткені Алла Расулыны та даулы ш кірттері бол ан сахабалар Алла ты лдарына Ха Та аланы на- зарымен арайтын, к ілдері мейірім, м рхамат, ызмет, туралы , ам орлы пен жан иярлы сия ты пай амбари асиеттреге ие, та уалы, Алла Та ала мада та ан салих 78 м миндер болатын.

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 2 Хазіреті Пай амбар r біздерге мірді барлы кезе - дерінде барлы жа ынан ерекше семдік лгісі бол ан. рбір адам Хазіреті Пай амбарды r с ннетінен зіне лгі боларлы істеріні е к мілін таба алады. Я ни Пай амбарымызды мірі барлы т рімен, т сімен, й- лесімділігімен е та даулы г лдерден жина тал ан г л шо ына сас. Іздеген адам зі шін е та даулы рі е демісін сол г л шо ыны ішінен таба алады. Расул лла ты r ахла ы таза рі м лдір айна сия ты. рбір адам одан оны бейнесін, рухын, ішкі-сырт ы ойын, с зі мен істерін, мінез- л ы мен дебін к ріп, зіні жан д ниесімен салыстыра алады. Осы айнадан к ргендерінен кейін ахла ын д рыстап, исы жерлерін т зету рбір м - минні міндеті болу керек. Алла Та аланы лдарына идаят н с аушысы ре- тінде жіберген ран К рім де ммет шін с зі мен ма- ынасы т р ысынан Алла Расулыны рухани д ниесінен к рініс тап ан. Сонды тан ранны сырлары ж ректі Расул лла ты r руханиятын аншалы ты стан аны м лшерінде ашылады. Алла Расулы r Алла Та аланы ран К рімдегі айт андарын т сіну де гейінде е биік шы да т рса, Пай амбарымызды м б рак с здері мен іс- рекеттерін т сіну де гейінде алды ы атарда т р ан адамдар – осы «са ла сахабалар». йткені сахабалар Расул лла ты r пай амбарлы айнасында к рініс тап- ан ил и деміліктерді, хикметтерді з к здерімен тама- шалап, сол бойынша мір с ру ба ытына ол жеткізген Ха Та аланы ба ытты лдары. 79

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Сондай-а хадис ш рифте: «Сахабаларым ж лдыз сия ты. Оларды айсысына ерсе дер тура жолды табасы дар»15 делінеді. Алла Расу- лыны осы олдауынан да к рініп т р андай сахабалар ияметке дейін келетін барлы адам баласына ерекше лгі бол ан. Оларды осыншалы ты ерекше м ртебеге к терген пай амбар т рбиесіні мазм нын т сіну рбір м минні к іл алауына айналуы тиіс. Расында сахабаларды ткен мірлеріндегі наданды кезе і т р ысынан нарсыз топыра сия ты жан д ние- лері Алла Расулыны r с хбат м жілістеріндегі рухани- ят арнасында рахым мен берекет жа бырына шомылды. Соны ар асында кезінде сті топыра а к мілген ан- шама парасаттылы пен руханият д нектері сіп- нуге м мкіншілік алды. Ж ректен ж рекке йыл ан с йіс- пеншілік пен руханият алмасу ар ылы сол дара т л алар кемелдікті шы ына жетті. Адам наданды д уірде ыз ба- лаларын тірідей жерге к метін д режеде ж регі атай ан, мейірімсіз, ждансыз, а и ат пен ы тан бейхабар к н кешіпкен. Орнына сол бейнедегі, біра мейірімді, ам ор, н зік, сыпайы, сезімтал, парасаттылы ты е жо ары дейге- йіндегі адам алыптасты. Олар Алла Расулыны r рухани т рбиесі ар ылы д ниедегі е та даулы адамдар а айналды. Олар ранды, адам мен лемді о у абілетіне арай жан д ниесі Алла ты лылы ы мен дірет к -ріністеріні алдында н зіктеніп, сезімталды а ие болды. Сонды тан оларды ж регі р ашан мада пен ш кіршілік ж не зі- 15. М б ракфури, Т хф т л-Ахфази, Кайр, жылы белгісіз, Х, 226, № 3807; Ибн Абдил-Б рр, Жамиу Баянил-Илм, ІІ, 91. 80

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 2 кір халінде болатын. Сондай-а Абд лла бин М суд t Расул лла ты r руханияты мен рухани т рбиесіні ар- асында жеткен жо ары м ртебені «Біз жеген тама ты т сбих еткенін еститін халге жеткен едік!» деген с здері- мен жеткізген (Б хари, М на иб, 25). Сахабалар Алла пен Расулына деген с йіспеншілікті р с т ж ректерінде жо ары д режеде стан анды тан ы ылас а толы лшылы тары мен парасаттылы тары ияметке дейін м сылмандарды аузынан тастамайтын, жан д ниесін н рландыратындай к міл ахла лгісі болды. Осы ан байланысты сахабаларды пай амбар айна- рынан н р ала отырып ол жеткізген жо ары ахла к - ріністеріне атысты рбірі мір а идасы боларлы тай шексіз мысалдар дариясынан зінділер ана сынып отырмыз: Т бук жоры ынан б рын жеті кедей сахаба Алла Расулына r барып, скер атарына осылу а ы ылас біл- діреді: «Мінетін т йе жо ...» деген жауапты естіген со жы- лап кері айтады. Алла жолында т гілген осы шынайы к з жасыны Ха алдында ы ндылы ыны берекетімен Алла Та ала Расулына мына аятты т сірді: «(Со ыс а шы у шін) сенен к лік с рай келген- де: “Сендерге мінгізетін к лігім жо деді . Олар да сарып ыларлы н рсе таба алма анды ынан, к з жастарын т гіп, амы а ( йлеріне) айтты. Міне, б ларда айып жо » (Т убе с ресі, 92) 81

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Сол кезде Хазіреті Осман, Ибн И мин мен Аббас y сол жеті кедей сахабаны азы пен, к лікпен амтамасыз етті.16 Кейбір сахабаларды ажеттіліктерін кейін Алла Расулы r амтамасыз етті.17 Ж регіне иман шабыты тол ан б л сахабалар Алла Расулымен бірге жандарын Ха Та ала а пида ету сапары- на шы а алмау аупінен періштелер де ызы атындай к з жасын т ккен еді. Олар мірлерін Алла пен Расулына арап алып- тастыруды, Алла пен Расулыны ризашылы ын барлы н рседен асиетті де арты санауды мірлік ма сат а ай- налдырып, осы жо ары м ртебеге ие бол ан. Меккені же ісі к ні мына к рініс те сахабаларды ол жеткізген бас а бір рухани де гейлерін к рсетеді: Хазіреті бу Б кір t к здері к рмейтін арт кесін м сылман болу шін олынан жетектеп Алла Расулыны алдына алып келген еді. Расул лла оларды к рген кезде: «Ей, бу Б кір! арт ке ді осы жерге дейін келіп, оны мазала аны не? Біз оны асына барса болар еді» – деді. Сонда Хазіреті бу Б кір t: 16. Ибн Хишам, Сир тун-Н би, Б йрут, 1937, Дарул-Фикр, ІV, 172; Уа иди, М ази, Б йрут 1989, ІІІ, 994. 17. Б хари, М ази, 78. 82

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 2 «Алла о ан сауап берсін деп, оны алды ыз а алып кел- дім» – дейді. Хазіреті бу Б кірді кесі бу Кухаф t мойынс - ну ма сатымен с йікті Пай амбарымыз а олын соз ан кезде пай амбар ашы ы бу Б кір t зін стай алмай жылап жіберді. Хазіреті Пай амбар r Хазіреті бу Б кірге та алып, неге жыла анын с ра анда, Хазіреті бу Б кір t жылап отырып, былай деді: «Уа, Расулалла ! Сізге мойынс ну шін созыл ан мы- на ол мені кемні олы емес, Сізді немере а а ыз бу Т ліпті олы болып, сонда Алла Та ала мені орныма Сіз- ді уант анда, кім білсін, андай уанарымды. йткені Сіз оны атты жа сы к руші еді із...» (Х йс ми, VІ, 174; Ибн Сад, V, 451) Міне, сол лы пай амбарды жо ары ахла ынан о- лымыз жеткенше пайдалануды ж не Оны жолында жа- нын пида етуді , те дессіз, тамашалау а тоймайтын к - рінісі... Осыншама тамаша т нтілік, рмет пен с йіспен- шілік к ріністеріне тарих анша рет ку болды екен? Біз де мметі бол анды тан Алла Расулыны алдын- да осындай ерекше к з арас пен сезімді к ілімізге ор- ны тыру а тырысып, со ан талпынуымыз ажет. йткені Ха Та ала а к міл т рде мойынс ну, т уекел ету, иман- ны л зз тын тат ан ж рекке ие болу а байланысты. Тек осы с йіспеншілікпен ж ректі жо ары д режеге жетуіні н тижесінде адам д ние мен д ниеліктерден рухани т р- ыда тыс алып, бар болмысымен Раббысына бет б рады. 83

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Пай амбар ахла ыны ерекшелігі болып саналатын исти на18 халін мірді зегіне айналдыр ан сахабаларды андай Алла ты сыйына ие бол анды ын к рсететін мына мысал да те ибратты болып табылады: бу Саид t ашаршылы а тап болып, ішіне тас бай- ла ан сахабаларды бірі еді. Шешесі о ан: «Т р, Расул лла а бар, одан бірде е с ра. П ленше адам Пай амбар а барыпты, ол о ан к мектескен екен. П ленше та ы барыпты, о ан да беріпті. Сен де бар, б лкім, са ан да к мектесер» – деді. бу Саид t шешесіне: «То тай т ры ыз, бай ап к рейік, бірде е іздейік, таба алмаса сосын барайы » – деді. Біра анша іздесе де, еш- те е табылмады. Сосын амалсыздан Пай амбарымыз а r бару а шешім абылдады. Алла Расулыны алдына кір- ген кезде, х тба о ып т р ан болатын. Ол х тбаны ты дап отырды. Алла Расулы х тбасында мына м селелерді ай- тып жатыр екен: «Д ниеліктен тыс ал ан ж не ар-намысын ор а ан адамдарды Алла Та ала лемнен тыс алдырады» Хазіреті бу Саид t осы с зді естігеннен кейін Расул лла тан r бірде е с рау а батылы бармай, р ала ан йге айтты. Ол осыдан кейінгі халін былай баяндайды: 18. Исти на: К іл то ты ы ар ылы зін ф ни н рселерге м тажды тан ада санау. 84

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 2 «Расул лла тан еште е с рай алмай, йге айт аным- мен Алла Та ала ма ан рызы ымды жіберді. Ісімізді о а бас аны соншалы , нсарларды ішінде бізден бай ешкім болмады» (Ахмед, ІІІ, 449) Міне, д ниелік н рселерден бас тартуды осы д ние- дегі на ты мысалы... Алла а ауышу а ол жеткізу де к - ілді байлы пен ата сия ты д ниелік ма саттардан ары- лу ж не осыларды барлы ынан бас тарта білуге т уелді. Екінші жа ынан, ажеттілігін білдірген адамны к і- лін тап аны шін келетін Алла ты сыйы да мына о и ада тамаша баяндалады: Пай амбарымызды ж байы Хазіреті Айша c ораза ста ан к ні бір па ыр келіп одан тама с райды. Айшаны c йінде бір к лше ана бар еді. ызметкеріне: «Нанды со ан бер!» – деді. ызметкер: «А шам ауыз ашатын бас а еште е жо !» – деп жауап берді. Хазіреті Айша c: «Сен нанды со ан бер!» – деді. ызметкері о и аны жал асын былай баяндайды: Хазіреті Айшаны б йры ы бойынша нанды лгі па- ыр а бердім. А шам уа ыты бол ан кезде біреу бізге бі- раз ойды піскен етін жіберіпті. Хазіреті Айша c мені ша ырып: 85

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ « ане, ал, б л сені наны нан да д мді!» – деді. (Муат- та, Сада а, 5). Сада ада ы жан иярлы пен жомартты , оны ал ан адам шін емес, берген адам шін ны мет болып табыла- тынды ы мына мысалда тамаша баяндалады: Тіленшіні бірі Абд лла бин Аббас а келіп айыр с - рады. Абд лла t одан: – Алла тан бас а т ірді жо ты ына, М хаммедті Алла ты елшісі екендігіне ку лік бересі бе? – деп с ра- ды. С раушы: – И !– деді, – Жарайды. Рамазан оразасын стайсы ба? –И ! Сонда Хазіреті Абд лла : «Сен айыр с рады , сураушыны о ан ха ы бар. Са- ан ол шын беру бізді мойнымыз а арыз» деп, лгі адам а киім берді. Содан кейін мына бір хадисті риуаят етті: « андайда бір м сылман екінші бір м сылман а киім ки- гізсе, бауырыны стінде сол киімні б лшегі ж рген кезін- де берген адам Алла ты ам орлы ында болады» (Термези, иямет, 41/2484). Алла Та аланы ризашылы ын к здеп м таж л а жасал ан к мек жо арыда а мысалдарда айтыл аны сия ты Алла Та ала а арыз бергенге сайды. Ха Та ала бас а бір лы ар ылы сол жа сылы ты айтарады, лгі лын з 86

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 2 ам орлы ына алады. Б л Алла ризалы ы шін жасал ан сыйды д ниелік пайдасы. Ахіретте берілетін а ысыны аншалы ты екендігін кім білсін?!.. Жасал ан жа сылы тарды да, жаманшылы тарды да солай ба алау а болады. Расында, Алла ты бір лына жасал ан жаманды та Алла Та аланы бас а бір лы ар ылы, к бінесе біраз уа ыт ткеннен кейін, сол з лымды жаса ан адамны басына келеді. Я ни жа сылы та, жа- маншылы та д ниеде егілген д н си ты. Ахіреттегі а ысы- на осымша осы д ниеде де нім беріледі. Алла Та ала аятта: «Осылайша барлы адамзат а (а и атты ) ку герлері болулары шін, пай амбар да сендерге ку гер болсын деп, Біз сендерді (ей, М хаммед мметі!) уасат (шегінен шы пайтын, ділетті, айырлы) бір ммет ылды » (Ба ара с ресі, 143). Раббымыз М хаммед мметін барлы адамдарды ара- сында осындай діл, тура с зді, а и ат а мар, к ркем мі- незді, білімімен, парасаттылы ымен таныл ан, ку гер бо- лу а лайы ты, адамдарды зіне тарта білетін, адамдарды к шбасшысы болуымызды амтамасыз ету ж не толы тай ділетті рі хикмет иесі ммет болуымыз шін бізді Хазіре- ті Пай амбарды ам орлы ында тура жол а сал ан. Біз де лшылы пен, хал- ареттерімізбен Хазіре- ті Пай амбар а r аншалы ты лайы ммет болса , ерте ияметте Алла Расулыны соншалы ты жа сы сенімі- не ол жеткізу шін б гінімізді жа сы ба алау а міндетті- міз. Б л турасында е ма ызды н с аушымыз да Пай амбар 87

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ ахла ыны тамаша к ріністеріне таза айна бол ан адір- менді сахабалар болуы тиіс. йткені олар жер бетінде Алла ты ку герлері болуды , Расул лла ты r иямет к ні олар жайлы жа сы ку лік етуіні амында еді. лем те десін к рмеген осындай бір тамаша пай ам- бар ш кірттері, барлы с ра тарын Алла Расулыны жан д ниесінен ал ан ф йіз ар ылы жойып жіберді. Сонымен бірге оны рухани ф йізін здеріне жал ыз пана ж не с - йеніш етіп, м гілікке жол тартты. Оларды д ниелік мі- ріне атысты бас а уайымы жо еді. Олар р бар ан жер- лерінде Алла Расулыны кісілігін жеткізуге тырысты. Сонды тан Хазіреті Пай амбарды r ахла ы ранды йреніп, о ып, сезініп, к ілдеріне орны тырды. С здері- мен де, іс- рекеттерімен де, болмысымен де, ахла ымен де соны уа ыздады. Сонымен атар олар о амда ы барлы жаманшы- лы тардан здерін жауапты санайтын рухани кемелдік- ке жеткен еді. «У а піскен асты уана жейтін». ытай, Самар анд ж не Ыстанб л сия ты алыс жерлерге жасал- ан иын да маша атты жоры тарда да шарша ан жо . йткені кеуделерінде пай амбарлы н рын к теріп ж р- гендіктен осындай алыс рі иын жоры тарда тарт ан иыншылы тары олар шін л ззат а айнал ан, ауышу а ол соз ан бір баспалда бол ан еді. Сахабалар дінді тарату барысында аншама д режесі т мен адамдарды ате с здері мен іс- рекеттеріне кез- десті. Біра Алла жолында тарт ан осы азаптары шін еш ашан мойы ан жо . йткені олар шынайы досты пен с йіспеншілікті к зін Алла пен Расулынан тап ан 88

ПАЙ АМБАР АХЛА ЫНЫ САХАБАЛАРДА Ы К РІНІСТЕРІ 2 болатын. Сол себепті Алла Та ала оларды ияметке дейін М хаммед мметіні досы ретінде к ілден-к ілге жеткі- зетін болады. Алла олар а разы болсын! Рабымыз с йікті Пай амбарымыз а, сахабалар а ж не оларды ізін бас ан Алла ты улилеріне деген с йіспен- шілікпен ж ректерімізді н рландырсын! Бізді м жірлер мен нсарларды сондай керемет халіне лайы ты т рде мойынс н ан ізгі жандарыны атарына осып, махшарда солармен бірге болуды н сіп етсін!.. мин!.. df 89



ġıłńļŝļļışŃŌŗţĸţľĵĶ ĢıņıIJıļıŁĵŌŗĹĽıľʼnıIJŌŃŌ ɀԛɪɟɤɬɟ ɞɨɫɬɵԕɬɵԙ ɨɪɬɚɥɵԑɵɧɚ Ⱥɥɥɚԣ ɩɟɧ Ɋɚɫɭɥɵ ɨɪɧɵԕԕɚɧ ɫɨԙ ɠɚɪɬɵɥɚɣ ɬɚԑɵɥɵԕɬɚ ɛɨɥԑɚɧ ԕɨԑɚɦ ɚɞɚɦɝɟɪɲɿɥɿɤ ɦɟɣɿɪɿɦ ɦɟɧ ɩɚɪɚɫɚɬɬɵɥɵԕ ɬԝɪԑɵɫɵɧɚɧ ɠɨԑɚɪɵ ɞɟԙɝɟɣɞɟɝɿ ԧɧɟɝɟɥɿ ɬԝɥԑɚɥɚɪ ɬԥɪɛɢɟɥɟɣ ɛɚɫɬɚɞɵ ɂɦɚɧ ɛɚɭɵɪɥɚɫɬɵԑɵ ɛɿɪ ɛɿɪɿɧ ɠɭɚɬɵɧ ԕɨɫ ԕɨɥԑɚ ɚɣɧɚɥɞɵ ɒɟɤɬɟɧ ɬɵɫ ɬԝɬɵɧɭ ɨɛɵɪɥɵԕ ɪɚɯɚɬɬɚɧɭ ɦɟɧ ɬԥɤԥɩɩɚɪɥɵԕ ɫɚɯɚɛɚ ԕɨԑɚɦɵɧɚ ɠɚɬ ԧɦɿɪ ɬԥɫɿɥɿ ɛɨɥɞɵ Ԧɣɬɤɟɧɿ ɨɥɚɪ ɩԥɧɢ ɟɤɟɧɞɿɤɬɟɪɿɧ ɟɲԕɚɲɚɧ ɟɫɬɟɧ ɲɵԑɚɪԑɚɧ ɟɦɟɫ ©ɇԥɩɫɿɧɿԙ ɟɪɬɟԙɝɿ ԕɨɧɚԑɵɧɵԙ ԕɚɛɿɪ ɛɨɥɚɬɵɧɞɵԑɵɧª ɬԛɫɿɧɿɩԧɦɿɪɫԛɪɞɿ $



Ɋɚɫɭɥԝɥɥɚԣɬɵԙɿɡɿɧɞɟ ɋɚɯɚɛɚɥɚɪɞɵԙɢɦɚɧɲɚɛɵɬɵ Исламны н рын, те дессіз деміліктерін, сіресе сыпа- йылы пен сырларын жа ыннан к ру, тек сол «ба ыт асы- рыны » (пай амбар асыры) рухани аясына енумен ж зеге аспа . Ба ыттылы асыры – адамзат а идаят н с аушысы бол ан ран К рім т скен лемге рахымшылы ретінде жі- берілген Хазіреті Пай амбарды r мірімен абырой а ие бол ан кезе . Ол пай амбарлы н рын асырдан- асыр а, л- кеден- лкеге жеткізген, д ние тарихында ахла , мейірім, па- расаттылы пен кемелдікті шы ына шы ан адамзат рпа- ы скен ерекше ба ыттылы асыры. Хазіреті Пай амбар r: «Адамдарды е абзалы – мені асырымда мір с р- гендері» (Б хари, Асхаб н-Н би, 1) деп б йыр ан. Осы жа ынан ал анда ба ыттылы асыры м миндерді аса керемет уа ыт деп абылдан ан, са ынышпен, рметпен арайтын те дес- сіз уа ыт бол ан. 93

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Пай амбар т рбиесімен кемелденген сахабалар адам, н п- сі ж не лем мен Алла U ха ында жа аша, таза, т ны , шы- найы т сінік пен ба ыт а ол жеткізді. Дінді уа ыздау, тура- лы , сенімділік, ауіпсіздік, адалды пен шынайы жан ия- рлы сия ты асиеттер негізгі ерекше асиеттерге айналды. Осылайша адам баласы ахла пен т л алы т р ысынан е жо ар ы де гейге жетті. Сахабаларды ерекше рі танымал – асиеті мірді иман а деген с йіспеншілік, шабыт ж не штарлы пен бе- зендіруге тырысуы. Б л иман шабытыны негізінде Алла Расулынан йренген на ыз «руханият пен ша ылысу» жат- ан еді. Расында, сахабаларды сол уа ыт а дейін иман, а и ат пен ахла и ндылы тардан ма р м бол ан жан д ниесі, Алла Расулыны r с хбат м жілісіндегі рухани ауаны рахымшылы ы мен берекетсіні жа бырына жуынды. Алла Расулыны к ілінен мметіні к іліне йыл ан ф йіз, с йіспеншілік пен руханият адамзат а ияметке дейін жол к рсететін дара т л аларды орта а шы арды. Наданды а- ра ылы ында скен мейірімсіз, атыгез, ыз балаларын ті- рідей к метіндей де гейде тас ж рек, а и ат пен ы тан бейхабар атарда ы адам к ілі мен к зіне жас тол ан, ам- ор, н зік, сезімтал, м ият рі даналы а штар м минге айналды. Міне, «Исламнан б рын ы Омар Исламнан кейінгі Хазі- реті Омар а айналды». Я ни, исламнан б рын атал, атыгез мінезді Омар еріп, жаман асиетінен арылып, Исламнан ке- йін сол бітімде к зі жас а толы, к ілі с йіспеншілік пен ме- 94

САХАБАЛАРДЫ ИМАН ШАБЫТЫ йірімге толы, жердегі мырс а а да асты жасамайтын Ха- зіреті Омар пайда болды. « ой Тигер зенінен ткенде су а кетіп, т ншы ып алса, Алла оны жауабын Омардан с райды» деп, зін р- дайым есепке тартып отырды. Т нде н апшы ын ар алап жыла ан жандарды асынан табылды. лемні ба ытына жауапты болуы, оны е лкен м селесі бол ан еді. Екінші бір мысал. Абд лла бин М суд t. Ертеде «т йе ба ташысы» бол ан Хазіреті Абд лла идаят а ке- ліп, Расул лла ты т лім-т биесінен ткен со к ілі те- ре деп, дария а айналып, сезімтал болып, ж регінде ил и к ріністер орын алды. зіні тілімен айт анда «Бізге Алла Расулынан дары ан халді ар асында жеген тама ты зікірін еститін болды » дейді (Б хари, М на иб, 25). Міне, ата ты Куф мектебі – осы танымал сахабаны е бегі. Д ниедегі танымал азыларыны бірі бу Ханифа осы мектепті ш кірті. лемде за гер ретінде таныл ан Салона мен Гаммураби Имам А зам тек ш кірт ана бола алады. Расул лла ты r т лім-т рбиесіні ар асында еште е- ге жарамайтын адамдардан ма ызды, д ниеге ба дар беретін адамдар шы ты, лгендерден тірілер пайда болды, к мірден алмас шы ты. Міне, сахабалар пай амбарлы айнарынан ал ан н р- ді н тижесінде Ха Та ала а жа ынды , я ни рухани т рде ха а жа ын болу а ол жеткізді. Оларды назарында а и- ат пен ізгілік барлы демілігімен, жаманшылы пен тірік болса барлы жа ымсызды ымен жары а шы ты. здері- нен кейін келген рпа тар а осы к з арасты жеткізді. 95

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ лкен к н кішкене айнада алай ша ылысатын болса, са- хабалар да к ілдерінде Алла Расулыны к рінісін стап ж рді. Алла Расулы сия ты д ниеден т уелсіз мір с руді ма сат етті. Шектен тыс т тыну, обырлы , жан тынышты ы мен ма танша ты – ба ыттылы о амына жат мір лгісі еді. йткені оларды к ілдеріне «Ерте б л н псіні барар жері абір болады!» деген т сінік орны ан еді. Сонды тан олар здеріні ф ни екендіктерін еш ашан мыт ан емес. Жаман н псіні аз ынды ынан тылып, н псілерін жауап а тартатын сыпайы, к реген м мин болуымен танылды. Ке- шегіні та ы б д уи адамдары парасаттылы ты шы ына к теріліп, періште сия ты таза, м лдір т л а а айналды. здеріні бойына Алла пен Расулыны с йіспеншілігін орны тырды. Осылай сауатсыз о ам е ма ызды білімге – Алла ты тану а ол жеткізді. Аят к рим да: ĪƆ ijĩƇ ĥƆ đŽ ĺƆ źƆ īƆ ĺñƈ Ĥƪ ÒIJƆ ĪƆ ijĩƇ ĥƆ đŽ ĺƆ īƆ ĺñƈ Ĥƪ Ò ĸijƈ ÝƆ ùŽ ĺƆ ģŽ İƆ ģŽ ĜƇ Ôƈ Ó×Ɔ ĤŽ ŶƆ Ž Ò ÒijĤƇ IJŽ ÈƇ
óƇ Ġƪ ñƆ ÝƆ ĺƆ ÓĩƆ Ĭƪ Ìƈ «... (Расулым! Олар а) айт: Еш ашан білетіндер мен біл- мейтіндер те бола ала ма? Шынды ында, тек а ылды адамдар ана осыларды лайы ты т рде ойлайды» (З м р с ресі, 9). Міне, сахабалар аятта баяндал ан шынайы «а и атты, шынды пен хикметті білетіндерден» рыл ан ба ыттылы о амына айналды. Адам Алла ты U а ылмен т сіне ал- майтындай де гейде алыста бол анымен, Алла ты адам баласына зінен де жа ын бол анды ы рі рдайым лын к ріп т р анды ы т сінігі, я ни ихсан т сінігі оларды к - ілдерінен орын тапты. 96

САХАБАЛАРДЫ ИМАН ШАБЫТЫ Адамзат, сыпайылы , сезімталды ж не к ркем ахла - пен танысты. Ж рек «Алла U бізден не с райды, оны ризашылы ына алай ол жеткіземіз, Расул лла r біз- ден не алайды, андай рекет еткенімізді к теді, оны к - ілінен алай шы амыз?» деген ой а алды. Сол себепті Алла Расулыны е кішкентай алауына да « ке-шешем, жаным, малым сен шін пида болсын, уа, Расулалла !» де- ген с здермен жауап айтарылды. Осы шін мал мен жаннан аншама жомартты жасалды! Ж ректегі досты ты орталы ына Алла пен Расулы ор- ны ан со жартылай та ылы та мір с рген о ам адамгер- шілік, мейірім мен парасаттылы ты шы ына шы ан дара т л алар т рбиелей бастады. Иман бауырласты ы бір-бірін жу ан ос ол іспеттес болды. Жомартты пен ам орлы та те дессіз к ріністер орын алды. Сахабалар Алла Расулы- ны ахла ын бойларына сі ірді. Пай амбар r зіне бір ны мет берілген кезде сахабала- рына беріп, соларды арнын тойдырмайынша зі тоймай- тын. «К ршісі аш бола т ра, зі то болып ж рген м мин емес» деп б йырды (Хаким, ІІ, 15). Алла Расулыны отбасы рбан шал ан кезде еті дереу па ырлар а таратылып, Пай амбарымыз r рбанды тан не ал анын с рап: – Тек жауырын с йегі алды, – деген жауапты естіген кез- де: – Сол жауырыннан бас асы біздікі болды десе ші, – деген болатын (Термези, иямет, 33/2470). 97

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ Міне, Алла Расулыны осы пай амбарлы ахла ынан лес алып, адамны зіне тиесілі болатын негізгі байлы ахіретке жіберілген айырлар екендігін т сінген сахабалар Алла ризашылы ы шін жомартты , ам орлы те дессіз к міл рекеттер к рсететін. Кедей бір сахаба а берілген ойды басы «к ршім ме- нен де аш болуы м мкін» деген оймен к ршіден-к ршіге бе- ріліп, жеті есікті айналып, ал аш берген адам а айтып ке- летін. йткені араларында ы е ашы е ал аш берген сахаба болатын (Хаким, ІІ, 526). Й рм к со ысында ауыр жараланып, ысты мны с- тінде жатып ш ид болу а ша ал ан ш сахаба ысты тан кепкен еріндерін жібіту шін зіне берілген суды «ш лдеп ы ыран ан мына м мин бауырым осы су а менен де м таж» деген оймен со ан жіберетін. Сондай жан иярлы пен бір- біріне сілтеген ш сахаба ш лден кепкен еріндерімен ш ид болды. Толы алпында су торсы ы ш ш идті ортасында алды (Хаким, ІІІ, 270). Сол ш ш идке а ты демдерінде су беруге тырыс ан Х зайфа t сол с ттегі к йін былай жеткізеді: « мірімде к птеген о и а а ку болдым. Біра еш ай- сысы мені сезімімді соншалы ты оятып, тебірентпеген еді. Араларында туыс анды байланыс болма анымен, оларды бір-біріне деген осыншалы ам орлы , жан иярлы рі ме- йірімді халін ызы ушылы пен арап, та ал ан е лкен иман шатты ы ретінде есімде тере із алдырды...» Ба ыт асырыны о амы ма рифат лла , я ни Алла - ты шын ж ректен таны ан о ам болатын. Ол кезе тере 98

САХАБАЛАРДЫ ИМАН ШАБЫТЫ т ф ккур кезе і, Алла пен Расулын жа ыннан тану асыры бол ан. Алла Та аланы е лкен нері – адам баласы. Осы нерді шы ы – Хазіреті Пай амбар r. Раббымызды та - даулы нер туындысы бол ан Расул лла ты е тамаша т - сінген ж не Одан бізге естеліктерді жеткізгендер – сахабалар. Алла Та ала: ųƇ ž Ò
ħƇ ġƇ ׎ ×ƈ éŽ ĺƇ ĹĬƈ ijđƇ ×ƈ Üƪ ÓĘƆ ųƆ ž Ò ĪƆ ij×ƫ éƈ ÜƇ ħŽ ÝƇ ĭĠƇ ĪÌƈ ģŽ ĜƇ ħƄ Ļèƈ òƪ òƄ ijęƇ ĔƆ ųƇ ž ÒIJƆ ħŽ ġƇ ÖƆ ijĬƇ ðƇ ħŽ ġƇ ĤƆ óŽ ęƈ ĕŽ ĺƆ IJƆ «(Расулым!) Айт, егер Алла ты с йетін болса дар, ма- ан мойынс ны дар, (сонда) Алла та сендерді с йеді рі к н лары ды кешіреді. Алла те кешірімді рі есіркеуші» ( л Имран с ресі, 31) деп б йырады. Алла Расулына мойынс - ну турасында к міл т л алар да, с зсіз, оны е жа сы танып, т сінген сахабалар. Сахаба Абд лла бин Омарды t Расул лла а r деген с йіспеншілігі мен ба ыныштылы ы та аларлы тай: Абд лла t Расул лла айтыс бол ан со о ан деген с йіспеншілігінен с йікті Пай амбарымызды намаз о ы- ан жерлерін біліп, сол жерде намаз о итын, ж рген ізімен ж ретін, к ле келеп отыр ан а ашты астында отырып, у- рап алмасын деп, оларды суаратын. Жолмен ж рген кезінде Расул лла ты ж рген жолдарымен ж ріп, Оны б рыл ан жерімен б рылатын. Пай амбарымызды с лемдесу тура- 99

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ сында ы б йры тарын орындауда те м ият арайтын. Еш- бір ісі болмаса да тек м сылмандармен с лемдесу шін к шеге шы ып, лкенді-кішілі жолы ан адамдар а с лем беретін.19 Расул лла r к лікті стінде ж ргенде ай ба ытта болса да т сбих етіп, (н піл намаз о ып, р ку мен с жде шін) басымен ым жасайтын. Таза арда ы іздерді басып ж рген адам сия ты Ибн Омар t да мір бойы Алла Расулына елік- теп, сапарда осылай жасайтын. (Б хари, Та сиурс-Салат, 7, 8, 11, 12; тір, 5, 6; М слим, Мусафирин, 39). Пай амбарымызды r р сенбі сайын к лікпен немесе жаяу ба мешітіне бар анын к рген Абд лла бин Омар t та міріні ал ан б лігінде осыны істейтін (М слим, Хаж, 521). Бір к ні Ибн Омар а t арналып бір ош ар сойыл ан еді. Ибн Омар отбасынан: – Одан еврей к ршімізге де берді дер ме? – деп с рады. – Жо , – деген жауапты естіген со : – Мынадан олар а да бері дер. йткені мен Расул лла - ты r: «Ж бірейіл ма ан к рші жайында к п ке ес бергені сон- шалы , к ршіні к ршіге м рагер етер деп ойладым» дегенін ес- тідім» – деді ( бу Д уіт, деп, 122-123/5152; Термези, Бирр, 28/1943). ыс асы, одан істеген рбір ркеті шін «Неге б лай істейсі ?» – деп с ра ан кезде немі былай деп жауап беретін: 19. Ибн Са’д ІV, 156; Ибн Хажар, л-Исаб , Б йрут, Дару ихияит-Турасил-Араби, ІІ, 349. 100

САХАБАЛАРДЫ ИМАН ШАБЫТЫ «Расул лла ты r осылай істегенін к рдім»20. Сахабаларды негізгі к здеген ма саты Алла пен с йік- ті Пай амбарымызды ризашылы ы болатын. Осы ма сат шін мал-жаны д некер кіміне айналды. Иман штарлы ы ы мен с йіспеншілігіне ие бол ан жас сахабалар пай амбарымызды дінге ша ыру хаттарын тасу абыройына ие болу шін жарыс а т скен еді. Оны бір алауын орындау шін к птеген жан иярлы а бас тігіп, еш андай сылтау айтпай, жан-т німен ызмет еткен болатын. Биік таулар мен иен ш лдерінен тіп, бар ан жерлерінде баскесерлерді арасынан тіп патшаларды алдында Алла Расулыны хатын лкен иман батылды ымен о ы ан. Осы асиетті ызмет шін жандарын беруден де бас тартпа ан. Сол асиеті рпа тарында да иманны шынайы л зз - тына жету шін иманны е лкен жемісі болып саналатын мейірім мен мархамат барынша тамырын жайды. Тіпті, м - миндерді иын- ыстау кездерінде лкен жан иярлы пен а- былдан ан нсарлар Алла жолында Отаны мен байлы ын тастап, здеріне келген м жірлерді жа дайын жасама- йынша тыным к рмейтін. = 20. Б хари, Вуду 30; Хаж, 16, 38, 149; М слим, Хаж, 245, 521; Елфаз, 21; Термези, Хаж, 39/864; бу Да- уіт, Хатем, 5/4227, 4228; Н с и, Хаж, 174; Ибн М ж , Хаж, 43; Муатта, Хаж, 31. 101

К ІЛ БА ЫНАН БА ЫТ ТАМШЫЛАРЫ С йікті Пай амбарымыз r сахабаларды арасында ия- метке дейін келетін м миндерге жол к рсететін бауырлас- ты лгісін к рсеткен еді. Меккеден М дина а к шкен м - жірлер мен нсарларды арасында ж зеге асырыл ан осы бауырласты тарихта те десі жо лгі болатын. Тіпті н- сарлар мал-м лкін т гендеп, барлы м мкіншіліктерін орта- а тастап, м жір бауырларымен те б лісуге де бар ан бо- латын. Осы ан орай к ілдері ана ат азынасына айнал ан м жірлер б дан бас тартып: «Мал-м лкі берекелі болсын, бауырым, сен ма ан базарды жолын к рсетсе жеткілікті!» – деп, кемелдік та- ныт ан екен (Б хари, Б ю, 1). Сол м б рак рпа мірлерін Алла пен Расулына арнады. Алла жолында ызмет ету мірлеріні м ніне ай- налды. Пай амбар асырында ияметке дейін келетін барлы м миндерге лгі болатын иманды рпа сті. р адамда шынайы Ислам т л асы алыптасты. Осыны н тижесінде с збен дінге ша ырумен атар іс- рекет, станым ар ылы да дінді уа ыздауды берекелі жемісін к рді. Хайбар же ісінен кейін т скен олжадан лесін алу шін Пай амбарымыз r Абд лла бин Р уаха а тапсырма бер- ген еді. Абд лла бин Р уаха жыл сайын Хайбар а барып, алынатын ажетті м лшерлеп, соны ана алатын. Хайбар же- рінде ж мыс істеген еврейлер Абд лла ты белгілеп ой ан м лшерінен мазалары кетті. Тіпті бір жолы олар а кешірім- мен арасын деп о ан пара да сынды. Абд лла олар а: «Уалла и! Істеген жаманшылы тары шін сендерге де- 102