Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Б. Нұржекеұлы. т4

Б. Нұржекеұлы. т4

Published by biblioteka_tld, 2020-06-03 07:41:30

Description: Б. Нұржекеұлы. т4

Search

Read the Text Version

Ы сут пН ф М а-ям _________________ _ _ _ Kemipe быгеи ерлж пе? Ерлш.. Уйдеп жумыстыц бэрш ез icrefiAi, еркекке лайык, эйелге тэн деп саралал жатнайды сыпыра KipiceAi. Крлымды жылы cyFa малып крйып отыр Жалгыз улымыз жакунда беске толады, оныц да уйдеп туздеп бар таукумезз соньщ мойнында. Тацертец бала бандита e 3i апарады, кешке жакун e 3i алып келедд, Мет таз, ез беззммен ештеце 1стемеймш, б1рдеценз крлыма алсам ак, ар жагьш Уели e 3i жалгастырып экетедд. М етц кубыр еткешмдд багып озыркан адам сиякцы. Тек клал окусам ранг езЫ окдмын, езгенщ бэрш ол icren бередд. Кдндай адамме® крсакуаулы екетмдд елесгете алдьщыз ба? Ж оцалде нанбщ отырсыз ба? — Неге нанбайын, 6ipaK, онша айкун елесгете алмай отырмын. Ол уйде ез1нше б1рдеме ютемей ме, немене? Мэселен, достарына барып, достары к е л т дегендей. — Оныц танысы езе кеп. Ол сыртьщыздан сзздд де 6iayi мумюн. BipaK, 6ipAe-6ip досы жок, Ж акун жолдасы да жок шьтар деп шошимын. Кеп адамды танитынын эцпмесшен ацгарам. Оныц телефон аркулы таныса алмайтын адамы жок, СЗздщ з'алантыцыз елецнен кершсе, оныц таланты телеф онмен сейлесуде. Егер кдж ет деп тапса, ол ез саласындагы Мескеудеп баспшларыньщ кез келгеншен сейлесе салады. Тхлшщ майдалыгында, сез тапкцпшыгында мш жок, Сонысына карамастан, жагымпаз деп оны тага айта алмайсыц. Бастыкхарын, таныстарын eMipi уйге ш ак ур ьт керген адам емес. Эдегге эйел кдзтылау келедд foй, б1здщ уйде баскдша: мен акдганы шашыцкурап устаймын, ал ол кджет екенше эбден кез1 жетпей 6ip тиьш шыгармайды. Онысы, 6ip жагынан, укуптылык, та сиякцы, 6ip жагатан, зым сарацдык,-аудеп те ойлаймын. ¥сак,-туйекке дейш алдьш ала есептелген ондай укдптгы ешрге, шынымды айтсам, зорга 1пыдап журмш. Алпыс кун атан болганша, 6ip кун бура болып кетгам келедд. Ендд елестепзндз бе, Мука, б1зддц уйдепнщ бейнесш? — Ептеп-ептеп. , — Туу, а з де, теть зусшбейдд екенсаз! Эм образы толык шыкдай жагыр ма? Ендеше: \"¥лы сезддц уятгьпы жок,”, — дейдд кдзак, уязтау болса да айтуга тура келедд: ол езппц FaHa мешрше карык, менен MeffipiM 1здемейдд.^ \"Мен елш- еппп жакры керш жатырмьш, эйел1ч м е т неге аймаламайды, неге маран мейзрленбейдд?\" —дегендд емхр бойы 6ip ойланбай келе жатыр. Оран ез жак,сы к е р ге т жетедх. Айналып 300

Щж-Забътпм кф щлгенде, оран мен адам ретшде керекшн бе, жок,жай ургашы [ггшде ме елде эншешн ермек уппн бе, соган ез1мнщ де ,1ЫМ жетпейдд. Енд1 де жетпей жатыр ма? Эдега куйеуш амандай -руссе екен деп отырсыз юй, кудай б1лед1? Болдым, ,jy\\i жамандамаймьш, Эйтиесе, кезщкзде, кер ш ттур, жаман Йлап крлайын деп сггырсыз. — Суйе бммейти байгус болды гой, —дедом эдеш эйедащ рцры евзш елемегенеш.— 0 3 i суйетш болу керек, соньщ Ькщр жетегьмен сешмен де ecerrrecyi керек екеган есшен ^улде шырарып алган сегалдо. Сенщ суйген, суймегенщде о астан-ак, жумысы болмаран ж ш т крй. ? — Солай. \"Менщ алдымда кшалг мен ол кшэеш кеипрдш, нд бул — менщ eMip бойгы кулым\", — деп, шггей соган фжола сенш, эбден со л тю рш де тас болып кдтьш кдлран о лу керек. — Кдлай дегенмен д е вз куйеупцз гой. Оньщ биммегенш linyFa, туешдоруге, тотп талап етуге толык, кдкрщыз бар. 3 — Алты жыл бойы айтпай, талап етпей, тек эншейш длеуше кенш келе жатыр гой дейсаз бе? Айпфннан, талап 'гкеннен тук енбеген соц, тущмп отыррамыз жок, па? 0 з . йщде еепп ашылып свйлесе алсам, пшрймдо тьшдата алсам, :йдаладары eb re сырымды ашьгп нем бар? Уйдеп жорымды ■узден тауып, уйдег1 олкдомды тузден толтырам ба деп пырран бейбак, емесган бе? — Шын суйсе, ci3Ai тьшдайды гой, 6ipTe-6ipre болса да 'кетекгеп кврнцз. — Айдауга журш, жетекке квну ухшн де ащ.1л керек. Бэрш гуеш еаздер, биеЬ здер, 6ipaK, неге осы адам табигаты, болмысы, децгеш дегенге келгенде кдсарысып кдласыздар. Bip адамныц акдл-ойынан, болмы с-бтмш ен еганнп адамдйа томен болады немесе жогары болады дегендо мойында- сацыздар, сол да ж еке адамды кррлаура жатады деп крркрсыздар ма? — Оньщ рас. Кейде сойтш 6ipeyre бага берсеп,, сэбет адамын кемгггщ, кемептщ деп, жап-жакры ем1рщлд 6ip топас ит жазыкрыздан-жазыкрыз топалац тагеидей крглып ж^берсе, жакрылар келш ак,-кдрамды ажыратар дейтш сешм жок, Твуекелдщ eai сокргр емес, сешмдо курбандык, крй. — \"Сегамд курбандык,\" дей аз, е? Ойда жокуа жакры соз тауып берддоз гой. Сол сешмдо курбандьпъщыз жок, •олып тур гой менде. Ty6i тузелетшше, акдорында крлым жететтоне умптенсем, оцда теуекел деп шыдай берер едим. 301

Ы п ш тН Ш т Оран умгг узрлдд, ендд не ажырасу, не уйде жокды сырпвр табу рана калады. Солай, Мука. Сексещз де, секпесец!з де сырым осы. Кдлай болтандэ да жалыкдай, тусшуге тырысьо зъщлараныцызга ракднет! Ендд кешжсек, кара басымызгакай т е н т журер, кайтайык, — К,айтсак, кайтайык, бйтпесе екеулнз де таяк, жеп калармыз. — Ж есещз ci3 жейтш боларсыз. Мен жатдайымды жада айттым гой: кайда жургешмдд. гаммен 6ipre болранымда сурамаганныд езш б1зддд уйдеп Kici ете катш суйгешм да) урады. Ол уипн солай болса солай шыгар, мен ушш олай емесш ойламайды да. Оныд жакры кергеш мен ушш жек кергеннен бегер. Сыйлараны кррлатан сиякцы. Мен даяшымен есептесттм. Э йел ун а з кутш отырда Акшасы жетпей калса, кемектесешн дедд ме, ез1 б1ледд. Эйел адам орнынан крзралмай турып менщ: \"Ал кететк\", - дегешм ыдрайсыздау кершдд, сондьщган сез ретш баскага бурдым. — Ал, сонымен, эдпмем1здд калай кррытындылаймыз? Болтан icri айтьш бергенмен ащтме бггпейдд. Ол аякд-алуы ушш, оран бара 6epwyi керек, ярни 6ip кррытындыта келу кажет. Сонда ендд не icreMeKCi3: аспирантга юдейаз бе? 1здесещз, кемектесешн. Э йелдщ менен куткен ce3i о л емес екенш едшен байкадым. Орнынан ренжи турегелдд. — Сыртка шырып сойлесешгаш. Мен карсылыкрыз крлтыгынандемеп есж жакка бетгеддм. — К,олтык,таспай-ак, журешкпн, - дедд эйел сырткд шыкдщн сод. КелДспм.— Ci3 кдлзык, екеназ, — дедд сонан сод наразы унмен.— Эцпмемдд айткдлзасыз, аярьша дешн тыддайсыз, сонан сод оньщ кррытындысын да езшнен сурайсыз. Юсшщ кещлше келедд демейоз. Куйеушен жерш журген эйел езьме жабыса кетш бэле кдила ма деп шошисыз гой, шамасы. ©йтш ойлайтыныдызды бшенде, елеем де сьгрымды ci3re айтпайтьш еддм. Эйелдщ нэзж жаны элденеден секем алганын сезддм. — Ушндз алыста ма? Ж аяу жургеницз дурыс па, такси усгараныдыз ба? — ддлдм. — Асыкрадыз, такси устадыз, эл1 де эдпмелескнцз келсе, ж аяу шьшарып, сальщыз,— дедд эйел.— Бупн мен алты жыл бойы шыгара алмай келген шер1мдд сыртка шыгарьш, сумдык, 6ip ерекше куйдемш. Кепшспд деп, егер куйеуш

Щ/м-ЗаАтплт ф ■гш уйден куьш шыкра, еюнбеймш. Енду азден де аку>чл Ирамаймын, айтпай-ак,крйьщыз. Тэга Tipi, жаны ел1 еркекп •cip бойы кушакуап, куй ер м бар деп алданып еткенше, |,\\i жалтыз баламды эспетгеп ж ео р вткегам жакры. Ол да loci кусал ескенше, ж впм ессш. jj Эйелдщ куйе^мен T y6i ажыраспай тынбайтьшьш басында i.'i ьщтайынан да ацтаргандум ем, енду оган еш кумэнден- Чдум. Менщ де ссжан себеб1м тиду-ау деп сезжтенуум. BipaK, ыны керек, ез1мд! гана/й санап секпедим. 1 — Мен сиге б у т и т кугам унин аса рнзамын, — дедом Ачелге.— \"Мьщ 6 ip туннщ\" хикаясын окуатан адам да йуанады, ал мен оны вз басымнан кешкендей болып келем. Пз маган бага жетпестей сырьщызды аипъгцыз. Сегам Яэрсетш, сол аркдолы сыйладьщыз, Соньщыз ушш мен о зге иарыздар-мын. Ракдгет! Кдшан болса да мен будан былай •Избен сырласута, акдчлдасуга асьпъш турам. | — Агатай, арч-ык,айтьш крймацызчиы! Bip кергенде 6ip- i'ipiMi3re бэршпз де кереметгаз. Ci3 акуялдасатындай акуял ||||енде жок, ci3 аяйтьш, жаныцыз агаитьш жагдай гана бар. ! Мен эйелдщ алп сезше тац кдлдым. Менщ жай-кушмдч j чпбасып танытаны тандашты. ©з муцын. ез таг-дырын узак, ; •олаган, эзш 03i таныган адам езгега де оцай танычъчш келе ме деймш. !| Эйелдо уш не дейш шыгарып салып, одан e 3iM уйге !« елгенше мезгтл тун жарым болды. Уйге жакдгндаган сайын t асайын дедум, батырга да жан керек, 1лескулге кдйда болдым [лсчегам дурыс, шынымды айтам ба, кдйтем деп кугаакуай |~>астадым. Кднша коркусдныммен, мулде юрмей крюта оолмайды, крцырауды басьш ем, есиш Ьлескулдщ G3i агаты, мега кутш a\\i жатпапты. Bip сыр ануартар ма екен деген адамита, бепме бажырая кдрады. Мен саскучнымнан кулдом. j — Не сонша бажырайып кдрайсыц? — Е, кдраматанда. Келгега рас па, eripiK пе деп кдрап жаткдным д а. Келгенще кдраганда, барган уйщнен repi бул уйду кымбатгырак,кергенщ шыгар. Кдйдан келсецде, келсец болыпты. 0 зщ кещлдусщ, кецшнду тауьш ж1берген-ау. — Муньщ енду шьшдыкуан онша алые емес, — дедум шынымды айтута крлма-крл бел байлап. Содан екеум;з 6ipre келш сендердщ кдлай уйкуап жаткдндарьщды кердук. Жатын белмечшзге барган соц, кезшщ кррасы бар эйелдщ эцпмесш шешеце бастан-аяк, айтьш бердум. Bopiu гындап болтан соц: — Таты жолытасыцдар ма? — деду. 303

Ы ^тш П ф ^^т — Юм б1л т , оран уэделеспедж, - дедем крлай-крлай ем» деген оимен сак.тык, жасап,— Крлай, енд1 жолыкпай-ai кряйын ба? — Жолыга бер. Мен с е т гасендеп крям ба? Акммак,эйе емес шырар, акрф бастап сейлескеннен кейш 6opi6ip аярыи да бш щ к е л т турады рой. Алты баланды алтьш айелге м айырбастамассьщ деп ойлаймын, баскр не актам? Унш де ептеп салцындык, болранмен, култелемей, кумшимей, Kecin айпы. Шешецнщ салкрш кридыльпынан ез1мнщтула бойым тоцазып кета. Крацбайбалам салмаганына риза болдым. Эй, акр1льшан айналтан жаман эйел1м-ау, келил осы сезщ упнн 6ip cyftin кряйын! - деп, эзыдеп те болса ризальпымлы б1лд|рд|м. Егер шатак, шыгарам десе, 1лескудадкш и м xepic дер едь Ce6e6 i де, далел1 де бар. Bipax, кутпеген жерде акр1лдылык, керсетш, ол менщ ез1мд1 тангал-лы. Ондай эйелдд крйтш сыйламассьщ. Шешецнщ куддретт осьшдай мшез1нде гой, КЦ13ЫМ. Аралда жургенде алгаищы кггабi шыкудны, оган куана бшгегвкдисген, шпцюреп кетш, акдарында эйв/й екеупнщ кдлайарыздасыпкдлгаиыI'лвскулдеталик, айтылгандыкуан, мен вз кдкд1мды пайдаланып, ол араны да /узскартып тастадьпч. ЭР НЭРСЕНЩ Ш Е П БАР Анык,мэдениет, тэрбиелшк, Бернард Шоу айткрндай, тек араздаскрнда емес, куанган мен крйгъфганда да. сондай-ак, жоспарсыз юке ойда жокуа жолыкдрнда да коршедь Жетгас алтыншы жылы ymimiri итэбым шыкзы. Ьшнде \"Эйел арманы\" атгы дастаным бар. Ол дастанга аркру болтан K03i крраланган келшшекгщ OMipi екенш ендд езщ де 6api6ip байкрйсыц, козьей. С ол эйелдщ махабаты, крйгысы меш кртгы ойландырды. Грибоедев айткрндай, акщлдыц азабьш тарткрн 6ip жан. Ондайлар елпрде кеп те шыгар, 6i3 крйсысын бшп жатырмыз. Б1рак,арюмд| ез крйтысымен оцаша крлдыру, отан жанашьгрлык, жасамау — жалпы адамзатгык, мудеге крйшы. Сен 6ipeyre куймесец, ол да саган куймейдь Сейте- 304

Щм-За&ыппгьмф ' >йте еишмге ешюмнщ жаны ашымайды. М ен дастанымда :ы ойды айтгым. Сыншылар да, окдфман кдуымы да ол . ЧпэбЬмдд жакры кдрсы алды. ©3iM д е ерекш е тер топп, ; |арымды салып жазып ем, ж урт та жсжары бага бердь I§<астардан, ocipece кдтз-келшшектерден кап хат алдым. t;Шьпнрмашылык,дегеннщхалыкть1к,мэрпн, кепшшкке асерш, '«ауапкершшгш дурыстап тусше бастаганым да сол кез. слайде жакры дуние жасатаным ушш, жендеп куануым да ерек деп укцым. Тойлацкдфап кеткешм/у езш де тусшдеи, Драк, нитей бул да керек нэрсе шыгар деген туйсж жеце Верди©cipece сарандык,жасадьщ деп сегетшдерден крркуъгм. Ьейтт, кшэм/у бш п турсам да, ез1мд1езш токката алмадьш. ■! Желнтм енд|-енд1 басылайьш деп келе жаткднда, ектаб1рде иматыдан 6ip топ акдш-жазушы, баспа кд1зметкерлер1 .ссапарра келе кдлды. 1ипнде epi жерлес, api озичмен 6ipre жрпан Куанышбай да бар. Кудай абьфой бергенде, сол куш калакдо алгам. Cipa, соньщ да сет м д ш п бар болу керек, ;'Алысган алты жасар бала келсе, алпыстары ш ал келш сэлем черед!\", —деген дэстур бар, сонымен крнакуйге жетш барып ;\\уанышбаЙ1-а амандастым. С ол арада алматыльпргарды !а угелдей крнакуйдщ асгындеры ресторанга апардым. \"Тазша !Sip icri бастады, кудай оны крштаса\" демекхш, козжумбайга ■эастым да жлберддм. ©зьмше кдсымдарылар Куанышбайга: Досьщ жомарт екен\", — десе, менщ азаматгыкым сонымен .1К,талатын сияк,танды. Рестораннан сон Куанышбайдьщ Оелмесшде эдебиег жайында, мэдениеттещрегшде тары 6ipa3 Дутлдеспк. Тунп он еюден аса бере Куаньпнбайды жэне кдсындегы ею жМтп крярда-крймай таксимен уйге алып келдеи Алдын ала телефон да сокдем жок, еш ескертуаз |к<ллщ уйкцап жаткдн 1лескулд1 ояпъш. Кдбагы маран юржисе !де, Куанышбайга ол куле сойледь К,урдастык,тын, арсыз КДЛЖЫЦЫН Куанышбай де бастырмалатыи жатьф. — Байьщ республикага белгш акдш болды. Бурын жург жак,сы елецд1 Алматыдары лардан рана кугетш , K 03ip Кдыылордега, оньщ шннде сенщ байьща кдрайтын болды. Бурый жай журген 6eArici3 б!реудщ де-тыны едщ, енд1бйдей 6ip атакзы адеишьщ детыны болдьщ. Сеш тун шпнде ояту ач, арнайы той жасату керек. ■— \"Арсызга алты кун мейрам\" деп ел corin журмесе, 6i3 тойден дешпаймыз рой. Куанышбайдьщ кез1 баржац ете к,алды. Э лп создщ !305

астарымен 1лескулдщ м е т Ticren алганын тусшд) ме, жок па, енд1 батыл калжьида батпай, тайсакцвй сейледд. — Уйкдщды кунде белш жаткдмыз жок, ертен, 6ip-aK зэу1мен келейж деп ек, жштщ жур-журлеп болмады. Кдйта арзан кутылып кетешн деп турсыц, шай бере салсац да сарая ceric жок, — С ол зэухмен барлыкуарьщыз тугел келгенде, 6i3re де абырой болатын едл б1здш , airreyip, былык,тырады да ж ур ед 1.— 1л ес к у лд щ б ул идгльтыма риза емеспгтн Куанышбайдьщ кдсындагы е й жшт ацгарып кдла ма деп кщгалакц-ап, ендд сезге мен де epiK ci3 араластым: — Жарайды, б1рдеме куырын ж1бергш. Ел кеткен сон, дд экемдд танытып аларсьщ. Мэдениетйздгк жасап алдык,-аудеген кудис б1рде-б1рЬпзде жок, едебиет жайында, мэдениет тещрегшде тэты кдиу эцпм елесш кеттж. Картон араластыриан 1лескулдщ куырдагын жеп, шайьш iniin, жштгер сагат тунга ушке таман уйге уйкуай салды. Epreci туннен калган куырдакцы Крита жыльпъш жеп, жшттермен 6ipre мен де крнакуйге келд1ч. Олар бел1нш-белшш аудандарды аралауы керек екен, 6ip аудага-а булармен 6ipre баруга обылысган м е т де б е л т е т г Уйге сокдай, сол арадан аттанып KerriM. Куанышбай, касымызда тары 6ip жшт бар, сол ушеум1з ею ауданды бес кун араладык, Буюл бригад а, келюЫ бойынша, бесшнп кун Кдгзылордада бас крсуымыз керек болатын. ©йткеш epreci тацертец 6api Алматыга ушады, белет алдын ала алынып крйылады. Кдс кдглгандай, кдйтар жодда мэшинемш бузылып, 6i3 тутп он йрден аса крнакуйге зорга жетттк. Таты уш Kici б|'зл1н алдымызда гана келш, амалсыз олар да аш жататын больш отьф екен. Соньщ бэрш кере турьш кдлай ундемейш, тауекел деп, бэрш тагы уйге шакдфдым. Алдьш ала телефон сокрам, елдщ кезшше ол да ьщгайсыз, тобымызбен туткдыл тун йшнде уйге сау ете кдлдык, Арамызда егде гаалер бар, соларды керш, 1лескул кдтгы кдкылды. Маган ашулануга да шамасы келмей: — М лерндз ескертш телефон сога салганды да бъ\\мейдд, крнакуармен крса e3i де крнак, боп келш, ею ортада меш уялтады, — дед!. Обалы не керек, онысы рас та. 1лескул зыр жугтрш журш лез демде шайьш экелдг. Жарыса кдмылдап, ез1мше кемек жасамак,больш ем, жеюп тастады. — Йемене, астанадан келгендерге мэдениетп больш 306

Щ ш-Забыптаaf> жвршгщ келш тур ма? Казак^ъщ ез мэдениеп бар: кдтыны Цдзанныц басьшда, байы крнакцврдыц кдсьшда болады. Бар, 1аган кемегщнщ кржот жок] 1 Тун inriнлр 6ip топ Kicira уйге а л ь т к ел ге т м е юнэл1 боп, ол конэмдд аз да болса жуып-шаю ушш жалпакуап журсем, аешец элпндей дедь Эй, сондай эйелден айналып кетесщ- ty! Тебем кекке жетш, кеюрепм сонда куаньшгган ж арыльт сете жаздап журдим. Дегенмен беталысьш байкдйын деп, б!раздан соц асуйге 5аесукрам, дву кек кэспрал газдьщ успне крнжиьт улгерген жен. 1лескулдщ казан кетергенш керген соц, мащ-азданьщ- <Ьфап крнакцардыц касына келддм. : — Эй, Мука, м е з п ла з келш калдык, келш кдгсылып журмесш. Жакрылап шай писек, жетедЬ — дед1 жазушы вгамыз. — Ой, Шоке, о не дегенпцз. Кдшаннан eHiuici бвлшбеген кдзак, ем естз бе, 6ipiHiiri рет келш турьгп, б1здиоиен 6ip ет жемей кетсегцз, калай болтаны?! — деп крмпидым-ау. Меш <эйтш крмпитып отьфган 1лескул екенш олар кайдан бксш. Эй, 6ipaK, казащъщ крнак,купа эйелше байланысты екенш казакзъщ езшен жакры юм бглсш. С ейтт, кызым, алматылык,акаш-жазушыларды шешецнщ *iаркасында абыроймен ш ьтар ьт салдым. Олардьщ алдында жешмнен жьпылмадым. Менщ аркамда, осындай досым бар йдеген адамша, К,уанышбай да крмпиып дьфдай болып атганды. Олар кеткен куш ж ума болатын. Bipa3 каралмаган материалдар жиналып калган екен, алтыга дейш кецседе отьфып, соларды эжептзу1р ецсерю тасгадым. Жумысьщ ! внген сайын коц1лщ жай тауып, шаршаганньщ e3i ракатымен If уйытады гой адамды. Сондай 6ip халде самаркау кершп, I'; “нд1 уйге кайткалы сейф1мд! жауып, устелдщ устш деп *| к дгаздар ы м ды ы сы ры п-сиы ры п , ашык, та стау га Шболмайтьшдарын ipiicren, суырмага салып жаткам. : — Агай, ci3Ai редактор шакьфады, — дед1 хатшы кд!з. Й Денемнен бурын миым селк ете калгандай болды. Ж умыс 1аягында не шакдфыс? Асыкрай келсем, редактордыц касында жасы, бэлк!м, мен кдтарлы, 6 ipa«, сакал-мург кря берген, былшиган деуге I болатындай толык, сэры ж т т отыр. Ж тт гщ аяк, тусында I талай жердд аралаганы туршен коршш, сатпак, сары rycri партпел тырсиып ол тур. Кез1м соган тускенде, журепм зырк. 307

_____________ ете каллы: мынаумен kecin тары аудандарды араламасам де Жок, олай болмай шыкцы. Редактор сыпайылады. — Мука, мына жптгАлматыдан келш отыр. Кдлайшаекенш. крнакуйде 6ipAe-6ip бос орьгн жок, дейдь сол жакка айналам деп, бите бул Kid кештеу келш ош р. Жштгердщ бэр, кун жума болгасьш, бугш уйлерше ерте кетш калыпты. ©зщнен баска 6ip даам калмай, уят болып шъгр. Бупн жецген, екеумрз ауыдааш улкен юскерге барьш келмекнп ек, кэз1р од уйде тыкрфщып м е т кугш соыр. Караты жагдайдьщ кас кьгаандай кдын боп турганын. Кайтемшендр крнакуыдалада калдырамьрз ба? Мэкецмен 6ipre туш бойы эщ1ме соньт, эн айткызып спырсак, 6ip ганибет болар едд, караты... — Жарайды бодм не барайык,— Аяк,асгышлмнен шыккан 6ip думпу содай депзд. Боген йсшщ аддында редакторыма б1рдеме деп жатуды ьщгайсыз санадым. Оньщ усгше онын сонша майпацлап, майдалап свйлегет жыныма тидд. Маке деп отырраньшьщ гам екенш, iccanapMeH келген адам ба, жок,жай роддырран 6ipey ме — ештецеон сурап жатпадым. Тек шлей 1дескулдщ жардайьш ойладым: кешегтден кейш ет-метшен бррдеме кадды ма екен, жок, па? \"Таты ескертуаз 6ipey,ai альт келддц бе? Эй, сенде уят жок, екен\", - дейпн шытар. Дэсе кайтем, менде де амал жок; 6ip адамга букк Крзылордадан крнатьш 6ip уй табылмарпы деген де жакрылык, емес. Bi3 есжтен гаргеннен кескул бепме карамады. Кдбарын amnaFaH куш шай бердд, шайга крсьш ег араласрыра куырган карггопэкелдд. Крнак,екеумцащ аддымызга 6ip-6ip ремке крйды, oipax, бетелкеа жок, Мэкендд оган, оны Мэкеце таррыстырран болдым. Ега-уш кесе шай шллдд, б!рак,кескудод арак,экелерйн деген ьгцгайы байкдлмайды. Кргрсьрръш еггыргаррын бкдьм де, 0з1м-ак,экеле кряйьш деп, барды ашеам, inn рсар^ырап бос тур. Кешеп крнарргардан ештеце калмаганы жарда eciMe тусп. Кдзгсылкаррымнан терлеп кря берддм: кескулдщ э д е т icren отырранын енд1 укцым. Крйту керек? Дукенге жупрш барып келуден баска амал жок, [дескуд теп, былк,егер емес, меьпР1 не щдеп жургешмд1 бкмейтш адам сиякцы. Аярыма туфлийчи кие сап, акргрьш ecirai сыкрррлатпай ашып сыррка шьркцым. Ен, жакрш дукерпе деган курьпанда жиырма минутте жетедд екем, эбден сасш м. Мурурайда такси кеде кря ма? Aei€ipiM калмай, ж агамды ж ур е ж ендеп, к влден ец ж ур т ж ур 1шмнен куддктенбесш деген pdcime, ycri-басымды еккт-кагъш кеде жатьф ем, уйдйд бурыпрьрнан керрхпм карсы жолыкцъг. —Асырып кайда барасыз, Мука?

Щ яШ штьшЬ J — Ой, 6ip... ойда жок,та уйге крнак, келш кдп... Э лп петелкеа куррыр бпш кдлыпты, соран... •: — Б1зд|юнен ала салмайсыз ба? Бар гой. — А? Свйтейшнд. Туу, тук еам е келмегт-ау!— Керилмнен некрнак?>1лды адам жокуай кершш кетп. Дедектеп L\\ecin ушне •елдЬм, Жартылык, емес, жамбы съгйлагандай куанып, кеудем -;зяк,кдптай болып, у т м е гардм. Экелген жартылырымды жылы «лакрныма салып залга юрсем, Мэкецнщ дал алдында устеддщ успнде шошайьш тары 6ip жар1ылык, тур. Шекемнен 6ipey I ueprin жйбергецдей. кегжец «-пи токуам кдлдым. 1лсч:кул ■редрейген кдлпы сыр бер м ад Мэкец бепме кдрап кулдг — Уйде арак, жок, екен деп, кдгеылып, М аке. Тунде крнакуар болып еде Keuripepci3! О зге сезуурмей-ак, кряйын деп азшше... - — Естуум, ештеце етпейду уакдсы жок, Тек келш екеущ убоскд ауре болдыцдар, мен ш пейтш кдзакрын, ептеп ■„ — аолар деп ойладым. ©йткеш ! устелге 1лескул бос ремкелердд крйранда ундемедд гой. — Крйыцыз, Маке, келшвдз екеулпз ею жак^ап жупргенде, ец курыса 6ip рамке уртгарсыз. — Жо-жок, болмайды. Маган арак^ы влсш деген адам рана инюзедь — Астапыралла, кдйдарыны айтпацызшы! — К удщм '■ семлмесе де, анандай сазден кешн зорлауга батпадым. I — Ci3 шшеген соц, енд1 шнуз де iine алмайтын болды If гой.— 1лескул маган ашыкцан-ашык, шабуыл жасады. }| — \"Жемейтш ауы з жейтш ауызды байлайды\" деген. к Маган кдрама, шжщ келсе, азщ ime бер.— Крнакръщ да fl_ \"инкщ келсе\" дегеш кекесшдей есплдг Бвтелке, рвмкенщ бэрш устеддщ 6ip шетше ысырып крйдым. — Маке, келш-келш дей 6epeci3, менен улкен емес ишггарсыз? I — Эй, улкенмш-ау. Мен сенщ редакторьщмен 6ipre |i 0КД1ДЫМ, содаи-ак, шамалай бер. — Э, онда улкен екенсш. ©цнцз 6ipaK, a re жас. — 1шпеген/ую гой, б1зден жас кершеаз, — де/у 1лескул крсамжарласып. Оныц астарьшан взьме кдрай атылган ок;гы тары байкддым. 1лескулдщ нарыз шабуылы к,онак;гы жагкдюран соц басталды. Тац аткднша шыдай алмайтынына эбден квз1 жеткеи болу керек, ecueri тар3е09жауып альш Kipicri.

g * 3 тт Ц И д Ь -ц ш ________________________ __ — Ал, айтшы, кдне, мына агылган крнагьщ бгге ме, бппей м е? Балаларьщды багам ба, уйге кдраймын ба, жок к,онак,тарыцды кутем бе? Танитыныцды да экелесщ, танымайтьшынды да экелесщ. Айтып та экелесщ, айтпай да экелесщ. Кдшанг-ы шыдаймын. Мен де танитын, балаларьщ да танитын достарынды, маган десен, кунде шакдар, бала- шагамызбен араласып, барымызды iuim-жеп 6ipre отырамыз. Ал мьшандай келденец кек апыларьгнды, енда ертш экелдщ бар гой, езщмен крсьш уйден айдап шипам. — Эй-ай, акырын. Ертец сейлесерм13, крйшы! — Крймаймын. Крнакжайлыкзъщ да жеш болады. Сенщ м е т басынганынды крйшы, журтгьщ сеш басыщ-анына намысым келеда. Акргнмьш деп эншейнде кеуденда кдгасьщ, ол кеуденда кунде юм кершген басады. — Юмге бастырынпьш кеудемда? — Юмге бастырмай журсщ? Bipre окдшты, досы болмаса да, танысы гой, редакторьщ неге ез уйне шакырмайды. Осы кдлада орынбасардакшен езге уй жок, па? — Эй, жаца айтгым гой: редактор эйел1мен ауылга кетеда екен, жумыс аягында менен баскд ешгам кдлмапты. — Ой, цпрюн-ой, ауылга кеткен екен гой, сенен баска ешгам кдлмаган екен гой?! Телефонды ал да, редакторьща сокщы, шэншп уйнде жатыр. — Жарайды енда, бекерден-бекер 6ipeyai гайбатгама! — Сен аракдздеп кеткенде, мен редактордьщ угоне едеш телефон сок,тым. Улкен кьгзы кетерда. \"Папамдар уйде жок,\", — деда эуелт Сонан сон, мен екешмда айтып ем: \"Кдз1р шакдфайын, демальш жатыр еда”, — деда. Мен телефонды тастай салдьгм. Ал, оган не дейсщ? — Окьщ не, уят емес пе? — Маган уят па? А л редакторьща неге уят емес? Менщ телефон сокрднымды кдгзы, сез жок, айтгы. Ец курымаса сонан кейн уя льт, саган 6ip сылтау айтьш хабарласпай ма? B ip re окд>1ган ана Kicire б1рдеме деп акталмай ма? Пыскырмайды да. © йткет ол Kici сендердщ бэрщ/у акдпиак, санайды. Ештецеш бьлмегенсш ертец сен оган ундемейсщ, оньщ ауылга бармайтынын эншейн oripix алдап осы уйге ж 1бергенш мьгаа Kici д е жак,сы б ш п отыр. Бглсе де бммегенсгггш ецкей келпрсщдер. Сондай екендершда бглген соц, сендермен юм санасады? \"О, Маке, 6ipre окапан кундер есщде ме?\" — деп кряды да, сендерда сонымен мэз епп, ез пайдасын уцги береда. “Жок, мьшауьщызды ктей алмаймын, 310

${ш-ЗаАыпппа<ф ■ фкардайым жок,\", — деп керпл, кайтер екен? О, Мукд емес, Кщбаган Мукд болып шыга келмесец, матан кел. — Жарайды, суьгрылма! — Неге суырылмайым?— Сонда байкддым, 1лескулдщ гар к р сумдык, бузылып кетпгп. Кдйьщньщ берйп боп кдпфн ■безшдей ею беп тырсия сыздап тур. Айыльш жия крятьгн длдм емес. Оныц анандай ашуланганын кергенде, езшен Вулкен и т п керген куш ж тей, м енщ аш уы м к уй р ы ган булгандатып кдлды.— Сен e.3i сонды кезде гам болып бара жаткдньщды бглесщ бе? — Е, юм болып барады екем? — Даракдл, макданшак, 6ip ey боласьщ. Боласьщ емес, болдыц да. Bip ютэбщ шыкра, дуниенщ барльггын 6rripin тасгатан racinie 6ip ж ыл тойлайсьщ, уялмайды да екенсщ елден. Сен уппн мен уялам. '} 1лескул долданды. Ашшы сездерш аямады. Кей ce3i кднжардан бетер. Негурлым жанымды кэтгырак,ауыртатын сездердд тауып ашука тырысады. Егер меш е л п р т кететш сез табылса, оны да айтып салатьш Typi бар. \"Эй, мына пэле меш шын суймейтш шьггар. Шын суйсе, мынандай ауыр If сездердд айтуы мумюн емес\", — деп ойладым. Менщ : жамандыкд-арымньщ бэрш ж иы п-терт е д е т т о т журген адам сиякды, самауырдьщ шумепнен агыткдн кдйнак, судай бурк,-бурк, куйып жатыр, куйы льт жатыр, 6irep емес. — Сенде намыс дейтшдей намыс та крлмаган, — дедд6ip - кезде долдана басын сшоп.— Намысьщ болса, кдй бетщмен | арак, 1здеп кеш еге шык,тыц? Юм уш ш 1здеп шьщтьщ? ' Жартылык, кетерш келе жаткдньщды керген ел не ойлайды: 1,1 алкдш дей ме, aKf.ru дей ме? Сенщ сырынды ж урт бымей '*■ жур. БЬ\\ген куш 6api repic кдрап кетед1, — дедд сук, крлын civrefl нукдлп. — Крнак, — сен уш ш шгудщ сылтауы. I Эншейшде: \"Халкрш, халкргм\", - дейсщ. Солхалкрща ктгеген | кдязметщ осы ма? Кдзак,тыц акдлны деген сен мундай I медениетазсщ, халык, сонда юмгмен мэдениетп болады? — Жетедд, ей, ендд, токцат!— Соцгы ce3i жаныма жаман | батып кетп.— Ендд аузынды жаппасац, мен ез1мдд устай алмаймьш. — Йемене, сабайсьщ ба? Саба. Ана крнагьгц Алматыга айтып барсын. Айтса айтып барсын. Жакры эйелдд сабамайтынын журт та биедд. 311

Ькяш т Н Щ г т ,_____________________________ — Арманьщ жакры эйел болса, аларсьщ. Тракторшы бола да маран 6ip ey табылар. Акыны, жазушысы не керек жартысы MeHiKi, жартысы елдш , Куш-тута кдсымла жумысына гогызда кетш, жумысынан алтыда келш, жанымд юмпащ эп журген куйеудщ н еа жаман? Оньщ сен сияк?ъ крнагы да жок, кдюы-жазы жазатын rare6i де жок; эйел1 тракторы, бала-шагасы рана. — Ей, Kicim куйддрме бекерден-бекер. Мен емес, езш шыгарсыц кеткщ келш журген? — Иэ, езшмш. Кетем. Кетпегенде кдшанры шыдаймын? Мета, немене, не icreceM де тезе беретш телпр деп журсщ бе? Саган TeMip де шыдамайды. — Шыдамасан. кет. Не кыл дейсщ маран? — Кетем, акршнан баскдга тиген эйел кунш кере алмай жаткдн жок, — Сенщ макратыц сол кун керу рана гой e3i д е — Оцбагансьщ!— Менщ де сезш жанына батып кеткен болу керек, 1лескул бода-бода болып жылады.— Сегамен 6ipre еш р суру мумган емес. Онымен де eMip сурудщ мумган емесш ойлап, ашудан мен де жарылып кете жаздадым. Екеутаз терк кдрап жатгык, \"Тан, атсьш, бэлем. Мунымен жендеп сейлеспесе болмайды. Кетем дедь С уймек турмак, жай сыйлас адам да ейтш айтпайды. Oripix 6api\", — деймш децбекшш. Анда-санда 1лескул де аунакщиды, ол мета жек кергетанен сейтетш снякгы. Кундеп езше унайтын эйельмд ойда жокуа жогалтып алдым. Кдйтадан ол бурынгы кдлпына келедд дегенге кециим сенбейд!. Крйта кдлпына келетш эйел анандай ашшы сездерд айтар ма едд? Енд онымен еш р суру мумган емес. Мумган емес. Тацертен, 1лескул менен бурын турып кетагп. Крнак, бар екета eciMe тусш, мен де ерте турегелдьм. Тацертецп шайды ш к е н соц, жардайын айтып, М экец ез ж енш е кетп. Балаларымызбен езЬпз оцаша каддык, 1лескул екеумрз 6ip- 6ipiMi3re сейлемейм!3. Тусте де сейтпк, кешке де. Тек тунге •гаман шыдамым жукдррандай. Он бес жыл отаскрндагы жылылык, ыстык, ыкр!лас oip тун етпей-ак, эзщдд кинай бастайды екен. Бас салып кушакзай алгъщ келед, тек шщнен: \"Кртгы сез айткрн ол гой, алдымен ашуьшан ол крйтсын\", — деп кутесщ. Махабатгьщ еткета т эта болран сайьш бупнпа 6epiK. \"Шьшы-аягы сылдырламайтын уй болмайды\", - дейд крзак, сылдырлаганды сындырып алмауда гой гэп. 312

__ ^nfj-Sdlinnnnvkij> Дурдараз куйте дуйсенбте деш н зорта шыдадым. Акдмга :алып дарасам, 1лескулдщ ашынып айтдан сездерш щ , рстарында матан деген шын жанашырлыджатыр. Ызаланган '! ;езде кртгырад кднай тусеган деп айткрн 6ip-eKi ce3i талай какрыльпыдныд шылауьша да жарамайды. Соньщ бэрш алмадгай келш, кешюсш жумыстан кешн уйге сыртган оклей KipaiM: — Бармысыд, ей? Алкршыд, одбаганыд, таты неменед уу, соньщ 6api жиналып келш тур, алдарынан ш ы д Асуйде жур екен. Алдымнан шыдгы. — Кетешн деп жиналып жатырмын. — Тракторшыда ма? 0 й , дыршандысыд-ау! Талайдан айта алмай жургендер1дд1 тугел айтгьщ гой.— Едкегап мурнынан шскедьм. — Сен одып турсьщ. Менен еткен дырш аддлсыд. Еркек болып кшжене созге шыдау деген жок, — Эй-ай, крй. Крита урсысып калым журерьмз. Сен /асуйще бар, мен балаларыма барайын. Солай, длзым, езге уйлерде болатын жанжал б1зде де болатьш. Сендерде де болар. BipaK, болута тшс жанжалдан кешн крлай татуласудыд жолдарын бглгенше, сол жанжалды болдырмауга тырыскрн дурыс. ©зщ д е бглесщ, керш журсщ, шешед меш осы куш ете еркш ж1бередь Эрине, ол бшешнд1icre дегеш емес, сенгендт. Оныд сол сегамше жеткешм — улкен жегцсзм. Екеулпз мен — жиырма терт, о л — жиырма 6ip жасымызда уйлендж. Егер мен K93i крраланган келшшектщ Kyfleyi кусап кун сайын уадтысында жумысда кетш, уадтысында дайтып келш отырсам, онда менен жендем/у адын крйдан шыкрын?! I в л е д а з eMip суре алмайгынымды бшп: \"Не меншен, не пледщмен бол!\" — десе, меш шешед 'пр1дей елтармес пе едд, I кызым? Ондай адллсыздыкдр ол барган ж о д \"Менен де, Нчлещднен де айрылма!\" — дед1. А л эйелше байланысты енершен айрылып крлган менщ 6ip замандасьгм бар, оны * сен б1лущ де мумкш. Универеитетге одып жургешнде-ад ^ noBeci \"Жулдыз\" журналына басылып, эдеби круымды I эжептэу!р дуриреткен Адой Кддыров уйленгеннен кешн I ештеде жазбай кетп. Шыгармашылыкдз талант крншалыдгы I кржет болса, жагдайыдды туешетш жубай да соншалыдгы I кржег. I Жетшс жетонаi жылы жазда 1лескул кенетген-кенет жотел1п, аядасты кртгы жудеп кетп. Эуелде жай суы дтш ен 313

Ы у т т Ц Ц А н а ш __________________________ болар деп, ереназддкпен e3i де 6ipa3 журш крлды. Акдяры болмаган соц .appirepre кдралып epi, олар екпенде кррайган дак, бар, OFaH операция жасау керек шьпар, ci3Ai онда педагоктис жумыскд да яоберуге болмас деген сияк,ты шубыртпа ж орамалдарды к,олма-крл жасап тастады. Ауруынан бурьш элп сездер жаман эсер emi. Bip 1лескулге емес, бэрш)зге б1здей кддалды. Шешецнщ кдншалыцты уайымдаганын мынадан 61л. Менin кунделж дэптершд! ашыпты да, бетше былай деп жазыпты: \"19-aFyc, 1977-жыл. Жетеуш бугтн езще тапсырьш аманат етпм. Сенгешм — жалгыз сен. TyFaHэке-шешем болмаган соц, -прелген жерш езщ болдыц\". Мен о л жазуды ертесшде 6ip-aK, кердьм. Окди-анда, вне бойым TiTipen, 6ip турл! больш кетпм. Жудырыкз’ай туйн тамагыма кептелш, квзш жасаурай бердг Элпнщ астьша мен былай деп жаздым: \"20.08.77. 1лесжан! Акдшак, болма, мен барда сен елмейсщ. Жазыласьщ, жвш жок, уайымдама! Менщ де сенен баска сенерм жок,\". Ж убату сездд эргам айтады. Сез сэл демеу болганмен, ауруыцнан кулантаза айыцтыра алмайды. Era ай бойы булетенде журш, дэрйерден дэрнер цоймай кдралды. Акдфьшда Алматыга барайык, деп шешпк. Соган жинальш ж ургенмзде, дэл сол аурудьщ айтулы маманы. Кдпзылордага келе кдлмасын ба, куанып кетпк. Эм еамде, он cemimui казан куш болатьш. CaFaT он егаден аса бере телефоным шылдыр етп. Кетерсем — 1лескул. — Журмейсщ бе? - дед . Даусы сандак, кенцуу. — КдДад турсьщ? — \"Он еюнщ\" аялдамасында.— Ягни менщ жумысымньщ дэл жаныцад. — Kp3ip.— Дереу жупрш шьщгым. 1лескул1м epi rapin эд ем к етп кетигп. Куаньппымды тежей алмай сонадайдан жымиып жанына кедадм.— Профессорда болдыц ба? Не дед>? — \"©кпец таза\", — дейд1. — Шын? — Шьш. “Бурьш, бала куншде, болтан берша бар. Одан саган зиян жок,\", - дейдь Кднынды тексеремз деп, тшъ1 анализ алды. Жетелщнщ баскр ce6e6i болуы мумган децад. 314

____________________________________ ^т-А*4ышылеф — Айтгым гой, бэсе. Эй, ак^лмак.-ай, сонша уайымдап. Экеид муйнынды!— Балаларыма аитьш дагдыланган сезш д1 1бул жолы балаларымньщ шешесше айтгым. Екеу>пз жан- жагымызга карал ал ьт, 6ip-6ipiMi3ie еркелей ечкетспк. I Менщше, кдгзым, махабаттьщ гумырын узартатын V оеындай-осьшдай \"усак,-туйек\". Улкен сезтмдд улкен icrep £ гудырады, ал оны жогалтпай устап туру ушш жай жакры кд1лык,тар д а ж етю лж ть Батыр да ер лж п кун сайын ,1 жасамайды, суйгендер де 6ip-6ipiH биж сез1ммен суйетшш унеш улкен кпен дэлелдей бермейдд, тек сол бар сезвед жацалап, жацгыртып отырады. Суш ен жандардьщ 6ip-6ipiHe тдеген аз гана ытипаты бурыннан орньиущн сушспеншшкп кдйта лаулатады. Шешецнщ ш еказ сыйлап турганын керш, мен де оны сыйлаймын. Сейтш ол м е т сыйлау аркд1лы езш 1 сыйлатады. Керек десец, менщ айгкдныма багынып отырьш, i сол аркылы м е т езше багьшдырады. Ел корсе, 1лескулдщ сыргкы келбетш, журю-турысын, ептеп мшезш кередд, ал мен оньщ сыртына крса и ли жан дуниесш де керш турам. ' Оньщ кезшен, кдбагьшан мен танитын ыкыласты, мен байкдйтын нурды ешюм байкдй алмайды, сондьпрган ел ушш f 1лескул 6ip баска М мен ушш мулде баска. Менщ 1лескульм — ец толыкданылган 1лескул. О л мен ушит кез келген эйелден баскаша. Егер шынымды айтсам, кдизым, менщ бойымда еркектщ F басымдык, кдкысын сакдву эдеп а м бар. Оны мен эдеш | сандал, касакдна пайдаланып жургем жок, ата-бабамньщ К суйегше сщш, маган суттмен, канымен еткен сон, гана * бойымда жур. Ондай-ондай нэрселер ш ешенде де бар. I Ойткеш эдет-Fypbm ешкашан ез-езшен аяк, асты к ер тар та, I керекс1з бола кдлмайды. Оньщ ез1мен емес, оны тудырган I жагдаймен куресу керек, сонда гана кертартпа адетгер | жойылады. Ал, жалпы, эр адамньщ жеке басьша катысты I нэрсеш эр адамньщ ©3i бмедг Мэселен, 1лескул маган осы куш далага тамакдъщ калдыкдарын тасытпайды, балаларьщ ескенше кетердщ, ендд с е т и уят дейдд. ©3i де шыгармайды, балаларга шыгартады. Маган онысы унайды. Б1здщ осы I отбасылык,оз джлурииэд дурыс емес деуге, оны сегуге юмнщ кандай каи^сы бар? Ол — ескш к те емес, жацалыкда емес, бцдщ уйдщ оз ерекшелш. Осьщлай ерекшелжке де крл сутьш, каралау — кдтянат. Мен гссапарда журсем, шешец жалгыз 031 шаи.фган жерлерге бармайды, \"Kyfteyi жок, Kici кусал немесе куйеушщ жокдыгына куанган Kici кусал ж урпм 315

Ы уш т Н Щ ».,ш келмейд1”, — дейд|. Онысы — еси кдзаклан калган едет. Соны сакуараны ушш оны и м сегед? Соныц 6api, менщше! ец алдымен езш сыйлагандык, Ал б!рак, сол езш сыйлауы м е т сыйлаумен шггей уласып жатыр. ©зщ де ес 6wreAi керш келесщ, мен уйде отырранда, ол сендерге менен бурын тамак, 6epin керген емес. \"Эй, экелер1цд1 maigjp, сонан соц жейсщдер\", - дейдд де отырады. \"Крй, 1лескул. балаларга бере бер\", - дегенд1 мен де эл1 айтпай келем. Айтып нем бар, бала куншен улкендд сыйлауга, улкенмен санасура балаларым уйрене берсе, маран зиян ба? Оныц e3i балаларга FaHaемес, маранда тертт, мен ушш де жауапкершшк. \"Жок, Мука, сен отбасындагы ондай тэртпгп дорар\", — деуге ешимнщ канлсы жок, © йткет ол тертш, канауга, кемспуге емес, сыйлаура непзделген. Ал енд] балаларга: \"Сендер эке- шешелерщмен тец каи,1лысындар, сондьпрган олардьщ айтканын ютемей, ез кещлдерщнщ калаганын жасаура ерисгерщ\", - деп, сыргтан б1реудщ сез ж упрту кажет пе? Ол, саяси чтлмен айткрнда, б1реудщ шли iciHe крл cyFy болмай ма? Э рим е з б1лгенш icrey — баскамен санаспау деген сез. А л санаспау мен сыйласпаудын, 6ip-6ipiHeH бэлендей айырмасы жок, Жалпы, тартигплж дегеннщ меншде езгеш тежеу, шектеу сезаз бар. CoFaH карап, тертш сакуауды жеке адамныц кднясын шектеу деп тусшуге бола ма? Теадк дегеннщ 63i — езгелер ушш езщдд шектеу, езщад езгемен тец устау. Ол улкенге де, кшпге де, элспз бен кушттге де, ейел мен еркекке де б1рдей. Егер улкен б и л т бар щязметке крлы жетсе, жер элемде жок,жак,сылыкуы орнатьш жаберетшдей ижшш, кулшьшъш журетш 6ipa3 замандасым бар. К^зметт жокуыкхан рана крр болгансиды, танылмай калган талантгай. Егер соларддо элдекалай улы адам деп жариялап жзберсец, улы адамбыз деп уялмай журе бередь М е т ц ойымша, ел1'е, халыкка щлзмет жасау ушш мшдетп турде улкен мансапка не болу шарт емес. \"Крлымыз кдлзметке жеткенде рана бэрш ка'гырамыз\", —деген не макрат? Крлы крвметке жетегендер сонда eAi ушш ештеце icreMeyi керек пе? Жок, менщше, елше icrerici келген жакрылыгын, щязметш эрим алдымен ез отбасында жасаура тшс. Ел ушш ецбек сшрруащ ец тете, ец ттмдд жэне эримнщ крлынан келетш жолы — сод Уйде баласы тындамаган екеш немесе шешеш тузде халкы тьщдайды дегенге и м иланады? 316

$т -3а4т т ы яф Kici елтчрген кддлмыскер д е езш ш е ак,талып себеп айтады. Э р с е б е гт жамылып елдд булддретшдер кдншама. Ен дурысы — акуалу уипн себеп 1здегенше, акуалатындай ак^ м акдъ ж , icreM ey. 0лецнщ кдлай жазылатынын саган уйретш жатуым кржетаз болар, кд1зым, 6ipaK,Keft6ip адамдар махабатты дерт деп бейнелесе, Лермонтов пен Абайдьщ: ‘|_Пл OHepi дертпен тец\" д егенш бь\\етш ш ыгарсьщ. Д ем ек, м ах абат пен акршдьпрга украстык, болтаны. Адам e3i бьлмейтш нэрсесш йлетш нэрселер1 аркдллы б1ледд. © лен туарда адам ете крхзганшак, ол сезш махабатта д а бар. Шабытыц кдасып крльща крлам алтан кезде, элдеюмнщ успне к1ргенш, rirrri сонау астьщты кдбатга алдененщ курс ете кдлтанын влердей жакзырмайсьщ. ©ленмен оцаша крлганда, кдтын-бала, уй- жай, аштык,-токдык, — бэр! есщнен шыгып кетедд. Кейде, acipece тунде, езщлд буы л бес кдбат уймен 6ipirin тутасып кеткендей сезшесщ, ен темени кдбатган 6ipey квтершп келе жатса, элдею м eciriH жауып ашса, 6apiH 6iAin, бэршен торкенш отырасьщ. Сондай сэтгерйчде сендердд шулатпай, аятыньщ ушымен басып, балаларынан да артык, баласындай куткеш уипн, мен 1лескулге еле-елгенше кдрыздармын, кдлзым. Оньщ матан зайып, сендерге ана екега м е т айрыкдпа куантады. Акдшдык, пен махабатгьщ агайынд1>1 сез1м екенш е ез басым планам. Отан мынандай далел1м бар. YtieM i жан дун и еа бшктеп ecin отырмаган адам унем1 жакры адам кушнде кдла алмайды. Жакры кдсиетгерщдд жацалап, дамьггып, ой epicin&i одан ары кец ейтт отыртан сайын жакры болтан успне бола бересщ. Суйген адамьщ да сонда с е т суйген успне суйе туседд. Жеткен бшпцде токдлрап кдлсан, белгъй уакрггган кейш с е т эйелщ немесе сен оны тусшбей кдлуьщ эбден мумкш. С утспенш ш кп сакцап кдлу ушш, не сол дэрежеде eKeyin б1рдей токрграйсьщ, не екеущ б1рдей врлейсщ. Bip кезде с у т п крсылган жандардьщ к етн суысып жататыны кейде осыны ескермегендисген. Акдлндардын алгахикдэ! жыйнагын окргшы: влецшщ кеб! малддреген сез1м мен мелплдеген шынайылык, Балгам, екшпи, yuiimirici де солай. Шын акргн мен акрш емесгердщ ара жш содан кешн аныкдалады. Атан мен анана, елщ мен жерще, аульщ мен мектебще, тагы-татыларга деген балалык,шынайы сез1мщ алгашкдл жинаккд аркду болганмен, буюл елпрще ж етп ейдй Енд1 ой e p ic к ер ек б о л а б астай д ы . © се 317

Ш сут а н Щ ф /секй-ф ы алматандардан елец де суынады. С ей т т, акдшдык, пен махабат exeyi де адамнан унемп узбей рухани ecin отыруды талап етедь Мен де сенщ узбей ecin отыруыца, Актаннан да соны талап етущ е ж ене сол уппн 6ip-6ipine жагдай жасай бкулерщ е ттлектестн. Сэтп спбасы курындар! Экен, Мук& Стъшулы К/злжанов. Кекек, 1983-жыл. Кдгзылорда.



Дэптердщ шлне Зерт белек кдгазга жазып хатсалытпы Амандык,-саулыкуан кеш н ез кр/лырына кеипрш сурап. \"Экемменжастыекенирзд! ескермей, эдепаздж жасапотыр деп крлмацыз. Ж асьщыздыда,жазушыекенщ/'зд/деескерш, брак,а з ушш менщ уялып ундемей кдлганьшнанrepiуялмай ашык, айткдным пайдалы екеш не кезш жеткен соц тэуекел жасадым, — деттп. М ен Зерштщ сел мшезше ризамын. Ага, экем мен ш еш емнщ маран жазгандарымен таныекдн с о ц ci3, с е з ж о к , б у л с ы р д ы о к а п а н к ы з к а н д а й о й д а болды екен , крлай крбылдады екен дегендд ойлаган боларсыз. Экем мен ш еш ем шьш ддрын айта алгандарынш а айты ш ы . Менщ о й ы м ш а, о л ар ы эд1 со н да д а а й с б ер г си якд ы : айткрндары ньщ а с т а р ы н д а а й т п а р ан ы к е п . А л а й д а м е н б а й к д га н 6ip ж агдай : к е п н э р с е д е eneyi т ю р л е с . Белтам, т а ту л ы к д а р ы н ь щ т е г а де сонда. Э к е м м ен ш еш ем нщ ж азган дар ы н а б ага 6epin ж аткдны м м а ган ж ар а с п а с . А л 6 ip ax ; \"П ай дасы тидд м е, ж о к , п а?\" — де ген ге айтары м : е з басы м уй д е эрдайы м акдш н ы 6ipey о ты р ган д ай керддм, тал ай к е зд е тал ай кдй тал ап окдлдым. А дамды адам зорлап, угп теп суйддре алмайды. Алайда суйп крсылран, м ахабатп ен уйленгендерге кдлай уй болуды, кдлай сы йласуды улкендердщ уйретуа занды. Казак, топыраш нда у я т т ы л ы к , е д е п ’п л ж д е г е н ж е л е у м е н о т б а с ь ш ь щ iiiiK i ж ар д а й л а р ы , Kyfteyi м е н эйел1 б1луге т ш е б а с к а д а м а ц ы зд ы м эселелер эл1ж ен деп айты лм ай келедд. Айтылура тш е нэрсеш а й т а б к у д щ д е м э д е н и е т г ш к е к е н ш эм м о й ы н д а м а й м ы з . Ж ас ы р у аркдылы д а б елгш дэр еж ед е тэр тй ш сакдайты н кез болтан, солай ету тотп к а ж е т т е болтан шыгар, ал кэз1р ей гу — уят. Х алы куьщ ж огар ы саналылырьш а сенбеген кезде сейтуге болса болар, кэз1рпдей д а м у д э р еж ес ш е аш ы к,а й т у сай. Бьим, ой д э р е ж е а меш еулер кепш ш к алдындагы аш ык, тю рден ж а л т а р ь т , 6ipaK, ес ес ш е букы ньш сей леп , ж ас ь ф ы н эр е к е т ж ас ау га куш тар келедд, алайда уакдгг талабы 6epi6ip жецедд. Э нгельс бы лай дейдд: \"...гректер мен А зиялык, халыктардд дар а н екеден бурьш ш ьш мэнгнде мы нандай ж агдай болтан: ол кезд е эдет-рурыпты eu i6ip б узбастан б1рнеше эйелмен ж ы н ы е каты н асы н ... ер к е к кдн а ем ес, соны м ен катар эйел д е б1рнеш е ер к е к п ен ж ы н ы е каты н асы н ж асады ...” Ka3ipri 320

ваш ыналы к, ер л ьб ай лы ларды д 6ip -6ip im n к е зш е ш еп салуы ^осы эдетгщ крлды гы ем е с п е ек ен деп т е ойлайм ы н м ен. ‘ УшАдамзат топ ты н еке , ж у п н е к е тур л ер ш д е б астан ке ш кен • 1-ОЙ. О сы зам ан да б1здщ ел де epucri н ек е н агы з гулден у ‘Ц ш ары нда. К^тз б ен ж ш т п д уй л ен у ш е е з а р а ун атуш ы лы к;ган Ц эзге себеп ж ок, З ад ж узш д е де, ic ж узш д е д е солай, (\" э й т к е н м е н к е й б 1 р е ул ер д щ э р тур / а iiuKi е с е п н е н д е уй л ен ш Ж ататы н ы ш ы н д ы к , К р т а м н ы д д а м у б а р ы с ы н д а о н д а й ecerrri некелердщ де буры н елпрден орьш алы п келгеш рас. Д ем ек, о н ы д а е с ш э д е т г щ к д л д ы г ы д е у г е к д к д 1 м ы з б а р . Bi3, э р и н е , о н д а й э д е т к е к д р с ы к у р е с е м 1 з , а й ы п т а й м ы з , 6ipaK, о н ь щ • а р а м ы з д а н е л ж т е н э /vi к е з д е с е т ш ш е , к д н д а й ce6e6i б а р ы н а ; к е т л ауд а р м ай , о й л ан бастан \"азтъш дык,\" а т г ы ж ал п а к , нанэге ж атды за салм ауга тш сш з. Ю нэ накзы ланбай, оган кдрсы ш ара д а накцыланбайды. К ей де ш ар ам ы зды д 03i зорлык, '} с и як ^ а н ад ы . “Е гер з е к м а х аб а гк д н еп зд ел ген н е к е га н а ад ам ге р ш ш к к е : ж ататы н болса, — дейдд Э нгельс,— онда н е к е м ахаб ат бар ' к е зд е гана адамгерш 1лпш н е к е больш кал а б ередь Б1рак,дара ж ы н ы с м а х а б а т ы се з 1 м ш щ у з а щ ъ ш ы э р 'lyp/ii а д а м д а р д а , a c ip e c e е р к е к т е р д е Tirrri гу р л и н е б о л а д ы , со н д ь щ га н б у л сез1м мулде таусы лган кезде нем есе оны ж ададан пайда болтан б а с к а 6 ip к д 1з у м а х а б а т ь п ы с т ы р т а н к е з д е , а й р ы л ы с у ею ж ак, ухшн де, кртам уш ш д е и п ю ке айн алады \". Б утан е ш и м дауласа алмайды, ата. О й ткет ол — ед эд 1 л е т акдкдт. : в з г е ш д сез1мгн а я у , а я л а у — эл1 6i3 у й р е н е т ш ic. У й р ега п т е келем^з. Лью ис М орган болаш ак, \"отбасы ны д сипаты кандай Р болагынын куш буры н болж ап айту мумю н ем ес\" дейдг 1 М е н , ара, ш е ш е м okj>i д е п к е р с е т к е н к п в п т щ 6apin т у г е л I; д е р л ж о кд ш ш ьгкхы м . Т а б а а л м а т а н ы м 6ip-eKeyi та н а . Бвлплi адам дарды ц гйю рш З ерт одет е а м е салеан балу керек. О згв ж азы п огы рган ж а/дайымньщ еш ер сш п ж ок, ол туралы талайлараш ык,айт кдндет н/р ачгаргкрны -ау, с/рэ. М ен д е сол арасы н одет к/аскдрппадым. 321

Ы у ш т ’Н ф /Ж -УШ____________________________________ КАСЕННЕН АЦТАНЕА АУРАН К0Ц1Л О ку, уй рен у уй болуга кемектесетш ш е менщ кезш кэмй ж е т п . ©3iHAi е з щ ж е ц ш , езш дд е з щ тэр б и е л ей а л уь щ тек ж огары м эден и етгш кке ж етазедд, сондай бгакке умтылу, с о л ж о д л а ем дрдщ кдяр -с ы р ы н т у с ш у 031 д е к д т ы к з ы нарсе. К еп теген д а р т е р м ен калым бойдакдык, пен ж еарлисген repi C0Tci3 д е б о л с а о т б ас ы к у р г а н д ы а р т ы к , са н ай д ы . Ш ы ны нда, т а б и к а т гь щ 031 а д а м д ы со л ай ж а р а т к д н го й : э й е л ге ер к е к к е р е к , е р к е к к е — ай ел . М ен щ ш е д е , таби гаткд, табири зацдылыкдф кдр сы ш ы ру — адам ньщ арты кдгы лы гы емес, б м м есп п . У акцысында ку й е уге ти м еген кдгздьщ, еркекпен жыныстъгк, кртынас ж асам аган эйелдщ ауруш ац келеттш А вгус Беб1л д е дэлелдейдд. Ж ан е оньщ р а с ек ен ш е з Ы з де айналамыздан керш жургемдз ж ок, па? К е й б 1 р е у л е р бйз к е р м е г е н с ш е к , к е щ л а у д а р м а с а к , ол м эсел еге ж ур т та н азар аудар м ай ды деп ойлайды. Ш ы н д ы р ы н д а о л ай е м е с . С о н д ы ж ы л д а р ы Kp3ipri о тбасы м эселес1 б асп асез бетш де ж ш се з бола бастады. Ажырасуигылар ш е каз кебейш барады деп, ажырасуга ты й ы м сал у — адамдарка, адам ньщ сез1мше кдгянат. Алайда б1здд б а с к а н а р с е — с о л уй л е н ге н д е р а у е л д е с у й м е й кр сы лган ба д е ген у р е й — ой лан ды рука тш с. Б1здщ epucri н еке зам аны нда суй м ей крсылуБа н е итермелейдд, ал егер суйп кр сы л са, а ж ы р асу л а р ь ш а н е се б еп ? Bip-ак, сезб ен , 6ip рана туж ы ры м м ен буран кдй даныш пан ж ауап бере крйсын. © й т к е ш apKiM е з ш щ ж е к е eMipiH, ж е к е т а г д ы р ы н ж асырмай-ж аппай кьчге айта салады дей аз. Оньщ купиясын б ы м ей зур ы п , белггм 6ip б олж ам ж а с а у еш кдмте оцай емес. Сол аж ы раскдн дар ез ж убайларьгаан басын босаткдн- д ар ы м ен , ж ы н ы ст ы к , катьш астан м улде б ас -гарта ала м а? О лай е т у м ум кш бе? Егер м ум кш болмаса, онда оларга а ж ы р асу сонш алык, ец соц гы ш ара болмараны гой? Ендеше о тб асы эркьм н щ ж е к е ici де п ж ы л ы ж а у ы п кр я салм ай , ул кен - кшп больш ойласуымыз керек ш ьтар. Кднш ама ж ек е бастьщ ici дегеш л и збен , а д а м н ь щ e3i к р га м н ь щ Mymeci б о лган ды кдан , оньщ отбасы д а кргалддык, н ар се ем ес п е? \"А дам сезЬ п н е акрглдьщ a c e p i де , кд ты с ы д а ж ок,\", — деп б е з е к б о л а т ы н к у р б ы л а р ы м а ; м е н к д р с ы м ы н , aFa. Ce3iM тэрби еден , акдглдын, эсер ш ен т ек сулулан а туседд, ал Tap6Heci3AiK д е р е к ш к т е н б ас к д н е б ередд? Э л декдш ан 322

__________________________ $м-ЗаАштыла{> | адлелденген о сы ш ы н ды к,ты ц е з ш у к ^ ы с ы ке л м ей тш ■ < ур б ы л ар ы м д ы г а м д е п о й л а й с ы з ? С о л а р д ь щ Ke6i, c i3 r e д р и я л а п а й т а й ы н , м е н щ о й ы м ш а , “о к ы г а н д а р \" д е п а га л а т ы н ■Й йфмагандар. Бымейтгн адамдардьщ батыл туж ырымга (i! jyecririH егггеп байкдймын. лУ Э к е м м е н ш е ш е м е з п у з к д т а р л ы , с о н д ь щ т а н о л ар д ы н , vj.i м ш ез-кул крг c i3 re б у р ы н н а н д а 6ipa3 б е л г ш б о л а р , а л м е н ' сияк;гы к е й ш п урп акц ъщ ж а гд а й ы н дэ/йрек, е з а узы м н ан .1 З и ге ш щ з д у р ы с ш ы т-ар д е г е н о й м е н о с ы д а п т е р д ! ж а з ь ш I го ты р м ьш . К э д е щ з ге ж а р а р , ж а р а м а с , о н ы е з в д з б к е а з , м етаю I •ге к i3 ri н и ет . О з д щ ул к ен д и тщ зд ь ез1м н щ ю ш ш п м д 1 у м ы т а I‘ гуры н, с ы р ы м д ы ci3re е м е с , к д г а з г а ж а з ы п а г ы р г а н д а й э с е р д е (Ц б о лм асам , ж а р ы т ы п е ш т е м е а й т а а л м а й т ы н TypiM б ар . 1|Э депс1здеу к е т с е м , ал д ы н ал а KemipiM е т ш е м , р ен ж и ;керм ещ з. | Ш ы ны мды ай тсам , м ен А кз'аннан б ур ьш д а 6 ip ж т т п е н таны с болдым. О ны мен ею ж ы л 6ipre журдьм. \"Ж урд1м\", — ''д еген с а з ж ур егтщ зге ды к, e r e кдлар, м ен о н ы е з кдтар- ■ларымыз айта беретш \"кыдыру\" магынасында крлданып ;i отырмын. Ол ж ш т ез1ммен 6ipre окщ ы н. Ж уас, айткдны мнан м шыкрайтын момын, б ш м ж агьш ан сол курстагы барЬпзден | де сауатгы ж ен е обалы н е керек, ете адал ж ш т едг О л туралы |г .зй туы м а ж е ц ь л б о л сьш , а т ы н К д с е н д е й ш . К д с е н е к е у м 1 з О6ipiH iiii ку р с тан -ак, 6ip-6ipi> ri3re yftip ед ж . М е н о н ьщ н иегш , I1! ж а к р ы к е р е т ш ш ж е н е ж а к р ш д а с к р г с ы к е л е п ш н — б эр ш 1$ б ш п тур ам , 6ipaK, аш ьш а й т у га ол e3 i батп ай ты н . О ньщ ■1 о кдп 'аны , б ы е г и й м е н е н э л д е к д й д а к е п , о н ь щ к д с ы н д а м ен j i м ул де к д р а ж а я у м ь ш , а л е н д е к е у а р а ж а г д д й ы м ы з г а к е л 1-енде, I ол мулдем бала си якзы да, оньщ кылыкхары на мен ересек | j адамш а кулш карайтынмын. Адалдьпы мен момындыгын J | крсы п кдрасам,, элдеб1р к е м ш ш к си як ^ ы ке р ш етш . Ж ак р ы мен ж аманды бш п, тани тура, езш келеке криган жштгердд к е ш р е беретш . А лдьш да 6ip-eKi p e r алдап к е тке н д е р ге тары лд алданып калатьга. О ган м ен намыстанатынМБШ . М ен оны I ею ж ы л б о й ы 6 ip e c e ж а к р ы к е р ш , 6 ip e c e куд ш т е гш 1, а я г ы н а деш н 6ip ж агьш а ауа алмай, оны да, езш вд де ебден ауреледдм. Кргльпргарын кдлай тус ш е р ьм д бымеддм: ж ар т ы с ы ун ай ды , жартысы жумбак, Ж ум а б ек дей тш к у ж ш т б ар ед ь Егггеп м аган кещ л биуурген д е кез1 болды , 6ipaK, e3 i кргз ж агь ш а е т е тур ак р ы з- гьш ’ „Сь|Рь ш с е з г е н С°Ч . к р ы д а р с ы р т ай н а л ь ш к е т е м е ел д е, ез1 айткдндай, Ж ум е к ец ж агртыра крйм ай м а, eirre yip , буп и 323

6ip кдпдьщ соцында саллакщ ш бара ж аткан ы н кореец, таи бф де бетен 6ipeyAi ж агалап к е л е ж атады . Кдшан ке рсец де к!м н щ кдс ы н ан к е р с е ц де , ж ы р к,-ж ы р к, кул гасш ен 6it ж ады лм айды . Сосан Караганда, кдпдар, теп , езш е к ата свз айтпайтын болу керек. С ем естр ге аз кун кдлганда Ж ум абек жылмындаг К д с е н н щ к д с ы н а н к д л м а й д ы . Ж е р л е с 1м д е й д ь ж ол дасы м дейдд, \"Б асы м да ж ар т ы кдсы к, б ш м ш болса, оньщ ез) Кдсеннщ ж асаган жакрылыгы\", - деп согады. Сол сездериш энш ейш ж агы м п азд ы к, екен ш екш ни курсгы н, 6api, онын ш п н д е К д се н н щ 6 3 i д е б1ледд. BipaK, к э н с п е к т ш с у р а с а , бередЬ А наны айтш ы , м ы наны тусшддрий десе, бэрш е кенедь е р ш б е й -ж а л ы к р а й Ж у м а б е к -ri о к р ггад ы д а ж а т а д ы . Ец а я ш е м ти х ан р а eKeyi к г е р г к е ш н д д к а т а р (бредь он ьщ сур агы н а сол а р а д а д а кем ектесед д. С е й тк ен Ж ум а б еп се м ес п р бгге салы сы м ен -ак, Крсекен, кдрасы н кврм ей кетедь Ж ане ж а й ы м е н к е т с е т а г ы ж а к р ы гой, ж у р т г ь щ к е зш ш е : \"Кггэп к е м р ге н К дсен д е 6ip, кап кенпрген керты ш кдн д а 6ip. 0 з ж ум ы с тар ь ш ан ек еуш щ д е пш пы сп ай ды ”, — деп келекелеп кетедь С оны естш туры п та К дсен еш теце демейдг А ш уланбай-ак, крйсы н, эзы деп болса д а анаган 6ip сез айтпайды -ау. Кдрап турьш Ж ум аб ектен буры н Кдсенге крньщ кдйнайды. \"Оньщ не?\" — деп оцаш адаталай айпым. \"Ей, с о н ы к р й ш ы . Елдд кулддр у уи п н а й т а д ы д а \" , — д е й салады . \"Бул — кецддгщ ем ес, кемддгщ \", — деп талай рею ю дм. \"Ж олдасьщ ньщ ондай-ондай сездерш кетере алмасац, уят ем ес пе? О л д а кетеретш щ е с е т и айгаты н шыгар\", — деген кргидасы бар езш щ . Кдйран крлатынмын, е з нам ы сы н крргай алмайтын ж ш т к р в намысьш да крргай алмас деген кдушм болатын. С ол Ж ум аб ек одан акщ а кдр ы з алы п та алдайтын. Ж ум аб ектей ку га ж е м болып ж ур ген адам кеш н (омге ж ем болмайды, ага? С он ы ойлаганда, одан мен кэддмпдей су ы н ьт кдлаты нм ьш . А л ендд алемддк эд еб и ет пен ен ердщ тарихьш тамсана отырып таратьш айтканда, оны ж акры кермеущ тагы мумган ем ес. Ол ж ен е быгенш ж ай айта салмайды, кезщ е елестетердей суйсш ш , салы сты ры п, ж ан-тэш мен туанддредь О л ке зде п К дсенге еш ю м тец келмейдс Сол ею К д се н и щ КДЙСЫСЫ ш ы н К д с е н е к е н ш а ж ы р а т а алм ай ты н м ьш . А г а , с 1 з д е н HeciH ж а с ы р а й ы н , е к е у м 1 з с у ш с т ж , куш акуасгы к, одан sp ire бармады к, К вщ м м б!рж ола куламай, тукгарш де 6ip туйтю л турган соц, м ен ж т т г щ крльш ылги 324

va кд га беретш м ш . \"Крй, К д сен , ей тс ец , вк п ел ей м ш \", — десем-ак, ол ж ан ы кдлмай ж ж -ж ап ар болатьш. У неш 6ipre I ж у р г е н с о ц , 6ip-6ipiHe у й р е н ш т е к е т е д д е к е н а д а м . Элдекдндай себеппен кдсы м да Кдсен болмай кдлса, б1рдемем у| ж е т п е й т у р г а н д а й ж а н - ж а г ы м а ж а л т а к ,т а й б е р е т ! нд1 ; ii ш ы р а р д ы м . © й т к е ш о л ж а н ы м д а ж у р с е , э р ! ж алры зсы рамаймы н, ap i м ш детп т ур д е бур ьш бДлмейтш 6ip нэрсемдз 6iA in о ты р ам . :6 )> © CTin к у н д е р е т ш ж а т к д н . С е к с е н е к ш ы п ж ы л д ь щ I кектем ш де 6ip дем алы ста К дсен е к е у м з ул кен саяж ай га бардык, © бден кы ды ры п, эбден ш арш ап, кдй там ы з ба, !Й §кдйтеш з д е п то л кд ш тур ган ы м ы зда, к у н там ш ы л ап кр я бердт |||‘‘К,ой, с у б о л а р м ы з \" , — д е п а я л д а м а р а к а р а й ж у г т р д з к . Тэртшип т!рэлей буске м ш гем !з, орталы к, ю тэпханадан тусш , I одан ары жатакзсанара дейш ж а я у б арам ы з деп кел!ст!к. Адам ' Шты ры з, т а р э л е й б у с т щ е ц а р т ж а р ы н д а г ы а л а ц к д й г а э р е ц : сы й ды к, K e6i e3iMi3 си якц ы сту д е н тге р . Б эр ш щ y c r i-б асы 1сэл-п эл ДЫМКД1Л. С е з э л п е т ге р ш е к д р а с а к , aprapi а л ац к д й д а б1збен 6 ip re турран ж !гп те р д щ д ен ! А уы лш аруаш ы лы к, ш ститупш ю . Т!рэлейбус Л енин дащ ы лы н ан А бай данзы лы на бурылган аялдамада кеп адам тусп де, ш пнде ец кей студент кдлдык, Ауылш аруаш ылык,инсгитугыньщ студентгер! к ел еа аялдамада тусуге даярланьш , есж -есж тщ кезш е топталды. Алдыцры ж акц -а о р ы н б о с а г а н со ц , 6ipiHe б а р ь ш о т ы р р ы м |if келдз. А я л д а м а р а к е л ш к а л г а н е к е н , а л д ы г а к а р а й атгай Р б ергеш м де, 'п р эл ей б ус ю лт токз'ады . М ен ек ш ш м м ен алды га 1| к д р а й т э л т !р е к т е й ж е н е л д ь м . Ж ы г ы л а т ы н б а едим, а л д ь щ гы есж тен ш ы ккдлы турран ак, куба ж ш т кдрсы умты лып куш акуай алды. Ж ур г ею есж ген д е шьпъш ж аты р, мен ендз босанайьш десем , эл п ж !ггг ж !б е р ер ем ес. I' - — А к;ган, т у е , е й ! — д е п , с ы р г г а н ж ш т г щ ж о л д а с т а р ы айкдйлады. — М е т м ы н а кдры н дас ж гберм ей тур , — деп ж т т кулдз. — У с т а р а н ы ц ы з г а р а к д ю т , ж !б е р щ ! з 1ш е н д !! — М е н [ булкдш дым. Крсен кдсы м а кел!п ы р ж и ы п тур , ун дем ей д!. — М ен де, а з д е , еш ю м юнэлл е м е с б уй т!п б !зд щ куш ак;гасы п кдлраиы мы зга. Сонды к;ган ж улкдш б ац ы з, — дедз д е ж !ггг кр я б ер е салды . С ол к е зд е е с !к ж аб ы л д ы да, п рэлейбус ж ур ш K erri, ж ш т шыра алм ай кдлды . С ы р гган аш ш ы ыс к з>фы к, п ен эл доетныер3ыд2е5цгые н ай ка й ест тл дз .— Ендз acuFaT iH еш те це жо к, з — М а ан ж ш т рын b . г о

керсетп . Бос оры нга отырып ем, кдсы ма келш ол да отырдь К рсен кай тер ш бдлмей тур ган орн ы н да крлш иды д а крлды М енщ де кдярсыкзъиым устады ма, бдлмеймт, кдсымд ж ш ттм барын сезддрпм келмедд. , К,ай ж е р д е н тусеэт'ш м др к д й д а окдгты н ы м ды , а т и ж е ш м д д — 6epiH ж ш т у с т е м е л е т ш с у р а п ж а т ы р . © зш Ь аты Ак,тан ек ен , о н ы м ан а ж о л дастар ы айкдй лаган да-а* есп гем . Биыл тер п н п п кур ста окдггын, ол д а Кдязылорданын б ал асы болы п ш ы к,ты. Ж атакдсанадан т у с т ж . К ун ашылып, аз ж ауы н н ан кеш н ауа тазарьш , кош енщ ты ны сы кенш, айн ала адемЬ\\енш кеткен дей . Дымкдьч эсф элт дыбысьщ ды дабы райтьш зкегедд: алды -арты м ы з сы рт-сы рт, сырп-сырп баскдн аяк, ды б ы стар ы . А кдан кдсы м ы здан крлар емес. Bip ж агы м д а о р агы ты п К дсен д е келедд. — А л ендд ci3re ракдчет! — деддм А куанга,— М аган бола жатакдсанацыздан д а етш кетш ц з. Б1раз зиян ш екторз. — О к д сы ж о к , \" С ы й кдцлсад, с ы п ы р а кд>1л\" д е ген , аздд жатакдсанацызга д ей н ш ыгарьш салайьш. — М е н м ы н а KiciMeH 6 ip re б а р а м ю й , — деддм Крсендд K epceriii.— БерЬиз 6ip ж атакдсанада турам ы з.— Н еге екенш бглмеймш, ж и тп м екенш ж асы рьш крлдым. — О, о н д а б ул ю с1мен д е т а н ы сьш кр яй ы к,— Ак,тан Крсенге крльш берш , атъш атады ,— Ж акры болды, аздерм ен 6ip re бары п, ж ер лес ж1птгер1ме амандасьш шыгайын. Сейтш , А куаннан Крсен екеум1з куты ла алмадык, Оньщ кр1льпы, с ы р т кр р аган д а, о зб ы р л ы к , 6ipaK, к р с ы н ы н а кррасац, 6api орынды. Ж ерлесгер1 бар болса бар шыгар, оган крйпп: \"Ж ок, ж ерлестернцзге бармацыз\", - деГспз. Д эп 6ip оны м ен эд еш шакдлрып келе ж аткрндай, Крсен кьщ ыраяды. О ндай е ж е тттн , болса, езщ неге крсы мы здан куып Ж 1бермейсщ деп, оган шггей м ен д е гажшш келем. Крсен екеумдздщ арам ы зда 6ip ж акрш дык, бар екенш шынымен сезбей келе м е, ж ок, сезсе де, сезбегенси ме, Акуан жатакдсанага деш н ауы з ж ап п ай ж эн е эзы деп Крсенге крйта- кдйта тш се бердд. \"Ж ана 3ep in кулан крла ж аздаган да, к р сы н д а ж о к , с и я к у ы еддндз, кр й дан ш ы га келдш дз? \"Айдабол, ас ш ж ен де п ай да бол\" деген дей , эбден жатакдсанага ж акд-ш даганда пайда бола кетедд екенслз\", — деп кулдд. Крсен д е кулдд. \"Крдпан п ай да бола кетудд б гл е м з гой\", — дедд. \"Д егенм ен крры ндас м ен ш , екеумдз д е Кдлзылордаданбыз. Крсеке, азд щ жагдайыцыз крындау. Тамам журтгьщ кезш ш е к ,ар ы н дасы м ды ж е н д е п у с т ап т ур м а й , ж ы гы п ала 326

____________ _____________________________ ^М-ЗаЛыптоиф ji ж а з д а д ь щ ы з . Стздд eA i с о л у ш ш ж а з а л а у к е р е к \" , — д е п :I такдгмдады. Кдсен деген кагы тп а сезге, теп , ж ок, екен , есесш I эб д ен я а б е р д !. “C i3 ендд 01зд д 6 ip -6ip iM i36eH ш а т ы с т ы р м а ц ы з . IК д н ш а д е г е н м е н 6 i3 3Ai e r a ж ы л 6 ip r e о к у ы м ы з к е р е к . Б1здд араздастырьш кеткенде, а з г е не панда?\" — деп, Кдсеннен , кдйы р болм аган н ан ке ш н енд! e3iM e ез1м а р а т у с е бастад ы м . ч| \"О йбай, ж а н ы м , о л а й о й л а м а , — дедд А к ;ган ж у л ы п а л т ан д а й . К у екен, \"жаным\" дегендд эдеш айтгы .— А раздасгьграйын деген арам ойым ж ок, кайтер екен, 6ip сы р берш кдлмас па ек ен , деп , К асекен дд с ы н а т а н ы м го й ж а й \" . “Ж М т п ж ш т сы най м а екен , сы н атьщ ы з келсе, карьш дасьщ ы зды -ак.сьш ай бермеддщз б е?\" — деп ем , А куан сэл ж уасы д ы . \"К дсында б етен ж ш т болм аса, он да, эр и н е, б !р д ен езщ дд сь ш ар еддм, карындасым. Бетен жш тгш , сатан гам екенш , жМ тш , бе елде ж ай курсгасьщ ба, оны б к м е й турьш , одан асьш сатан б!рдем е деп ж а т к а н ы м у я т е м е с п е? Ж М т гер 6ipiH 6 ip i сы й л ам аса, о л а р д ы б а с к а га м сы й л а й д ь 1? \" \" К д язд ар с ы й л а й д ы \" . — деддм, : кай тер е к е н д е п к а с а к ан а . \"К дяздар сы й л аса, ек е у ш щ 6ipiH | тана сы йлайды , сей тш оларды ар аздасты р ады . С ен ж а к р ы с ь щ , с е н ж а м а н с ь щ д е п ж а т к а н сон,, к а л а й о л а р д ь щ араларьш а ж ж тус п ес ш ?\" — д еп кулдд. \"О лай ой лай ты н ы ц ы з к д 1з ы к , е к е н , — д е д д м . Ш ы н ы н д а д а к д я з ы к , к е р ш д д .— Кдлздэрды кем аткен и ^ з гой сонда?\" \"Э неки, буларта б1рдеме айтсац, де р еу саяси асгар бередд. © йтш алаздд к ж асам а, № кар ы н дасы м . Кдлз с ы й л аган ж т т п ж у р т ы д а с ы й л ап т у р у ы Юке р е к д егегам гой\". \"Кдлз ж у р т е м е с п е ci3m e?\" \"Э рине, || ж у р т . BipaK, ж у р т г ь щ 6 e p i е м е с , б е л ш е п т а н а \" . \"К длздар 6 ip i б е л ш е п б о л са, ж ш т г е р 6 ip б е л ш е п е м е с п е ? \" . 11Кдлз ж а к д в г а н 4 ж т т п ж ур т макцаган\", — деп А бай атам айткан, м ен баска ! дауьщ ды бкмеймш , карьш дас, Абай айтканды менщ айтуыма I болмай ма?\" Акцан м е т жендд. Э нш ейш де бэрш бкетш К асеннщ маган болы спатаньш а ы зам келдд. Б урти я кдл сам , сы р ы м д ы Ак;ганга алдырып крям , жатакдсаната ж еткенш е ец п м еге ам алсы з ар а л а сьт келддм. Ш ынында, ганы с ж олдастары бар болып ш ык,ты, А куан со л ар та кетш , К дсен ек еум 1 з о ц аш а кал ган соц а л кеп р е н ж к е ш к . “С ен м е т А к,таига эн ш ей щ 6ip бейтаныс адамш а таныстырдьщ . Сейтш оны е д е т езщ нен дэмеленддрш крйдьщ . К ет ep i ем естей кдллы к,керсетгщ \", — дейдд. \"Ж ен деп тан ы ссан , сатан м ен крй деддм б е? \"М ен Зерш тщ жш тйчш , сен аул ак,ж ур \", — деп е з щ н еге айтпадын,? Тебелесш тарты п алады гой деп кррыкдъщ б а?\" — ©з 327

к д гл ы гы ц а к а р а й м е н д е к ь ф ш а в д л л ы к , ж а с а д ы м . ‘'Ж нтггш ж етеп н е epin бара ж аткдн соц, кдлай сенщ етепцнен таргам? Т ф а л е й б у с т щ к ш ц д е 6 ip к у ш а ц га й а л га н га с о н ш а есш , шыкуы, суй ш алганда кайтер ец ?\" — деген!. \"Ундемегеннен уйдей бэле ш ыгады\" деген рас, ага. Э лгш деп сез Кдсеннен ты гдды д е г е н ю м н щ о й ы н д а б а р . К а т г ы к^ гзган ган ьгн сезддм д е , ишн одан бетер ертей тусю м келдг \"Сонда немене, сол ж Ы т меш куш акгап экетш бара ж атса да, етепм нен тартуга уялып т у р а б ер м е ксщ б е?\" — дцадм. \" 0 3 i б аргы сы келш турган адам етепнен тартпак/гупл, шаш ьш ан тартсац да токхамайды. А у ы з ж а л а с ы п тур ган а д ам д ар га б ар ы п ез-ез1м нен гшсетш м ен ак д м ак д ы н б а?\" — деген кезде, \"Акдхмак, болмасад, о н да е з щ си як,ты акд ш ак, ем е с 6 ip ey ai тауы п ал. М ен а к д г м а к д ь ш \" , — д е д 1м д е , б е л м е м е к а р а й б ур ы л ы п к е тп м . Н ам ы с п ен а ш у о н ы д а орньш ан крзгалтпады . Акргры, сейтш, араздасьш тындык, Epreci К дсенмен сейлеспей крйдым. Екеумзздщ ею ж акда карап кал ган ы м ы з елдщ кезш е б1рден тус п . М ен Кдсенге ш ы ндап ренж1ддм. К цсенш ц б ш м д ! екеш н бглсем де, Акц’а н н ь щ б ш м а з е к е н ш а ц га р т а т ы н д а й н е кдглы к, ке р д Ы ? C e3i, ici — 6ep i баты л, 6ep i оры нды . Ж е н й з ж а б ы с ь т , артык, суганак^ы к, керсетсе, 6ip capi. Ею ортада Кдсен м ен А куанды ш л ей салы стырьш , 6ip б гтей тш эу р еге тус п м де каддым. Д ал К дсенге ж е т е й т ш баты лды к, ш еипмдш к ж ан е соны м еден и етп лж п ен ж а с а у Акц-анныц ец б асгы арты кдгы лы гы екен . О йлай-ойлай соган кез1м ж етп . Е р тесш де, ш ам ам ен кеш ю сагат б ес-алты ларды ц ш ам асы н д а, 6 ip e y e c ix к ак уы . А ш кан Н агим а дей тш jy.i3 б о л а т ы н . Б е л м е д е п т е р т кр 1з д ь щ е к е у ! т ер т ш и п к у р с п ы з да, Н агим а м ен тагы 6ip кдзз ynrim iri курстан. — K a3 ip , — д е п e c iic ri ж а п т ы д а ,— З е р ш , с а г а н 6ipiHeH 6ip i ететш ею эдем1 ж ш т келш тур, - дедь— Екеуш щ ец ж ам а н ы м аган ж ет ед г Bip ж а к д а шакцгрса, м еш д е ала кет. Кцпдар, карандарш ы ездерщ , бул Кдсеннен бекер жерш ж у р г е н ж о к , ек е н .— Ею кд13 есп ске к а р ай ен тел еп ед г — Ей, у я т болады ,— д еп зорка токуатгы м . Ш ы крам,— А ктан. К дсында бейтаны с кара торы жнтг. Э лп ж ш т меш мен кул1мдеп ам андасты . К улкш б1рдеме есш е тусш турган адамш а, мен А куанмен сейлескен кезде де ез-езш ен кулмец кагы п турды . О нысы маган унамады . Ж егцлтек ш ьпар деп ш амаладым. — М е н а з д е н 6 ip a3 н эр с е л е р с у р а с а м б а д е п еддм. 328

У акэпъщ ы з болса. 6ip-eid сагат кы ды ры п кдйтсак, к э й т е д ? ! - дед1 А кцан. — OFaH у а к д п ы м ж о к , — дедом о й л а н б а с т а н .— С у р а й т ы н ’ ij н эр с ел ер и узд о о с ы а р а д а -а к , с у р а й б е р ш Ь . — 0 й т ш аш улаисацы з, эддасидздо 6epipi3, уакр ггьщ ы зды алмай, хат ж азы п-ак, сурайьш . — М ен аш уланкан ж окды н . Т е к уакдотымныц ж ок,екен ш ай тты м .— Э д е п а з д е у се й л е п к ,ал д ы м -ау деп , ез1м де кудоктенш, д е р еу адгал а б астады м .— Бул ар ад а ай туга ИМ ь щ г а й с ы з д а н с а ц ы з , б а с к а у а к д п т а к е л е р а з . и — Ж арайды , сейтеган. Кдш ан уагрытьщ ыз болады ?— I; К а д а м а н ж е р д е н к р н а л а т ы н н ь щ e 3 i си я к ц ы . С а с а й ь ш дедом, f 11 К дй к у ш к р л ы м н ь щ б о с б о л а т ь ш ь ш а й г с а м , а р н а й ы к е з д е с у I б ел п л еген дей б о л аты н ы м д ы ащ гар ды м . BipaK, б ул тар атьш I амал крлмады, т ек apip euxe ысы рды м. — Ертед д е крлым тимес, б ур агуга болмаса. — Ж акры , ен деш е, с а у больщ ы з. A, K euiipepci3! М ы н а 8 ж т т м ен щ 6 ip re окщ ты н ж о л д асы м едм тан ы сы п jf: к р й ь щ д а р ш ы , — дед1 м а н а д а н н а к д а - н а к , с е й л е п т у р к а н : А к,тан аяк, а с т ы асы п -с ас ьш .— К е л е а ж о л ы д а е к е у ш з г келеек, ci3 р ен ж ш е й аз бе? | М е н epiKci3 кулш ж1бердом. \" М ь ш а ж т т г щ не о й ы бар: *1 м е ш м е н G3i ж ак д о н д а сп а к , па, ж о к , ж о л д а с ы н т а н ы с т ы р м а к , I па?\" — М е н щ а т ы м — BepiK , — д е д 1 ж а н ы н д а к ы ж ш т !* ж ы м ь щ а д п . — Зерш .— К рлы м ды усы н ды м . — Ж о -ж о ! — дед1 B epiK б а с ы н ш а й к д п .— М ы н а у ' урсады .— Ж ы п ы лы куап Аку-аш а ж алтад-ж ал так, кррады .— \"Крлынан устасац, тебендо оям\", — деген, тебемдо ояды. 1 Ж ар а й д ы ендо, а з е з щ з у с ы н ы п т у р с ы з гой. М азаш деуге оныц peri ж ок, ш ыны деуге нанымсыздау, м ен 6iprypA i болып кдлдым, — Адган, сен уры спаш ы , м енщ 6ip гана нэрсе сур ауы м а р украт бергш ! — К ,ой ш ы -ей , BepiK , м у н д а й е з ш ц д о с е н б у р ы н н а н бглетш дерге ш гесещ ш , м еш м азад тап т у р деп, eKi ортада 3epin екпелеп кдлар. — С ен д е крйш ы , А к;ган, эзгл деген н щ 03i ж ан р ы ке р ге н ге эзиу, ж е к к ер ген щ е м азак, М еш 3 e p in 6 ip ке р ге н н ен ж ан р ы керш кллды. Ап! — деп аузьш ал акан ы м ен б аса крйды .— О йбай, к еи в р е гор, агагай , Зерш ем ес, ж ак р ы Kepin калган 329

Щ ъ ш ш Я ф Н * т _______________________ _ _ мен. Тф у, олай д а болмайды екен гой. Ж арайды, сенсщ — ж а к р ы K epin к а л га н . Р у к р а т п а e 3 i 6 ip н э р с е cypayFa? — Т уу, кдллжакд'амаш ы! С ур ай бергщ з, — деп, Бериске ам алсы з езш рукрат берддм. — C i3 6ipaK, м е г а ж а м а н ж т т е к е н д е п кдлмсщ ыз. Ж эн е ж о л д а с т а р ь щ ы з г а к эз1 р ж а м а н д а п т а б а р м а ц ы з . А л ендд су р ай ы н д егегам ; б у р с и у т ci3 ж ал гы з ш ы гасы з ба, ж ок,.. С езш аякуай м а деп ем , Бер1к эдеш аякуам ады . М ен бул ж олы уэде бермей, ундемей кутылдым, — K eim p ep cb , — дедд А куан кулш .— К ец ш щ зге алмацыз. Бул — Kicire абы рой еп ер м ей тш о сы ндай ж ш т. С а у больщыз! — Егер, — дед1 Бернс м еш еснске д е т и куа келш сы б ы р лап,— кдсьщ ы зда 6 ip e y болса, ж ац а гы е а к аш кдн кдяз болсьш. О ны елер алдындагы етш шпм деп угьщ ыз. Кулю м келм есе де, эдеп унпн б е алде кдгздарга кдбатымды аш ьш к е р ш п м келдд м е, е з у тар ткд н болды м. Bipax, кдлздар е з у тарткдны м а кдрамады , ecipece Нагима. — М ы н а Зерш тщ м эй м е н еа тасы ган екен , — дедд ол оз1л-ш ыны аралас.— \"Ш акдгрранга бармасац, ш акырганга за р боларсьщ \" деген . С а ган у н а м ас а ун ам ай -ак,крй сы н , б1здщ 6ipeyMi3/\\i е р т е б а р с а ц , к д с ы н д а г ы ж т т п е н т !л т а б ы с ы п кетермдз, кдйдан б1лесщ? — Ж а р а й д ы , ж а р а й д ы . Ендд к е л г е н д е е с т е б о лсьш , — деп азар кутылдым. Эз1лдщ 6ip ж акр ы сы — энш ейш де айта алмайгыньщ ды да асгарлап айты п ж1бересщ . Ж ур т алдында ж узщ сьшбайды, олар сезщ е сен ерш де, сенбесш д е б км ей ею ойлы кдлады. E ra кдяз к д 1д ы р у г а к е тш , б е л м е д е ек еум 1 з о ц аш а кдл ган да, Н агима маган: — \"Tyci идден тундлме\" деген бар гой. М анаты ею ж т т п ц де Tyci ж ы л ы екен , Ш ьш айтам, егер 6ip жакдф барайык, д е се , ж а л г ы з б ар м ассьщ , м ега ер тш ал, — дедд. — Крсендд крй тем ?— К дйтер екен деп, Нагиманьщ бет ж узш бакдлладым. Н еге оны сурап отыр деген болу керек, ол д а б асы н кетер ш беттме кдр ады .— Bip басы м а 6ip ж т т ж етп ей м е? Ж ок,элде Кдсен сендерге ун ам ай м а? — Б1зге ун аган-ун ам аганы н е керек, езщ е ун аса болды е м е с п е? Ж о к,эл д е ез щ е ун а м ай м а ? — в з сур агы м ды 63iMe к,ойы п, Н аги м а ж ы м ы ц -ж ы м ь щ е т е д ь М ен ой лан ы п крлды м.— Егер купи л болмаса, айтш ы , ж ач а гы ж т тт е р м е н кдйдан танысьш ж урсщ ? 330

Щм-3а6штыл<ф А к ,тан м ен д е л а й т а н ы с д е н ы м д ы , coFaH б о л а Красен I екеуш здщ делай ренж1скеш ш зд1 Н агим аш бастан-аяк,айты п бердЫ. Ж агдайды тусш ген соц, ол у н а з басы н изедг А деф ы не дерш бь\\меген адам ш а иы гы н кетер дг — Э уел ! А деан ьщ ы зды кврегак, — дед1 сон ан со ц кулш ,— I, - О д а т у р г а н н е б а р ? Ж а м а н ж т т б о л с а , 6 i p д е д ы р у г а г г еш тец е м 1 з к е т п е с . К д с е н д е й т а д ел зган а т у с е р , OFaH д е г а н * | сенщ екпен, д е тардер. Бэлюм, десы ндагы сы н м ен унатьш . делармын. I Уэдел1 к уш Н аги м а екеум 1 з ле кц и ядан к е л е сап ун д ем ей дайы ндела б астады к; кейлепм1з/у утосгедис, б асы м ы зга бигуди салды к, am e y ip , эур е-сар сац б ы з. C aF ar уш тер дщ шамасьп-|да элдегам е с ж д е к ?ы . Н аги м а ек еул и з 6 ip м езг1лде 6ip-6ipiM i3re дераппыз, екеуш здщ д е ж узж пзде: \"Ерте ем ес пе?\" — деген сурак, С ен шык,деген/у ащ ар ты п Н а т м а га и ек декцым. Ол eciicri анггы де, д е й та ж а б а салд ы . K e3i б ад еф ай ы п к еш тп . — Кдсен, — дед1 ерн ш ткп елеп .— Ж ок, дей ш б е? — Н е ге? Ш ы н ы м ы зд ы а й т а й ы к ,— Н е дер1мдд эл1 в з ш д е i j, о й л а н ы п б г е п е й e c b c r i а ш т ы м . Д а у с ы м ш ы г а р - ш ы к д а с i Кдсенге ам андесты м . Ж уз1 ш арш ау керш дь — Зерш , кеппр! — дед1 крлы м ды ус там акд е крлы н созы п. М ен крлымды тартып ала крйдым. ©3i д е соны куткен ккздей, крлын а ш а н куш бары п сам ай ы н сы йпады .— К роганы ш тан д е т г ы с в з а й т с а м , к е п п р ! 0 з 1м д 1е з ш у с г а й а л м а й д е л ы п п ы н . 1 Ж ур и л , 6 ip a 3 д е 1д ы р ы п к е л е ш к ! — Kp3ip к р л ы м тимей/у, Н а ги м а е к е у м з з 6 ip ж а к д е б а р га л ы ж ат ы р м ы з.— Ш ы н д ы к.ты ц д а л e 3 i б о л м а ган м е н , coFaH мацай лай ты ддей сы л тау ай тгы м . С ен бед1 м е ал де aAi en n eci тар д ем ай т у р деп тусщ дд м е, К дсен Ki6ipriKTen сел ту р д ы де, а д а л а д а м д а р д ь щ а д е т ш ш е к в з 1 м е т е с 1ле д е р а д ы . М е н * ш ыдемай ж анары м ды тай дьф ьт экетп м . Ондей е ж е п ж и I ом]р1мде К дсенн ен 6ipiH iui p e r кер/ум. — Ж а р а й д ы , в з щ Сил, — дедд д е б у р ы л ь ш к е т п . Н е га е з щ I б1\\ д е г е н ш о л а н ы к , а й т п а д ы , м е н а н ы к , у к р а д ы м . © irre y ip , 1 астарлы мэнмен айтдены акрдет. Корпим басылы п, алдеб1р белп аздж ж анымды дежайды. О сы мен опасыздык, ж асап турм ы н-ау деген туй сж пе, с е з т пе — элдене санам да жылчъгндейды; ж о к ,ж ай энш ейш уэдем/у оры ндеу уипн ж эн е Н агима yu iiii А к;ганмен ж о л ы кр акры н д еген сы л тау — а л а з д е болса су й еу сол. Кдсеннщ арты нан кеп кегш кпей тагы е о к дегылды, Таты Нагима аш ты. Адеан екеган деусьш ан таны дым.

Шоуимн 9jifa/ceh-itm___________ ___________ EKeyi, — дед| Н а ги м а. EKeyi к е л ге н ге о л к у ан га н д ай , ал мен куды кдллмысты адам сиякуымын: ш ы край кряйын десем, оныц ретш таба алмаймьш , тук болмагандай ж ур е беруге тар ы ш ам ам ж ок,. T iirri н е м е н е ге к ш м у т ж т е п адеш эз1 р л ен гетм д д е з ш т у с ш е ал м ай м ьш .— Ендд у я т болады, Зерш . Н е д е болса тэуекел . К дйты п келген сон; акдялдасармыз. ©зщад езщ жен,е алмай дудэм ал турганда, 6ipey крскдн а к ь 1л 6 ip ж а к д ы б а с ы м к ы л ы п кетедд, Н а ги м ан ь щ т эу е к е л AereH i м аран д е м е у болы п , сы р б ер м е уге ты ры сы п , А кдандарм ен ж ы л ы ам андасты м . Кдсен керш кдлм аса екен, 6ip керген ж 1 ггтен 6ip жакдщ кетш бара жаткдны м уя т екен- а у ден, д э ^ з д е ке л е ж аткд н да ею б ет!м ду -д у ж ан ды . Акцан м ен Б ерж тщ не деп келе ж аткдны н есп гем де ж ок, тусшгем д е ж о к , сен сей л есе берин дегенд1 ангарты п Н агамага кдрады м . Э н ш еш нде а уы з ж агш ас ол д а тымпия кдлыпты. Ж атакдсанадан ш ыгып, ею ждпт такси токуаткднда барып eciMAi ж и я й ь ш деддм. — Кдйда? — дегенде, даусымньщ ты м кдтгы шыкдднын ез1м д е адрарды м.— К дйда апарм акры цдар? — Тамак, iniiii шырэйык, деддк крй.— Акцан беттме 6ip турлл, танымай отырран Kicime кдрады.— Театрдан кеш шыруымыз мумюн, кррын ашады гой. — Бол, болындар, уакдп ы м ж ок, —деп таксш ш бажылдап кети . Арткда орьш дыккд барын Н агима ж айтасьш алды. М ен де отырдым. — Бул б1здщ сезМ здд есп ген ж о к , содан тусш бей кадды. Б асы а у ы р ь т келедд, — деп , та к с и ге м ш ген соц Н аги м а м е т акдаган болды. \"Кдзакрган\" ресгораньш ан тамакданьт, Э уезов театрьш а келддк. М ен, теп , мэцпрген адамдай ш ьш пейш ммен тамак, т а im neA iM , с е й л е с ш т е ж а р ы т п а д ы м . Т е к Б е р ж т щ таусы л м ай ты н , уакдлт пен ж е р д е тац дам ай ты н э з ш рана ан д а-с ан д а epiK ci3 е з у тарткдлзады . \"К драгез\" ю пектэклш керддк. Ш ыкдадн сон, жатакдсанара д е т и ж а я у келддк. Ж ол бойры эцпмем1з н еп зш ен ю пектэкглдщ айналасынан ш ы кц ады . — О сы кунп ж ш тгер неге Наршаша суй е алмайды? — д е п , Н а г и м а н а р а з ы л ы к , ай т ь ш едд. — Ал кдяздар неге Кдрагезше суймейдд? —деп, Берж те есесш ж!бермедд. — Егер татитын жшт болса, мен ез1М, кудай бьледд, Кдрагезден кем суймес еддм. 332

^т-Ы ьттУкф — М е н д е Н арш адан ... О й бай , о н ы К д р а ге з ун атп ай д ы 1 екен гой. Крй, Н арш ац бар болсын, С ы ры м нан ке м суй м ес едьм. О йбай, ол д а К д р а ге зге к р сы л а ал м ай ды , ен/у кц й тп м ? — Енд1 кд й ту п п е ц ? С о л BepiK к у ш н д е к д л а б е р е с щ , .pi: т е к с е н щ Н а т и м а г а т а т и т ь г а - т а т ы м а й т ы н ы н д ы а н ь п р т а у ;)! к е р е к , — д е / у А гртан,— к д л р а н ы о п - о ц а й : 3 e p in е к е у м 1 з (( к у э б о л а м ы з . — Ш ыньш да, оп-оцай-ей. А, Н агима, сен крлай ойлайсьщ ? ■ О ц ай , э ? — BepiK с у р а у д ы ц с ы л т а у ы м е н Н а р и м ан ы б 1леп н ен устап езш е ж агулндатып алды. О ньщ кульпъш ацгарып, |ii epiK ci3 е з у т а р т г ы м . — Н е оцай? Н е т айтып ке л еа з?— Тусннк сурагандай, ’ Наисма маран кдрады. — Уйлену оцай, — дедьм А к^анньщ эзглш е ренждгешм/у f J а ц га р гы п , э д е г а д е р е г а л е у .— Е ге р BepiKс е н щ с у ю щ е т а т ы с а , I о с ы Kp3ip Агрган е к е у л и з к у э б о л а м ы з д а , е к е у щ у к р л м а -к р л iji уйленд1рем13. К е л ш ес щ б е ? — KeAiceM. А л с е н ш е ? — М е н н ем ен еге кел кгем ?— С е з ьщ гай ы н ан , о сы кргз Й б]рдем ега бул/урер м е ек е н деп , урейлендЬч. — А к^анньщ саган уй лен уш е кел!сп ей сщ б е? \"Н ары з ж ы н ды екен сщ \", — дед!м Н арим аны ш те й Й жазрырып. — Крйдагыны айтатынъщ не? Эцгтме сен ж ай ы н да болып I келе ж аткдн ж ок, п а? © зщ гой: \"К ррагезден кем суй м ес I еддм\", — деген . — И э, а й тп ак щ ы , с е й т к е н е к е м гой. BipaK, B ep iri б ар : болгеф соган таты м ай т у р гой. — Ойбай, не дейдд? Наримаш, мен ж ай ы н да ж ам ан соз айты п ж1бердщ бе? Ж ацы лы п кетгщ -ау, э? — Ж о к , ж а ц ы л м а д ы м . А й т ай ь ш д е г е ш м д е с о л е/у. — Ойбай, неге? Н е ж азы п крйдым? — О й б ай лай б ер м е щ з ш г! 0 3 ip r e е ш ж а з ы р ы ц ы з ж о к , 6ipaK, I ci3 м е т OAi А к,тан к у с а п ю п е к т э ю л ге ш а к ы р г а н ж о к р ы з , [ энш ейш 3epinT in ул ес ш е оргагртасып келем1з. — Кемецгер кш алеу. Басынан аяты на дейш мойныма алам, Ж эн е осы акргмагргырымды кугп ер гец ж уьт-ш аю га ан т етем. Ж ен е сол ан ты м ды адал оры нддура бугчнп к е п т п з д щ Heci Зертж аннан шын ж урекген рукрат сураймын! Бакцпсыз BepiK ii б ак р п т ы е т у уш ш , б ак ц ггш Н агам ан ы ц б ак р гп ы бола 6epyi угшн, айналайьш Зерйгжан, рукраты нды бер! 333

— К,ойшы, Kicim к е л е к е кы л м а н д а р ш ы ! - дед^м к е л е к е ем ес эз1л екенш , озыдщ астары нда тары жолырайык, деген ттлек ж аткдны н бш п турсам да. — Байрусты зар ж ы латп ай берсещ ш рукраты н ды !— Н агима сылк,-сылк, кулш и ы гы м а асы лды .— А шуланба. М ен де оны 6ip кергеннен кдй ж акр ы керш каллы дейсщ, erip k ж ы л а й м а , ш ы н ж ы л а й м а , coFaH кез1мдд ж ет ш з е й ш д е ец куры м аса. — С аган б1рдеце керш ген ш ы гар, — дедум Нагимага кейш .— Кез1нд| ж ет ю згщ кел се, м ен щ рукраты м сы з-ак, ж етю зе бермейсщ бе? — Ж о к , м у н ь щ ендд а д а м г е р ш ш к к е ж а т п а й д ы . Эддлетш а р а арайы н Ак,тан айтсьш ш ы , Зерш тщ о сы сы д у р ы с н а? Ci3 ш акдф дьщ ыз, м ен З ерш ке ep in келдум, енду Б ерж шакргрса, Зерш н еге маран Неспейду? Ж олдастьждф ж ата ма. жатпай ма осысы? — О й п ы р м а й , с у р а г ы ц н ы ц с у р ы ж а м а н ек е н , — деду AipraH к у л ш .— К а й д а т а р т с а ц д а Крркрптьгн, Kepi си якц ы гой e3i: сеш ж акуасам , Зерш екпелейду; Зерйго ж акгасам , Б е р ж ек п елей ду. © й тш б ас к р н ь щ кещ лгн кэд д ы р га н ш а, озЬчду курбан дьж дэ кдстаным дуры с ш ыгар, егер Зерш анау-мьш ау сезден крркра, меш крспай, уш еущ -ак, Б ерж тщ антын орындатып крйтуларьщ а болады, — О-ой, м ен оган келдспеймш .— Н агима, теп , ойланбай сейлеп ке тке н сеюлду. М еш м ен сан асуд ы м ул де крйды.— З ерш , се н А к,танды ендугэр1 кер гщ келм ей м е? Б у т и т к ы д ы р ы с п е н 6epi 6iTri м е ? — С аган б1рдеме болтан ба, Н агима, крйшы. Ойынньщ д а орны бар гой,— О ньщ ты м аш ьж , айткдн сездер1 маран 6 ip 'rypAi ун а м а д ы . — Ж а р а й д ы , о н д а б ы л а й icrem K .— Н а ги м а т а т 6opiMi3Ai б и л е п -т ес те ^ т е а й н а л д ы .— Э уел1 BepiK е к е у м з о ц аш а ойласайьж, сендерду ш акрграмыз ба, ш акргрмаймыз ба, оны эл5 ш е ш е ж а т а р м ы з .— К у н д е к е р ш ж у р г е н а д ам ы н д а й Берйсп крлтырынан усгап тез-тез басып Нагима б ед ен узап кетп. — М ы на кдгзды ж ьш урган шыгар, - дедум Акзаннан уялып. — М ш ез1 м аран к д тгы ун ап келеду. Б ер ж eK eyi 6ip-6ipiHe o r e у к р а с . Е кеум 1з а н д ы с ь ш келем 13, е с е с ш е 6ip-6ipiM i3Ai т у к ■ге б ж г е ш з ж о к , а л о л а р о б д ен уй л ес ш к е т п . Е к е уш енду а ж ы р а т к а н ы м ы з обал, се н щ с у й г е н ж ш п н б а р ш ы гар , кд-шнат 334

i ж асам ай -ак, кряй ьш , 6ipaK, Н агам а м ен Б е р ж уп л н ер тец т а к ы 6 ip r e кр 1д ы р а й ы к , Д о с т а р ы м ы з г а б о л а 6 ip к е ш М э д о KjiioFa б о л а т ы н ш ы га р . К д л ай , к е л ю е ш з б е ? — Н а з а р ы м д ы | аудартысы келген адамш а бЬлепмнен устап езш е крратып ем, к р л ы н кр й т ы п а л м ай , с о л к у й у с т а г а н ж е р ш е н ж 1 б ер м е д к — K lm б А ед р Б е р ж т щ ж а й э з ш ш ы г а р , 6 ip r e б о л т а н д а кдйда барамыз? — Кдйда барган ы м ы з дур ы с деп ойлайсьщ ? Егер опера 1 тындасак, repie бола м а? — KiM б1лед1?— К р кд н, е т га з ш и ь п ы м д ы к е т е р д ь ч .— А н а I екеуш ен ащ ллдасайык, О л e n e y i 6 ip a 3 у з а п KeTinTi, т е з д е т щ ю р е п ж у р д ж . ;! Ж акындаран сай ы н ек еуш щ е з у ж и м ай келе ж аткдн ы н |1 е с п д ж . С ы р т ж а р а с т ы к ц а р ы н а к д р а п , е ш ю м о л а р д ы б у п н FaHa т а н ы с к д н д а р д е м е с едд. Bip кун н е н ке ш н \"Ер Т ар ш н д ы \" к е р д ж . О л к у ш бэрЬ пз де 6ip-6ipLMi3re уйренш кдлган/уш олдк, эцпмем13 уйлесш, I! ку л ш -о й н а п к д й т г ы к , Ж е к с е н б 1 д е М е д е у г е ш ы т у г а к е л 1с п к . | Epreci Н аш м а сы ры н айтгы . — BepiK у н а й д ы , — дедд,— К у ш б о й ы л е к ц и я д а с о н ы [ о й лап о т ы р д ы м . © 3iM к у с а л э з ы д е п ж у р е п ш ж а к р ы . С е н щ д е эж еп тэу1р э з ш ц б ар едд, А к;ган ды к е р д щ д е ай р ы л ы п кдлдьщ гой. Кдсендд кр м ай ж ур сщ бе? — Кдсендд м ен ж ам ан ж ш т деп ойлам айм ы н. Ж акры V керем , уй р ен ш т е кдл ган бо л уы м к е р е к . К дй та-кдй та ж ок,тай !»’ б ер е м , о л ж а н ы м д а ж у р с е , а у ы з ж а п п а й э ц п м е а й т а д ы гой, |j| А к ,тан э р с е з ш е с е п т е п с е й л е й п н с е ш л д д , а н а у к у с а п \" ацкд>1л д а м а й д ы . — М е н niidpiM Ai а й т с а м , р е н ж ш е й с щ б е ? I — Айт, н еге ренж им ш ? — Айтсам, ею ж птгщ де ж акры . К дйсысын кдлайтынырды I о з щ ш е ш . BipaK, м е н ; е г е р с е н щ о р н ы ц д а б о л с ам , эз1 р ш е ■ а сы кр ас ед1м. А кдэнд ы aAi б ж е туе, ол озш 6ip-eKi ко р ген де I таньгга крйм айты н repigAi. Н е н агы з ку, не н аты з орньждъгнъщ | 63i. К дсен кусап и щ е ко н е к е те й д д , Б ер ж сеюлдд кещ лш екгйт С. д е ж о к ; а д а м д ы е з ш е о ц ай ж а к р ш д а т п а й д ы , э р г а м г е с ы р ь ш алдыра кряты н аш ьж дуы з ем ес. Ж ам андай алм айм ы н, oip iyp A i с у с ы б а р . © зьч ен о ц ай э з ж д е с е к е т у д е к р ы н , 6ipaK, эзжщлд ж ак р ы тусш едь К ей де т ур а сойлейтш , т ж м ш ез сияк;гы. Кдлай болганда да ж ай дак, ж ите ем ес, К дсеннщ д е обальш а кдлар ж ай ы м ж о к , е зщ б1лесщ, 3ep in . 335

fflcyUUH Иф/сАя-уш______________________ О ныц \"езщ бы есщ Г А кханга бурып турганы сею лденд. О л б ур д ы м а, ж ок, маран сол ай к е р ш д м е, кал ай д а Нарима А цтанды унаты п кдлгандай эсер етп . Ал мен Акханды мулде 6iAe ал м ад ы м д е се м д е болады . О л алгаш -прэлейбустщ ш пнде ж олы щ ф ндагы сы нан езгерш , баска адам болып бара ж а т к д н т э р 1 з д к а ш ы к , а к ^ с а р к д н е д р к э з 1р 6 ip ry p A i туйы кхау. Н еге? — Н агима, н е ютеймш, айтш ы ?! Ею жйтттщ оргасында буйтш жургенъм уят ем ес пе? — H eci у я т ? Н д зы кр ы ц , 3 ep in , к д з дэур ен н щ ец арты кдш лы гы — осы. Кдлай, кайтш сынаймын; кднш а ж т т п к дн ш а у а к д т с ы н ай м ы н д е с е ц д е кэз1р е р кщ д е бар, м ум ю н д гщ д е бар. А сы гаты н , уялатьш еш тец е ж ок, одан. Егер кате айтсам, кендр, кец ш ц е алма; егер сен К асенд ш ьш су й се ц , м ен ш е, А кхан га ж о л ам а с е д ц . “С е й суйем\" д е г е н с е з аузьгц н ан 8Ai ш ы кр ага н б о л у ке р е к . О ндай уэ д е ц д К дсенге бермесец, А кханга д а кесш уэд е щллмаган шыгарсьщ, К ецш ц кдламаса, оган сега юм ю нэлейд? М енщше, сенш дуры с: к д з дэуренщ басында турганда танда, кею н 6epi кеш болады. — С ен неге сейтпедщ ? — М ен В е р и т а деген н ен таны ды м , ке ц ш м б1рден кулады. О ны кергенде мен 031мд кергендей болдым. С ен ш баскаш а! гой, 3epin: ею ж акры дан 6ip ж акр ы н ы тацдау оцай емес. | — Т андау демепп, мен тандап ж ургем ж ок, Сол Акханы! кургы р кайдан ж ол ьга крйып е д , теп! — Ж ар ай ды , ж ексен б го е д е й т ш ы д а.— Н аги м а! ж ум бакхау кдлы к, керсетш , ж ымиды да жауырынымнан ку ш а к х ад ы .— С енш , егтнш, е н д - е н д n icin к е л е д ек ен . — Н е?— Н агим аньщ сезш тусш бей калды м .— Н е д е д ц ? — К еш н . К еш н т ус ш д р е м , — деп, содан сон, о л ке н е г кдш как,тай б астад ы . С е зш щ а стар ы н дэл б ас а алм ай дагдардьгм: errni н е? Б ой ж еткеш м д м ец зегет ме, оиыц оцалып кел ед дегеш м е? Кеш ю сш К рсен келш к д д ы р у га ш акдр ды . \"Бар, — д е д Н агима,— он ы сен е н д тусш есщ \". Екеулпз жатак?сананыц ж а н ы н д а г ы гу л з а р г а б а р д ы к , 1ш тей а з 1р л ен ш к е л г е н б о л у ке р е к, орындык)<а оты рар-оты рм астан е к л е с т т е к п . О л узак айтты , мен ун дем ей тьщ дады м. Тындай отырып сезш талдады м . Н аги м ан ьщ а к д л ы эс е р e r ri м е, 6ip турл! эдеттепм нен repi салкдн кднды лау сиякхымын. М е тц у н д е м е ге ш м д м ойьш даганы деп ук х ы м а, 6ipre-6ipT e Кдсен 336

$п*-ЗаАьтт)кф Hiil ти тл с е г у г е к о ш т е С о л к е з д е с а б ы р ы м с ы р т - с ы р т с е т ш е й i бастады. Верш ен де опасы зсьщ дегеш батты . \"Н еге а опасызбын? О ны суймегеш м уппн бе? Ал оны сую менщ мшде-пм б е?\" — тэр1зд1 кдрсы лы к,тар оян ы п , ты р сы лдап й тереме сы ймай келе ж атгы . — М аган ган а е м е с , eK i ж ы л ж ар а с ы п ж у р ге н м а х а б а т ы м ы з г а , с о л е ю ж ы л д ы к , ©M ipiM i3re о п а с ы з д ы к , жасадьщ . М ен сеш мундай деп ойлагам ж ок, \"Ж арайды, мен сеш орьш сыз рен ж п кен кунде де, кездейсок,ж олы кдан |со л ж ш т п е н 6 ip к у н н е н к е ш н к эд д ы р ы п к е т к е н щ — езш дд е з щ т е м е н д е т к е н щ \" , — д е д е “0 , А к у а н м е н 6 ip r e к е тк е ш м д д | б ш п ж у р е к е н с щ ю й ? С ы р г ы м н а н б а к д 1л а п ж у р г е н щ ж й т т к 1 п е ? @зщд> е й т ш с е н н е г е т е м е н д е т е с щ ? \" — Е ге с се з/ у н и т ей мен д е ж уптап жаты рмы н-ау. — К дсен, — дедом ол одан а р ы сей лей бер м есш деп .— [ М ен саган не о п асы зды к,ж асады м ? М ахабаты м ы зга, ею ж ы л i е т р ж п з г е дей сщ , ек еум 1 зде м а х а б а т болы п п а едо? — Сенш е немене, махабат болмады м а?— Кдсен орнынан |j т у р ы п , д а л 6 i p у р а т ы н K ic iu ie , м а г а н т а п - т а п б е р д е — Суш скеш мЬ, куш акзасканы м ы з, сы рласкднымыз — соньщ 6api немене, сенш е? Ж ай ерм ек пе? — Ж ок, неге ерм ек болады? Суш екеш лиз — суш скен; куш акц'аскдны м ы з — к у ш акуаскэн , ол 6ip ax , м а х аб а т ем ес крй. — Кдлай махабат ем ес? Сонда сен кез келген адам м ен суш сш , ке з келтен адам м ен куш акуаса бересщ бе! Онда | м ахабатгьщ н е болтаны : тек... тек... тиш аду, к р сы л у м а? Ею ж ы л бойы сен м е т энш еш н адлап ж урдщ б е?— Кдсеннщ д а у с ы к ,атты -к ,а тты ш ы к,ты . Е ж е л п м о м ы н д ы г ы , ш ы дамдылыгы ж о к , крлын сермеп-сермеп, 6ip орны нда тур а | алм ай ж ур ш -ж у р ш к етеде Т е к д а у с ы ган а 6 ip e c e дорёлдеп, 6 ip e c e кдтай ы п , ту р а к ,т аб а а л м ай б ей м а за . А йн ал а эл1 ж а р ы к , вткен -кеткен н ен кдосы лганы мы здан гана айкдйласпай тур мыз. — Кдсен, отырш ы, елд ен уят, — дедом эц п м еш сабы рга K om ipriM к е л ш .— М е н ceH i с ы й л а й м ы н . Б Ш м щ д е мэдениетщдо — бэрш б агалайм ы н. Bip-ею р ет сен щ с у й т алганын, болмаса, кейде куш акхап ж уртенщ е крй д е м е ге т м I болмаса, к а т ан суйем деп айггы м ? А й п ы м ба? Сыйладым гой, К дсен, сы йлап келдом. Bipax, м ахаб аты м о янбаса, м аган кдй т дей сщ . О ян агы н шьп-ар деп ез1м д е к у тп м , cen i д е купоздом, болмады, кдйтем? © зщ айтш ы, Кдсен, кдйтем? 337

Ш янтьт О п а с ы з д е д щ , а л д а м ш ы дед щ , \" с у й е м \" д е п © ripix а й тсам , од опасыздык, ем ес пе? О л с е т алдаганым болмай ма? — Ж о к, олай бо луы м ум ю н ем ес. CeHi м ен суйддм, Зерщ. М е н щ с у и е т й т у р с е н бглдщ. Бглдщ рой, а й т ш ы ? !— Касен алды м а -пзерлей кетш балты ры мнан куш акуай алды. — Кдсен, саран н е болтан?— О рнымнан уш ып турып оны шашынан сыйпадым. Кдсен крлымнан устай алып, турегелген бойда озш е карай т а р п ъ 1. М е н б ул к д ш ы п кр л ь ш ан б о са н д ы м д а , ж ат а к х ан а ге к а р а й ж у р д 1м . К д сен к а т а р л а с а к е л т , тары кр л ы м н ан устады . — М енщ махабатыммен санаспасац, сен суйпзбес едщ куш акцатп ас едщ . С уй пзгенсщ , куш акцаткрнсьщ , сен мега енд! сап ъ щ , 3ep in . Bip керген адам ды унатп ай ты н ы ц белгш, сен м еш э д е й кррлап ж урсщ , 3epin. О сыньщ бэрш эдей icren ж урсщ . — Н е у ш ш э д е ш ш т е й м ш , К р с е н ? М е ш р ©TipiK а к г п а й г ы н ь » 1ды б ы е сщ гой. — С о н да ендд -прэлейбусге ус тап алган ы уш ш -ак, ана ж ш г п с у й п к дл дьщ б а ? Ж о к, TeaipFa, р е с го р ан га апарраны уш ш б е? С ол м а сен щ м ахабаты ц ? Ж ок,элде меш мен теачрга бармап па ец, мен сеш ресторанра апармап па ем ? Не артыкш ыльпын кердщ оньщ? — Екеум(зд1ц арам ы зга ол ж т г т щ крндай кдты сы бар? — Енд1 о л ж о л ы к р а с а , с е н м е н е н к е т п е с ед щ . С о л ай гой, Зерпт, мойындасащ ны. — М ойы нда д е с е ц м ойы ндайы н. Bipax, 6api6ip ол емес, м ен гой кш аль О ны ендд айта 6epin к е р е п н е? — Сонда кдлай, осы мен бггп к п е?— \"Бггпк\" дем есе екен д е ген урейд1 К дсенн щ даусьш ан таны п, 6ip турл1 аяп кетп м . Умптенд1ре бергонш е, кесш а т у керегш е кез1м ж е т . — Д остырымыз, сы й л асп ы р ы м ы з бггп ей тш ш ы гар , Кдсен. Тек ж ок, махаба ггы бар деп дэлелдемейкип. — О п асы з екенсщ , 3ep in ! О пасыз! — М ейи , солай-ак, болсын. О л меш айьпггаган сайы н одан мен алыстап бара ж атгым. Э н ш ей н деп момьш, ж уас Кдсен айы птауга келгенде аянатьгн е м е с . Ж ы л д а м д а т а ж у р ш о д а н б у р ы н ж ата к р са н ага Kipin кепъ м . К дсен екеум1здщ ар ам ы з аяк,асты аж ы р аган ы н а ез1м д е к д й р а н к д л д ы м , тй гп у с т а п т у р г а н т у к ж о к , Tapiзд1. О п а сы з д е геш н е ы зал ан д ы м б а, идиш а ой лан сам да, К дсеннщ б1рде- 6 ip к р м а с кд1лы гы н е о м е T ycip e ал м ад ы м . К д лай д а OFaH м ен щ дал кэз1р н ар азы льп ы м б асы м . O cip ece \"опасы з\" дегеш 338

Щ>М-$аАытьт^ юйымнан шыкдайды. Булдырлау 6ip сезш наразылыкзыд мрасынан сацылау тауып сыгалайды: шьшында, Кдсенге 6ip вопасыздьпым болтан сиякды. \"Менен ауладж ур\", - деп, а (дегеннен айтуым керек пе едд, егер ойтпесем, онда: \"Менщ пул жургам махабат емес, жай сыйластык,\", — деп ескергутм керек пе едд, дал кэз1р ненщ дурысьш езш де бкмеймш. К ещ лаз келген!мдд кердд де, Нагима епггеце демедд. Екеум13 epreci де Адган мен Кдсен туралы еш гаюрлеспедк. [ Жексенб1 куш тадертед Нагима екеумаздщ жатакданадан шыгып бара жаткднымызды аулада журген Кдсен бул жолы анык, ашык, керш турды. Kepin т у р ь т кдсымызга келмедд, амандаспады. Оньщдос больш кдлмайтынын бмдйч. Кдсеннщ ;ед кргмбат ерекшелш де сонда ео м е тусп: Ж умабекп жуз рет кеппре беретш ол меш 6ip рет те кеппре алмады, Оньщ буйтш ойда жодга ж ат адам болып кдлганына 6ip TypAi кдшжылдым да. Жагадханадан 6ip жогары бурышта Адган мен Берк тыкдлрши кутш тур екен, Медеуге таксимен кетер1\\ддк. 0Ai ептеп салкдшдау, алайда кун оте ашыд-ты. Плотинага тау бектерлеп барагын айналма жолмен ж аяу ш ы д ш д Нагима екеум1з алдыныддырап, 6ipaK, сы р бер м ей жетт1к-ау. Плотинаньщ усп суыдгау кершдд, сай куалаган салкдпн ж ел ене бойымызды кдлтыратьш ж1бердд. Кек-жасыл тещрек ж уь т крйгандай таза. Бой шымырлаткдн салкдш ауа сусьш 1здетпейтш сеюлдд. — Анда булак, бар, сол арата бетикрлымызды жуайык, та, со ны д ж елк е тусы н а бары п о ты р ай ы д,— К,олымен плотинаньщ шьпыс жагын нусдап, ты ддиган партпелш кетерш Б ерк e3i д е солай бетгедд. Буладтыд басы ыдгасын екен. Б ер к пэртпелшен ею ыстакдн шыгарып Нагима екеу>пзге усынды. — Э у е м сендер шелдершдд басьшдар, сонан сод мен 6ip Q3iM бес ыстакдн пнем. Тадсыд болтан сод ба элде шынымен тэтп ме, тас буладтыд суынан ею ыстакдн шгпм. Адган кезшщ астымен аялай кдрап тур екен. Менщ назар тодгаткднымды Kepin, жымиып кулдд. — Свдргсщ су емес, сусын iurin туртандай. — 0 3 i д е сусьш. Me, iurin кер, нанбасад. Толтыра (лш алды да, Адган ыстакднын жотары кетердд. — Берк! Екеум1здщ Нагима мен Зершке деген кецккпзддд 339

Ы а г*ш Щ М н цт мьша булак, суьшдай мелддр екеншде дау жок. Ею куздьп да квцьм бЬге солай болсын! Сол ушш алып кряйыд! Ой, аузьщнан айналайым! Айткдньщ келсш! Тертеуда кешн ауыр болып чур едд, бесшнпсш ендд мьша жакры сези уипн аль т яаберечш болдым. Ею жцтггщ эзш н е Нагима мэз. Сен де куансацшь дегендей, маран жалчадгап сыдрыр-сыдтыр куледд. — Eneyi кэддмп арак,imin турран адамдардай. Фу, ананын чурш кара: айнымаган алкаш. Нагиманьщ кедш ушш, эзшне эз1л кдйтардым: — Сенщ БерМд, шынында да, алкрш болу керед чурш, 'reri, айньггпай келччредд екен. — Эй, жолдас, а з абайлап сейлендз!— Нарима кдбарын шытып, буйдрдн таяньщ алды .— А ны д алдаш аздш Адганыдыз екенше мен мшэмдай да кумэндэнбеймш. ©йччсеш судьщ езш арак, кдялып алдымен чос айчкдн — сол — Ура-а-а, б1здщ Нагима жедад! — деп, Берж крльш шапаладгады. Оныд ч-ауьш кечкенше мен де кулддм. — Бержч-щ алкаш екеш шын едд, амал не, шындыдгы еччрпспд ж уйеа жендп кепч, —деп, Адган ысгакднын Бержке бердд. Bip-6ipiMi3Ai шп-кррып ж у р т чвкы жинала басгадык, Керлеп, енд1 буладгы ц ж елке чусын айнала ерледдк. Кдрарайдыд iirri ччкчеу, кдындау жол екен, ею ж т т ылри крлымыздан тарчъш демеп очырды. — Пэртпельдд де кетерш, м е т де котерш, Берж эбден елеччн болды, осы арата очыра салайыкдны, — деп, Нарима барьмчздд 6ip кулддрт алды. Акдыры карарайдьщ шеччне шыдгыд Караганды жулге орлеген сайьш жщипкере бередд екен, ал оньщ кагггалыддары аш ыд беткей бытысдан бутадан кершбейдп менщ таншыным — чобылгы, игмурын, каракрт, кдлранын ажырата алмадым. Бечжейддд швбшщ 93i ччземен таласады, — Туу, мьша шепчч адамныд ж епа келедд гой, \"reri! Жер таддамай-ак, тап мьша арата очыра кетейжгш, — деп, Берж уй орнындай аладкайды керсеч-ri. Кун етш бара жачса, чырыла крятьш крсымызда кррагай да жадын екен. | Сол арата чодгадьж, Жшчтер пиджэпн, бчз кофчамызды шепгпк. ■ — ИИркш, жадаты булак, мьша арада атып жатса гой! — деп, Берж партпелшщ аузьш' ашты.— Сонда мьша Адган алкаштьщ iiniMAiVrppiH cyra салып крйсад кдлай кдчып кечер едд.— Пэртельддд шпнен 6ip крра бвтелке шыдгы, арасында

фасанньщ суы мен лимэнэт та бар. Уш-торт консерв!, шскен гауьиргы а л ь т Нагимака бердь— Ана жштке бер, мен к отерт кадум гой, о л енд1 мьшаларды ашсьш. Тауда оты рьт тамак, шжен де езгеше. Натима екеумтз алтеи шампан уртгадык, Гул тердж, кдрагайдыц шайырын шайнадык, Ж ай энш ейш жел1к эщчме, жец1л эзш яен 6ip»ri3Ai-6ipiMi3 кэкытын, келекетт; ара-арасына ым ж упртт, асгар 6epin; 6ipece сезге мэн бере кдлып, 6ipece мэнш украгансып, жакры ойнап-кудддк. |— Кунге куйддршбесем, коцшм кеншитш емес, — дед! Нагима 6ip кезде.— Б13 арнайы кгам экелмедж, сондьпртан жаргы сагаткд б о л т е чурамыз ба, кэйтем!з? — Крй, Нагимаш, мен ез!м жарты caFar турмак, жарты минетке да сеназ шыдай алмаймьш, сондьирган 6ip-6ipiMi3re Tepic кдрап отырьт, осы арада 6ipre куйд!ршем13. — Зерш кел1ссе, мен oFan кдрсы ем естн. — Кепш-ей, жынды! Сеш, кудай б1лед1, осы eneyi сатьт ал!'ан, ылги ьщгайларьша кдрай жыгыласьщ. — \"Сатьт алган\" дегенщ сал нелеу... не деунп ад... коцш е келепндеу сез, эрине, Дурысы: \"Жакры корит кадансын\", — деуит, керек едд. Не дер екен деп, Ак;ган маран кезшщ куьнымен кррады. Мен эдеш ундемеддм, жымидьш да крйдым. Жарасып отырFaнымыздыц e3i д е жакры керш кдлганымыздыц 1 нышаны а д . Кдсен башус та крярда-крймай ж у р т 6ip-era рет Медеуге экелген. Онда мен ел кдгарлы кдды ру уплн I гана, кору ушш тана келгендей адм. BipaK, 6ip ойдан, Кдсеннщ | жазгыруыньщ да жен! бар. Шакрфранына барса, айткднына консе, кдй ж !пт кдтздан даметпейд!? — Жур, BepiK, 6i3 жогарырак, барьш кунге кркц-алайык, — д ад Ак;ган.— Кдгздар осында кдлсын. Сол кеткеннен eKeyi узак,жоралып Kerri. А л Нагима оцаша кдлган сон, макан батылдау THicri. — Се н сэ кл отрэшкша пчпуарр, леакуесуь3щщ41 д, 3epin. Ак;ган д а солай. Эйтпесе, 6api е 6ip-6ipiHAi унатасындар.

У акуы келгенде ез!м д е айтармьш, асы куы ры п кэйтеси А й тп ай т у а г п с с е к , Tirrri ж а к р ы . — К д л ай б о л га н д а д а А к уа н ж а к р ы ж ш т . B c ip e c e 031 устай б]леш п ж акры , бекзатгы гы бар. Ж ан е сонысы ж арасы турады._ Кдсен, эрине, сенщ ш ы лауы ца кенш , деген щ на ш ы кдайды . Ал А куан, менщ ойымш а, эйелге орынсы ж ал п акуай ты н ж ш т ем ес, соган орай оньщ ж акр ы Keprei д е орныкуы. — А л 6i3 кел е ж аты р м ы з! — деп, Берне ж огар ы дан айкд! салды.— Ж олы мдагы ны ж ап ы ры п кетем, кдш ыцдар. Н а ги м а е к е у ш з б а ж етш к е й л е п ш з г е к а р а й ж у п р д ж . Бй к т н ш ул герген ш е ы рс-ы рс етш Берне те ж етп . Екш нк токуата алмай кдсымыздан erin барьш, аягы щ епке шалындь м а эл де табан ы тайды ма, уш ы п тусш 6ip-eici домалап кета А ртьш ан а с ы к р а й А куан келдь М е н н азар ы м ды сал огш ауд ар ган кезде, Б ерж тщ ьщ ы ран гандай д аусы ш ы куы . Ж ала кдрадым. — Тур-ей, ж ьпы лтан ж ерш де узак, ж атп а, ж ер тартып кетед, — д е д Акуан кулш. Сол замат оньщ даусы кенет езгерш сала б ер д .— ©й, мынатан н е болды? Ж ан ы на ж етш барган Нагима шынуырьш ж ]берд: — О йбай-ай, крлы сь ш ь т кдлыпты. Бержтщ сол крлы ты н таты нан терю айналыи жаткднын керш , мен, теп, кдраута дэпм шыдамай ттр кен ш кетам . Акуан м е н Н а ги м а к р л т ы гы н а н ал ьш к е т е р ш еду, BepiK ы ш крш а ауырсыньш орнынан зорга турды. Ж азы ккд экеы п спыргызган соц, А куан абайлап Бержтщ ж ей деон шенгп. — Кдлай да р н ер ге ж етю зем Ы ? — деп, Н агим адан дегб1р к ете бастады .— А уы ра ма, Берне? — Ihhi, — деп BepiK ж ы м и г а н б о л д ы .— Б а с с ы н с а ауырады, крл ауыра ма екен? — Крй, ойнамаш ы. Акуан, негурлым тез апарганымыз ж акры ш ыгар, турмайык, — С ел сабы р ет, эуел1 ж ен деп кдрап алайык, бэлгам, сы нбаган шыгар. — Ойбай, кдрайтьш н е а бар? Крльшьщ н е болганын керш тур сьщ гой, д е р еу дэрж ерге ж етю зеш к. — Б ерж тщ A spirepi сенсщ . Н агим а. К ел д е дэрглей бер. С олай ем ес пе, Берне? — О йбай-ай, солай. — Э неки, e3i айты п отыр. Кел, ана сау крлын усташ ы. — Туу, ойнамайтьш кезде ойнайтыньщ -ай, Акуан. 342

ЩяьЗаАыптшф — Ж о -ж о, у с т а кр л ы н ан .— Н а ш м а Б ерйстщ c a y к р л ы н а н у с т а д ы . — С ы й п а л а . К д т г ы р а к , И ырын с ы й п а л а . 8 , с е й т ш . Т а р ы . О д а н д а к д -г т ы р а к , \" Ж а н ы м Б е р к , ceHi ж ак,сы ке р е м \", — де. — Ж аны м Б ерк, мен сега, ш ы ны нда да, ж анры керем. — Ж о к , с е з к р с п а й к д й т а л а . “С е н ж т т с щ го й , ш ы д а. А уы рса д а ш ы да!\" — де. \"А куанньщ м уны сы н е? B ip ey крлы м ен кдйпл болып оты рса, оньщ кдлж ьщ дараны H eci?\" — д еп реююддм. — С ен ж т т с щ гой, ш ы да! А уы р са д а ш ы да! М ен еш тец е т т у с ш т улгермеддм. Б ер кгщ сынран крлын А куан езш е тартьш с1лкш калган д ай керщ ад. С о л к е зд е оньщ : — А -а-ах! — деген ж ан да ус ы ш ы куы . О ны с а у крлы мен и тер ш Ж1берд1 м е е л д е ш о ш ы п e 3 i к у л а д ы м а Н а ги м а ш алкрсынан rycri.— © ллрдщ -ау! — УЬ! — деп, А куан алакан ы м ен бетш щ терш су р тс! О ньщ ейтш неменеге ж ы м иьш отырранын укдфм ж ок, неменеце ж епсесщ дегендей ж акуы рм ай турмын. Соны сезш , ол иепмен Б е р к к е к а р а деп ы м дады . К ар асам , BepiriM д е ж ы м и я т ы н сиякуы. Ycri-басы н кдрып Н агима турегеп келедд, он ы крльш ан тарту да ойыма келм егт. А ц кр ьт аузы м аш ылды да кадды: Б ер к гщ сы н ган крлы т уп -ту зу больш , ш ы нтары он, кар ал калыпты. Н анары мды да, нанбасы м ды д а б и т е й , 6ipece EepiKKe, 6 ip e c e А к уа н га к а р ай м ы н .— С ы н б а ган , б у ы н ы uibiFbm Kerirrri, — дейдд А куан , б у ы н ы ш ы гъ ш к е т к е н оп -о ц ай н эр с ед е й . Энш ейш Нагиманьщ : \"Ж акры керем \", — дегенш ес т у уппн ж асаран кул ы гы гой. — Ш ын ба, Б е р к ? С ы нбаган ба? А уы рмай м а?— Нагима келш буы ны ш ы ккан крльш устай а л ь т еду Б е р к \"ойбай\" дегенде, айдалада туры п мен селк ете калды м. Крлын, 1п ь ш тар ы н с ы й п а п к е р ш , с о ц ы н а н 6 i3 ie б а й к а т п а й Б е р к г щ б етш д е 6 ip сы й п а п к р й д ы .— Ендд б о л д ы м а, A e p ire p re барм ай сьщ б а? А куан, ендд ау ы р м а й м а? — Б ерктщ бетш сыйпаганш а, крлын сы йпасацш ы, — дедин м ен кулш .— Б е л ем ес, кр лы гой ауы р ы п турран. Б е р к пен Н агим а 6ip-6ipine ж ы м ьщ аай кар ал, он ы м а тигп кдлсылмады да. Е кеуш щ тез тусипсш кеткепш де, теп , т ук ерсы к жок, — Крлын тацы п, мойны на асы п крю керек, — дедд А куан — К дш ан кай та орныкд<анша, он ш акуы кун сейтш ж уредд ендд. М е д еу ш аткал ы н ы ц м угедеп . 343

С ен н е кггедщ -ей, езд? K icire алдьш ала е с к е р т е гартьш кдлганъщ н е? Тальш кдл сам кэй тесщ ? — деп, Бери А куанга ендд наразы лы к, а т у т а кеш п. — Ш ы нтагы шыгъгп ке ткен д е талм аган адам орньш. салган да тал а крй.мас. Ш ы гы п кеткен д е д е саган алдьш ад еш ю м айткрн ж ок, крй. — С е н сы н ы п ке гп е геш н кдй дан бдлдщ, Ак,тан? Рентенп с а л ы п т е к с е р у к е р е к ш ь т а р ? — Н а ги м а кудц еген eAi а р ы л алмай турганьш ацгартгы. — О ны, е зщ ер тец тексертш аласы ц гой. — С е н KjicbiK, са л ы п к р й га н ж о к р ь щ б а ? — Кддсык, с а л ь ш са , Берц-щ а л о й б ай лап о т ы р а р едд гой. — С ен м ун ы кдйдан уйреш п ж ур сщ ? Бурын салып ш ен,? К рл ы м ды керген д е, озьмде е с кдл м ай к е т а , шолак,больш Н агимадан айры лган екем деп ойладым. Сен, ж ауы з с а с п а й сь щ . ©3i а у ы р ь ш т у р г а н к р л ы м д ы д э т щ ш ы дап кдлай олю ледщ -ей, a ? 3epin, А куанньщ кдты гез, ж ау ы з екенше кез1ц д1 а к р ф ы ж е г ю з д д м foA, к е р д щ б е ? Y iu а д ал д ы н о р тасы н да м ун дай 6 ip ж а у ы з ж у р у к е р е к крй . О ган сенщ де к е зщ ж етке н ш ы гар, 3epin. О ны крйш ы, одан д а Ацтаннан сухбат алайыкдиы. Бул \"ж ауы зды к;гы \" кдйдан уйренгенш айтсы нш ы . — Бала к у ш м д е , се п зш п п к л а ста ж ур ген д е, 6ip к е р ге м , — дедд А к^ан кулш , уяльщ кы раганы м ен , м акцан ы басы м унмен. М ектеп тен ш ы кдан соц ж ол бойы уй ге ж еткенш е а л ы с а г ы н б ы з . Bipey ж ы гы л ь ш кд л са \"туй еб а с\" д е п б э р м з ж а б ы л ь т со н ы асты м ы зга б асам ы з. Bip куш Н урсултан дей тш б ал ан ы \"туй ебас\" ж ас ад ы к, \"Ойбай, крлы м !\" — деп, ол асты м ы зда ойбайлап ж атса, кулык, ж асап ж аты р деп, бв алдьш ды б а с ь т ж аткдн дарды тургы збай, олардыц устш е келш ceKipeMi3. О н д а й д а у с т ш д е г д л е р к у л а г а н с о ц б ар ы п асты н дагал ар турады . С ол ж ол ы б о р м з т у р ь т к е т а к те, Н урсултан ж аткдн орнынан турм ай кдлды. Кдрасак, колы д э л ж а ц а г ы Б е р п ш к ш д е й ш ы н та гьш ан repic ай н ал ь ш к е т а т . “О й, з а р е ш з у ш т ы . BepiK с и я к у ы Н у р су л та н д а ш ы д ам бола м а , о й б ай лап eciM i3Ai ш ы гар д ы . Б ул д а ж а ц а бакдлрып ж ы л а й т ь ш едд, с е н д е р д е н у я л д ы . С о д а н ею б ал а ею ж агь ш ан с у й е п Н у р с у л т а н д ы у й ш е э к е л е ж а т ы р еддк, 6ip у л к е н Kici: \"Э й , балал ар, а н д агы н ьщ б уы н ы ш ы гы п к е тке н гой, И мэдиге т е з апарьгндар, крлма-крл сальш бередд\", — д е д . Имэди дейтш м о л д а л а у Kici е д , с о га н а п а р д ы к , К э й тер е к е н де п , И мэдидщ кдтмылынан к е з алм ай кдр ап тур д ы м мен. \"Е-е еш т ец е а ж ок, 344

суйегш е закроя келмегтп. Б уы ндары цды бос уста, сонда а у ы р м а й д ы \" , — д е п , с о л с и я к ,т ы б 1р д е м е л е р д 1 а й т ы п а л д а у с ы р а т ь ш о т ы р д ы д а , 6 ip к е з д е т а р т ы п к д л ы п едд, б у ы н ы са р т е т т о р н ы н а т у с -ri. Б е р ж к у с а л Н у р с у л т а н д а 6 ip p e r 'бак,етп д е к р я кр й ды . С о л кергеьпм д! к е ш н а с к е р д е ж ур ге н д е 6ip у к р а и н ж Ы т к е ж ас ад ы м . Д е м а л ы с к у ш то р т со л дат ж ан ы м ы здаты кдлаш ьпдф бар ды к, К дгдырдык, би ледж .— “Э р и н е , к д я з д а р м е н б и л е д щ д е р т о й \" , — д е п ш г т е й к р ы га н ган д а й б о л д ы м .— Енд1 к д й т с а к , п а д е п т у р г а н ы м ы з д а , Ькергш кт! ж ер дщ ж ел ж к ен ж т т т е р ! б1збен тебелесш калды .— \" Б ас е, к ы з д а р y m in го й 6 a p i\" — О л а р ко п , 613а з б ы з : Белдтм1зд1 ш еш ш алы п каш а теб ел есей ж десек, ж ан - жатьгмыздан кррш ап алатын iy p i бар. Ж акрш келгондерш ен 6ip-6ip ж уды рьж ц-асы п алы п зы т гы к , А гаш дуал д ан ceK ipin- ceK ipin т у с к е т ш з д е , С е р г е й д е г е н ж ш т о й б а й л а д ы д а к а л д ы . Тургы зы п кдрасак, сеш рген де крлы кдйры лы пты да, ш ынтагынан буы ны ш ы гып кетйгп. А рты м ы здан куы п келген дер он ы кердд де, бэл есш ен аулак, дед1 м е, безш ж о р алды . Ендд н е i c r e y к е р е к ? Э с к е р и т э р т ш катан , ж э н е шггершдеп ж ауап ты м ен болатынмын. Т эуекел деддм де, бала кую мде Имэди акракалдан к ер гетм д ! гстемек болдым. Сьш палап-сьгйпалап отырьш : \"Б уы ндары пды бос усташ ы , ic k ж ок, па, байкэйын\", — деддм де, тарты п кеп калы п ем, С е р геш м : \" М а м а !\" — д е п б ак р ф ы п ж 1б ер дь О н ы ц г бакрф ганына кдрап мен алгаш дуры с тартпай ауы ртьш алган fl е к е м д е п к э л д ы м . \" А к уа н , с е н н е г с те д щ ?\" — д е п , ж т т г е р д щ де С ергей ге ж ан ы аш ып ж аты р. Ал С ергеш м крльга сыйпалап ундемейдь CaTi т ус е калган ic болды, олар тупл, ■е з ш д е а ц -т а ц м ы н . С е й т ш , м ш е , с о л таи ар и б ел п з/ у Б е р ж к е д е к ,а й т а л а у г а т у р а к е л д к Eipa-K, м у н ы ц б а к р ф р а н ы Сергейджш ен асып к е т , даусы да ты м аш ш ы, суй ю м аздеу е к е н . К д 1з д а р д ь щ а л д ь щ л а у я т , м а с к а р а б о лды . — Енд1 а у ь ф ь ш к е т с е кэй т е д 1 ? С е н о н ы ц у с т ш е : \"Б уы н ы ц д ы б о с а т ! — д е м е д щ д е OFaH. — Есесш е саган сы йпаткргзды м гой. ¥ ят ж ок, ек ен езш де, сен сыйпап агырранда да: \"О йбай\", — д едн ау тары, ©йтш 6 ip e y с ы й п а п а г ы р с а , в з 1м !з е л и к е т с е к т е у н д е м е с е к . — Д у р ы с а й т а с 1.щ , с е н у н д е м е у щ м у м к ш , о н ь щ а с е н е м , д е л е л д е д щ . С е н б о л м а с а ц , eciM i3 шырып, у л а п - ш у л а п берекелиз каш ьш кетер едь Келпи, озиад Б ерж уипн 6ip cyftin кряйы н. — Берж уипн бе, Зерш уипн бе? — деп, Ацтан да куланды. 345

Ы суяж ________________________________ — М е й /vi, м е н щ с у й г е ш м З е р ш т щ д е с у й г е т . С о л ай мг 3 ep in ? Н агим а узы н д ау А кханды иыгъш ан тарты л турьп c e id p in бетш ен суш и а л д ы С о л а й м а деймш , ей, кдоз? — Солай,— дедом кулш . — З е р ш т щ е з ! с у й е а л м а й т ы н д а й , о л у ш и неменеп с у й е с щ ? — д е п , Б е р ж к д б а г ы н ш ы т гы .— С у й с ш е з 1, к е р а болса.— О ньщ о й ы н кдозраныш ына барж пз кулдок. Б ерж тщ крлы н Н агиманьщ мойнындагы орамалма тацы п, бос пэртпелдо А ктанта кетертш , ертелеу кдй тгак Т ак си таб а алм ай , а вто б ускд о ты р ды к, Н аги м а м ен Бери алды га, 6i3 олардын, артъш а орналасты к, Екеу) еркелеп, бцд езд ер ш ен ул к ен сан ап ез1лдейдо, 6 Ь д е а ж а и орай олардь кш псш ш урсьщ кдорап, буйырьщ кдорап ойнайтьш болдык, С ол ы щ ай м ен А кхан олариа: — А рггары на аландай бермендер, улкен ю олер уялады. — дедо. С онан сон маран сы бы рлады ;— Ш арш адьщ б а?— Мег б ас ы м д ы изедом.— Е ндеш е, и ы гы м а суй ен ш у г а д а й гой — Крлымнан усгап езш е тартгы. — K a3ip ем ес, — дедом уяльш .— К е й н , автобус ж ургер кезде. ©зьм ойлаймын, ага, алгаш А кхаш а кенш м н щ аугань сол М едеуге барран к у й болу керек. Бурын ж ай сынаг ж ур ген си якхы м ы н да, сол куш оны баралагандаймыв С асп ай , саб ы р сакхай ты н ы езш е сенщ аМ жттч, сеш де, взш д е багалай б1летш джтщ ныш анындай кершдо. Сол куннег кеш н А кхан маран ж атагдханага аш ы к, келш -кетш журдо Н а г и м а е к е у м 1 з BepiK е к е у г м е н ж у п ж а з б а й кдодырдык, К у р сгастар ы м ы з, та ги бел м ел ес е й кдоз д а сол уш ш магар 6ipa3 уакдот б у р т и ы с ь т журдо. О лардьщ ойынш а, м ен Крсенгс опасыздык, ж асады м, алдап кеггш . Ш ы н ы н д а, м е н с е й т с гм б е, а г а ? А лгаш кдода ез1м де ынрайсызданрам, кеш н ойласам, олай ем ес сиякхы. Кдсенд сы й ларан ы м рас. 1ш тей толкдоп, ез!мдо-ез1м ж е н е алмай ез1мдо-езЫ тус ш е ал м ай ж ур ген д е, 6ip-eici p e r оньщ с у й п те алганы рас. Уакдот кер сетер деп ойларам, со л уакдот акргрьи керсетпедо м е ? Кдсендо суймейтипмдо А кхаш а жольпуедн с о я б а р ь ш а н ы к , билдом. К д с е н н щ к д с ы н д а ею ж ы л б о й ы a p i- c a p i ж ур ген б асы м 6ip аптаньщ ш пнде-ак, А кханды ойлап уйкнч к е р м е у ге айналды м . Кдсен кусал, о л м аган о капан ютэбш да, бь\\етш эн п м есш д е — еш тен е айты п ж ар ы тп ады . Bip-е к р ет кр н а аддаусы р атьш колы м нан устады , 6ip-eKi p e r кдна ж анары м ен аялап ж акры керш турранын байкртгы. Акхандь 346

вяШ ш т а 4 ж акр ы к е р у уш ш маран сол д а ж е т ю л п т бодды. А з рана нэрседен адамньщ б ук и болмысын елестете алатьш махабат, балгам, эули е с е з м ш ы гар. А куан ды ун ата туры п, Кусец/у i кумай ты н дай н е ж еш м бар ey j? С уй ем д еп оран с е з бергем ж о к , к у т д е п д эм елен ддрм еудм д е . Енд1 м е н е н ке тп е й сщ , I: м ен ш сщ деп сы р ттай ием денш ж ур се , е з ! 6 u e y i, а л м ен ■ ез1м оран о н д ай у а д е б е р ге н е м е с ш н . А к,танра д е ге н м ахабаты м Кусенд! суймейтппм/у аныкц-аса, ж акр ы н ы таны п, ж акры дан ж акры га умты лсам, сол да саткуш дык,н а? Н агима • дуры с айтады , юмдд суйап, ш мд1 сы й лары м ды кую куш м де езш бим есем , е ц у куй кезде б и ем ? Кую дэурегам бастан уш ьш кетсе, суйсем де, суйм есем д е К усеннщ кусы нда кула ■ б е р е р м е ед>м, и м б и е д ь О н д а Ак^-ан м а р а н к у а н ы ш е м е с , кдйры б о л ы п ж о л ы г а р e y i го й . \" К ую к у ш н л д б а г а л а . О л , деуренщ ею келмейд1 Адалдыгыиды адэл ж арьщ а рана ку\", дсп уй реткен ш еш еме, оран уй р еткен ап асьш а м ьщ д а 6ip • рак^мет! О лар м а ган о н ы а й тп аса, ай тк у н д ар ы н м ен орьш дамасам, А куанньщ бетш е не деп курар ем ? Содан кеш кп жардайды езирз де б и е а з: сексен екиш п f ж ы л ы , hfhh с о л т а н ы с к у н ж ы л ы , к у з д е А к ;г а н е к е у м 1 з п у й л е н у т е а к е -ш е ш е л е р ш 1 з д е н KeAiciM с у р а д ы к , С о н ь щ 1 нэтиж есш де папам мен мамам маран е з сы рлары н ж азы п бердь Ал Н агима мен Верпе б1зден 6ip апта кеган уйлендь Ак;ган м ен Б ерж о к уы н б1зден 6 ip ж ь и б у р ы н б т р д ь I Bi3 А куан ек еум 1 з ж а з д а й а у ы л д а 6 ip re бо лды к, арайы н- I туы стармен араласты к, ол ж ум ы ску орналасты. Сол кезде I1, о н ь щ э к е - u i e i u e c i 6 i p е т й п ш б н у у р д ь M e H i о ц а ш а л а п | m eu ieci: \"Б алам , А к;ган м ун д а, с е н о н да, о л н е TipuiuiK | б о лады ? С ы р ттай о к ут а ауы с ас ь щ б а, 6 ip ж ен ш I курасты рсак, кэй тед! ? — дедь— Ел д е эр турл1 эщ тм е куи ы п I ж у р е м е ? \" О л сез/ у э к е с ш щ д е T u e ri д е п у к у ы м , \"BeciH m i I курста сы р ггай окура ауы сты р м ай ды екен , ana. B ip ж ы л га I б1рдеме куи ы п ш ы дарм ы з”, — дедрм. \"М ей м гой, — деп, I о л x ic i а с а к у р с ы л ы к , б и у у р м е д у К у л д е д 1м , к у л м а д ь щ , I е н д т с ш езд ер щ б и деген дей н и ет ад р ар ггы .— B ip -6ip in e I ж аца уйренш келе ж аткунда, сы ртта ж урш суы п I кетп есен дер болды гой\". О н ы сы , эр и н е, сак,тандырраны, Кузде мен ючздурмен ж агак^анада ж ап ы м . Б ер к эйелмщ , яш и Н ариманьщ эл ! TepriH uii ку р с т а о куты н ы н с ь и т а у р а т ь т е й т т -б у й т т ж у р т , ж ум ы сты А лмагы дан тауы п алган, аптасы н а 6ip-eK i p e r о л а р д ш н е б ар ьш тур д ы м . BipaK, су й ген адамьщ нан б ел ек т ур у 6ap i6ip ауы р екен . О ны ц орны на

а Ь у ш Ш М о -у ш е ш и м д е , еш н в р с е д е б а с а а л м ай т ы н ь ш а м ен щ к е з ш сонда ж етп. Кдзанньщ оргасьш да Берж. аскери мшдетш втеуге алынды. Натаяна е к е ую з ж ы лап-ж ы лап ш ы тары п салдык, \"Bip кун кез1мнен т а с а кы лмауш ы ем, бакдндай 6ip ж ы лга кдлай ш ыдар ек ем ?! - деп, еж елп эзш нен ж азбай ол кета. Енд eKi к е л ш ш е к e3i-03iM i3 о й л асты к, к ай тке ш м зз дур ы с: кр 1з д а р м е н 6 ip r e ж а т а к у а н а т а ж а т а м ы з б а э л д е ж ал д ам а л ы пэтерде оцаш а болганы м ы з ж ен бе? \"Анда-санда болса да А к у а н к е л ш т у р а д ы го й , п э т е р д е-а к , т у р а б е р е т к , — дед1 Н атима.— Кзнздардын, кдсы нда ендд екеум1здщ кылы гы мы з д а уйлеспес\". Сойтш , м ен жатакрсанадан Нагиманьщ крсына Кейли алды м . О ны м ы з дур ы с т а болтан сиякзы : анда-санда ж ольндсдннан к ун д е 6 ip re болтан ар ты к, крй, ол Берйтн са ты н ад ы , м ен — А к,тан ды , ек еум 1 з со л ар ды айты п с ы р л а с а м ы з , а к д т л д а с а м ы з ; э щ т м е м 1з д щ д е ш Б е р ж пен А к,тан н ы ц ай н ал асы н ан ш ы кр ай ды . О ларды ц ж азтан хаттарьш дауы стап о к р т 6ipre куанамы з, жацалыкуарды 6 ip re е с к е Tycipin спы ры п ж ау ап ж азам ы з. 0ЛС13 Э ЙЕЛ М ЕН 0ЛС13 М ЕМ ЛЕКЕТТЩ ЖАРДАЙЫ YK.CAC О л ж ы лты к у з ете ж ы л ы ж ан е жылдатыдан куан дау болды. У й д е о т ы р с а к , э р н е ш о й лап к е ш к е д е й ш Акц-ан м е н Б ерисп э ц п м е к д 1л а бере>пз, со н д ы к з а н c a r i к е л с е т е а т р га, к эн с е р т к е ж ш бары п жур/ук. Н агнманьщ курстары нда Ш ара дейтш алматы льтк, кр13 б ар е к ен ш б1летшмш , со л ж ек с ен б ! куш Н агим ага крсы п м е т д е туган кунш е шакргрды ж ан е туган кушмдз кдланьщ сы ртында саяж айда етгазем, таза ауада демальш кайтасы ндар деп кроы кзы рды . Барсак, па, ж ок, па д е п , Н а т и м а ек еум ^ з к©п то л кздды к, А кр гр ы н да б ар га н д ы ж о н K©pin, е к е у м з з 6 ip irin сьгйл ы к, а л д ы к , д а й ы н д ал д ы к , Ш аралардьщ саяж ай ы Акрай ж акзагы т ау бектерш де екен, т у с к е т а м а н у ш кд13 ж а н е Н ати м а екеу> нз — 6apiM i3 т о б ы м ы з б е н а в т о б у с к д о ты р ы п , о д а н гу с к е н сон; 6ipa3 ж е р тауга кдрай ж а я у кетерм дж . М ен де, Натима да саяжайдьщ TipiuiAiriH ч уц гы ш K©pinni3, кр тты кд тьп р гы к, Ш араньщ m em eci м ен сщлкп дастаркан ды ж ай н атьш крйыпты, ж алпы акреш л адам дар екен ш атррилдап алдьгмыздан ш ы кдаш ан - ак, бнуук. Б1зден кеш н Ш арам ен м ектеп те 6ipre окапан терт 348

Щ/М-Ыышьуиф л а п т кел/м, о ты р ы с тьщ тэр п б ш , б ую л б а р ы с ы н ic ж у з ш д е солар биледь 0 c ip e c e эн айтьш , дом бы ра тартатьш 6ip лап т б эр М зге ун ады . Ундине, езб екш е, тэяакш е, уйгы рш а, к д р ак д л п ак д п а, кдл рг'ы зш а а й т к р н д а , а у з ы м ы з д ы а ш ы п тындадык, Байкруымш а, Ш араньщ тугаи кутан эдеш леп саяж ай да етю зуш е сол л ап т себеп болтан сиякды . © йткеш эуел баста б эр ш зге ескертш : — М а м а , Е р м е к Т а п ж е н т г е OKj.m ж у р го й Koaip, с о л ж акд ф барып энип болып кепггп, А лматыны сагы нганда ылги эн айтатын кершедд, — деп 6ip ескерткен, кей ш сщ люш е: \"Рая, Е рмектщ алды нда ш аныш к^г ж ок, си якры гой. Рая, лагп тер ж аккэ ке з кдгрынды сала отырсацш ы. Ермек, сен неге тамак, алмай оты рсьщ ?\" — деп, элсш -элсш айры кдга ыкдьлас ацгартып отырды. Соцьш ан билегенде д е Ермек пен Ш ара ж уп жазбады. Басы бос ж астар бупн саяж ай да крн агы ндай ьщ гай таньпты . О ны бглген сон, Н агим а екеум ]з кдрацгы га кдлмай кдйтуга кдм ж асады к, \"Ш ай ш ш ей крйтармаймын\", — деп, Ш ар а с э л бо тел ь Bi3 у й д е н ш ы к д д н д а ж а ч а - ж а ц а к д с кдрайган. А втобускд деш н п аралы к, кунд1з ж ап -ж акдш еиякранган, кэз1р api узары п, эр ! бурыльдсы д а кебейзп кеткен тэрдздд, екеул н з б1раздан к е ш н адасьпд к е т п к п е д еп те кдуш тенд дк. О л ж ы л д а р д ы ц л с а гд а й ы н вз1тоз д е 6L\\eci3, а г а , аракры з крнак, кутдлмейтш , ж у р т аракр ы з кегалга ш ы гы п демалмайш ш ; сенбь жексенб1 кундер1 автобускд м ш сеч де арак, сас ы ган адам дар дан ку ты л а ал м ау ш ы еддк крй. Bi3 д е сол м ае б1реулер кезитп кала м а деп крркцык, Бурын, бала куш лпзде, к е л ж ж ок,болгандыкр-ан, Т а л де зекте н Е п и ди е ж а я у бар атьш б ы з. С о н д а ж о л д а к е тш б а р а ж а т к р н 6ipey,Ai к е р с е к , соны куы п ж еткен ш е асы гу ш ы е к . Э щ тм елеап , cepiicrecin ж у р т я з келетш . Кэз1р айдаладан ж ал гы з адам ды керсек, оган ж оламауга, кезш е туспеуге ты ры сам ы з. М ае ш ыгар, бузакдд ш ы гар деп куд1ктен ем з. А рак,деген пэле адам дардьщ езара кртынасына да кднш ама зиян келпрдь Ец ш етю уйдщ тусьш ан ете бергегпмдзде, тас ж олм ен ж у р ш ж а т к а н м эш и н ел е р д щ ж а р ы г ы керп дд ь Ж ак,ы н к э л г а н ы м ы з д ы 6L/\\in, б о й ы м ы з г а егггеп ж а н K ipe б а с г а д ы . Сол кезде кдрсы м ы здан 6ip ж ещ л м эш ине ш ыкры. Ж ары гы K03iMi3Ai ш а гы л ы с т ы р ы п , а й н а л а н ы о л т т т е н к а р а н г ы л а г ы п лобердь Ж олды н ш етш е ыгысьш , екеум 1з мэш инеш етю здрк те, аргымызга кррадык, мошиненщ ж ары гы адам ж огын анык, кэрсегп . Содан кдйта алды м ы зга кдраганы м ы зда, 6ipa3 уакдп' 349


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook