รายการตำรับยาแผนไทยแห่งชาติ_August2021

สันฑฆาต, สนั ทฆาต, สนั ทะฆาฏ น. ๑ เส้นท่ีมีจดุ เร่ิมตน้ บรเิ วณขอบเชงิ กรานด้านหนา้ แล่นถึงตาตุ่ม เส้นด้านบน จะแล่นไปทางด้านหลัง ข้ึนข้างกระดูกสันหลัง ถึงบริเวณต้นคอ ท้ายทอย ขึ้นศีรษะ แล้วลงมาท่ีแขน เส้นที่อยู่ด้านขวา เรียก เส้นสันฑฆาตขวา เส้นท่ีอยู่ ด้านซ้าย เรียก เส้นสันฑฆาตซ้าย. ๒. โรคเก่ียวกับเส้นชนิดหนึ่ง ท�ำให้มีอาการ จกุ เสยี ดหนา้ อก. ๓. โรคชนิดหนึง่ เกิดจากการกระทบกระแทกชอกชำ�้ อยา่ งแรง เชน่ ตกตน้ ไม้ ถูกทบุ ถองโบยตี ทำ� ใหเ้ กิดเลือดออกเป็นลมิ่ เป็นกอ้ น แห้ง หรือ เน่าเสียอยู่ภายใน เรียก โลหิตต้องพิฆาต ในสตรีอาการอาจรุนแรงหากเกิดขณะ มีระดู แบ่งเป็น ๔ ชนิดตามความรนุ แรงของโรค ไดแ้ ก่ เอกสันฑฆาต โทสันฑฆาต ตรสี ันฑฆาต และอาสันฑฆาต.  สันนบิ าต น. ๑. ความเจ็บป่วยอันเกิดจากกองสมุฏฐานปิตตะ วาตะ และเสมหะ ร่วมกัน กระท�ำให้เกิดโทษเต็มก�ำลังในวันที่ ๓๐ ของการเจ็บป่วย. ๒. ไข้ประเภทหนึ่ง ผู้ป่วยมีอาการ สน่ั เทม้ิ ชักกระตกุ และเพ้อ เช่น ไข้สันนบิ าตลกู นก ไข้สนั นิบาต หนา้ เพลิง.  สนั นบิ าตลมปะกัง ดู ลมปะกัง. สิตมัควาโย น. โรคลมจรชนิดหน่ึง ต�ำราว่าเกิดจากกามวาตะและกองลมวิหค ผู้ป่วยจะเร่ิม มีอาการมือเท้าเย็น แล้วท�ำให้มือเท้าตายยกไม่ข้ึน หากรักษาไม่หายจะท�ำให ้ มอี าการล้นิ แขง็ พูดไมช่ ดั และอายุสน้ั . สขุ ุมวาตะ, สุขุมวาตา ดู ลมกองละเอยี ด. สมุ ก. 1. วางทบั ซ้อน ๆ กันลงไปจนสูงเป็นกอง มกั ใช้กับคำ� ว่า กระหมอ่ ม เป็นสุม กระหมอ่ ม. 2. นำ� ตวั ยามาผสมรวมกนั ใสใ่ นหม้อดิน เผาใหเ้ ป็นถา่ น ยกลงจากเตา ท้ิงไว้จนเย็น (โดยไม่เปิดฝาหม้อ หากเปิดฝาหม้อตัวยาภายในจะเป็นเถ้า มักใช ้ ร่วมกับคำ� วา่ ยา เป็น สุมยา). สมุ กระหม่อม ดู สุม. เส้น น. สิ่งที่มีลักษณะเป็นแนว ไม่ก�ำหนดความยาว แนวท่ีมีลักษณะของธาตุดิน จะจับต้องได้ เช่น เส้นเลือด เส้นเอ็น เส้นประสาน ในแนวเหล่าน้ีอาจเป็นทาง ขับเคลื่อนของธาตุน้�ำ ธาตไุ ฟ หรือธาตุลม, เอ็น หรอื เสน้ เอน็ ก็เรยี ก. เสน้ ปตั คาดขวา ดใู น ปตั คาด. เสน้ ปตั คาดซา้ ย ดูใน ปตั คาด. เส้นปัตคาดนอก ดูใน ปตั คาด. เสน้ ปตั คาดใน ดใู น ปัตคาด. เส้นสนั ฑฆาตขวา ดใู น สนั ฑฆาต, สนั ทฆาต, สนั ทะฆาฎ เสน้ สนั ฑฆาตซ้าย ดูใน สันฑฆาต, สันทฆาต, สันทะฆาฎ เส้นเอ็น ดู เส้น. เสียด ก. อาการทรี่ สู้ กึ อดึ อดั หรอื แทงยอกในทอ้ งหรอื อกเนอื่ งจากมลี ม ในคำ� วา่ เสยี ดทอ้ ง เสียดอก จุกเสียด. กระทรวงสาธารณสุข 479

ไสล้ าม น. โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ชนิดหน่ึง เกิดได้ท้ังในผู้หญิงและผู้ชาย ผู้ป่วย มีเมด็ ฝขี นึ้ ท่ภี ายในอวัยวะเพศและลามออกมาภายนอก ไปทีท่ ้องนอ้ ย ทวารหนัก ทวารเบา เมื่อเม็ดฝีแตกออกหนองจะไหลออกมา อาจมีอาการปวดมวนท้อง ถ่ายเป็นมูกเลือด แน่นหน้าอก อาเจียน กินอาหารไม่ได้ หรือเป็นลมบ่อย ๆ ร่วมดว้ ย. ไสเ้ ล่ือน น. โรคทีล่ ำ� ไสอ้ อกไปจากชอ่ งทอ้ ง ไดแ้ ก่ ลงมาที่ถุงอัณฑะ (ในผชู้ าย) ที่แคมใหญ่ (ในผู้หญิง) หรือเล่ือนลงมาทางหน้าขา หรือเล่ือนออกไปทางหน้าท้อง สะดือ หรอื เล่อื นผา่ นกระบังลมเข้าไปในช่องอก. หทัยวาต น. ๑. ดูใน สมุฏฐานวาตะ. ๒. โรคลมชนิดหน่ึง ผู้ป่วยมักมีอาการมึนตึง ไม่ค่อยพูดคุย ใจลอยบ่อย ๆ ชอบอยู่คนเดียว ใจน้อย โกรธง่าย เบ่ืออาหาร บางคร้ังหัวเราะ บางคร้ังร้องไห้ ถ้าจะรักษาให้รักษาเม่ือเริ่มมีอาการ หากท้ิง ไว้นานจะรักษายาก. หฤศโรค ดู ริดสดี วง. หดั หลบ ดูใน ไขอ้ อกหัด. อยู่ไฟ 1. ก. นอนหรอื นงั่ ผิงไฟ ใชก้ ับสตรีหลงั คลอด โบราณมกั ใชไ้ ฟจากไม้ทตี่ ิดไฟงา่ ย ใหค้ วามรอ้ นดแี ละนาน ไมแ่ ตกปะทุ เชน่ ไมส้ ะแกนา ไมม้ ะขาม. 2. น. กระบวนการ ดแู ลสขุ ภาพของมารดาหลงั คลอดในระยะแรก ซง่ึ ครอบคลมุ การนอนหรอื นง่ั ผงิ ไฟ การเข้ากระโจม การอาบสมุนไพร การนั่งถ่าน การทับหม้อเกลือ การนวด การประคบ การกินยา การกนิ อาหาร เป็นตน้ โบราณเชือ่ วา่ ความรอ้ นจะช่วยให ้ มดลูกเข้าอู่ได้เร็วขึ้น ช่วยขับน้�ำคาวปลา ช่วยให้เลือดลมของสตรีหลังคลอด ไหลเวียนดีข้ึน ลดการเกร็งและปวดเม่ือยของกล้ามเน้ือ ช่วยให้แผลฝีเย็บหาย เร็วข้ึน ลดอาการเจ็บปวดอันเกิดจากการหดรัดตัวของมดลูกและจากเต้านมคัด ชว่ ยให้ความอบอุ่นแกร่ า่ งกาย เป็นตน้ , ในเรอื นไฟ ก็เรียก. อคั วารันตวาโย น. โรคลมจรชนิดหน่ึง ต�ำราการแพทย์แผนไทยว่า เกิดจากกองอัมพฤกษ์และ สุมนา ผู้ป่วยมีอาการเจ็บท่ัวตัว มักหลับนาน ฝันเห็นเรื่องน่ากลัว ท�ำให้ขนลุก ไปทงั้ ตัว คันมาก เป็นตน้ . อมั พาต น. ๑. ลมทพี่ ดั จากปลายเท้าขน้ึ ไปทวั่ ตวั ทำ� ใหอ้ วยั วะบางส่วน เชน่ แขนขาตาย ล้ินกระด้างคางแข็ง. ๒. โรคชนิดหน่ึง ผู้ป่วยมีอาการอวัยวะบางส่วน เช่น แขนขาตาย ไม่มีความรู้สึก, เขียนว่า อัมพาธิ อ�ำมพาด อ�ำมพาต อ�ำมพาธ อ�ำมพาธิ หรือ อำ� มะพาธ ก็ม.ี (ส. อม + วาต).  อัมพาธ,ิ อำ� มพาด, อ�ำมพาต, ดู อัมพาต. อำ� พาธ, อำ� มพาธ,ิ อำ� มะพาธ อจุ จาระธาตพุ ิการ น. อาการทธ่ี าตทุ งั้ 4 ของรา่ งกายกำ� เรบิ หยอ่ น หรอื พกิ าร ทำ� ใหเ้ กดิ ความผดิ ปรกต ิ ทางอุจจาระ คือ มีสีเขียว ขาว ด�ำ หรือแดง มีกลิ่นหญ้าเน่า กลิ่นข้าวบูด กล่ินปลาเน่า หรือกลิ่นซากศพ และมีลักษณะเป็นเมือก เป็นมัน เป็นเปลว หรือเปน็ ไต นอกจากน้ี อาจถ่ายอุจจาระบ่อย. เอ็น ดู เสน้ . 480 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

อุตปุ ริณามชาอาพาธา ดู ไขเ้ ปลย่ี นฤด.ู โอฬาริกวาตะ, โอฬาริกะวาตา ดู ลมกองหยาบ. อทุ ธังคมาวาตา น. ลมพดั ต้ังแต่ปลายเทา้ ถงึ ศีรษะ บางต�ำราวา่ พดั ต้ังแต่กระเพาะอาหารถึงล�ำคอ แล้วออกทางปาก เช่น ลมท่ีเกิดจากการเรอ อุทธังคมาวาตาเป็นองค์ประกอบ ๑ ใน ๖ ชนดิ ของธาตุลม.  อทุ รวาตอตสิ าร น. ปัจจุบันกรรมอติสารชนิดหน่ึง ต�ำราการแพทย์แผนไทยว่า เกิดจากการดูแล รักษาสะดือไม่ดีในระยะแรกคลอด ท�ำให้สะดือไม่แห้ง สะดือเน่า สะดือพอง กลายเป็นสะดือจุ่น มีลมอุทรวาตเข้าไปในท้อง เม่ือโตข้ึนจะมีอาการท้องเสีย ปวดมวนในท้อง นอกจากนี้ ยังมีอาการท้องอืดตลอดเวลา ชักเท้าก�ำมือก�ำ หนา้ เขยี ว เป็นต้น. กระทรวงสาธารณสขุ 481

482 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

รายชือ่ คณะกรรมการ คณะอนุกรรมการ และคณะทำ� งานท่เี กยี่ วขอ้ ง กระทรวงสาธารณสขุ 483

คาส่ังกระทรวงสาธารณสขุ ที่ 1120 /๒๕๖๑ เร่อื ง แต่งตั้งคณะกรรมการอานวยการจัดทาตารบั ยาแผนไทยแห่งชาติ เพิม่ เติม ตามคาสงั่ กระทรวงสาธารณสุข ท่ี ๑๘๖๗/๒๕๕๙ ลงวันที่ ๒๗ ตุลาคม ๒๕๕๙ เร่ือง แต่งต้ัง คณะกรรมการอานวยการจัดทาตารับยาแผนไทยแห่งชาติ คาส่ังกระทรวงสาธารณสุข ที่ 2453/2559 ลงวันที่ 30 ธันวาคม 2559 เรื่อง แต่งต้ังคณะกรรมการอานวยการจัดทาตารับยาแผนไทยแห่งชาติ เพ่ิมเติม และคาสั่งกระทรวงสาธารณสุข ที่ ๑๑๐๐/๒๕๖๐ ลงวันท่ี ๑๘ สิงหาคม ๒๕๖๐ เร่ือง แต่งต้ังคณะกรรมการ อานวยการจัดทาตารับยาแผนไทยแห่งชาติ เพิ่มเติม น้ัน เพ่ือให้การดาเนินงานมีประสิทธิภาพและเป็นไปด้วย ความเรียบร้อย จึงเหน็ ควรปรับปรงุ คาสั่งดังกลา่ วใหม่ อาศัยอานาจตามความในมาตรา ๒๐ แห่งพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. ๒๕๓๔ และทแี่ ก้ไขเพ่ิมเตมิ รฐั มนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขจึงมคี าส่ังไว้ ดงั ต่อไปนี้ ดงั ต่อไปนี้ ข้อ ๑ แต่งตั้งคณะกรรมการอานวยการจัดทาตารับยาแผนไทยแห่งชาติ โดยมีองค์ประกอบ 1.๑ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ประธานกรรมการ 1.๒ ปลัดกระทรวงสาธารณสุข รองประธานกรรมการ 1.๓ ทา่ นผูห้ ญงิ ปรียา เกษมสันต์ ณ อยุธยา กรรมการ 1.๔ ศาสตราจารย์คุณหญิงแมน้ มาส ชวลิต กรรมการ 1.๕ คณุ จันทนี ธนรกั ษ์ กรรมการ 1.๖ พลเอก จรัล กุลละวณิชย์ กรรมการ 1.๗ นายพรชยั จุฑามาศ กรรมการ 1.๘ นายกสภาการแพทย์แผนไทย กรรมการ 1.๙ นายสรุ ิยะ วงศ์คงคาเทพ กรรมการ 1.๑๐ ศาสตราจารย์ชยันต์ พิเชยี รสุนทร กรรมการ 1.๑๑ นายชาตรี เจตนธรรมจักร กรรมการ 1.12 นางมยรุ า กสุ ุมภ์ กรรมการ 1.13 อธบิ ดกี รมวทิ ยาศาสตร์การแพทย์ กรรมการ 1.๑4 อธบิ ดีกรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กรรมการ และเลขานกุ าร 1.๑5 รองอธิบดกี รมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กรรมการ ทไี่ ด้รบั มอบหมาย และผู้ชว่ ยเลขานุการ 1.๑6 ผู้อานวยการกองวิชาการและแผนงาน กรรมการ กรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลือก และผ้ชู ่วยเลขานกุ าร 1.๑7 ผอู้ านวยการ... 484 รายการตำ� รับยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 485

486 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 487

488 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 489

490 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 491

492 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 493

494 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 495

496 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 497

498 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 499

500 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

กระทรวงสาธารณสุข 501

502 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

เอกสารอ้างอิง กระทรวงสาธารณสุข 503

เอกสารอ้างองิ กองการประกอบโรคศิลปะ ส�ำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. ต�ำราแพทย์แผนโบราณทั่วไป สาขาเภสัชกรรม. กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ชมุ นุมสหกรณ์แห่งประเทศไทย; ๒๕๔๑. กาํ ไร กฤตศลิ ป,์ กลุ ลณา ตนั ตปิ ระวรรณ, ขนษิ ฐา วลั ลพี งษ,์ จริ ญั ญา มขุ ขนั ธ,์ ฉววี รรณ มว่ งนอ้ ย และคณะ. ประสทิ ธผิ ล และความปลอดภัยของยาธาตุอบเชยในการรักษาผู้ป่วย Functional Dyspepsia. สารศิริราช ๒๕๔๙; ๕๘(๑๑): ๑๑๐๓–๖. คณะอนกุ รรมการพฒั นาบญั ชยี าหลกั แหง่ ชาต.ิ คมู่ อื การผลติ และประกนั คณุ ภาพเภสชั ตำ� รบั โรงพยาบาลจากสมนุ ไพร ในบญั ชียาหลักแห่งชาติ พุทธศกั ราช 2555. กรุงเทพฯ : สำ� นักยา ส�ำนกั งานคณะกรรมการอาหารและยา; 2556. โครงการสมนุ ไพรเพื่อการพึ่งตนเอง. ยาไทยทีใ่ ชไ้ ดผ้ ล. อนสุ รณ์ฐานงานบรรจุอัฎฐิ หมอจนั ดี เข็มเฉลมิ ; ๒๕๒๘. ชยนั ต์ พิเชยี รสนุ ทร, วิเชียร จีรวงส์. ค่มู ือเภสัชกรรมแผนไทย เล่ม 1 : น�ำ้ กระสายยา. พิมพค์ ร้ังท่ี 3. กรงุ เทพฯ : อมรินทร์พริ้นต้ิงแอนดพ์ บั ลิชชิง่ ; 2556. ชยนั ต์ พเิ ชยี รสนุ ทร, วเิ ชยี ร จรี วงส.์ คมู่ อื เภสชั กรรมแผนไทย เลม่ 2 : เครอื่ งยาพฤกษวตั ถ.ุ พมิ พค์ รง้ั ท่ี 3. กรงุ เทพฯ : อมรินทร์พรน้ิ ต้ิงแอนด์พบั ลชิ ชงิ่ ; 2556. ชยันต์ พิเชียรสุนทร, วิเชยี ร จรี วงส.์ คู่มอื เภสัชกรรมแผนไทย เลม่ 3 : เคร่ืองยาสัตวว์ ัตถ.ุ พมิ พค์ รงั้ ท่ี 3. กรุงเทพฯ : อมรนิ ทรพ์ ริน้ ตง้ิ แอนดพ์ บั ลชิ ชงิ่ ; 2556. ชยันต์ พเิ ชียรสนุ ทร, วิเชียร จีรวงส์. คมู่ อื เภสัชกรรมแผนไทย เล่ม 4 : เครอื่ งยาธาตุวตั ถุ. พมิ พ์ครง้ั ท่ี 3. กรงุ เทพฯ : อมรินทร์พร้นิ ติ้งแอนด์พบั ลชิ ชิง่ ; 2556. ชยันต์ พิเชียรสุนทร, วิเชียร จีรวงส์. คู่มือเภสัชกรรมแผนไทย เล่ม 5 : คณาเภสัช. พิมพ์คร้ังที่ 3. กรุงเทพฯ : อมรนิ ทร์พริน้ ติง้ แอนด์พับลิชชงิ่ ; 2556. ชยันต์ พิเชียรสุนทร, วิเชียร จีรวงส์. คู่มือเภสัชกรรมแผนไทย เล่ม 6 : คู่มือเภสัชกรรมแผนไทย. พิมพ์คร้ังที่ 3. กรงุ เทพฯ: อมรินทรพ์ รน้ิ ต้งิ แอนด์พับลิชชงิ่ ; 2556. ต�ำรายาศิลาจารึกในวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์). พระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณา โปรดเกลา้ ใหจ้ ารึกไว้เมือ่ พ.ศ. ๒๓๗๕ ฉบบั สมบรู ณ์. พระนคร : [ม.ป.พ.]; ๒๕๐๕. นิทเทสสุขกิจ, ขุน (ถมรัตน์ พุ่มชูศรี). อายุรเวทศึกษา เล่ม ๒. กรุงเทพ ฯ : พร้อมจักรการพิมพ์; ๒๕๑๖. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ พ.ศ. ๒๕๕๘. (๒๕๕๘, ๓๐ พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓๒ ตอนพิเศษ ๓๑๗ ง. หนา้ 1-80. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบบั ที่ ๒) พ.ศ. 25๕๘. (๒๕๕๙, ๑๒ มกราคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๓๓ ตอนพเิ ศษ ๗ ง. หนา้ ๑-๓. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบบั ที่ ๓) พ.ศ. 25๕๙. (๒๕๕๙, ๒๒ เมษายน). ราชกจิ จานุเบกษา. เล่ม ๑๓๓ ตอนพิเศษ ๙๓ ง. หน้า ๑-๑๕. 504 รายการตำ� รับยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบับท่ี 6) พ.ศ. 2559. (๒๕59, 11 สงิ หาคม). ราชกิจจานเุ บกษา. เลม่ ๑๓3 ตอนพเิ ศษ ๑77 ง. หนา้ 1-2. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบับท่ี ๘) พ.ศ. 25๕๙. (๒๕๖๐, ๒๔ พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพิเศษ ๑๓๙ ง. หน้า ๑. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบับที่ 9) พ.ศ. 2559. (๒๕๖๐, 24 พฤษภาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพิเศษ 139 ง. หน้า ๑-2. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบบั ท่ี 10) พ.ศ. 2560. (๒๕๖๐, 25 พฤษภาคม). ราชกิจจานเุ บกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพเิ ศษ 141 ง. หนา้ ๑-4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบบั ท่ี ๑1) พ.ศ. 25๖๐. (๒๕๖๐, ๒5 พฤษภาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพเิ ศษ ๑๔๑ ง. หนา้ 2-5 ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบบั ที่ ๑๓) พ.ศ. 25๖๐. (๒๕๖๐, ๖ พฤศจิกายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓๔ ตอนพิเศษ ๒๗๑ ง. หนา้ ๑. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบับที่ 18) พ.ศ. 2561. (๒๕61, 29 มิถุนายน). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓5 ตอนพิเศษ 152 ง. หน้า ๑-2. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและตํารับยาแผนไทย ของชาติ (ฉบับที่ 2๐) พ.ศ. 25๖1. (๒๕๖2, ๒2 มกราคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ๑๓6 ตอนพเิ ศษ 20 ง. หนา้ ๑-2. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ เรอ่ื ง ยาสามญั ประจำ� บา้ น ฉบบั ที่ ๒ (๒๕๓๗, ๓ ตลุ าคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เลม่ ๑๑๑ ตอนพเิ ศษ ๔๒ ง. หน้า 77-91. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ (๒๕๔๒, ๒๔ สิงหาคม). ราชกิจจานุเบกษา. เลม่ ๑๑๖ ตอนพเิ ศษ ๖๗ ง. หน้า 38-51. ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ยาสามัญประจ�ำบ้านแผนโบราณ พ.ศ. ๒๕๕๖. (๒๕๕๖, ๑๔ กุมภาพันธ์). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม ๑๓๐ ตอนพิเศษ ๒๑ ง. หนา้ 39-48. ประกาศกระทรวงสาธารณสขุ ประกาศระบยุ าสามญั ประจำ� บา้ น ตามความในพระราชบญั ญตั กิ ารขายยา พ.ศ. ๒๔๙๓ (๒๔๙๘, ๑ ธันวาคม). ราชกจิ จานเุ บกษา. เล่ม ๗๒ ตอนที่ ๙๓ ฉบับพเิ ศษ. หน้า ๑๐. ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ เร่ือง บัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๖3. (๒๕๖3, 29 ตุลาคม). ราชกจิ จานุเบกษา. เล่ม ๑๓7 ตอนพิเศษ 254 ง. หน้า 3. (เอกสารแนบท้ายประกาศ หน้า 276-314). กระทรวงสาธารณสุข 505

ปรีชา หนูทิม, วารณี บุญช่วยเหลือ, ณัฏฐิญา ค้าผล. การเปรียบเทียบประสิทธิผลของยาแคปซูลสหัสธารากับ ยาเม็ดไดโคลฟีแนค ในการรักษาอาการปวดกล้ามเน้ือ. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. ๒๕๕๖; ๑๑(๑):๕๔-๖๕. พิศณปุ ระสาตรเวช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตร์สงั เขป เลม่ ๑. กรุงเทพฯ : โรงพมิ พไ์ ทย สพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๗. พศิ ณุประสาตรเ์ วช, พระยา. เวชศึกษา แพทย์ศาสตรส์ ังเขป เลม่ ๓. กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์สามคั คี; (ม.ป.ป.). หนา้ ๑๐๒. พิศณปุ ระสาทเวช, พระยา. แพทย์ศาสตรส์ งเคราะห์ เล่ม ๑ พิมพ์คร้ังท่ี 2. กรุงเทพฯ : โรงพิมพไ์ ทย สะพานยศเส; ร.ศ. ๑๒๘. พิศณุประสาทเวช, พระยา. แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ศุภการจ�ำรูญ ถนนอัษฎางค์; ร.ศ. ๑๒๘. พิศณุประสาทเวช, พระยา. แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม 2. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ศุภการจ�ำรูญ ถนนอัษฎางค์; ร.ศ. ๑๒6. โรงเรียนแพทย์แผนโบราณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร. ต�ำราประมวลหลักเภสัช. กรุงเทพฯ; ๒๕๒๘. สภากาชาดไทย. ต�ำรับยาสภาอณุ าโลมแดง ร.ศ. 112. พิมพค์ ร้งั ท่ี 3. กรงุ เทพฯ : บริษทั รุง่ ศลิ ป์การพมิ พ์ (1977) จ�ำกัด, 2557. สมเด็จพระเจ้าบรมวงษ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส สมเด็จพระมหาสมณะ. ต�ำราพระโอสถครั้งรัชกาลที่ ๒. พระนคร : โรงพมิ พโ์ สภณพพิ รรฒธนากร; ๒๔๕๙. ส�ำนักคุ้มครองภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. จารึกต�ำรายา วัดราชโอรสารามราชวรวิหาร. พิมพ์คร้ังที่ ๑. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก ในพระบรมราชูปถมั ภ์; ๒๕๕๗. สำ� นกั คมุ้ ครองภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก. ชดุ ตำ� ราภมู ปิ ญั ญา การแพทย์แผนไทย ฉบับอนุรักษ์ คัมภีร์ธาตุพระนารายณ์ ฉบับใบลาน (ต�ำราพระโอสถพระนารายณ์). พิมพ์คร้ังที่ 1. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศึก ในพระบรมราชูปถัมภ์; 2555. ส�ำนักคุ้มครองภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. ชุดต�ำรา ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ์ ตำ� ราการแพทยแ์ ผนไทยในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ์)ิ เล่ม 2. พมิ พ์คร้ังท่ี 1. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพอ์ งค์การสงเคราะหท์ หารผา่ นศกึ ในพระบรมราชปู ถัมภ์.; 2557. ส�ำนักคุ้มครองภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. ชุดต�ำรา ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ์ ตำ� ราการแพทยแ์ ผนไทยในศลิ าจารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ์)ิ เลม่ 3. พิมพค์ รง้ั ท่ี 1. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์องค์การสงเคราะห์ทหารผ่านศกึ ในพระบรมราชปู ถัมภ์.; 2557. สำ� นักงานราชบัณฑิตยสภา, กรมการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก. พจนานกุ รมศัพทแ์ พทยแ์ ละเภสัชกรรม แผนไทย ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสภา พ.ศ. 2559. นนทบุรี : โรงพิมพ์ส�ำนกั งานพระพทุ ธศาสนาแห่งชาติ; 2560. สรุ สหี ว์ สิ ษิ ฐศกั ด,ิ์ เจา้ พระยา. ตำ� รายาพเิ ศษ กรมพระยาปวเรศวรยิ าลงกรณ.์ พระนคร : โรงพมิ พโ์ สภณพพิ รรฒธนากร; 2462. โสภติ บรรณลกั ษณ์, ขนุ (อ�ำพัน กติ ติขจร). คัมภีรแ์ พทย์ไทยแผนโบราณ เลม่ 1. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์อุตสาหกรรม การพิมพ์; ๒๕๐๔. 506 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

โสภิตบรรณลกั ษณ์, ขนุ (อ�ำพนั กิตตขิ จร), คมั ภรี แ์ พทยไ์ ทยแผนโบราณ เลม่ ๒. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์อุตสาหกรรม การพิมพ์; ๒๕๐๔. โสภติ บรรณลกั ษณ,์ ขุน (อ�ำพนั กติ ตขิ จร). คัมภีร์แพทย์ไทยแผนโบราณ เล่ม 3. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์อุตสาหกรรม การพมิ พ;์ ๒๕๐๔. หลวงแผน่ ะทเี พ่ิม, รองอำ� มาตยเ์ อก. ตำ� รายาพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ.์ พระนคร : โรงพมิ พ์ศรหี งส;์ ๒๔๗๑. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “คัมภีร์ธาตุพรณะราย”. คัมภีร์ใบลาน 1 ผูก. อักษาไทย. ภาษาไทย. เส้นจาร. ฉบับลานดบิ . เลขที่ 1143. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “คัมภีร์ลมชวะดาน”. หนังสือสมุดไทยขาว. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 56. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยขาว. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๕๑. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยขาว. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 266. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยขาว. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒69. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยขาว. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 281. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 218. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 221. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๒๒. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี ๒๒๓. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี ๒25. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๓๐. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๓๑. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี ๒๓๓. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 235. หมวดเวชศาสตร.์ กระทรวงสาธารณสขุ 507

หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 236. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๓๗. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 238. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 239. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒45. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๔๗. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๕๔. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒55. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒57. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 258. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 263. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 264. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๒๗๓. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 275. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 278. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 314. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี ๓15. หมวดเวชศาสตร.์ 508 รายการตำ� รบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบับ พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition

หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี ๓๓๒. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ ๓๓9. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี 342. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี ๓๕๐. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขท่ี ๕๑๒. หมวดเวชศาสตร์. หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. “ต�ำรายาเกร็ด”. หนังสือสมุดไทยด�ำ. อักษรไทย. ภาษาไทย. เลขที่ 528. หมวดเวชศาสตร.์ หอสมุดแหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร. ต�ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รัชกาลที่ 5 เลม่ 1. กรุงเทพฯ : บริษัทอมรินทรพ์ รน้ิ ติง้ แอนด์พบั ลิชชงิ่ จ�ำกัด (มหาชน); 2542. หอสมุดแห่งชาติ กรมศลิ ปากร. ต�ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รชั กาลที่ 5 เลม่ 2. กรงุ เทพฯ : บริษทั อมรินทรพ์ รนิ้ ติ้ง แอนด์พบั ลชิ ชงิ่ จำ� กดั (มหาชน); 2542. หอสมดุ แห่งชาติ กรมศลิ ปากร. ตำ� ราเวชศาสตรฉ์ บับหลวง รัชกาลท่ี 5 เล่ม 3. กรงุ เทพฯ : บริษัทอมรินทรพ์ ร้นิ ตงิ้ แอนดพ์ บั ลชิ ชิ่ง จ�ำกัด (มหาชน); 2555. เอกชยั ปญั ญาวฒั นานกุ ลู . รายงานผลการศกึ ษาประสทิ ธภิ าพยาไทย โรงพยาบาลกาบเชงิ จงั หวดั สรุ นิ ทร.์ กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์องคก์ ารสงเคราะหท์ หารผา่ นศึก ในพระบรมราชูปถัมภ;์ ๒๕๓๘. หนา้ ๘๖-๑๐๖. Pinsornsak P, Kanokkangsadal P, Itharat A. The clinical efficacy and safety of the sahastara remedy versus diclofenac in the treatment of osteoarthritis of the knee: a double-blind, randomized, and controlled trial. Evid Based Complement Alternat Med. 2015;2015: 103046. doi: 10.1155/2015/103046. Verayachankul T, Chatsiricharoenkul S, Harnphadungkit K, Jutasompakorn P, Tantiwongse J, Piwtong M, et al. Single-blind randomized controlled trial of poly-herbal formula Sahatsatara for acute low back pain: a pilot study. Siriraj Med J. 2016;68:30-6. ………………………………………………………… กระทรวงสาธารณสขุ 509

510 รายการต�ำรบั ยาแผนไทยแหง่ ชาติ ฉบบั พ.ศ. 2564 ● National Thai Traditional Medicine Formulary 2021 Edition