Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Б. Нұржекеұлы. т4

Б. Нұржекеұлы. т4

Published by biblioteka_tld, 2020-06-03 07:41:30

Description: Б. Нұржекеұлы. т4

Search

Read the Text Version

булшедд, оны жакц-айтьщдар м ен сеш ж актайты ндар б т с п е с м а н д а т а туседд. Сондыкхан елге, халы кка к у зм е т пулам д е и т т н щ ш ы н б о л с а , к е ц б о л , е л щ н е н щыкд<ан к е й б 1р е с е р л е р г е KeuripiMAi б о л. K eft6 ip к и я н а т к а ш ы д а, кенддк. ви тк е ш азам атгары езара тэту ем ес елде улттык, орлеу еш каш ан болмайды\", - дедд аркдсы н ан ката куш акцап. в з ш кди досы кдлай саткднын, кдлай акум ак, кулгы сы кеп алдаганын узак, сы р етш а й п ы . \"Кезш де акулды сы н а крл ж у м с а г а н д ы д а ipiA in к е р ш м а к д ан га н казакдты з, о л эд ет ге н кулан таза а р ы л ган ш аам кай д а?!\" - деп курсш ген. Берддбек агасы ньщ сол ce3i суй еу болды ма, ж анымньщ таза внешне кездерш ж етю зем ш деп, Кдзакртаннын, эр тукш рш ен адал д о с 1здедд. К у д а й г а ш угар , х а л к у м д а б о лса, м ен д е д е болады ; алм ен де болып, халкум да болмаса, оны халкум а менен баска гам бередд дей пн он ш акды азам ап ы ц ортасында Бекен езш эрдай ы м б ак у т гы сезш етш . М енде бар он ш акды дос баскдда да бар, демек, ел камьш вз камьш ан ж огары крятын азаматгар к,азак,та б ар ш ы л ы к, д е п к у а н а т ы н . А л ай да а я к ас т ы саткунды кзъщ д а алыстан емес, ж акунн ан келетш ше кез1 ж е т п . BipaK, б а р м агь ш Ticren к а п а б е р ш е ке н е тш , оц аш адд о п ь п ъ т ж ы л а са да, елддк icre ец сесш б т к усгай ты н ж алгы з до сы касы н да кдлса да, кдлмаса да, ж ер бетш де казакдъщ ка-мын бар кдм -кар екеттен арты к, кр яты н азам атгар дьщ е з ш е н к а т а р OMip cypin ж а т к а н ы н а , е з ш ен к е й н д е OMipre келе беретш дцтне еш каш ан кум в н келпрм ей, езш e3i унем1 кайрап, ж акры лы кра ж ани отыруды эдетш е айналдыра бастаган. Кеппр1мддлж, кен д ж атгы мшездердд ж е к е адамдык, ем ес, ж алиы м ем лекетп к каси ет деп багалады. Ондай мшез бен онд ай мшездд адамдардьщ эрекетш казак, мемлекетш щ казы н асы деп кдстерледд. О сы н дай 6ip а з а м а п ы кдскдк, д э р е ж е д е ж ур ген ш д е, ойда ж о к ,г а к а б и н е т ш е К у л д е р Kipin к е л д д . Ж у д е у , а д а м таны гы сы здай езгерген . Ke3i ш уй реш п , урты солып, кур сулдер1 калган. Бекен урейлене орнынан турьш , не жамандык, болса да ш ы даммен ты н дауга беганш, кдрсы журдд. Кушакдап, иыгынан кдкды. — Н еге ж удеусщ ? Bip ж ер щ ауы р ы п ж у р м е? К у л д э р ж а у а п к а й ы р у д ь щ о р н ы н а о р ь ш д ы к ц ар д ь щ 6ipiHe о т ы р а к а л 1, т , к у с т ы т ы п ж ы л а д ы : \" Ж е к е н н е н д е а ж ы р а с к д н - ау”, — деп шамалап: — К р й , ж ы л а м а ! —д е д ! Б е к ен . — Н е б о л д ы ? — Епггеце. 450

^M Sa^M nm aaj) — Eи д е т е , н еге ж ы л ай сьщ ? — С е т к е р г е н с о ц ж ы л а п ж а т к д н ы м го й . Е ш ю м K ipin келмей ме? — К елм ейдг — B ip куп и я н эр се айтпагы н байкрп, Б екен ез орнына барып отырды. — Е спген ш ыгарсьщ , Ж екен екеуш з аж ы расы п кеткем з. — Е с п ге м ж о к , 6ipaK , со л ай ш ы гар д е п ж о р а м ал д а п отырмын. — Й е м е н е , TypiM б а й ы ж о к , к д т ы н н ь щ r y p i с и я к д ы м а ? — Зорлана ж ы м и ы п , кезш щ ш ет-ш етш , асты -усгш 6ip ece саусагы м ен , 6 ip ece орам алы м ен суртю леп 6ip a3 эур еге тусп .— М ен саган: \"Б айсы з кдлдым, карайлас\", - дегел] келгем ж ок, кррыкда. Ж иырма ж ы л сенен ж асы ры п келген 6 ip с ы р ы м б а р едд, со н ы ендд а й т п а с к д а м а л ы м кдл м ай , ы л аж сы з келдДм. 0A i д е ай тп ас ем , ел е-ел ген ш е саган бм ддрм естн дегем, болмады. Ею кунн ен кейш Т алды кррганга б а р ь т , а п е р атс и ага ж ат а м . К рн ш а де ген м е н ж у р е к кр й , Tipi к а л а м б а , ж о к , п а, и м б1ледд. А р ы о й л а п , 6 e p i о й лап , е л е крлсам, менен баласы бар екенш бш п ж урсш , балам деп бакдаса да, ец куры са аман-есендитн сы р тгай б ш п ж ур ер деп ойладым. Бутан дейш ол бала э к е а с е т де, uieuieci м е т де бйш ейгш . Балалары ж ок,болгасын, нагаш ы лары м асырап алган. Баягы м ен куй еуге тиген ауылда, С арезектщ мацында ecri. Германияда эскер д е болатын, алды м ен соган хат ж азд ы м . О дан ж ау ап алган сон, ендд саган кеп оты рм ы н. Ол д а эм тус ш б е й д !, б э р ш а й т ь т т а г ы ж а з ь т ж 1берддм. М ш е , б а л а ц н ь щ х а т ы , okjm. Бекен езш щ кай кезде орнынан ту р ь т кегкенш бммейдь Х атка крлын созьгп ж аты п: — А ты ю м? — дед! акдгрын гана. — Ж ексен. К у л д э р о р ы с ш а н ы о н ш а б 1л м е й т ш , Ж е к с е н , х а т ы н а Караганда, казакдю ж азуга да, сей леуге д е ш оркак, кершдд. \"C i3 о сы уакд ггка дей ш кайд а ж ур ди ц з? Н еге е к е м е м ен т у р а л ы а й т п а га н с ы з ? О л к,ай да? H e re е к е у щ б е л е к турасы здар? А ж ы расы п кетгщ дер м е?\" — деггп. Х аты бастан- аяк, ец кей сурак, Бекен орнына кайта отырып, кермей, о кдм ай кеткен тагы 6ip ж ер1 калы п крйды ма деген дей , хаттьщ бас-аягы н аударыстырьш , кайтадан сы ды рга карап шыкцы. — Й ем ене, 3Ai сен б ей о ты р сьщ б а? — Ж ен деп eciM e Tycipiui! 451

Ш сгш т — Не туаретй п бар? Екпош курсты б т р е р жылы Май м ей рам ы н а келгенщ есщ де м е? Екишп май куш Элтай араньщ б ед ел т н е бары п па едщ ? Барсац, сол куп пен бастап сан а. Ж екс ен алп ы с уш ш хш ж ы лдьщ сепзш п п ф еврэлш де туды . М е т ц А кдказы куан кдш ан крйтып келгетмдд, кдй кун 1 кдй та крсы лранымды — бэрщ аньщ гап есептеген болар, балан ьщ езш ен ем е с екен ш бш п , куйеу1м: \"Кетсш !\" депт1. Кдлскдсы, б о са н у уш н ен кеш н кдй ты п оран баррам ж о к , Б аданы нагаш ы лары м б1рден вз атгары н а ж аздырып алды . К еп айта беретш неса бар, болган-бггкеш сол. Сенсец д е езщ бы, сенбесец де езщ бы. М ен мш денмнен кугылдым. ©Ain ке тс ем , м о й н ы м а кдр ы з болм асы н деддм. А лды ндаи,! кун п зб еге кдрап екш ип м амы р мен сепзшпп акдан н ьщ арасьш Б екен т ез есеотей крйды: туп-тура ею ж у з сексен 6ip кун, кдзак, айтаты н т о газ ай, то ш з куннщ тап 63i. — Э скер ден крш ан келедд? — О сы 6ip айдыц ар ж ак, бер жарьш да келш калуга тис, Алматыга кедгенш де жолык, деп, мен сенщ эдосщад жазып ж1берд1м. Крлыцнан келсе, ауы л ш аруаш ы лык, институгына Tycip, бес ж ы л болса д а крсьщ да ж урсш . Бэлюм, бауы р басып к етер сщ д ер . Е р к ек кр й , e3 i д е и тш ы еп к у н ш ке р е р , т ек , afrreyip, а л ы с т ан б о лса д а к е з кд>фыцды с а л а ж у р с е ц , ж етедд. Е гер ripi крлсам, е з ш д е кррап ж урм есп ш , крльпушан келгенщ кпермш . Ж удеу, ж ак, суй еп керш ген К улдэрдщ ускдш ынан ею 6eTi ун ем 1 к,ы зар ы п ж у р е т ш , б ет ш укдлры ы м дап ы н ты к ;гы р ы п т у р а т ы н Кулдэрдд1здеп 6ipa3 т е с ы е кр р ап тур д ы д а , Б е к е н у с т е л ш е н шырып к д с ь ш а келдд. — Ж ок, елмейсщ , Кулдэр. — Ж анына отырып, иьпынан куш акгады . — Балац келедд, ам ан -есен кередд, уш еум !з aai талай эц гтм елесеш з, тусп п сеш з. Кзмге тарткдн е к е н e3i? — О й б уй , м ен д е е с к эл м ап т ы го й ! K ^3ip кер сетей ш балац ды . — К рл се м к ес ш акд-арып, ш ет-iueTi сы н ган ш агьш ф отосуретп усьш ды. Децкрбакц-ау, суеты , ipi ж т т п кергенде, Б екеннщ ж ур еп ддр е т к е н д е й б о лды . А й н ы м ага н е з ш к е р е м б е д е п цад, о л у м т акхалмады , Боген, буран украмайтын 6ipey. Кенет кезш е т а н ы е б1рдем елер б ай кдлран д ай болып, ш ы кдпытынан, кдбакхы ц а с ш мен ернш ен элдею м сыгалап тургандай секыдендд. Т аш ы : уй деп у л м ен мьш а улда украсгы к, бар. — Ж ур, - дедд Б екен Кулдэрдд крлты гы нан когерш . — 452

ф я-ЗаА ы птю ф Баламызды тапканы м ы зды ек еуш з 6ip ж ер ге бары п атап етеш к. С ы р т к д ш ы в д н сон,, м эш и н ен щ артк^ г ж а г ы н а ке п к д с ы н а о т ы р ы п ж а т к ,а н д а , К у л д э р Б е к е н н щ Ti3eciH алакднымен басып, бетш е ж ы м и я кррады: — М ен сеш есп ген де з э р е а уш ы п, ат-тоньш ал а крш атын ш ы гар деп ем. — Б эрщ ен KpmyFa болар, б1рак,баладан кр ш уга болм ай ды гой, К улдэр. Э й , ол и т маран келм ейтш ш ы гар. О рысш а окап кан гой деймш езш ? — О ры сш а о кы ган м ен , казакрп асы ж ак р ы си якзы гой. М ен бъ\\сем, келедд ол. Ж о л ы гады . Ш ош ьггьш алм аш ы , airreyip . Уш куннен кеш н Кулдэр Талдыкррганнан телеф он сотып, аператсианы кузге кдлдыргаиын айтты . Ж ексен ге хат ж азды м деп ш еш есш е сы р аш кдн екен: \"Балага ш ы нды кзы н е ге айтасы ц, енд1 асы р аган эк е-ш еш есш ен суьш к е т е д Г ,— деп урсьш ты. — \"Кдрап ж урм ей , кдарсыгьщ ды Б екен ге ти п зесщ . Душ пандары бш п кдлса, успнен ары з ж азады . А ры з туссе, кузм етш ен альш тастайды \", — дегго. Р ас п а? Рас болса, Ж ексен саган сокрай-ак, крйсы н. О крш аса да, б1рдеме крш eMip с у р е р , — дей дд К у л д э р . — Ж ок, — деп ж ау ап бердд Б екен ойланбастан. — К рвм етке оный, кдндай кдты сы бар? К еле б ер е т. Кулдэрдд солай деп сенддргенмен, арты н ан 03i ойланьгп кдлды: ж аулы к, ж асагы сы келгенге, эрине, бул эдем! ф акт! \"М ер алдж азгы н даган адам кдлайш а баенгы больпт оты р ?\" — д е с е , 6iTri, с о г а н ж а у а п б е р е а л м а й с а с а д ы 6 a p i. Ш ы н д ь п д ы а п п.ш а й т к д н д ы б ы л а й ш а 6 a p i ж а к р ы б а г а л а й т ы н с и я к ;га н ад ы , алайда сол ш ы нды кден бетпе-бет келгенде, ш етш ен крпак,тайды. Ш ындьпргьщ кдй да ек ен ш б1лмесе, ке р м е се , 6api баты р, \"Ойбай, ш ы нды крэ коз ж етю зу керек\", — деп б1лпрсид1. А л ш ы нды к, алды н да ж ал ац аш ж аты п , соны ж ан кр яр адм дж п ен крргау к аж е т болса, биим/уа тайсак^ап, 6L\\iMci3i т а й г а н а к у а п , б э р ш щ б е р е к е а кр н тад ы . Е лге з и я н ы т и е р , х альп р гьщ а т ы н а н у к р а н к е л е р д е п к р р ы к р а й д ы , е з 1м е с а з к е л е р , к р г з м е п м е Kecip б о л а р д е п у р к е к т е й д г А л е з ш гана крргап, езш щ рана крмын ж ейтш ер кекп казак,еш крш ан б аты р дем еген . K a3ip, кудай , a m e y ip , акрф ьш б е р е т , ж а у ж ок;га баты лды ры устап , ж а у келсе, ак р ш я ю р е калаты н азам атка ел ж арьш тур. Сондьирган олардьщ баты лды гы на 453

Щ М +яш c e m n , iciMe еддл б а г а б е р е р д е п у м г г г е н у — е т е к д у й п г © з щ р ан а н е м е с е е к е у а р а FaHa 6iAin е т е т ш к у п и я ш ы н д ы к , — б у л М ундай шындьнсгы табш и занды лы кден тусш у уш ш де м эден и -бш м и д э р еж е каж е т. О л эз1рш е б1реуде бар, б!реуде жок, Ж ексен н щ ж ары к, дун иеге келуш е тж елей себеш ш болганы м ен, Б екен алай да сол уш ш ж азы кд ы м а? Bip улкен басты к, ж азы к,ты сы ц десе, эрин е, ж азьщ ты болады да ш ы гады . в й т к е ш оран м ун ьщ ш ын м эн ш деп ж азы кды - ж азы кр ы зды р ьш ан re p i он ьщ б осаган орн ьш а юмдд экелуге болатындыры м ацы зды рак,болуы м ум кш . Адалдык, шындык, дегендм кей б 1р еу о с ы к у ш елдд ал д ай ты н эш еке й сы лтау кд>1л ы п л и б е р д ь О н д а й л а р д ы ц б а р е к е н ш б !л е т у р ы п сак,танбау — кеп е-кер н еу взщ е кдстык, ж асау. Кудай екеш кудай ды ц 63i де: \"С акуансац, сакуаймы н\", - десе керек крй. О сы ж ардайларды ойласты ра келш , Б екен езш щ ойда ж о к у а б а л а л ы бо лтан с ы р ь ш ен, ж а к д ш д о с т а р ы н а д а айтп аур а беюндд. А р ад а ай га жуык,уакд>гг вткен де, Бекенд1 Ж ексен акторы 1здеп т а ш ы . Х а т ш ы кд>в: — B ip э с к е р и ж и т г к е л ш т у р , — д е ге н д е -а к , Б е к е н бьле крйды. — K ipciH , — дедд д е , о р н ы н а н т у р е г е п к д р с ы ж у р ю , ес ш к е б е т ге й 6epA i. в з ш е н у з ы н , е з ш е н денел1, ец гезер д ей ipi ж нтгтщ есйстен id pin к ел е ж аткдн ы н керш , сол ма, б аска ма деген кудш пен 6ip сет абды рап кадды . К ара сур ж М тпц каб агы суеты , ещ суы к, керщ ад. — Ж ексен сщ бе? — Ж т т унс1з рана б асы н изедд. К рл алы скан соц, оны езш е тартьш б е т ш е н с у й м е к б о л ы п едд, о л и ш п ец к е й м е д ь C e ra p in б ар ы п с у ю м у м к ш б о л м а га н д ы к з ’а н , Б е к е н о н ь щ к е у д е с ш е 6 ip с е т б а с ы н суй ед д д е , ж а р т а с т ы сокдсдн толкд>гнша с о л с е т сы лк, а ж ы р а п ш е п н ш Kerri. — К е л , о т ы р . — в з ш е н у л к е н 6ipeyA i алдап б ал а кдллралы турган дай , 6ip турль с е ш м а з халде с аск ал ак у ай бердд. EKeyi сейлесш ж ары тп ады . Бала жхггг будан оекмрыны п, бойьш аулак, сап, езш ете сак, ер усгады . Артык, сез араны б1рден аж ы р атьш ж1беру1 мумкш -дд. Б екен сагаты н а карады: туск е деш н эл1 6ip ж ар ы м сагат бар екен. Д ер еу ауы л шаруаш ылык, институтына бару керек деп ш е и т Т ан ы с д е кан м эсел ею баланы ц кезш ш е туанддрдд. К аб ы лд ау кэм и сси есш е к у ж а т тап сы р у уш ш эскер и кдлзмет аткар ган ж ер ш ен м ш ездем е ке р е к екен . Д ер еу оран сураны м 454

^м -З а 4 ь тто и ф ж асау кдж ет болды. Сол куж ат келген соц, крлдан келген кем екп аямайтындьиъш айтты. Ж ексен мен Бекен деканнан кецнуу шыкуы. — Ж у р , Ж е к с е н , ен/у е к е у м ^ з 6ip r e о г ы р ы п 6ip ж е р д е н тамак, цпешк! — Ж о к , р а к м е т ! М е н Kp3ipа у ы л г а к р й там . К р г а з ы м к е л г е н кезде ш ак^гртсацыз, кел ем гой, А втобустан крльш крям . — Ж ексен , ж о л ж ур ш барасьщ гой, ке р е к болар. — Бекен а м и э н ш а ш а б а с т а п ед1, Ж е к с е н к р л ы н сз л т е п к э ш а б а с т а д ы . — K eperi ж ок, акдгам бар. — Токдай тур, Эддркщад тастап кет, меш ю н сен д е жазьш а л — EKeyi сэл аялдап, эд д ас алм асты . — А л ж ар ай д ы , жолын, б о л с ь ш ! И т, ей , м а н д ай ы н н ан 6ip ш с к е т п п ! А в т о с т а н с а га деш н апарып тастайын! Б а л а ж ш т 6ipiH Hii p e r ж ы м и д ы . Ж уз1 к у р е щ т ш , к р л ы н созды. — С ау болыцыз! Ракмет. Э ур е болмацыз! О сы арада ж олдасгары м бар, Усыдаан крлын езш е тартып, Бекен Ж ексеннщ самай тубш ен зорлап ю скедг Уйдеп улдьщ т е ш е н айны м айды екен. Т агды р ппркш нщ ш еб ер ьай ! © з улы н ьщ егей л ж кдялып турганьш а крйран кдн, Бекен басы н ш айкдды. Ж ексеннщ 03 у л ы е к е н ш е е н д 1-е н д 1 с е н е б а с т а г а н д а й . Г е р м а н и я д а н с у р а т к р н Ж е к с е н н щ к у ж а т ы к е х ш к п . Ендд ега-уш кунде келм есе, биы лгы о куга улгермейтий аны к, И й л д ен щ с о ц г ы к у н д е р ш щ 6ip i б о л а т ы н . Х а т ш ы кд13 т а д е р т е ц 6ip то п га з е г -ж о р н а л м е н к р с ы п з1л д ей ж е д е л х а п ы Бекеннщ алдьш а тастай бердг \"Э ке! К угп ещ з, ке л е ал м ай ты н болды м, уйленгел1 жатырмьш , Ж ексен\", Б екен уш -те р т м и н ет yH ci3 оты рьш кдл ды . К уан ы ш па, тац д ан ы с па, б ой ы н кдн дай сезгм би легеш н 63i д е б1лмейд!, am eyip: \"Э ке деген аузьщ нан айналайьш ! Айналайьш! Аман ж ур ! Э к е деген щ нен сенщ , э к е деген щ нен !..\" — д еп узак, куЯрледд. Ашык, сы рласар адамы да ж ок, дуры с тусш ер деген е п и о м ге ceniMi д е ж о к , ш п н ен ты н ы п , у н -т у н с зз о т ы р д ы д а крйды. Кудлрр есш е тускен ж ок, кеп ке деш н ке з алдында тек Ж ексен турды. К^зан, 1993. 455

Ш оуш т H iW a - ym _________________________ ___________ МУНТАЗДАЙ V1YMTA3 Алып уш ак, аспанга ак, туй ган кусш а атыла кетеры д. Ж ерден алы стап бара ж аткрны н сезгендей, Н уртадньщ ж ур егз ж е щ л л4р е т п . А лм аты н ьщ кдй тусьш ан ке те р ш п б а р а ж а т к д н ы н 6u\\rici к е п т е м е н г е у д ш п е д , \"К рзакртан\" крнакуш нщ тэж г сол ж ак, кдпталдан кд л ац етп . Делиге Ы стыкрел асып бара ж аткдндарын ш амалай крйды. ...Б ш к т а у д ы е зш е н д е б ш ктен идp a y Н уртадра куп и я дуниенщ кулпы н аш крндай эсер етп . Бажан: кдр баскдн ж ак д а р куы стар , едки ген зэулш ж артастар, зор сущтдей с у т р ш ы н д а р , ж ы п - ж ы л т ы р -гайрак, к у з д а р , к е п к д б а т уй д щ к е л е м ш д е й к р с а т к д р л а р — 6a p i е д к е й у р е й ш а к ы р а т ы н , т а д д а н д ы р а т ы н д у н и е л е р д щ ш е к а з -п збеп . К р ж ы р т а с 6ip ж е р д е а д а м н ь щ м и ы н , е н д 6ip i е р т е п л е р д е а й т ы л а т ы н куб ы ж ы щ ы , т а г а 6ipi крн акщ п отырран алып кдра кусты е л е с г е т к е н м е н , с о н ь щ б э р ш б1р т у т а с к д м т ы п ж а т к д н ал ы п т а у д ы бутш дей 6ip-aK, н эр с еге т е д е й крю , эй , м ум ю н ем ес- а у ! Т а у т е к TayFa рана украйды . — Бабаларымыз айтатын Буланай гой! — д е д алдыдан элдегам. \"Е, б эс е! - д е д таудьщ керем етш е т а д крлып, тем ен н ен к е з алм ай кел е ж аткрн Н уртад. — Гималайга рана ж арасагы н к е л б е т к р й м ь ш а у ! О й, ж ар ы к ,т ы к ,т ы д ж а т ы с ы -а й ! Bi3 а у з ы м ы з д ы а ш ь т , б ас ы м ы зд ы ш ай кдп : \"А лы п!\" — деп ж у р г е ш м з д щ б эр ! б ал а е к е н го й м ы н а н ь щ к д с ы н д а ”. Э лемдеи ед таза, е д аппак, кдрды д тек осында екендгш е кэм 1л се н ес щ . А дам б ал ас ы н ы д эл1 кел м ей тш , кд ял ы ж етпейтш кудр етгщ бар екенш , тауды кергенде, ш эказ м о й ы н дай сы ц . Н е ге ек ен ш , coFaH Н у р тад ш ггей куан ды , Ол, э й -re yip , а д а м д а р д а н , э а р е с е к р л ы н а н 6a p i к е л е т ш д е р д е н к р р к д д ы . К у д а й д а н в з г е н щ к р л ь ш а н 6a p i к е л е б е р м е с е е к е н д е п ’п л е й д . © й т к е ш к р л ы н а н б э р ! к е л е т ш д е р б эр ш д е к т е у д е н тайьш бай ды . © A nieyci3 сойкрнды ел ш е у а з куш кдн а ж асай алады. Куш тщ керем етш е акдлдьщ к у д р е й ж етпей крлуы мумю н. А кд л д ы ты ндайтьш ад ы л рана. С он ды дган куш тщ алдына а к д л ш ы кдайынш а, адам заткд тыныш тык, жок, © м |рм ен 6ip r e ур е й д щ д е уне>п с е р ж бо п к е л е ж а т к э д д ы г а — сол куш тщ сикырынан. Т ауд ьщ T ipiuim ri ж азьщ гар ы дан , эр и н е, езгеш е л еу . © згеш е eM ip э р ю м д д е к д з ы щ ы р а д ы . Белю м, ж у р т гь щ т а у га деген а й р ы к щ а eMimci с о д а н д а ш ы гар . 456

Щ/м-Звбыптыдеф Усилен карал, усп р т таны сканньщ езш де тауда езгеш е к д с и е г б а р ы н т а н и с ь щ . П е н д е л ж к у й к ш г щ г у ю с ш к ггщ ipi/uri ж ец ген д ей к у й к еш есщ . О сьш ш а алы п тьщ м а ц га з кейгп ceHi де кш ш кке, кдйырымды лыккэ ж етелегендей. Зор болу зорлык, ж ас ау уш ш емес, зорльпдф тоскауы л болу уш ш керектитне к е з ж етю згендей боласьщ. Таудьщ y c ii д е тугелдей тау болмайтын сиякцы: осы нш ама б ш к тщ б а с ы н д а д а 6ip к а л а т у р т ы з у г а б о л а ты н д ай теп -т е п с ж азы кзы к, бар, ол ж азы к,ты ц к д а ы гы н ац м ен кустан баска н е к е р е г ш ш 6ip к у д а й бь\\сш . Bip к е з д е к д т п а р т а у ш а т к д л -ш а т к а л р а а ж ы р а п , с а й ж улгелеген узы н сыемдердщ ж аппай о щ усп кке карай бет т у з е г е т бай калды . К ун уш акцъщ б1ржола он; кагггальш а кар ай а у ы с т ы . Т а у д ь щ е ц с е а е п т е п т е м е н д е г е н т а р в д . EpireH м у з бен кар сай тубш де сынапш а ж ьгаы лдайды . К е н е т Н у р т ан , 6ip к е р ш ю к е к а т т ы к д й р а н к а д д ы : 04 капталдагы гау ye n туйетайлы лау ж азы кцы , кар баскан ею ш ош ак, теб е эй елдщ крс ем ш егш ен аусай ш ы ! Т ебен щ а г т а к х ы г ы м е н т о р с ы к щ а i y 6i ж у м ы р л а н ь ш , у ш ы су ш р л ен ш келу1 Э с е н е й д щ о м ь гр а у ь ш е с ш е т у а р д ь EKi т е б е н щ к а к , о р тасы н ан кул аган ж ай д ак, сай к э д !м п ею ем ш ектщ арасы ндагы ур ш к icn erri. Ж ы лы ом ы р ауга тум сьп ы ж ум сак, уй ке л ге н д е, ж е р б етш д еп ж а л г ы з ж ум а кц ъ щ eciri е з ш е га н а аш ы л ган д ай ем ш етш . К е зш с е л ж у м ы п едд, к у ш к д н с е т Э сен ей д щ т э т а ьщ ы рситьш тал м а уш к ул агы н а ал-агад>ш е с п л г е н д е й б о л д ы . К у ш а г ы н ь щ х о ш nici д е м у р н ы н а к ел ш , м азасы к е т а . С о л кайш халдд сакц-ай тур гы сы келш , к езш куш ырлана кдйта ж умды . Э сенейдщ ж умсак, алаканы аркасы нда сыргьш , ак^ф ындап-акырындан сеп зкезш е такдп кдлгандай с е з ж д ь С е л к етш к е з ж аш ы п алды . Epci ж а г д а й ы м д ы с е з ш к а л м а д ы м а д е п , к а с ы н д а г ы Kicire у р л а н а к е з т а с т а п е д 1, т е п , т у к с е з б е й т ш д е й у й к ы д а е к е н . Эсенейдщ куш агы бутан ж ум ак, керш се, кудайга шуюр, ол д а тэлейш е ж азган тардырдьщ ези уцк сы йы. Кейде ойлап к а р а с а , eMip с у р у д е г е н н щ б у ю л м э т м е н с э ш э й е д д ! с у ю м е н гана алш енетш сиякцы. Ж ер бетш де елш -еш ш ж анры керетш 6ip э й е л щ б о л м а са , о н д а й ем 1 р д щ к у н ы — к е к т и ы н . Э й е л д щ сеш ты еп, кумарта куш ы п-суш п ж аткаи ы н сезш -бы уден артык, кдндай рахат бар? K a 3ip Н у р т а ц г а Э с е н е й с т з е ш 'п р ш ш к ж о к ; э л д е н е г е куан са, есш е д е р еу О сеней тусеуу, ке н е т бмрдецеге уай ы м даса, тэты Э сеней к е з алдына келе калады, Уш p er уйлеш н, уш 457

эй е л д е н у ш п е р з е н т с у й ге н Н у р т ац б уй тш э й е л ге ен д 1к у м а р га крярм ы н деп 63i д е ойламаган. Э йел кутаймаган еркек екенш Э сен ей дщ узы н кулакхан крлайш а есп м еген ш кдйдам, алгаш у р к е к т е й ж у р ш , ке й ш , airreyip, о л д а б утан б ау ы р басы п ке тп . О ньщ д а уш п ер зен п — ею ул, 6ip ц ы зы бар. Бул кусал ол кы здай тиген куйеу1мен басы ашык, ажыраспаган, 6ipaK; \" К у й е у 1м н щ б а р е к е н ш и э ж о к , е к е н ш к е й д е е з м д е кесш айта адмаймьш \", —деп калганы бар. Сезш щ сыцайына К а р ага н д а , Kyfteyi, cipa, а р а к , ж а у л а л а л га н а д а м . А л арак, ж ец ген ер ке к эй ел кдадрш бы е м е, е з к а д р и б к е ме? Э с е н е й eKeyi е ю ж ы л б у р ы н ж а з г ы т у р ы м т а н ы с т ы . Т уске таман, асы кдай тамакханайы н деп, ж умыстан Н у р тац е р т е р е к ш ы кд ан . Лифтшгн, ал д ы н д а он ш ацты а д а м HipiAin т у р га н со ц , б а с п ал д ак ц е н -ак ,т е м ен д е й б ер ге н . А лды нда к^ызыл к е й л е к п келш ш екп ен кдтарласа Крйлыбай кеп п барады екен . Таныс ж 1гп н кэсы лды рм айы н деп, бай кам аган сы п кдстары н ан ете бергенде, \"А ссалаума- л и к у м !\" — д е п , К р й л ы б а й д ы ц e 3 i а м а н д а с т ы . EK eyi 6ip- 6ipiH e б ур ы л ы п к р л а л ы сты . К р й л ы б ай ды ц кдсы н дагы келш ш екке кез1 сонда тусп . К эй леп де, e3i д е ер т боп а л а у л а п т у р г а н д а й к е р ш д с ©3i д е epciAiriH к е й ш б а й к д д ы , а д ам к е р м е ген д е й огаш сукхан ды . К ргсы лганы нан кдозарып, келш ш ек буры ш ы сы нан бетер сулулана тусп . М уныц аш карак,кезш ен кайда тыгыларьш , к д й т т куты лары н бшчей сась ш a p i уя л ы п , с а м а й ш аш ьш си п ай кр й ьш е/у, кулагъш ьщ усгш е кы сты ры п крйган 6ip у ы с кцгска ш аш ы сы ргьш бет- аузьш ж а у ь т кетп . О ны ысырьш , кдйта орнына цыстыра к р й м ак, ед1, к р б ы р а ган ш аш ы ж и ы с б ер м е д ь Ш аш ы м ен алы скрн ак, к у б а келш ш ек ай р ы кщ а нурлы ед1 — А йналайьш , н е г ь т ш аш ьщ мен алысьш к е т ц ? Бурьш бул арадан керм еген сиякхы мы н, аты ц и м , крй газетге ю тейсщ , тан ы сты р ш ы езшдП Эйел м ы рс ете ж аздап, езуш ж ы лдам ж ия крйды. Крс ж ан ар ы 6ip сэт кэдала крлып, льш ж алтарьш кетп. Н уртац ез кеудесш ен 6ip булкцш ыс байкргандай болды. Д эм е ппрюн дем де оянды. — М ен м ун да icT ereai ж е н ж ы л болды, aFa. А ты м — Э сеней. Ж ок, олай емес, Эсиэ. Э кем еркелетш Э сеней дейпн, соган ел де, е з!м д е уйренш кеткец дй а гой. \"Казахстан эйелдерш демш \". — Солай м а? М ен ебден ит алгы сы з боп кдртайган екем, ж ан ы м . Ж еп ж ы л боны сею керм ей келген кезд! о й ьт альт, Кэддрбекнц и п н е тастаса, сауап. 458

___________________________ Щин-Забъттмф — С и д е ю на ж о к , ара. \"П ар асаткд\" кел геш щ зге 6ip-aK, ж ы л бодды гой. Т огы з кдб ат уй толган ж орналш ы , кдй сы сы н та н и 6e p ec i3. BipaK, м ега та л а й к е р г е н а з . К д р с ы ж о л ы щ д н д а, т о к у а й кд п ы л г а ж о л б е р е м . BipaK, б у р ы л м а й е т е ш ьп -асы з. — Болды, ж ан ы м , агацды уялтып, ары кдрай кдзбаламай- ак, к,ой! К ,а р т а й га н д а д а о ц б а й ц а р т а й г а н е к е м . Ж асартаты ндай езщ 6ip ем ж асам асац , кетеу1мнщ кеткенш ке зщ к а р т тур гой. С о л э з 1л, с о л к е з д е с у е к е у 1 н е д э н е к е р б о л д ы . Б у р ы н б ай кд м ай к е л ген эй е л 1 ендд к е зш е к у н д е туседд. А рм андап, кцялдап, Н уртац кудды бозбала куйде. К ^им етке келе ж аты п та, уйге бара ж аты п та, уйкдяныц алдыцда да, оянган сэтш де д е Эсенейдд 6ip есш е алм ай кун кешпейдд. О йдан б асы еш босам айды . B ipece тущ ледд, 6ip ec e ум1тгенедд, Эсенейддц кдяльпъш, an reyip , ан ы к,тусш е алм ай д ал. Алташ эзьддескенде- ак; \"Эй, кет opi ем ес-ау!” — деп, Н уртац О сеней туралы к е с т о й л а ган . BipaK, с о л \" к е т a p i е м е с \" э й е л з а ц ж у з ш д е аж ы р аспатан куйеуа бары н, уй д еп уш баланьщ aKeci кдлайда сол екен ш есш ен ш ьта р а алм ай, озш де, м ун ы д а уза к,э ур е ге салд ы . — Э йел куйы п берген ш айды ацсадым, Э сенейж ан. Ж а л г ы з б о л м е д е ж а л г ы з д а н -ж а л г ы з ©Mip с у р у м е н с и я к д ы ж ап -ж ас ш алга ты м кцы н екен. Уйге ж арты сагат ж у р т , к р л ы ц н а н к,ою ш а й iu iK i3 u ii! — д е п , к о р г е н с а й ы н ж алы наты н . — Ж а п -ж а с ш ал га ж а п -ж а с к е м т р к е р е к , м е н Kapi ай е л м ш , aFa. Ж а с ы р а к , 6 ip e y r e ж а р м а с с а ц ы з ш ы ! — д е г е н а л т а ш о л д а о й ы н э з ь л м е н б у р к е п . С о д а н 6 ip KyHi: — Ж ар ай д ы , — дедд KeAicin. — Е ртец ж у м ы с т ь щ а я т ы н а т ам ан ке ц с еы д зге K ipin ш ы т а р м ы н . \"Е, ayeAi кец сеге к е л т , содан а р ы уй ге 6ip re барм ак, крй\", — деп ж орам ал дады . E preci ж у м ы с к д ай ткд н у а гы н д а келдд. Bip крлы нда — 6y m p i кдм питан кдр а со м ке , екш п п сш де — бултиып б!рдем елер салган ж укд л тац дорба. — М енщ де эйел кусап устел басы нда еркекп ен ш у тр к ел ес ш сггыргым келдд, ага, — дедд кар а се м к ен щ аузы н айкдра ашьгп ж аты п. — У йге барган соц аш ш ы ! — деп, Н уртац Эсенейдд крлынан у стай алды. О ны ц ж узш е алташ ж ац ы н дап кдр аган ы да сол. Ж ан ар ы н да, ец ш д е эл д еб !р ш ар ш ау б ар -д ы . О ны ойлылыкдыц белпс! деп багалады. Ойдан ш арш ау — рухани

Ы г я ш т Ц Щ + у т ____________________________________ б ак кг. Ондай адамдар езш щ де, езгенщ де багасын бкуге тш с. К д багы м ен к д с ай н ал ы сы н ан кдглдай-кдллдай кеп ажьмдд баикдаы: ж ан ы н ж аралап, кею репн тш мдеп еткен талай окдетаньщ i3i болар. С уй еп ipi, бойш ац ай ел аур уд ан ж ац а оцалып келе жаткдчдэй ары к, Ш аралы коз! бадырайыцкырап дец гел ек ж узш ж у д е у керсетедд. Бояулы ерш булк-булк ддр1лдеп, суйю мдд кдллы крен с е л ж ы м и д ы . Уидщ табалдырьпъш атгаудан rapi кец сеге келу сэл м аран ж е ц !л д е у кердндд, aFa. А лды м ен кр лы м н ан дам татьщ ызш ы! — Сонан сон? — Сонан сон кудай куш н тауыспасьш . E ii м ен кд зы сы н nicipin, тер м о скд ш ай куйы п, езш е ш арабьш , б утан арары н д а ал а кеггп. EKeyi дастар кан ye n сыпайы андмелесп. Д емде кдс кдрайды. — К е ц с е д е н к д р а ц р ы д а шырып б а р а ж а п ф н ы м у я т болар, м ен ендд кдйтайы н, — дедд Э сен ей экелген ыды с-аярын ж инасты ра бастап. — Кднш а крлкдласам да уй ге бармайсыц ба, Эсенейж ан? — Ж о к, б ар м ай м ьш , aFa. — Ж арайды. © зщ айтпакщ ы, кудай кунш тауыспасьш. Бугш аганды айрыкдда сыйладыц. Улкен ракмет, ж аным! Б уд ан бы лай с е н о з кдй тш емдр с у р ем , е нддп м е т кдш айтьш ой — сол . CoFaH ж а у а п т а у ы п бер сец , м ен б акдп ты м ы н . Келий, м урньщ ньщ уш ы н ан рана 6ip ш скейш ! К езш багжан, етгазш , Э сен ей бетш е баж ы рая кдрады. Н уртац ум ты льш к е п иьиъш ан тартгы . Ж узш том ен сап, Э с е н е й Tepic айналды . И егш ен сипап, эйелдд езш е кдратгы . Е ц к е ш п э й -ш ай ж о к , е р ш н е ж а б ы с т ы . Э л а з FaHa 6 ip булкдш ып, Э сен ей куш агы нан крш пады. \"Кет api емес\" екеш н е осы ж ол ы аны к, кез1 ж етп . ©стш -естш ж азры туры м басталган таны сты куары куз бен кд.1с к э ж а л р а с т ы . А к з д эы н д а к р й м а й ж у р ш Н у р т а ц Э сен ей дд ж ац а ж ы л кдр сац ы н да уй ш е д е алып келдд. Ш акдаранра кенш , уй ге к ел у ушдн эйел, со з ж о к , бар ж ардайды ееепке алады ; тэуекел деп, 6ip ш еплмге шггей бел буады; сондыкран кр н ш ам а н а з д а н ь т бул кдш са д а, акдыр соц ы н да Э сен ей бугш м аган кр йны н аш ады деп сендд. Суйпздд, ку ш а к р а п ы — oapi ой дагы дай б о л ь т кел е ж аггы . Эуел1 взмдеп, аргы н ан шындап, суйрелегендей экеп Э сенейдщ ж ам басы н, anreyip, 6ip кез ди вагн а типздд. А й малап ж аты п ж ауы р ы н ы н д а типздд. А уы з бен ауы з аймаласьш жаткднда, он крл жылж ьш жамбаскд 460

_____________________________________________ Щ/М-Забыппшмф ж е т п . Ы стык, алакдн ы н щ ы рды ц аузы н а ендд ш кк ен де, Э сен ей ыш кдлна булкдлнып: — А гатай, к у й е у ш б ар гой, кез1 Tipi го й ! — дегеш . B ipey тебесш ен 6ip кротандай Н уртац сулк, ж аты п кдлды. ЭлдекДмш ц эй елш зо р лап ж а'П ф ндай турш исп. Б оны эп -с эт ге суъшьгп, кдйта у ш ы л у га заукдл болмады. Э сен ей ун ^ гу н аз турегеп, ycri-басын жендедд. Н уртац ец м ен тустщ оргасы цда оты рганда, eciicri тар е ж ау ы п ш ьпы п кетп . B ip a3 OTbipFaH сон, Э с е н е й г е Н у р т а ц к е й и д е б а с т а д ы : бурьш брлмей келгендей, ку й е у1бары н дэл м ун ьщ куш агы н а ендд гар ген де ес ш е а л ган ы n ec i? Кдлзша кдллы м сы ган ы м а ел де б ул дан ган ы м а ? К е ц ш ш ап п ай кц н алран ы м а ж ок,? Ш ы н ун атса, кер-ж ердд есеп к е ала б ер м ес еде ей , 6ip солкщлдак, жер1 бар-ау, cipa? У лкен уяткц кцлмай турранда, о сы к у й д е то куай кр й са м а е к е н ? Bip с э т то куай алар м а е к е м д еп т е толкдлды. Bip-eici ай к е р м е й крю ра ш ы даса, кдлранын уакдлт оры н-орны на езЬ ак, крятьш сияк,танады . CoFaH и н тей бекщ дд д е . Б1рак,тугам ен д ец бекш ш , т у к уй ы к у а й алм ады . Кдзакдл ад ам уш ш airryFa да, мойьш даура д а уя т, 6ipaK, ак, к у б а эйелдд кдл ай куш а к уа р ы , кцлай ай м а л а р ы — 6api елестеп, бойы 6ip ece суьш ьш , 6ip ece ысынып, эбден б е р е к е а кэш ты . E preci Э сен ей ге телепон сопли; — Егер м еш м азак, кдллайын деп ж ур м есец , бесипш кццтарда ж ум ы стан кеш н уй ге кел! K ipe 6epicreH кцрсы алам, — дедд тетеннен-тетен. Ойланды м а екен , Э сеней эжептэу1р уназддктен кеш н: — М акул, — дедд еш сы р ацраргпайгы н м омы н унм ен. Э сен ей 6eci куш сэл ке ш тц ю р еп келдд. Т ан ы с диванра ж ай га с а оты р ы н ж а т ь т , у й iuiiH e кдлды рга к е з тасгады . — О зге эйелдщ кер еп д е ж ок,си якды гой, — дедд ж ы м и ьш . — С аган жолыкдф нш а ез1м д е солай ойлауш ы ем. — М ен, aFa, асы п.щ кцф ап турм ьш . У эде берген соц уя т крй деп... — Укдым. C i3 д е асы гы ц ы з деген щ гой? О нда, кел, дэм ге тырайы к, Н уртац адеш асы кдады . Бупн бел буы п келмесе, онда, теп , Э сен ей ден бДржола ку д ер узгеш м д у р ы с деп туйдд. Асырыс ек ен ш Э с ен ей кдй та ес ш е салм ады . А с ж еп , ш ампан iiu e отырып, eKeyi галай эц п м е айтгы . А р а-тур а ку ш акуап , эзДл а р а с ы н д а кдлекд рана суш и кр йы п, Н у р т а ц м у л д е езДмсДнш, е м ш -е р к ш о п л р д ы . Ш а й кц м д ап , ы д ы с-аяк, ж уь ш , о с ы уй д щ ай ел ш ш е а с у й ге Kipin-ш ырып ж ур ген Э сен ей Н уртацра е зге ш е эдем ] керш дд. Bip ке зд е 461

Э с е н е й о р н ьш ан ту р ы п , y c r i-б асы н ж ен д е п , ендд м ен кэйтайы н дегеддд ащ артгы . Ш ырарып салм акдш кю дей н ¥ Р таД Д а у н а з т у р е г е п к д с ы н а к е л д 1. Э с е н е й д ) к у ш а к зв р ан куга айы рры ш кд ж акдш дап, 6ip крлымен ш амды еппрд! де, екш нп крлымен эйед/у бауырьш а кы сты . — Кеш боп кетп , ага. — © з уганде ж урген эйел ерте, кеш деп ез куйеуш е айтпайтьш ш ы гар? — C i3 е з куйеу1м е м е с а з гой? — Бугш нен бастап ез куйеущ мш . — Одан ары сейлетпей, а у з ы н су ю д е н б о сатп ай , и тер м е л ей ап ар ы п ди ван га кдсай тгы .— Уйде у п к ж о к , ке й л еп в д ш еипп таста, - д е д о н ы сы н ы д эз1л ек еган н е эзь\\ ем есш д е бимей. Алкаш кы акытылран туй м е екеуш де б аскд дуниеге ала ж енелдд. Л ап еткен ертш е тесш е кдрай кимелеп к е л е ж ат к д н Н ур тан ды 6ipece алакдны н, oipece б ы егш тосы п ж ат ы п , Э с е н е й кд с кдры м дай рана а за р б егед ь Б1рак,еркектщ крлы ом ы рауы н ш едгелдей кдскдн сет ернш кдм кд р а к д гр ш ь ш , су й с ш г е н н е н к е з ш epiKci3 ж у м д ы . Т е с ш е н кд ш кд н т в г п AipiA т у л а б о й ы н а ш ы м -ш ы м т а р а п б а р а ж а т г ы . Е с ж и ы п , кэй та булкы найьш деп е д , Н уртанньщ шеидн/дрш те бггкенш ащ арды . Тырп етпей, будан арьша м ен ж ауап бермеймш д е г е н Kickue, у н а з к у т п . О м ы р а у д а н сы р р ы ган ы с т ы к ,а л а к д н кщлдк бойлай кеп, ю лт кдйтадан тес ке кетеръуу. Емш екгщ уш ы н д а рана ддры деп турран там ш ы сез1мдд ш ы мш ы п к д л р ан д а, Э с е н е й е з ш щ к д л а й ь щ ы р с ь ш Ж1б е р г е н ш а д г а р м а й д а кдлды. Кдпчсыну м ен кы сы луды табиги тэтп л ж акы ры жендд. О сылайш а ею -уш дурю н ж олы кддн со д бары п Э сеней кутпеген кдлы к, керсетп. — Ага, ары га узам ай тургандэ, осы ны догарсак,кдй тед? - д е д . — Э й е л ад ам га ы л ай ы кр ы з ек ен , теп . Ею куйеу1м бар си якц ы . — Сонды кцан аж ьф ас, б1ржола м еш ю бол! — Б алаларды кдйтем ? О лар м ега елпр б акд кеплрм ейд го й . Б а л а л а р ы м б е з т к е т с е , к д л кан ем 1 р д щ м а р а н H eci eMip? © зш е тисем-ay деген Э сен ей д д ойы ж огаш Н уртад анык, а д г а р д ы . BipaK, о н ы д к у й е у р м е н о н с е п з ж ы л о т а с с а д а , ж ы н ы сты х , ж акдш ды ф сд эл1 тэж 1 р и б е а зд п н , б о й ы балкдгп агеп ы л а алмайты нды ры н б ы ген д ктен , ойьш а 6ip к у д к сап е т е к д л д ы : к у й е у р , б э л ю м , с о н ш а л ы к , с а л ы н ы п 1ш е т ш м аскунем де болмас, одан суынатындай баскд да себеб! бар ш ы гар? Кдлайда Э сен ей т ек кердлдеспкп рана кдлайтын 462

_____________________________________________ ^ М-За4ш т икф сиякцы. \"М ахаббапъгн, ж ау ы — уйлену\", — деггл гой Батые ж ак,тасы 6 ip e y . О л д а 6 ip н е п з г е су й е н ге н болар, и м б1ледд? Н уртацга Э сеней айры кдш тэта. © зга оньщ крйнында ж ац а уйленген ж ас ж убайдай сезш едь Ол — айнымаган ж ас кальгндык; ерган ай м аласьт, орын алмасып аунаекднны ц езш ep ci санайды. О ны эй елдж ке б аул у — ш е к а з рахат. Ак, мар-мордай д е н е а са зан бал ы кдю булщ лнады , б1рак.батынып кдна, басы артык, кцмылга бармайды. Н уртац оны ж алы ны п ж аты п сейлетедд, крльш ан устап ап алакдн ы м ен айм алатады , куш ы п -суй ш ж ат ы п (сылыгы н зо р та шьЕгарады. К удай ды ц берген арты кщ ы льпы болар, кднш ам а шылкд>т терл есе де, д е н еа н щ хош raci езгермейдд. © лш -еипп суй е б ергщ келедд. Ж ас к у н ш д е Э с ен ей елен, ж азы п ты . Акдмн болм ай кдлганы м ен, акдмнжандылыры aAi бар. — М ега 6ip ж ам а н эй ел д еп ойлайты н ш ы гар сы з? — дедд осы кузде сана. — Н еге? — К уйеуш , балаларым бар болса да, азд щ крйныцызда ж аткам ж ок, па? Ж акры эйел есгедд деп ойлайсыз ба? — Б1ршипден, м ен ж ам а н деп о йлаган эй елдщ крйны нд а жатпаймьш . Екшпвден, менщ купкжымнан тапкдн рахат ез уйщ нен табылса, онда сен мунда келм ес едщ деп ойлаймын. — Унпнтптден? — Уиимш ден, суш сп ен ш ш к акдллдьщ ж етегш е ж ур е б ерм ей дд. К д й т а акд>1л с у ш с п е н ш ш к п KppFayFa т ш с . — 0 з кдллырыцызды KppFay уш ш езж цз ш ы гар ы п алган кдгида ем ес пе? — Ж ок, халыкдъщ еж елден келе ж аткдн ец кан е кдгидасы. — Тусшбеддм. — Н е туеш бейтпа бар? Кдзак, айтпай ма: Бул дуние — ж етю збейпн арман дуние, Бурышы бабалардан калган дуние. Барьшда оралыцньщ ойна да кул, Б1зден д е е т е ш ь т а р ж ал ган д ун ие\", — деп ? © ie ш ы гаты н дун иен щ сен д е 6ip ете ш ы гаты н кдмзьжы емессщ бе? Ж аман эйел атанам деп сен, ж ам ан ер кек аганам деп м ен е з к ы з ы гы м ы з га e3iM i3 ум т ы л м ас ак , он дай м э н а з вм1рдщ K eperi н е ? ©Mip с у р у д е ген , м енщ ш е, е з и у у е зщ т е ж е у ем ес, е з рахаты н ды езщ ж ас ау . Сондык,тан, ж ан ы м , куш акра м е т . К дсым агам айтпакдпы, м ен ю рмеген крйныц кдлмасьгн! 463

— К д л м ас а, к д л м а с ы н , а г а ! Т е к с о л К д с ы м aKj,m к у с а л артьш ан ah урып ж урметкш Н YHci3 ал к ы н ы п , eK eyi 6ip -6ip iH e к у м а р т а ум ты л ы сты Сездмдд ак ы л куп таган осы ндай сэ т — ер к е к пен айелдщ ен ош^ытты сап . О ндай бипспкке адам дар т ек екеулеп кдна О сеней ж уы н уга кеткенде, Н уртац жалацаш ж упрш оарьш кэламра ж ар м асты . Ш ат кец ш н е 6ip ш ум ак еден о р ал ды : \"Кульшьша шген биедетн, Балкдлп жатьш, жаным-ау, мен не дейн? Тозагын дуниенщ жене тартып, Ж ум агы н сеш менен 6ip керейш !\" Ж а з ы п 6 iiin , у с т е л д е н ендд к д й т а б ер ге н ш д е , О сен е й Kipin келдд. — Ой, а га! — дедд бетш басып. К еле бер! — дедд Н уртац керп ен щ шине крйьш кетш . К удай быедд, м ен туралы ж ам ан б1рдеме ж азды цы з? — С ен туралы ж азган ы м рас. — Окцмын. — О кц гой. О кдш ш ы к,ты д а ун дем едд. К ер п еш ы с ы р а сы р ты н ан к д с ы н а о т ы р д ы . У нсаз е ц к е й ш к е п 6 ip im u i р е т е р ш н е н e 3i суйдь — М е т ы л га дэл бупнгддей ж акр ы керш ж урщ зи п ! — дедд сы бы рлай куш акдап. — Будан д а ж акр ы ке р е м элр ж ан ы м ! Крзанньщ аягы на таман Н уртац ж арты айга ю сапармен М эскеуге барьш кэйтты . О ралган куннщ ертесш е Осеней ж ум ы скр келш жольпргы. Крльшда б уктеум кцгазы бар екен, ундем ей крлы на усгатгы да, кдйырылмастан крйтып ш ьпып K erri. \"О кп ел еген -ау!\" — дедд кддлыгына кдрап. Кдгаздыц буктеуш крбалж и анггы. “К е к е м ! — деггп асгьш сы зы п . \" К ек ем ! —д еген аузы цнан- а у !\" — дедд iuii елждреп. — С ап -сау ж ур ген адам ды аур у к ,ы л д ы ц ы з. C i3 A i к у т у м а г а н е т е а у ы р т и д ь К ,алай кц н ал ган ы м ды бксен дз гой. О йелдщ елазддп м ен ж ы лап та алдым. Ж аны м, сагындым аздд! С уйем аздд! Крймай ж урш езп ц зге гаш ы к, кдьт алды цы з. Унсзз куткен н ен баска менщ к р л ы м н а н н е ке л ед д ? К,ай ic r e д е тьлекш ш дз екеш м д д ум ы тп ац ы з. С агы н ды м аздд!\" 464

^он-З л^ы лтьонф М у н д а й ce3A i с е з м FaHa т у д ы р а а л м а й д ы , а к ц ы а й т к ы з а д ы . Б уй тт акта алтан эйел — мьщ нан езгеш е. ©цш ен ж аны элдекдйда суду. Ерекш е деп ел тацлднатын, еш рде сирек туаты н , б акц п ты ер ке ктщ крлы н а рана крн аты н — осы Э сенейдей эйел. О ньщ тамакы нан 6ip ш скегенщ — алемнщ эпрш ен арты кцы ж уткдны ц. Ондайды румыр бойы ж ута алмай еткен ер кек кднш ама?! Ондай керем еттщ еш рде болатынын д а б1лмей, сонды цган еш р бакц 1здемей ететш дер д е крнш ама?! Ж акцщ да О сеней тары 6ip кдгрын таньпты . — Ж елтокранны ц он алты сы нда Д елите уш атъш боп ж аты рм ы н , — дедд Н уртац телепонмен. — Т а т ы ж а р т ы а й г а м а ? — д е /ii Э с е н е й ж у л ы п а л га н д а й ж ы лдам . — Ж ок, 6ip arrraFa рана. Ж ардайьщ келсе, э у еж а й га сен щ кдсьщ нан атганайын. — Кдй кезде уш асыз? — Тащ ы уш те. — К р н а ал м ай м ы н гой, ара. К еш ю сш 6ipaK, кд сьщ ы зд а болайьш . К етер кеигге кдсында болды. Н уртац таксимен уй н е д ей н шырарып салды. — Ж ольщ ы з болсьш ! — д е д 1 кр лы н усы н ы п . — С оцры кезде хат ж азгы ш боп кегли . Алакднына хат устатгы. У йге Kipren бой да Э с ен ей д щ ха т ы н Н ур тац бо сагад а тур ы п окщды. ©лецнен езге 6ip сез ж азбапты : \"Сенс1з кдлай емрр cyp in келгенм ш ? Ж урш едщ сен кдйда? Адалдыктыц бетш ж ыртып тардырыца енгенмш, М ен батырмын сен барда. Сацлацтанып ер ге кулаш сермеддм, Мен тултамын сен барда. Сенен артык, устаз алдын кормед1М, М ен рулама сен барда. У мен балды кезек ж уты п келемш , М ен м ецгш к сен барда. Сараркддай к е ч д т ц у кеземш , М ен шексю дш сен барда. Асцар ш ыцга тебесш ен «драгам, М ен биш йн сен барда. М ухиттыц да тер е ц уп рук емес, Мен туцриык, сен барда. 465

w Ь Ь -ш Н я Сенщ козщ еркелете кддалса, М енен суду ж ан бар ма?! А лды мызда — булдыр Faftun: кур елее, Батады тек сол жанра. С енс1з кдл ай ендд е м ip сур ер м ш , Ж ан ауыртпас жол кдйда? EciMiHAi т 1л уш ы н а б ай л ан ган А там ады м . Элс13 рана ойел екем, Н е пайда...\" \" М ы н а у , ш ы н ы н д а д а , н аж ал э й е л !\" — д е д Н ур тац олецд| o ig jn болы п. 0 з хауйн сезш м ен , суш сп ен д ш кке толы к ецд лм ен ж а з г а н д 1,1г ы со н ш ам а , ел ец н щ у й к д с ы б ар -ж о гы , буы ны ньщ аз-кеб1 еленбейдд. © лец кы п ж азбаган, ел ец дегт ж е т ю з ге н пгы н сез1м. С у м д ы к ,т а з а с е з Ы ! © зш щ сезьмдд буйтш се зб ен бейнелеу1 Э сен ей ден том ен екенш Н уртац унеш мойындады. Акщ л дд, талан т та таба алмайтын, т е к ылец сезЫ рана тапкдн сездер оныю! ¥ ш ак, ж е щ л г а н а едлюндд. О й д ан с е л к о я н ы п , Н ур тац ж ал м а-ж ан тем ен ге ущлдд. К дра туп н ге оранган Делидщ ус п м ен алып уш ак, ауе ж ай га ецкеш п келедд екен . Тутшнщ а р а с ы н ан к е к п е ц б е к кдл а сагы м дан ьш керш едд. Кдлстан уш ь ш шыкд<дн уш а к , ж а з г а к р н гал ы келедд. Eprred Унддстан рылым а к аде м и ясы н ы ц адам дары буларды тобымен Т эж М ахалга апарды. Э л ем ге э й гш м ахаб б ат кум б ез!н д е айш ы гы м ен де, алыптьпымен де арбайтьш аекдктык, жок, екен. Ой баекдн аппак, кум б ез 6ip сы р айткдгсы кеп туррандай унйздитмен б а у р а й д ы . М у ц ы н к о к к е ш акц дн м э р м э р м у н а р ал ар кдйры бо п к д ты п кд п ты . ¥ ш ай ы н де п , м о й н ы н acnaHFa ендд созран а л ы п акдеудай. А у а г а сщ ш б а р а ж а т к д н ул б 1р ек с а гы м сегалдд. Б астап кел ген ундд ж !г т к у м б е з тари хы н кы екдш а туешддрдд. Унддстанныц солтусппн ж аулап алган Бабыр урпакдары м ен моголдар ж ай ы н дд сы ды рта келш , атакцы А крар мен Ж аЪан ш ахты айрыкдиа атады . Т ерт ул суй п зген эйелш Ж аЪ ан ш а х а с а к д т г ы ж а к р ы K epiirri. \" М у м т а з ы м кд сы м а кел ген д е, м а ган ш амнъщ к е р е п болм ай кдлады \", — дейдд екен жарыкдык, 466

__________________________________ Щал-За^ыппшжф — Э р и н е гой, — дед1 алдею м, сон ы есп ген де, кулш . — Кдсьщ а сулу ай ел келгенде, ш ам ды eu iip y ке р е к крй. А цы з боп калган тары 6ip ce3i б ар екен . Ж аЬан ш ах — айры кщ а баты р болтан адам . Сонысына к д р а м а й , эй ел1 М у м т а з д ь щ к д с ы н д а е т е н э з ш к д 1л ы к ,т а р т а бар а бередд екен . Б1рде айм алап ж аты п : — С ен щ тэтал и щ е то я алмай-ак, елетш ш ы тарм ы н, — дегго. — Крйш ы, — дегго М ум таз кулш . — Сендей батырдын, эй елш е солай деген ш ecrice, ж у р т кел еке каглады. — МейлЬ Ш ьщ дьщ ты ж асы рган ш а, кел еке болтаным ж акры . Кане, айта крйш ы, сенщ ец ж акры керетш тэтгщ не? — Бал. — Содан кейш ? — М егаз. — Таты кандай? — boKip. С ейтш -сейтш барлык, тэтп сш санаты п шьткурн соц: — С оньщ бэрш ж ин ап 6ip ы ды скд араласты рсац, адам ж еп керм еген T erri ш ы кдай м а? С ен м ен щ сондай т э т п м с щ , —д е гго Ж аЬ ан ш ах. М ум таз ундем ей отырып-отырып: — Ж о к, б аты р ы м , м ен eripiK ай ткд н е к е м , м ен щ д е е ц тэтам тек сенсщ ! — деген екен. Ж аЬ ан ш ах елдд а тас ы А кр ар салды р тан К рртан кдл ада туры п билегго. Ж иы рм адаты Ж аЬанТа 1612-жы лы тиш , он т о г а з ж ы л о таскдн н ан кеш н , о ты здан а с ы п бары п , 1631- ж ы лы М умтаз сулу аурудан кдйтыс болады. О гы з тош зьш да суш ктнйнен айры лтан Ж аЬан ш ах Крртан кдладаты сарайьш ан керш ш тураты н Ж ам на езеш нщ ж атасы на М умтазта арнан кум без салдырады . Кдггай, И ран ж ерш ен т е к am гак, м эр м эр алды ртады . К ум б ез ж и ы р м а ею ж ы л да бггедь Ж аЬ ан ш ах 61-ге келедь Т ер т у л суй п зген тен д е а ж о к , э й е л ш е т е н д е а ж о к , е с к е р г к ш г о р н а т а д ы . BipaK, б уга л K pciperri со л т е р т ул дан тар тад ы . Ш ах кар гай ган сай ы н балаларыньщ арасында бакуаластык, ерш идь О ньщ аяты так^аласка уласады. А уранпзеп дейтш к ен ж е улы айла-ш артымен аталарынын, бэрш а л п р т , 1658-жылы т акка оты рады . Ш еш есш щ басы на сонш а кдгмбатка кумбез орнатканы уш ш ж азалап, экесш уйге камап тастайды. Сонда улынан Ж аЬан ш ах ж алгы з •плек т е г г о : 467

— Даланы кермесем, кермейш . М умтаздьщ кумбезш ке р м е й . калай ш ы дай м ьш ? М е т Т эж М ахал Kepimn туратын ж акка кдма! ¥ лы о л ттлегш оры ндагггы . К ррган кал ад ан Т э ж MaxaAFa а л ы с т а н TeAMipin т о г ы з ж ы л ш ы д а п т ы . А г у я р ы ж е т г а с торгщ де ол да дун иеден e n r o l А уранпзеп экесш щ суйегщ М умтазыньщ касы на крйгызыпты. М ум таз ете таза эй ел болтан, сондыкцан оньщ бемтш д е бы л там ауы м ы з к е р е к . А як, киьчдерщдздд сы р ткд калдырып кети ц здер, - дедд гид. — \"М ум таз\" д еген казак,тьщ \"м унтазы \" болды гой, - дедд 6ip ey. \"М ун тазд ап д е п к а за к , м ен щ Э сен ею м д ей т а за эйелдд ай тады \", - дед1 Н уртац e3i езш е тана кубгрлеп. Bapi ш улыцтарына деш н шешш, желтокран айыныц а я т ы н д а Т э ж М а х а л д ы ц ш п н е ж а л а ц а я к , юрдд, К дйтар ж олда м эш иненщ ы ртатымен Н уртац у н а з ойта б ап ы . Таты есш е Э сеней тусп. Оны езш ш е М умтазга да, Ж ай ан ш ахка д а у к р а л и . М ум таз м унтаздай таза эйел болса, ол ж аты н ан Э сен ей , св з ж ок, аум айды . Ал: \"Балаларымды кайтем ?\" — деп кдш алганы балаж ан ш ахка украйды. Бала суй пзген эйелш ш ах калай ж акр ы керсе, бала тудырган куйеуш Э сеней д е неге ж акр ы кермейдд? Калай, э: адам адам та api украйды, api украмайды. Ж айан ш ахка Нуртац да украйды : отан М ум таз калай т а г а болса бутан Э сеней соцдай тэта . Алайда ш ах ж акры кэрген баланы бул неге жакры кермейдд? Э сеней де, ш ах та — 6api бала уш ш шырылдайды. Елден ерекш е бутан не керитген? Эйелден ке ц ш кдлса да, балага екпелем еу: ке р е к ед: гой? B ipuuui эйел1 У бэтэй ж а з д а ж о л -ж ен екей ж олыкцдн. О б а л ы н е к е р е к , о л б у т а н а щ ы с е з ай тьш , к в !ц л Ж1»1р т ар кдылык, к е р с етке н ем ес. — Q uin, ж а к р ы е к е н , ку ттм щ т у з е л ге н -а у ? — дед1 жумбацгап. — ¥лыц жолыцты ма? — Ж ок, — К елш ж у к п . \"Босанса, э к е м е айтайьш ба, ж ок,п а?\" д е 11 м е н е н с у р а й д ы . \" в з щ 61л. Э к е ц е к е у щ н щ а р а ц а тусп ей м ш . О л м ен ен ж е к кергенддпнен ем ес, кдязганып, ж акры кергенддпнен аж ьф ас ьт кеткен, — дегем. — Балага н е болса соны айтьш кереп не? — деп, бул оныц сезш ж ур е тындаган. 468 -

Енд1 о й л а п к и р ас а, У б эт э й д щ д е б а р -п р и ш и л б а л а уи и н . Б а л а д е г е н г е пей1л б е р м е й к е л е ж а т к д н т е к б у л FaHa. ¥лы уш тен аскдн кез. Уйге ала кетеш н деп, ж ум ы стан к е г а н ж о л а й У б эт э й д щ к а б и н е т ш е а с ь п ы с K ipin б а р га н . У зьш бойлы м ур тгы ж ш т ецкеш п Убэтэйдд ернш ен суш п ж аты р е к е н . © н е б о й ы м у з д а п к р я бердд. Е с т ж и г а н б о й д а eciKTi т а р е ж а у ы п ш ы гы п Kerri. Б1рдемелерд1 а й п ,ш а р г ь ш а н ж у п р ш к е л г е н У б э т э й д 1 HTepin т а с т а п ж у р е б е р д п С о д а н кдйы ры лм ады . © з квз1мен керген н эр сеге еш тусп п к сурамады. Кртты кррланды. Урык,ететш тамы рш агы кечейш , сон ы ем д еу кез1нде У бэтэй е к е у й щ -гесек ар аласы 6ipa3 си р е ц гар е п ж у р г е н -д ь С о г а н ш ы д а й ал м а й , б е т е н е р к е к 1з д е д 1 деген ы за буындырып жчбере жаздады. С о л к у г а -а к , С э у л е д е й т ш к р и д ь щ п э т е р ш е б а р ы п tcipai. К е п т е н к р 1л м ы н д а и , 0 3 i ы щ а й т а н ы т ы п ж у р е т ш . B ip к р о туган соч, одан зорга кдш ы п куты лды . K yfteyi ел ген тэты 6ip эйелмен ею ж ы л отасып, оган д а 6ip щ лзын -гасгап ш ы кзы . Е ркек е з эйелпиц 6ip осалды гьш кеппре алмай ж урш , езгеш ч он ж ы л отаекдн эйелш е елш -еш ш гаш ы к,бола беред ! ек ен -ау! К днш а кар ган ы п акуал са да, Убэтэйд1, эй-reyip, кеип ре алм ады . Ракдоет ай ты п -гурып, ан а ж ш т п ц ам д аусы зд а суй ш ал га н ы р а с т а ш ы гар , га м б1лед1? У б этэй ш ьш бузы л са , о сы ган деш н не соган, не баекдга неге тш п алмайды ? Э лде ©сеней к у сал ол да балам безш кетер деп, баласы нан крркргп ж ур ме? \"Егер мен балам уш ш У бэтэйга Крита барсам , онымды © сеней туеш ер м е epi?\" Окдю ойдан Н уртач орны нан турегеп кече ж аздады . Крзгалакц-ап бары п, Крита ойга ш омды. Д е л и д е н ш ы к д а н а л ы п у ш а к , ж и ы р м а yiniHuii ж елтокран н ьщ -гус эл еп н д е А лм аты ньщ эу еж ай ы н а келш крн ды . Еш ю м кутит алм ай ты н ы н бш ен дш тен , -гак, с е м к ес ш крлы на алып, Н уртач тисе такси ге карай тартгы . К енет элдею м аты н атагандай болды. Таны с дауы с сеюлдь \"Эсеней м е екен ?\" — деп елендедт Айнала ж алтакхап, Эсенейдд еш ж ерден коре алмады. Сойткенш е болмай, кррсы келе ж аткдн 6ipeyMen со к ;гы гы сь ш т а кдл ды . — Юмдд 1здеп ж а л т а к за п кел еезч ? — дедт эл п таггы с д а уы с . — С ен негып ж ур о ч ? — У льщ ы р ы м гы п , алдьгчн ан н е м е р е н д ал ы п ш ы к;гы . — Кдфк^ш ан ш ьпф аган баланы оларыц не? — Ульщ 0 3 i4 си як;гы , е ш г а м т ч ай ткр н ы н а кен б ей дь 469

К ундакзэулы бала к е те р т алдынан улы ш ьпды. 0pipeicre маш иненщ ecirm аш ып, келип д е осылай бетгедь Улыньщ крлынан немересш алып, кундагын ат ы п кумарга тскедд. С ут ацкьгкан ж ас е м р кутпеген м е т р ш оятгы . ¥льш да, KeAiHiH д е м а ц д а й ы н а н с у й ш , м э ш и н е г е к а р а й б у р ы л а бергенде, Убегай екеуш щ кездер! кдгскэ т у т с т кдлды. — О гы р, — дед1 У бегай алдьщ гы ecucri нускрп. — А гъш м м кр й ды ц дар ? — дед1 Н уртац м аш ине орнынан ж ы лж и бергенде. — Тацгай, — дед1баласы. — Т ац тай ? — Н уртац тусш е алмай кезш ж ы п ы л ы к у а т г ы .— Е ш кдш ан е с п м е г е н а т ы м . KiM кр й д ы ? — ©зйч. — Кдндай магьш амен крйдыц? — \"Тац\" дегенд1 атасы н ы ц атьш ан а л ь т , оган \"тай”леген д эж есш щ атьш ан крсгы м . К азак, Тацтай деп айта алмайды, сондыкхан Тацтай болды да шыкцы. Bepi унсЬ кдлды. Алдыта карал Алатаудыц уш ын кермек болтан Н уртацныц ж ан ары буланып, булдырап, кдланыц кррсы дагы кар баскдн уш нен баскдны коре алмады. М эш инею ц кдйда барарын, кдйсы уйге бурыларьш — бэрш Убегай билеп келед, ал Н уртацныц ойын билеп келе ж атк р н — те к О сеней: басы м ды ке уд е ан е крйьш, ж ас балаш а ур п тн ен шскеп, 6ip секинт балк^ш кетсем -аудеген сагыныш касыцйдты бала-ш агасьш ан алыстатьш , адам тусш е алмайтьш арм ан дуниеге акаф ын-акдф ын ж етектеп барады. 1996.

МАЗ М УН Ы АДАМ СЫРЫ - ОМIP ЖЫРЫ 5 Роман ЕРЛ1-ЗАЙЫПТЫЛАР Цыздьщ жасауы 11 1лескулдщ сыры: отбасыньщ рахаты —сушепендж 21 Мукдньщ сыры немесе Элиманьщ айрыкща махабаты 207 3epinri« сыры 319 Менщ ойымша 439 Э ЦП МЕЛЕР 441 Купия махабат 442 Мунтаздай мумтаз 456

БЕКСУЛТАН Н УРЖ ЕКЕ-УЛЫ Е Р Л 1 -З А Й Ы П Т Ы Л А Р Кдфастырран — Куанышбай Кхрманкалиев Сарашысы — Улжалгас Заурбекова Техникалык, сарашысы жэне бетгеген — Нургул Сейдахметова Tepyi'e 22.09.08 жлоерглдк Басура О17ф.10с.е0г8тккбралскырлйыысл. дШыа. рКпдыгабзыаспоафтсаебтаагхы, K/ipinтур! \"Таймс\". TliuiiMi 84x108'/,... 17.2. Есегптк баспа табагы 20.0 Таралымы 2000 дана. Тапсырыс N1011, Келкгьчд! бага. \"Жалын баспасы” Жауапкершшг! шектеулг cepucrecriri. 050009. Алмат кдласы, Абай дачкылы, 143-уй. Тел.: (327) 242-03-87 ■ ЖШСРПВК .fleyip., 050009. Алматыкаласы. . . . \" Гагаринлангылы. 93. Тел.: 269-40-35. 242-47-69.242-07-90. E-mail: [email protected], [email protected] ISBN 9965-693-54-4 9 789965 693540


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook