Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Б. Нұржекеұлы. т3

Б. Нұржекеұлы. т3

Published by biblioteka_tld, 2020-06-03 02:30:41

Description: Б. Нұржекеұлы. т3

Search

Read the Text Version

___ ____________________ Жау о/смадан ашнда... Эйтеке бидщ атоллы. EKeyi Т еле бидд сыйлап, айтканы н тынлдп, ак^1лына акдлл крсьш отыргандьпрган рана, уш акщл 6ipirin дана деген дареж еге жеткен. Кдзыбек пен Эйтеке крстамаса, крстаса да куцюл мен муцюл аралас б1рдемелерд1 унем! быкрытып оты р са Теле бидд сел темендегкен сайын онымен езшиз тецесе TycepMi3 деген ш л е й дамеде болса, онда 6i3 сыйынган Теле де, Кдзыбек пен Эйтеке д е болмас едг Оларды олар кдллган — ауызб1рлжтер1 М ен сагынатын кдзакм к})1лы к сел, Ереке. — Ж акры айтгьщ, айналайьш. Ж акры midp екен. Бугш келш, ертец кететш м енщ ез1м байкдп калдым, ж еке адамдардьщ ауызб1рлшнен буюл елдщ ауызб1рлш куралады деп ойлайтын казак, йзд ер д е си р е к сишргы. Ауызб1рлж деген — мемлекетпк кдсиет, Бул жагынан екеум^з шгарлес шьщгык, бауырым. Демек, 6i3ine ойлайтын, 6ipax, б1збен таныс емес талай казак, бар деген сез. О лай болса, aybi36ipAiKTi ацсаган казак, ауызб1рлисп орнатады да. — Айгканьщыз келан! Бул эцпмеге осымен нукте крйылды деп есегаеймш. Ендша — желтокран жайында Желтокран окрасы , менщ niidpiMme, кдзакдъщ тауелсцлдк жолындагы ец желпсп улт азатгык, кетерш о. О л — еге улкен, кдсиетп окцга. Мен 86-жылдын, кектем1нде Абылай ханды, оньщ бас батырлары Бегенбай, Кдбанбай, Наурызбайларды, одан арты д а берп де 6ipa3 атакды казакуарды шыгармама аркау еткешм ymin, К азахстан К омпартиясы Орталык, К ом итетш щ уйгарымымен жумыстан куылып кеткен Kid цлдм, Ереке. Менщ тэуелйзддтм сол кектемнен басгалды. Ерган iurin, ерган сейлеп, барам деген ж ер м е барьт, кегем д еген жерБшен кепп, ез1мше жепсш кдлдым. Желтокранньщ дал кай Kyui екеш кдз1р еамде жок, airreyip, оныныцарты-берп жагынан онша узай крймайтын 6ip куш тауелоз 6ip келшшектионе крнып калдым. Тырдай жалацаш жаткднымда, жарк,-журк, наж агай м ен куннщ Kypidpereni оятып ж1бердд. Буюл екпе-бауырым суынып, табаиыма деган темен lycin кеткендей турпшспм. Сумдык, шошыдым. Ж а м ан ырым деп тжсшддм. К ы г ш инде кун курюреп, найзагай ойнаганын ез басым кергешм — сол — Апырмай, э?! Табигат та ны шан берген екен гой!? Мега бурын кдлзмеггес болтан 6ip жйтг дал 17-желтокран кунше крнакда шакдлрып крйтан едд. Алацда не бон жатканьш елден еспгем. Э йткеш угам сол алацга жалгасып жаткан Сетбаев к еш еанщ бойында. Эйел1м13 екеум!з ертерек шьпын, алацга деган жаяу келддк. Bi3 келгенде жаца-жаца коз байлана 443

Ъексцлтан НфЫсл-цяы____________________ __ бастаган. Ci3re QTipiK, маран шьш, Ереке, -пз катар калкан Устап турран кальщ эскерд! кергенде, к а п ы урейлендм. Bipax, алац лык, толран к азак ж астары ны ц ж узш керш, унш еспгенде, кезичнен ж астьщ кдлай ытьш к е тк етн ез1м де бммеймш. М ахамбет адсаран урпак, туыпты, осылар сол деп куандым. Ci3 б !л еаз бе, бьлмейаз бе, 19-расырда улт азатгьж, кетер1мсш баскдрран Махамбет деген акмн еткен. Соныц 6 ip елещ бар, \"Кдрагайга кдрсы бутак бггкенше, Еменге ш р бутак бггсейпн, Кдгранга тутыр кыларра. Ханнан кыры к туганша, Кдрадан 6ip-aK тусайшы, Халыктьщ кепн кусайшы! Артымыздан б!здердщ Акырып тенд1к cypapF a\", — дейдг Дал сол акдгрьт тендж сурап турран урпакцы кердьч, Ереке. Оны керш турып, кезпрзге кдлай ж ас алмайсыз? Кдалилытымнан д а шырар, юм бъ\\ед1? — Олай емес, акьгндыгыцнан, бауырым! — Ж а райды, содан туга! он егалерде крнакган тары эдега ж аяу кайтгык, Бул жолы крсымызда 6ip жолдасымыз эйел! eKeyi бар. Аланга д ал бушрден Кулэш Байсейтова деген кеше келш крсылады. Bi3тертеумв сол кешемен шыш келдис Мегад байкдраным: мемлекет басшылары шыгатын мшбегад шырыс ж а к тубшде алдене тутаньш ж а тш . Оньщ н е екенш аньж, байкрп улгере алмадым. Алацньщ а р ш шепнен берп шетше дешн созылган эскери шеру сузш шыгып келе/у екен. Дереу Kepi кайтгык, СейткенМ зше, ырс-ырс еткен эскери топ алдымызды о рай ж етш кеп, крлымыздан шап-шап бердь \"Крнакган келем1з. У ш мзге кетш барамыз\", — дегешйзд! тыддар емес. Кенет кеп кдбат уйдщ терезесшен бе, кдйдан екенш кдйдам, am eyip, орыстар: “О лар Kp3ip FaHa келдь Ж олм ен кетш барады\", — деп шулап кря бер/у. Bapi6ip 6iyy алацга етюзбей, крйтадан Абай кеш ео не карай кдйтарып жзбердг О ньщ кдншалык, сэп тускен ic болганын ол куга б)з ешкдйсымыз болжай алмадьш, Абаймен аяндап стадионга карай журдвс Сейфуллин кешесанщ кдылысында аялдамада турран кридарды у-ш у рып мзлиса мэхпинеа басып экетп. Абайдьщ бойындагы арыкда тьпыльш 6ip кдгз отыр екен: “Ж ур, 6i3re косылып кет!\" — деп кднша айкдйласак та еспмедь Cipa, к а тш кррыкканнан кулагы бпш калган болар! 444

___________________________________ Ж ар Жмадан аманда... — Сонда кдлай, алацнан баска ж акуан да устап ап кдмай берген бе? — С ейгп гой. Ендд6i3Ai ешюм тексермейдд деп эбден сенш, ойы на келгендд ой л ан б ай icTen у й р е н ге н д е р кдзак,ты кррлаудьщ тары талай турш ойлап таба басгап едд, кудайга шуюр, ол HHenepi жузеге аспады. BipaK, мен сазге 6ip кдгаык, айгайьш: бв G3i е р л т мен ездд! ежелден узлм ей келе жаткдн ел екемхз. Ж елтокранда крншама ул-кргзымыз ерлж жасаса, желтокраннан кейш сонш ам ы з оларды кудалап та езднс жасадык. Асан эжегггапр етцтме айтгы. Масгыгы таркдп, б1раздан кешн мулле сауьпъш кетп. 18-i куга алацга Сэддрбек дейпн досы eKeyi кундо барыгггы. Тек сол тунп болтан кдн ж осаны е з кезш ен к ерм егт. Ж акдш кундерде Орбулак, деген жерде улкен той отпек екен. Осыдан уш жуз елу жыл бурын кдзакуьщ алты ж уз гана батыры елу мьщ ecKepi бар кдлмакдф сол арада катгы с о к да 6epirrri. Ертец соган спздх апарудьщ жагдайын жасаймьш деп уеде етп де, крнакугане дешн кдйта экеп тастады. Рылым академиясы крсшы к д т берген ж ш т тацертен, тогызда келдд. Ас 1ше отырып, бугшп куннш, жоспары мен таныстырды. Ереней отан е з ттлегш а й п ы : — Орбулак, деген жерде улкен той болгалы жатыр екен, coFaH кдлай кдтысуга болады, К ерш ? — О иы басгыкуармен акрглдасу керек. Кдмнен е с п д и ф ? — Асан деген акдшдарыцыз бар екен, сол айпы . — О ны 6i3 Асан Крали дейм1з. Ш алкдт журедд, шалкдяп сейлейдд. Оран кдйдан жольпъш ж у р а з? — Кдядырып Абай ескерткшпнщ кдсына барып ем, сол арадан кездесп. О ньщ тусшддрушде, Орбулак, согысы — ете улкен тарихи соты е. К,атты кдхзыгып оты рм ы н. Бабаларьшыз кдзган ор эл1 сакуалган дейдд, оны кезщ мен керу керемет бакдлт крй. — BipAe-6ip тар и х та О рбулак, д еген ж е р д щ аты айтылмайды. Мен де тарихшымын, Ереке. Кандидатпын. А зды -кепп тарихтан хабарым бар. Кейде б1здщ казак, азаматгары ез1 туган жердд гарихкд тыкралап Kipri3rici келш, турлнтурм айла-шаргы жасап жатады. — Сонда, Йемене, сенщше, Орбулак, согысы болмаган ба? — Ж о, болтан юй. М ен тек соныц гылыми далелдеу жагы жепспейпндитн айтам. Тойга барсацыз, ез кезяцзбен керш 445

Ъ в к с ц т а н 'Н ф к л к л -ц л ы ____________________________ __ кдйтарсыз. Ж у р щ в , алдымен Ж азуш ы лар одагына ю рт, жагдайды бГлейж. Ж азушылар у й н щ алдьшан арсаландап Асан Крали кдрсы жолыкды. — О, Ереке! - деп кушак, жая амандасгы. — Орбулаккд 6ipre баратын болдык, Хатшы келкть Kp3ip оцаша отыр, Kipin, ам ан дасьт, танысьш шьпъщыз. Асан Крали тусге Еренецлд у й н е eprin барды. Bip белмеа босагадан терге дешн сер е гола ютап екен. Есжтен юре Орбулак, сорысы жайында далелдей басгады. Златкин деген орыс галымыньщ \"Жондар хандыгынын, тарихы1' деген ютабын керсегп. Крлма-крл аударма жасап сол кггаптан 6ipas нэрсе о к д т бердд. Глин д еген о р ы с кдлмак,тыц х аны Батор крнтайш ыныц ордасында больш, 1644-жылдьщ акранында Тобылга оралыпты. С оньщ айтуынша, 1643-жылы Батор кыргы здар мен кдзак,тарга кдрсы бГрнеше рет жорык, жасайды. О ньщ е зм е н 6ipre журген eacepi елу мьщга жетагп. Глин былай деп маммет жазыпты: \"Крнтайшы Ж эцп р султан м ен Ж а л а ц т е с к е к д рсы соты спас буры н eyeAi Алатау крфгыздарыньщ ею мекенш басып альт, он мьщ адамын тугкршдап экещад. Сонан ол хабар Ж эцп р султанга жегедд. Ж эц п р крнтайшыга кдрсы эскер жиып шыгады, aacepi алты ж уз длдм болады. Ж эц п р тасгар арасьшан ор кдзьт, оган мылтыкрен кдруланган уш ж уз жауынгерш отырпозды, ал уш ж уз адаммен e3i тастыц сыртына барып тьпылады. Крнтайшыныц ту сыртынан Ж ацпрдщ 03i жауынгерлерЫен шабуылдап, сол ею урысга крнтайшыныц он мьщ адамын ел-предь Сол урыстыц устшде Ж эц п р султанга кемекке Ж алац тес келедд, оны м ен 6ipre ж иы рм а мыц жауынгер болад ы. Оларды керш, крнтайшы Kepi шепнедд, ал Ж ацпрдщ ад ам дары н ез1мен 6 ip re ал а кетедд. С ол ж е р Kp3ip де крнтайшыга кдрайды. Биыл кектемде крнтайшы Ж эцп р мен Ж алацтеске кдрсы тэты да согыспак,\". Сол кезден сакд'алган кужатта осылай жазыльшты. Глиннщ бул айткдндарын кдлмакдыц е з елппа Бахгый деген де басган-аяк, расгап жазыпты. Ал ендд сол сотысгыц болтан жер1 Ж аркенттен ж уз шакргрым Кдазылкра, Жарбулак,деген ж ерде екенш Кдзыбек бек деген Kid езш щ \"Туп тукраннан 03iMe шешн\" деген ютабында айтып, сол сотыскд кдгыскдн батырлардыц атына дешн атапты. Соньщ бэрш расгайтын ец ул кен к у э Кдазы лкра д еген ж е р д е н сол орды ц ciaeMi табылыпты. Кергендердщ айтуынша 6api Глин мен Бахтыйдьщ 446

___________ OKa t/ j/аиадан алмнда... жазып крлдыртан кужатына дел келепн коршеде. Жерплшгп >курт к ей н од араны Орбулак, деп атап кеткен екен. — Бежал екен! — деде Ереней ею e3yi Кулагина ж ете куанып. — Ежелден баты р ел екендепм1зде будан артык, крлай дэлелдеу керек?! ...Тойга баратын ж урт тацертец Ж азуш ы лар у т н щ алдына жиналды. Ж иьгрма шак^ы шагьш автобуспен тойлы керуен Ж аркентке карай кещдде крзгалды. Кдладан узап шыкдан соц булак,басында крнартарта алташкде сый-сыяпат керсеттлде. Eli, бауырсагы, кргмызы м ен сырасы , арак,- ш арабы — 6epi мол. Ж у р т ш ы лам ага ентелеген малша алдымен арак,-шарапка бас крйды. Крита отырганнан к е й н автобусгьщ шсз де, адемдердьщ ce3i мен кылыгы де — 6api езгерш шыга келде. Арак,иирюннщ казак, OMipiHe осыншалык, сщ ш кеткенш е Ереней кртгы крйран крлды. Коз1мен кермесе, нанбас еде бутан. Мусылман деншдеп ел дегенге крзакрыц мына сшеде жараспайды-ак, Муншалык, крр болтан денде м е елде деннен айрылтан крзакуы ма — крйсысын аярынды бммейсщ. Тукке зэрулпт жок, терт кубыласы де т е ц каганаты кррк, саганагы сарк, жандердей. Елдщ егемендегш де булар емес, баска 6ipeyXep жасап жаткридей жайбаракрт. ...Тойдьщ уйлер1 тарихи орта уш -терт шакргрьгм жетпей, шыгыс жагындеты Итшокде деген жердей, жазык, б етк ейне Timirrri. Ж уздеген к й з уйден шалгынньщ устше шагаладай крла орнапты. Хан ордесы icnerri айры кщ а зеумм, ецсеуй титлген уйдщ шанырагынан казак, елшщ кеплдер туы кекке желб1рейде Салтанаты гажап той! Алматыдан арнайы пкушакрен Крзакрган премиер-MiHicripi, мемлекетпк хатшы ж ене еюнгш тж уш акден кррганыс MiHicripi м ен ш екара ■скерлеритщ бас крлбасшысы ушып келде. Кешюсш ту титлген уйде крнакрсы берыде. Оган Ереней де шакргрылды. Уюмет басшылары, 6epi арак,-шарап iine отырып тос айтгы. Орта жастан аскрн косе галымньщ co3i Еренейге ерекше эсер етп. \"Ерлисгщ улкенш кептиепен емес, б1рлиспен жасау керекппн ата-бабаларымыз осыден 350 жы л бурым улплеп кетитп. Крзакуа б1рлж жок, д е й й з . Б]рлж болмаса, сонау патыстан карт Ж ием бет жырау, аркаден Аргын Агъштай батыр келе ме мунда? BipwviK болтан. Болтан со ц ел бон отырмыз!\" — деде ныкцап. 447

______ _____Ъексухтан Нцко/секв-цли Eprreciтацры c e r is e сггыз-кырьпс,''УАЗ'1мэшинесз крнакдарды Орбулакдсд тасыды. Ш ьпысган батыскд кдрай жарыса созылган е й таудыц арасы туб! крсык, астау сеюлдд: су асгыцры таудыц тап тубш тисе -плплеп батыскр акра, усгщп таудыц етеп сол суга карай созыла кеп сулайды. О йш и о р сондай 6ip сулай кулатан ж отаньщ дэл кцгр устш ен казылыпты. Ж алпы узындыш шамамен 6ip шакдарымдай рана. Ереней орды керш улгерем дегенше, ескерткшгпц ашылу рвом! басгальш кетп. Кррганыс MiHicripi улкен макзанышпен, бабалар ерлш не зор эскери бага бере сейледд. Ескерткшгпц туркдцн Ереней б1рден унатгы. Дэу гранит туйетас жотаньщ успнде сонаддйдан кершелд. Оныц шьпыска караган бепне тот баспашъш жалпацтем р бекггш, оган осыдан уш ж у з елу ж ы л бурьш осы арадакы сош скр катыскан ец атакты цазак-кцфрыз батырларыныц аты -жеш ойып жазылыпты. Ордьщ узына бойына араларына 10— 15 Merip тасгап т а катар жауьшгерлер турышы. Сорыс мшкптршщ сезшен к ей н элгтлер аспанра ракета атып салют бердд. Ордьщ бас-ашы от жальшга оранып, айбынды сурет соншалык, acepAi кершдд. Ескертиш тасгыц дал тубшде турган балрьш жауынгердд бас сап, Ереней эй-шай жок, бетшен с у йп алды. Кдзакбоп тураны унпн, мьшау орга бекшш, жаудыц он мынцан асгамын кд»1рып салган алты ж уз батырдьщ урпагы болтаны унпн езш ш еказ бакьгпы сезщдд. Уш ж у з елу жы л бурын жасалган ерлис ез алдына, сол ерлисп уш ж у з елу жылдан кешн де багалай б1летш урпакдъщ бар екецащ крндай бакдят! Кдсиетп ордьщ с1лемш куалап, Ереней у н а з тау бектерше кдрай ерледд. Ордьщ кейб1р тусы euu Kiri жасырардай, жакры сакзалыпты. О рды жотаньщ ж ау ж а к шетрне де, кьгр ортасына да емес, ец батыс жак, шеттн ернеулете крзьптгы: б1рен-саран ж ау аман-есен жотата шыга кдлса, орда бекшш жаткдн кдзакдср ж еткенш е кррауылга ш ккеннен баскд кдллары жок, Ордьщ ж ау жак, б ел топы рак ушп биисгеллмеген. Бос топы рак, жаута куддк тутызады деп есегггеген. Бекипстщ алдыцгы ж а к б е л Kici турегеп туратындай бшктисге ойьш кдзыльш, ар т жаты ашьпс, кдлдырылган сеюлдд, Сонда буюл кдзылган топы рак табанньщ асгына тепстеле теселш, кец тепкинек ж асау уппн жумсалган. Ондай тепк1шек батырлардьщ 6ip-6ipiMeH орын ауыстыра крюына, артыккдру- жаракгы сакгауларына, хабаршы, байланысшы адэмлдрдьщ 448

___________ Ж а у окамдан аш нда... журш-туруына, эрине, ете крлайлы болтан. О р кдзылтан жотаньщ сырт жаты — кец сай, оган мьщ атгы крцгарып тастасан, тобеден тускен ж ау болмаса, баска коре алмайды. Ал жотаньщ ж ау жак, Ty6i — булаты жылтыраган тж сай. Орбулак,атгы булак,— осы. Лан крйран ж ау лап етш жотаньщ успне екпштмен шыга алмайды, эуел1 Орбулатргьщ жарына кеп тумсыты -преле/у. Тырбанып тжкэбакцан шыта калатындай болса, ор штщдеп батырлардьщ не огына, не найзасына тап болады. Жытылтан ат, сулатан елж сэл кебейген соц ж ау ез жолын езт-ак, богеп бггед. Соньщ бэрш батыр бабалар к у и бурьш болжай бЬмен. Орбулак, сайыньщ етеп карсыдагы келденен, таудьщ тубше ж ете бере жайдатртап, жайы льщ кы рап кетедь Б екппстщ 6ipAeH-6ip осалтусы — сол а р а Ж айдак,еткелдщ арты бетшде шок^т бар. С ол шокд.шын, б е р и жак, бетщ де кргрык,-елу меттрдей ж ерде ордьщ сулбасы таты айкдш сатргалыты. Демек, осал тустьщ e3i кустик, ортада калган. Ж а у осы арадан бузып еггем деп дэмеленед немесе уйлыга умтылып ж у р т дал осы кэгатакуа айрыкща крфгынга ушырайды. Ж е к е уш ж уз жауынгерд! Салкам Ж этщ р e3i басгап ту сыртган бас салагын жер1 де, cipa, осы туе. Ереней сол арата дешн барып кдйтпак,ед1, оган улгермедд, кдйтута буйрык, болып, ж урт жаппай м эшинелерше карай жупрдт \"Кап! — дедд Ереней еюнш. — Ордаты ж е щ е п тойлап отырып, ордьщ езш жендеп керсетпегендер1 кавы к, болды- ау!\" Булар Итшокдшьщ етегше ш ккенде, ашык, даланьщ астындаты жиы н басталып та кетштт. О рыс премиер-мппспр жиналысты казакща ашып тур екен. — Ел баскартан орысты бабалары м ы здьщ аруагы казащ п а сойл етп-ау ! — дед1 о р та ж астаты с э р ы Kici касындатыга сыбырлап. М емлекетпк хатшы теб1рене баяпдама жасады. Ж урт ка'ггы ризашылыкден крл сотргы. Ат бэйгес! басталган кезде Ереней тунде ж акры гос айткан косе талыммен карсы ушырасып калды. — Ой, ага, тунде жанры айтгьщыз! — деп крльш алды. EKeyi ж ен сурасты, ажеггшу1р эцпмелесп. — 0 з басым осы ерлжке онша иланбаймын, бауырым. © зщ бтлесщ, б1здщ казак, ecipiri, асы ры п айтуга кумар, - Дед! Еренейд1 крлтьпргай ала журти. — 0 з щ ойлашы, 600- 29—793 449

Ъвксцлтан Щ пМи-цлы_________________________________ 700 Kici, теп, 6epi ш етш ен батыр-ак,болсын, елу м ы ц жауга кдйтш кдрсы турады? Елу м ыц аддм алты ж у эд екгатмен-ак, таптап кетпей ме? Ереней эуелде е з Кулагина e3i сенбедт Тундр гана теб1рене сейлеген талым енд1 ж ер шугуыган эцпм е айтып тур. \"Мен мынаумен тебелеспей тынбайтын шыгармын\", — де/у штей ткггенш. — Атасы, муныцыз уят крй. М ен осы тойга келер алды \"Туп-тукцаннан ез1ме шешн\" деген ютапты бас алмай окып шыкрым. Сондагы айтылган Кргзылкцаны да, Жарбудакуы д а б уры нн ан Kepin ж у р ген адам дай ж азбай таныдым. Б1рцп1пден, крнгайшыныц елу мыц ocxepi болтаны рас. Ал мьша арата оныц кдншасы келгенш ешгам ол кезде де, бул кезде де ашып айтпаган. BipaK, он мыцнан асгам кдлмак, осы арада кргрылган. Баскдныц бэрш былай жинап крйганда, алты ж уз адамньщ он мынды кьгрганьша макцвна алмасацыз, онда ci3 oripiK кдзакрыз. ©зшен он, он бес есе коп жауды 0Mip Теш р ашык, жерде жецш кеткен, ал б1здщ бабаларымыз ор крзып сошасдн. Ешнтшден, ордьщ езш, -ripi куэш керш келш турып булай деуге крлай аузыцыз барады? О р деген тарихтыц •ripi дэлел1 емес пе? Двлелге сенбейтш а зд е й данышпан тарихшыдан кдзакда не пайда? — Ей, с е н е й т т KOKiMe! Ш ет е л д ен келд!М деп, шепмцден квдэып кете жаздайсыц гой, татп! М еш орта ешюм апарган жок, Kepcenaaepi келмейдь корсе, сенбей/удеп, тойды ол арадан е д е т алыскд жасап сггыр будар! — Буларьщыз KiM? Сонда иемене, мьша той аздш, той емес пе? — М е т ц тойым болса, м еш неге ордьщ басына алып бармады деп ойлайсьщ? — Слздей ул кен KiciHi ар н а й ы м эш инем ен апарып керсетпегендерь эрине, уят. BipaK, атасы, соган бола вкпелеп, шындыкрд топырак, шашпак, болганыцыз аздщ жасыцызга да, атыцызга да ылайык, емес. Мьша жайлаудыц жалпы кцсынына-ак, кдрацызшы, елу мыц ж ау ею таудыц арасына блрден сыймайды да, ол алты ж уз крлга кдрсы б1ргшдеп белек- белек кдна кдрсы ш ь т а алады. Ал б4рпндеп келген жауга анандай орда беюнген батырлар оцайлыкрен 6epicneiw. Оган орды коргенде-ак, куменаз нанасыз. — Ж алпы, тарихта осындай сотысгьщ болтаны жазылады. BipaK, менщше, ол согыс крфгыз Алатауындд болтан, ©йткеш 450

__________Ж ар окммдан аманда... кдлмакгар эуе/u кыргыз ауылдарын шапкрн. Салкам Ж эцп р соларды крргап согыскан. Квдэгыз батырларыныц да крзакрен 6ipirin сотысуларыньщ сыры сонда. — Крзыбек бек езшщ кпабыцда жердщ атьш да, согыскан батырлардьщ агын да — бэрш ашып жазыгпы. Отан неге иланбайсыз? — Крзыбек бек деген казаков тарихшы да жок, жазушы да жок, — Осыны ci3 шынымен галым репнде айтып турсыз ба? — Иэ, галым ретшде айтып турмъш. Ызадан Еренейдщ кезшен жас шыгьш кете жазддды. \"Эй, кудай крргаган-ак, халык шыгармыз?!\" — дедд жерге туюрш. К]лт бурылды да, ешкдйда кдйрылмасшн елоз жотага карай бет алды. \"М ына турш де мьш ау ж е р бетшде кдзак, деген халык, болтан жок, деуден де тайынбайтын uibiFap, — дедд у к а з ту ц л т .— Ж е л де, жауын да, кргс бойы крсат боп баскрн кар да, жаз бойы таптатан мал д а уш ж уз елу ж ы л бойы жок, Kj.ni Ж1бере алмаган ордьщ орньш ендд казакцыц G3i ж о к кд.1лгысы келсе, уш жуз елу жылга шыдатан ор оган да_эл1 каскайьш шыдайтын болар. Бэрш ж о к деп коз жумганмен, бар орды ендд ешк1м ж о к kj.hi жгбере алмас”. Bip тебеге ш ьпът, О рбулак жакдга карал аяг окрдды. \"взш ен элдекайда кеп жауды уш жуз елу жыл бурый жеце алкан батыр бабалардьщ урпаты бугш вздд-езш ж ене алмай ауре, —диад еганш.— Элде уш ж уз ж ы л езгенщ езпанде болганныц Kecipi ме?\" 1997. EKI КДПРСЫК, Алматы желкесшдег! ауасы ец таза санаторий — \"Ак кайьщ\". Уш достьщ осы арада бас крсуы да сочдыктан. Ушеушщ уйымдасгырушысы — Нэби. Оньщ ттлш таппайгын адамы, Kjii6hm таютайтын ici ж о к Ж акан мен Тацатгы 6ipre демалуга комддрген де, оцаша копежден ушеуше орын алган да, сойлесепндермен сейлесш, келгсепндермен кел1оп, барит реггеп журген — сел. Уш кемншекп крнак}<а шакд^рып бупнп копдл кеггеру д е соныц ецбеп. Эйелдерддн ен Kiiuid — Зауре. Бурынгы ттлмен айтканда. 451

Ъвкоцшан Hvfnlceh- ц л ы _______________________ отьпга дейш отырып калран Kapi кдяз. Сандураш — 6ip балалы, бугтнп ттлмен аиткднда, куйеусзз туып алган жалрызбасгы эйел. Ал Ж ам ал — ажыраскрн, отбасыньщ 6ipaa ысгык,-суытан еркекпен 6ipre басган еткерген, 6ipaK, дрл кдз1р жалгыз1лисп адам. Кдярыкка SAi тола крймаган буларды айналдырып ж урген уш еркек те елуге былтыр толтан курдастар. Bip ауданда, 6ip м ектепте оцып, Kp3ip Алматыда 6ip-6ipiMeH атайындарша араласып-кураласып турадь1. Неби e3i ец эдешлеу Сандушшты икемдеген соц, Ж акан р азд ай талдырмаш Ж амалга, Тацат тандап жатпастан-ак, Зэуреге карай ер ж о з кцсайды. Тамыздьщ туш тау шлнде ептеп тоцазытады. BipaK, iuiin- ж еп агырр'ан адамга ондай салк^гндык, epi айыкдъфшш, api ощ рпш тэр1здь — Ж а р т ы caFaT са й ш ин кдядырып к дйтайы кдш ! Кшжене тамак, сщсш! — дед* Нэби. Bapi оны куана крлдасгы. Зэуреш крлтьпъшан устап Тацат кцсына кдрай тартгы. — ©3№1-ак, журем, — д е д эйел жакуырыцкырамай. — Эрине, езщ-ак, журесщ, мен саган таяк, болайьш деп жаткам жок, крй. — Таягы неси tofu? О н е сез? — Таяк, дегеннщ 6ip ушын бассац, ек ш ш унгы басьща ти ед немесе 6ipeyre лакдъфсац, ол езщ е кайга лакзырады. Bipeyre — суйеу, 6ipeyre — кару. Аюга, аю сиякцыларга акщл да уйрететш нэрсе.— Орысша окцпан, орыс кц1лыкцы, шала казак, кцгзды жМ т эдеш эжуалады. — Слз бен 6i3re аюдьщ кандай катысы бар? Кайдшъгны айтпацызшы! — Аюдыц кдтысы жок, болса, аю кусал кдсыцда кррбандап келе жатам ба? Аюдан менщ кай ж ерш кем? В ш а м бе, мэдениепм бе? — Крйыцызшы, кай-кайдары адам крркатын создердд айгады екеноз. — Ж арайды , адам кррыкрайтын сездердд де айтайын: жолдан былайырак, барсак, кдйтедд? — Ойбай, араштьщ шпнен крркам. — Агаштьщ шлнен бе, жок, араштьщ шпне anapFan менен бе, кайсьгмыздан крркдсыц? — С1зден неменесш е крркам? — Мен де солай ойлаймьш. Ал араштьщ шпнде неден крркдсыц? — Кдрарщы ю й. 452

___________OfCai/ окмадан аманда... — Кдсында мен бар емесш н бе? К рркд бастаган кезде к уш акз’а п а л а й ы н . — О ненщ акдгсы? Н еменеге куш акуайсыз? — Ендд н е icreyiM к е р е к ? \" Н е г е к р р к д с ы ц ? \" — д е п , итерш лаберу1м керек пе? — Итерш керццз, мен де карап кдлмаспын. — Н е кушакуатпасац, не итертпесец, онда акаштьщ ишне н ео н е барамыз? К рркдт, кдйтадан кдшып пиш у уш ш бе? — М ен д е ендд барм ай-ак, кряйы к, деп туркам ж ок, па? — Сонда не утамыз? — Ештеме утпайм ыз. ¥гы лм айм ы з да. — Т ы р п е тп е се к , э р и н е , сей тем 1 з. BipaK, м е н е п т е п т ы р п е т с е к п е д е п еддм. — О не деген сез? — О л — а к д ф ы н - а к д ф ь ш 6ip-6ipiM i3Ai к у ш ак ,тай ы к , сэл - пэл Fana сушсейпс деген сез. — Ci3 ейтш м азакуамацыз! М азак, кдллатын адамы цы з мен емес. — Кушакдасу, су тсу , эзы десу кдшаннан 6epi м азакда жататын больппы? — К рйьщ ы зш ы , е л к усал 6i3 д е д уры с с е й д е с е т к те. Кдрашы, ана Неби мен Сандугашты, сыбыр-сыбыр сейлесш, сылк,-сылк, кулш б арады . — О лар кусап эзьддесу екеум1здей eci дуры с адамга epciAey гой. — Сонда кдлай, Н эби м ен Сандугаш тыц eci дуры с емес пе, ci3me? — Э ри не, д уры с ем ес. © йтш 6ip-6ipiH мазак, кдхлуга бола ма екен? — Ci3, ж ал п ы , е те ж а м а н адам б о л у ьщ ы з к ер е к . К дсы цы зда ж у р у мумган ем ес: кекетш , м укдты п, Kicire м аза берм ейоз. М ен кетам, Небилердщ кдсына барам. Ж эб1рленген Зэуре ж упрш Нэбилерге кетп. Ж эб1рленген Тацат он ы ц кдллыгына тацданы п, ж алгы з кдлганы на куангандай, токуай кдп ыцылдап ен салды: — Кушне ж уз 6ip беле жолыкра да. Сонда да кудер узбе 6ip алладан. Зэу р е кдсгары на ж етер-ж етпестен -ак, Т а ц а п ъ щ булддр- пенш сезш, Н эби алды нан шык;гы. 453

__________Ъвкйцлтан Нф кекл-цлы — Зэуретай, н е болды? Тацатгы ж алгыз тасгау ете кауигп, бул арад а кдскдгр бар. — К дсы нда ж у р у о д а н б ете р Kayiirri, е з 1 кдскдрдан жаман. Н аби букьл сайды басына кетере рахаттаньш кулд. — Ой, Зэуретай, м ынауьщ тун-тура К екбазарга апарьт сататьш сез болды. Рас айтасьщ, &здщ Тацат каскдрдан да жаман. К уш акхай алы п Зэу р е ш Сандуташтын, кдсы на крсты да, Н эби дереу Тацаткд карай кату адымдады. Келе сап ю жш д. — 0 й , е с щ д у р ы с п а ? © з щ е к е р е п ж о к , б о л са , 61зд) ойласанш ы. Е н д-ен д икемге кеп кдлып е д, бэрш булдрдщ. — Булшген eurreneci ж ок, токхаган ж ерщ нен ары карай ж алхасты ра б е р е с щ кдз1р. — Й емене, Зеуреш касы мьгаа карауылга крйып кряйын ба? — О й , е н д KeTKici келген адамды кдсыма аркдндап устаймын ба? — Ей, ж ш пен емес, сезбен аркднда. — Кдйтш? — \"А ш уьщ ы з кд1зык, е к е н с1здщ, К леоп атра кусап аш уланасы з. Ж ур1сирз кдндай, Толегеннщ кдсында келе ж аткан Ж бектей \", - деп, кулатына ж аш м ды создерд куя бермейсщ бе? — С ен сейтпи, мен Сандугаппъщ касына барайын. — Тапкан екенсщ акдм акхы , даяр аска тж касык, бола калмакрьгн, гой? — Ж ок, м еш мьш адан куткармасац, е ы сататган сон е л т м д сай дьщ пш н ен тауы п аласы ц. Эз1л тусш бейтш адамм ен кайтш ттл табы суга болады? — TiA т а б ы с ы п , н е м е н е , OFaH у й л е н е ш н д е п ж а т к а н ж о к р ь щ гой , а й т а б е р м е й с щ б е а р з а н с е з д е р д 6ipiHeH к ей ш 6ipiH. ©314 у ш ш е м е с , 6i3 у ш ш : Ж а к а н екеум 1з у ш ш . Bip сагат кдна алдап устай туршы! — Э й , с е н д е р м е ш TipiAeft к у ы р ы п ж е т н д ег е н екен сш д ер . О ларьщ бола крймас. Тамакхарьщ а кесе-келденец турып алайьш , бэлем, кер ео ш менен керерсщ дер. — О й-ой, кекегай, бую лж оспарды быт-ш ьп' к у п ж1бересщ. Kp-tip З э у р е ш к ай т а д е н к а с ь щ а ж ^берем , э р н е га а й ты п 6ip- е ю с агат а лд а н д ы р а т у р ш ы . ©firreyip, б1здщ касы м ы зка жоламайтындай кулшы! 454

OfCai/ окамдан алмнда. — Онда белддлме байлап кряйын. — Байласад байлап-ак, крйшы. Т адатгы крлтыкц-ай суйреп Зэурен щ кдсы на экелдд де, е ке у ш тэт ы о ц а ш а кд лд ы ры п , Н э б и ©3i С а н д у га ш ты ку ш а к у ай тартып бурма жолга алып кетп. — Э й , я р д ч т д ц im iндр н е б ар ? — дедд З а у р е ол ар га кдм кррлы кден еск ер тш . — Bipey-M ipey е л т р т к е т т ж у р ер . — Соларды е лп рсем деп, осы тун ш пнде б у ты н ь т гам о т ы р д е й с щ ? - дедд Т а д а т З э у р е м е н с е з ж а л гас ть гр гы с ы келш , — Bi3 д е 6ip бурм а ж о л га тусш к е т е т к те. — Э, сендер ж ада сейтш келДст алгансындар гой, кудай бьледд? Б1здд 6ip-6ipiMi3AeH б э л т э к е т п е к с щ д е р гой? — О й б а й -а у , сендердд б е л ш э к е т с е к , о н д а 6i3 63iMi3 д е 6ip-6ipiMi3AeH б е л ш ш к д л м а й м ы з б а? — 0 й тш кулик, сезбен менен кутыла алм айсы з. Акдялдаспасадыздар, ал айга крйыды зш ы , Н эби ж а да а з г е н е дедд? — О иы айтуга болмайды: купия. — О л кдндай купия? Сдздер, бэлгам, акдллдасып алып, ушеум1здд eATipin к е т п е к ш ь н а р с ы зд а р ? — О ндай ойы м ы з болса, оны кдз1р емес, буры ны рак, акдялдасамыз гой. — Ж о , а з д е р ж а м а н б!рдеме ой лады ды здар. О н ы ci3 айтпасады з, м ен кдз1р Нэбиддд е зш ен б ары п сураймы н. — О йбай, одан сурама, уят болады! — Ендеше, айтыдыз! — К упияны айткднды кудай жазалайды , маган ж ан ы д аш ы май ма, Зэуретай? — Айт десем айтпайсыз, неге ж аны м аш иды? — Онда кунэсш езщ кетересщ, мен кднша айтпайын десем де, езщ крймай кднаган сод амалсы з айгкдлы гурмын. Э д пм е сен ж айы нда болды. — Б асе, 03iM д е с о л а й о п л атам . Н э б и н е дедд? — М ен оны бокуап жаберддм. \"К ет дегеи с о д кдз1р кет, эйтп есе, екеутгаздщ 6ipeyMi3 кдн б о л ам ы з”, — деддм. — К д н болганыцд>13 н е к е р е к , н е д е г е н ш а й т п а й с ы з б а? — Айга алмаймын, аузы м бармайды. — Онда, барып Нэбиден езш -ак, сурайын. — О йбай, саган баруга болмайды. О дан да эз!м-ак, айтайын. — А й т п а й с ы з б а ендд! 455

Ъвксцятан Hi^okeice-цлм______________________________ ___ — О л нагы з оцбаган ж ш т екен, Зауре. М ен бугшнен кей1н оны м ен еш кдш ан 6ipre ж урм ейм ш . Ж ац а да езш е а й п ы м : \"С е н д о с ем ес, ж а у ы зс ьщ !\" - дедом. Тумсьпрган 6 ip п ер е ш н дедом де, с ен ен уялды м . Э й, сен болмаганда... — М е т ц кдндай кдтысым бар? — М э с е л е н щ ©3i с о н д а б о п ту р к ан ж о к , п а? С е н щ оган е м е с, а з д а б о л са м акан к а т ы с ь щ б а р гой, е й г к е ш уйде де, уйден ш ыкррлы д а м енщ крсымдасьщ. Ал ол; \"Зэуреш мен алы п кетеш н, сен С андугаш тьщ кдсы на барш ы! М аган З э у р е ш у н а п кад д ы \", — дейдо, оц баган ! Б у л ар м еш ада м курлы керм ейдо: ж а к р ы кшмдо о л ар к и к и к ер е к , адем1 эйелдо о лар суки керек, меш ы л ш ездер1 жаратпаган ж аккд тыкралайды. К ррлы крарьш а осы уакрр деш н ш ыд ап келгешм жегедо, буйн, к у д а й бьледо, с е н у ш ш Н э б и д щ к р л ы н д а е л е м . О ган с е т б е р г е н ш е , ез!мдо д е, с е ш д е с ай д ы ц ш п н е т1р1дей кем ш тасгаганым жакры. — О й, Таке, о з сондай кргзыкрыз, тура бала сиякцысыз. О л ж акры керд! екен деп, ж азыкрыцдан-ж азыкрыз меш неге кемш тасгамакрыз? — Ендо н е к тгей м ш ? © з к р л ы м м ен а п а р ы п с еш Н эб и ге кушакуатып крям ба? — Есесш е о з де Сандугашты куш ащ ап аласыз. — Мгне, кердщ бе, сен де Н эбиш е ойлайсыц: ол жаратпаган эй е л маган ж а р а й бередо, а л с ен сиякды ie y ip эй е л менщ ш ек ем е т а р келедо, о н ы Н эб и куш акрауы керек, солай ма? — О зд щ нем енеге сонш а аш уланаты ны цы зды мен тусш ш те тургам ж ок, Сандуташ та ж ам ан эйел емес, сы м батгы , эдем!, тек м енен ж асы улкен дем есещ з. — А л ж а с деген, З эу р е , эй ел уш ш 6api: эд е м ш к те, сы м батгы лы к, та, акрдлдылык,та. Бурьгн бабалары м ы з езш щ эп-эдем1 эйел! бола турьш , неге токдл алды дейсщ ? © йгкеш токдл м ш детп турде ж ас болады. Ж ас эйелдщ баскд эйелден арты кщ ы лы гы ... — А ры кдрай аузьш а с е з туспей, Тацат д а г д а р а о й л а н ы п кд лд ы . Б ас тап к,ойтан с е з ш н е д еп аш ргарьш б!лмедо. Ж е т е л ге н б о п с о к у ш с е з ш щ аягьш ж утьш к р й м а к , едо, к д с к рьл ган д ай З э у р е м у н ы ц э р с е з ш б аг ы п келедо екен — И э, кдндай арты кщ ы льп ы бар? — дед! такргмдап. — Артыкрпылыгы ете кеп. — Кдндай-крндай? — М эселен, ш сш алайык, Ж ас гулдщ m ci мен кепкен гулдщ m ci б!рдей ем ес крй, эй ел де гул сиякуы. 456

__ _________Ж м / Жмадан алмнда... — Сонда, немене, ж ас эйелдщ ш а адкып, баскд эйелдйа муцкш тура ма? — Ойбай, м ен ейдегем жок, крй. С енщ т е щ мен Р ян д урд пггы ц HiciH к д л а й с а л ы с г ы р у г а б о л ад ы , е з щ о й л аш ы ! — Н е салы сты раты ны бар, о л да, м ен де усташ зге 6ip епрдд ж агы п ш ыкрдмыз. — Ж о , м е н э п р д щ ш с ш а й т п а й м ы н , э й е л д щ е з HiciH айтам. — О сы к у н п эйелде е з H id кдлды м а 6 api п арф ю м ери я. — О н ь щ д а р ас, 6 a p i ж а с а н д ы кдз1р. TinTi о ты зга келгендер де э м кдязбыз деп ж асатьш алатын кершедд. Сол рас па? — Н е т ж асатьш алады? — Элп... эй ел болтанта деш н п эл п сш ше. — Енд1 букьл бакдят, б ар а д а м г е р ш ш к т е к сонд а туррандай, \"А науы ц кдйда? Ком алды ? KiMre бер д щ ?\" — дейтш М уцю р-Н эщ брден бетер жаналгъш ггарра кдндай ж а у ап кд й таруга б олады ? Кдярыкдсд к ел с ец де, к ы зб ы н дегенщлд олардьщ 03i m e n , к ер ек кы п турады . Ю мге не керегиг б ш п турран сон, эйел езш де жок, н э р с е т жасатьш алм ай кдйтедд ендд? Ж а с а т ь ш алм аса, крй акдямакдф крйдан ж ауап таба бередд? — М ы н ау ы ц кэддм п дей рылыми ж а у ап б о п шык,ты. Э йел бузылса, еркектщ ынрайын табам деп бузылады екен гой! О сы туж ы ры м ьщ м аган унап тур. О з айткрны ца е зщ кдйш ы гсгемей, бугш тун сен де м енщ ьщ райыма кенсец кдйтедд? — Д эм еленбещ з, ci3 бузатьщ дай м енде еш теце крлган жок, — ©3iM д е с о л а й о й л а п к е л е м . М е н 6ipaK , еш тецец дд бузбаймын, тузетемш . — Немдд тузетпексщ ? К исайган 6ip жер1мдд керш к е л е а з бе? — Kepin келе жаткдм жок, б ш п келем. — Кдазык, еке н . А л а й та крй ьщ ы зш ы , крй ж е р Ы кисык,? — Bapi тузу. Тузу дегеш м — эдемь Т ек гаю рщ кисык, соны тузету керек. — Крндай niKipiM? — \"Еркектщ ы щ айы на эй ел журедд\" — деген. Дурысы: эйелдщ ьщрайына еркек кенуге тшс, — С онда крлай, м е т агаш ты ц iuiiHe кр р ай ci3 емес, с1здд м е н cyftpeyiM к е р е к т е , c i3 с о р а н к е н у г е TH icci3 б е ? 457

Ш с и т л н Я в Ш а - ш н ___________________ __________ — К ен беген д е кдйтем ? М ен суйресем , сен 6api6ip барм айсы ц, ал сен суйресеч. мен кычк, етпеймш . — Ж а р а й д ы , сш кдщ к, етп е й -а к , к р я р с ы з , 6ipaK, м ен <-Н/у неге суйреуге тшспш? — Н е м е н с е т суйрем есем , н е с е н мен1 суйремесец, о н д а б а с ы м ы зд ы к рты р ьш , о с ы т у н д е м ь ш а с ай д ьщ iuiiHAe неменеге ауре боп ж урш з? — Басе, неменеге ауре боламыз, демалып, кещ л к етер т журм1з. Токц-ачызшы, алды мызда келе ж аты р екен десем, Ж ам ал м ен Ж ак у н к ер ш б ей д гой. — О лар да 6ip ж акду бурылып кеткен болар онда. Ж ур, б у и л сай бутш дей ешш мгаге тиген екен, туйыгына деган бары п куйтайык, — Крйьщ ызш ы, крркум. К дзык, екеназ, сайды зертгеу уш ш ш ыккдн адамдай. — О д а н б а с к у га G3iMi3 д е ж а р а м а й м ы з, ж у р е б ер е ш к . Т уйьпы на ж етсек, токуарм ы з: белгам, отырарм ыз, отырган соц ой тусер, ойдан кеш н ойнарм ы з, ойнап-ойнап куйтармыз деген даме гой мешю. — С ай дьщ туй ы гы н 1здеп а у р е болганш а, м еш ч ы ц гай ы м а кен ш , уй ге куйтсак, к у й т ед ? .Далада ойнайты н бала емесгаз, б1 зд ч белм еге бары п-ак, 6ipa3 оты райы к, — Зэуретай-ау, осы алтын с е зд ч аузьщ нан ш ьтып турьаны рас па? Экелпд! Экелпп сол ауызды! Э й-ш айга куратпай, Т ачат Зэуреш бас салды. Ш угыл 6ip суш п, ш еп н е бергендей больш е д , кы здьщ б!леп мойны на оралы п улгерген екен, кушагына тарта кайта умсынып, е н д ернш е емш е жабысты. Е кеу1 у н -т у н а з Kepi б уры лы п, с а н ат о р и й д ч н е п з п к о р п у сы н а кеддд. Ж а й к ата р кел е ж а тк д н адам дарш а екш пп кубатку к ет е р ы д . Зауре оцта бурылды да, уш ш пп есж ке к е л ш и л п н ш ы г а р д ы . А р ы ш у к д д ы , o e p i ш у к д д ы , 6ipaK, кулпы ньщ т е с т н е и л тш гарп зе алмады. Кы тш Т ач ат алып, есж ке с а л ь т к е р д де, ж ы м ьщ ете калды. — М у н д а KiM т у р а д ы ? — С андугаш екеум1з. — Е н д е ш е , С а н д у г а ш п е н Н э б и ш п н д е ж а т ы р , 6i3 Kipe алмасы н деп, ю лтп эдеш есж ке кулдырып крйган. Ж ур, б1здщ котгеж ге к егп к . Т ез барм асак, оган да Ж ака н мен Ж а м а л Kipin алар. 458

___________________________________ Ж ац о/аиадан аманда... Eiceyi а с ь п ы п д а л а га ш ы к ц ы . К о т г е ж г е к р р а й к р л у с та са ж еле ж ортгы . Акдлрын келш , терезе тубш ен тьщ тьщ дады. Тыкдлр-тыкд>ф е тк е н т ес ек , ы сы л м ен п ы сы л а р аласкрн сыбыр-куб1р кулакуарына ап-айкдян есплдд. — Yh, кдорсьщ! - дедд Т ац ат ж е р теуш . — Б1зге даладан баскр пана крлдырмапты. — Д аланы да паналамай-ак, кряйы к, Агаш тьщ тубш е а у н а й к е т е т ш д е й б 1 р д е м е KepiHin п е ? Н е б о л с а coFaH к д ф с ь п ы п , б э р ш е н к у р кр л ган езДмДзге о б а л ж о к . 1997. КУЮ Бегеннщ осы ж аскр келгенш е эй е л карддм, ер ке к боп OMip керддм д е г е н Aeriipici Н э з ж е н н щ к у ш а г ы н а н к е ш н ы лги б а с е н б о п к р лад ы . Н е куддретт б а р ы н 6 ip к у д а й 6iAciH, еш крш ан таты п кер м е ге н т э т п д ун иеге е н ш кетедд. Алгашта кондлдес айелдщ к езек п 6ipi санап, басы бос еркекке куна да, кш э да емес деген сегаммен, мшдетш орьгндруга тиДс Kiciuie алы п -уш п ай-ак, ж а к р ш д ас к р н . О л д а а ж ы рас крн , OMip к ар г е н эйел-дд. \"Э й, узакдср б арм асп ы з\", — деп, кен ген куш -ак, болаш ак,тарын елш еп -nuuin крйган. Салкрш , селсок,сез1мдд э й е л екенддпн кдяльпынан ацгаргандай- ды. Икемше канбей, lim i тусш бей ауре крмды. Лаззат алганнан бурын бейнет тарткрн ш адей крлжьфаткрн. Екшпп, уппнпп ж ольпы стан кеш н рана Н эзж ен сэл-сал аш ыла бастады. Крзакдя уявдырын э м жогалтпакан, алайда болатын нэрсенщ болтаны дуры с деп кррайтын тэуекел1 де б ар адам каршдд. Е ркектщ кушагында агыл-тепл балкуды iшмыс к о р еп н алдеб1реулерш е крткррлдык, т а ж асам ай , акдяр л аззат алган сон осылай емш -еркш алу керек деп, менкт-тулап кегетиддерше ш екген д е ш ьифай, талмаусыраган татп ьщкдялмен б ар ы ркрш салы п крйындрсуга айиалды . O p 6 ip лугал кркдррн крмылы бас айиалдырардрй баурайды. Т есектеп кдялыгы мен с езш турегеп к етк ен с оц крйталамайды. “Т аты айтш ы !\", — деп Беген ш ы н ж алы нады , ш ы н ы м ен тагы ecririci келедд. \"Э р нэрсенщ е з орны бар, бврш ез орнында пайдалану керек\", — деп кугылады. \"Уйленем. Бутан уйленбесем , OMip б о н ы о к ш ш е те м \", — Деп, Б еген бДржола беюндд, С е й т е т у р ы п куддк сар алай ды : 459

Ъвкочлтан fiviniceh-цлы осыншалык, т э п -i эйелдд Kyfteyi кдлай к р ы л ажы расты екен элде одан б ул бездд м е? Ж у м а куш Н эзж енм ен к*яскр сейлесп. \"Сагындым. Будан а р ы г а ш ы д ам ай м ы н \", — д е д Б еген . \"Ш ы д ай гой. Ж е к с е н б 1д е сагат егаде кут\", - д е д Нэзж ен. \"Кут\", — дегеш буюл жанры сездщ ж иы нтыгы ндаи жы лы есп ед . \"М ен де сарындым, мен д е будан ары га ш ы дай алмаймьш . К ери м , куш ащ аты м к е е д Е рк ел еш н п п , е ркел ети н !\"— т эр 1 е д ен, е р ке , е ц н азды сездщ 6a p i с о л \"к ут\" д е г е н н щ к у ш а г ы н а с ы й ы п т у р рдг Ж ексен б п е зары ты й ж етп . Тац бозы нан т у р ь т моншага ж е н е е д С а к р л ы н кдгрьш, м у р гь ш б асты . Т уп-туны к, сез^мд} тап-таза денеде устатысы кеед. Ж олыратьш жерге ж аяу бара береш н деген оймен, он еюлерде киш е басгады. Сол саг телепон ш ар етп. Нэзжен екен. — М ен б ар а алм айты н боп кдлдым. Keurip! Д уйсенб|де е з!м х а б а р л ас ар м ы н , — дедд эл д ек д й д а а с ы г ь т ту р ган адам ш а аптыньш. Беген ундей алмай крлды. © не бойы басынан томен кррай тас боп жансызданып бара жаткдндай кернед. — Ж арайды , — д е д жыламсыраран жеттм унмен. Туртан ж ерш д е сггыра кдп ж а с б алаш а бакрф ы п ж ы лагы сы кеед . С о н ш а кутш , с о ш н а дай ы н дал р ан ы н о г а ж е а з к ет к е ш н е iini к у й ш , к у р с ш е к еш д н Н э з ш е н м е н к д уы ш уд ы , 6ipre р а х атган у д ы асыга к у т к е н Kjjpyap ce3iMi к р с ы п ы р крф ы лы п кдлгандай, крлма-крл ж ан д у н и е а босап, o3i де 6ip басы арты к, к р ж е т а з буйы м сиякуаньш солбырайды д а крлды. \" Ж а р а й д ы . Д уйсенб1 д е а л ы е е м е с крй \", — д еп, о зш ©3i амалсыз жубатгы. Д уйсенбД е туске деш н Н эзж еннен еш хабар болмады. Уакргг еткен сайьш Бегеннен м аза кетп: неге буйтп, мунысы не? Кутпеген жардайра уш ырап крлмады ма деген уреймен ©3i х а б а р л а с т ы . А м а н -е се н , 6 o p i о р н ы н д а б о л ы п ш ы куы . Е ртец тер тг е рана уакрггы болаты ны н айтгы . © лмеген кулга, орине, ол да алые емес. в з щ суйген, 03inai унаткдн айелм ен ж олы ры су — Т1р ц п л й е т щ т е н д е с а з с ы й ы . О л с ы й г а ы н т ы к д а р а н , ум ты л м арак е р к е к н е с 1м е н е р к е к ? Б еген де A ei6ip крлмады. Н эзж еннщ крсында болу, кушарьша ю ру — ол упнн бейш . К ез келген едам ондай бак^ггкр белш еден бата бермейтш ш Б е г е н ш гг е й TyciHin, о з б а с ы н а к р н г а н б у л бак;гы к и е м нэрседей кедрлейдд. О сы кунп Бада да, Ж тбек те Беген 460

__ ________ OtCa ij окмадан аманЬа... y uriH Н эзйсен сегалд1. 0 p 6 i p ж о л ь п ы с у д ы 03i у ш ш д е, Н э з ж е н уппн де есге каларлыкцай гаж апкд айналдыруды куш-туш армандайды . О л у ш ш кдйткеш ж е н екеган 1здеп, м улде кцяли боп кете жаздайды. Н эзженнщ туда бойьш да сез жок, осы кунге д ей н еркектщ ерш тимеген нукте толып ж аты р деп ойлайды: иегш щ асгы, сы р р а л ьп ы , ж о т а с ы , ж а у ы р ы н ы , ж а м б а с ы , с а н ы , Tipceri, тобьпы ... С о н ь щ б э р ш 6ipimiri е р к е к б о п e3i cyftrici келедд. Бегпц езш де бета бег турган талай б т м бар: кез, кдс, иргак, кцык, мацдай, кабак, урт, езу, ерш , мурын, самай, ж а к , иек, ш еке... С о н ь щ б э р ш 6ipiHiui б о п -плш щ упгы м ен тугендеп ш ы кдасы келедг Э йел эйел боп едпрге келген соц соньщ б эрш е еркек тщ ерш ж ок, дегенде 6ip per болса да тию ге тш с деп тусшедд. © йгпесе, эйелдщ ж араты лы сы на обал. ©йткеш эйел бойьш дагы бугал эд ем ш к еркекп тан н ету уппн, таб ь ш д ы р ы п а й м ал а ту у ш ш ж а р аты л ган . А л 6ipAe-6ip р е т еркектщ не аузы, не крлы тш п аймаланбаган дене н укгеа табигаттьщ улы макратын орындамаганы ушш харам боп калады-м ыс. С он д ы куан со л мщдетацйд ш ьш п ей ш м м ен , бугал мешр1ммен орындасам деп ынтыгып, Беген бугщ ертец п баска нриплжтщ бэрш умьпты. Э йелдщ е ц т э т а кагльпы, Бегеннщ ойы нш а, жан-тэньмен •плеп ж аткан ы . Аялап, айм алап караган козш ен; кеберсш , 6ipiH-6ipi калай ж у ты п к р яр ы н б!лмей, ж у ты н ы п ж атк ан е р н ш е н ; а ш ы л а р ы н д а, ж а б ы л а р ы н д а бгле а л м а й ддр-ддр каккан гартгш ен; котерш п басылып, кернеп бара ж аткан кумарлыкд'аи кайда кдш арьш бЬлмей аласурган ом ырауьш ан; айкара кушып-кдю кан быегшен, бглшер-бглшбес булгалмен карсы умгылган бугал денесш ен соны сезу — еркек уппн ец рахат с о л С ол бею ш ке ертец гарем, сол куаны ш ка Н эзж еннщ кушагъшда ертец ш омылам деген т э т а у м т Бегендд аспан мен ж ердщ арасьш дагы е ргеп дуниеге елггш эк ета. Кейде кцял inipran шындьщ ган да тага. Крльщ ж етпегенге кцяльщ ж е т се , о л да ш у гарш ш к , к оц м д щ ж у й р и сп п д е к еу д е ц д е п гар- кркдлсгы азайтады. Тацертец Бегеи айрыкдпа баппен ж уы ны п-кы рыны п, жумыска емес, тойга бара ж аткандай таранды. Алдында Kyrin т у р г ан к у а н ы ш к а а сы г у д ь щ д а озш ддк л э з з а т ы б ар : м ш езщ де, журю -туры сы ц да — 6epi ж ум сары п, кулл1 ж е р 6eii сеш мен 6ipre жымиьш гургандай жы лы эсерде ж уресщ . Уак{.гг т в р т к е ж ак ы н д аган сай ьш Б ен ч ш щ б о й ьш 6 ip урей шабуылдай басгдды: тары келе алмай кдлар? Сол урейден 461

______ ____Ъексцлтан Mufnlceke-ipm арыла алмай ез-езш ен састы. \"Мумган емес\", — диад, ейтуге е ш кдгсын таппай. Ш ьш к е л п а келген K id келуге ж агдайын куш бурын жасайды, адлын ала ойластырады. Сондыктан Н э з ж е н н щ тары уадеде т у р м ау ы мумган емес-ак, твр1зд1 С агат уш кезщ де Беген орньш ан турып, кегуге дайындадды. Т ел еп он т ы н ы ш т у р г ан к ез д е к ет ш калуга асы кды . Усгелдд ен д 1 ай н а л а бергенд е, б ел м еге е гд елеу ай е л у р к е б асы п юрдд. — С а д е 6 ip ж у м ы с ы м б а р едд. А малсы з бегелдд. Е р ж а з орн ьш а кдйта отырды. Кдса- кдна асы кдай, айтары н тез айтпай, айел д е aai взше-ез1 келе алмай кдгсылып отыр. Сол сэт телепон шырылдады. Н эзжен-ак,деп ойлады. К е тер п а келмесе де отырган эйелден уялып, ам алсы з котердд. — K em ipuii! Ш ы га алм айты н боп оты рмы н. Бастыгым 1Ъ1р ы з 6 ip т а п с ы р м а бердд, с о н ы т е з 6m pyiM к ер е к , — дедд Нэзпсен. — Ренш мепп! — Ж а р а й д ы , — драд Б е г е н д ау ы сы н д агы ж ары кдгакды э з е р б асы п . \"Е гер м е н ш ы гы п к ет к е н болсам, кд йтер рад? К е зд е суге к ел м ес п е е-ад?\" — дед> е зш е -е з 1 сауал тасгап. Дрл oip сагат кдлганда басгытыньщ шугыл тапсырма 6epin кдлуы да мумган, 6epMeyi де мумган. К ел п а келмегенш Н эзженнщ д е буркемелеу1 мумган. © зш e3i аяп, сонш а купи, осынш а дайындалганыньщ булай аякдалганына Беген таусыла кршжылды. \"Ол да мен кусал ацсамаган сон, кдуыш ар e arn куса боп кутпеген с о ц е ц асыл сез1мнщ 63i ауы р тастан айы рм асы ж ок, нэрсе боп кдлады екен -ау!\" - д е п огандд. З а д щ асгы н д а кдлгандай сулк,оты ры п крлды. К е н е т eciK т ы р с е т к е н д е й б о л д ы . Б а с ы н к е т е р ш едд, келген айел е з ж ум ы сы н айтпастан ун-туназ шьпъш барады екен. © згерш кеткен ещ н ен урейлендд м е екен, байгус?! Б еген 6ip с эт e d ауы п кепп, кдйта ж и ы п алган гаеппе, бет- а у зы н укрлады . С а усагы н а алд екдй д ан с у ти ген ш сездд. Н е KpiAFaH с у е к е н ш ту еш б ей , ал а к д н ы н а а ц ы р а кррады . Боп- б о з ал а к р н ы ддр-ддр е п п , алы с га туркан алд енед ей буддырады. Bapi булдырап бара жатгы. Бейш пне гармеген, оньщ рахатьш а жумсалмаган, ш ектен ты с всы пет, узак, ынтыкдфн сез1мдердщ куте-куте кенет к у й п кеткен ш туешдд. Кдйран сез1мдерш щ крза болганьш а жы лап отырганын да укуы. 1997.

МАЗМ УНЫ СОЗБЕН СОМДЛЛЕЛН ЕСКЕРТК1Ш 5 Раман Ж АУ ЖАРАДАН AJIРАНДА 13 Ютэпбек 13 Жэркент 189 Акисазык 257 ЭЦГ1МЕЛЕР 439 Еюмшез 440 Ext кырсык 451 Кую 459

Б Е К С У Л Т Л Н Н У Р Ж Е К Е -У Л Ы Ж Л 9 Ж IF 1?Л И Л Л ГАН ДЛ К,урастырган — Куаиышбай Курмаигалиев Сарашысы — Улжалгас Заурбекова Техникалык,сарашысы жэне бетгеген — Нургул Сейдахметова Теруге 14.07.08 jtdOepLvu- Басуга 25.08.08 крл крйылды. Кдгазы офсегпк Кдрш Typi \"Таймс\". riiuiiMi 84х108'/п. Офсегпк басылыс. Ulaprnj басш табары 17.2. Есептж баспа табары 20.0. Таралымы 2000 дана. Тапсырьк Ns 793. Кел1с1мд1 бага. \"Жалын басмасы\" Жауапкершшп шектеул1 cepiKiecriri. 050009. Алмать кдласы, Абай дацгылы, 143-уй. Тел.: (327) 242-03-87 Н ЖШС РПБК “fleyip”. 050009, Алматы каласы, Гагариндангылы, 93. Тел.: 269-40-35.242-17-69.242-07-90. E-mail:rpik-dauirSl 0 mail.ru.rpik-dauir20mail.ru ISBN 9965-693-53-6


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook