0961 ■ n iu a w vfl* 1ЯЭ VU Э V 9 Ш d n g Э Q V trd y c / G J£ - *MUi i±i3ч»м3 V■э\\W/ iai3nWiai 1UмlлSX ^V SV * -HBJIftX unige) /> iqjVHH^ HiHHHBJ dvi/vwdviiqm -ede HI flfflOdVK diq иvi vi rX /J
акын жолы Елеул1 куш, ipi топка айналган казак Совет акындарынын арэ- сында Тайырдык езЬшк кернект! взгеше орны бар. Жасы биыл елу- ге толды, отыз жыл бойына отты еленш, уздйс дауысын Отаннын игшпие жумсап, совет заманында болтан алуан окигалардык ал- дыкты шебшде журд1 дегенмен, Тайырдык жогарыда айтылран вз геше орныныи мэн1 саркылмак емес. взшше 6ip ерекше тамаша таланты бар десек те жеткшкыэ, демек сол таланттын куатын, вз геше касиетш акын поэзиясынын эсем саз, аскак унш камти свйлеу кажет сиякты. 5i3 бул нысанага Тайырдык в31 басып еткен акындык жолын зерттеу тана емес, онын шыгармаларынын туп казыгын, бас арка- уын талдасак кана жетем1з. Тайыр каншама жанашыл, айрыкша акын болганмен, онын поэзиясынын туп тамыры казак эдебнетшщ сонау терен шынырауында жатыр. Сол шыныраудын тубмдеп асыл казынаны актара бастасак, б1зд!Н эдебиетйзде демократиялык взек, реализмга, халыктык ка скетке бешмдшкт1б1лд1рет!н белп бар екешн керем!з. Казактын революциядан бурынпа эдебиетшде когамдык саясн мэш бар ipi мэселелер басым жататыны байкалады, бул онын бойына бгакен ерекше 6ip касиет едк Мысалы, акындардын айтыс- тарында, толгау, термелершде, озбырлардын айыбын каскайтып отырып 6eTine басатын, кипактау мен жалтаруды бшмейтш вктем влек, етюр сездершщ аркауы асылында когам муддесшш TeMip казыгына прелетш. Кекейкесп арманнын кылын шертетш болган- дыктан бул жырлар журтка ма.км кепке паш болып, ел iiuiiie тез та- райтын. Акындардын ауызына алдымен ел-журтынын тагдыры, ко- гамга KacipeTiu THri3eTiH кеселдер, еткен заман мен ез уакытындагы толгандырар, теб1ренд!рер окигалар TyceTiH, олардын саяси, патри- оттык eaeHflepi осы тешректе айтылатын. Халык поэзиясынын публицистикалык осы KacneTi он тогызын- шы гасырдын алгашкы жартысында вз халкынын камкоры, батыры, ipi акыны Махамбета тугызды. Махамбеттщ отты елеш, жалынды жыры кайрауы жеткен ак алмасымен кабат жумс-алып, казак аулы- на Kipin етск жанган феодалдык отаршылдык тэртштш босагасын солкылдатты, канаушыларга карсы куреске халыкты кетеретш уран Азаматтык поэзиянын Махамбет ескен аркауы он тогызыншы гасыр ортасынан ayFaH сон, Абай мен Ыбрайдын тусында онан api ширан тустк Рас, казактын жазба эдебиетщ бастаган улы Абай 3
мен Ыбрай шыгармалары Махамбет шыгармаларындай буркан-сар- кан таекындай litipeTe, кущренте келген жок, 6ipan казак халкы- нын реввлюдиядан бурынры ewipiHiK жж-жакпарын жете ашып, те- рекиен толгай, кеншен камтн келдк когамнын ежелден 6epi козгал- ман жаткан калын кыртысын квтере Kipai. Абайдан кейшп дэ\\чрдщ атакты лирик акыны Султанмахмут Торыайгырствтын шырармасы казак эдебиетшш атасы мен KcfiiHri урпагынын арасындагы дэнекер1 болды да ылриына саяси, когамдык мудденш кылын шерттк Саяси етшрлж жагынан алганда, казак хал- кынык 1916 жылры улт азаттыры Kypeci карсанында шыккан елен- дер онан бетер етк!р, онан бетер салмакты шыкты. Совет одебиетшщ алдында ертеден калган улгд азаматтык, ко- гамдык, саяси поэзиянын традиш!ясы бар екен1н совет заманындары акындарымыз сонан нэр алганын, алатынын да айта кету ушж 6i3 рволюциядан бурнири эдебиетт1 н кейб!о кезендерш эдеЙ1 шолып Совет ок!мет1 орнараннан кеГмнН он жыл |шшде казак совет эде- биетЬнн ipreciH калаган Сэкен, Баймагамбет, 1лияс, Бей|мбет, Сабит, Иса, Шолпандар ¥лы Октябрь социалиста революциясын, казак ау- ылындагы советтж жана вм1 рд1 жырлагандары ауыз жэне жазба едебиет1 м1 здег1 халыктык-букаралык сарындарды онан spi дамыта тускендер1 мэл!м. Бул жорыктан Тайыр да KaFac калган жок. Б1рак ара акындар- дык lain басып, соцдарына ергенде, боска елшлдемей, езшше— Та- йырша ере бшдк Тайырдын бул езгешел1г1 сонау 1926—28 жылдар- да жазылган елендержде-ак байкалган болатын. Тайырды акындыктыц улкен дакгыл жолына экелген жщшке сурлеудщ вз! взге 6ipey баспаран вз сурлеу1 , вз жолы. Улкен топка тыннан жол салып, вз сурлеу1мен кел1п косылу совет заманында шыккан жас акындарга тэн едг.. Тайыр Жароков 1908 жылы 26 сентябрьде осы кунп Батые Ка- закстан облысы, Орда ауданы, Жет1бай ауылында кедей шаруаныц семьясынца туды. Тайыр дуниеге келген Тем1рбек дейтж жер Нарын кумы меы Жайык даласынын тушскен жерг Bip кезде Исатай мен Махамбет ту Tirin, жасак жннаган осы ешр екен, сондыктан Ма- хамбеттш жалынды жырыныц жауынгерлш рухы, баска жерлерге Караганда осы жерде ете-мете басым болтан. Тайырды бала куншщ езжде елжт1рген, кызыктырган сол раламат жырдын куд1 рет1 едк Балдыррандай баланын балауса жас кен1л1 ел ауызында аныз болтан ардагер акынныц, атакты батырдын алып тулрасын кез!не елестетш, арманы. муддеш Махамбет болды, ыкыласы мен ансары соган ау лы. Тайырдын улы атасы Малтакан деген к!сшш урпагы шетжен эннл, едении, сауыкшы келед! екен. Малтакан esi де, Тайырдын эке- с1мен 6ip туыскан агалары Сапок пен Хал1м де api акын, epi айт- кыш болтан адамдар. 6здер1 шыгарган еленмен oipre баска акын- дардын елеидерш, acipece, Махамбет елендерш квп айтады екен. Атасы мен агаларынын ауызцарынан шыккан асыл евздер зерен баланын зердесше кона берген. Тайыр соларга елжтеп жет1-сег1з жасында-ак влек шырарып акын болуды арман еткен. Рас, Тайырдын талабы орындалып, ел акыны болып шыруы да ыхтимал ед1 , 6ipax баланын бакытына ка рай Совет ек1мет1 оку мен бшмге жол ашпаса, акын кагаз танымай, карапайым халде калатыны даусыз-ды. Совет мектеб1 окура ундеген сок, Тайыр алые калаларра сапар шег1п, Орынбор, Цызылорда, Ал-
маты, Ленинградта окыды. Акын сол кездеп вз баеынан еткск аху- алды жырлап «Алрашкы адым» деген елешн жазды: Басканда алые жолга алрашкы адым, Тулымым желкждеген кап-жас шарым, Ес>мде: жет1м тайлак вркешше Жарбиып каршадай боп жармасканым... Тайыр 1920 жылдан 1923 жылра дейш бастауыш мектепте, 1923 жылдан 1928 жылра дейж казактын арарту институтында окып, ка зак эдебиетж шынара Абай шырармаларын оку былай турсын, тш- Ti орыстык классикалык поэзиясымен танысты. Абай, Махамбеттер- мен катар Пушкин, Лермонтов. Некрасовтар жас акыннын устазы, улг1, энегесже айналды. Тайырдын енд1г1 ыкыласы осы акындарра Тайырдын 1927 жылы акындар жинагында басылран «Кул1мде- д1 KYMic кун де» 1928 жылы жазылран сАэроплан», «Каспий» деген елендержде казак пен орыстын улы акындары тиг1 зген эсер сез1ле- д1. Мунда казактын халык поээнясына тэн татымды жаркьж, керкем т1л, Абайра тэн салмакты саф алтындай таза сездер, орыс поэзия- сына тэн урымды, байыпты, ернскт! вленмен уштасып, 6ipre ecin, 6i- те кайнап жатады. Октябрь революциясы орнаганына он жылдан асканнан кей1н 18 жасар Тайырдын алрашкы елендер1 жарыкка шыкканда, казактын советтж жас эдебиеп жана бек1п Сэкеннж «Советстан», «Кекше- тауы», Сэбиттж «Октябрь вткелдер!», «Суду шашы», Исанык «Кура- лай сулуы», 1лнястын «Заводта», «Энипс1» снякты атаулы шырарыа- лардын керже бастаран кез1 едь Бул шырармалар казак поэзнясын жана сатыра кетерш, онын болашарынын зор екешн дэлелдеп берге- niiie дау бола коймас. Буыны бекш болмаран жас акын Жароков Тайырдын т1лшен шыккан лепт1 сездер азат халык поэзиясыныц эсем барына косылран жас жапырактай болып керждь Тайыр шырармасынын сапасы ез республнкасымен 6ipre ecTi, 6iTe кайнады, букж совет поэзиясымен Cipre eceftfli, 6ipre ер жетт1, куаныш пен ренж1ске ортак болды. Акыннын ой-epicl терендеген сайын шырармасынын да epici KcHin сапасы жорарылай бердь блек жазуды орта мектепте окып журш бастаган Тайыр, жет1-сег1з жылдай арарту институты мен Ленин- градтары тарах, философия, эдебиет институтынын аспирантура- сында жургенде де жаза бердь Акыннын жалпы бипм мен эстстика- лык мэдениет1 ескен сайын акындык таланты да есейш беки бердк 1932 жылы «Жулдыз жарыры» атты тунгыш елендер жннары жарыкка шыккан сон, акын ipi шыгарма жазура кешш, «Нсфтстан» (1933), «Коммунизм таны» (1933) поэмаларын жазды. Бул шыгар- маларында социализм курылысынын улы дэу1р1н акындык сезбен суреттеп беруге талаптанды. Бурынды-сонды казак поэзиясында бо лып кермеген эд1ст1 колданып, тыннан жол сала киыылдады. Bi- р!нш1 бесжылдыкта ел1м1зд1, ауыр eHflipicri дамытура байланысты болган корам eMipumeri улы езгер1стерд1 осылай жацаша жыр- лау отызыншы жылдары елен жазган талай акыннын тэжрнбе- с!нде болды. 0нд1р1с такырыбыиа курт бетбурыс осыдан басталран болатын. Сэбиттж «Кем1р коммунизм!», Ильястын «Куаты», бтебай- дыц «Кара алтыны» мен «Ак алтыны», Эбдишэшк «Олкылыгы» та ры баскалар осы бетбурыстан тугаи жем1стер еде
Алайда, айта хететЫ бГр жай: сол кезде внл1р1с такырыбыпа жазылран Тайырдын поэмаларм болсын, баска акындардын шырар- малары болсын, зсырыс жазылгандык, социалистж курылыстын сан- килы кезендерш уст1рт натуралистж туррыдан сипаттаран едк Сон* дыктан «Нефтстан» да, «Коммунизм таны» да шын шабытпен жа< аылран кушт! жерлер1 бола тура жалпы алранда нашар. Hi жетпеген, 6ip кайнауы iuiiHAeri шала-шик| шырармалар едТ Сонымен 6ipre болашак зор табыстардык туп-тамыры сол сэтс!3 деп саналатын шы- гармалардын езжде жатканы айкын болатын. Содан 6ip жыл етксн сон Тайыр совет адамдарынын стратосфе- раны менгеру жолындагы ерлж icrepiH мадактап, «Кун т1л натты» атты поэмасын жазды. Бул акыннын урд!с кимыл жасап, зэул1мге бой ура iarepi умтылган шары едк Бул, 6ipiHiuUeH, нактылы совет батырларынын ерлшн жырлайтын азрана поэмалардын 6ipi ед( де, екшплден, бул поэма шын акындык шабытпен Махамбетше с!л* тегсн шырарма ед1. Схематизмге урынып, риторнкалы сезге арала- сатын сатс1 ад1 ктен бул поэмада акыннын арыла бастараны кершедГ. Поэманын аэынаулак кемплл1ктер1 акыннын казак поэзиясына сал- FaH улкен олжасын арзандата алмайды. TinTi 1934 жылы шыккаи «Мотор жыры» атты елендер жинары мен 1935 жылы шыккан «©мiр сейлейд1» атты жинагын салыстырып кврсешз, акын талантынын аз уакыт (шшде квп ескешн, езшщ ой-сез1 м!н сарка айтып беруд1 ар- ман ет!п, жана жол, жана тур 1 здегенш байкайсыз. Челюскиннллер жорырына арналган «Муз туткыны» (1935) ат ты поэмада 1здену, тайынбау жолында акыннын тары 6ip адым U- repi басканы квр!нед1. Акын шырармасын алрашкы рет нактылы сюжетке курды. Б1рак осы салада акындык тэжрибен|'н аздырынан жазралы отырган ж эйтн квзбен кврмей, сырттан жобаларандыктан, онын уст1не мейлжше асырып жазылрандыктан, бул шырармасы керкемдж жарынан дэтт| жерден шыта алмады. 1934 жылдарда Ленинградта аспирантурада окуы Тайырдын Пушкин, Лермонтов шырармаларымен жете танысуына мумкшдж бердк ¥лы акындардын гажайып мураларына eairin, Тайыр сол жылдарда А. С. Пушкиншн «Цыгандар», «Кавказ туткыны», «Колом- надары юшкене уй», «Арайынды каракшылар», «Граф Нулин», «Кыс- кы кеш», «Кыскы ертенплж» шыгармаларын, М. Ю. Лермонтовтын «Черкестер», «Кылмысты» сиякты шырармаларын казак т(л1не аудар- ды. Одан кей!нп жылдарда да аудармадан кол узбей, ол Грибое- довтын «Акыл азабы» пьесасын, Шота Руставелид1н «Жолбарыс TeplciH жамылран батыр» дастанынын б|рнеше тарауын, Шевченко, Некрасов влендер!н, В. В. Маяковскийдщ «В. И. Ленин», «Бар да- уыспен» атты поэмаларьун да аударып бастырды. Тайыр бул шырар* маларды аударранда орыстын улы акындарынан уйренш кана кой* ран жок, важайып муралардын байыбына барып, терец мэн(н жете Айта кету керек, аудармара тап осылай шугыл Kipicin, с!н1рген кеп енбект1н ecepi акыннын ез творчествосына да тимеи калган жок. 3937 жылы жарыкка шыккан, талантты жазылран «Таскын» поэмасы осы уйрену, осы ыкпалдын нэтижесшен туран болатын. «Таскын» — казактын республикасынын астанасы Алматы жа- йында, жана ем1р жасаушы адамдар жайында жазылран поэма. По- аманын бас кейшкерлер! — Кайсар мен Жамал халыктан шыккан карапайым адамдар, совет заманы олардын бойга бНкен касиетте- piH сыртка шырарура мумкшдж турызбаса, улан-байтак бакытка ке*
ншен жол ашпаса, ем!рд1н «ит с1л1кпес1ие» тус!п сезс|з мерт болатын Ол* кездеп Верный каласы елд1н киыр шетшдеп Kluif-ripiM жу- деу каланын 6ipi болатын. Квшелер толы уйдей тастар, кай кунГ жер с1лкшед1, кай кун1 сел каптайды, деп кала туррыпдары унем( урейлент журепн. Сол квп сел, саисыз таскындардын 6ipiHe Тайыр акын тамаша суреттеп, керкем поэма жазды. Тайыр бул туста езшщ акындык куатын, аскан шеберл!пн таныта б1лдк Эшекей сурет, эдем( сезден куралран осы поэмада А. С. Пушкиннщ «Мыс салтатты» поэ- масынын acepi бар екенш байкау онай. Алатаудын алып денесш, эсем табиратын Ke.aicTipin керсете б1лсе, онын «Кавказ туткинына» тшелей байланысы бар. Алыстан мунарланып тау манайы, Шалынып кезге буйра карарайы. Ак булттын ак торгындай астында ескен, Сулудай тур буралып саядары. Б1з Жароковтын поэмасында тек табират суретш рана емес, жа- нарып, еш KipreH социалиста Алматынык бушл тулрасын, бар дуние- ciH кврем!з. Алматы, сымбатты осы турысында, Бурканран купли болат курышында. Курсанран камалдары сен карауыл, Одактык кызыл тулы Шырысында. Тайыр езшш «Таскындап» акынша cepnin, аскактап. эс1релеп дэр!птеп, желжт|рт, желд1рш, вктем сейлеп, оза шауып кейде HiH жазып отырран такырыбынын тамаша керш!стерше ел1гш, кындай тасып, жауындай нвсерлеп отырса да, кенге алтеген кула- шын реалистж шенберден шыгармай, шындыкка арка суйей бйтд!. MiHe, осынын аркасында «Таскын» б1здщ поэзиямыздары 6ip белд| асу болып каллы. Дегенмен, туяры бут1 н тулпар жок, бул поэманык да азды-Kenri кемшшг!, нвсерлеп келе жатып Myflipin, агып келе жатып баяулайтын жерлер1 бар. Кей тарауларынык орынсыз узын« дыры, ыспаттаган eMip жолынын дастарканнын бет1 ндей теп-тепс, Kejipci3, будырсыз болып кету), адам бейнелер|нщ тастан соккан сурсттей болып келун, acipece жарымсыз кей!пкер Ордабаевтын тап осындай болуына сенбестей, окушы квшл1 нде куд1 к калуы — тамаша шырарманын тэн1не такба Tycipin туррандай. Тайырдын «Нарын> атты поэмасы 1937—40 жылдардык арасын- да жазылды. Мунык аркауы — тарихи-революциялык такырып ели Акын бул поэмасында вз1 туып, вз| ескен ата мекешн, Keuieri Исатай мен МахамбеттЦ ту квтер!п, топ жинап, «Адырнасын ала впздей мвн1реткен» жерш, казактык кан куйлы хандары мен пат- шаныц отаршыл терелер! жайылып жаткан жалпак момын елге эн- пр таяк орнаткан, баланы жет1 м, жарды тул еткен жерд1 сурет- тсйд1 Тарнхи болмыска акындык шолу жасап, Тайыр бар ыкыласын , лы Октябрь социалистш революциясы мен азамат согысы кез1нде Парында болран окираларды суреттеуге аударды. Ecni ценен жака- нын не елуге, не женуге кесмлескен керемет кезекш адамзат бала- сына атар таннык осы да 6ip шурыласы ед! деп жырлайды. Казак даласындары феодализмн1 ц корганын бузран колхоз курылысын да
камги. TVFan жерд1д табигаты, ел уш!н екбек еткен, болыневиктж партийный дана.пыры сез болса, акын шын жуйржше бауырын жа- *ып, кесшп кететш!н кврешз. Мумкш, жас кеэшде Кулагина ciHin, ойына уялакан алуан акыз, квп кекескен акынра дем берген де бо- лар. DipaK 6ip екМш бар: ол — ражайып окираныц же-iici дурыс тартылмай, выipдет! алуан кубылыстардын шанс бойламай, сырты- мен жылжып, эр заманра бой урып. айтайын деген адам ойын 6ip жерге туйш. топшылай алмай, шашыратып алганы тап осы жаксы шырарманын квркемдж жарына келенкесш туарген сиякты. Kerneri 1941—45 жылдары дуниеш кушренткен ¥лы Отан сорысы баста.пган сараты Тайырды да теб1рентт1. Алансыз акын бар eMipiH Отан коррау жолына барыштап, майданра аттанды. Калын ел туте- ген тут1нге камалып, жасанран жау мен арпалыскан киын-кыстау такта б1здщ акын бес каруды мойнына асып, майданра барды да миномет батареясына саяси колбасшы болды. Одан кайтып оралып, елге келген сон эскерлж борышынан ажырамай, аудандык эскери комиссар болды. Сол 6ip аласапыран кезд1н взшде Тайырдын кала мы колынан тускен жок. Акын сол кысаншылык жылдардын взшде Зоя Космедемьянская туралы поэма жазып, кейМрек оран патриот- тык жалынды жырларын косып, 1945 жылы «Зоя туралы жыр» де ген жинарын шыгарды. Сорыс думпу1 6Tin, зенб1рек дауысы басылран сон акын Тайыр вз!н!н жаны суйген поэзияра жен сыбанып, Дол квйды. Сол 6ip так та nemeri ссргелденде 1ш1не жиналран SHFblp шенбер1н бузып, сырт- ка шыгаррандай болды. Ашынып келген акыннын алдынан жана та- кырып. взге взектер шыкты. Совет адамдарынын бейбЬшЫк жыл- дарындары берекел! енбег!. сорыстын шарпуы тиш, куйзелтш кеткен халык шаруашылырын калпына келт!ру жолындары улы шабуыл, зор жорык, социалисты отаннын бурынрыдан бетер шурыл гулде- Hyi — мше осыньщ бэр! Тайыр поэзиясынын жана аркауы, кен epi- ci болды. Сейгг[ де, табиратты менгеру, шел даланы суландыру, тын жэне тынайган жерлерд) нгеру, жана курылыстар, халактар достыгы жа- йындагы сан-алуан шырармаларынын тууына уйткы болды. «Жапан- ды Орман жакрыртты» (1949). «Кырда туран курыш» (1954) поэма- лары осынын 6e.irici едн Бурый жазылран «Таскын» мен «Нарын» да, Kefiiii жазылран елг1 екi поэма да акын басып еткен 50 жылдын елеул! кезендер! сиякты. Сонымен катар, бушл казак-совет эде- биетше кврнект! олжа салран шырармалар, Елеул! окиралар туып калран сатте Тайыр талай каламдастарынан бурын кимылдап, та- тымды шырармалар берш тастап отырады. Бунысы танданарлык та, суйсЫерлЫ те жэй. Тайырдын тамаша тапкырльнын, твтенше кезен- де твтеден шауып жедел шыгарма тудыра б1 летшд1 г1 н мен вз басым улкен ерлЫ дер ед!м. ¥лы Октябрь социалисты революциясынын 40 жылдык мерекеа карсацында акын «Кумдары дауыл» атты келемд1 поэмасын бМрдн Батые Казакстандагы азамат сорысы такырыбына арналган бул поэма большевиктер партиясынын кернекп кайраткер1, тарихтык тар кезен!нде ел1 ушш канын теге бшген, халкынын адал улы Бей- секешт1 бейнеледК Тайырдын бул сонры поэмасын идеялык-керкемдЫ жагынан Караганда, байыбына келген. тулрасы тугел шыгарма деу- ге болады. «Кумдары дауыл» поэмасы Тайыр талантынын жана бе- леске асып, врлеп келе жатканынын айгагы. Будан Тайырдын акын- дык алые сапары мултЫаз, кед1р-будырсыз, теп-xeric болып жылжы-
вы да ттгырды деген оЯ тучаска керех ГОыч птебер, нагыэ суретш!- нж eaip жолы ойлы кырлы хеледт рой eiveuie Тгйыряын жолы да тактадай teric болган жоп. Керкеч сеа шеберлержен кол жазбай. уне.Ч! уйренш отыру, арымай-талчай жана тур. жана тулра, жана тэсы !здену, сэтпсше суйжбей, сэтетзже куйшбей ершбен енбек ету. жазу жолында аз кездесетж жалрыз-жарыч xejepriHi жалыкпай жоя б1лу, поэзиянын шыныиа бой уруын бэсендетпей. осы жо.': чы арпалыс жулыска жаны кунарлык — Тайырдык 6ip тамашз касиеп. влен десе ерендейтш вжет акыннын ана супмен бойына бакен 6ip Тайыр поээиясы такырып жагынэн жедел, саяси жарынап erxip. exniiui. арынды жэне белсеидт бо.Тып келел. Керенаулык. мгырг- тык, немкурайдылык дегендер оган жат. Онын поээиясы — -лал коммунист, ардакты азамат акыннын отанында болып жатка» улы окнгаларга шып журепнен коскан y.ieci. куатты уж. .Mine Тайыр поэзиясынын азаматтык epxeuii шыгынкы келетйп осыдан. Эрине, осы поэманын взш талдай жвнелсен. эр кезенде, эр са- тыда акыннын эр тустан алран асерлершж iaiH табуга болады. Му- нын йшнде api байтах, api эсем, api керкем. api бай халык :. i н урыгы да, туткнылдан твнген нвсердей лэуылдата келетЫ .Млзчбет сезшж ушкыны да, хучтстей сынгырагаи Абай елендержш aci i aye- Hi мен эуез| де, Пушхиниж алчастай жаркыраран асил романтика- сынын эшехей ернеп де, Маяховскнйдш револю:: . ык патетика- сынан жуккан ежетпк те бар Осынын 6api де Тайыр поэзнясында бас косып, айыра таныгысыз. етене болады да кепл: Акын дык езгешел1г1н!н (Sip талы осы деуге болады. Ka3ip Тайырдык кемелже хел(п, толыксып турган шары, веке- лен таланты OTxip туярыи турырына мыктап калагт отырран мс. . демех ой сункары канат какса. элде де неше луан ,~ркеч жыр ларды Отаннын ерше 1ле алады-ау осы деген умаке сеши'ретж! CyfiixTi акыннын елуге келгенш мерекелеп отырган миллионаа- ран окырмандары осыпи кутеды М. Каратаев.
0ЛЕЦДЕР
ЛЕНИН 1870—1924 Кершген, кек шарайна мелд1р аспан, Кун туып, сол аспаннан нурын шашкан. Жер шарын жуйрж киял айдай шолып, Адамзат арманына араласкан; Кек емес, ж е р д т куш ед1 Ленин, Дабыл каккан, данышпан данкы аскан. Танында тап турызран, ерен жуйрж, блш еуаз ескен ойы бала жастан. — Акылмен тан арайын елге аткызып, Ез1лген енбекиишн кезш ашкан. Сол дана мэнп уйктады... елд1 6yriH. Калдырды 6i3re аткызран тангы нурын. ©3i елдБ.. жолы мэнп, ce3i курал, Курыштай сонында урпак калды буын. Сенбейд! салран жолы, кун сенгенше, Нык устайд енбекнй тап Ленин туын. Жок... Ленин, жок, жок, Ленин дегенменен, Большевик журегшде сенщ унМ Кеменгер, кумбезщде тыныш уйкта!.. Жолын берж, жайкалмак мэнп туыцШ 1927 13
КУЛ1МДЕЙД1 KYMIC KYH Д Е Октябрь, ецбекип елге аткан тансын, Ардактап, суйт-кушып тапкан тансын, Кай сарат, кай минутта кездесем деп, Жалшы ушш жарыгынды жаккан тансын. Жайнаган жарыгыннан сэуле шаштын, Сэуленмен карангылык кштш аштын, ©Mipre кун келбета сен келгенде, Шарыктап, шаттанраннан шалкымас юм1 Октябрь онра толды кушш жиып, Халкына ту устатты кулшындырып, Мэз-манрам адам туг!л, мерекеде Кустар да алакайлап ушты бшк. Жердег1 нурлы eMipre кек тангалды, Кул1мдеп кумк kvh де басын Hin. 1027
АЛТЫН ДЭН Октябрь деген ж аз шыгып, Б1зде алтын дэн еплген. Тамырлап ecTi жас шыбык. Жана шыгып кершген. 1927 15
ЖЛС MVFAJ1IM Мектеп ашып, Б ш м шашып, Елге ж емк егетш. Ж ас мугал1м, Н урынРЫЛЫМ Ж ас уланга ce6eTiH. Ж ас уланнын, Аш кыраннын, Сэуле ceyin, сауатын. Текке е т т б е й , Кепке етк1збей, Ж ас ем!рд1н саратын. Енбекоп елде, Булк белде, Талай надан бауырын, CoFan жапсыр, CoFaH тапсыр, Коммунизм таыырын. 1927
КОДАР KYJ1III TVP Тан азаннан талпынып, Еркелеп, ойнап дынылдап. Кек майсада 6ip адам ГНшен шауып зырылдап. Кулаштап талмай сплтейд!, Сштесе оран шынылдап, Жалтылдап жылжып кетедк Швп астында сырылдап; Тенкершген жапырлап, Ж ырылып тепсен суылдап. Мамыры мамык майыскан, Шапкандайсын кызырып. 0TKip орак сыпырад,- Устарадай жуз1 ijiin: Оракшыныц errepi Белек-белек узш п, Шапкан жердщ шалрысы Сымдай болып сызылып. Кегенделген козыдай, Keneni жатыр Т1зшп. — Бул KiM? — Бул ма? Кодар-кул, Курышты куат кол купи. Байдын кыстау, тепсещн Улеске алып, онды ici. Куннкбайдын тепсещ Шауып жаткан «нормысы> • 17
MaMbiFbi майда оралган Жердщ 6ip шуйгш жондысы. Тавдаулы жер алдымен Кедейлерге тиш тур. Шурайлы жерд1жалшы алып, Амалы байдын курып тур. Уммет ез1н жактайды, Батырак бэрш б ш п тур. Eki e3yi кулакта Миыктан Кодар кул1п тур. 1927
ЛЛГАШКЫ АДЫМ (Койын дэптер1мдеп елешмшн вкделген Typi) Басканда алые жолра алрашкы адым, Тулымым желшлдеген жап-жас шагым,—• Еамде: жепм тайлак еркешше Жарбиып каршадай боп жармасканым... Туран кез eMip 6i3re нурын шашып, Окура кетт1м елдщ epin асып, Жаутандап жет1м тайлак желе берд1 Кумга тек табанынын MepiH басып. Буктуст кала берд1 Нарын кумы, Кой баккан жер1м талай дауыл куш... Жаулырын желпи булрап: — сау бол! — деген Кулакка сонда анамнын шалынды yHi... Ол унге карайласам, айналамын, Анамнын бшем тары аймаларын, Эудем жер шырарып сап, алдымды орап Куйрырын калды булрап Майлыаярым. CyfleHin колындэры таярына, Жакон карт жолыма узак карады да,— Кош айтып уй жанында турды катып, Калрандай Бесешк1ге карауылра... Калкиып ез1м туран кара лашык, Мен узап кеткен сайын калды кашык. Bip кадам мен iflrepi баскан сайын Жаркырай TycTi сэуле алдымда ашык. 1928— 1948 19
АЭРОПЛАН Булты алтын, жасыл, зецг1р, атлас аспан, Кумк кун койнында ана нурын шашкан, Белен!п сол аспаннын лэззэт!не, Bip нэрсе кер!нед1 булттан аскан. Кадалып, нокаттай боп калыктайды, Секшд1 кербез кектщ к!лт1н ашкан. Ол не зат, нокаттай боп калыктаган? Супретш аспан айна аныктаран. Емес пе, кекте журген бала буркгг, Элде не? Жорары ерлеп шалыктаран. ¥шып жур бшк кекте, ти!п кекке, Акку ма, аспанда элде шарыктаган? Бурк1т те, акку да емес, ушып журген, Нокаттай кезге алыстан тусш журген, Сершле кек шарларан аэроплан, Аймалап, аспанды айкын кушып журген. Тунгиык кек дария кекке сунгш, CeKipin кек булттан ыршып журген. Курсанган болат сауыт, курыш канат, Суарран булт суына кукле канат. Кезкуйрык кауырсыны KeKTi тш п, Алмастай ауа жарран кылыш канат. Кол орак, балра cyripeT бауырында — Куннен куш алып кунде курыштанад. 20
Жаркырап бауырында жулдыз кулш, Д1рйгдеп зенпр кекте ушты шуйш. Нурымен каса сулу шомылдырды, Алтын кун, мелд1р аспан аса cyfiin, Киырдан калкып, кулап жаткан булттар. 0TicTi сэлем 6epin, басын шп. Туймген топшы болат, алмас канат; Ойнактап, кек жузше сайран салад. Ел1мн1Нак сункардай сулу кусы, Шарыктап yHi аспаннан жерд1 жарад. Халкымнын желден жуйр!к жас тулегЕ Самгаса булттан аскан жет1 кабат. Жайнаган айлы тунде канат жайып, Кику сап ушкан сайын кумарланып. Жаланаш ак тесшде жулдыз ойнайды, Койрандай алтын моншак сэнге т эры п . Ел1мшн ушкыштары канат какты, Жуздер! бейне кызыл гулдей жанып. 1928 Кызылорда
Ж АКА ЭР1П Ж ана spin, Жаналанып, Шыкты жаца ем!рде Тур бергендей, Турленгендей, Онайланып eMipre... брнек берген брнектелген Солдан онрз жазганда, Салсан назар, Жазура ажар Бер1п, жолды сызды алра. Десте-десте, Сулу кесте, Безелшген узЫ п, Кезек-кезек, Калам кезеп, Жазгандайсын кызырып; «Элш-биэ-i, «Би мен тиж-i Бегеп ед1 арабтын, Жаналанран, Ж ана алынран, Ж ана apinTi жараттым, 1928 22
ЖЫЛ KVCbl (сЖыл кусы» журналына арнап) «Жыл кусы» жана туды канат сермеп, ¥шура ынрайланып жорары ерлеп, Катпаган кауырсыны жас балапан, Талпынды алра карай куын кернеп. Жазры тан кушарында сайран салып, Аспаннын аясында caMFan гулеп. Оятып уйкысынан сахараны, Ойлайды cepriTyre унмен тербеп. Сырнайдай эн сызылтпак ун ж1берш, Кемекнл, кетермекпп болса cepiK. Пернел1 nasi к шектен куй шыркамак, Егер де бабын тапса жемш 6epin, Ол жемк каламгердщ т!л унйнде, Ецбектщ кушн uiepTin берсе терт. Жем шашып, балапанды шыркатура, Ж ас калам, желшнд1рер жырлар тегш. Каламгер, сез 3eprepi, енд1 кулшын, Жем 6epin баулып, суйеу келд1шарын!.. Жырламак тап тьпегш, жалшы жырын, Жанрыртып алтынданран тан шапарын. Жан-жагын жырра толы жарык кылмак, ¥шкыннан сэуле болып жарып шамын. Куттыктап жас журекп оятады, Сезд1ртш тэта ушмен жаздьщ танын. 1927
Б1Л1М ДАРИЯСЫ Советт1н сулу мектеб!, Б ш м ! врге ерлеген, Кулг1з1п кунд1 кектеп, Кулашын шынра сермеген. Бшмнщ алтын дариясы, Кумк TeciH кергендей, Тубшде маржам нур тасы, Сунг1се сырын бергендей. Жолдары б ш м дария, Маркс — Ленин данышпан, Нур куйран жан-жанына Сол дария арыстан. Бш м ге cyHrip жанартар, ©MipfliH енбек жалшысы; Толкынды дария тазартар, Алтындай онын тамшысы. 1928
ЖУЛДЫЗ Тун к араты коныр булт, Bip кезде туе! бузылтан. Кеудеде ерт, жабык к1лт... Кайгыдан сызык сызылран. Булттан керпе жамылып, Кансырап элем ойлады. Дуние ерт боп жарылып, ©ртте eKi тап ойнады. Ез!лген тап екшндТ Создык колды жулдызга, Колга aFbin деп конды, Танры шолпан жулдыз да. Жарыры жайнап жаркылдап, Кулпырды кызыл жулдызым, Бес бурыш алтын жалтылдап, Кызартар — нурлап жер жузш. 1928 25
МЕН ОКТЯБРЬ УЛЫМЫН К а р аты ащы турмыстан, Киындык керш ырыскан, Кул боп, кун боп жалынып, Бай табына туыстан. Турранда кор боп, Октябрь Таны аткан шырыстан. Мен Октябрь улымын. Борсык кысып жанымды, Сулжтей сорып канымды, Тек мен емес езд1 foA, Енбекии, жалшы табымды, Табыммен меш тенелткен Октябрь аткан танымды, Мен Октябрь улымын. Екшнд1 енбек дуым бар, Жер жанрырткан шуым бар, Аткан окка куламас, Кырмызы кызыл туым бар, Кулк1м кундей, буркансам — Тас балкытар буым бар. Мен Октябрь улымын. Нашарды бурын керетш Колым ушын беретш; Коммунизм урьжын Енбекш1 елге себетш, Кедейш1л коминтернн!н Туы астында журетш, Мен Октябрь улымын. та
К,ЫЗЕАЛДАК,ТАЙ ПИОНЕР Кызралдактай кулпырып, Ж ас пионер балдырран, Ж аз болды деп куанып, Жанарын нарттай жандырран. Самаладай самсаран, KeKTeri гулдей жанбырдан. Барабан соккан даусынан, Аспан асты жанрырран... Эн коскан даусы жер жарад, Ж ас уланнык шуынын, Керкейед1 астында Отан кызыл туынын. — Дайын бол! — Дайын! — ураны, Куш пен ж!гер бойында. Кез1 керпш кияны ¥стасы сулу ойдын да. Галстуг! кызарып, Жарасып жур мойнында. Балапандай пионер, Юринкыз таза журеп; Оларды мактан кылады ел, ©рлейд1 врге ж1герк Болашак Asyip кожасы, Ел урпары, Tiperi... Жаздай жайнап керкейсш, Кызгалдак улан тшегП 1928 27
КЫЗЫЛ ЭСКЕР Куат кайнап куйкылжыран кырандар, Кажыр кайтпас, кырагы кырри уландар. >KayFa каптап, Шырып сап-сап, Женш таптап, Алга аттап, Табын жактап батыр улан урандар. Болат курсау, муздай темф буынып, Сауытыннан тупц шырып, туй ш п , Кек курыштан Жалын шашсан, Коркып душпан Сенен кашкан, Шынык, жаура жай орындай шуйшп! Жау Tuicce, тунерсе булт тун тунек, ©рт боп жанып, туре куып дурюрет: Енбекпй тап, ¥лдары нак, Табын сактап, Сак бол, сак, сак! Кушейе туе бенне кундей куршреп! Кек TipereH кек найзаннын ушына, Желшлдетш, туынды ьл ушыра. Тауды тесЫн, Тастан етеш, Торды сексш, Талкан етеш, Аткан ofhh жау журегш ушыра! 1928 28
ТАИМАИМЫЗ Енбекил есюден Езшген уланбыз. EpiK алран осы кун Жауынгер кыранбыз!.. Хан, патша, бай, болыс, Ец1ретш жылаткан. Оларды 61зд1Нкуш Кираткан, кулаткан. Жер жуз1 турса да ©ртенш ерт болып, Жас эскер талмаймыз, Ойнаймыз от болып! Кызарып нур туым Дуспанра от шашты... Ержурек кызуым Балкытад кек тасты! Жер жуз1 турса да ©ртенш, ерт болып; Ж ас эскер таймаймыз, Ойнаймыз от болып! 1928
ЕЦБЕК СУЙПШ ЖЕКЕШЕМ Бьлегш эппак, TYpiHin, Уй жумысын icTereH, Тап-таза боп ypimn, YdiH e шан туспеген. — Бул KiM журген жумыста? Танымаймын, деме сен! EpKiH енген жумыска, Бул енбекш! женешем. Енбепмен ерлейд1, Кур далара ecipMefl, Kepuiin кеуде кермейдй Байдын бэйб!шесшдей. Кердщ бе, ж1бш шрш, ©pMeriH токып жатканын. 1ске асырад yflipin, Агайдын жинап тапканын. Тазалыкты устайды, Кутед! денсаулыкты. А рэйды ж ен а з кыспайды, Эпер деп кейлек, жаулыкты. Енбекке балкып былкылдап, Буралып сулу суйеп, Ак, балтыры бултылдап, Енбект! женгей суйедй 1928 30
койш ы (Кеше, бугш) Кеше: Кигеш бутта шалбар каткан жаррак, Каудырлап терт ел1 Kip баткан жаррак. Денесш су тигенде жирешйрш, Ауырлап кепс тарткан, батпан жаррак. Катынкы кара кайыс денелерш, Суыкта муздай карып шаккан жаррак. Сарсылып узак кунге койын 6aFbin, Талыксып, шаршап, талып естен танып, Кунысып, кулазыран ку далага Сыбырлап сырын айтып, мунын uiaFbin, Буйырып бурсек карып калтырайды, Денесш кызыл-шунак суык карып. Келед1 азып-тозып кунбатканда, ¥зак кун кеп талырад кой бакканра; Кеже iuiin, жабу тесеп уйктап жатыр, Касынып, кез1н кадап от жакканра... Кетед1 шошып турып кой epri3in, Саз 6epin кулан-иек тан атканда... Катпар кен аяктары т1Л1м-т!л1м, Жаракат бурген KipreH жер1 ipiH, Ак таяк, колда калак, epHi жалак, Аштыктан койды eMin жаткан TypiH Кергенде, адам тугш аямас па Хайуан да, к у й М и т журек мунын... 81
Бупн: E.niMe Октябрьдщ таны аткалы, Жаркырап жалшы тапка шам жаккалы, Бай кандай, жалшы кандай кеше журген? Аткан так тендж занын тараткалы. Te6eci тшй кекке кедейлердщ Жалшы уилн жаца дуние жайнаткалы, Кеше журген кеп малай кез!н ашкан, Кез!н ашкан, каз-катар алга баскан. Байдын кыстау, тепсед!н алып шауып, Ег1н де кеп, колхозта уйымдаскан. Батырактар бижке кез тастаган, Енбепшн жем1с1судай таскан. Тускен жок мундай тендж 6iare кектен, Зар ешреп тьпесек те бар тшекпен, Бай табы жалшыны аяп ж!б1ген жок, Кайтынын «байрус кой» деп зарын шеккен. Куресте тас-талкан кып жешп алдык, Болаттай уйымдаскан куш бшекпен. 1928
СУЫК КОЛFA СУКТЫРМА Кой TepiciH жамылып, BeflTipiri каскырдык / Арадан калса табылып. Тапжылдырмай баска уррыи. Табына тартып тап берер, Белт-ipiK iCTen 6epi iciH... Тойып алып жалт берер Тары да 6ip жем уинн. Б1л1м, енер, уктын ба, Кедей улы, сен уш н, Суык долга суктырма, Октябрьдщ жемшш! 1928
«АЛЛА», «К,¥ДАИ» - ЖАЛБАРЫНГАН С63ДЕР1 (Конфиска) Карлы кабак,, BeTi табак, Жалшы канал, Бай м'уз-балак Корсылдап ед кабандар; «Канды кейлек» Ктегейлеп, Елд1билеп, Жалшыны илеп, HJaFbin ед жылан-шаяндар. Mine бупн, Жалшы буын - Удел дуын, Кызыл туык Кырмызылап колFa алдык. Жердщ шарын, Еттщ жалын, Байдын малый Колына алдын Тендш заныл колдандык. Малдан безш, ЖиИан Ke3in, Жауыз бузык, YmIt yain, Ypefli ушып жогалды. Байга кысым,. 34
Сенщ уипн Ондалды iciH, Жалшы, тусш, Жана дуние жол алды1 Кайрат жасып, ¥шкын кашып, Асып-сасып, Желке касып, 111ушреЙ1п кездерь Байлар барын Шашты малый, бш-еш! Залым! Шенбер карын, «Алла-кудай» Жалбарынган сездерП Аузывда аллан, Досын моллан, Ойды орган, Кырды кырран, Жорал, жуан жеб1рлер! Б1з куш косып, Кол хоздасып,— Судай тасып, Алга басып, Кушейем1з, Нарт ту мэнг! желб!рер! 1928
САУАГЫНДЫ АШ! Расыр боны туман баскан, Мундыларды мунар баскан, Жумысшы тап тенд|к алып, Кезш ашкан, урандаскан! Бипмге кеп каптал каулап, Аттанды журт сансыз саулап, Сауатынды аш! ¥ран сала, Таура самрап, ерттей лаулап! 1929 36
ТАН LUAIIAFbl Мшекей тан саррайды аберленш, Тан канаты жайылды жулдыз сенш... Жасыл атлас сёкйш ж1бек жиек, Кек белдеу1 сэры алтын нурын Terin. Шырыр буйра кек шепте шык жылтылдай, KyMic моншак койгандай сэнге ceyin. TaHFH тэта тербелш терен уйкы, Журт оянды, сыбырлап сыбыс 6epin... Ертенп уакыт мунарлы тамаша жаз, Сагым ойнайд, кун кулш караса мэз. Шеру тарта аспанда т1збектелш, Кику салган сынкылдап караша каз. Кек1рек Kepin жупарлы ауа жуткан,— Аслан ана тесшде балаша каз. Каудлрсынды канаты бултка cyHrin, Ж узш барад куанран балаша мэз. 0зен арып гуршдеп саркыраган, Аспанра айна мелд1р су жалтыраран, Жана шырып келе жаткан куншн кез!, Сэуле ceyin, нур буркш жаркыраран. Алтын шыбык сэулеа кез уялтып, Жузш кана суда ойнап калтыраран. Санк-санк ypin корашыл Kapi тебет, Анда-санда котанда баркыраран... Жана-жана журт spin турысып жур, Мал epri3in, мал сауып шырысып жур. 37
Шншде су aFam сура барып, Эз!л сезбен женгейлер 1Лicin жур; Жумыр торрын жаркылдап ак балтыры, Элденеге сынкылдап кулгап жур. Кулын, тайлар кулдырап куйрык атып, BipiH-6ipi жарысып, куысып жур. Анау белде койшы эн!н шыркатып жур, Жазры жасыл даланы шулатып жур. Жерге карыс Kipri3in TerepmiriH, Тракгорын тулгалы ер тулатып жур. Кошкыл кара корыс кып буйрат дэнд!, Топырарын туырылтып туратып жур. От кеудесш соктырып машинанык, Енбек куши ушмен жырлатып жур. 1929
ТУРКСИБТ1Н ДАБЫЛЫ Бул не кер1М, Kyfliperri? Kyuii жерд1 TiTiperri. Курс-курс таудын жонын ойды, Куйретыш, nyTip етп. Курт-курт ойран ерде курек, Kipm-nipm Kecin жерге мред. Шак-шук суймен, туйрей тиген, Тонды тчлген тереюрек! Орыс, HOFafl, езбек, донган, Уйрырлар да ойдан-кырдан Казактармен коян-колтык Жасыл жонда жолды салган. Эр улттан уйымдас^ан, Гур1лдеткен, енбек коска н, Енбекпн ер сункарлары, TaHFH уранык acnaHFa аскан. Кул-талкан Fbin кек тас шарын, Kyuii ершид1 уаткан сайын. Жер 6yfiipi солкылдайды, Жумысшы ap6ip соккан сайын. Сокса ушырып ушкын шорын, Кос1лд1рген квкше шойын. Шпал устш кушып Tycin, Келбеп жатты тем1р жолык... 39
Бул Турксиб TeMip жолы, Жангырыккан дала жоны. Teric жердей муны 1стеген Жумысшыньщ курыш КОЛЬ!. Жолга жакын жер жайкалып, ГПскен eriH дэн найкалып, Буйралы алтын толкынданып, Кез тартады алтынданып... Жумыскерлер жолын сорып, Дикан 6iTKeH eriH орып; Сакырау сэры дала жонын Жайнатты кеп екбек конып. Жумыскер мен дикан шаруа, Кушактасты сулу танда. Айкасты кеп KeKTeri айдай — Алтын орак, болат балга. 1929
ТАЛMAC ТУЛПАР Муз мунара Алатаудын Эппак кумк басында; Алтын булыт уйктап турды, Маужырап жартасында. Эр! ак сакал, api ак шаш, Кариядай кар — эппак. Кеудесшде кэр! жартас Ж ас булыт тур ойнактап. Тан сэршен тауды оятты, Ащы дауыс анкылдап. 0 л iKтау, тас жанрырыкты, TaFbi ун шыкты шанкылдап. Зенпр кузды жарып тулпар, Шыкты шыннан шуркырап; Кок ала толкын буйрат жалы Мын буралып, буркырап!.. « Квкнпл алмас, сауыт сауыр, Кеуден шойын — от жалын; Болат туяк долы дулдул Тау жакпары уатканын. ¥йктап жаткан тауды оятып, Ж етй аррымак елке. Ац баспаран, кус ушпаран Казакстан жерше. Жана астана — Алматыга Берд1 сэлем ишп. Куанышпен кутт алды, Енбекш! ел жиылып. 1929 41
ОТАРБА (TeciK таудан еткенде) Шыкты Арыстын каласынан, Фрунзега отарба. Казакстан даласынан Вагон Ti3in катарра. Ок жыландай жуз буралып, Жур!п келед суылдап. Bip тербелш, Oip ырралып, Тербетед1 сырылдап. Bip уакытта nipfli келш, Таудагы yHrip тесжке. Тас карангы iiuiHe eHin, Шын тербегп бесшше. Октай эрып, TecTi барып, Зенпр бшк шындыны. Жакпар жартас тауды жарып, Сунгу1рдей сунгш . Тау йшнде бурандады, Ynrin кара укпрш. Карадрыдан кэре алмады, Вагонда жан 6ip-6ipiH. Кекше шойын жолды жалап, Тастан сауыт кишдк Шыкканынша демш санап, Майлы Tepi куйылды. 42
TeciK таудан erri тыска, Bip уакытта ермелеп, Сыр жупрш сырт-сырт топса, Terepmiri денгелеп... Кен д алада келе жатты 0Keci мен баласы: — Эке,— Д ед 1баласы айтты, — Йемене, анау караты? Эне, тауды т е с т шыкты, Эне, эке, кердш бе? Онын купи кандай мыкты,— Тауын тескен жердщ де?! Бейне тем1р керуен Ti3in, Жансыз арба жуг! кеп; Жаны бардай журсе кызып, Жолды жалап ж упред. Экес! айтты: — Балашырым, Ол ш мш н тапканы. Мунан баска, карашырым, TaFbi бар толып жатканы... Бул отарба жуйрж, балам, Кайтпайды тау-тастан да; Мунан баска аэроплан Кус боп ушад аспанда. Суда сулу кеме ж у зт , Ж уз буралад сыландай. Кала iuiiHfle тары кызык, Автомобиль, трамвай,.. Тунде кала суттей жарык, Кундей болад кунд1зг1. Электрик шамын жарып, Жаркыратад жулдызды. Трактор бар жаздыгуш, Сар далага тулатар. 43
EriH erin, енбек улы, Жер куйкасын туратар. Мен коллектив мушеамш, Жаз трактор аламыз, Трактордын неше TypiH Керерсш епн саламыз. MiHe осылар 6ip туыскан Bapi ш м ш н ернеп. Тауды Tecin, суды коскан, Жумысшынын ецбеп. 1929
АЗАТ ЭЙЕЛ Кеше, эйелдер, кундште журмеп пе едщ? Кеше корлык, куншшк кермеп пе едщ? Кеше epiKci3 en ip en шалра тиш, Кеше кешлщ кайрымен тшмеп пе едщ? Кеше ата-анан муз журен малра сатып, Кеше тецдш таным деп ундеп пе едщ? Keuieri кун есте ме, зарлап та едщ? Кеше эйел устше бармап па едщ? Кеше нэркес кезщнен кан тамызып, Кеше кайры отына жанбап па едщ? Keuieri сум заманда, садак тиген Журегщнщ жарасын жамап па едщ? Кеше шалмен жас eMip шекбеп пе едщ? Кеше сьщсып, жас жетпей кетбеп пе едщ? Кеше алмадай аяулы бетщ солып, Кеше ыстык жас моншактай текпеп пе едщ? Кеше от басы, ошак, кул epicin боп, Кеше арманды у кеудеге сеппеп пе едщ? Бупн тецдш сэулеш кул1мдеген. Бупн эйел Октябрь нурын керген. ByriH эйел жынысы бакытка не, ByriH сулу eMipAiH гулщ терген. ByriH кундш KiceHiH кыркып-Kecin, ByriH Ленин танынык кунш керген! Эне, тецдш кустары карльшаштар, Эне, карлыгаш сек1лд1 карындастар... 45
Эне, толып окып жур кара кездер, Эне, айра кол созрэн бауырластар. Эне, маман елше енбек еткен, Эне, эйелдер самраган таудан аскар... Эне, адыра есшнйл шал да калды, Эне, кызра кун кальщмал да калды. Эне, неке киюшы шариратшыл Шолтандаран шалапай молда калды. Эне, езш н, Ti3riHi ездершде Эне, эйелдер бакытын колга да алды. Эне, кеткен бастары тунектерк Жарасынан жазылран журектер1. Эне, Ke6i фабрик, заводта жур, Б1л1мпаз боп тулеген тулектер!. Эне, epiKTe ер менен eH6eri 6ip, Тас кайнаткан таптык куш т1лектер1. 1929
ЭЛЕМГЕ AHA Элемге ана, TeciH керген Kapi жер, Жалацаш кар, эппак тэнш кыста кер. Жылт-жылт... жулдыз толран алтын моншак па? Аспан-кектей калпагына д1згендер. Кейке тун, куанса кун жаркырап, Емшеп тау, сут! булак саркырап; Кулгеш тан; сылдыр-сылдыр шолпысы--’ Гул жапырак сылдырлаган калтырап. Ана элемд1 бауырынан асырап, Алтын, кумк, KeHi шыккан шашырап, Без емшектен шымшып алтын кенш ап, Жердщ epi жумыскер куш асырад. Еибек Heci жумысшы тап кушакка ап, Жер шарына тендж туын тур сактап, Бакыт шашып жер бауырын балкытып, Mauri кушпак — шенбершен кушактап. Таптын epi талмай таптык жолды актап, Жер шарына тендж бакыт орнатпак. Сершлд1рш жерден кара туманды, Таннын ерке, алтын бултын ойна-тпак. 1929 чт
КРАСИН KEMECI Жынды жел ыршыл ышкынгав. Садарын тартып ыскырган, Об1рде ж аз да, куз де муз; Буалдыр боран аппак кыс, Кэз жетюснз, кекнйл туе, Кек ала майдан муз тешз. Тауы 3eHrip, кекше муз, Буктускен курт, тдане куз, МэщТ муз, мунар жары куж, С1б1рлж салкын кек тешз, Ацы ак аю, жазы, куз1 Жан жуьшас куба дуз. Тешз уйктап бусанып, Кара булты курсанын, Муздан сауыт жамылган; Сыр жумбатын шеншрмей, Ескепн ерге еспрмей, Бораны бура шабынтан! Аспанменен ушкыштар, Мукиттан ж у зт аекыштар. Зерттеп кеп жыл, кеп айлар, ©те алмай тын тубепн, TyHFHbiK, тупс13 тунег1н, Туншыккан бурын талайлар... Сол муз тешз шектерден, Жан етпеген еткелден, 48
©rri б1здщ «Красин»; Красин — Совет кемеы. Муз какпа бузып денеа, Мухитка каккан кулашын. Муз сауытын айырып, Карыштап мысын кайырып, Тон тескен болат тумсыгы; Мэнп музды шапкылап, Шапкан кантша шаккылап, Опырды, жузш кулшынды. Карасан тещз алды-артын, Кун жаларан жары алтын — Жарылрандай жаркылдап, Булкынран буйрат кек жалын, Кемен1н толкын жан-жарын Капкандай бейне алкымдап... Кек жузшдей кек тешз, Жалтыр айна кекше муз; Тауы шын-жар ылри тас. Красин тек1з шшде. Радио т ш услнде, Айкыш-уйкыш кым-кираш. Радио сымы гулест, Аспанменен плдесш, Алыска кол усынран. Бауырына кундактаттырып, Кекке канат кактырып, Самолет кусын ушырран. Канатты аэропланы, ¥шса кек, жер турары, ©TTi еткелен жерщнен. «Красин» 6i3fliH судары 1здеп талай жандарды — Куткарды тауып ел!мнен... «Красин» туы желшлдеп, 0тед1 жузш еркшдеп, Талай музды тещзш, Жылдарды талай келеа, Красин — Совет кемеа Тацкалдырар жер жузш. 1929
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 462
Pages: