Мұхтар Шаханов "Ғашықтық ғаламаты"

Адамдыксыз акындык жок, тырмыссац да жан сала, Жомарттыксыз тагы алыска шабамын деп шаршама, Батырлыгыц канша болса, акындыгьщ соншама. T im i езщд1 сыйдырмаган дацктьщ тар терше, MeHi 6ipre ап шыккьщ кеп арпалыстьщ каншама. Заманыныц ыцгайына журмей кеткен, щкэр1м, Саф енерде кызганышты бшмей еткен, щкэр1м, Иыгына бутш бешпет шмей кеткен, щкэр1м, Жер астынан сэлем жолдап жатырсьщ сен кун сайын, Кдзагымнын мацдайына сыймай кеткен, сункарым. Не жаксылык болса, алдымен елге болсын дегенсщ, Сондыктан да сенщ дацкыц, сенщ салтьщ кегерсш. Сайын далац жырьщды еске ап, кулюсш сэл шегерс1н. Эр журекте бултка оранган касиетт1 6ip шыц бар: Ол - акындык мэртпк шьщы, Айбергенов деген шыц... ¥ л т рухы - кай кезде де канаттыга астана, Айбергенов шыцын керсен, атыцнан туе, жас бала!

*** Бул казактьщ жеpi неткен кен ед1, Кере берсец таусылмайды келемг Даналарын белер болеак далага, Bip далага 6ip данадан келедН Тулпарлардай арындаган каркыны, Тущй тш п журегшщ жаркылы. Даналыктын орманына бет алган, Сол далага бала болу аркылы. Бул казактьщ жер1 неткен кец едц Шете1з екен, шеке1з екен келемг Bip адамнан тарлык керсем кей б1рде, Сол далага кетin калгым келедг 101

ТУРК1СТАНДАГЫ ТАУ (Hdiip Т'врецуловтыц ескерткпш ашыларда оцылган жыр) Бпдщ елде, заманында элем назар аударган 0зге туп л ез ултынан шеттетшген таулар бар. Соньщ 6ipi сенщ ага - казагымньщ нар тауы Дэу1ршщ ер рухпен суарылган аркауы. Талай жерге шашып едщ журегщнщ жарыгын, Ещц туган мекенще оралдьщ ба, алыбым. Сыртта журш сагындыц-ау, кушагыцды аш, еркеле ¥лыларын елгеннен сон ардактайтын елкене. Кейде солай, кырандардан шымшьщ озып жатады, Оган бола темендемес кен далацнын атагы. BipaK соган уялатын кез кебейсш деп тше, Кансыз бегл кызартатын сез кебейсш деп тше. Бупн мше сенщ кунщ кулш Kipfli есштен, Карсы ал кэне бакытьщды жетшс бес жыл кеннккен. Саган ш еказ катал дэу1р сыбагасы тшптьау, Турюстанныц мандайына снмай кеткен бшк тау. 102

ШЕКАРАСЫЗ ЖОМАРТТЬЩ немесе К,алекеш Царагуловты i3dey 0M ip деген улы езенде гарыпща аткан толкындарын, Bapi де есте, алкынганын, бакыт 1здеп шарк урганыц. Ашьщ-адал мшезщщ ту гып устап жаркылдадыц, B ip aK неге кайыгьщды кузга еогып алдьщ, жаным? Кей адамньщ рухынан бакыт кешн кап журе;п, Ж М т едщ аузын ашеа, Kepi нет] н ак журеп. «Дарындыдан карынды озсын!» дейд1 кушп заман ареыз, Нак осы уран турган кезде калай тулеп, агарарсыз, Карын KyuiiH мойындамас журтты кайдан таба аларсыз? Таба алсацыз, муныц ерли< екещцгш багаларсыз. Сатылганныц барлыгы - кул, сатылсацыз - жогаласыз. Ал, сен соны тым ерте уккан жомарт болдьщ шекарасыз. Кунде уйще конактарды топ-тобымен алып келш, Тац атканша лаулап-жанып, эркайсысын танып, Kepin, Жэне оларды энге, жырга, ой-толгауга салып керш Отырушы ен, кымбаттым-ау, журегщнен жарьщ 6epin. Дархан, ацгал болмыеьща пенде кездер тан калатын, Кез келгеннен пэкпк Аздеу саган гана тэн болатын. Сен 6ip белек гумыр едщ, ce3i - ceHiM, ici - бекем, Бэлюм, акын болгандыгым сендей достьщ Kyiui ме екен? 103

Мен кайда ушсам, канатымнан демеп журген еен1 керем, Шашым ойша таралады Актебенщ жел1менен, Сосын Естай эуешмен, ару Корлан леб1менен, Мен кайда ушсам канатымнан демеп журген ceHi керем. Эл! талай бшктерге 6ipre шыркап, аскактаймыз, Дос сез1мд1 ел1м женбес. Сондыктан 6i3 коштаспаймыз!

КД31Р MEHI УШ ТОП АДАМ ЦОРШАП ТУР Райымбек Сештметов, Мен енердщ курен тайын мшгел^ Bip дамылеыз жур in келем ijirepi. Бурылгам жок кыстагына манеаптын, Карсы келген толкындарга карсы актым, Содан, бэлюм, 0з1м;п ерте шаршаттым, Ka3ip MeHi уш топ адам коршап тур. Б1Р1НШ1 ТОП - аз бшед1 мен жайлы, 03ipre олар журт шюрш андайды. Кейде Tinri ез ойларын e3i ембей, Журш жатыр ашьщ nkip кезенбей. Содан болар, мен туралы багасы Айнымалы, кумнан аккан езендей. Жок, бул топка екпе артудан аулакпын, (Жалынымды, бэлюм, элс1з лаулаттым). Ещй мен1н максатымньщ бар 3Hi Тек жшердщ пштес1мен жанады. Тарылмаса намыеымньщ аланы, Ертен жещс мен жагында калады. ЕК1НШ1 ТОП - ажарлы топ тумансыз, Бул топ маган сенед1 eni6ip кумэне1з. Бупн мен1н пэс болса да аспаным, Бупн MeHi сатса да кей достарым, ByriH менщ сез ететш тамсана, Озгелердей дэрежем жок болса да, Олар оган пыскырмайды, Ce6e6i Олар мен1н ертещме ceнeдi. 105

I Олар гажап ic erri 6ip тац калар, ©MipiMe, eHepiMe зан, болар. Маган TiciH кайраганда калшылдап, «Шегелер» мен «балгалар», Жанын салып меш коргап калды олар. YLLJIHLLJI ТОП - уркердей топ аз гана, Жэ, бул топка карсы niicip козгаман. Эрине, олар таныс емес 6ip корген, Мен туралы TinTi сонау кундерден 0 з ойларын жуйеге сап улгерген. Ундемейщ, улкен жарыс жолында MeHiH адал екешмд1 бшгенмен. Кейде TinTi аяк асты 03repin, Курсшед1 пенделжке соз 6epin. Сосын жайлап ез тауына беттейд1, (Коктесе адам эдщщктен коктей;п). Кейде эдш болгысы да келе;ц, BipaK оган адалдыгы жетпейдг Олар мен1н кай пейш м е жауыкты, Неге бузды арадагы сауыкты? Оны мулде елемес ем, Онерде Адалдыгын жогалткандар KayinTi. Талпынганмен талап, ойы еспеген Мен тек кана осы топтан сескенем.

*** Канша адаммен достастым, Арманымды эн кылып, Канша адаммен коштастым М эцгш к!? Канша езеннен жуадм мен, Жатканымен муз карман. Канша гулд1 уз;им мен Кызга арнап. Канша жаркын шнпнде, Елестетпм кектемдг Адалдыгым ушш де MeHi 6ipey жек кердг Канша жолдар кол булгап, Жетелед1 epiMeH. Жылады анам солкылдап, Коштаеарда мешмен. Каншама рет тацга да, Тшек айтып отырдым. Кез алдымнан сонда да Сен кетпедщ, акылдым. Канша адаммен достастым, Арманымды эн кылып. Канша адаммен коштастым М эцгш к. Bipre шыркап эщц де, Баулып бакыт терегш. Мен сешмен мэцпге Коштаспасам деп ед1м!... Какты кундер канатын, Арман тауы алда тур. BipaK саган баратын Жолда каз1р кар жатыр. 107

EKI АЛЫППЕН ЦОШТАСУ Атацты орыс ацыныныц былай дегеш есшде: - Арамыздап Твардовскийдщ, Смеляковтыц, Симоновтыц Kemyi эде- биеттщ сапасына эсер emmi. Олардыц кон mipide: «Япырай, мына шы- гармама «рухани пайгамбарлар калай карар екен?» деген жауапкершЫк- пен урей квцшде цатар журуш 'гedi. Иэ, эдебиетке пайгамбарльщ ету - бу кш ел рухына, бу кш ел мэдение- тте пайгамбарльщ ету деген соз. Эуезовтен кешн бул м 'тдетпй юр абы- роймен, азаматтьщ тазальщпен орындаган Mycipenoe пен Мустафин екендтне ешкшнщ дауы болмаеа керек. - Эй, Fобиден, - деген edi 6ipde Fабец озтщ елу жылдан остам жуп жазбаган еск1 досына, - канашсы s царттьщтан аскан сорацы не бар? Каншама узок, 3pi магыналы болганымен нуктесгз свйлем жок,. Endi eKi жыл гумыр кешеек жетпей ме? Журегш су ете цалды. Осы эцг'шеден oip жьш кешн Габиден ага, eKiuiui жьшы Габит ага дуниеден цайтты. Алыптар тобыныц ец соцгы eKi бэйтерег/’ катар цу- лады. O uipin былай цойганда, олттщ взш ерлЫке айналдырган осы eKi алып- тыц цасында вткЬген санаулы кундерш, олардыц атальщ, устаздьщ штипат, сеншше шомьшган шацтарым куш ертец гумырымныц ец сэулетт) сэттерте айналарына ол кезде цалайша терец мэн бермедЫ екен? Мына жырлар билштщ арнайы руцеатымен, алыптар Kfl6ipi басын- дагы азалы жиында окылгаи edi. 1. ГАБИДЕН МУСТАФИН Кош бол ещн, касиетпм, камкор бeлiм, TiperiM , Ортамызда Tipi журген кос алыптьщ 6ipi едщ. Кыран козщ жумылганша Туган ел деп тынбай сокты журегщ. Сендей перзент туа алганын елщ тагы сезшсш, Сезшсш де мешрленеш, ет-бауыры езшеш. 108

Бул гасырда картаюдын улкен енер екенш Жамбыл менен Кененнен сон дэлелдеген езщсщ. Тамам журтты тамсандырып тктщ енер орманын, Кош бол ещц, б1ртуарым, кайталанбас тарланым. Кен даланды дарыньщныц канатына мшпзш, Дуниенщ терт бурышын шарладьщ. Таза кулу, таза журу болды басты ураньщ, Келер куннщ таза унше турж жатсын кулагьщ. Алатаудай дара туган перзент едщ о бастан, Алатауды жамбасьща жастьщ ете куладьщ, Ещц езщ де тауга айналып кетесщ-ау, кыраным! 2. ГАБИТ M Y C IPEnO B Fумыр бойы тыным кермей арпалыскан Ар уинн, Шыншыл, адал мшез1мен жакын еткен алысын, Кулл1 казак енершщ аркалаган намысын Сешмен де коштасар кез келгеш ме, арысым? Саган деген кошеметтщ улан-гайыр аумагы Табытьща бас шп тур казактьщ бар таулары. Саган сэлем кен даланнан - жанарынан жас тамган Саган сэлем жас буыннан - жазылмаган дастаннан. Кай кезде де туган елге деген улы махаббат 0 з ултыныц даналарын кад1рлеуден басталган. Fасырына куат коскан дацкьщды ешюм бегемее, Казактьщ соз енер1нен бой кетерген Эверест. Кад1рл1м-ау, ескертк1ш кып сен1н улы тулгана Кек TipereH Алатаудьщ e3iH койса кеп емес.

HIAIIAFAT Б1здщ жакта 6ip жайсац карт болатын, Карт болатын, олш еуаз мэрт болатын, Урттам шайды конаксыз iiue алмайтын, Аттам жерге сешмс1з уша алмайтын. Кенделштщ азабын тартса-дагы, Пендел1ктщ ж1бше тусалмайтын. Сокса да алдан ызгырык самал катты, Карттын кецш камалын ала алмапты. Жалгыз улы болыпты медеу еткен, BipaK ол да согыстан оралмапты. Шарпыеа да жылдардыц ерт1 кшен, Мундай карттар ем1рдщ корю, бшем. Турып жатты ©зшен даркандыгы Кем туепейтш ак жаркын кемшр1мен. Таекын куш1н тагаты желкелеген, Жещсше жел кулш еркелеген. Ауылымызды как жарып, Каекаеудын Ерке езеш жуйткитш ентелеген. Долылыкка уласып ерке кезец, Ерке кезец эуенш шертер озен. Нак сол шакта кешрден Kenip коймай, Экететш агызып тентек озен. Дак тускендей конакжай б1рл1гше, вкпел! боп осынау т1рлтне, Жагалауды жайлаган калыц ауыл Катыса алмай калатын 6ip-6ipiHe. 110

Энмен аскан жылдардьщ кеп еткелш, Бар болмысын 6ip сез1м белеп KepiM , Осы шакта Бейсен карт белш буып, Унс1з кесе бастайтын теректерш. Сырга тунган кой кез1 шоктай жанып, KeKiperi алапат отка айналып, Тагдырынан алгандай дурыс ек1м, Сосын Kenip салуга KipiceriH. Камшы yftipin кецшге 1ркпел1, Жана-жана жангандай YMirrepi, Жай-жай басып кемекке жиналатын, Бпдщ жалкау ауылдыц жИттерт Ол бар кезде жогалып сырдавдылык, MempiM оты жангандай кырдан кулш, Б1здщ буки! ауылды осы карттьщ Турушы evu eciMi нурландырып. Егер к1мн1н арманы, айбыны елее, Айбыны елее, басына кайгы келсе, Егер юмнщ орнаса багына тун, Ол сол уйдщ тершен табылатын. CyficiHTepi жок болса енер де егей, Игш ктщ нурына беленгендей, Bip топ бала касынан Бейсен карттьщ Калмайтынбыз uiecin келенкедей. Кейде калги бастасак такымдайтын, Алые тарта бастасак жакындайтын. Кеудем1зде осынау картка деген TyciHiKci3 6ip сез1м лапылдайтын. 111

Тек алгыска тойдырган канагатын, Канагатпен суарган баран атын, Казынадай кастерл1 кара шалдыц, Букш ауыл кеп керд1 шапагатын. Тшегшен алаулап тац аткандай, Жомарттыгын жылдармен санаткандай, Неткен кендш, Табигат осы адамды Журтка камкор болуга жараткандай! Талабымныц сезсем де тьщаярын, Ол кундерд1 еске алсам мунаямын. Б1рде б!здщ муржаны жондеймш деп, Бейсен ата сындырды 6ip аягын. Катар мшген ж1гер мен намысына, Турагыньщ карамай алысына, Окпем1зд1 колга алып 6ip топ бала, Сыньщшыга жупрднс жан ушыра. Ал, сыныкшы, керген журт тан калатын, Катан, spi мейшнше пан болатын. Аулымызга жакында Kouiin келген, Кайырымы саяздау жан болатын. - Журектен от, жузшен эр тайганда, Эр тайганда, шалкары ортайганда, Ол какпаска не керек, кудайым-ау, Тыныштык кып жатпай ма картайганда? Жолы болмай-ак койды ом1рде оньщ, - Деп жымиды ол ащартып кощл корын, - Kopnii ауылда Бержбай сыныкшы бар, Сол бармаса тимейд1 менщ колым. 112

Тауга укеаткан кез1м1з бар адамды, Сен1м колш боз туман орап алды. Б1здщ сэби жанымыз тунгыш рет Эдшетс1з жауаптан жараланды. Сол сэт кезс1з ашуга мшген едш, Жылауга шак туреак та ундемедж. Акылдаеып алдык та, сыньщшынын Tepe3eciH кнраттык тунде келш. ...Ман ойларды маркайтып санадагы, Уакыт бэрш озшше саралады. Бул кундер1 шарыктап кетп элемд1 Б1здщ жалкау ауылдьщ балалары. Жомарттык пен б1рлштщ корыгында, Ko6iciHin жалгасты жолы нурга. Тек белп боп улкен 6ip шуцкыр жатыр, Сыныкшыньщ ушнщ орынында. Ал касында жаскантып алтын Айды, Сыр шерткендей елджтщ дацкы жайлы, Ак терек пен ак кайыц арасынан Бейсен ата кумбез1 жаркырайды. Муратымньщ торшде турактаган, Саган, досым, тагы 6ip сыр актарам, Мумк1н даркан шыгармын, кен шыгармын, Ko3ci3 мактау айтпандар 6 ip a K маган. Жазирамнан эн салып o rri кундер, G rri кундер армандай теки кундер. Егер менде титтей 6ip м эрттк болса, Осы карттан ауыскан деп бiлiндep. 113

МЕН ТУРАЛЫ ОЙЛАДЬЩ БА? Мен туралы ойладьщ ба, Бактарда Кустар эш куйше шалкып жатканда? Ойладьщ ба меш келш калды-ау деп, Bip жолаушы ecirinzn какканда. Акша булттар жузсе кекте сенделш, Бурымьщды сипап етсе жел келш, Кара жолга карап узак турдьщ ба, Т эта умггтщ кушагында тербелш. Жырак калган жылды еске алып шгерп, Меш ойлаумен етюздщ бе тундерд1? Жазгы кеште кырга жалгыз шыктыц ба, Маган арнап узд in бе сен гулдерд1? Тез1м1щц тауыстьщ ба, бггтщ бе? Умытпаса 6ip келер деп кутан бе? Онашада женешецнен жасырып, Маган арнап кол орамал Иктщ бе? Умытпаспын, кайда журсен бол есен. KeinipiM ет, н эзк нурга белесем. Маган арнап тжкен болеан орамал Хатка салып жiбepмeдщ неге сен? У м т ц щ азык етш кеп кунге, Элде меш ынжыксыц деп сектщ бе? Элде менен умгг узш, басканыц, Тагдырына T ip e K болып кеттщ бе? Канатыца кайрат жалгап 6ip аршын, Бэлюм, бэлюм, ш тей гана тынарсьщ. 114

Бшсем едьау, ойландьщ ба мен жайлы Бэлюм, TinTi ойланбаган шыгарсьщ. Шынымен-ак, умыттыц ба солай сен, Сырыца ортак eTin ец-ay талай сен. Саган адал емес пе ед1м соншалык, MeHi, аяулым, умытасыц калай сен?! B9pi мумюн. Емес муным юнэлау. Мумюн, тагы, унап ж у р т унамау. Bapi мумк1н, ал 6ipaK мен жайында Ойланбауьщ MyMKiH емес шыгар-ау!

АУРУХАНАДА Бул бел меде сен жаткалы канша кун, Бэлюм, алдан ум1т кутш шаршадьщ. Бэлюм, асыл достарыцды сагындыц, Бэлюм, бэлюм, сау кезщд1 ансадьщ. Кеудеце 6ip ерке сазды куй енш, Келер кунге еткендей боп иелгк. Эрец турып кез ж1берд1ц кешеге, Кез ж1бердщ балдагыца суйенш. Наукас адам кейде жалтак баладай, Bip танысьщ кещлще карамай, 0 те шьщты терезецнщ тусынан, Саулыгьщды сурауга да жарамай. Кузд1 KyHri ойга шомган ормандай YHci3 калдьщ, кос канатыц талгандай. YHci3 калдьщ журегщщ сипалап, Сыркатьща сыркат косып алгандай. Мундай мiiic3 ер ж Н тте болмаган, Сэлемш де сата ма екен оцбаган. Кенет, кенет жылтыр муздыц уступе Тайып кет1п, кулап тусп элп адам. У м тьцц ум1тс1з жан кескендей Ашулы едщ, 6ipaK оган дес бермей, Тура умтылдьщ суйемек боп элгпп, Bip кольщньщ жок екенш ескермей. Iзгiлiктiн оты сол сэт ешкендей Катулы едщ, 6 ip a K оган дес бермей, 116

Тура умтылдьщ суйемек боп ojirini, Bip аягьщ жок екенш ескермей. ¥мтылдьщ да кулап тустщ еденге, С'е'ймдер бар жататугын терецде. Мен сенбеймш, кецш тещз адамньщ b rin iri ортаяды дегенге.

ТАУААР Жолын ceHi тауга бастап шьщса, адам, Арманьщ мен ырысывды кут содан, Сен корыкпа таулардыц да тагдыры, Адамдардьщ тагдырына уксаган. Кен табигат бутан шебер, бутан бай, Тау болган сон турмас жэне мунармай, Кейде TinTi бшк болу кайгы екен, Бшгще турса ешюм шыга алмай. Таулар сырын айта бермес шешшш, Бойсызды да, ойсызды да Kemipin, Жатыр олар, менш туган олкемде Тыныстаган тулпарлардай кесипп. Каншама ум1т тырналардай тош ген, Сапар merin, тауга жетпей узшген. Bip тау T im i шыркау жатыр, ал 6ip тау Наполеонньщ шаттыгындай мужшген. Кыран жем1н 1здейд1 эркез киырдан, Оган шынныц улылыгы буйырган. Жайдак таулар тобеге уксас - тобеде EMiH-epKiH жайылмай ма сиырлар. Кез ж1бернн мына тауга тулгалы, Канша гасыр, ол аскактап тургалы. Бшк таулар бакытты гой, эйтсе де, Озше тэн болады екен мундары. 118

TOPFAJf ДЭПТЕР1НЕН *** Арма, Торгай даласы! Армысьщ сен жасарып, жайнаган жер, Булбулдары булыкпай сайраган жер, Сайларында сэйгулш ойнаган жер, Май гушндей маздаган майдангерлер Капылыста мерт болган кдйран ерлер! Кайран ерлер, кайтпаган шеппмшен Дала данкы лаулаган ес1мшен. Сендер шауып ю рдвдер ту кетерш, Жиырмасыншы гасырдьщ eciriHeH. Мына б1здер, Б1зден де алые буын, Мактан етер сен пккен намыс туын. Менменс1ген керенау жана тарих Саган карап тузед1 галстугш. Кездескенмен кен жолда бегемелер, Эдшдйс - Кун. Шуагын теге берер. Мактанышпен басьща гул кояды, Немерецнен ерб1ген шеберелер. Ниетшде титтей де мш жок оньщ, Белей берсш булд1рппн гулге жолын. Cenin каньщ тегшген кыркалардан Зэугйм уйлер созады кунге колын. Сол эуенге кулакты Typin унслз, 0Mip кешт1к уакыттыц бушгшс1з. Сен жатырсьщ мэцгш к кушагында, Б1зге карап муртьщнан кулш ун аз. 119

МЕН Щ>13 YIHIH ¥Я А ДЫ М Озбекэлг Жэшбековке Байкатпастан уакытты тез еткен, 0нер толы езекпен, Жыр канатын безеп кец, Энге басты жнналгандар кезекпен. B ipaK журтка зешн коймай сыздана, Ортамызда отырды 6ip кыз бала. MiHe, гажап, келбет кандай, кез кандай. Сулулыгы кияльщнан озгандай, Акша булттьщ араеынан 6ip арман Соган колын созгандай. Бозбалалар аузын ашып анырып, Карап капты козгалмай. Думан кызды. Аянатын заман ба? Эн кезеп келin ж етп оган да. Сщген онер Kapire де, жаска да, Кыз кецлшен таба алмапты баепана. Элг1 еулу ез1н туган хальщтьщ, Bip эн1н де бшмей шьщты, маекара. Ал оныеын кемшшкке еанамай, Отырды ол ез ойымен одагай. Велме толы жактырмаган кездерге Пыскырып та карамай. Огы болмай атуга, Карттар жагы наразы тш катуда: «Бул немене тумай жатып бату ма?» Нак сол сэтте сен эн салдьщ, жан ага. Будан аскан нурлы шаттык бола ма? Сен эн салдьщ шарьщтатып, шыркатып, KoHminHiH ак дауылын буркатып, Сен эн салдьщ арыцдатып, зарлатып Козд1ц жасын парлатып, Айналайын, нар тулга, Тещз болсан тартылма. 120

0зен бггкен шапкылап Epin журсш артыцда. Элде шыркау таусьщ ба? Ал тау болсац таусылма. Казактьщ кец даласы Жатты сенщ даусыцда. Коз алдымда келбед1, Толкын кум мен салкын муц, Жаркын белес, жалкын кун. Жатты ecu in даусыцда, Жомарттыгы халкыцныц Жатты сенщ даусыцда, Шарк урганы суцкардыц, Алкынганы тулпардыц, Ойшац жердщ орманы, Таудьщ кия жолдары, 0кем1здщ талгамы, Бабамыздыц арманы. Сен эн салдыц, жан ага, Будан аскан нурлы шаттык бола ма? ¥ксап туган екенсщ-ау далаца. MiHe, сендей жаны мухит жандармен Б1зге сулу коршед1 замана. Эн каптасын гул каптаган кырлардан, Хальщ деген магынага бай тещз. 0 з халкыныц байлыгынан кур калган, Мазмуны жок мына кызды кайтем1з? Борышымыз ушан-тещз, елесек, Адам эр кез заманына берешек. Не болады одан туган булд1рипн, Не болады одан туган келешек? Хальщ 3Hi - Азаттык пен киялдыц Самалы гой. Оны есуден тияр им? CeHi тыцдап мен ерекше шаттандым, Ал кыз ушш уялдым. 121

TIAEK Канайымга Тутату киын шаланы, Тутанбас урлегенге. Адамдар аласарады, Намысы юрлегенде. Эзендер кебжтенед1, Жартастан каргыганда, Енжарлык жетш келед1, Ерл1гщ калгыганда. Жауларыц кунде сеш Кундесш, кундемесш. Шаттыгьщ юрлесе де, Намысьщ юрлемесш. Досыма, касыма да Тш епм осы гана. 122

*** Кызыксыц-ау тым уксас пыз дейсщ сен... Данк, деген нар ма екен, нар кулаткан жар ма екен? ¥ксап туу бар-дагы, уксап елу бар ма екен? Тауым бшк болса да, эшм аскак шьщса да, Егер акын болсац сен, m iM , маган уксама. Бэлюм, шашыц тым уксас, бэлюм, уксас муцыц да, Бэлюм, менше заукыц жок шпсшк пен шылымга. Бэлюм, менше арнацда тасып толган шыгарсыц, Бэлюм, менше ертенш гашык болган шыгарсыц. Бул сезще, калкам-ау, бас изермш, конермш, Мен кенгенмен не шара, зацы катал онердщ. Зацы солай онердщ, акындьщтан безш сен, Егер менен 6ip eni пэстггщда сезшсец. Сырдац бойлы пшпктен шыркаумын деп баптанба, Кшец уксас бшктен кутыла алмай жатканда. Тшектеспш, жаркырап жансын лаулап багьщ 6ip, Bip жырьщмен сагынтып, 6ip жырыца табындыр. Мен карайын елж1реп, отым шалкып коздеп, 0 з купине сенгендер кундемейд1 03reHi. Мыкты болсац, жаркыным, 1зщд1 сал елс1зге, 1зс1з жандар енерде толып жатыр сенс1з де... ...Кызьщсыц-ау, тым уксаспыз дейсщ сен. 123

тощ ы ы льщ Т. Жумановца Ол ауылдыц кдщрмен диканы ед1, Кеудесше кен дала сыйган ед1, Кен даланьщ мэртпгш жиган едг Кощп тускен адамга кажет кезде Жалгыз атын ойланбай сыйлар едг Бэюр баба осындай дикан ед1, Жайеац жайлау, жаз пейш бола тура Айтканынан кайтпайтын кикар едь Сагынышын еамгатып сан хатынан, Кулан жуйрж киялмен танды атырган. Еркетайы 6ip куш ойда жокта Келin экеп тус1рд1 Алматыдан. «Жалгыз улга кудайым сана берд1, Кел in экеп куантты тамам елд1, Ещц олсем де арманым болмайды», - деп, Карт журеп елж1реп сала бердь Той жасады онан сон дуршдетш, Тапканын тугел шашып, гурщцетш. Эсем эн карлыгаш боп калыктады Аспанньщ шымылдыгын д1ршдетш. Сауыкка сактап багзы кумар калпын Шарыктатты шал солай шынар данкын. Мынадай той Каскасу баурайында Буган дешн болмаган шыгар, бэлюм. Тойдан сон Бэюр карт коцш жайланып, Yш кунге созылган гажайып думанды ойга алып, Киялы шарыктап сан кырга 124

Шуактап отырды eciicrin алдында. Токшылык керуенш тарткан Бейнсткор кеудеден атырган ак тан Етпеуге бола ма уакытты мактан, Улына риза ед1 ол, бакытын тапкан... Кенет келшшщ Жолдьщ жиегшде жаткан Нанды Teyin откенш Kopin, Кабагы тунерш тундей, К ен ш бузылып ншдей, Дауыстап перзентш шакырды касына: - Ал, улым, кун туды басьща, BipaK сен жасыма. Казактьщ мешрбан далаеын, Кеудене токыган балаеьщ. Эттен-ай, эл1 де шалаеыц! Жан адам кермесш белщд! бугшген, Калдырмай келш;п бугшнен Кай жерден экелсец, Сол жерге апарып саласьщ. Эйтпесе, 6iTri бар эцпме, Жалгызым, экеннен мэцпге Алыетап калаеьщ. Ж1пт канша киналеа да кайгы кажап журегш, Орындады экесшщ тшегш. «Десек-дагы, нанды корлау жат кылык, Шалдьщ iei шектен шыккан каттылык. Жас келшге обал болган екен тым», - деп гулее in жатты журт. Содан 6epi, мше, канша жыл erri. Канша гулзэр коктем келш туган жepдi тулетп. KoKiperiHeH желкен жайып т эт п ум1т Канша ж т т кырга шьщты ат MiHin, 125

Мен акын боп оралганда аулыма Канша кыздар гул сыйлады шат кулш. Эжей тосып сары майын сактаган, Курбыларым жырларымды жаттаган, Туган далам атка суйеп кондырып, Экпем мен1 «жулдызым» деп мактаган. Соньщ 6api Бэюр карттьщ баягы Кылыгындай эсер еткен жок маган. Дэу1ршщ босан ж1бш тап баскан Эруагыцнан айналайын, ак бас шал. Жылда ауылга барган сайын мен сенщ Кете алмаймын бештще сокпастан. Yндемейсщ, кайсар тулга, ойы алау Кайран картым, куд1ретще тоям-ау. БэлKiM саган журтка ой салу ушш де Кажет болды езщ дгезщ аямау. Bip кездер1 epHi Keyin, сусап оскен кок шыбык Бэйтерек боп аскактады Бул не деген жаксылык. Иэ, кез келген токшылыктьщ аргы теп жокшылык. Аскан зорлык, бар ма 6ipaK, барды кaдipлeмeyдeн. Эттен, кейде 6i3re соны ойлатпайды токшылык! Адамзатка K ayinTi жау - аскыну. Оньщ б1зден аулы кашык десе де Кеше гана кез алдымда кешеде Нанды Teyin ете шыкты жас сулу. Токшылыктьщ Kyfiici ме, мше, бул? Элденеден ттркенш журепм Мына кызга Бэюр баба сиякты, Кайын ата жолыккай деп тшед1м.

ЖАЙЬЩПЕН ЖУЗДЕСКЕНДЕ О.Еркшовм Сэлем, улы Жайыгым! Толкыныца к1м салмады кайыгын. KiM шертпед1 саган келш шаттыгын, KiM жумады саган келш айыбын. Кумырында козгалыстан танбадьщ, Заманалар канаты нда самгадыц, Fасырлар мен гасырларды жалгадьщ, Айтшы маган, бар ма сенщ арманьщ? Куат-купи сендеп улы дарынныц Орталанса кайтер ед1 Нарынкум? Жадыратып сен ашпасан кабагын, Xani калай болар ед1 даланын,? Сен айнысан мшезщнен дагдылы Калай болмак карт Каепийдщ тагдыры? Журт коп е/п атак-данктан y M ir r i Оньщ Ko6iH катал тарих умытты. Туган Отан мэнп умытсын меш де Сендей езен бола алмасам ел1ме! 127

ЕРКЕКТЕР Ж Ы РЫ ...Б1здщ тауда канатына кащырган 6ip ок rain, Ата кыран уясында тартып жатты кеп куш к. Кей кездер1 ызадан жарылардай Децбекшцц ол корлыкка багына алмай. Бала кыран кунджке тауды Ke3in, Жем тасыды уяга жаны калмай. Ата кыран псрзснтшщ камкорлыгын куп алып, Ш уюршшк erri ш тей куанып. Ол ойлады: «¥зак кайгы бола коймас бул аса, Кулан таза сауыгамын, тагы eKi-уш ай шыдасам». B ip aK 6ip кун бала кыран оган былай тш катты: «Бага жетпес асылымсьщ, ардагымсьщ, кымбатты. Эбден кажып сорладыц-ау, жудедщ-ау тым катты. EciMe алсам баягы шат кундерщд1 енсел1, Жаным жылап аяп кетем, аяп кетем мен ceHi!» - Токтат! - дeдi ата кыран калш-калш eTin долданып, - Бекер жаткан eKeHMiH гой, улым бар деп малданып. KeKiperiH 6ip алапат ыза буып алды да, Уясынын аузына эрен жур in барды да, Жан шошытар жалтыр куздан кулап олд1 табанда. Кал кам! Ерлж данкы канат жайган мына улы заманда MyeipKey сез еспуден ел1м жещл маган да!!! 128

ЖАЛЫН бтудесщ, етесщ замандарым, Копиям кеп укпаган, тусшбеген. Экем менщ жек керген адамдарын «Жалыны жок сорлы» деп муаркеген. Алдан щкэр ум1ттщ жолын керем, Жолын керем, Жанымнан жалын керем. Мус1ркетпе тагдырым меш ешюмге, Мус1ркеген адамньщ колында елем. Fасырына ец берген, Ерлер аз ба шапагатын ел керген, Жас шагында-ак заманыньщ зангар ойын мецгерген. Kcpiciiiiue, сакал-шашын кунге агарткан карттар бар, Жасы жузге келгенмен. Данкы шыркау ел рухын айкындайтын децгейдщ, Жас кезшде жалыны жок жйтгтщ, Жас кезшде арыны жок жшттщ, Ертен ерл1к жасарына сенбеймш. Иэ, жастык шак бола алмайды ешкашанда жарлы угым, Аяу керек Жастык отын ерте oiiiipin алгандардыц барлыгын! 129

MEHI НЕГЕ M¥XTAP ЦОЙГАН? Мурат Эуезовке Мыктылардьщ куй in шертш етер кун, Заман - терек, адам соныц бутагы, Мен туганда, досым, сенщ экеннщ Жазылыпты Абай жайлы ктгабы. Менщ экем еоны окып, ¥зак тундер отырыпты оцаша. Bip бшкпен табыетым деп тамаша, Шаттаныпты балаша. Айкара ашып аспанын, Жннап барлык достары мен кастарын Ниет1мд1 куптар деп, Бул ес1мде ерекше 6ip кут бар деп, Мына мендей перзентше сол куш Ат койыпты Мухтар деп. - Ха-ха-ха! Кеюректе арман кеп, Б1здщ ауыл иттершщ аты да Келед1 ылги «Bepi6acap», «Арлан» боп. BipaK эл1 каскыр алган 6ipi жок, - Каскыр тупл коян уетар Typi жок, - Деп кугппп торде отырган 6ip Kiei. Журт шаттыгын су сепкендей басыпты Э лп адамньщ эжуалы кулккп. Экем сонда 6eciriM e суйенш, Кеп турыпты кещлменен кулаган. - Улым, сенен суранам, 'Прлшвде бой керсетпе жырадан. Улым, MeHi таба кылма мынаган. Кыран болсан кещстж кеп кайда да, - Деп сешммен жымныпты жай гана. Мен ержегпм элпге кас кылгандай. 130

Кае кылгандай, калжыцын таска ургандай. Атка мшд1м... Болса да кеп арманы, Экем маркум ол кунд1 коре алмады. Кере алмады ол тагдырдьщ м ергендтн, ¥ланыньщ жырдан гул тергецщгш. Абай, Мухтар бастаган елге эйгш Улы кешт1п сонынан ергещцгш. Сапар сайын олжасыз боп кайтпадым, Кермед1 экем талайдан бак кайтканын. Керме/л экем баягы калжыцбастьщ HeMepeci жырымды жатка айтканын. Мейл1, касым кеп болсын досымнан да, Menni, кайгым кеп болсын шашымнан да Мешп, муцым сез алсын тосылганда, Борыштымын, eciMiH маган берген Сен1н экец секшд1 асыл жанга. Мен1н тунгыш кггабым басылганда, Ум1т оты алдымнан шашылганда Анам байгус шаттыктан жарылардай, Жыртык, ecKi Ke6iciH суйрелектеп, Кершшерге жуг1рд1 куйбелектеп. Сосын унс1з турды да ойга калып, Уйренбеген эл1 де тойга барып Мен1ц титтей елеус1з к!табымды Улы томныц касына койды апарып. Мунын не деп айтуга жарамадым, Досым, буган мыскылмен карамагын. Перзент1нен даналык кутетугын Эдет1 гой ежелден бар ананьщ, Дей алмаймын енерде бос камалам, Бос камалсам жанымды жаска малам. Абай акын 6ip баска, Мухтар баска, Мен де, досым, ендеше баска болам. 131

Жол 1здеймш эл! ешюм баетамаган. 0з1ме шак кегивдр аспан алам. Сагынумен кун кешем мен ертещй, Сушп ©тем елгенше кен елкемдг втюзбеймш ешюмге зорлыгымды, Туе1рмеймш ешюмге колецкемд1, Заманымнан алганша улес1мд1, Токтатпаймын тагдырмен курее1м;н. Мухтар деген - киел1 ат, маркум экем Маган тег1н коймаган бул ее1мдг MeHi осынау еешмнен айырма, Отан! Каетарыма куннмд1 пайымдатам. 03iM канша мыктыны мойындадым. Ещц ез1мд1 еоларга мойындатам!

YHIAK, УСТШ ДЕП ОЙ Шанкай тусте, Яки нурлы ак танда, Нэн ушакпен самгап бара жатканда, Кез салсацыз теменге, Bip тепе боп кершед1 жыралар, Терещнде жыланы бар уралар. Байкалмайды эж}м-эж1м кыраттар, Кырат кезш жарып шыккан булактар. Буккан сансыз купиялы ойларга, Bip Teric боп кершед1 сайлар да. Bip Teric боп кершед1 Кыр мурынды кыркалар ала бетен, Сэулет 6epin жаткандай далага кен. Сейтсем, мына кашыктьщ канша сырды, Сырт кездерден буркелеп калады екен. Мен де сенен кеп мезгш кашык журш, Назарымды жан-жакка шашып ЖYpiп, Байкамаппын жаныцныц жыраларын, Жылан буккан зымыстан ураларын. О, тагдырым, TipeK бол тш епм е, Сабырлы ойдьщ кашырма суркын, тштен, Кас пен достьщ кажырлы жYpeгiнe Тек жакыннан карауга мумкшдж бер! Ал егер мен жакыннан кателессем, Жакын келген бакытка куанбасам, Жакын турган бшкке шыга алмасам, Жакын жур in жауымды танымасам, Жакын жур in досымды уга алмасам, 0 з кайгыммен e3iMAi жазалагын, Онда менщ ез1ме ез обалым! 133

ЖАН,А КДЗАЦТАР н ем есе р ух а н и байлыкуСыз д а м ем л ек еш Цуруга болады деп ойлайты н Жас би зн есм ен ге х а т Жана казак, шала казак жас ним, Алшысынан турды бупн асыгьщ. Саган карап ойландым да жасыдым. Айырмаган азгыны мен асылын Мына гасыр, бэлюм, сенщ гасырыц. Мына гасыр безбуйректеу ер гасыр, Журегшде сез1м емес, коргасын, Шетке какты тулпары мен жоргасын. Какпай кайтсш, бэр in сатып алуга, йэм сатуга мумкщцш болгасын. Сенде каз1р думан дэурен, масат кун, ©зщдьезщ бар жауаптан босаттьщ, Рухани байлыкка да тас аттьщ. Аудандагы жалгыз ютап дукенш Сатып алып сырахана жаеаттын. Тез ашылып саудагерлж дарыньщ, Таудан, тастан кайтпастай ер арыньщ, Саудаладьщ Алматыньщ жарымын. Улагатты улы казак елшде Сатылмайтын байльщтар да бар, iHiM. Жалгыз саган борыштыдай бар халык, Топ ш ш д е icin-Keyin, нарланып, Кейкиесщ кол беруге арланып. Дегенмен 6i3 ceHi туган улттьщ Сатылмайтын касиеттерш коргадык. 134

Кез кеп каз1р сыртымыздан сын айтар Бэйтерекп мазактаса кумай тал, Ерден бурын ел сешмш мунайтар. B ip a K 6i3re ез ултьщды езгеден Кем суйесщ деп, канеки, к1м айтар? Асау даусы эр киырдан естшген Аган б!зб1з, ерте есешп, кеш кулген. Аман калган талай карлы кешюннен. Уакыт арткан абырой мен беделi Сурап, сатып алынбаган ешюмнен. Желтоксанда курык T y e in арманга, Жас буынныц езепн ерт шалганда, Унспдпч айналып зор корганга, Дэл 6yriHri батырлардыц Ke6ici Устелше жасырынып калганда. Найзагайлар жарк-журк ойнап аспанда, Ултымызга ызгарлы урей шашканда, Кыздарымыз кайсар мшез ашканда, Кей еркектер кудай кара басканда Уксаганда п1шт1ршген конщарга, Конаевтыц жаксылыгын кергендер Конаевты жалгыз тастап кашканда Сахаровка ini болып табысып, Горбачевпен, Крючковпен кагысып, Талай залым алпауытпен алысып, B i3 т1ккенб1з басымызды бэйгеге Бар казактьщ ар-намысын ап ушып. Ултымыздьщ эр муныныц басында, Салт пен сана, тш мен дэстур касында, Арал зары шапкан кезде насырга, Коргаушы боп тагы да 6 i3 жургенб1з M e m p iM косып мей1р!мс1здеу гасырга. 135

Тамырсыз жан журт мунына сацырау Деген niKip рас па ед1, тэщр-ау? Неге болдык рухсызга конырау? Кандай корлык, агыл-тегш дэулеттен Дэулеттшщ жан байлыгын танымау. Дэстур1м1з турса екен деп кунйнде, Егемен ел болуды ансап тусшде, ¥лы арманы запыран боп ш ш де, Сан гасырлык ултымыздьщ шайкасы Сендейлерд1 тайрандату yuiiH бе? Мундай бакты кордщ бе екен тусщде, Бупн журтты менсшбеген шнпнде, Шыга келдш айналып тас мусшге. Б1здш килы KypeciMi3 Keuieri CeHi атка отыргызу уш ш бе? Б1здщ дэу1р нарьщтан кеп табылды BipaK, нарык журмей жатып жацылды. Нак сол туста сынап калдын багьщды. Когам мулк1н зандастыра жымкырып 1с бастап ен, байлык сел боп агылды. Рухынан артык койган карынды Шын безбуйрек болып шыктьщ алымды. Нэтижеде журт калтасы кагылды. Ал эйтпесе мына уйлер, зауыттар Кайдан тапкан дэулет1не алынды? «Бол1нсе де сана тертке, ми ушке, Нарык заны солай, жонЫз Tnicne!» - Дещп 6ipey шыгып алып мушске. Сонда калай, кедейлен1п бар халык, Жуз-ак адам бай болуга тше пе? 136

Жуз бай шыркап, миллион кедей ah урган, Пайда тым аз жуз бай еккен дакылдан. KiM бар журтты тен баюга шакырган? Фарабиден «Мыкты ел KiM?» - деп еураеа, «Кайыршыеы жок ел», - депп акылман. Сорлаеа журт рухсыздан еорлайды. Кырандардан бшк койеак торгайды, Отанды KiM торгайлардан коргайды? Рухсыздьщ, кайырсыздын баюы, Бэлюм, ертен ултымызга зор кайгы. Жинаеан да элемнщ бар алтынын, Адамдыгьщ кореетпеее жаркылын, Коршар ceHi салкын шаттык, салкын ун. EuiKiM рух байлыгынан болшш Шын бакытка жеткен емес, жаркыным!

ЦЕМЕНТ Сертжан Сейтжановца Кум мен кумды K ipiK T ipin жалгайтын, Тас пен тасты 6ipiKxipin колдайтын Топтасуга жаны гашык, Yплгеннщ багын ашып Тек тутастык муддесшен самгайтын Курылыска арзан api тшмд1, Тенге ететш, конды ететш тиынды, Жана цемент ойлап таптыц, жас галым, Курмет кергей кумга жазган дастаныц. Азаматтык санамыздан гылым озса не етерм!з? Аман турсак эл! талай жацалыкка жетерм1з. BipaK мынау ултымызды жауырыны курыскан, Б1рлк емес, байльщ уинн жулыскан Бас басына би болуга тырыскан Калай, кайтш 6ipiKTipep екенб1з, Калай, кайтш KipiKTipep екенб1з? Рухсыз бен ултсыздыц багы жанган заманда Басымды нем, дэл осы icKe цемент тапкан адамга! 138

ТАРЫСЫ БАР АЙМАЦТЬЩ Даттайды екен 6ip кшэцщ ел бшсе, B ip aK ол да келген кайгы уакытеыз. Кызганышы i3rmiriH сощцрсе - Нак сол адам бакытсыз. Кездер барда кадалатын тамсана Шын сулулык калмак емес назарсыз. Кажырсыз ба, канша супу болса да Нак сол адам ажарсыз. Жабыркама, Белщд1 жаз бугшген. Енкеймесш ер ж итгпц атагы, Ол солай гой, Туймедей 6ip мшщнен Бэз 6ipeynep туйе жасап жатады. Мойыма дос, Неге элс1здш байкаттыц, Тарылмасын кецшщнщ койнауы. Ойлашы езщ Тарысы бар аймактьщ Мумк1н бе екен торгайлары болмауы? 139

КАСЫМ АМАНЖОЛОВТЫ ЦАБЫАДАМАРАН АДАМ ХАЦЫНДА Кез болатын наурыз айы сэн курган, Дала жатты eci шьнып жанбырдан. Сол далада... жол устшде буралан Жасы алпыстьщ эу1зше кулаган Мэшинеге кол кетерд1 6ip адам. Киял кусы кальщтап, Шат ce3iMi шарыктап ещ ндеп Журпзупп ерекше кещлд1 ед1. - Kepini ауданга жетюзсец, улым, меш, LLIeKci3 алгыс айтар ем куш uirepi, - Деп жолаушы кулана кул1мдедк - Жырак spi шет екен конысьщыз, С1зге кшэ такпайык ол ушш 6i3. - Журпзупп кушмдеп eciK ашты - Картты сыйлау - кашангы борышымыз. ¥зак журдк. Жол шет1 кершбейд1, KepiM дала касарып бершмейдт Сыр гартыспак болсак та одан-будан, Энг1мем1з шашырап ершмейдь Дэршердей 1здеген журек емш, Кенет жерден тапкандай тшегенш. Журпзунп кезшен от ушкындап Жатка сокты Касымнын 6ip елещн. Лезде дэмд1 аузыньщ тузы курып: - Э, Касым ба, - дед! шал тыжырынып, Менсшбеген кешппен мацгазданып, Мангазданып орнынан пан козгалып: - Б1зден де журт кезшде арай керген, Карсы алып ек, дуние-ай, талайды ерден, Мен бастьщ боп турганда осы акыныц Пэтер сурап алдыма талай келген. 140

TinTi жш согатын дамылдамай, Кайтарушы ем кебше кабылдамай!.. - Эуре егпм деп Касымды эш нардай Мактанасыз акьщыз эл1 бардай. Кане, жылдам тусщ1з мзшинеден, - Дед1 жшгг ызадан жарылардай. - Ен жайдары акынды жаны кектем, Албырт, алау тандарга эш кеткен. Ен айдарлы акынды, Ен айбарлы акынды, Халык еуйген акынды, Туган халкын жанып еуйген акынды, Туган елдщ гуш болган, Заманыньщ yHi болган акынды, Мукаттым деп мактануга, Мукаттым деп шаттануга бола ма? Сондай есер ee3iMini3 ушш мен Ka3ip е1зд1 таетап кетем далага, Тез туе1щз тимей турып KeeipiM! - Журпзуин катты жапты мэшиненщ eciriH. P.S. Тобелер кеп ем1рде, ал бшктер еанаулы, Унатады ел еондыктан бшкке кеп карауды. Шымшыктар кеп ем1рде, ал еункарлар еанаулы, Санаулы олар, еондыктан жалпы журтка калаулы, Жылдар тумен зейнет1н артканымен каншалык, Калаулысын кайда да коргайды журт жан салып. Туган елке багы уинн ессш, жанеын, гулдес1н, Карсы койма оларга мансабьщнын м1нбес1н. Келер албырт урпактын ж1г1ттер1 ceHi де Орта жолга жеткенде таетап кетш журмесш!

ЖАРОКОВ К0ШЕС1НДЕГ1 КЕЗДЕСУ I Лаулата алмай бойдагы бар унщынды, Журген кез1м армандап алые кырды. Б1рде мен1 Телеген Айбергенов Тарлан акын Тайырмен таныетырды. Кушн uiepTin езш щ сан-салалык, Булак жатты кектемд1 анеап агып. Кун жeкceнбi. Сондьщтан ушеум1з де Тауга барып кайтуды жен санадык. Кез болатын кен жайган куз канатын, Аепан жш бозарып сызданатын. Алатауга ерлеген ак кайьщга Карап койып сыр тартты б1зден акын. Жан ед1 e3i секщщ дара кайын, Дара кайьщ болса да карапайым. - Кане, Телеш, - деп кулд1 ол, - жырьщды окы, Кане сен де тартынба, балакайым! Куле карап тебеден ай кабак куз, Коп сырластык, кеп жырды кайталаппыз. Жана жаркын ойларга ат шалдырып, Кун KeuiKipin калганын байкамаппыз. Бас Hri3in он-солга терекп ептеп, Согып-согып OTTi де жел екпектеп. Каба сакал кара булт касын Kepin, Кара несер куйды-ай 6ip шелектеп кеп. Бул кырсыктан кутылу куш-ау 6i3re, 142

Салу киын эрине, тусау кузге. Эр шыршадан пана 1здеп жупргенмен, Сеп болмады. Су болдык ушеум1з де. Бшк устап уйренген аскак атын, Аскак ед1 ол. Жаны да жас болатын. Суык ©Tin Kerri ме, сэлден кешн, Боп-бозданып жетеле бастады акын. Куз кецшдщ желкш нокталайды. (Содан оны журт та кеп мактамайды). Жол бойында телм1рш узак турдык, Кае кылгандай 6ip такси токтамайды. Сен1м барда умгг те саркылмаган, Томен туст1к тар жолмен толкындаган. Алдан 6ip уй кершд1 ал, касында Судан жаца «Волга» тур жаркылдаган. K iM бшед1 кенерш, куп аларын, Батылдандым. Сешмнен куламадым. Дарбазасын кагып ем ун болмады, Сосын барып эйнектен сыгаладым. Кездейсоктык. Cipa оныц аз ба ce6i? MiHe мундай гажап та кездесед!. Торде отырган нэн карын сары Kici MeHiH жакын досымныц жездес1 едп Opi туыс агаммен етене ед1 (Bip колкамды калайда кетеред^, Сонгы жылдар мереш канаттанып, Баскаратын улкен 6ip мекемеш. 143

Сакта тэщр у м т суалганнан, Айым мундай сэтчмен туар ма алдан. Ерюн ашып какпаны e3iMciHin, Kipin бардым iniKi уйге куанганнан. Сэлем берд1м. Сэлем! унамады, Кунг1рт тартты кевдпмнщ гул алацы. ¥зак у н аз отырдьщ, бурынгыдай, Анамньщ да саулыгын сурамады. Мшез керд1м бойынан алгаш бетен, (Бетендк пен огаштьщ жалгае па екен?) - Агай, - де;нм, - жанбырда калып койдьщ, Машннаныз ж етизш еалмае па екен? - Жаяу журдж 6i3 еендей жасымызда, - Деп жымнды ол - байкатып тоеын ызгар. - Агай, - дед1м тагы да, - етшемш, Bip ардакты акын бар касымызда... - Жоктан-бардан кайтс1упз кецес курап, Кецее курап, кел!саз егес курап. Алматыда акын кеп, барлыгына Келж беру мшдепм емес, шырак. Талабымды алгандай шокка сугып, Алдан жабык, мейр1мс1з какпа шыгып Турып калдым кез1ммен жер шукылап, Тасып KipreH кенш м сап басылып. II Жайсан жырдьщ дэмш тез айыратын, Жасыктардьщ канатын кайыратын. 144

Жиындар мен тойлардьщ MiH6eciHeH Кершбейд1 бул кунде Тайыр акын. Не болды екен, тагдырдьщ кез1 еткен бе? LLIipk'in eM ip, еаран-ау ежеттерге. Клайда сол 6ip достьщка гашык адам, Жырын неге бермещц газеттерге? Сыйламасын бак-дзулет TopiH мешп, Сонда да адам умггтен жершбейдь Агасынан жулдегер акындардьщ Менщ Толеш агам да кершбейдт Bip арманды 6ip арман жетектедк Кырга шыкты бул кунде eTeKTeri. Кеп болды гой, ом1рдщ от толкыны, Ол eKeyiH агызып экеткелт Ту биАктен шуагын жаяды арай, Жол кешпедш у м г т аяламай. MiHe, кызьщ. Bip KyHi ойда жокта, Шыга кeлдi алдымнан баягы агай. Тым асыгыс демалып шншен, Сэлем бердь Озгеше куш мулдем. UIeri сынган ыдыстай кeцiлi орта, Есшсен ем TycKeHiH бшгшен. KyHi еткенмен к у н т г е табан ripen, 1Шркш мансап болмапты-ау оган TipeK. Соз козгады жаныма жакын келш, Кшалады умыттьщ аганды деп. - Ала ж ш п , немене, KececiH бе, Окпе калсын откеннщ есесшде. 145

Кэне, калкам, уйге жур, конагым бол, Ушм мынау Жароков кошесшде. Ж1бермей-ак жылдардьщ терещне ой, Оньщ унс1з кеткеш жон ед1 гой. - Есвдзде бар шыгар баягы акын, - Дед1м кулш, - Жароков сол ед1 гой. KoKiperiH акынньщ мысы басып, Мысы басып, тэкаппар сусы басып: - Мумк1н емес, - дед1 ол д1р-д1р етш, - M yM K iH емес, - дед1 ол T y e i кашып. Маздак жырды кашанда тойга дайын, Ойга алайын, тагы 6ip ойланайын. О сушкп нурлы oM ip, мумкшазд^ MyMKiH еткен кушщнен айналайын!

БАРСЕЛОНА ЭУЕЖАЙЫНДАЕЫ С¥НДАРЛАР Бул не e3i, элде данкка гашьщтык? Талайлар жур елец-жырды кэс1п кып, Десек дагы icKepMi3 Ьэм батылмыз, Б1з солармен куресе алмай жатырмыз. Кедергшер келденевдеп кутпеген, Пэле болды кощл жыкпастык деген. Шыгып жатыр, Шыгып жатыр кулшынып, Бойеыз, Ойеыз, Тек ушуга куштарлар, Куштарльщтан тура ма элде Иршшйс?! Жеке куйттеп эдеттенген бас камын Bip-6ipme уксас, ¥сак кустардан Тазартамыз калай онер аспанын??? - Деген сурак алдымызды кес-кестеп, Кешепден келш жетт1 буг1нге. Киын, Киын ойланбасак туб!нде. Кур калбактап ушуды нысап туткан ¥ксастык пен усактыктан Кашан конар eKeH6i3 6i3 зор парасат-пайымга... Барселона эуежайында Болды б1рде гажап жагдай тан калар, Кшен усак, майда кустар - шымшык, торгай, каргалар 147

Билеп алып аспанды Реактивтл ушактардьщ, Самгауына киын кезен басталды. - Б1зд1 мунша элек еткен, Бул кутпеген пэлекеттен, Кутылатын жол кайда, Fалымдардан, eips, кемек болмай ма? Дулей урей кушагында азап шектш кунделж. Майда кустар турбинага Жойкын ауа толкынымен 6ipre eHin, Бес нэн ушак icTeH шыкты сонгы айда, - деп ет1щц ушкыштардьщ бастыгы, Fалымдардьщ басшысы - улкен каска мандайга. «Еылым y m iH , мше, жаца такырып», Каска мандай аз ойланып отырып, Табыстады icTi баска мандайга. Баска мандай ертш баска мавдайды Жете зерттеп, тусшгенмен мэн-жайды, Купияньщ кулпы ашылмай касарды, Турл1-турл1 тэж1рибе де жасалды. Айлар e rri нэтижес1з куйбенмен, Ушактардьщ гурш не эбден eTi уйренген, Ку кустардьщ эуежайды басынганы соншалык, BipiH-6ipi шуркыраса карсы алып, Bip-6ipiHe коштау айтып тамсанып, Таннан танга масайрады эн салып. Тым бейхабар мынадай «галаматтан» Мадридте окитын ¥лын Kepin кайтуга бара жаткан, Тарпан тагдыр сарка алмаган куатын, Кузар таудьщ баурайында туратын Орманшы карт улкен каска мандайдыц Ед1 жакын туысы. 148

О, сэттш к десендзпп кандай бул! Кулгп eMipiH орман бурган Туысымен каска мандай шай iniT i. Сосын езш толгандырган, 0pi катты арландырган, Окигага ойысты. - Эй, балам-ай, балам-ай! Fалымсьщдар дуниеш нурландырган талгамы, Колдарында гасырлардьщ толгагы. Кейде устаз табигатка шэюрт кезбен карамай Шалые басып каласыцдар, мынау еоньщ салдары, - дед! орманшы кугимдеп, - Киын салдар киын еауал туындатты десе де Бул - оп-оцай шешшетш мэселе. Эуежайга терт-бес сункар табындар, Кайсарлыгы кез арбайтын, ¥сак кусты кергенде тезе алмайтын Суцкар деген TipmmiKKe нагыз iHKsp дарындар. Еркш ушып шыгу yuiiH бшгше калаган, Оларга сол арадан, Жайлы уя салыцдар, Жэне ерекше жагдай жасап багындар. Сонда майда кустардыц сусы кашып, Енсес1н сункарлардьщ мысы басып, 1здеу y u iiH жанга жайлы баска орын, Тастай кашар сол эуежай аспанын. KeKiperiH KepiKri ойга белеген Орманшы карт, шынында да, болып шыкты кереген. ¥ с ак кустан курт тазарып, кулл1 эуежай аспаны, ¥ш ак 6iTKeH epKiH самгай бастады. Женш сокпас осы кайсар зацдылыкты менгеру Саган кашан келер екен кемел кез. 149