รายการตำรับยาแผนไทยแห่งชาติ_August2021

ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา โกฐจุฬาลัมพา ๘ กรมั โกฐพุงปลา ๘ กรมั ชะลดู ๘ กรัม อบเชยญวน ๘ กรัม อบเชยเทศ ๘ กรมั ขอนดอก ๖ กรัม บุนนาค ๖ กรมั พิกุล ๖ กรมั พิมเสน ๖ กรมั สารภ ี ๖ กรัม มวกแดง ๕ กรมั จันทน์แดง ๔ กรัม นำ�้ ประสานทอง ๔ กรัม สรรพคุณ แกล้ มวิงเวียน อ่อนเพลีย นอนไม่หลบั รปู แบบยา ยาผง (ดภู าคผนวก 3.2), ยาเม็ด (ดภู าคผนวก 3.4.2) ขนาดและวิธีการใช้ คร้ังละ 0.6-๑ กรัม กินละลายน้�ำสุกเม่ือมีอาการทุก ๓-๔ ชั่วโมง ไม่ควรเกิน วันละ ๓ ครงั้ คำ� เตือน - ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นลิ่มและยาต้านการจับตัวของ เกล็ดเลอื ด - ควรระวงั การใชก้ ับผูป้ ่วยท่มี ปี ระวัติแพ้เกสรดอกไม้ ขอ้ มูลเพม่ิ เติม ตวั ยานำ้� ประสานทองตอ้ งสะตุก่อนน�ำไปใช้ (ดภู าคผนวก 2.16) เอกสารอ้างองิ 1. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เร่ือง บัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓7 ตอนพิเศษ 254 ง. หน้า 3. (เอกสารแนบท้ายประกาศ หนา้ ๒79). กระทรวงสาธารณสขุ 379

ยาหอมทิพโอสถ ทม่ี าของตำ� รับยา สูตรต�ำรับท่ใี กล้เคยี งต�ำรบั นี้ พบในเวชศึกษา แพทยศ์ าสตร์สงั เขป เลม่ ๑ [1, 2] “ยาหอมทิพโอสถ เอาดอกพกิ ลุ ๑ ดอกบนุ นาค ๑ สารภี ๑ มะลิ ๑ บัวหลวง ๑ กระดังงา ๑ จ�ำปา ๑ จงกล ๑ แหว้ ไทย ๑ กะจับ ๑ ฝาง ๑ จันทน์แดง ๑ จันทน์ขาว ๑ จันทนเ์ ทศ ๑ เน้ือไม้ ๑ ชลดู ๑ อบเชย ๑ สมลุ แว้ง ๑ สนเทศ ๑ วา่ นน้�ำ ๑ กะชาย ๑ เปราะ ๑ ดอกค�ำ ๑ ชะเอม ๑ สรุ ามริด ๑ ขา่ ต้น ๑ ลูกจัน ๑ ดอกจัน ๑ ยาทง้ั นีเ้ อาหนกั สง่ิ ละ ๑ บาท โกฐท้ัง ๙ หนักส่งิ ละ ๒ สลึง เทียนทั้ง ๙ การบนู หนกั สงิ่ ละ ๑ สลงึ ชมดเชียงหนัก ๒ สลึง แก้เช่ือมมัวเพื่อพิศเสมหะน้�ำดอกไม้จันทน์แดงฝนแทรกพิมเสน แก้ชักเพ่ือพิศลมเพ่ือพิศโลหิตน�้ำดอกไม้ หญ้าฝร่ันพิมเสนแทรกดีงูเหลือม แก้อ่อนเพลียวาโยวิงเวียนหิวโหยสวิงสวายเหน่ือยหอบ น้�ำดอกไม้หญ้าฝร่ันพิมเสน ชมดเชียงอำ� พัน หรือจะใช้นำ�้ หัวถั่วภูตม้ กับน้ำ� ดอกไม้กไ็ ด้” สตู รตำ� รับยา ประกอบด้วยตัวยา ๔๘ ชนดิ รวมปรมิ าณ ๑๔๒ กรมั ดงั น้ี [3] ตัวยา ปริมาณตวั ยา ๔ กรมั กระจับ ๔ กรมั กระชาย ๔ กรมั กระดังงา ๔ กรัม กฤษณา ๔ กรัม ขา่ ตน้ ๔ กรมั ค�ำไทย ๔ กรมั จนั ทนข์ าว ๔ กรมั จันทนแ์ ดง ๔ กรมั จันทน์เทศ ๔ กรัม จำ� ปา ๔ กรมั ชะลดู ๔ กรมั ชะเอมเทศ ๔ กรัม ดอกจนั ทน ์ ๔ กรัม บวั จงกลน ี ๔ กรัม บัวหลวง ๔ กรัม บนุ นาค ๔ กรัม เปราะหอม ๔ กรัม ฝาง ๔ กรมั พกิ ุล ๔ กรมั มะล ิ ๔ กรมั ลกู จนั ทน ์ ๔ กรัม ว่านนำ้� 380 รายการตำ� รับยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ตัวยา ปรมิ าณตัวยา สนเทศ ๔ กรัม สมุลแวง้ ๔ กรัม สารภ ี ๔ กรัม สุรามฤต ๔ กรมั แหว้ ไทย ๔ กรัม อบเชย ๔ กรัม โกฐกระดูก ๒ กรัม โกฐกา้ นพร้าว ๒ กรมั โกฐเขมา ๒ กรมั โกฐจุฬาลมั พา ๒ กรมั โกฐชฎามงั สี ๒ กรมั โกฐเชียง ๒ กรมั โกฐพุงปลา ๒ กรมั โกฐสอ ๒ กรมั โกฐหัวบัว ๒ กรมั พิมเสน ๒ กรมั การบูร ๑ กรมั เทยี นเกลด็ หอย ๑ กรมั เทียนขาว ๑ กรัม เทียนขา้ วเปลือก ๑ กรัม เทียนดำ� ๑ กรมั เทียนแดง ๑ กรมั เทียนตากบ ๑ กรมั เทยี นตาตัก๊ แตน ๑ กรมั เทยี นเยาวพาณี ๑ กรมั เทยี นสัตตบุษย์ ๑ กรัม สรรพคุณ แกล้ มวิงเวียน รูปแบบยา ยาผง (ดูภาคผนวก 3.2), ยาเมด็ (ดูภาคผนวก 3.4.2) ขนาดและวิธกี ารใช้ ยาผง คร้ังละ ๑-๑.๔ กรัม ละลายน�้ำดอกไม้หรือน�้ำสุกกินเมื่อมีอาการทุก ๓-๔ ชั่วโมง ไม่เกินวันละ 3 คร้ัง ยาเมด็ ครง้ั ละ ๑-๑.๔ กรัม กนิ เมือ่ มอี าการทกุ ๓-๔ ชว่ั โมง ไม่ควรเกินวนั ละ ๓ คร้งั กระทรวงสาธารณสขุ 381

ค�ำเตือน - ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นลิ่มและยาต้านการจับตัว ของเกล็ดเลอื ด - ควรระวงั การใชย้ าในผู้ปว่ ยท่แี พ้ละอองเกสรดอกไม้ ข้อควรระวัง - ควรระวังการใช้ยาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ป่วยท่ีมีความผิดปรกติ ของตับ ไต เนอ่ื งจากอาจเกิดการสะสมของการบูรและเกดิ พิษได้ ข้อมูลเพิม่ เตมิ สูตรต�ำรับยาหอมทิพโอสถตามประกาศยาสามัญประจ�ำบ้าน พ.ศ. ๒๕๓๗ มีตัวยา “ชะมดเช็ด” เปน็ ส่วนประกอบ [4] แตไ่ ดต้ ัดออกจากสตู รตำ� รับตามประกาศยาสามญั ประจ�ำบา้ นแผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๔๒ เนื่องจากมกี ารประกาศใหช้ ะมดเชด็ เป็นสตั ว์ป่า คมุ้ ครองตามพระราชบัญญัติสงวนและค้มุ ครองสัตว์ป่า พ.ศ. ๒๕๓๕ และเป็นสัตวท์ ี่อยู่ ใน “อนุสัญญาวา่ ด้วยการคา้ ระหวา่ งประเทศซง่ึ ชนิดพนั ธ์สุ ัตวป์ า่ ทใ่ี กล้สูญพันธ”ุ์ [5] เอกสารอา้ งอิง ๑. พิศณุประสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. หน้า ๙๐. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาตแิ ละตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เลม่ ๑๓6 ตอนพเิ ศษ 20 ง. หนา้ ๑-2. ๓. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เรอื่ ง บัญชียาหลกั แหง่ ชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตุลาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เล่ม ๑๓7 ตอนพิเศษ 254 ง. หนา้ 3. (เอกสารแนบทา้ ยประกาศ หน้า ๒76). 4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้าน ฉบับที่ ๒ (๒๕๓๗, ๓ ตุลาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๑๑ ตอนพิเศษ ๔๒ ง. หนา้ ๗๗. 5. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ (๒๕๔๒, ๒๔ สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๑๖ ตอนพเิ ศษ ๖๗ ง. หน้า ๔๘. 382 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาหอมเทพจติ ร ชอื่ อนื่ ยาหอมเทพจิตร์ [1] ทม่ี าของต�ำรับยา สูตรต�ำรบั ทใี่ กล้เคยี งต�ำรับนี้ พบในเวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สงั เขป เล่ม ๑ [1, 2] “ยาหอมเทพจติ ร์ เอาลูกจนั ๑ ดอกจนั ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ จันทนท์ งั้ ๒ เนอื้ ไม้ ๑ กะล�ำพกั ๑ ขอนดอก ๑ ชลดู ๑ อบเชย ๑ เปราะหอม ๑ แฝกหอม ๑ ยาท้งั นเ้ี อาสิ่งละ ๒ สลึง ผวิ มะกรูด ๑ บาท ผวิ มะงวั่ ๑ บาท ผิวมะนาว ๑ บาท ผิวส้มกรังกานู ๑ บาท ผิวส้มจีน ๑ บาท ผิวส้มโอ ๑ บาท ผิวส้มเขียวหวาน ๑ บาท ผิวส้มส้า ๗ บาท ดอกพิกุล ๑ บาท บุนนาค ๑ บาท สารภี ๑ บาท เกสรบัวหลวง ๑ บาท บัวขม ๑ บาท บวั เผือ่ น ๑ บาท ชมด ๑ สลึง การบูน ๑ สลงึ โกฐทงั้ ๙ สิ่งละ ๑ บาท เทียนทั้ง ๙ สิง่ ละ ๑ บาท ดอกมะลิเท่ายา ท้งั หลาย บดด้วยนำ้� ดอกไม้เทศ แกล้ มจบั นงิ่ แน่กระทบดวง นำ้� ดอกไมห้ ญา้ ฝรนั่ พิมเสนชมดเชียงอำ� พันทองแทรกฯ” สตู รตำ� รับยา ประกอบดว้ ยตัวยา ๔๘ ชนิด รวม ๓๖๖ กรมั ดงั นี้ [3] ตัวยา ปรมิ าณตัวยา มะล ิ ๑๘๓ กรมั ส้มซ่า ๒๘ กรัม โกฐกระดูก โกฐกา้ นพร้าว ๔ กรัม โกฐเขมา ๔ กรัม โกฐจฬุ าลัมพา ๔ กรัม โกฐชฎามังส ี ๔ กรมั โกฐเชยี ง ๔ กรมั โกฐพงุ ปลา ๔ กรัม โกฐสอ ๔ กรมั โกฐหัวบัว ๔ กรัม เทียนเกล็ดหอย ๔ กรัม เทยี นขาว ๔ กรัม เทียนข้าวเปลือก ๔ กรัม เทียนด�ำ ๔ กรมั เทียนแดง ๔ กรัม เทยี นตากบ ๔ กรมั เทยี นตาต๊กั แตน ๔ กรัม เทียนเยาวพาณี ๔ กรัม เทยี นสตั ตบษุ ย ์ ๔ กรัม บวั ขม ๔ กรัม ๔ กรัม กระทรวงสาธารณสุข 383

ตวั ยา ปริมาณตัวยา บัวเผ่ือน ๔ กรมั บวั หลวง ๔ กรมั บนุ นาค ๔ กรมั พกิ ลุ ๔ กรมั พมิ เสน ๔ กรมั มะกรดู ๔ กรัม มะงัว่ ๔ กรัม มะนาว (ผวิ เปลอื กผล) ๔ กรัม ส้มเขียวหวาน ๔ กรมั สม้ จนี ๔ กรัม ส้มตรังกานู หรือส้มจุก ๔ กรัม ส้มโอ ๔ กรมั สารภ ี ๔ กรมั กระลำ� พกั ๒ กรมั กระวาน ๒ กรมั กฤษณา ๒ กรมั กานพล ู ๒ กรมั ขอนดอก ๒ กรมั จนั ทน์ขาว ๒ กรมั จนั ทน์แดง ๒ กรมั ชะลูด ๒ กรัม ดอกจันทน ์ ๒ กรัม เปราะหอม ๒ กรัม แฝกหอม ๒ กรัม ลูกจนั ทน์ ๒ กรัม อบเชย ๒ กรัม การบรู ๑ กรัม สรรพคุณ แก้ลมกองละเอียด ได้แก่ อาการหน้ามืด ตาลาย สวิงสวาย ใจส่ัน และบ�ำรุงดวงจิต ใหช้ ุ่มช่นื รปู แบบยา ยาผง (ดภู าคผนวก 3.2), ยาเม็ด (ดูภาคผนวก 3.4.2) ขนาดและวธิ กี ารใช้ ยาผง ครั้งละ ๑-๑.๔ กรมั ละลายน�้ำสุกกนิ เมอื่ มีอาการทุก ๓-๔ ชัว่ โมง ไม่เกนิ วนั ละ ๓ ครงั้ ยาเม็ด ครัง้ ละ ๑-๑.๔ กรัม กินเมื่อมีอาการทุก ๓-๔ ชว่ั โมง ไม่เกินวันละ ๓ คร้งั 384 รายการตำ� รับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ค�ำเตือน - ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นลิ่มและยาต้านการจับตัว ของเกล็ดเลอื ด - ควรระวงั การใช้ยาในผปู้ ่วยท่ีแพล้ ะอองเกสรดอกไม้ ข้อควรระวงั - ควรระวังการใช้ยาอย่างต่อเน่ือง โดยเฉพาะอย่างย่ิงในผู้ป่วยที่มีความผิดปรกติ ของตับ ไต เนื่องจากอาจเกดิ การสะสมของการบูรและเกิดพษิ ได้ ข้อมลู เพิม่ เตมิ สูตรต�ำรับยาหอมเทพจิตรตามประกาศยาสามัญประจ�ำบ้าน พ.ศ. ๒๕๓๗ มีตัวยา “ชะมดเช็ด” เป็นส่วนประกอบ [4] แต่ได้ตัดออกจากสูตรต�ำรับตามประกาศยา สามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๔๒ เน่ืองจากมีการประกาศให้ชะมดเช็ด เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. ๒๕๓๕ และ เป็นสัตว์ที่อยู่ใน “อนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซ่ึงชนิดพันธุ์สัตว์ป่าที่ใกล ้ สูญพนั ธุ”์ [5] เอกสารอ้างองิ ๑. พิศณุประสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. หนา้ ๘๘. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรือ่ ง การประกาศกาํ หนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาตแิ ละตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ๑๓6 ตอนพเิ ศษ 20 ง. หน้า ๑-2. ๓. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหง่ ชาติ เร่อื ง บัญชียาหลกั แห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตลุ าคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เลม่ ๑๓7 ตอนพเิ ศษ 254 ง. หน้า 3. (เอกสารแนบทา้ ยประกาศ หนา้ ๒77). 4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้าน ฉบับที่ ๒ (๒๕๓๗, ๓ ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ๑๑๑ ตอนพเิ ศษ ๔๒ ง. หน้า ๗๖. 5. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ (๒๕๔๒, ๒๔ สิงหาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เล่ม ๑๑๖ ตอนพิเศษ ๖๗ ง. หนา้ ๔๗. กระทรวงสาธารณสขุ 385

ยาหอมนวโกฐ ชือ่ อ่นื ยาหอมเนาวโกฐ [1, 2] ท่ีมาของตำ� รบั ยา สูตรต�ำรบั ที่ใกล้เคียงตำ� รับน้ี พบในเวชศกึ ษา แพทยศ์ าสตรส์ งั เขป เลม่ ๑ [1] “ยาหอมเนาวโกฐ เอาเบ็ญจกูลหนัก ๓ สลึง หัวแห้วหมูหนัก ๑ บาท โกฐทั้ง ๙ หนักส่ิงละ ๑ บาท เทยี นทั้ง ๙ หนักสงิ่ ละ ๑ บาท สกั ขี ๑ ลกู ราชดดั ๑ ลูกสาระพัดพศิ ๑ ลูกกระวาน ๑ กานพลู ๑ ดอกจนั ๑ ลกู จัน ๑ จันทนเ์ ทศ ๑ จนั ทนแ์ ดง ๑ อบเชย ๑ สมลุ แว้ง ๑ หญ้าตนี นก ๑ แฝกหอม ๑ ชลดู ๑ เปราะหอม ๑ ไคร้เครอื ๑ นำ้� ประสารทองจนี ๑ เนื้อไม้ ๑ ขอนดอก ๑ กะลำ� พกั ๑ ลกู มะขามปอ้ ม ๑ ลูกสมอพเิ ภก ๑ ชะเอม ๑ ลกู ผักชลี า ๑ ลกู กะดอม ๑ บรเพด็ ๑ เกสรบัวหลวง ๑ ดอกพกิ ุล ๑ ดอกบนุ นาค ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกมะลิ ๑ แก่นสนเทศ ๑ ยาทง้ั น้ีเอาหนกั สงิ่ ละ ๑ บาท ต�ำผง แก้วาโยวิงเวยี นคลื่นเหียน น้ำ� ดอกไมห้ ญ้าฝรน่ั พิมเสนชมดเชียงอ�ำพนั ทองแทรก แกป้ ลายไขเ้ พอื่ ลมเจรญิ อาหาร กา้ นสะเดา ๓๓ กา้ น บรเพด็ ๗ องคลุ ี ลกู กระดอม ๗ ลกู ตม้ เปน็ กระสายแทรกพมิ เสนฯ” สตู รตำ� รบั ยา ประกอบด้วยตวั ยา ๕๑ ชนดิ รวมปริมาณ ๒๑๒ กรมั ดงั นี้ [3] ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา กระดอม ๔ กรัม กระลำ� พัก ๔ กรมั กระวาน ๔ กรัม กฤษณา ๔ กรัม กานพล ู ๔ กรมั โกฐกระดูก ๔ กรมั โกฐก้านพรา้ ว ๔ กรมั โกฐเขมา ๔ กรมั โกฐจุฬาลัมพา ๔ กรมั โกฐชฎามังสี ๔ กรมั โกฐเชียง ๔ กรัม โกฐพงุ ปลา ๔ กรัม โกฐสอ ๔ กรัม โกฐหวั บัว ๔ กรมั ขอนดอก ๔ กรมั จันทนแ์ ดง ๔ กรัม จันทนเ์ ทศ ๔ กรัม ชะลดู ๔ กรัม ชะเอมเทศ ๔ กรมั ดอกจนั ทน์ ๔ กรมั เทยี นเกลด็ หอย ๔ กรัม เทียนขาว ๔ กรมั 386 รายการต�ำรับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ตวั ยา ปริมาณตัวยา เทยี นข้าวเปลือก ๔ กรมั เทียนด�ำ ๔ กรมั เทียนแดง ๔ กรมั เทียนตากบ ๔ กรมั เทียนตาตก๊ั แตน ๔ กรมั เทยี นเยาวพาณ ี ๔ กรัม เทียนสตั ตบษุ ย ์ ๔ กรัม บอระเพ็ด ๔ กรัม บัวหลวง ๔ กรัม บุนนาค ๔ กรัม เปราะหอม ๔ กรมั แฝกหอม ๔ กรมั พิกลุ ๔ กรมั มะขามปอ้ ม (เนอ้ื ผล) ๔ กรมั มะล ิ ๔ กรมั ราชดัด ๔ กรัม ลกู จันทน ์ ๔ กรมั ลูกชีลา ๔ กรมั สน ๔ กรมั สมอพิเภก (เน้อื ผล) ๔ กรมั สมลุ แว้ง ๔ กรมั สกั ขี ๔ กรมั สารพัดพิษ ๔ กรมั สารภี ๔ กรัม หญา้ ตนี นก ๔ กรมั แหว้ หม ู ๔ กรมั อบเชยญวน ๔ กรมั ขงิ แห้ง ๓ กรมั เจตมลู เพลิงแดง ๓ กรัม ชะพลู ๓ กรัม ดีปลี ๓ กรัม สะค้าน ๓ กรัม พมิ เสน ๑ กรัม สรรพคณุ แก้ลมวิงเวียน คล่ืนเหียน อาเจียน (ลมจุกแน่นในอก) ในผู้สูงอายุ แก้ลมปลายไข้ (หลังจากฟื้นไข้แล้วยังมีอาการ เช่น คล่ืนเหียน วิงเวียน เบ่ืออาหาร ท้องอืด และ อ่อนเพลยี ) รปู แบบยา ยาผง (ดภู าคผนวก 3.2), ยาเม็ด (ดภู าคผนวก 3.4.2) กระทรวงสาธารณสขุ 387

ขนาดและวิธกี ารใช ้ ยาผง ครั้งละ ๑-๒ กรัม ละลายน้�ำกระสายกินเม่ือมีอาการทุก ๓-๔ ชั่วโมง ไม่เกินวันละ ๓ ครง้ั กระสายยาที่ใช้ - แก้ลมวิงเวียน คล่ืนเหียน อาเจียน (ลมจุกแน่นในอก) ในผู้สูงอายุ ใช้น้�ำลูกชีลา (๑๕ กรมั ) หรือเทียนด�ำ (๑๕ กรัม) ต้มเปน็ น�้ำกระสายยา - แกล้ มปลายไข้ (หลงั จากฟน้ื ไขแ้ ล้วยงั มอี าการ เช่น คล่นื เหียน วิงเวียน เบือ่ อาหาร ทอ้ งอดื ออ่ นเพลีย) ใช้กา้ นสะเดา (๓๓ ก้าน หรือ ๑๕ กรัม) ลูกกระดอม (๗ ลกู หรือ ๑๕ กรัม) และเถาบอระเพด็ (๗ องคลุ ี หรอื ๑๕ กรมั ) ต้มเปน็ น้�ำกระสายยา - ถา้ หานำ้� กระสายยาไมไ่ ด้ให้ใช้น้�ำสกุ แทน ยาเมด็ ครั้งละ ๑-๒ กรมั กินเมอื่ มอี าการทกุ ๓-๔ ช่ัวโมง ไมเ่ กนิ วนั ละ ๓ คร้ัง ข้อหา้ มใช ้ หา้ มใชใ้ นหญิงตงั้ ครรภแ์ ละผู้ทีม่ ไี ข้ ค�ำเตือน - ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นลิ่มและยาต้านการจับตัวของ เกล็ดเลอื ด - ควรระวังการใชย้ าในผปู้ ่วยทีแ่ พ้ละอองเกสรดอกไม้ ขอ้ มลู เพมิ่ เตมิ สูตรต�ำรับยาหอมนวโกฐตามประกาศยาสามัญประจ�ำบ้าน พ.ศ. ๒๕๓๗ มีตัวยา “ชะมดเช็ด น้�ำประสานทอง และไคร้เครือ” เป็นส่วนประกอบ [4] ซึ่ง “ชะมดเช็ด และน�้ำประสานทอง” ได้ตัดออกจากสูตรต�ำรับตามประกาศยาสามัญประจ�ำบ้าน แผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๔๒ เนื่องจากมีการประกาศให้ชะมดเช็ดเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. ๒๕๓๕ และเป็นสัตว์ท่ีอยู่ใน “อนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดพันธุ์สัตว์ป่าท่ีใกล้สูญพันธุ์” [5] ส่วน “ไคร้เครือ” ตัดออกจากสูตรต�ำรับเนื่องจากมีข้อมูลงานวิจัยบ่งชี้ว่า ไคร้เครือ ท่ีใช้และจ�ำหน่ายกันในท้องตลาดเป็นพืชในสกุล Aristolochia ซ่ึงพืชในสกุลน ้ี มีรายงานว่าเป็นพิษต่อไต และเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๕ องค์การอนามัยโลกได้ประกาศให้ พชื สกุล Aristolochia เป็นสารก่อมะเร็งในมนษุ ย์ [3] เอกสารอา้ งอิง ๑. พิศณุประสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. หน้า ๘๗. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรอ่ื ง การประกาศกาํ หนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตํารับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓6 ตอนพิเศษ 20 ง. หนา้ ๑-2. ๓. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เร่ือง บัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓7 ตอนพิเศษ 254 ง. หน้า 3. (เอกสารแนบท้ายประกาศ หน้า ๒78). 4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้าน ฉบับท่ี ๒ (๒๕๓๗, ๓ ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๑๑ ตอนพิเศษ ๔๒ ง. หน้า ๘๔. 5. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ (๒๕๔๒, ๒๔ สิงหาคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เล่ม ๑๑๖ ตอนพิเศษ ๖๗ ง. หนา้ ๕๐. 388 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาหอมน้อย ท่ีมาของตำ� รบั ยา ๑. เวชศาสตร์ฉบบั หลวง รัชกาลที่ 5 เล่ม 1 [1, 2] “ ยาชือ่ หอมน้อยขนานนที้ ่านให้เอา โกดสอ ๑ โกดพุงปลา ๑ โกดจลุ าลำ� ภา ๑ เทยี นเยาวภานี ๑ ชะเอมเทด ๑ นำ้� ประสานทอง ๑ สานสม้ ๑ ผลโหรภา ๑ ผลผกั ชี ๑ ผลสมอไทย ๑ ผลสมอพเิ ภก ๑ ผลมะขามปอ้ ม ๑ รวมยา ๑๒ ส่ิงน้ีเอาเสมอภาคท�ำให้เปนจุณ เอาสุราเปนกระสายบดแช่หมักไว้ ๓ วัน แล้วจึงเอาบดท�ำแท่งไว้ ถ้าจะแก้ลงละลายน้�ำเปลือกมเด่ือ เปลือกแค ก็ได้ ถ้าจะแก้มูกแก้เลือด ละลายน�้ำกทือ น้�ำปูนไส ก็ได้ ถ้าจะแก้ รากละลายน้�ำผึ้ง น�้ำสมอ ก็ได้พิมเสนร�ำหัดกิน ถ้าทรางข้ึนล้ินละลายน้�ำขม้ินอ้อย พิมเสนร�ำหัดกวาด ถ้าจะแก้อก แก้ฅอแห้งละลายนำ�้ มะกล�่ำเครอื กิน ถา้ จะแก้พิศมท์ รางละลายน้ำ� ดอกไม้ พิมเสนร�ำหัดกนิ ดีนกั ฯ” ๒. แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม ๑ [3, 4] “ยาช่อื หอมน้อย ขนานนี้ท่านให้เอา โกฐสอ ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ โกฐจลุ าล�ำภา ๑ เทยี นเยาวภานี ๑ ชะเอมเทศ ๑ น�้ำประสานทอง ๑ สานส้ม ๑ ผลโหระภา ๑ ผลผักชี ๑ ผลสมอไทย ๑ ผลสมอพิเภก ๑ ผลมะขามป้อม ๑ รวมยา ๑๒ ส่ิงนี้เอาเสมอภาคท�ำให้เปนจุณเอาสุราเปนกระสาย บดแช่หมักไว้สามวัน แล้วจึง เอาบดแท่งไว้ ถ้าจะแก้ลงละลายน้�ำเปลือกมะเด่ือ, เปลือกแค, ก็ได้ ถ้าจะแก้มูกเลือดละลายน�้ำปูนใสน้�ำกระทือ ก็ได้ ถา้ จะแกอ้ าเจียรละลายน้ำ� ผงึ้ น�้ำสมอกไ็ ดพ้ ิมเสนรำ� หัดกนิ ถ้าทรางขน้ึ ล้ินละลายน�้ำขมิน้ ออ้ ยพิมเสนร�ำหัดกวาด ถ้าจะแก้คอแห้งละลายนำ�้ มะกล่ำ� เครอื กนิ ถ้าจะแก้พิษทรางละลายนำ้� ดอกไม้พมิ เสนรำ� หดั กินดีนัก” สตู รตำ� รบั ยา ประกอบด้วยตัวยา 12 ชนดิ รวมปรมิ าณ 12 ส่วน ดังน้ี ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา โกฐจุฬาลมั พา 1 ส่วน โกฐพุงปลา 1 สว่ น โกฐสอ 1 ส่วน ชะเอมเทศ 1 ส่วน เทียนเยาวพาณี 1 สว่ น น้�ำประสานทอง 1 สว่ น มะขามปอ้ ม (เนอื้ ผล) 1 ส่วน ลกู ผักช ี 1 สว่ น สมอไทย (เนื้อผล) 1 ส่วน สมอพเิ ภก (เนอื้ ผล) 1 สว่ น สารส้ม 1 ส่วน โหระพา (ผล) 1 ส่วน สรรพคุณ แก้ท้องเสีย แก้ถ่ายเป็นมูกเลือด แก้อาเจียน แก้ซางขึ้นลิ้น แก้อกแห้ง คอแห้ง แกพ้ ษิ ซาง รูปแบบยา ยาเมด็ พมิ พ์ (ดภู าคผนวก 3.4.1) กระทรวงสาธารณสุข 389

ขนาดและวิธีการใช้ เดก็ แรกเกดิ - 6 เดอื น ครัง้ ละ 100 มิลลิกรัม อายุ 6 เดือน-1 ปี ครง้ั ละ 200 มลิ ลิกรัม อายุ 1-๓ ปี คร้งั ละ 300 มิลลกิ รัม อายุ ๓-๖ ปี ครั้งละ 400 มิลลกิ รมั บดละลายนำ�้ กระสายยา กินวันละ 2 คร้ัง ก่อนอาหาร เชา้ และเย็น กระสายยาทใี่ ช้ - แกท้ อ้ งเสีย ละลายนำ้� เปลือกมะเด่ืออุทุมพร เปลอื กแค - แกถ้ า่ ยเปน็ มูกเลอื ด ละลายน�ำ้ ปูนใส นำ�้ กะทอื - แกอ้ าเจยี น ละลายน�้ำผ้งึ น�้ำสมอไทย รำ� หดั พิมเสน - แกซ้ างข้ึนลิ้น ละลายน้ำ� ขมิน้ ออ้ ย ร�ำหัดพมิ เสนกวาด - แกค้ อแหง้ ละลายน้�ำมะกล�ำ่ เครือกิน - แก้พิษซางละลายน�ำ้ ดอกไม้ รำ� หัดพมิ เสน ค�ำเตอื น ไมค่ วรใช้ในเดก็ ทส่ี งสัยวา่ เปน็ ไข้เลอื ดออก เน่ืองจากอาจบดบงั อาการของไขเ้ ลอื ดออก ข้อควรระวัง หากใชย้ าเปน็ เวลาเกนิ ๓ วนั แลว้ อาการไม่ดีขึ้น ควรปรกึ ษาแพทย์ ขอ้ มูลเพมิ่ เตมิ - ตวั ยานำ้� ประสานทองตอ้ งสะตุก่อนน�ำไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.16) - ตัวยาสารสม้ ตอ้ งสะตุก่อนนำ� ไปใช้ (ดภู าคผนวก 2.40) เอกสารอา้ งอิง 1. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. ต�ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รัชกาลท่ี 5 เล่ม 1. กรุงเทพฯ : บรษิ ทั อมรินทรพ์ ริ้นตง้ิ แอนด์พับลชิ ชิ่ง จ�ำกัด (มหาชน); 2542. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่อื ง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. 25๕๘. (๒๕๕๙, ๑๒ มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓๓ ตอนพเิ ศษ ๗ ง. หน้า ๑-๓. 3. พิศณุประสาทเวช, พระยา. แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ศุภการจ�ำรูญ ถนนอษั ฎางค์; ร.ศ. ๑๒๘. 4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติและตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับท่ี ๑๓) พ.ศ. 25๖๐. (๒๕๖๐, ๖ พฤศจิกายน). ราชกิจจานเุ บกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพเิ ศษ ๒๗๑ ง. หน้า ๑. 390 รายการตำ� รับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาหอมเบญโกฏ ท่มี าของต�ำรบั ยา ต�ำรบั ยาสภาอุณาโลมแดง ร.ศ. ๑๑๒ [1, 2] “ยาช่ือหอมเบญโกฏ เอาโกฏ ๕ เทียน ๕ ลกู จัน ดอกจัน จนั ทงั้ ๒ กระวาน การพลู สน สักขี ชะลูด อบเชย กรุงเขมา สมูลแว้ง ดอกค�ำ ดอกบุญนาก เปราะหอม ว่านน้�ำ น้�ำประสารทอง บรเพช เจตพังคี ชเอม ทง้ั ๒ พริกไทย ดีปลี สมอทัง้ ๓ ยาทง้ั นเ้ี อาส่ิงละ ๑ บาท นำ�้ ร้อนเปนกระสาย แกจ้ ุก เซยี ด นำ้� ข่า แกช้ กั แก้สอกึ น�ำ้ สมอต้ม แทรกดีจรเข้” สตู รต�ำรบั ยา ประกอบด้วยตวั ยา 36 ชนดิ รวมปริมาณ 540 กรมั ดงั นี้ ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา กระวาน 15 กรมั กรุงเขมา 15 กรมั กานพลู 15 กรมั โกฐเขมา 15 กรัม โกฐจุฬาลมั พา 15 กรัม โกฐเชียง 15 กรัม โกฐสอ 15 กรัม โกฐหัวบัว 15 กรัม จันทน์ขาว 15 กรมั จนั ทนแ์ ดง 15 กรมั เจตพังค ี 15 กรมั ชะลูด 15 กรมั ชะเอมเทศ 15 กรมั ชะเอมไทย (ราก) 15 กรัม ดอกคำ� 15 กรมั ดอกจันทน ์ 15 กรมั ดีปลี 15 กรัม เทยี นขาว 15 กรัม เทียนขา้ วเปลอื ก 15 กรัม เทยี นด�ำ 15 กรมั เทียนแดง 15 กรัม เทียนตาตั๊กแตน 15 กรมั นำ�้ ประสานทอง 15 กรัม บอระเพด็ 15 กรมั กระทรวงสาธารณสุข 391

ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา บุนนาค 15 กรัม เปราะหอม 15 กรัม พริกไทย 15 กรมั ลูกจนั ทน์ 15 กรมั ว่านน้ำ� 15 กรัม สน 15 กรัม สมอเทศ (เนื้อผล) 15 กรมั สมอไทย (เนือ้ ผล) 15 กรัม สมอพิเภก (เนอ้ื ผล) 15 กรัม สมลุ แวง้ 15 กรัม สักข ี 15 กรัม อบเชย 15 กรัม สรรพคุณ แก้ลมจุก เสียด แกส้ ะอกึ แกช้ ักทเ่ี กิดจากลม รปู แบบยา ยาเมด็ พิมพ์ (ดูภาคผนวก 3.4.1) ขนาดและวธิ กี ารใช้ คร้ังละ 1-1.๕ กรมั กนิ วันละ ๒ คร้งั ก่อนอาหาร เชา้ และเยน็ กรณที มี่ ีอาการจกุ เสยี ด ร่วมด้วย ให้ใช้น้�ำข่าต้มเป็นกระสาย ส่วนกรณีท่ีมีอาการชักหรือสะอึกร่วมด้วย ใหล้ ะลายนำ้� สมอไทยต้มแทรกดีจระเข้ ข้อมลู เพิม่ เตมิ ตัวยาน้ำ� ประสานทองตอ้ งสะตุกอ่ นน�ำไปใช้ (ดภู าคผนวก 2.16) เอกสารอ้างองิ 1. สภากาชาดไทย. ตำ� รบั ยาสภาอุณาโลมแดง ร.ศ. 112. พิมพ์ครัง้ ที่ 3. กรงุ เทพฯ : บรษิ ัท รงุ่ ศลิ ป์ การพมิ พ์ (1977) จำ� กดั ; 2557. 2. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรื่อง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตาํ รบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ท่ี ๑1) พ.ศ. 25๖๐. (๒๕๖๐, ๒5 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ๑๓๔ ตอนพเิ ศษ ๑๔๑ ง. หนา้ 2-5. 392 รายการตำ� รับยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาหอมอนิ ทจักร์ ทีม่ าของต�ำรบั ยา สูตรต�ำรับทใ่ี กลเ้ คียงตำ� รบั น้ี พบในเวชศกึ ษา แพทยศ์ าสตร์สังเขป เลม่ ๑ [1, 2] “ยาหอมอนิ ทจกั ร์ เอาสะคา้ น ๑ รากช้าพลู ๑ ขิง ๑ ดปี ลี ๑ รากเจตมลู เพลงิ ๑ ลกู ผกั ชี ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐกา้ นพร้าว ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ โกฐจุลาล�ำพา ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐกดั กรา ๑ โกฐนำ้� เตา้ ๑ โกฐกระดกู ๑ เทยี นดำ� ๑ เทยี นแดง ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเขา้ เปลือก ๑ เทียนเยาวภานี ๑ จนั ทน์แดง ๑ จันทน์ขาว ๑ มวกแดง ๑ มวกขาว ๑ รากหญ้านาง ๑ ชลดู ๑ อบเชย ๑ สมุลแว้ง ๑ กฤษณา ๑ กะล�ำพัก ๑ บรเพ็ด ๑ ลกู กะดอม ๑ กำ� ยาน ๑ ขอนดอก ๑ อ�ำพนั ทอง ๑ หญ้าฝร่ัน ๑ ชมดเชียง ๑ ลกู จัน ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ รากไคร้เครอื ๑ อ�ำพนั แดง ๑ ดอกสาระภี ๑ ดอกพิกลุ ๑ ดอกบนุ นาค ๑ ดอกจ�ำปา ๑ ดอกกระดังงา ๑ ดอกมะลิ ๑ ดอกคำ� ไทย ๑ ฝางเสน ๑ เลอื ดแรด ๑ ดงี เู หา่ ๑ ดหี มปู า่ ๑ ดีโคเถื่อน ๑ ยาทง้ั นเ้ี อาหนักสิง่ ละ ๑ บาท พมิ เสน ๑ เฟอ้ื ง ทำ� ผง แก้ลมอนั มพี ิศ ลมบาทจิตร จับหัวใจให้คลุ้มคล่งั ใหห้ ลงใหล ลมอันแนน่ หนา้ อก กนิ เข้ามไิ ด้ใหอ้ าเจียร ใหแ้ นน่ หนา้ อก ให้คลน่ื เหยี น ใหจ้ ุกอก แลพศิ โลหติ ท�ำใหค้ ลง่ั เพอ้ เลือดตขี ึ้น แลแก้นอนมหิ ลบั ใหร้ ะส่ำ� ระสาย น้ำ� ดอกไมห้ ญา้ ฝรั่นพมิ เสนชะมดเชยี ง อำ� พันทองเปน็ กระสาย” สตู รต�ำรบั ยา ประกอบด้วยตวั ยา ๔๙ ชนดิ รวมปริมาณ ๙๘ กรัม ดงั นี้ ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา ๒ กรัม กระดอม ๒ กรัม กระดงั งา ๒ กรมั กระลำ� พกั ๒ กรมั กระวาน ๒ กรมั กฤษณา ๒ กรัม กานพล ู ๒ กรัม ก�ำยาน ๒ กรัม โกฐกระดกู ๒ กรัม โกฐกักกรา ๒ กรมั โกฐกา้ นพรา้ ว ๒ กรัม โกฐเขมา ๒ กรัม โกฐจฬุ าลมั พา ๒ กรัม โกฐเชยี ง ๒ กรัม โกฐนำ้� เต้า ๒ กรัม โกฐพงุ ปลา ๒ กรัม โกฐสอ ๒ กรัม ขอนดอก ๒ กรัม ขงิ ๒ กรมั คำ� ไทย กระทรวงสาธารณสุข 393

ตวั ยา ปริมาณตวั ยา จันทน์แดง ๒ กรมั จันทนเ์ ทศ ๒ กรมั จำ� ปา ๒ กรัม เจตมลู เพลิงแดง ๒ กรัม ชะพลู ๒ กรมั ชะลูด ๒ กรมั ดอกจันทน ์ ๒ กรมั ดีปลี ๒ กรมั ดีววั ๒ กรมั เทยี นขาว ๒ กรมั เทียนขา้ วเปลือก ๒ กรมั เทียนดำ� ๒ กรมั เทียนแดง ๒ กรมั เทียนเยาวพาณี ๒ กรมั บอระเพด็ ๒ กรมั บุนนาค ๒ กรมั ฝางเสน ๒ กรมั พกิ ลุ ๒ กรมั พมิ เสน ๒ กรัม มวกขาว ๒ กรัม มวกแดง ๒ กรมั มะล ิ ๒ กรัม ยา่ นาง ๒ กรัม ล�ำพนั แดง ๒ กรัม ลกู จนั ทน ์ ๒ กรัม ลูกผักช ี ๒ กรัม สมุลแวง้ ๒ กรัม สะคา้ น ๒ กรัม สารภ ี ๒ กรัม อบเชย ๒ กรมั สรรพคุณ แกล้ มบาดทะจติ แก้คลืน่ เหยี นอาเจยี น แกล้ มจกุ เสยี ด รปู แบบยา ยาผง (ดูภาคผนวก 3.2), ยาเมด็ (ดูภาคผนวก 3.4.2) ขนาดและวิธกี ารใช้ ยาผง ครง้ั ละ ๑-๒ กรัม ละลายน้�ำกระสายยา กนิ ทกุ ๓-๔ ชัว่ โมง ไมเ่ กินวันละ ๓ ครงั้ 394 รายการตำ� รับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระสายยาที่ใช้ - แก้ลมบาดทะจติ ใช้นำ้� ดอกมะลิ - แก้คลน่ื เหยี นอาเจยี น ใช้นำ�้ ลกู ชลี าหรอื เทยี นด�ำต้ม หากไมม่ ีใหใ้ ชน้ �้ำสุก - แกล้ มจกุ เสยี ด ใชน้ �ำ้ ขงิ ตม้ ยาเมด็ ครง้ั ละ ๑-๒ กรมั กนิ ทุก ๓-๔ ชว่ั โมง ไมเ่ กนิ วันละ ๓ คร้ัง ขอ้ ห้ามใช ้ หา้ มใช้ในหญิงต้งั ครรภ์ ค�ำเตือน - ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นลิ่มและยาต้านการจับตัว ของเกล็ดเลือด - ควรระวังการใชย้ าในผปู้ ่วยทีแ่ พล้ ะอองเกสรดอกไม้ ขอ้ มลู เพ่ิมเติม - สูตรต�ำรับยาหอมอินทจักร์ตามประกาศยาสามัญประจำ� บ้าน พ.ศ. ๒๕๓๗ มีตัวยา พิมเสน ระบุว่า 1 เฟื้อง เท่ากับ 1.875 กรัม แต่ภายหลังได้มีการปรับปริมาณ ของพมิ เสนใหเ้ ท่ากนั คอื 2 กรมั - สูตรต�ำรับยาหอมอินทจักร์ตามประกาศยาสามัญประจำ� บ้าน พ.ศ. ๒๕๓๗ มีตัวยา “ชะมดเชด็ ดงี เู หา่ ดีหมปู ่า และไครเ้ ครือ” เป็นส่วนประกอบ [4] ซึ่ง “ชะมดเชด็ ดีงูเห่า และดีหมูป่า” ได้ตัดออกจากสูตรต�ำรับตามประกาศยาสามัญประจ�ำบ้าน แผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๔๒ เน่ืองจาก ๑. มีการประกาศให้ชะมดเช็ดเป็นสัตว์ป่า คุ้มครองตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. ๒๕๓๕ และเป็นสัตว์ ทอี่ ยใู่ น “อนสุ ญั ญาวา่ ดว้ ยการคา้ ระหวา่ งประเทศซงึ่ ชนดิ พนั ธส์ุ ตั วป์ า่ ทใ่ี กลส้ ญู พนั ธ”์ุ ๒. ดงี เู หา่ และดหี มปู า่ เปน็ สตั วว์ ตั ถทุ หี่ าไดย้ าก ซงึ่ ในขณะนน้ั ยงั ไมม่ กี ารเพาะเลยี้ งกนั อย่างแพรห่ ลาย จงึ ได้ตดั ออกจากต�ำรบั [5] สว่ น “ไครเ้ ครอื ” ตัดออกจากสตู รต�ำรับ เน่ืองจากมีข้อมูลงานวิจัยบ่งชี้ว่า ไคร้เครือที่ใช้และจ�ำหน่ายกันในท้องตลาดเป็นพืช ในสกุล Aristolochia ซึ่งพืชในสกุลนี้มีรายงานว่าเป็นพิษต่อไต และเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๕ องค์การอนามัยโลกได้ประกาศให้พืชสกุล Aristolochia เป็นสาร ก่อมะเร็งในมนุษย์ [3] เอกสารอา้ งองิ ๑. พิศณุประสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. หนา้ ๘๖. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรือ่ ง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาตแิ ละตํารับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ท่ี 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เล่ม ๑๓6 ตอนพิเศษ 20 ง. หน้า ๑-2. ๓. ประกาศคณะกรรมการพฒั นาระบบยาแหง่ ชาติ เรือ่ ง บัญชยี าหลักแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตลุ าคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เลม่ ๑๓7 ตอนพเิ ศษ 254 ง. หน้า 3. (เอกสารแนบท้ายประกาศ หน้า ๒79). 4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้าน ฉบับท่ี ๒ (๒๕๓๗, ๓ ตุลาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เล่ม ๑๑๑ ตอนพิเศษ ๔๒ ง. หนา้ ๘๓. 5. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ (๒๕๔๒, ๒๔ สิงหาคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เลม่ ๑๑๖ ตอนพิเศษ ๖๗ ง. หนา้ ๔๙. กระทรวงสาธารณสขุ 395

ยาห้าราก ชื่ออน่ื ยาแก้วหา้ ดวง [1, 2] ท ีม่ าของตำ� รบั ยา สูตรต�ำรบั ที่ใกล้เคยี งต�ำรับนี้ พบในตำ� ราเวชศาสตร์ฉบบั หลวง รชั กาลที่ ๕ เลม่ ๑ [1] “...แลลักษณะไข้พิษนั้น คืออิด�ำ อิแดง .... ถ้าเห็นยังลึกอยู่ไม่ข้ึนให้เอาเทียนส่องมือดู แล้วให้แต่ง ยากะทงุ้ ให้กนิ ช่อื วา่ แกว้ หา้ ดวง เอารากคนทา ๑ รากไมเ้ ท้ายายมอ่ ม ๑ รากชิงชี่ ๑ รากมะเดอ่ื ๑ รากหญ้านาง ๑ ยาทั้งน้ีเอาเสมอภาคต้นให้กิน แล้วจึงแต่งยาประสะกะทุ้งผิวภายนอก ใบหญ้านาง ๑ ใบมะขาม ๑ เอาเสมอภาคเอาดินประสิวใส่แตพ่ อสมควรละลายน�้ำซาวเข้าพน่ ถา้ มิข้ึนกระท�ำให้ตวั รอ้ นเปน็ เปลว เอาเถาข้กี าแดง ทั้งใบทั้งราก ๑ เถาหญ้านางท้ังใบทั้งราก ๑ เอาเสมอภาคแทรกดินประสิวละลายด้วยน�้ำซาวเข้าทั้งกินทั้งพ่น ถา้ มฟิ งั ใหเ้ อาใบทองหลางใบมน ๑ เปลอื กทองหลางใบมน ๑ เขา้ สารดว้ ย เอาเสมอภาคแทรกดินประสวิ ทงั้ กนิ ทัง้ พ่น” สูตรตำ� รบั ยา ประกอบด้วยตวั ยา ๕ ชนดิ รวมปริมาณ ๑๐๐ กรัม ดงั นี้ [3] ตวั ยา ปรมิ าณตวั ยา ๒๐ กรัม คนทา ๒๐ กรมั ชงิ ชี่ ๒๐ กรมั มะเดอ่ื อุทุมพร ๒๐ กรมั ไมเ้ ทา้ ยายมอ่ ม ๒๐ กรมั ยา่ นาง สรรพคุณ บรรเทาอาการไข้ กระท้งุ พิษไข้ รูปแบบยา ยาผง (ดภู าคผนวก 3.2), ยาแคปซลู (ดูภาคผนวก 3.3), ยาเมด็ (ดภู าคผนวก 3.4.2) ขนาดและวิธีการใช้ ยาผง ผู้ใหญ ่ คร้งั ละ ๑-๑.๕ กรัม ละลายน้�ำสุกกนิ วนั ละ ๓ ครง้ั ก่อนอาหาร เช้า กลางวนั และเย็น เม่อื มอี าการ เดก็ อายุ ๖-๑๒ ปี คร้งั ละ 500 มลิ ลิกรมั -๑ กรัม ละลายน�ำ้ สุกกนิ วนั ละ ๓ ครง้ั กอ่ นอาหาร เชา้ กลางวัน และเยน็ เมือ่ มอี าการ ยาแคปซูลและยาเม็ด ผู้ใหญ ่ ครั้งละ ๑-๑.๕ กรัม กินวันละ ๓ คร้ัง ก่อนอาหาร เช้า กลางวัน และเย็น เมื่อมีอาการ เดก็ อายุ ๖-๑๒ ปี ครง้ั ละ มลิ ลกิ รัม-๑ กรัม กนิ วนั ละ ๓ คร้ัง ก่อนอาหาร เชา้ กลางวัน และเย็น เมื่อมีอาการ คำ� เตือน - ไม่ควรใชใ้ นผทู้ ีส่ งสยั ว่าเป็นไขเ้ ลอื ดออก เนื่องจากอาจบดบงั อาการของไข้เลอื ดออก - ไม่ควรใชใ้ นหญิงทม่ี ีไขท้ ับระดหู รือไข้ระหวา่ งมีประจำ� เดือน ข้อควรระวัง หากใชย้ าเป็นเวลานานเกนิ ๓ วัน แล้วอาการไม่ดขี ้ึน ควรปรึกษาแพทย์ 396 รายการต�ำรับยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

เอกสารอ้างอิง ๑. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. ต�ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รัชกาลท่ี 5 เล่ม 1. กรุงเทพฯ : บริษทั อมรินทรพ์ ร้ินติ้งแอนด์พบั ลิชช่งิ จำ� กดั (มหาชน); 2542. หนา้ ๖๓. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรือ่ ง การประกาศกาํ หนดตําราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติและตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ท่ี ๒) พ.ศ. 25๕๘. (๒๕๕๙, ๑๒ มกราคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เล่ม ๑๓๓ ตอนพิเศษ ๗ ง. หน้า ๑-๓. ๓. ประกาศคณะกรรมการพฒั นาระบบยาแห่งชาติ เรือ่ ง บญั ชียาหลกั แหง่ ชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓7 ตอนพเิ ศษ 254 ง. หนา้ 3. (เอกสารแนบท้ายประกาศ หนา้ 303). ยาเหลอื งปดิ สมทุ ร ชอื่ อนื่ ยาเหลืองปดิ สมทุ [1] ทม่ี าของตำ� รบั ยา สตู รต�ำรบั ที่ใกลเ้ คียงตำ� รบั น้ี พบในเวชศกึ ษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เลม่ ๑ [1] “ยาเหลืองปิดสมุท แห้วหมู ๑ ขม้ินอ้อย ๑ เปลือกเพกา ๑ รากกล้วยตีบ ๑ กะเทียม ๑ ดีปลี ๑ ชันย้อย ๑ คร่ัง ๑ สีเสียดไทย ๑ สีเสียดเทศ ๑ ใบเทียน ๑ ใบทับทิม ๑ ขม้ินชันกึ่งยาท้ังหลาย แก้อุจจาระเปน เสมหะโลหิต” สูตรต�ำรับยา ประกอบด้วยตัวยา ๑๓ ชนดิ รวมปรมิ าณ ๙๐ กรมั ดังน้ี [3] ตัวยา ปริมาณตวั ยา ๓๐ กรมั ขมน้ิ ชนั ๕ กรมั กระเทยี ม ๕ กรมั กล้วยตบี ๕ กรมั ขม้ินอ้อย ๕ กรัม ครั่ง ๕ กรัม ชันย้อย ๕ กรมั ดีปลี ๕ กรมั ทับทิม ๕ กรมั เทียนก่ิง ๕ กรัม เพกา ๕ กรมั สเี สียดเทศ ๕ กรมั สเี สียดไทย ๕ กรัม แห้วหม ู สรรพคณุ บรรเทาอาการท้องเสียชนิดที่ไม่เกิดจากการติดเชื้อ เช่น อุจจาระไม่เป็นมูก หรือมี เลอื ดปน ท้องเสียชนิดที่ไม่มไี ข้ รปู แบบยา ยาผง (ดภู าคผนวก 3. 2), ยาแคปซลู (ดภู าคผนวก 3.3), ยาเม็ด (ดูภาคผนวก 3.4.2) กระทรวงสาธารณสุข 397

ขนาดและวิธกี ารใช้ ยาผงและยาเม็ด ผ้ใู หญ่ ครงั้ ละ ๑ กรัม ละลายนำ้� กระสายยากินทุก ๓-๕ ชัว่ โมง เมื่อมอี าการ เด็ก อายุ ๓-๕ เดือน ครั้งละ ๒๐๐ มลิ ลิกรมั อายุ ๖-๑๒ เดือน คร้งั ละ ๓๐๐-๔๐๐ มิลลกิ รมั อายุ ๑-๕ ปี คร้งั ละ ๕๐๐-๗๐๐ มลิ ลิกรมั อายุ ๖-๑๒ ปี คร้งั ละ 0.8-๑ กรัม ละลายน้�ำกระสายยากินทกุ ๓-๕ ชว่ั โมง เม่อื มีอาการ กระสายยาท่ใี ช้ - ใช้น้�ำเปลือกผลทับทิมหรือเปลือกแคต้ม แทรกกับน�้ำปูนใสเป็นน�้ำกระสายยา ส�ำหรับเด็กเลก็ ให้บดผสมกบั นำ้� กระสายยา ใชก้ นิ หรือกวาดกไ็ ด้ - ถา้ หานำ้� กระสายยาไม่ได้ให้ใช้น้ำ� สกุ แทน ยาแคปซลู และยาเมด็ ผ้ใู หญ่ ครง้ั ละ ๑ กรมั กินทุก ๓-๕ ช่วั โมง เมือ่ มีอาการ เดก็ อายุ ๖-๑๒ ปี ครงั้ ละ 0.8-๑ กรัม กินเมอื่ มอี าการ ข้อควรระวงั หากใช้ยานีเ้ กิน ๑ วัน แล้วอาการไมด่ ขี ้ึน ควรปรกึ ษาแพทย์ ขอ้ มลู เพิ่มเตมิ ตวั ยาสีเสยี ดเทศต้องสะตกุ อ่ นน�ำไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.41) เอกสารอ้างอิง ๑. พิศณุประสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. หน้า ๖๙. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เร่อื ง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๓6 ตอนพเิ ศษ 20 ง. หนา้ ๑-2. ๓. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เร่ือง บญั ชยี าหลกั แหง่ ชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตุลาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ๑๓7 ตอนพเิ ศษ 254 ง. หนา้ 3. (เอกสารแนบทา้ ยประกาศ หน้า ๒91). ๔. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๕๖. (๒๕๕๖, ๑๔ กมุ ภาพันธ์). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ๑๓๐ ตอนพเิ ศษ ๒๑ ง. หน้า ๔๒. 398 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาอนันตคุณ ทีม่ าของต�ำรับยา ตำ� รายาเกรด็ [1, 2] “ยาชอื่ อนนั ตคณุ เอา สมอไทย ๑๙๐ สมอพิเภก ๑๔ สมอเทศ ๓๒ สมอนํ้า ๑๘ มะขามปอ้ ม ๑๐๘ ตรีกฏุก เอาส่ิงละ ๔ ต�ำลึง กระวาน ๑ ต�ำลึงกานพลู ๑ ต�ำลึง ๒ บาท สารส้ม ๑ ตำ� ลึง ๒ บาท ข่าตาแดง ๑ ต�ำลึง ๒ บาท เจตมลู ๑ ตำ� ลึง ๒ บาท หัสคุณ ๑ ตำ� ลงึ ๒ บาท รากชา้ พลู ๑ ต�ำลึง ๒ บาท ลูกมะตมู อ่อน ๑ ตำ� ลึง ๒ บาท แหว้ หมู ๒ ต�ำลงึ ๒ บาท สะคา้ น ๒ ต�ำลึง ๒ บาท ยาทงั้ นี้ทาํ แท่ง เอา นาํ้ สม้ ท้งั ๕ นํา้ มะนาว ๑ น้าํ มะกรดู ๑ นํ้ามะขาม ๑ นาํ้ มะงว่ั ๑ นํ้าสม้ ซ่า ๑ เปน็ กระสาย เมอ่ื จะบดดูฤกษ์ให้จงดบี ายศรสี ำ� รับ ๑ บดแลว้ จงึ เสกด้วย ปนั้ แท่งเท่าเมด็ พริกไทย ถา้ เป็นลมกล่อนจุกเสียดเอาดอกข้เี หล็กตม้ ละลายยากนิ ๙ เม็ด ถา้ เป็นลมกาลพิกล น้ํามะนาว ๑๓ เม็ด ลมอัมพาตนํ้ามะนาว ๑๕ เม็ด ลมอุทรวาตน้ําส้มสายชู ๑๓ เม็ด ถ้าเป็นโรคเพ่ือโลหิตต่างๆ พึงยักนํ้ากระสายเอาเถิด ถ้าปวดศีรษะน้ําเปลือกมะรุมฝนทา ถ้าตาเป็นต้อเป็นหมอกฝนด้วยนํ้าผักเค็ดทั้งหยอด ท้งั ทา ถา้ ฝีมีพษิ ปวดหนกั ฝนกบั สุราทั้งกนิ ทั้งทา ถา้ เป็นฝีดาษอันร้ายละลายเหล้ากนิ ถา้ คนั ฝนด้วยนํ้าใบพลูแกถา้ เป็น ฝีดาษกินกับมูตรก็ได้ ถ้าเป็นมุตกิดมุตคาดเป็นหนองกินกับน้ําข่าแก้เสลดหอบกระหาย ถ้าเป็นริดสีดวงผอมเหลือง ผอมแห้งละลายน้าํ ผงึ้ กิน ถา้ เปน็ น่ิวละลายนา้ํ คา้ งกิน ๓ วัน ๗ วัน ๑๑ วนั ถ้าเปน็ ลมมอื ตายตีนตายงอ่ ยเปลย้ี พลิกแพง เอาโหราเทา้ สุนขั ฝนน้าํ มะนาวละลายยา ๕ เมด็ ทาสับ ศีรษะทาตากแดด ถ้าเปน็ กล่อนละลายน้ําขิงนํ้าข้ีเหล็กนาํ้ โคก กระสนุ ต้มกนิ ๑๑ เมด็ ๓ วัน ๗ วัน เห็นคณุ ถา้ เดก็ เปน็ พยาธิในทอ้ งเอารากเลบ็ มือนาง ๑ รากช้าพลู ๑ ข้ีเหลก็ ๑ ต้มเอานํ้าละลายยากินแก้ตาน โจรตานซาง ถ้าตกมูกเลือดเป็นบิดนํ้ากะทือหมกไฟกิน ๗ เม็ด ถ้าเป็นป้างม้ามย้อย จกุ ผามกนิ กับสรุ า ๓ เม็ด ๗ เม็ด ๑๑ เม็ด แก้พุงโรทอ้ งโตเป็นกอ้ นปวดมวนกนิ กบั นํ้าขา่ ๖ เม็ด ถ้าดองผีแลคนกนิ กับนํ้าไพล ๑๕ เม็ด ถ้าเป็นฝีในท้องกินกับน้ํามะนาวกับเกลือ ๘ เม็ด ถ้าคชราชน้ําพันธุ์ผักกาด ฝีมดลูกน้ํามะนาว กบั เกลือ ๘ เม็ด ถ้าเป็นในคอฝีคางทูมฝนดว้ ยเหลา้ ท้งั กินท้งั ทา ถา้ เป็นกระษยั ด้วนกระษยั ลาม ฝนกบั น้าํ มะขามเปียก ทา ๓ วัน ๗ วัน ฝีพุพองเปื่อยพังน้ําดินสอพองทาถ้าเป็นบาดปรอทฝนน้ําค้างน้ํามูตร ถ้าเสพสตรี กินยาน้ีเม็ด ๑ ทวีไปจน ๓ เม็ด หายสรรพโรควิเศษนกั แล๚” สูตรต�ำรบั ยา ประกอบดว้ ยตวั ยา 18 ชนิด รวมปริมาณ 2,910 กรมั ดังนี้ ตวั ยา ปรมิ าณตัวยา ขิงแหง้ 240 กรัม ดปี ลี 240 กรัม พรกิ ไทย 240 กรัม มะขามปอ้ ม 240 กรัม สมอนำ�้ 240 กรัม สมอเทศ (เน้ือผล) 240 กรัม สมอไทย (เนอ้ื ผล) 240 กรมั สมอพิเภก (เนื้อผล) 240 กรัม สะค้าน 150 กรัม แหว้ หมู 150 กรมั กระทรวงสาธารณสุข 399

ตวั ยา ปรมิ าณตัวยา กานพล ู 90 กรัม ขา่ ตาแดง 90 กรัม เจตมูลเพลงิ แดง 90 กรมั ชะพล ู 90 กรมั มะตมู ออ่ น 90 กรมั สารส้ม 90 กรัม หสั คุณไทย 90 กรัม กระวาน 60 กรมั สรรพคณุ แก้ลมกลอ่ นจกุ เสยี ด ลมอัมพาต ลมอุทรวาต รูปแบบยา ยาเม็ดพิมพ์ (ดูภาคผนวก 3.4.1) วธิ ีปรงุ ยา ตัวยาขิงแห้ง ดีปลี พริกไทย มะขามป้อม สมอน้�ำ (เนื้อผล) สมอเทศ (เนื้อผล) สมอไทย (เนื้อผล) สมอพิเภก (เน้ือผล) สะค้าน แห้วหมู กานพลู ข่าตาแดง เจตมูลเพลิงแดง ชะพลู มะตมู อ่อน สารสม้ หัสคุณไทย กระวาน บดใหล้ ะเอยี ด ละลาย ดว้ ยน�้ำมะกรดู น�้ำมะขาม น้�ำมะงวั่ น้ำ� มะนาว นำ้� สม้ ซา่ แล้วทำ� เปน็ เม็ด ขนาดและวธิ ีการใช้ แก้ลมกล่อนจุกเสยี ด คร้ังละ ๙00 มิลลิกรัม ละลายน้�ำดอกขี้เหล็กต้มกินวันละ 2 คร้ัง ก่อนอาหาร เช้า และเยน็ แกล้ มอมั พาต ครัง้ ละ 1.5 กรมั ละลายนา้ํ มะนาวกินวนั ละ 2 ครั้ง กอ่ นอาหาร เช้าและเย็น แกล้ มอทุ รวาต ครั้งละ 1.3 กรมั ละลายนํ้าสม้ สายชูกินวนั ละ 2 คร้งั ก่อนอาหาร เชา้ และเย็น ข้อมูลเพม่ิ เติม - ตวั ยานำ้� ส้มทั้ง ๕ ใช้เพยี งชนดิ ใดชนิดหน่ึงได้ - ตัวยาสมอไทย มะขามป้อม สมอเทศ สมอนำ�้ และสมอพิเภก ใช้ปริมาณ 240 กรมั - ตัวยาสารสม้ ต้องสะตกุ ่อนน�ำไปใช้ (ดภู าคผนวก 2.40) - ตวั ยาหัสคุณไทยต้องคัว่ กอ่ นน�ำไปใช้ (ดภู าคผนวก 2.47) เอกสารอา้ งอิง 1. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 273. หมวดเวชศาสตร.์ ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ที่ 10) พ.ศ. 2560. (๒๕๖๐, ๒5 พฤษภาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๓๔ ตอนพิเศษ ๑41 ง. หนา้ 1. 400 รายการตำ� รับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาอภัยสาลี ชือ่ อ่นื ยาอไภยสาลี [1, 2] ทีม่ าของตำ� รับยา สตู รต�ำรบั ท่ใี กล้เคยี งต�ำรบั นี้ พบในเวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑ [1, 2] “ยาอไภยสาลี เอาลูกจนั ๑ สลงึ ดอกจนั ๒ สลงึ ลกู กระวาน ๓ สลึง กานพลู ๑ บาท ลูกพิลังกาสา ๑ บาท ๒ สลงึ วา่ นน้ำ� ๑ บาท ๓ สลึง โกฐสอ ๒ บาท โกฐเขมา ๒ บาท ๑ สลงึ เทียนเข้าเปลอื ก ๒ บาท ๒ สลงึ เทียนแดง ๒ บาท ๓ สลงึ เทยี นขาว ๒ บาท เทยี นตาตกั แตน ๒ บาท ๑ สลึง เจตมลู เพลิง ๓ บาท สมอไทย ๓ บาท ๑ สลงึ สมอเทศ ๓ บาท ๑ สลึง หัวบุกรอ ๓ บาท ๓ สลึง สหัศคณุ เทศ ๑ ตำ� ลึง ๒ บาท จันทน์เทศ ๑ ต�ำลงึ กนั ชา ๓ บาท ๓ สลงึ พลกิ ล่อน ๑ ตำ� ลึง กนิ เชา้ เย็นทกุ วนั แก้สาระพัดลม ๘๐ จำ� พวก แก้โลหิต ๒๐ จ�ำพวก แกร้ ดิ สดี วง ๒๐ จำ� พวก ยาน้ีกินได้ ๓ เดือน หายโรคาพยาธมิ ไิ ด้มเี ลย อายวุ ฒั นะ ทงั้ เกิดปญั ญารู้หลักนกั ปราชญ์มากกวา่ คนทง้ั ปวง ถ้าผใู้ ดพบให้ทำ� กินวิเศษนัก ใครกินยาน้ีดจุ ยาทิพยน์ ัน้ แล ฯ” สตู รต�ำรับยา ประกอบดว้ ยตวั ยา ๑๙ ชนดิ รวมปริมาณ ๑๘๗ กรัม ดังนี้ [3] ตัวยา ปริมาณตวั ยา หัสคุณเทศ ๒๔ กรมั จันทนเ์ ทศ ๑๖ กรมั พรกิ ไทยลอ่ น ๑๖ กรมั บกุ รอ ๑๕ กรมั สมอเทศ (เนอ้ื ผล) ๑๓ กรัม สมอไทย (เนอ้ื ผล) ๑๓ กรัม เจตมลู เพลิงแดง ๑๒ กรัม เทียนแดง ๑๑ กรัม เทียนข้าวเปลือก ๑๐ กรัม โกฐเขมา ๙ กรมั เทยี นตาตั๊กแตน ๙ กรัม โกฐสอ ๘ กรัม เทยี นขาว ๘ กรัม ว่านนำ้� ๗ กรัม พลิ ังกาสา ๖ กรัม กานพลู ๔ กรมั กระวาน ๓ กรมั ดอกจนั ทน์ ๒ กรัม ลูกจันทน์ ๑ กรัม สรรพคุณ บำ� บัดโรคลม บรรเทาอาการจุกเสียดแนน่ รปู แบบยา ยาเม็ด (ดภู าคผนวก 3.4.2), ยาลูกกลอน (ดูภาคผนวก 3.5) ขนาดและวิธีการใช้ ครั้งละ ๑.๕-๒ กรมั กินวนั ละ ๒ ครัง้ กอ่ นอาหาร เช้าและเย็น กระทรวงสาธารณสุข 401

ข้อห้ามใช ้ ห้ามใช้ในหญงิ ตง้ั ครรภแ์ ละผู้ท่ีมีไข้ ค�ำเตือน ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นล่ิมและยาต้านการจับตัวของ เกลด็ เลือด ข้อมูลเพ่ิมเตมิ - ตัวยาบกุ รอต้องค่ัวก่อนนำ� ไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.18) - ตวั ยาหัสคณุ เทศตอ้ งค่ัวก่อนน�ำไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.46) เอกสารอา้ งองิ ๑. พิศณุประสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. หน้า ๗๒. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรอื่ ง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตาํ รบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับท่ี 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๓6 ตอนพิเศษ 20 ง. หน้า ๑-2. ๓. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหง่ ชาติ เรอ่ื ง บัญชยี าหลักแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตลุ าคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๓7 ตอนพเิ ศษ 254 ง. หนา้ 3. (เอกสารแนบทา้ ยประกาศ หนา้ ๒8๗). ยาอมแก้เจ็บคอ เสยี งแหบแห้ง ท่ีมาของต�ำรับยา ตำ� ราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รัชกาลท่ี ๕ เล่ม ๒ [1, 2] “…ยาแก้ฅอเจรจาไม่แจ้งศับทส�ำเนียง เอาเนระภูศี ๑ รากกล้วยตีบ ๑ ชะเอม ๑ ขิงเปนน้�ำกะสาย ชุบส�ำลอี มแล ๚…” สตู รตำ� รบั ยา ประกอบดว้ ยตัวยา ๓ ชนดิ รวมปริมาณ ๓ ส่วน ดงั น้ี ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา กล้วยตีบ ๑ สว่ น ชะเอมเทศ ๑ ส่วน เนระพูสี ๑ ส่วน สรรพคุณ แกเ้ จ็บคอ เสียงแหบแหง้ รปู แบบยา ยาผง (ดภู าคผนวก 3.2) ขนาดและวิธีการใช้ ครัง้ ละ ๑-๒ กรัม ละลายน�้ำขิง ชบุ ส�ำลปี ้ายคอและอม ไม่น้อยกว่า ๕ นาที แล้วบ้วนทง้ิ ข้อควรระวงั หา้ มกลนื ส�ำลี เอกสารอา้ งอิง 1. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. ต�ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รัชกาลที่ 5 เล่ม 2. กรุงเทพฯ : บรษิ ัทอมรินทร์พร้ินตงิ้ แอนด์พบั ลิชช่ิง จ�ำกัด (มหาชน); 2542. หนา้ 198. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรื่อง การประกาศกาํ หนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติและตํารบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. 25๕๘. (๒๕๕๙, ๑๒ มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓๓ ตอนพเิ ศษ ๗ ง. หนา้ ๑-๓. 402 รายการต�ำรับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาอคั คินีวคณะ ที่มาของตำ� รับยา 1. คมั ภรี ธ์ าตุพระนารายณ์ ฉบบั ใบลาน [1, 2] “ อัคคินีวคณะ ให้เอา กันชา ยิงสม ส่ิงละส่วน เปลือกอบเชย ใบกระวาน กานพลู สะค้าน สง่ิ ละ 2 ส่วน ขิงแห้ง 3 ส่วน รากเจตมลู เพลงิ ดปี ลี สิ่งละ 4 ส่วน น�้ำตาลกรวด 6 ส่วน กระท�ำเปน็ จณุ น�้ำผ้ึงรวง เป็นกระสาย บดเสวยหนักสลึง 1 แก้อาเจียน 4 ประการ ด้วยติกกะขาคินีก�ำเริบ และวิสมามันทาคินีอันทุพล จึงคล่นื เหยี นอาเจยี น มใิ ห้เสวยพระกระยาหารได้ ให้จ�ำเริญพระธาตทุ ัง้ 4 ให้เสวยพระกระยาหาร เสวยมีรสชกู �ำลงั ยิ่งนกั “ข้าพระพุทธเจ้า ขุนประสิทธิโอสถจีน ประกอบทูลเกล้าฯ ถวาย คร้ังสมเด็จพระนารายณ์ เปนเจา้ เมอื งลพบรุ ี เสวยเพลาเชา้ อัตรา ดีนักแล ฯ” 2. อายุรเวทศกึ ษา [3, 4] “เอากัญชา ยิงสม สิ่งละ ๑ ส่วน เปลือกอบเชย ใบกระวาน กานพลู สะค้าน ส่ิงละ ๒ ส่วน ขิงแห้ง ๓ ส่วน รากเจตมูลเพลิง ดีปลี ส่ิงละ 4 ส่วน น�้ำตาลกรวด ๖ ส่วน ทําเป็นจุณ น้�ำผ้ึงรวง เป็นกระสาย กินหนกั ๑ สลงึ แกอ้ าเจียน กินอาหารมไิ ด้ ใหเ้ จริญอาหาร” สูตรตำ� รับยา ประกอบด้วยตวั ยา 10 ชนิด รวมปรมิ าณ 27 สว่ น ดังน้ี ตวั ยา ปริมาณตวั ยา นำ้� ตาลกรวด 6 สว่ น เจตมลู เพลิงแดง 4 ส่วน ดีปลี 4 ส่วน ขิงแหง้ 3 สว่ น กานพล ู 2 สว่ น ใบกระวาน 2 สว่ น สะค้าน 2 สว่ น อบเชย 2 สว่ น กัญชา (สว่ นเหนือดินตน้ เพศเมีย) 1 สว่ น ยงิ สม 1 สว่ น สรรพคณุ - บำ� รุงรา่ งกาย ชว่ ยเจริญอาหาร - แก้คล่ืนเหียนอาเจียน ทเ่ี กดิ จากไฟยอ่ ยอาหารผิดปรกติ รปู แบบยา ยาผง (ดูภาคผนวก 3.2), ยาลูกกลอน (ดูภาคผนวก 3.5) ขนาดและวธิ ีการใช้ ยาผง ครงั้ ละ 3.75 กรัม ละลายน�ำ้ ผ้ึงรวง กินวนั ละ 1 คร้งั กอ่ นอาหารเช้า ยาลกู กลอน คร้ังละ 2.1-2.4 กรัม กนิ วันละ 1 คร้งั กอ่ นอาหารเชา้ ขอ้ ห้ามใช้ ห้ามใช้ในหญงิ ตัง้ ครรภ์ ผทู้ ่ีมไี ข้ และผูท้ ่มี ีอายุต�ำ่ กวา่ 18 ปี กระทรวงสาธารณสขุ 403

คำ� เตือน - ควรระวังการใชใ้ นผปู้ ่วยโรคความดนั โลหติ สงู โรคหัวใจ ผูป้ ว่ ยโรคแผลเปอื่ ยเพปติก โรคกระเพาะอาหารและกรดไหลย้อน เนอ่ื งจากเป็นต�ำรับยารสร้อน - ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นล่ิมและยาต้านการจับตัว ของเกล็ดเลอื ด ข้อมูลเพ่มิ เตมิ - ตำ� รบั ยานมี้ กี ญั ชาเปน็ สว่ นประกอบ จดั เปน็ ยาเสพตดิ ใหโ้ ทษประเภท 5 ตามพระราช บัญญัติยาเสพติดให้โทษ พ.ศ. ๒๕๒๒ และฉบับแก้ไขเพ่ิมเติม การใช้ยาเสพติด ใหโ้ ทษตำ� รบั นตี้ อ้ งอยภู่ ายใตก้ ารปรงุ และสง่ั จา่ ยโดยผปู้ ระกอบวชิ าชพี แพทยแ์ ผนไทย ตามหลกั เกณฑ์ วธิ ีการ และเงอ่ื นไขในประกาศกระทรวงสาธารณสุข - ยามีรสร้อน ผู้ป่วยที่มีภาวะโรคกระเพาะอาหารควรกินหลังอาหารและแบ่งกิน กอ่ นอาหาร เช้าและเยน็ - ตัวยากัญชาต้องค่วั ก่อนน�ำไปใช้ (ดภู าคผนวก 2.๔) เอกสารอา้ งองิ ๑. สำ� นกั คมุ้ ครองภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก. ชดุ ตำ� ราภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ์ คมั ภรี ธ์ าตพุ ระนารายณ์ ฉบบั ใบลาน (ตำ� ราพระโอสถพระนารายณ)์ . พมิ พค์ ร้ังท่ี 1. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พอ์ งค์การสงเคราะหท์ หารผ่านศึก ในพระบรมราชูปถมั ภ์; 2555. 2. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรอื่ ง การประกาศกาํ หนดตําราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติและตาํ รบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 25๕๘. (๒๕๕๙, ๑๒ มกราคม). ราชกิจจานเุ บกษา. เล่ม ๑๓๓ ตอนพเิ ศษ ๗ ง. หน้า ๑-๓. ๓. นทิ เทสสขุ กจิ , ขนุ (ถมรตั น์ พมุ่ ชศู ร)ี . อายรุ เวทศกึ ษา เลม่ ๒. กรงุ เทพ ฯ : พรอ้ มจกั รการพมิ พ;์ ๒๕๑๖. ๔. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรื่อง การประกาศกาํ หนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติและตํารับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ท่ี 18) พ.ศ. 2561. (๒๕61, 29 มถิ นุ ายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓5 ตอนพิเศษ 152 ง. หนา้ ๑-2. 404 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาอัคนีจร ชื่ออนื่ ยาแกล้ มพษิ ท ่มี าของตำ� รบั ยา ต�ำรายาเกร็ด [1, 2] “...ยาแกล้ มพษิ อนั ใหค้ นั ไปทงั้ ตวั กด็ ี และลมปตั คาดกด็ ี ลมสลกั เพชรกด็ ี ทา่ นใหเ้ อา มหาหงิ ค์ุ ๑ วา่ นนำ�้ ๑ ลูกช้าพลู ๑ ขิงแห้ง ๑ เทียนเยาวพาณี ๑ ผัดแผวแดง (ผักแพวแดง) ๑ โกฐสอ ๑ เอาเสมอภาค ต�ำเป็นผง บดลายนำ�้ รอ้ นกนิ แก้ลม ๑๖ จ�ำพวก ยาน้ีชื่ออัคนีจร แก้ลมขึ้นใหเ้ จบ็ ตาหายแล ๚” สตู รต�ำรบั ยา ประกอบดว้ ยตัวยา 7 ชนดิ รวมปริมาณ 7 สว่ น ดงั น้ี ตวั ยา ปรมิ าณตวั ยา โกฐสอ 1 ส่วน ขิงแหง้ 1 สว่ น ชะพลู (ผล) 1 สว่ น เทียนเยาวพาณี 1 ส่วน ผักแพวแดง 1 ส่วน มหาหงิ คุ์ 1 ส่วน ว่านน้ำ� 1 สว่ น สรรพคุณ แก้ลม 16 จำ� พวก แก้ลมขน้ึ ใหป้ วดตา แก้ลมพษิ อันใหค้ ันไปทัง้ ตัว รูปแบบยา ยาผง (ดภู าคผนวก 3.2) ขนาดและวธิ กี ารใช้ ครั้งละคร่ึง-1 ช้อนชา (2.5-5 กรัม) ละลายน้�ำอุ่น ๓๐ มิลลิลิตร กินวันละ 3 คร้ัง กอ่ นอาหาร เชา้ กลางวัน และเยน็ ข้อห้ามใช ้ ห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์ หญิงใหน้ มบุตร ผทู้ ี่มไี ข้ และเด็กอายุต่�ำกว่า ๑๒ ปี ข้อมูลเพ่ิมเตมิ ตวั ยามหาหิงคุต์ ้องสะตุก่อนนำ� ไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.23) เอกสารอ้างองิ 1. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๒๒. หมวดเวชศาสตร์. 2. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรอ่ื ง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาตแิ ละตํารับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ 8) พ.ศ. 2559. (๒๕๖๐, 24 พฤษภาคม). ราชกิจจานเุ บกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพเิ ศษ 139 ง. หนา้ ๑-3. กระทรวงสาธารณสุข 405

ยาอศั ฏาธวิ รรค ทมี่ าของตำ� รบั ยา แพทยศ์ าสตรส์ งเคราะห์ เลม่ 2 [1, 2] “เอาดอกบุนนาก ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เทียนด�ำ ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง ขิงแห้ง ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ รากช้าพลู ๑ ดปี ลี ๑ เถาสะค้าน ๑ กะทือแหง้ ๑ ไพลแห้ง ๑ ข่าแหง้ ๑ กระชายแหง้ ๑ หวั หอม ๑ หัวกะเทียม ๑ ขมนิ้ อ้อยแห้ง ๑ ผลมะตูมออ่ นแหง้ ๑ เอาสงิ่ ละ ๑ บาท ยาด�ำบริสุทธิ์ ๕ สลึง สมอเทศ ๑ สมอพิเภก ๑ เอาส่งิ ละ ๒ บาท สมอไทย ๖ บาท เปลือกไข่เหน้า ๑ รากเล็บมือนาง ๑ รากอ้ายเหนียว ๑ กะพังโหม ๑ เอาส่ิงละก�ำมือ ชมุ เหด็ ไทยตน้ ขนาดกลาง ๑ ตน้ กะเพราตน้ ขนาดกลาง ๑ ตน้ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑๐ ฝกั เอาแตเ่ นอื้ ขยำ� กบั นำ้� เปน กระสาย ใส่ในยา ต้ม ๓ เอา ๑ ให้รับประทานเวลาเช้าแก้อุจจาระธาตุลามก ให้ปวดท้องให้ไปอุจจาระวันละ ๓ คร้ัง ๔ คร้ัง ๕ ครั้ง ๖ คร้ัง กล่ินเหน้าเหม็น แก้อาเจียรแก้จุกเสียดบริโภคอาหารมิได้ แก้วาโยกลัดช่วงทวารแลแก้ริศดวง ท้งั ปวง แลเวลากลางวันให้วางยาหอมเนาวโกฐหรอื อินทจกั รกไ้ ด้ เวลาบ่ายใหย้ าประสะน้ำ� ขงิ ละลายน้ำ� รอ้ น เวลาเย็น ให้ยามันทธาตุ เวลากลางคืนให้ยาธาตุพิบัติ ถ้าอาการค่อยคลายสีอุจจาระดีแลเปนมูลเข้าไปอุจจาระก็น้อยครั้ง รับประทานอาหารค่อยมีรสข้ึนบ้างแล้ว ควรให้ยาอินทรีย์ธาตุแลยาสมุฏฐานธาตุ แก้ในกองมหาภูตรูปให้ต้อง ตามฤดู, อายุ, กาล, สมุฏฐานแต่เวลาเช้าควรให้ยาอัศฏาธิวัครับประทานให้ระบายไว้ ถ้าจะเว้นเสียบ้างก็ได้บางครั้ง แต่เวลากลางวันควรให้ยาหอมรับประทนทกุ วัน คือยาทพิ โอสถ ยาหอมเนาวโกฐ ยาหอมอินทจักรเปนต้น” สตู รตำ� รับยา ประกอบดว้ ยตัวยา 27 ชนดิ รวมปริมาณ 386.25 กรัม* ดงั น้ี ตวั ยา ปริมาณตวั ยา สมอไทย 90 กรัม สมอเทศ 30 กรมั สมอพิเภก 30 กรัม ยาด�ำ กระชาย 18.75 กรมั กระเทยี ม 15 กรมั กะทอื 15 กรัม ขม้นิ ออ้ ย 15 กรัม ขา่ 15 กรมั ขงิ แห้ง 15 กรมั เจตมูลเพลิงแดง 15 กรมั ชะพล ู 15 กรมั ดีปลี 15 กรมั ไพล 15 กรัม มะตมู 15 กรัม สะค้าน 15 กรมั หอม 15 กรมั 15 กรมั 406 รายการต�ำรับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา เทยี นดำ� 7.5 กรัม บัวหลวง 7.5 กรมั บุนนาค 7.5 กรมั กระพังโหม ไข่เนา่ 1 กำ� มอื เล็บมอื นาง 1 ก�ำมอื อ้ายเหนียว 1 ก�ำมือ กะเพรา (ท้งั ต้น) 1 ก�ำมือ ชมุ เห็ดไทย (ทงั้ ตน้ ) 1 ต้น ราชพฤกษ์ 1 ตน้ 10 ฝกั *ไม่รวมปริมาณไข่เน่า เล็บมือนาง อ้ายเหนียว กระพังโหม ชุมเห็ดไทย (ท้ังต้น) กะเพรา (ทั้งต้น) ราชพฤกษ์ สรรพคุณ แก้โรคอจุ จาระธาตพุ กิ าร ท�ำใหท้ อ้ งเสยี ปวดท้อง จุกเสียด รูปแบบยา ยาต้ม (ดูภาคผนวก 3.1.3) ขนาดและวธิ ีการใช้ ครั้งละ ๑๕๐ มิลลลิ ติ ร ดม่ื วนั ละ 1 ครง้ั ก่อนอาหารเช้า ดื่มขณะยายงั อนุ่ ยา ๑ หมอ้ ใชต้ ดิ ตอ่ กนั ๕-๗ วัน โดยใหอ้ ุ่นน�้ำสมุนไพรทุกครง้ั กอ่ นใช้ยา ข้อห้ามใช้ หา้ มใชใ้ นเดก็ หญงิ ตง้ั ครรภ์ และผทู้ ่มี ีไข้ ข้อมูลเพ่มิ เติม ตัวยายาด�ำต้องสะตุก่อนนำ� ไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.27) เอกสารอา้ งอิง ๑. พิศณุประสาทเวช, พระยา. แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม ๒. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ศุภการจ�ำรูญ ถนนอษั ฎางค์; ร.ศ. ๑๒๖. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตาํ รบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับท่ี 13) พ.ศ. 2560. (๒๕60, 6 พฤศจิกายน). ราชกิจจานเุ บกษา. เลม่ ๑๓4 ตอนพิเศษ 2๗1 ง. หน้า ๑-2. กระทรวงสาธารณสุข 407

ยาอายุวัฒนะ สูตร 1 ทมี่ าของต�ำรับยา ต�ำรายาพิเศษ กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ [1, 2] “๏ ยาคนทุกวัน เขาหวงปิดกัน ว่าดีนักหนาก�ำจัดความแก่ แก้โรคชรา ก�ำลังกายา มากมายไพรบูลย์ ต�ำเนินนิทาน ว่าคนพิการ อายุมากมูล มาว่ากับนาย ถึงเร่ืองกฎหมาย มิให้หมู่สูญ ผู้ใดมีบุตร สามคนประมูล บิดาหักสูญ ออกนอกราชการ ตัวข้าน้ีไซ้ บุตรเล็กบุตรใหญ่ ไม่มีช้านาน ล้มตายหายจาก เพราะกรรมบันดาน อายสุ งั ขาร แปดสบิ ล่วงไป ฝ่ายนายไดฟ้ งั อาไศรยกำ� ลัง กรณุ าเป็นไป ชว่ ยหักชรา ปลดเปลื้องแก้ไข ปล่อยผู้นน้ั ไป ได้บวชบรรพชา พระนั้นร�ำพึง ถึงความชรา ว่าตัวอาตมา แก่แล้วจวนตาย ควรจักไปลา พระบาทพระฉาย แต่เมื่อ อนั ตราย ยงั ไม่ถงึ ตน จ่งึ ขึน้ ไปไหว้ พระบาททศพล กบั ดว้ ยฝงู ชน ในไสมยเวลา พระนั้นไปอยู่ แทบถ้าคูหา มีความ ปรารถนา จักสนานกายิน จึ่งไปน่ังอยู่ ที่ตะภักใกล้ดิน ภิกษุมีศีล รูปหน่ึงเดินมา ร่างกายหนุ่มเด็ก เดินแวะมาหา ครนั้ ใกลป้ ูผ้า จกั กราบมศั การฯ ๏ พระแก่จึงว่า ข้าน้อยพรรษา ท่านอย่ากราบกราน ช้าก่อนเจ้าข้า ดีฉันบรรพชา เมื่อแก่ไม่นาน ทา่ นแก่กระมัง จงน่งั สำ� ราญ อายวุ ัสสะการ มากนอ้ ยเท่าไร ภกิ ษุหนมุ่ เล่า อายขุ า้ พเจา้ ได้เกิดแตใ่ น แผน่ ดนิ นารายณ์ บดิ าวา่ ไว้ อายุข้าได้ ครบถ้วนสบิ สามปี ใหญ่แล้วบวชมา จนกาลบัดนี้ ก่รี อบกป่ี ี ขา้ มไิ ดจ้ �ำฯ ๏ พระแกเ่ ห็นว่า พระหนมุ่ พูดจา ล้ลี ับฦกข�ำ หยากจกั รู้ความ ตามเรอ่ื งถ้อยคำ� จึ่งกลบั ถามซ�้ำ ให้แจง้ ใจความ ขา้ แตค่ ณุ ตา อายพุ รรษา เหลอื ขา้ จะนบั ตาม ทำ� ไมคณุ ตา ไมแ่ กช่ รา จงแจง้ เรอื่ งความ ไดส้ งิ่ ใดหนอ ไวส้ สู้ งคราม ชรามาตาม ตอ่ ต้านมีไชย ดูเหมอื นพระหน่มุ รา่ งกายสุกใส ไดส้ ิ่งอนั ใด แก้กนั ชรา ขอทา่ นจงแสดงดว้ ยความกรณุ า สงเคราะห์แกข่ ้า อันได้วงิ วอนฯ ๏ พระหนุ่มเล่าว่า ข้าได้กินยา แต่หนุ่มจักสอน เคร่ืองยาหกส่ิง เจือแซกของร้อน ท�ำผงเป็นก้อน เท่าเมด็ พทุ รา เมือ่ กนิ นัน้ ไซ้ อายุเพยี งใด รา่ งกายกายา คงอย่เู พยี งนัน้ ห้ามกันชรา กำ� ลงั เจรญิ กล้า เดินคล่องวอ่ งไว ท้งิ ถ่อนตะโกนา สองส่ิงจงหา เปลอื กมาเตรยี มไว้ บอระเพด็ แห้วหมู หาดใู หไ้ ด้ เมล็ดขอ่ ยพริกไทย หกสง่ิ เสมอกนั ท�ำเปนผงแล้ว น้�ำผ้ึงละลายฉัน วันหน่ึงพึงปั้น เท่าเม็ดพุทรา อย่าให้ใหญ่นัก จักเผากายา ให้ผอมผิดตา เพราะยา เผาลนฯ ๏ พระแก่กลับมา เท่ียวเสาะแสวงหา เครื่องยาเพื่อตน ท�ำแล้วกินไป ตามวิไสยของตน ก�ำลังเจริญล้น หมุนศกึ ออกมา เท่ยี วท�ำการจ้าง เล้ยี งชีพแสวงหา นายพบตอ่ ว่า บอกยาใหน้ าย ว่าไดต้ ำ� รา ดงั ว่าบรรยาย ทา่ นผ้เู ปน นาย ท�ำกินต่อมา อายุนับได้เจ็ดสิบห้าบ่อคลา ไปขึ้นภูผา เมืองเพชร์บุรี เดินคล่องว่องไว คนหนุ่มตามไปมิได้ทันที มีผูใ้ ห้แคร่ เดนิ แชหลีกหนี ว่าตัวขา้ นี้ บังอาจเดินไป ถงึ แลว้ สบาย ยิม้ แยม้ แจ่มใส ดเู หมอื นมไิ ด้ เหนจ็ เหนอ่ื ยเมือ่ ยชา ตรงไปท�ำกจิ ตามกาลเวลา รปู กายกายา ยืนตราไมแ่ ปร อย่างไรอยา่ งนน้ั ไมห่ นุ่มไม่แก่ เขาเล่ากนั แล บุตรเด็กยังมี จะจริงหรือเท็จ ไม่รู้ถ้วนถ่ี แต่ดูท่วงที ผิดแปลกฝูงชน ไม่ไคร่ไม่เจ็บ เหมือนสามัญชน จะเปนกุศล หรือฤทธ์ิคุณยา จบเสร็จส้ินเร่ือง เท่าน้ีกล่าวมา เขียนลงต�ำรา ปีขาลต้นปี พันสองร้อยเศษ ยี่สิบแปดได้มี ในรัชกาลน้ี สิบหกศกมา ปีที่เจ็ดสิบเจ็ด แห่งผ้ทู �ำยา ผูใ้ ดปราถนา จงท�ำกนิ เทอญฯ ๏ พระหนุ่มองคน์ ้นั ตามเขาเล่าขาน วา่ เปน็ เจา้ ของยา คำ� นวนอายุ ตั้งแต่เกิดมา หักเปน็ พรรษา รอ้ ยเจ็ด สบิ เจด็ ปี คิดเปน็ อายุ แต่ได้เกดิ มี รอ้ ยเก้าสบิ เจ็ดปี ในทีศ่ กแสดงฯ ๏ วันเขียนต�ำรา อายุตู่ข้า ได้สองหม่ืนวัน กับเศษหกร้อย แปดสิบสามด้วยกัน ครบถ้วนเท่าน้ัน ในวัน บุรณมี เดือนหกอาทิตย์ วารเพ็ญดิถี ขาลเป็นชื่อปี อัฐศกตกลงฯ ๏ ยังไมส่ นิ้ เรอ่ื ง ดังจติ รจำ� นง ผูใ้ ดยงั ประสงคจ์ งอ่านต่อไปฯ 408 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

๏ ยาหกส่ิงนี้ แต่อย่างเดียวมี คุณควรพรรณา บ�ำบัดโรคไภย มากมายนักหนา มีผู้เล่าว่า สรรเสริญต่างกัน ย่อมล้วนอุดมเอก มีคุณมะหันต์ เปนยาอัศจรรย์ แก้กันโรคไภย ก�ำจัดปัดทุกข์ เวทนาเปนไป ในกายในใจ ขบั ไลเ่ สอื่ มคลาย ตอ่ ใครสน้ิ บญุ จงึ ตอ้ งเสอ่ื มสญู สน้ิ ชพี อตั ราย ถา้ ยงั บญุ มาก กห็ ากสบาย ทกุ ขใ์ นจติ รกาย เบาถอยน้อยลง มีผู้บริโภค สิ่งเดียวจ�ำนง ได้เห็นอานิสงษ์ อ�ำนาจคุณยา ทีนี้จักได้ เรียงตัวพรรณา ผู้ใดกินยา เหน็ คุณประการใดฯ” สูตรตำ� รบั ยา ประกอบดว้ ยตวั ยา 6 ชนดิ รวมปริมาณ 6 สว่ น ดังนี้ ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา 1 ส่วน ขอ่ ย 1 สว่ น ตะโกนา 1 สว่ น ทง้ิ ถ่อน 1 ส่วน บอระเพ็ด 1 สว่ น พรกิ ไทย 1 ส่วน แหว้ หม ู สรรพคุณ บ�ำรงุ ร่างกาย เปน็ ยาอายวุ ฒั นะ รปู แบบยา ยาลกู กลอน (ดูภาคผนวก 3.5) ขนาดและวธิ กี ารใช้ ครง้ั ละ 0.5-1 กรมั กนิ วันละ 2 คร้งั ก่อนอาหาร เชา้ และเยน็ ข้อห้ามใช ้ หา้ มใชใ้ นเดก็ และสตรีวัยเจริญพนั ธ์ุ เอกสารอา้ งองิ 1. สุรสหี ์วสิ ิษฐศักด,ิ์ เจ้าพระยา. ต�ำรายาพิเศษ กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์. พระนคร : โรงพมิ พ ์ โสภณพพิ รรฒธนากร; 2462. 2. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทย์แผนไทยของชาติและตาํ รบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ท่ี ๒) พ.ศ. 25๕๘. (๒๕๕๙, ๑๒ มกราคม). ราชกิจจานเุ บกษา. เลม่ ๑๓๓ ตอนพเิ ศษ ๗ ง. หนา้ ๑-๓. กระทรวงสาธารณสขุ 409

ยาอายุวัฒนะ สูตร 2 ท่ีมาของต�ำรบั ยา ๑. ตำ� รายาพเิ ศษ กรมพระยาปวเรศวรยิ าลงกรณ์ [1, 2] “๏ ต�ำนานมะตูมน่ิม หลวงรัตนะพิม พานุรักษ์ เล่ามา จักได้เร่ิมเรื่อง เรียบเรียงพรรณา ของเก่า เล่ามา เร่อร่าน่าชังฯ ยาลูกแปลกแม่ เจ้ากรมครุธแก่ เล่าเร่ืองให้ฟัง ว่าชายหน่ึงได้ มะตูมนิ่มขลัง สมดังใจหวัง ผลหน่ึงท�ำยา กล้วยน�้ำไทยเพ่ิม หวีหน่ึงเทียวนา พริกไทยเท่ายา ว่าเต็มทนาน น่ึงข้ึนด้วยกัน มะตูมเชือดห่ัน กล้วยน�้ำปลอกฝาน พริกไทยในห่อ เทคลุกคุลีการ ย่อยให้แหลกนาน ท�ำแผ่นตากเรียง แห้งแล้วลงครก ป่นแหลก ส้ินเสียง ยกโถต้ังเคียง น�้ำผ้ึงคลุกเท เสร็จแล้วเก็บไว้ บุรุษนั้นไซ้ ไปเท่ียวเกร็ดเกร่ บ้านอื่นเมืองไกล เท่ียวไถลโยเย ยากเย็นเก่นแก่ ยังไม่กลับมา แม่อยู่ทางน้ี เห็นนานเต็มที ลูกไม่กลับมา เดินไปในเรือน พบแต่โถยาน่ีของลูกข้า ท�ำไว้กินดู โรคไภยหายสิ้น กายินเฟื่องฟู คนอ่ืนแลดู เคลิ้มแปลกตาไป ท่ีเคยล้างหน้า บ้วนปากลงไป หญ้าที่นั่นไซ้ งอกงามผิดตา โคหน่ึงเขาปล่อย แก้ผอมชราเที่ยวซัดเซมา พบหญ้าสดงาม โคกินหญ้าไซ้ โรคโคก็หาย ร่างกาย ควรการ คล้ายกับโคหนุ่ม เร่ียวแรงอาจหาญ หญิงนั้นเห็นพยาน กินยาร�่ำไป ทุกวันจนหมด ท่ีเหี่ยวแห้งสลด กลบั ฟผู อ่ งใส วรรณคลา้ ยหญงิ แรกรนุ่ เจรญิ ไวย ฝา่ ยบตุ รเทย่ี วไป นานแลว้ กลบั มา มารดาแปลกบตุ ร บตุ รแปลกมารดา ต่อพูดเจรจานานจึงรู้กัน เม่ือบุตรกลับมา อายุคณา หม่ืนแปดพันวัน มารดาว่าสัก สองหมื่นหกพัน เล่าว่าบุตรน้ัน แก่กว่ามารดา โถยาของข้า ไปไหนใครกิน มารดาเล่าว่า แม่พบโถยา เปิดข้ึนหยิบกิน บ้วนน้�ำลงไป ถูกในแผ่นดิน หญ้างามโคกนิ หายโรคอ้วนพี แมเ่ ห็นอัศจรรย์ จงึ ไดส้ �ำคัญ วา่ ยานด้ี ี กนิ ไปจนหมด กายสดเปล่งศรี ก่อนซบู กลับพี อาหารเพม่ิ พูน คร้นั กาลลว่ งมา บตุ รนนั้ ชรา ส้นิ ชีพดบั สูญ มารดาอยู่มาก กว่าบตุ รเจ็ดคณู กำ� หนดดว้ ยสญู หลายจุด หลายเรียง เขาเลา่ สืบมา ไม่เห็นด้วยตา ตอ้ งว่าสอ้ นเสยี ง พดู ไมเ่ ติมปาก ยากจักเรยี บเรยี ง ผู้อ่านจกั เถียง กลา่ วโทษ โจทยท์ าย” ๒. อายรุ เวทศกึ ษา [3, 4] “ยาอายุวัฒนะ เอามะตูมนิ่ม ๑ ลูก กล้วยน�้ำไทย ๑ หวี พริกไทยเท่ายาต�ำให้แหลกท�ำเป็นแผ่น ตากแดดให้แหง้ แลว้ ลงครกปน่ ให้แหลกละเอียด เอาผสมกับน้�ำผง้ึ เก็บไวก้ นิ เป็นยาเจรญิ อาหารและมกี �ำลงั ” สตู รตำ� รบั ยา ประกอบดว้ ยตัวยา 3 ชนดิ ดังน้ี ตวั ยา ปรมิ าณตัวยา กล้วยน�ำ้ ไท 1 หวี มะตมู นมิ่ 1 ลูก พริกไทย เทา่ ยา สรรพคุณ เจรญิ อาหาร บำ� รงุ รา่ งกาย รูปแบบยา ยาลกู กลอน (ดภู าคผนวก 3.5) ขนาดและวธิ กี ารใช้ คร้ังละ 1-1.5 กรัม กินวันละ 2 คร้งั ก่อนอาหาร เชา้ และเยน็ ข้อหา้ มใช้ - หา้ มใชใ้ นหญงิ ตงั้ ครรภ์ ผทู้ ่มี ีไข้ และเด็ก 410 รายการตำ� รับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

คำ� เตือน - ควรระมดั ระวงั การใช้ในผู้สูงอายุ - ควรระวังการกินร่วมกับยาในกลุ่มสารกันเลือดเป็นลิ่มและยาต้านการจับตัว ของเกล็ดเลอื ด - ควรระวังการใช้ร่วมกับยาเฟนิโทอิน โพรพาโนลอล ทีโอฟิลลีน และไรแฟมพิซิน เน่อื งจากตำ� รับนีม้ พี รกิ ไทยในปรมิ าณสงู ขอ้ มลู เพมิ่ เติม - ปริมาณของพริกไทย ในยาต�ำรับน้ีเท่ากับปริมาณของผลมะตูมน่ิม 1 ผล และ ผลกล้วยน�ำ้ ไท 1 หวี - ยาตำ� รบั นโี้ บราณระบใุ ห้ “ทำ� เปน็ แผน่ ตากแดดใหแ้ หง้ แลว้ ลงครกปน่ ใหแ้ หลกละเอยี ด เอาผสมกับน�้ำผ้ึง” แต่อาจท�ำเป็นรูปแบบยาลูกกลอนได้ เพื่อให้สะดวกในการกิน และเกบ็ ไวไ้ ดน้ าน เอกสารอ้างองิ 1. สรุ สหี ว์ สิ ษิ ฐศักด,์ิ เจา้ พระยา. ต�ำรายาพเิ ศษ กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ.์ พระนคร : โรงพมิ พ์ โสภณพิพรรฒธนากร; 2462. 2. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่อื ง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาตแิ ละตํารบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ที่ ๒) พ.ศ. 25๕๘. (๒๕๕๙, ๑๒ มกราคม). ราชกิจจานเุ บกษา. เล่ม ๑๓๓ ตอนพเิ ศษ ๗ ง. หนา้ ๑-๓. 3. นทิ เทสสขุ กจิ , ขนุ (ถมรตั น์ พมุ่ ชศู ร)ี . อายรุ เวทศกึ ษา เลม่ ๒. กรงุ เทพฯ : พรอ้ มจกั รการพมิ พ;์ ๒๕๑๖. 4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรอ่ื ง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตาํ รบั ยาแผนไทยของชาติ (ฉบบั ที่ 18) พ.ศ. 2561. (๒๕61, 29 มถิ ุนายน). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๓5 ตอนพิเศษ 152 ง. หนา้ ๑-2. ยาอ�ำมฤควาที ทมี่ าของต�ำรบั ยา สตู รตำ� รับท่ีใกลเ้ คยี งตำ� รับน้ี พบในเวชศกึ ษา แพทยศ์ าสตร์สงั เขป เลม่ ๑ [1, 2] “ยาอ�ำมฤควาที เอารากไครเ้ ครือ ๑ โกฐพุงปลา ๑ เทียนขาว ๑ น้�ำประสารทองเทศสตุ ๑ ลกู ผักชลี า ๑ ลกู มะขามป้อม ๑ ลูกสมอพิเภกเอาแตเ่ นอ้ื ๑ ชะเอมเทศเท่ายาทง้ั หลาย ทำ� ผงแกเ้ สมหะพิการละลายนำ้� มะขามเปยี ก หรอื น้�ำสม้ ซา่ แซกเกลอื บำ� รงุ เสมหะ” สูตรต�ำรับยา ประกอบดว้ ยตัวยา ๖ ชนดิ รวมปริมาณ ๗๐ กรัม ดงั นี้ [3] ตวั ยา ปริมาณตวั ยา ชะเอมเทศ ๓๕ กรัม โกฐพงุ ปลา ๗ กรมั เทยี นขาว ๗ กรัม มะขามป้อม (เนื้อผล) ๗ กรัม ลูกชีลา ๗ กรมั สมอพิเภก (เนอ้ื ผล) ๗ กรมั กระทรวงสาธารณสขุ 411

สรรพคุณ บรรเทาอาการไอ ขับเสมหะ รปู แบบยา ยาผง (ดูภาคผนวก 3.2), ยาลกู กลอน (ดภู าคผนวก 3.5) ขนาดและวิธีการใช้ ยาผง ผูใ้ หญ่ ครง้ั ละ ๑ กรัม ละลายน�้ำมะนาวแทรกเกลอื กนิ หรือกวาดคอเมื่อมีอาการ เดก็ อายุ ๖-๑๒ ปี คร้ังละ ๕๐๐ มิลลิกรัม ละลายน้�ำมะนาวแทรกเกลือกินหรือ กวาดคอเมื่อมีอาการ ยาลกู กลอน ผใู้ หญ่ ครั้งละ ๑ กรัม กินเมอื่ มีอาการ เด็ก อายุ ๖-๑๒ ปี ครัง้ ละ ๕๐๐ มิลลิกรมั กนิ เมือ่ มอี าการ ข้อควรระวัง ไม่ควรใช้น้ำ� มะนาวแทรกเกลือกบั ผ้ปู ่วยท่ตี ้องจำ� กัดการใชเ้ กลอื ขอ้ มลู เพ่ิมเติม สูตรต�ำรับยาอ�ำมฤควาทีตามประกาศยาสามัญประจ�ำบ้าน พ.ศ. ๒๕๓๗ มีตัวยา “น�้ำประสานทองสะตุ และ ไครเ้ ครือ” เป็นส่วนประกอบ [4] แตไ่ ด้ตดั นำ�้ ประสานทอง สะตอุ อกจากสตู รตำ� รับตามประกาศยาสามญั ประจ�ำบา้ นแผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๔๒ [5] ส่วน “ไคร้เครือ” ตัดออกจากสูตรต�ำรับเน่ืองจากมีข้อมูลงานวิจัยบ่งชี้ว่า ไคร้เครือ ที่ใช้และจ�ำหน่ายกันในท้องตลาดเป็นพืชในสกุล Aristolochia ซึ่งพืชในสกุลน ้ี มีรายงานว่าเป็นพิษต่อไต และเม่ือ พ.ศ. ๒๕๔๕ องค์การอนามัยโลกได้ประกาศให้ พืชสกุล Aristolochia เปน็ สารกอ่ มะเรง็ ในมนุษย์ [3] เอกสารอา้ งอิง ๑. พิศณุประสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สังเขป เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. หนา้ ๗๗. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่อื ง การประกาศกาํ หนดตําราการแพทยแ์ ผนไทยของชาติและตํารับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เลม่ ๑๓6 ตอนพเิ ศษ 20 ง. หน้า ๑-2. ๓. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เร่ือง บัญชียาหลกั แห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตุลาคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เลม่ ๑๓7 ตอนพเิ ศษ 254 ง. หนา้ 3. (เอกสารแนบท้ายประกาศ หน้า 307). 4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้าน ฉบับท่ี ๒ (๒๕๓๗, ๓ ตุลาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๑๑ ตอนพิเศษ ๔๒ ง. หน้า ๘๐. 5. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ (๒๕๔๒, ๒๔ สิงหาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๑๖ ตอนพิเศษ ๖๗ ง. หน้า ๕๑. 412 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ยาอำ� มฤต ทม่ี าของตำ� รบั ยา แพทยศ์ าสตรส์ งเคราะห์ เล่ม 2 [1, 2] “เอาเทียนทงั้ ๕ ขงิ แหง้ ๑ ดปี ลี ๑ พรกิ ไทย ๑ เน้ือผลสมอไทย ๑ เนอ้ื ผลสมอพิเภก ๑ ผิวมะกรูด ๑ รากทนดี ๑ เอาสงิ่ ละ ๑ สลงึ ว่านน�้ำ ๑ ผลมะตมู อ่อน ๑ มหาหงิ ค์ุ ๑ ยาด�ำบรสิ ุทธ์ิ ๑ เอาสิง่ ละ ๑ บาท โกฐนำ้� เต้า ๓ บาท รวยยา ๑๗ สิ่งนี้ท�ำเปนจุณ บดด้วยน้�ำมะขามเปียกท�ำแท่งไว้ ละลายน้�ำผลสมอไทยต้ม ให้รับประทาน ตามก�ำลังคนไข้ ฟอกอุจจาระธาตุอันลามกในกองอะชิณโทษ ซึ่งเปนอะสาทิยะลามกน้ันให้ตกสิ้นแลเจริญสุคติธาตุ โดยธรรมดา” สตู รตำ� รบั ยา ประกอบด้วยตัวยา 17 ชนิด รวมปริมาณ 150 กรมั ดงั นี้ ตัวยา ปริมาณตัวยา โกฐนำ�้ เตา้ 45 กรัม มหาหงิ ค ุ์ 15 กรัม มะตูม 15 กรมั ยาด�ำ 15 กรมั วา่ นน�ำ้ 15 กรมั ขิงแห้ง ดปี ลี 3.75 กรมั ทนด ี 3.75 กรมั เทยี นขาว 3.75 กรัม เทียนขา้ วเปลือก 3.75 กรมั เทียนด�ำ 3.75 กรัม เทยี นแดง 3.75 กรัม เทียนตาต๊ักแตน 3.75 กรัม พรกิ ไทย 3.75 กรัม มะกรดู 3.75 กรัม สมอไทย (เน้อื ผล) 3.75 กรมั สมอพเิ ภก (เน้ือผล) 3.75 กรัม 3.75 กรมั สรรพคุณ เปน็ ยาระบาย แกอ้ จุ จาระธาตพุ กิ าร รูปแบบยา ยาลูกกลอน (ดูภาคผนวก 3.5) ขนาดและวธิ ีการใช้ ครั้งละ 300-900 มิลลกิ รมั ละลายน�้ำสมอไทยกินวนั ละ 1 คร้งั ก่อนอาหารเชา้ ขอ้ มูลเพ่มิ เตมิ - ตัวยาโกฐน�้ำเตา้ ต้องนึ่งกอ่ นนำ� ไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.๖) - ตวั ยามหาหิงคต์ุ ้องสะตกุ อ่ นน�ำไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.23) - ตวั ยายาดำ� ต้องสะตกุ อ่ นน�ำไปใช้ (ดภู าคผนวก 2.27) กระทรวงสาธารณสขุ 413

เอกสารอา้ งองิ ๑. พิศณุประสาทเวช, พระยา. แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม ๒. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ศุภการจ�ำรูญ ถนนอษั ฎางค์; ร.ศ. ๑๒๖. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรอ่ื ง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตํารับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับท่ี 13) พ.ศ. 2560. (๒๕60, 6 พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓4 ตอนพิเศษ 2๗1 ง. หน้า ๑-2. ยาอินทจร ท่ีมาของตำ� รบั ยา ต�ำรายาเกร็ด [1, 2] “๏ ยาชอ่ื อนิ ทจร เป็นยาทาสารพดั ลมกระษัยกลอ่ น กระษัยเลือด เป็นก้อน เปน็ เถา เป็นดาน ท้องมาน ริดสดี วง มองครอ่ หดื ไอ ผอมเหลอื ง เปน็ ซาง เปน็ ม้าม ใหย้ อก ให้จกุ ใหเ้ สียด ให้เอา พริกไทย ๑ สลงึ ขงิ ๑ สลงึ ดีปลี ๑ สลึง ผลพลิ ังกาสา ๑ สลงึ แหว้ หมู ๑ สลงึ ลูกมะตูมออ่ น ๑ สลงึ เจตมูลเพลิง ๑ สลงึ กรงุ เขมา ๑ สลงึ บอระเพด็ ๑ สลงึ เปลือกโมกหลวง ๑ สลึง สะค้าน ๑ สลึง รากช้าพลู ๑ สลึง สมอเทศ ๑ บาท ลูกสลอดประสะ ๒ บาท ท�ำเปน็ จณุ ละลายน้�ำผ้ึง กินหนกั ๒ ไพ นำ้� ร้อน กนิ หนกั ๑ เฟ้อื ง ๚” สตู รต�ำรับยา ประกอบดว้ ยตวั ยา 14 ชนิด รวมปริมาณ 90 กรมั ดงั น้ี ตัวยา ปริมาณตัวยา สลอด 30 กรมั สมอเทศ 15 กรมั กรุงเขมา ขงิ 3.75 กรมั เจตมลู เพลิงแดง 3.75 กรมั ชะพลู 3.75 กรมั ดปี ลี 3.75 กรัม บอระเพ็ด 3.75 กรัม พริกไทย 3.75 กรมั พลิ งั กาสา 3.75 กรัม มะตูม 3.75 กรมั โมกหลวง 3.75 กรมั สะคา้ น 3.75 กรมั แหว้ หม ู 3.75 กรมั 3.75 กรมั สรรพคุณ แก้ลมกระษัยกล่อน กระษัยเลือด เป็นก้อน เป็นเถา เป็นดาน ท้องมาน แก้ริดสีดวง มองครอ่ หดื ไอ ผอมเหลอื ง เป็นซาง เปน็ มา้ ม ให้ยอก ใหจ้ กุ ให้เสียด รปู แบบยา ยาลูกกลอน (ดูภาคผนวก 3.5) 414 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ขนาดและวธิ ีการใช้ ครงั้ ละ 200 มิลลกิ รัม กนิ วันละ ๒ ครงั้ ก่อนอาหาร เช้าและเยน็ ข้อห้ามใช ้ ห้ามใช้ในหญิงต้งั ครรภ์ หญงิ ให้นมบุตร ผทู้ ่มี ไี ข้ และเด็กอายตุ ่ำ� กวา่ 12 ปี คำ� เตอื น ยานี้อาจท�ำใหเ้ กดิ อาการท้องเสยี ข้อมลู เพ่มิ เตมิ ตวั ยาสลอดตอ้ งฆา่ ฤทธก์ิ อ่ นน�ำไปใช้ (ดูภาคผนวก 2.36) เอกสารอ้างอิง 1. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๓๓. หมวดเวชศาสตร์. 2. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรือ่ ง การประกาศกําหนดตาํ ราการแพทย์แผนไทยของชาตแิ ละตาํ รับ ยาแผนไทยของชาติ (ฉบับท่ี 8) พ.ศ. 2559. (๒๕๖๐, 24 พฤษภาคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพเิ ศษ 139 ง. หน้า ๑-3. ยาอินทรป์ ระสทิ ธ์ิ ช่อื อ่ืน ยาอนิ ท์ประสิทธ์ิ ทม่ี าของต�ำรบั ยา ศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม (วัดโพธิ์) [๑, ๒] “ยาชอ่ื อินทป์ ระสิทธ์ิ เอาโกฐท้ังเกา้ กระแจะตะนาว ผิวมะกรูด ผวิ มะนาว ผวิ ส้มซ่า ผิวมะง่ัว กฤษณา กระล�ำพัก ชะลูด ขอนดอก จันทน์แดง พิกุล สารภี การบูร ชะมดเชียง จันทน์เทศ พิมเสน ผลพริกไทยอ่อน ชะเอมเทศ ส่ิงละส่วน ดอกมะลิ ๔๒ ส่วน ท�ำเป็นจุณบดท�ำแท่งไว้ให้กินแก้ลมวาโยในกองสมุฏฐานอันมีพิษนั้น หายวิเศษนกั ฯ ยาสามขนานน้ี ของข้าพระพุทธเจา้ พระบ�ำเรอราช ทูลเกล้าฯ ถวาย ขอเดชะ ไดใ้ ช้แล้ว ฯ” สูตรตำ� รบั ยา ประกอบด้วยตวั ยา 28 ชนดิ รวมปริมาณ 69 สว่ น ดงั น้ี ตัวยา ปรมิ าณตวั ยา 42 สว่ น มะลิ 1 สว่ น กระแจะตะนาว 1 ส่วน กระล�ำพกั 1 ส่วน กฤษณา 1 ส่วน การบูร 1 ส่วน โกฐกระดูก 1 สว่ น โกฐก้านพร้าว 1 สว่ น โกฐเขมา 1 สว่ น โกฐจุฬาลมั พา 1 ส่วน โกฐชฎามังส ี 1 ส่วน โกฐเชียง 1 สว่ น โกฐพุงปลา 1 สว่ น โกฐสอ กระทรวงสาธารณสขุ 415

ตัวยา ปรมิ าณตัวยา โกฐหัวบวั 1 ส่วน ขอนดอก 1 สว่ น จันทน์แดง 1 สว่ น จนั ทน์เทศ 1 ส่วน ชะมดเชยี ง 1 ส่วน ชะลดู 1 ส่วน ชะเอมเทศ 1 สว่ น พริกไทย 1 สว่ น พิกลุ 1 สว่ น พมิ เสน 1 สว่ น มะกรูด 1 ส่วน มะงั่ว 1 สว่ น มะนาว (ผิวเปลอื กผล) 1 ส่วน สม้ ซ่า 1 ส่วน สารภ ี 1 สว่ น สรรพคณุ แกล้ ม บ�ำรุงหวั ใจ รูปแบบยา ยาเม็ดพิมพ์ (ดภู าคผนวก 3.4.1) ขนาดและวธิ กี ารใช้ ครั้งละ 1-1.๕ กรัม กนิ วนั ละ ๒-๓ ครงั้ หลงั อาหาร เช้า เยน็ หรือกอ่ นนอน คำ� เตอื น ควรระวงั การใชก้ บั ผ้ปู ว่ ยทม่ี ปี ระวัติแพเ้ กสรดอกไม้ ขอ้ ควรระวัง ควรระวังการใช้ยาอย่างต่อเน่ือง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ป่วยที่มีความผิดปรกติ ของตับ ไต เนอ่ื งจากอาจเกดิ การสะสมของการบรู และเกิดพิษได้ เอกสารอา้ งอิง ๑. สำ� นกั คมุ้ ครองภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก. ชดุ ตำ� ราภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ์ ตำ� ราการแพทยแ์ ผนไทยในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เล่ม ๓. พิมพ์คร้ังท่ี 1. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์องคก์ ารสงเคราะหท์ หารผา่ นศกึ ในพระบรมราชปู ถัมภ์; 2557. ๒. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรอื่ ง การประกาศกาํ หนดตาํ ราการแพทยแ์ ผนไทยของชาตแิ ละตาํ รบั ยาแผนไทยของชาติ พ.ศ. 2558. (๒๕๕๘, ๓๐ พฤศจิกายน). ราชกจิ จานเุ บกษา. เล่ม ๑๓๒ ตอนพิเศษ ๓๑๗ ง. หนา้ ๑-๘๐. 416 รายการต�ำรับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ภาคผนวก ๑ เภสชั วตั ถุ กระทรวงสาธารณสขุ 417

ภาคผนวก 1 พืชวัตถุ ล�ำดับ ชือ่ ตวั ยา สว่ นทใ่ี ช้ ชื่อละตนิ ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ 1 กรดน้ำ� 2 กรดยอดด�ำ ใบ Scopariae Dulcidis Folium Scoparia dulcis L. 3 กรวยป่า ใบ Canthii Berberidifolii Folium Canthium berberidifolium E.T.Geddes 4 กระจับ ใบ Caseariae Grewiifoliae Folium Casearia grewiifolia Vent. 5 กระชาย เมล็ด Trapae Natansis Semen Trapa natans L. เหง้าและราก Boesenbergiae Rotundae Boesenbergia rotunda (L.) Mansf. Rhizoma et Radix 6 กระดอม ผลออ่ น Gymnopetali Fructus Gymnopetalum chinense (Lour.) Merr. 7 กระดังงา ดอก Canangae Odoratae Flos Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson 8 กระดาดขาว หวั Alocasiae Macrorrhizotis Alocasia macrorrhizos (L.) G.Don, “Alba” Cormus “KRADAT KHAO” 9 กระดาดแดง หวั Alocasiae Macrorrhizotis Alocasia macrorrhizos (L.) G.Don, “Rubra” Cormus “KRADAT DAENG” 10 กระท่มุ ขห้ี มู เปลอื กตน้ * Mitragynae Rotundifoliae Mitragyna rotundifolia (Roxb.) Cortex Kuntze 11 กระท่มุ ขห้ี ม ู ราก Mitragynae Rotundifoliae Mitragyna rotundifolia (Roxb.) Kuntze Radix 12 กระเทียม หัว* Allii Sativi Bulbus Allium sativum L. 13 กระเทียม ท้ังต้น Allii Sativi Herba Allium sativum L. 14 กระเทียม ราก Allii Sativi Radix Allium sativum L. 15 กระเทียมทอก หวั Allii Ampeloprasi Bulbus Allium ampeloprasum L. 16 กระเบา ผล Hydnocarpi Castanei Fructus Hydnocarpus castaneus Hook.f. & Thomson 17 กระเบยี น ผล Ceriscoidis Turgidae Fructus Ceriscoides turgida (Roxb.) Tirveng. 18 กระพงั โหม เถา* Oxystelmae Esculenti Caulis Oxystelma esculentum (L.f.) Sm. 19 กระพงั โหม ใบ Oxystelmae Esculenti Folium Oxystelma esculentum (L.f.) Sm. 20 กระพังโหม ราก Oxystelmae Esculenti Radix Oxystelma esculentum (L.f.) Sm. 21 กระลำ� พัก (สลดั ได) แก่นท่มี รี าลง Euphorbiae Antiquori Lignum Euphorbia antiquorum L. 22 กระลำ� พกั (ตาตุ่ม) แกน่ ทม่ี ีราลง Excoecariae Agallochae Excoecaria agallocha L. Lignum 23 กระวาน ผล Wurfbainiae Testaceae Fructus Wurfbainia testacea (Ridl.) Skornick. & A.D.Poulsen 418 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

พชื วัตถุ ล�ำดับ ช่อื ตวั ยา ส่วนทใี่ ช ้ ช่อื ละติน ช่ือวทิ ยาศาสตร์ 24 กรงุ เขมา ราก Cissampelotis Pareirae Radix Cissampelos pareira var. hirsuta (Buch.-Ham. ex DC.) Forman 25 กฤษณา แก่นที่มรี าลง Aquilariae Resinatum Lignum Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte, A. malaccensis Lam. 26 กลว้ ยตีบ ราก Musae Radix Musa (ABB) “Kluai Tip” 27 กลว้ ยน้�ำไท ผล Musae Fructus Musa (AA) “Kluai Nam Thai” 28 กลอย หัว Dioscoreae Hispidae Cormus Dioscorea hispida Dennst. 29 กวาวเครือแดง/ หัว Buteae Superbae Radix Butea superba Roxb. ex Willd. ทองเครอื 30 กะทอื เหงา้ Zingiberis Zerumbeti Rhizoma Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Sm. 31 กะเพรา ใบ* Ocimi Tenuiflori Folium Ocimum tenuiflorum L. 32 กะเพรา ท้งั ต้น Ocimi Tenuiflori Herba Ocimum tenuiflorum L. 33 กะเพราแดง ใบ Ocimi Tenuiflori Folium Ocimum tenuiflorum L., red cultivar Rubrum 34 กะเม็ง สว่ นเหนอื ดนิ * Ecliptae Prostratae Herba Eclipta prostrata (L.) L. 35 กะเม็ง ใบ Ecliptae Prostratae Folium Eclipta prostrata (L.) L. 36 กะเม็งแดง สว่ นเหนือดนิ Ecliptae Prostratae Herba Eclipta prostrata (L.) L. 37 กัญชา เรอื นช่อดอก Cannabidis Sativae Flos Cannabis sativa L. เพศเมยี * 38 กัญชา ใบ Cannabidis Sativae Folium Cannabis sativa L. 39 กญั ชา กา้ นใบ Cannabidis Sativae Petiolus Cannabis sativa L. 40 กญั ชา ราก Cannabidis Sativae Radix Cannabis sativa L. 41 กัญชาเทศ ใบ Leonuri Sibirici Folium Leonurus sibiricus L. 42 กนั เกรา เปลอื กตน้ Cyrtophylli Fragrantis Cortex Cyrtophyllum fragrans (Roxb.) DC. 43 กา้ งปลาขาว ราก Flueggeae Virosae Radix Flueggea virosa (Roxb. ex Willd.) Royle 44 ก้างปลาแดง ราก Phyllanthi Reticulati Radix Phyllanthus reticulatus Poir. 45 กานพลู ดอกตูม Caryophylli Flos Syzygium aromaticum (L.) Merr. & L.M. กอ่ นบาน Perry 46 กาฝากมะมว่ ง ใบ Dendrophthoe Pentandrae Dendrophthoe pentandra (L.) Miq. Folium 47 กำ� แพงเจด็ ชั้น/ เถา* Salaciae Chinensis Caulis Salacia chinensis L. ตะลุม่ นก 48 กำ� แพงเจด็ ช้นั / ใบ Salaciae Chinensis Folium Salacia chinensis L. ตะลุม่ นก 49 ก�ำยาน ยางจากตน้ Benzoinum Styrax tonkinensis (Pierre) Craib ex Hartwich กระทรวงสาธารณสขุ 419

พชื วตั ถุ ล�ำดับ ชอ่ื ตัวยา ส่วนท่ใี ช้ ช่อื ละติน ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ 50 ก�ำลงั วัวเถลงิ 51 กมุ่ น�ำ้ เถา Anaxagoreae Luzonensis Caulis Anaxagorea luzonensis A. Gray 52 กมุ่ นำ้� เปลอื กต้น* Cratevae Religiosae Cortex Crateva religiosa G.Forst. 53 กุ่มนำ้� ใบ Cratevae Religiosae Folium Crateva religiosa G.Forst. 54 กมุ่ บก ราก Cratevae Religiosae Radix Crateva religiosa G.Forst. 55 กมุ่ บก เปลอื กตน้ * Cratevae Adansonii Cortex Crateva adansonii DC. 56 กุ่มบก ใบ Cratevae Adansonii Folium Crateva adansonii DC. 57 เกก๊ ฮวย ราก Cratevae Adansonii Radix Crateva adansonii DC. 58 แกแล ดอก Chrysanthemi Flos Chrysanthemum morifolium Ramat. แกน่ Maclurae Cochinchinensis Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner 59 โกฐกระดูก Lignum 60 โกฐกักกรา ราก Aucklandiae Lappae Radix Aucklandia lappa Decne ปุ่มหูด Pistaciae Galla Pistacia chinensis subsp. integerrima 61 โกฐก้านพรา้ ว (J.L.Stewart) Rech.f. เหงา้ Neopicrorhizae Neopicrorhiza scrophulariiflora 62 โกฐเขมา Scrophulariiflorae Rhizoma (Pennell) D.Y.Hong 63 โกฐจฬุ าลัมพา เหงา้ Atractylodis Lanceae Rhizoma Atractylodes lancea (Thunb.) DC. 64 โกฐชฎามังสี สว่ นเหนือดนิ Artemisiae Annuae Herba Artemisia annua L. รากและเหงา้ Nardostachyos Radix et Nardostachys jatamansi (D.Don) DC. 65 โกฐเชยี ง Rhizoma รากแขนง Angelicae Sinensis Radix Angelica sinensis (Oliv.) Diels 66 โกฐนำ้� เตา้ Lateralis รากและเหงา้ Rhei Radix et Rhizoma Rheum palmatum L., R. officinale Baill., 67 โกฐพงุ ปลา R. tanguticum (Maxim. ex Regel) Balf. 68 โกฐสอ ปุ่มหูด Terminaliae Chebulae Galla Terminalia chebula Retz. ราก Angelicae Dahuricae Radix Angelica dahurica (Hoffm.) Benth. & 69 โกฐสอเทศ Hook.f. ex Franch. & Sav. var. dahurica ราก Iridis Radix Iris I. × germanica L., 70 โกฐหัวบวั I. pallida Lam. 71 ขนนุ เหง้า Chuanxiong Rhizoma Ligusticum sinense Oliv. cv. Chuanxiong 72 ขนุนละมดุ แกน่ Artocarpi Heterophylli Lignum Artocarpus heterophyllus Lam. 73 ขมน้ิ เครอื แกน่ Artocarpi Heterophylli Lignum Artocarpus heterophyllus Lam. 74 ขมน้ิ ชนั เถา Arcangelisiae Flavae Caulis Arcangelisia flava (L.) Merr. 75 ขม้นิ ออ้ ย เหงา้ Curcumae Longae Rhizoma Curcuma longa L. เหงา้ Khamin Oi Rhizoma Curcuma sp. “Khamin Oi” 420 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

พืชวตั ถุ ล�ำดับ ช่ือตัวยา สว่ นท่ใี ช ้ ช่อื ละตนิ ชอื่ วิทยาศาสตร์ 76 ขอนดอก แก่น Mimusopsis Elengi Lignum, Mimusops elengi L., ท่ีมีราลง Lagerstroemiae Floribundae Lagerstroemia floribunda Jack Lignum 77 ขอบชะนางขาว ใบ* Pouzolziae Zeylanicae Folium Pouzolzia zeylanica (L.) Benn. 78 ขอบชะนางขาว รากและตน้ Pouzolziae Zeylanicae Radix Pouzolzia zeylanica (L.) Benn. et Herba 79 ขอบชะนางแดง ใบ* Gonostegiae Pentandrae Gonostegia pentandra (Roxb.) Miq. Folium 80 ขอบชะนางแดง รากและต้น Gonostegiae Pentandrae Gonostegia pentandra (Roxb.) Miq. Radix et Herba 81 ข่อย เมลด็ Strebli Asperis Semen Streblus asper Lour. 82 ขัดมอน ราก Sidae Acutae Radix Sida acuta Burm.f. 83 ขันทองพยาบาท/ แก่น* Suregadae Multiflorae Lignum Suregada multiflora (A.Juss.) Baill. ชา้ หมอง/ดูกใส 84 ขันทองพยาบาท/ ราก Suregadae Multiflorae Radix Suregada multiflora (A.Juss.) Baill. ช้าหมอง/ดกู ใส 85 ขา่ เหงา้ Alpiniae Galangae Rhizoma Alpinia galanga (L.) Willd. 86 ขา่ ตน้ แกน่ Cinnamomi Ilicioidis Lignum Cinnamomum ilicioides A.Chev. 87 ข่าตาแดง เหง้า Alpiniae Officinari Rhizoma Alpinia officinarum Hance 88 ข่าหลวง เหง้า Alpiniae Galangae Rhizoma Alpinia galanga (L.) Willd. 89 ข้าวเจ้า เมล็ด Oryzae Endospermum Oryza sativa L. 90 ขา้ วโพด ซัง Zeae Maydis Sang Zea mays L. 91 ขา้ วเยน็ ใต้ หวั Premnae Herbaceae Rhizoma Premna herbacea Roxb. 92 ขา้ วเยน็ เหนอื หวั Smilacis Corbulariae Rhizoma Smilax corbularia Kunth 93 ข้าวสาร ราก Cynanchi Hooperiani Radix Cynanchum hooperianum (Blume) Liede & Khanum 94 ขา้ วสาร เมลด็ ค่ัว Oryzae Endospermum Oryza sativa L. 95 ขา้ วเหนียว เมลด็ * Oryzae Endospermum Oryza sativa L. var. glutinosa 96 ข้าวเหนียว ฟาง (ตน้ แห้ง Oryzae Paleas Oryza sativa L. var. glutinosa หลังเกี่ยวรวง) 97 ข้าวเหนยี วด�ำ เมลด็ Oryzae Endospermum Oryza sativa L. var. glutinosa 98 ขิง เหงา้ * Zingiberis Officinalis Rhizoma Zingiber officinale Roscoe 99 ขงิ ใบ Zingiberis Officinalis Folium Zingiber officinale Roscoe 100 ขงิ รากฝอย Zingiberis Officinalis Radix Zingiber officinale Roscoe 101 ขงิ แครง เหง้า Zingiberis Officinalis Rhizoma Zingiber officinale Roscoe กระทรวงสาธารณสุข 421

พืชวัตถุ ล�ำดบั ชื่อตวั ยา สว่ นท่ใี ช้ ช่อื ละตนิ ชอ่ื วิทยาศาสตร์ 102 ขงิ แห้ง 103 ขก้ี าขาว เหงา้ Zingiberis Rhizoma Preparata Zingiber officinale Roscoe 104 ขี้กาขาว ผล* Trichosanthis Scabri Fructus Trichosanthes scabra Lour. 105 ขี้กาแดง ราก Trichosanthis Scabri Radix Trichosanthes scabra Lour. ผล* Trichosanthis Tricuspidatae Trichosanthes tricuspidata Lour. 106 ขก้ี าแดง Fructus ใบ Trichosanthis Tricuspidatae Trichosanthes tricuspidata Lour. 107 ขกี้ าแดง Folium ราก Trichosanthis Tricuspidatae Trichosanthes tricuspidata Lour. 108 ขเ้ี หล็ก Radix แก่น* Sennae Siamea Lignum Senna siamea (Lam.) H.S. Irwin & 109 ขเ้ี หลก็ Barneby ทงั้ 5 Sennae Siamea Herba Senna siamea (Lam.) H.S.Irwin & 110 ขเ้ี หลก็ Barneby ใบ Sennae Siameae Folium Senna siamea (Lam.) H.S.Irwin & 111 ขี้อ้าย Barneby เปลอื กตน้ Terminaliae Nigrovenulosae Terminalia nigrovenulosa Pierre 112 ขี้อ้ายนา Cortex เปลอื กตน้ Walsurae Trichostemonis Walsura trichostemon Miq., Cortex, W. villosa Wall. ex Hiern 113 เข้าคา่ Walsurae Villosae Cortex 114 ไข่เน่า หัว Euphorbiae Sessiliflorae Radix Euphorbia sessiliflora Roxb. 115 ไขแ่ ลน เปลือกต้น Viticis Glabratae Cortex Vitex glabrata R. Br. เถา Stixidis Obtusifoliae Caulis Stixis obtusifolia (Hook.f. & Thomson) 116 คนทา Baill. 117 คนทเี ขมา ราก Harrisoniae Perforatae Radix Harrisonia perforata (Blanco) Merr. 118 คนทีสอ ใบ Viticis Negundinis Folium Vitex negundo L. 119 คนทสี อ ใบ* Viticis Trifoliae Folium Vitex trifolia L. 120 คนทีสอ ผล Viticis Trifoliae Fructus Vitex trifolia L. 121 ครอบตลบั ราก Viticis Trifoliae Radix Vitex trifolia L. 122 คลา้ ราก Abutilonis Indici Radix Abutilon indicum (L.) Sweet หัว Schumannianthi Benthamiani Schumannianthus benthamianus 123 คดั เคา้ Rhizoma (Kuntze) Veldkamp & I.M.Turner 124 คนั ทรง ผล Oxycerotis Horridi Fructus Oxyceros horridus Lour. 125 ค�ำไทย/ดอกคำ� ราก Colubrinae Asiaticae Radix Colubrina asiatica (L.) Brongn. ดอก Bixae Orellanae Flos Bixa orellana L. 422 รายการต�ำรับยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

พชื วัตถุ ลำ� ดบั ชื่อตัวยา สว่ นที่ใช ้ ชือ่ ละตนิ ชือ่ วิทยาศาสตร์ 126 คำ� ฝอย ดอก 127 คูน Carthami Flos Carthamus tinctorius L. 128 คนู เนอ้ื ในฝกั * Cassiae Fistulae Pulpa Cassia fistula L. 129 โคกกระสนุ ใบ Cassiae Fistulae Folium Cassia fistula L. 130 โคกกระสุน Tribuli Terrestridis Herba Tribulus terrestris L. 131 โคกกระออม ทง้ั ตน้ * Tribuli Terrestridis Radix Tribulus terrestris L. 132 ไครเ้ ครอื ราก Cardiospermi Halicacabi Herba Cardiospermum halicacabum L. 133 ไคร้หางนาค/ ท้งั ต้น Aristolochiae Pierrei Radix Aristolochia pierrei Lec. ตะไคร้หางนาค ราก Phyllanthi Taxodiifolii Herba Phyllanthus taxodiifolius Beille 134 งา ท้งั ตน้ 135 งาด�ำ Sesami Semen Sesamum indicum L. 136 จวง เมล็ด Sesami Semen Sesamum indicum L. เมล็ด Cinnamomi Parthenoxylonis Cinnamomum parthenoxylon (Jack) 137 จันทนข์ าว ราก Radix Meisn. 138 จันทนช์ ะมด Santali Albi Lignum Santalum album L. 139 จันทนแ์ ดง Mansoniae Gagei Lignum Mansonia gagei J.R. Drumm. 140 จันทนเ์ ทศ แก่น Santali Rubri Lignum Pterocarpus santalinus L.f. 141 จันทนา แกน่ Santali Albi Lignum Santalum album L. 142 จำ� ปา แกน่ Tarennae Hoaensis Lignum Tarenna hoaensis Pit. 143 จำ� ปา แก่น Magnoliae Champacae Flos Magnolia champaca (L.) Baill. ex Pierre 144 จิกนา แก่น Magnoliae Champacae Folium Magnolia champaca (L.) Baill. ex Pierre ดอก* Barringtoniae Acutangulae Barringtonia acutangula (L.) Gaertn. 145 จิงจอ้ /จงิ จ้อใหญ่ ใบ Cortex เปลอื กตน้ Camoneae Vitifoliae Radix Camonea vitifolia (Burm.f.) A.R.Simões 146 จิงจอ้ /จิงจ้อใหญ ่ & Staples Camoneae Vitifoliae Fructus Camonea vitifolia (Burm.f.) A.R.Simões 147 จิงจอ้ เหล่ียม ราก* & Staples 148 จงิ จ้อใหญ/่ จิงจอ้ Operculinae Turpethi Radix Operculina turpethum (L.) Silva Manso Camoneae Vitifoliae Radix Camonea vitifolia (Burm.f.) A.R.Simões 149 จงิ จอ้ ใหญ/่ จิงจอ้ ผล & Staples Camoneae Vitifoliae Fructus Camonea vitifolia (Burm.f.) A.R.Simões 150 จกุ กก ราก & Staples (จกุ กระเทยี ม) ราก* Allii Sativi Folium Allium sativum L. 151 จกุ โรหนิ ี 152 เจตพงั คี ผล Barleriae Strigosae Radix Barleria strigosa Willd. Cladogynotis Orientalidis Radix Cladogynos orientalis Zipp. ex Span. ใบ ราก ราก กระทรวงสาธารณสุข 423

พืชวัตถุ ลำ� ดบั ชอื่ ตวั ยา ส่วนทใี่ ช ้ ชอื่ ละตนิ ชอื่ วิทยาศาสตร์ 153 เจตมูลเพลิงขาว ราก Plumbaginis Zeylanicae Radix Plumbago zeylanica L. 154 เจตมูลเพลิงแดง ราก* Plumbaginis Indicae Radix Plumbago indica L. 155 เจตมลู เพลงิ แดง ใบ Plumbaginis Indicae Folium Plumbago indica L. 156 แจง ราก Maeruae Siamensis Radix Maerua siamensis (Kurz) Pax 157 ชองระอา เถา Barleriae Lupulinae Caulis Barleria lupulina Lindl. 158 ชะคราม ราก Suaedae Maritimae Radix Suaeda maritima (L.) Dumort. 159 ชะพล ู ราก* Piperis Sarmentosi Radix Piper sarmentosum Roxb. 160 ชะพล ู ท้ังตน้ Piperis Sarmentosi Herba Piper sarmentosum Roxb. 161 ชะพล ู ใบ Piperis Sarmentosi Folium Piper sarmentosum Roxb. 162 ชะพล ู ผล Piperis Sarmentosi Fructus Piper sarmentosum Roxb. 163 ชะลูด เปลอื กเถา Alyxiae Reinwardtii Cortex Alyxia reinwardtii Blume 164 ชะเอมเทศ รากและเหงา้ * Glycyrrhizae Glabrae Radix et Glycyrrhiza glabra L. Rhizoma 165 ชะเอมเทศ สารสกัดจาก Glycyrrhizae Glabrae Extractum Glycyrrhiza glabra L. ราก (Liquid extract) 166 ชะเอมไทย ล�ำต้น* Albiziae Myriophyllae Caulis Albizia myriophylla Benth. 167 ชะเอมไทย ราก Albiziae Myriophyllae Radix Albizia myriophylla Benth. 168 ชันย้อย ยางไม ้ Hopeae Odoratae Resina Hopea odorata Roxb. 169 ชา้ หมอง/ขนั ทอง แก่น Suregadae Multiflorae Lignum Suregada multiflora (A.Juss.) Baill. พยาบาท/ดกู ใส 170 ชา้ หมอง/ขนั ทอง ราก Suregadae Multiflorae Radix Suregada multiflora (A.Juss.) Baill. พยาบาท/ดกู ใส 171 ชิงช้าชาล ี เถา* Tinosporae Baenzigerii Caulis Tinospora baenzigeri Forman 172 ชิงชา้ ชาลี ใบ Tinosporae Baenzigerii Folium Tinospora baenzigeri Forman 173 ชิงชี่ ราก Capparidis Micracanthae Radix Capparis micracantha DC. 174 ชุมเห็ดเทศ ราก* Sennae Alatae Radix Senna alata (L.) Roxb. 175 ชมุ เห็ดเทศ ดอก Sennae Alatae Flos Senna alata (L.) Roxb. 176 ชมุ เห็ดเทศ ทงั้ ต้น Sennae Alatae Herba Senna alata (L.) Roxb. 177 ชุมเห็ดเทศ ท้งั 5 Sennae Alatae Herba Senna alata (L.) Roxb. 178 ชุมเห็ดไทย ใบ* Sennae Torae Folium Senna tora (L.) Roxb. 179 ชุมเหด็ ไทย ราก Sennae Torae Radix Senna tora (L.) Roxb. 180 ชมุ เห็ดไทย ทงั้ ตน้ Sennae Torae Herba Senna tora (L.) Roxb. 181 เชือกเขาหนัง เถา Willughbeiae Edulidis Caulis Willughbeia edulis Roxb. 182 ซาก ถา่ นจากไม ้ Erythrophlei Succirubri Charcoal from Erythrophleum succirubrum Cabones Gagnep. 424 รายการต�ำรับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

พชื วัตถุ ลำ� ดับ ชือ่ ตวั ยา สว่ นทีใ่ ช ้ ช่อื ละตนิ ชอื่ วิทยาศาสตร์ 183 ซิก เปลือกตน้ Albiziae Lebbeck Cortex Albizia lebbeck (L.) Benth. 184 ดอกค�ำ/คำ� ไทย ดอก Bixae Orellanae Flos Bixa orellana L. 185 ดอกจนั ทน ์ เย่ือห้มุ เมล็ด Myristicae Fragrantis Arillus Myristica fragrans Houtt. 186 ดองดงึ หัว Gloriosae Superbae Rhizoma Gloriosa superba L. 187 ดีงตู น้ ใบ Picrasmae Javanicae Folium Picrasma javanica Blume 188 ดปี ล ี ช่อผล* Piperis Retrofracti Fructus Piper retrofractum Vahl 189 ดีปลี ใบ Piperis Retrofracti Folium Piper retrofractum Vahl 190 ดีหมีตน้ ผล Acalyphae Spiciflorae Fructus Acalypha spiciflora Burm.f. 191 ดูกใส/ขนั ทอง แกน่ * Suregadae Multiflorae Lignum Suregada multiflora (A.Juss.) Baill. พยาบาท/ชา้ หมอง 192 ดกู ใส/ขนั ทอง ราก* Suregadae Multiflorae Radix Suregada multiflora (A.Juss.) Baill. พยาบาท/ช้าหมอง 193 ดูกหิน/มะดูก แกน่ Siphonodonis Celastrinei Siphonodon celastrineus Griff. Lignum 194 ดกู หิน/มะดูก ราก* Siphonodonis Celastrinei Radix Siphonodon celastrineus Griff. 195 โดไ่ มร่ ูล้ ้ม ทงั้ ต้น Elephantopi Scaberis Herba Elephantopus scaber L. 196 ตองแตก ราก* Baliospermi Solanifolii Radix Baliospermumsolanifolium(Burm.)Suresh 197 ตองแตก ใบ Baliospermi Solanifolii Folium Baliospermumsolanifolium(Burm.)Suresh 198 ตะโกนา เปลือกตน้ Diospyrotis Rhodocalycis Diospyros rhodocalyx Kurz Cortex 199 ตะเคยี น ยาง (ชนั ) Hopeae Odoratae Resina Hopea odorata Roxb. 200 ตะขบหนาม ใบ Flacourtiae Indicae Folium Flacourtia indica (Burm.f.) Merr. 201 ตะไคร ้ เหงา้ และ Cymbopogonis Citrati Rhizoma Cymbopogon citratus (DC.) Stapf กาบใบ et Folium Laminae 202 ตะไครห้ อม เหงา้ และ Cymbopogonis Nardi Cymbopogon nardus (L.) Rendle กา้ นใบ Rhizoma et Folium Laminae 203 ตะไครห้ างนาค/ ทัง้ ต้น Phyllanthi Taxodiifolii Herba Phyllanthus taxodiifolius Beille ไคร้หางนาค 204 ตะลุม่ นก/ เถา* Salaciae Chinensis Caulis Salacia chinensis L. ก�ำแพงเจด็ ชั้น 205 ตะล่มุ นก/ ใบ Salaciae Chinensis Folium Salacia chinensis L. กำ� แพงเจ็ดชั้น 206 ตานขโมย ราก Apostasiae Nudae Radix Apostasia nuda R.Br. 207 ตานด�ำ ราก Diospyrotis Montanae Radix Diospyros montana Roxb. 208 ตานเส้ียน ราก Xantolidis Siamensis Radix Xantolis siamensis (H.R.Fletcher) P.Royen กระทรวงสาธารณสขุ 425

พชื วตั ถุ ล�ำดับ ชอ่ื ตัวยา ส่วนท่ใี ช ้ ชอ่ื ละติน ช่ือวทิ ยาศาสตร์ 209 ตานหมอ่ น ใบ* Tarlmouniae Ellipticae Folium Tarlmounia elliptica (DC.) H.Rob., S.C.Keeley, Skvarla & R.Chan 210 ตานหม่อน ราก Tarlmouniae Ellipticae Radix Tarlmounia elliptica (DC.) H.Rob., S.C.Keeley, Skvarla & R.Chan 211 ตาล/ตาลโตนด ราก Borassi Flabelliferis Radix Borassus flabellifer L. 212 ตูดหมตู ูดหมา ใบ Paederiae Foetidae Folium Paederia foetida L. 213 ตำ� ลงึ ใบ* Cocciniae Grandis Folium Coccinia grandis (L.) Voigt 214 ตำ� ลงึ เถา Cocciniae Grandis Caulis Coccinia grandis (L.) Voigt 215 ตำ� ลงึ ตวั ผ ู้ ใบ Cocciniae Grandis Folium Coccinia grandis (L.) Voigt 216 เตยหอม ใบ Pandani Amaryllifolii Folium Pandanus amaryllifolius Roxb. 217 เต่าเกยี ด หวั Homalomenae Aromaticae Homalomena aromatica (Spreng.) Rhizoma Schott 218 ถั่วพู ราก Psophocarpi Tetragonolobi Psophocarpus tetragonolobus (L.) DC. Radix 219 เถาคัน/เถาคนั แดง ใบ Parthenocissi Quinquefoliae Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch. Folium 220 เถาวลั ยแ์ ดง ใบ Ichnocarpi Frutescentis Folium Ichnocarpus frutescens (L.) W.T.Aiton 221 เถาวลั ยเ์ ปรยี ง เถา Solorii Scandenidis Caulis Solori scandens (Roxb.) Sirich. & Adema 222 เถาวลั ย์เหลก็ เถา* Ventilaginis Denticulatae Caulis Ventilago denticulata Willd. 223 เถาวัลย์เหล็ก ท้งั 5 Ventilaginis Denticulatae Herba Ventilago denticulata Willd. 224 ทนด ี ราก Baliospermi Solanifolii Radix Baliospermum solanifolium (Burm.) Suresh 225 ทรงบาดาล ทงั้ ตน้ Sennae Surattensis Herba Senna surattensis (Burm.f.) H.S.Irwin & Barneby 226 ทองเครือ/ หัว Buteae Superbae Radix Butea superba Roxb. ex Willd. กวาวเครือแดง 227 ทองพันชั่ง ทัง้ ต้น* Rhinacanthi Nasuti Herba Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz 228 ทองพนั ชงั่ ใบ Rhinacanthi Nasuti Folium Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz 229 ทองพนั ชั่ง ราก Rhinacanthi Nasuti Radix Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz 230 ทองหลางน�ำ้ เปลอื กต้น* Erythrinae Fuscae Cortex Erythrina fusca Lour. 231 ทองหลางนำ�้ ราก Erythrinae Fuscae Radix Erythrina fusca Lour. 232 ทองหลางใบมน เปลือกตน้ * Erythrinae Suberosae Cortex Erythrina suberosa Roxb. 233 ทองหลางใบมน ใบ Erythrinae Suberosae Folium Erythrina suberosa Roxb. 234 ทบั ทิม ใบ* Punicae Granati Folium Punica granatum L. 235 ทับทมิ ผล Punicae Granati Fructus Punica granatum L. 426 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

พชื วัตถุ ล�ำดบั ชอ่ื ตัวยา ส่วนท่ใี ช ้ ชอื่ ละตนิ ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ 236 ทง้ิ ถอ่ น เปลือกตน้ Albiziae Procerae Cortex Albizia procera (Roxb.) Benth. 237 เทพทาโร แก่น Cinnamomi Parthenoxylonis Cinnamomum parthenoxylon (Jack) Lignum Meisn. 238 เทยี นกิ่ง ใบ Lawsoniae Folium Lawsonia inermis L. 239 เทียนเกลด็ หอย เมล็ด Plantaginis Ovatae Semen Plantago ovata Forssk. 240 เทยี นแกลบ ผล Foeniculi Vulgare Fructus Foeniculum vulgare Mill. 241 เทียนขาว ผล Cumini Cymini Fructus Cuminum cyminum L. 242 เทยี นขา้ วเปลอื ก ผล Foeniculi Dulcis Fructus Foeniculum vulgare Mill. 243 เทยี นดำ� เมลด็ Nigellae Sativae Semen Nigella sativa L. 244 เทียนแดง เมลด็ Lepidii Sativi Semen Lepidium sativum L. 245 เทียนตน้ ท้งั 5 Impatiens Balsaminae Herba Impatiens balsamina L. 246 เทียนตากบ ผล Cari Carvi Fructus Carum carvi L. 247 เทยี นตาต๊ักแตน ผล Anethi Graveolens Fructus Anethum graveolens L. 248 เทียนเยาวพาณี ผล Trachyspermi Ammi Fructus Trachyspermum ammi (L.) Sprague 249 เทยี นสัตตบุษย์ ผล Pimpinellae Anisi Fructus Pimpinella anisum L. 250 ไทรย้อย รากอากาศ Fici Benjaminae Aeroradix Ficus benjamina L. 251 นอ้ ยหน่า ราก Annonae Squamosae Radix Annona squamosa L. 252 น�ำ้ ใจใคร่ ราก Olacis Scandenidis Radix Olax scandens Roxb. 253 น�้ำเตา้ ใบ Lagenariae Sicerariae Folium Lagenaria siceraria (Molina) Standl. 254 นำ้� นมราชสหี ์ ส่วนเหนอื ดนิ * Euphorbiae Hirtae Herba Euphorbia hirta L. 255 น�้ำนมราชสีห์ ราก Euphorbiae Hirtae Radix Euphorbia hirta L. 256 น�้ำมนั งา น�้ำมันระเหย Sesami Oleum Sesamum indicum L. ยากทบ่ี บี ได้ จากเมลด็ 257 น�้ำมันมะพรา้ ว น้ำ� มันระเหย Cocoes Oleum Cocos nucifera L. ยากทบี่ ีบได้ จากเนื้อในเมล็ด 258 นำ�้ มนั ยางนา บลั ซัม Dipterocarpi Balsamum Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don 259 น�้ำมนั สน นำ�้ มนั Pini Oleum Pinus spp. 260 น�ำ้ อ้อย นำ้� ค้ัน Sacchari Officinari Sucus Saccharum officinarum L. 261 เนระพูสี เหง้า Pteridrysis Syrmaticae Rhizoma Pteridrys syrmatica (Willd.) C.Chr. & Ching 262 บ๊วย เนื้อผล Pruni Mumes Mesocarpium Prunus mume (Siebold) Siebold & Zucc. 263 บอนแดง หวั Colocasiae Esculentae Cormus Colocasia esculenta (L.) Schott กระทรวงสาธารณสุข 427

พชื วตั ถุ ล�ำดับ ชื่อตัวยา ส่วนท่ีใช ้ ชื่อละติน ช่ือวิทยาศาสตร์ 264 บอระเพ็ด เถา* Tinosporae Crispae Caulis Tinospora crispa (L.) Hook. f. & Thomson 265 บอระเพด็ ใบ Tinosporae Crispae Folium Tinospora crispa (L.) Hook. f. & Thomson 266 บัว ดอก* Nelumbinis Flos Nelumbo nucifera Gaertn. 267 บวั ราก Nelumbinis Radix Nelumbo nucifera Gaertn. 268 บัวเกราะ เมลด็ Nelumbinis Semen Nelumbo nucifera Gaertn. 269 บวั ขม ดอก* Nymphaeae Pubescentis Flos Nymphaea pubescens Willd. 270 บัวขม หวั Nymphaeae Pubescentis Nymphaea pubescens Willd. Rhizoma 271 บวั ขาว ดอก Nymphaeae Alba Flos Nymphaea ampla (Salisb.) DC. 272 บวั จงกลนี ดอก Chongkonni Flos Nymphaea pubescens Willd. 273 บัวแดง ดอก Nymphaeae Loti Flos Nymphaea lotus L. 274 บัวนิลุบล ดอก Nilubon Flos Nymphaea nouchali Burm.f. 275 บวั เผื่อน ดอก* Buaphuen Flos Nymphaea nouchali Burm.f. 276 บวั เผ่ือน หัว Buaphuen Rhizoma Nymphaea nouchali Burm.f. 277 บัวลนิ จง ดอก Linchong Flos Nymphaea spp. 278 บัวสตั ตบรรณ ดอก Nymphaeae Rubrae Flos Nymphaea rubra Roxb. ex Andrews 279 บวั สัตตบษุ ย์ ดอก Nelumbinis Alba Flos Nelumbo nucifera Gaertn. 280 บวั หลวง เกสรเพศผู้* Nelumbinis Stamen Nelumbo nucifera Gaertn. 281 บัวหลวง ท้ัง 5 Nelumbinis Herba Nelumbo nucifera Gaertn. 282 บานเย็นขาว ราก Mirabilidis Jalapae Rhizoma Mirabilis jalapa L. 283 บกุ หวั Amorphophalli Paeoniifolii Amorphophallus paeoniifolius (Dennst.) Cormus Nicolson 284 บกุ คางคก หวั Amorphophalli Paeoniifolii Amorphophallus paeoniifolius (Dennst.) Cormus Nicolson 285 บกุ รอ หวั Amorphophalli Saraburiensis Amorphophallus saraburensis Gagnep. Cormus 286 บุนนาค ดอก* Mesuae Ferreae Flos Mesua ferrea L. 287 บนุ นาค แกน่ Mesuae Ferreae Lignum Mesua ferrea L. 288 เบญกานี ปุ่มหูด Querci Infectoriae Galla Quercus infectoria G. Olivie 289 ใบกระวาน ใบ Lauri Nobilidis Folium Laurus nobilis L. 290 ใบเงนิ ใบ Graptophylli Picti Folium Graptophyllum pictum (L.) Griff. 291 ใบทอง ใบ Graptophylli Picti Folium Graptophyllum pictum (L.) Griff. 292 ประค�ำไก่/มะคำ� ไก ่ ใบ* Putranjivae Roxburghii Folium Putranjiva roxburghii Wall. 428 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition