Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Phan Đình Phùng – Cuộc đời và sự nghiệp (Chương Thâu)

Phan Đình Phùng – Cuộc đời và sự nghiệp (Chương Thâu)

Published by THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRƯỜNG THCS TỨ MINH, 2023-08-14 15:20:05

Description: Phan Đình Phùng – Cuộc đời và sự nghiệp (Chương Thâu)

Search

Read the Text Version

["Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u M\u1ed9t t\u00e2m s\u1ef1 u u\u1ea5t c\u1ee7a m\u1ed9t k\u1ebb c\u00f4 trung bao tr\u00f9m kh\u1eafp b\u00e0i th\u01a1. M\u1ed9t t\u01b0 t\u01b0\u1edfng \u01b0u \u00e1i tr\u01b0\u1edbc c\u1ea3nh non s\u00f4ng b\u1ecb ch\u00ecm \u0111\u1eafm, nh\u00e2n d\u00e2n c\u00f9ng \u0111\u01b0\u1eddng \u0111\u00f3i kh\u1ed5 ch\u1ec9 bi\u1ebft k\u00eau tr\u1eddi nh\u01b0 \u0111\u00e0n nh\u1ea1n tan t\u00e1c, c\u00f2n qu\u00e2n th\u00f9 l\u1ed9ng h\u00e0nh hung h\u00e3n, vua b\u1ecb \u0111\u00e0y \u0111i x\u1ee9 l\u1ea1, c\u1ee9 theo tr\u00e1ch nhi\u1ec7m c\u1ee7a m\u1ed9t s\u0129 phu y\u00eau n\u01b0\u1edbc m\u00e0 d\u00e2ng l\u00ean d\u00e0o d\u1ea1t man m\u00e1c trong b\u00e0i th\u01a1. M\u1ed9t m\u1ea3nh l\u00f2ng son c\u1ee7a t\u1ea7ng l\u1edbp nh\u00e0 Nho Ngh\u1ec7 T\u0129nh \u0111\u1ee9ng l\u00ean xoay v\u1ea7n cu\u1ed9c th\u1ebf, nh\u01b0ng nay c\u1ea3m th\u1ea5y b\u1ea5t l\u1ef1c, ch\u1ec9 c\u00f2n bi\u1ebft n\u1eb7ng tr\u0129u \u0111au bu\u1ed3n v\u00e0 th\u1eb9n v\u1edbi anh h\u00f9ng trong l\u1ecbch s\u1eed. Ch\u00fang ta tr\u00e2n tr\u1ecdng m\u1ea3nh l\u00f2ng son, t\u00e2m tr\u1ea1ng c\u00f4 trung \u1ea5y. \u0110\u1ebfn \u0111\u00e2y ta r\u00f5 th\u00eam r\u1eb1ng, th\u00ec ra c\u00e1i g\u1ed1c c\u1ee7a l\u00f2ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc, c\u1ee7a h\u00e0o kh\u00ed can tr\u01b0\u1eddng trong th\u01a1 v\u0103n Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c hun \u0111\u00fac t\u1eeb c\u00e1i n\u1ec1n \u0111\u1ea1o l\u00fd truy\u1ec1n th\u1ed1ng c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n. B\u00e0i th\u01a1 c\u00f3 8 c\u00e2u, 4 c\u00e2u t\u00e1c gi\u1ea3 tr\u00e1ch m\u00ecnh, 4 c\u00e2u n\u00f3i \u0111\u1ebfn d\u00e2n \u0111\u1ebfn vua. Nh\u01b0ng h\u00ecnh \u1ea3nh vua c\u0169ng kh\u00f4ng l\u1ea5y g\u00ec l\u00e0m \u0111\u1eadm \u0111\u00e0 cho l\u1eafm, d\u00f9 \u0111\u00f3 l\u00e0 \u00f4ng vua y\u00eau n\u01b0\u1edbc. C\u00f2n h\u00ecnh \u1ea3nh nh\u00e2n d\u00e2n \u0111au kh\u1ed5 th\u00ec r\u1ea5t da di\u1ebft \u0111\u1eadm \u0111\u00e0. T\u00e2m s\u1ef1 \u1ea5y c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, ph\u1ea3i ch\u0103ng ch\u1ec9 trong b\u00e0i th\u01a1 tr\u00ean? Trong Th\u01b0 tr\u1ea3 l\u1eddi Ho\u00e0ng Cao Kh\u1ea3i, khi n\u00f3i \u0111\u1ebfn n\u1ed7i \u0111au bu\u1ed3n c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n, Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng nh\u01b0 kh\u00f4ng c\u1ea7m \u0111\u01b0\u1ee3c n\u01b0\u1edbc m\u1eaft: \u201c... \u0110\u1ebfn nay ng\u01b0\u1eddi T\u00e2y v\u1edbi m\u00ecnh, c\u00e1nh xa nhau kh\u00f4ng bi\u1ebft l\u00e0 m\u1ea5y mu\u00f4n d\u1eb7m, h\u1ecd v\u01b0\u1ee3t b\u1ec3 l\u1ea1i \u0111\u00e2y, \u0111i t\u1edbi \u0111\u00e2u nh\u01b0 gi\u00f3 l\u01b0\u1edbt t\u1edbi \u0111\u00f3, \u0111\u1ebfn n\u1ed7i nh\u00e0 vua ph\u1ea3i ch\u1ea1y, c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc lao xao, b\u1ed7ng ch\u1ed1c non s\u00f4ng n\u01b0\u1edbc m\u00ecnh bi\u1ebfn th\u00e0nh b\u1edd c\u00f5i ng\u01b0\u1eddi ta, th\u1ebf l\u00e0 tr\u1ecdn c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc nh\u00e0, d\u00e2n nh\u00e0 c\u0169ng b\u1ecb ch\u00ecm \u0111\u1eafm h\u1ebft th\u1ea3y, c\u00f3 ph\u1ea3i l\u00e0 ri\u00eang m\u1ed9t ch\u00e2u n\u00e0o hay m\u1ed9t nh\u00e0 n\u00e0o ph\u1ea3i ch\u1ecbu c\u1ea3nh l\u1ea7m than m\u00e0 th\u00f4i \u0111\u00e2u...\u201d C\u00f3 l\u00f2ng th\u01b0\u01a1ng y\u00eau nh\u00e2n d\u00e2n n\u1ed3ng n\u00e0n bao la \u0111\u00f3, Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng th\u01b0\u01a1ng x\u00f3t c\u1ea3 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi n\u00f4ng d\u00e2n l\u1ea7m \u0111\u01b0\u1eddng \u0111i theo gi\u1eb7c. Qua b\u00e0i Ki\u1ebfn ng\u1ee5y binh thi c\u1ea3m t\u00e1c, t\u00e1c gi\u1ea3 t\u1ecf l\u00f2ng \u0111\u1ed9 l\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ed1i v\u1edbi h\u1ecd, c\u1ea3m th\u00f4ng v\u1edbi n\u1ed7i nh\u1ee5c nh\u00e3 c\u1ee7a h\u1ecd \u0111\u1ed3ng th\u1eddi th\u00e0nh t\u00e2m mong mu\u1ed1n nh\u1eefng ai tr\u00f3t \u0111i l\u00ednh cho gi\u1eb7c h\u00e3y s\u1edbm t\u1ec9nh ng\u1ed9 quay v\u1ec1 v\u1edbi T\u1ed5 qu\u1ed1c: M\u00e0y ch\u1ec9 v\u00ec danh l\u1ee3i \u0111\u00f3 th\u00f4i, B\u00ean khe \u0111\u1ebfn n\u1ed7i \u0111\u1ec3 th\u00e2y ph\u01a1i. D\u1ea5u xe tr\u01b0\u1edbc m\u1eaft ai tr\u00f4ng \u0111\u00f3, K\u1ebbo ch\u1ebft \u0103n n\u0103n c\u0169ng mu\u1ed9n r\u1ed3i. Ng\u1eddi s\u00e1ng t\u1ea5m l\u00f2ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc th\u01b0\u01a1ng d\u00e2n n\u00ean Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e2n d\u00e2n tin y\u00eau. Nh\u00e2n d\u00e2n ph\u1ea5n kh\u1edfi h\u01b0\u1edfng \u1ee9ng cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a c\u1ee7a C\u1ee5, coi c\u00f4ng \u0111\u1ee9c c\u1ee7a C\u1ee5 nh\u01b0 c\u00f4ng \u0111\u1ee9c m\u1eb9 cha. D\u1ea7u r\u1eb1ng v\u1ea5t v\u1ea3 v\u00e0 b\u1ecb Trang 300","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u b\u00f3c l\u1ed9t t\u00e0n t\u1ec7, song tr\u01b0\u1edbc n\u1ea1n n\u01b0\u1edbc, ng\u01b0\u1eddi t\u1ef1 nguy\u1ec7n tham gia ngh\u0129a binh, ng\u01b0\u1eddi \u0111em c\u1ee7a c\u1ea3i \u0111\u00f3ng g\u00f3p cho cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a: Tr\u0103m h\u1ecd h\u1edbn h\u1edf \u0111\u00eam ng\u00e0y, T\u1ee5ng c\u00f4ng \u0111\u1ee9c \u1ea5y coi t\u00e0y m\u1eb9 cha. B\u1ea3o nhau \u0111em c\u1ee7a c\u1ea3i ra, G\u1eedi l\u00ean s\u01a1n tr\u1ea1i g\u1ecdi l\u00e0 qu\u00e2n l\u01b0\u01a1ng. (V\u00e8 Quan \u0110\u00ecnh) Cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a kh\u00f4ng th\u00e0nh. Sau nh\u1eefng ng\u00e0y tr\u1ef1c ti\u1ebfp ch\u1ec9 huy chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u d\u0169ng c\u1ea3m, Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng \u0111\u00e3 hi sinh oanh li\u1ec7t ng\u00e0y 28-12- 1895. T\u1ecf l\u00f2ng \u00e1i m\u1ed9 m\u1ed9t s\u0129 phu y\u00eau n\u01b0\u1edbc y\u00eau d\u00e2n, c\u01b0\u01a1ng quy\u1ebft kh\u00e1ng chi\u1ebfn, V\u0103n th\u00e2n Ngh\u1ec7 T\u0129nh \u0111\u00e3 c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e2u \u0111\u1ed1i vi\u1ebfng kh\u00e1 th\u1ed1ng thi\u1ebft. Ngh\u0129 \u0111\u1ebfn nh\u00e2n c\u00e1ch v\u00e0 c\u00f4ng lao c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, m\u1ed9t s\u0129 phu \u0111\u00e3 \u0111i\u1ebfu b\u00e0i th\u01a1: Gi\u1eadt gi\u1ea3i thi \u0110\u00ecnh \u00f4ng b\u1eadc nh\u1ea5t, D\u1ef1ng c\u1edd kh\u1edfi ngh\u0129a \u00f4ng \u0111\u1ea7u \u0111\u00e0n. Trung trinh ch\u1eb3ng th\u1eb9n nh\u00e0 gia th\u1ebf, Ch\u00ednh tr\u1ef1c c\u00f2n truy\u1ec1n ti\u1ebfng gi\u00e1n quan. M\u1ed9t t\u1ea5m can tr\u01b0\u1eddng v\u1ea7ng nh\u1eadt t\u1ecf, M\u01b0\u1eddi n\u0103m t\u00e2m s\u1ef1 b\u1ee5i tro t\u00e0n. Than \u00f4i ch\u00ednh kh\u00ed v\u1ec1 s\u00f4ng n\u00fai, Kh\u00f3c b\u00e1c Ch\u00e2u Phong ch\u00e9n r\u01b0\u1ee3u tr\u00e0n. (B\u00e0i ngo\u1ea1i li\u1ec7t truy\u1ec7n) R\u00f5 r\u00e0ng m\u1ed9t ch\u1ebf \u0111\u1ed9 x\u00e3 h\u1ed9i \u0111\u00e3 ch\u1ebft \u0111i, k\u00e9o theo c\u1ea3 n\u1ec1n t\u1ea3ng tinh th\u1ea7n, tr\u1eadt t\u1ef1, \u0111\u1ea1o \u0111\u1ee9c ,... th\u01b0\u1eddng g\u1ecdi l\u00e0 ch\u00ednh kh\u00ed, l\u00e0 c\u01b0\u01a1ng th\u01b0\u1eddng m\u00e0 c\u00e1c C\u1ee5 \u0111\u1ee9ng l\u00ean v\u00e3n h\u1ed3i kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c. Nh\u01b0ng nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi v\u00ec ngh\u0129a v\u00ec d\u00e2n m\u00e0 \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc v\u1eabn \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c th\u1ebf h\u1ec7 mai sau m\u00e3i m\u00e3i ng\u1ee3i ca. C\u00e1c C\u1ee5 \u0111\u00e3 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i cho ch\u00fang ta m\u1ed9t truy\u1ec1n th\u1ed1ng: bi\u1ebft l\u00e0m ng\u01b0\u1eddi, bi\u1ebft gi\u1eef g\u00ecn nh\u00e2n ph\u1ea9m, bi\u1ebft t\u1ef1 l\u1eadp t\u1ef1 c\u01b0\u1eddng, y\u00eau n\u01b0\u1edbc, x\u1ea3 th\u00e2n v\u00ec n\u01b0\u1edbc, cam ch\u1ebft vinh kh\u00f4ng cam s\u1ed1ng nh\u1ee5c,... Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0 nh\u01b0 v\u1eady \u201ctinh th\u1ea7n c\u00f2n m\u00e3i v\u1ebb xanh t\u01b0\u01a1i\u201d (3) ... Th\u00e1ng 11 n\u0103m 2003 ________________________________________ Trang 301","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u 1. Ninh Vi\u1ebft Giao: Ph\u00f3 Gi\u00e1o s\u01b0, Ch\u1ee7 t\u1ecbch H\u1ed9i V\u0103n ngh\u1ec7 d\u00e2n gian Ngh\u1ec7 An. 2. \u0110\u1ea7u \u0111\u1ec1 n\u00e0y l\u00e0 m\u1ed9t c\u00e2u th\u01a1 trong m\u1ed9t b\u00e0i th\u01a1 c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. 3. Nh\u1eefng t\u01b0 li\u1ec7u d\u1eabn trong b\u00e0i vi\u1ebft n\u00e0y \u0111\u1ec1u l\u1ea5y trong T\u1ed5ng t\u1eadp v\u0103n h\u1ecdc Vi\u1ec7t Nam t\u1eadp 4 v\u00e0 Th\u01a1 v\u0103n nh\u00e0 Nho x\u1ee9 Ngh\u1ec7. CH\u01af\u01a0NG TH\u00c2U L\u00d2NG NG\u01af\u1ee0NG M\u1ed8 C\u1ee6A PHAN B\u1ed8I CH\u00c2U \u0110\u1ed0I V\u1edaI C\u1ee4 PHAN \u0110\u00ccNH PH\u00d9NG Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u (1867- 1940) nh\u00e0 y\u00eau n\u01b0\u1edbc ch\u00e2n ch\u00ednh, nh\u00e2n v\u1eadt trung t\u00e2m c\u1ee7a phong tr\u00e0o \u0111\u1ea5u tranh gi\u1ea3i ph\u00f3ng d\u00e2n t\u1ed9c Vi\u1ec7t Nam \u0111\u1ea7u th\u1ebf k\u1ef7 XX, l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi n\u1ed1i ti\u1ebfp \u201cphong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ch\u1ed1ng Ph\u00e1p\u201d, t\u1eebng gi\u01b0\u01a1ng cao ng\u1ecdn c\u1edd d\u00e2n t\u1ed9c - d\u00e2n ch\u1ee7 trong s\u1ef1 nghi\u1ec7p c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc c\u1ee7a m\u00ecnh v\u00e0 c\u0169ng \u0111\u00e3 \u0111\u1ea1t \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t s\u1ed1 c\u00f4ng t\u00edch l\u1ecbch s\u1eed \u0111\u00e3 ghi nh\u1eadn. Trong qu\u00e1 tr\u00ecnh h\u00ecnh th\u00e0nh v\u00e0 ph\u00e1t tri\u1ec3n ch\u1ee7 tr\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u1eddng l\u1ed1i c\u00e1ch m\u1ea1ng c\u1ee7a m\u00ecnh Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u c\u0169ng t\u1eebng ti\u1ebfp thu \u201ct\u01b0 t\u01b0\u1edfng v\u00e0 th\u1ee7 \u0111o\u1ea1n b\u1ea1o \u0111\u1ed9ng\u201d c\u0169ng nh\u01b0 t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ea5u tranh ki\u00ean c\u01b0\u1eddng b\u1ea5t khu\u1ea5t c\u1ee7a phong tr\u00e0o ch\u1ed1ng Ph\u00e1p ngay qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng Ngh\u1ec7 T\u0129nh do c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e3nh \u0111\u1ea1o tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3. - T\u1eeb t\u1ea5m b\u00e9, Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u \u0111\u00e3 t\u1eebng nghe bi\u1ebft v\u1ec1 phong tr\u00e0o \u0111\u00e1nh Ph\u00e1p c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u00e0 t\u1ecf l\u00f2ng ng\u01b0\u1ee1ng m\u1ed9 s\u00e2u s\u1eafc. Trong t\u1eadp t\u1ef1 truy\u1ec7n Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u ni\u00ean bi\u1ec3u \u0111\u00e3 ghi l\u1ea1i s\u1ef1 ki\u1ec7n Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u n\u0103m 19 tu\u1ed5i (1885) v\u00ec \u0111\u1ea1i ngh\u0129a k\u00edch th\u00edch v\u00e0 v\u00ec t\u00e2m ph\u1ee5c m\u00e0 n\u00f3ng l\u00f2ng mu\u1ed1n h\u01b0\u1edfng \u1ee9ng phong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a th\u00e2n h\u00e0o Ngh\u1ec7 T\u0129nh do c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng \u0111\u1ee9ng \u0111\u1ea7u, \u0111\u00e3 c\u00f9ng b\u1ea1n l\u00e0 Tr\u1ea7n V\u0103n L\u01b0\u01a1ng l\u1eadp ra \u201c\u0110\u1ed9i th\u00ed sinh qu\u00e2n\u201d g\u1ed3m 60 thanh ni\u00ean \u0111\u1ec3 ph\u1ed1i h\u1ee3p t\u00e1c chi\u1ebfn v\u1edbi ngh\u0129a qu\u00e2n c\u1ee7a c\u1ee5 \u0110\u00ecnh, t\u1ea5n c\u00f4ng \u0111\u1ed3n binh Ph\u00e1p \u1edf t\u1ec9nh th\u00e0nh Ngh\u1ec7 An. Vi\u1ec7c kh\u00f4ng th\u00e0nh v\u00e0 \u0111\u00e3 k\u1ecbp th\u1eddi r\u00fat b\u00e0i h\u1ecdc kinh nghi\u1ec7m, r\u1eb1ng: \u201cH\u1ec5 mu\u1ed1n l\u00e0m anh h\u00f9ng t\u1ea5t ph\u1ea3i ti\u1ec1m d\u01b0\u1ee1ng cho th\u1eadt l\u00e2u, mu\u1ed1n g\u00e1nh vi\u1ec7c l\u1edbn, t\u1ea5t ph\u1ea3i ch\u1ee9a m\u01b0u cho th\u1eadt nhi\u1ec1u\u201d (1), \u00fd Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u mu\u1ed1n n\u00f3i l\u00e0 ph\u1ea3i h\u1ecdc t\u1eadp theo g\u01b0\u01a1ng c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00fac \u0111\u00f3. - Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u ti\u1ebfp t\u1ee5c b\u1ed3i d\u01b0\u1ee1ng, r\u00e8n luy\u1ec7n t\u00e2m ch\u00ed, n\u00e1u m\u00ecnh trong Trang 302","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u c\u00f4ng vi\u1ec7c th\u01b0\u1eddng nh\u1eadt \u201cv\u1eeba d\u1eady h\u1ecdc ki\u1ebfm s\u1ed1ng, nu\u00f4i cha v\u00e0 c\u00e1c em, v\u1eeba t\u00ecm ki\u1ebfm k\u1ebft li\u00ean v\u1edbi c\u00e1c b\u1ea1n \u0111\u1ed3ng t\u00e2m \u0111\u1ed3ng ch\u00ed\u201d. Trong khi d\u1ea1y h\u1ecdc, \u201cm\u1ed7i khi gi\u1ea3ng s\u00e1ch d\u1ea1y b\u00e0i, th\u01b0\u1eddng nh\u1eafc \u0111i nh\u1eafc l\u1ea1i nh\u1eefng vi\u1ec7c nh\u00e2n nh\u00e2n ch\u00ed s\u0129 \u0111\u1eddi x\u01b0a. T\u1ef1u trung l\u1ecbch s\u1eed c\u1ee7a Ho\u00e0ng Phan Th\u00e1i ti\u00ean sinh, c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng ti\u00ean sinh, c\u00e0ng vui mi\u1ec7ng n\u00f3i lu\u00f4n, mong c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi c\u1ea3m \u0111\u1ed9ng...\u201d (2) v\u00e0: \u201cC\u00e1c \u0111\u1ea7u m\u1ee5c, d\u01b0 \u0111\u1ea3ng c\u1ee7a c\u1ee5 La S\u01a1n (Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng), t\u00f4i th\u01b0\u1eddng \u00e2m th\u1ea7m k\u1ebft n\u1ea1p. Ngh\u0129a t\u00e1n t\u01b0\u01a1ng l\u00e0 Nguy\u1ec5n Qu\u00fdnh, ng\u01b0\u1eddi H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n, ngh\u0129a \u0111\u1ed1c bi\u1ec7n l\u00e0 H\u00e0 V\u0103n M\u1ef9 \u1edf Nghi Xu\u00e2n cho \u0111\u1ebfn ngh\u0129a ph\u00f3 l\u0129nh l\u00e0 Ng\u00f4 Qu\u1ea3ng, ngh\u0129a qu\u1ea3n c\u01a1 l\u00e0 L\u00ea H\u1ea1 v\u1edbi nh\u1eefng \u00f4ng nh\u01b0 \u0110\u1ed9i Quy\u00ean, Quan Ph\u1ea5n, th\u1ea3y l\u00e0 b\u1ea1n b\u00ed m\u1eadt c\u1ee7a t\u00f4i...\u201d (3) - Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u \u0111\u00e3 th\u1eeba k\u1ebf \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eefng th\u00e0nh t\u1ef1u (k\u1ec3 c\u1ea3 c\u00e1c d\u01b0 \u0111\u1ea3ng) c\u1ee7a phong tr\u00e0o Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng \u0111\u1ec3 ti\u1ebfn l\u00ean \u201cti\u1ebfp n\u1ed1i s\u1ef1 nghi\u1ec7p c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc d\u1edf dang c\u1ee7a C\u1ee5\u201d. Phan \u0111\u00e3 ghi l\u1ea1i t\u00e2m tr\u1ea1ng c\u1ee7a m\u00ecnh tr\u01b0\u1edbc b\u01b0\u1edbc ngo\u1eb7t l\u1ecbch s\u1eed \u0111\u00f3, nh\u01b0 sau: \u201c\u0110\u1ebfn n\u0103m t\u00f4i ngo\u00e0i 30 tu\u1ed5i, \u0111ang C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng kh\u1eafp trong n\u01b0\u1edbc n\u1ed1i nhau v\u1ee1 l\u1edf tan th\u00e0nh, ch\u1ec9 c\u00f2n s\u00f3t l\u1ea1i m\u1ed9t m\u00ecnh c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng \u1edf La S\u01a1n, c\u1ed1 s\u1ee9c c\u1ea7m c\u1ef1 \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u. Nh\u01b0ng t\u1edbi n\u0103m Gi\u00e1p Ng\u1ecd (1896) ni\u00ean hi\u1ec7u Th\u00e0nh Th\u00e1i th\u1ee9 6, C\u1ee5 m\u1ea5t. T\u1eeb \u0111\u00f3 tr\u1edf \u0111i, non s\u00f4ng hiu qu\u1ea1nh, vi\u1ec7c g\u00e1nh v\u00e1c kh\u00f4ng c\u00f2n ai. Tr\u1ea3i 10 n\u0103m, t\u00f4i \u00f4m l\u00f2ng ph\u1eabn, nu\u00f4i ch\u00ed to, v\u1eabn r\u1ea5p ranh \u1edf ngay gi\u1eefa kho\u1ea3ng n\u00fai H\u1ed3ng s\u00f4ng Lam, d\u1ef1ng n\u00ean m\u1ed9t c\u00e2y c\u1edd \u0111\u1ed9c l\u1eadp. T\u1edbi \u0111\u00e2y, t\u00f4i kh\u00f4ng th\u1ec3 n\u00e0o n\u00edn m\u00e0 kh\u00f4ng l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c\u201d (4) - B\u01b0\u1edbc quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh cu\u1ed9c \u0111\u1eddi d\u1ea5n th\u00e2n c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc c\u1ee9u d\u00e2n c\u1ee7a Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u, b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1eeb \u0111\u00e2y, v\u00e0 nh\u01b0 ch\u00fang ta \u0111\u1ec1u bi\u1ebft, t\u1eeb sau n\u0103m 1900, khi \u0111\u00e3 \u0111\u1ed7 Gi\u1ea3i nguy\u00ean \u201c\u0111\u00e3 c\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t c\u00e1i m\u1eb7t n\u1ea1 \u0111\u1ec3 m\u01b0\u1ee3n \u0111\u00f3 m\u00e0 che l\u1ea5p m\u1eaft \u0111\u1eddi\u201d, Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u \u0111\u00e3 \u201cv\u00e0o Nam ra B\u1eafc\u201d nh\u1eb1m \u201ck\u1ebft li\u00ean \u0111\u1ed3ng ch\u00ed\u201d \u0111\u1ec3 r\u1ed3i th\u00e0nh l\u1eadp ra Duy T\u00e2n h\u1ed9i (1904) v\u1edbi \u201cm\u1ee5c \u0111\u00edch c\u1ed1t kh\u00f4i ph\u1ee5c Vi\u1ec7t Nam, l\u1eadp n\u00ean m\u1ed9t ch\u00ednh ph\u1ee7 \u0111\u1ed9c l\u1eadp (5). R\u1ed3i tr\u1ef1c ti\u1ebfp l\u00e3nh \u0111\u1ea1o phong tr\u00e0o \u0110\u00f4ng Du t\u1eeb n\u0103m 1905-1909... Sau n\u1eefa, \u0111\u1ebfn n\u0103m 1912, l\u1ea1i l\u1eadp ra Vi\u1ec7t Nam Quang ph\u1ee5c h\u1ed9i... v\u00e0 ti\u1ebfp t\u1ee5c l\u00e3nh \u0111\u1ea1o phong tr\u00e0o c\u00e1ch m\u1ea1ng Vi\u1ec7t Nam cho \u0111\u1ebfn n\u0103m 1925 khi Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u b\u1ecb gi\u1eb7c Ph\u00e1p b\u1eaft \u0111\u01b0a v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc v\u00e0 ch\u1ea5m d\u1ee9t vai tr\u00f2 l\u00e3nh \u0111\u1ea1o c\u00e1ch m\u1ea1ng Vi\u1ec7t Nam c\u1ee7a \u201cb\u1ef1c anh h\u00f9ng, v\u1ecb thi\u00ean s\u1ee9, \u0111\u1ea5ng x\u1ea3 th\u00e2n cho \u0111\u1ed9c l\u1eadp \u0111\u01b0\u1ee3c Trang 303","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u 20 tri\u1ec7u con ng\u01b0\u1eddi trong v\u00f2ng n\u00f4 l\u1ec7 t\u00f4n s\u00f9ng\u201d nh\u01b0 Nguy\u1ec5n \u00c1i Qu\u1ed1c \u0111\u00e3 \u0111\u00e1nh gi\u00e1. Nh\u01b0 tr\u00ean \u0111\u00e3 \u0111\u1ec1 c\u1eadp, \u0111\u1ec3 tr\u1edf th\u00e0nh m\u1ed9t Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u l\u00e3nh \u0111\u1ea1o phong tr\u00e0o \u0111\u1ea5u tranh gi\u1ea3i ph\u00f3ng d\u00e2n t\u1ed9c trong m\u1ed9t ph\u1ea7n t\u01b0 \u0111\u1ea7u th\u1ebf k\u1ef7 XX, trong \u0111\u00f3 c\u00f3 y\u1ebfu t\u1ed1 h\u1ecdc t\u1eadp ti\u1ebfp thu truy\u1ec1n th\u1ed1ng ch\u1ee7 tr\u01b0\u01a1ng b\u1ea1o \u0111\u1ed9ng c\u00e1ch m\u1ea1ng c\u1ee7a c\u00e1c b\u1eadc anh h\u00f9ng ch\u1ed1ng Ph\u00e1p th\u1ebf h\u1ec7 tr\u01b0\u1edbc, t\u1ee9c l\u00e0 th\u1ebf h\u1ec7 C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, m\u00e0 g\u1ea7n g\u0169i v\u00e0 c\u1ee5 th\u1ec3 nh\u1ea5t l\u00e0 t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. Trong c\u00e1c t\u00e1c ph\u1ea9m th\u01a1 v\u0103n tuy\u00ean truy\u1ec1n y\u00eau n\u01b0\u1edbc c\u00f3 kh\u00e1 nhi\u1ec1u \u0111o\u1ea1n v\u0103n, nhi\u1ec1u truy\u1ec7n k\u00fd, Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u t\u1ecf ra h\u1ebft l\u00f2ng ng\u01b0\u1ee1ng m\u1ed9 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. - Trong t\u00e1c ph\u1ea9m Vi\u1ec7t Nam vong qu\u1ed1c s\u1eed, m\u1ed9t cu\u1ed1n \u201cl\u1ecbch s\u1eed c\u00e1ch m\u1ea1ng\u201d \u0111\u1ea7u ti\u00ean do Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u vi\u1ebft t\u1ea1i Nh\u1eadt B\u1ea3n, nh\u1eb1m t\u1ed1 c\u00e1o t\u1ed9i \u00e1c c\u1ee7a th\u1ef1c d\u00e2n Ph\u00e1p, trong \u0111\u00f3 Ch\u01b0\u01a1ng II: Ti\u1ec3u truy\u1ec7n c\u00e1c ch\u00ed s\u0129 l\u00fac m\u1ea5t n\u01b0\u1edbc, t\u00e1c gi\u1ea3 \u0111\u00e3 d\u00e0nh s\u1ed1 trang nhi\u1ec1u nh\u1ea5t (so v\u1edbi c\u00e1c ch\u00ed s\u0129 kh\u00e1c) cho Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. \u0110\u00e2y c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t \u201cti\u1ec3u truy\u1ec7n\u201d xu\u1ea5t hi\u1ec7n s\u1edbm nh\u1ea5t vi\u1ebft t\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i k\u1ef9 v\u1ec1 \u201ch\u00e0nh tr\u1ea1ng\u201d c\u1ee7a La S\u01a1n ti\u00ean sinh. Xin tr\u00edch d\u1ecbch nguy\u00ean v\u0103n nh\u01b0 sau \u0111\u1ec3 c\u00e1c b\u1ea1n c\u00f9ng tham kh\u1ea3o v\u00e0 c\u0169ng \u0111\u1ec3 th\u1ea5y t\u1ea5m l\u00f2ng tr\u00e2n tr\u1ecdng bi\u1ebft ch\u1eebng n\u00e0o c\u1ee7a Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u \u0111\u1ed1i v\u1edbi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. \u201cN\u0103m \u1ea4t D\u1eadu (1885), \u0111\u01b0\u01a1ng l\u00fac x\u1ea3y ra n\u1ea1n n\u01b0\u1edbc, xa gi\u00e1 nh\u00e0 vua d\u1eddi ra ngo\u00e0i, l\u1ea5y huy\u1ec7n H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea l\u00e0m n\u01a1i h\u00e0nh t\u1ea1i - \u1edf h\u1ea1t H\u00e0 T\u0129nh. H\u00e0 T\u0129nh thu\u1ed9c t\u1ec9nh Ngh\u1ec7 An. To\u00e0n b\u1ed9 An-T\u0129nh theo ngh\u0129a r\u1ea5t nhi\u1ec1u, ch\u1ed1ng v\u1edbi qu\u00e2n Ph\u00e1p r\u1ea5t l\u00e2u, v\u00e0 c\u0169ng b\u1ecb tai v\u1ea1 r\u1ea5t t\u00e0n kh\u1ed1c h\u01a1n c\u00e1c t\u1ec9nh kh\u00e1c. Trong kho\u1ea3ng m\u01b0\u1eddi m\u1ed9t n\u0103m, nh\u1eefng b\u1ecdn bu\u00f4n th\u00fang b\u00e1n m\u1eb9t, t\u00e1 \u0111i\u1ec1n, \u0111\u1ed3 t\u1ec3, tr\u1ed9m c\u01b0\u1edbp \u0111\u1ec1u t\u1ee5 t\u1eadp n\u1ed5i d\u1eady \u1edf n\u01a1i th\u1ea3o d\u00e3, li\u1ec1u m\u1ea1ng \u0111\u00e1nh nhau v\u1edbi Ph\u00e1p, v\u1ea5t v\u1ea3 tr\u0103m tr\u1eadn \u0111\u00e1nh, tr\u1edf th\u00e0nh danh t\u01b0\u1edbng m\u1ed9t th\u1eddi. Trong b\u1ecdn \u1ea5y, n\u1ed5i b\u1eadt c\u00f3 ch\u01b0\u1edfng doanh ngh\u0129a binh l\u00e0 Cao Th\u1eafng. \u0110\u1ec1 l\u0129nh ngh\u0129a binh l\u00e0 Nguy\u1ec5n Chanh c\u00f9ng v\u1edbi Cao Th\u1eafng qu\u1ea3 c\u1ea3m thi\u1ec7n chi\u1ebfn, th\u1ea5y m\u1ed9t c\u00e1i s\u00fang T\u00e2y m\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 y theo ki\u1ec3u ch\u1ebf t\u1ea1o ra tinh x\u1ea3o kh\u00f4ng k\u00e9m g\u00ec c\u1ee7a Ph\u00e1p. \u0110\u00e1nh nhau v\u1edbi Ph\u00e1p, \u00f4ng \u0111\u00e3 ch\u00e9m \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea7u nh\u1eefng quan m\u1ed9t, quan hai c\u1ee7a Ph\u00e1p. Qu\u00e2n Ph\u00e1p \u0111\u00e3 ph\u1ea3i khuy\u00ean nhau h\u1ec5 g\u1eb7p Th\u1eafng l\u00e0 ph\u1ea3i tr\u00e1nh \u0111i. Gi\u00e1 m\u00e0 trong n\u01b0\u1edbc c\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ea5y tr\u0103m \u00f4ng Th\u1eafng, th\u00ec ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p ch\u1ea3 ph\u1ea3i thua li\u1ec3ng xi\u1ec3ng m\u00e0 r\u00fat v\u1ec1 T\u00e2y \u01b0? T\u1eeb khi \u00f4ng Th\u1eafng v\u00e0o qu\u00e2n ng\u0169, g\u1eb7p \u0111\u1ecbch l\u00e0 \u0111\u00e1nh, Trang 304","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u th\u1ef1c l\u00e0 k\u1ebb k\u00ecnh \u0111\u1ecbch \u0111\u1ed1i th\u1ee7 c\u1ee7a gi\u1eb7c Ph\u00e1p. Th\u1eafng ch\u1ebft, ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p \u0111\u1ed1t ch\u1ed7 l\u00e0ng \u1edf, qu\u1eadt ph\u1ea7n m\u1ed9 \u00f4ng l\u00ean, Nguy\u1ec5n Chanh qu\u1ea3 c\u1ea3m kh\u00f4ng b\u1eb1ng Th\u1eafng, nh\u01b0ng m\u01b0u l\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i h\u01a1n, khi ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p m\u1edbi \u0111\u1ebfn, Chanh l\u1eadp t\u1ee9c \u0111i l\u00ednh cho Ph\u00e1p l\u00e0m gian t\u1ebf, d\u1eabn qu\u00e2n Ph\u00e1p \u0111i n\u00e3 ph\u1ec9, b\u00e0n \u00e2m m\u01b0u khuy\u00ean \u0111\u1ed3 \u0111\u1ea3ng l\u1ea5y r\u01b0\u1ee3u nh\u1eed qu\u00e2n Ph\u00e1p, nh\u00e2n l\u00fac qu\u00e2n Ph\u00e1p say, gi\u1ebft s\u1ea1ch, c\u01b0\u1edbp h\u1ebft s\u00fang v\u1ec1 theo ngh\u0129a \u0111\u1ea3ng, v\u00e2ng chi\u1ebfu c\u1ee7a Xu\u1ea5t \u0111\u1ebf l\u00e0m l\u00e3nh binh. T\u1edbi chi\u1ebfn tr\u1eadn, Chanh bi\u1ebft tr\u00e1nh m\u0169i nh\u1ecdn nh\u1eb1m \u0111\u00e1nh v\u00e0o ch\u1ed7 tr\u1ec5 n\u1ea3i, l\u1ea5y th\u01b0 th\u00e1i \u0111\u1ed1i \u0111\u1ecbch v\u1edbi b\u1ecdn \u0111ang m\u1ec7t nh\u1ecdc, l\u00e2m c\u01a1 thung dung, \u1ee9ng bi\u1ebfn nhanh nh\u01b0 th\u1ea7n, c\u00f3 phong th\u00e1i c\u1ee7a danh t\u01b0\u1edbng \u0111\u1eddi x\u01b0a. Lu\u00f4n lu\u00f4n \u0111\u1ecd s\u00fang giao chi\u1ebfn v\u1edbi Ph\u00e1p, \u0111\u1ec1u kh\u00f4ng th\u01b0a. Th\u1eadt l\u00e0 \u201cTr\u1eddi c\u00f2n \u0111\u01b0\u01a1ng ph\u00f9 h\u1ed9 cho n\u01b0\u1edbc S\u1edf, ch\u01b0a th\u1ec3 tranh l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c\u201d. Ti\u1ebfc thay! Chanh, Th\u1eafng ch\u1ebft r\u1ed3i, H\u00e0 T\u0129nh kh\u00f4ng c\u00f3 danh t\u01b0\u1edbng n\u1eefa, hai ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u l\u00e0 b\u1ed9 thu\u1ed9c c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. \u00d4ng Ph\u00f9ng l\u00fac th\u01b0 sinh \u0111\u00e3 v\u01b0\u1ee3t ra ngo\u00e0i khu\u00f4n s\u00e1o, thi \u0110\u00ecnh \u0111\u1ed7 \u0111\u1ea7u li\u1ec1n \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ed5 Ng\u1ef1 s\u1eed, g\u1eb7p l\u00fac quy\u1ec1n gian tr\u1ecb n\u01b0\u1edbc, t\u1ef1 ti\u1ec7n l\u00e0m vi\u1ec7c ph\u1ebf l\u1eadp, \u0111ao b\u00faa v\u00e2y c\u00e1nh s\u1eb5n nh\u01b0 r\u1eebng, ch\u00fang h\u1ecdp tri\u1ec1u th\u1ea7n l\u1ea1i \u0111\u1ec3 nghe m\u1ec7nh l\u1ec7nh. C\u1ea3 tri\u1ec1u \u0111\u1ec1u n\u00edn th\u1edf, ri\u00eang m\u00ecnh \u00f4ng Ph\u00f9ng kh\u00e1ng \u0111\u1ed1i r\u1ea5t nghi\u00eam kh\u1eafc, ngh\u0129a kh\u00ed \u00f4ng l\u1eabm li\u1ec7t, th\u01b0\u1eddng ch\u1ebft c\u0169ng kh\u00f4ng s\u1ee3, \u0111\u1ea1i lo\u1ea1i nh\u01b0 th\u1ebf. Chi\u1ebfu C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0a xu\u1ed1ng, Ph\u00f9ng \u0111ang \u1edf nh\u00e0 c\u01b0 tang m\u1eb9, c\u1ee9 m\u1eb7c \u00e1o tang \u0111i ph\u1ee5ng chi\u1ebfu, \u0111\u1ed1c su\u1ea5t m\u1ecdi \u0111\u1ea1o ngh\u0129a qu\u00e2n \u0111\u1eafp \u0111\u1ed3i n\u00fai, c\u01b0\u1edbp \u1ee5 c\u1ee7a Ph\u00e1p. D\u00e2n hai h\u1ea1t ph\u1ea7n l\u1edbn quy ph\u1ee5c ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p, hi\u1ec7u l\u1ec7nh kh\u00f4ng th\u1ec3 thi h\u00e0nh \u0111\u01b0\u1ee3c. T\u00ean tr\u00f9m n\u00f4 l\u1ec7 c\u1ee7a Ph\u00e1p l\u00e0 Ho\u00e0ng Cao Kh\u1ea3i, ng\u01b0\u1eddi c\u00f9ng l\u00e0ng v\u1edbi Ph\u00f9ng, \u0111em l\u1eddi ng\u1ecdt l\u1ec5 h\u1eadu \u0111\u1ebfn d\u1ee5 ra h\u00e0ng kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c. Vua m\u1edbi (6) b\u1ecb Ph\u00e1p hi\u1ebfp, c\u0169ng \u00f4n t\u1ed3n d\u1ee5 ra l\u00e0m quan, cu\u1ed1i c\u00f9ng \u0111\u1ec1u kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3. Ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p b\u1eaft giam quy\u1ebfn thu\u1ed9c, \u0111\u00e0o m\u1ea3 \u00f4ng cha. Con em Ph\u00f9ng kh\u00f3c \u0111em tin \u0111\u1ebfn, Ph\u00f9ng n\u00f3i: \u201cNh\u00e0 ta \u0111\u1eddi \u0111\u1eddi ch\u1ecbu \u01a1n n\u01b0\u1edbc, ph\u1ea3i c\u00f9ng n\u01b0\u1edbc c\u00f9ng ch\u1ecbu tai h\u1ecda, \u00f4ng b\u00e0 ta c\u0169ng b\u1eb1ng l\u00f2ng nh\u01b0 th\u1ebf, ta ph\u1ea3i l\u00e0m theo ch\u00ed c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi tr\u01b0\u1edbc th\u1ec1 ch\u1ebft kh\u00f4ng th\u00f4i\u201d. B\u00e8n c\u1ee9 hi\u1ec3m nu\u00f4i qu\u00e2n, t\u00edch l\u01b0\u01a1ng, s\u1eafm kh\u00ed gi\u1edbi, chu\u1ea9n b\u1ecb c\u00e1ch ti\u1ebfn th\u1ee7, thanh th\u1ebf vang l\u1eebng hai k\u1ef3. G\u1eb7p ph\u1ea3i t\u00ean gi\u1eb7c Nguy\u1ec5n Th\u00e2n, Qu\u1ea3ng Ng\u00e3i, l\u00e0 ch\u00f3 s\u0103n c\u1ee7a qu\u00e2n Ph\u00e1p \u0111em m\u1ea5y ngh\u00ecn l\u00ednh t\u1eadp c\u00f9ng v\u1edbi m\u1ea5y ngh\u00ecn l\u00ednh Ph\u00e1p chia \u0111\u01b0\u1eddng ti\u1ebfn c\u00f4ng, qu\u00e2n ch\u01b0a v\u00e0o t\u1edbi n\u01a1i, g\u1eb7p ngay l\u00fac Ph\u00f9ng b\u1ecb b\u1ec7nh n\u1eb7ng ch\u1ebft, qu\u00e2n Ph\u00e1p li\u1ec1n ph\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c s\u00e0o huy\u1ec7t. L\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd d\u01b0\u1edbi c\u1edd kh\u00f4ng c\u00f2n c\u00f3 t\u01b0\u1edbng gi\u1ecfi b\u1eb1ng Chanh, Th\u1eafng, qu\u00e2n \u0111\u1ed9i li\u1ec1n tan r\u00e3. Than \u00f4i! \u201cRa qu\u00e2n, ch\u01b0a th\u1eafng \u0111\u00e3 ch\u1ebft, khi\u1ebfn k\u1ebb anh h\u00f9ng l\u1ec7 \u0111\u1eabm kh\u0103n\u201d (7). Ph\u00f9ng s\u1eafp ch\u1ebft c\u00f3 \u0111\u00f4i c\u00e2u \u0111\u1ed1i tuy\u1ec7t b\u00fat r\u1eb1ng: Trang 305","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u C\u1eedu tr\u00f9ng xa gi\u00e1 quan s\u01a1n ngo\u1ea1i T\u1ee9 h\u1ea3i nh\u00e2n d\u00e2n th\u1ee7y h\u1ecfa trung. T\u1ea1m d\u1ecbch: B\u1ed1n b\u1ec1 nh\u00e2n d\u00e2n trong l\u1eeda n\u01b0\u1edbc, Ch\u00edn l\u1ea7n xa gi\u00e1 c\u00e1ch quan s\u01a1n. Ph\u00f9ng ch\u1ebft r\u1ed3i, ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p treo th\u01b0\u1edfng r\u1ea5t h\u1eadu \u0111\u1ec3 mua x\u00e1c, nh\u01b0ng b\u1ed9 thu\u1ed9c \u00f4ng kh\u00f4ng ai ch\u1ecbu ch\u1ec9 d\u1eabn. Ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p cho t\u00ecm kh\u1eafp mi\u1ec1n r\u1eebng n\u00fai b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi M\u1ecdi ch\u1ec9 r\u00f5 n\u01a1i ch\u00f4n \u00f4ng Ph\u00f9ng. Ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p \u0111\u00e0o x\u00e1c l\u00ean x\u00e9t nghi\u1ec7m th\u00ec th\u1ea5y c\u00f3 ng\u00f3n tay th\u1eeba v\u00e0 tr\u00ean m\u1eb7t \u00e1o quan c\u00f3 c\u00e1i \u1ea5n \u201cL\u01b0\u1ee1ng k\u1ef3 kinh l\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea1i s\u1ee9\u201d, \u201cB\u00ecnh T\u00e2y \u0111\u1ea1i s\u00fay\u201d c\u1ee7a vua H\u00e0m Nghi s\u1eafc cho, b\u00e8n l\u1ea5y x\u00e1c ra phun d\u1ea7u h\u1ecfa v\u00e0o m\u00e0 \u0111\u1ed1t, l\u1ea1i s\u1ee3 c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi l\u01b0\u1ee3m c\u00e1i g\u00ec \u1ea5y \u0111em ch\u00f4n, n\u00ean ch\u00fang \u0111em r\u1eafc gio xu\u1ed1ng s\u00f4ng. T\u1eeb x\u01b0a \u0111\u1ebfn nay ch\u01b0a nghe th\u1ea5y n\u00f3i c\u00f3 m\u1ed9t h\u00ecnh ph\u1ea1t th\u1ea3m kh\u1ed1c nh\u01b0 th\u1ebf bao gi\u1edd, m\u00e0 nay l\u1ea1i th\u1ea5y \u1edf m\u1ed9t n\u01b0\u1edbc v\u0103n minh ch\u00e2u \u00c2u! Tr\u1ecb t\u1ed9i nh\u1eefng k\u1ebb tr\u1ed9m c\u01b0\u1edbp ch\u00ednh c\u1ed1ng c\u00f2n kh\u00f4ng c\u00f3 c\u00e1i lu\u1eadt \u1ea5y ph\u01b0\u01a1ng chi \u0111\u1ed1i v\u1edbi m\u1ed9t ngh\u0129a s\u0129 l\u00e0m vi\u1ec7c C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u01b0? C\u00e1i n\u01b0\u1edbc v\u0103n minh kia s\u1ebd l\u00e0m g\u00ec \u0111\u1ec3 m\u00e0 gi\u1ea3i th\u00edch \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed1i ng\u1edd \u1ea5y cho thi\u00ean h\u1ea1? Cu\u1ed1i n\u0103m \u1ea4t M\u00f9i th\u00e1ng b\u1ea9y. Ph\u00f9ng ch\u1ebft. Th\u00e1ng b\u1ea3y n\u0103m sau ngh\u0129a \u0111\u1ea3ng tan; th\u00e1ng m\u01b0\u1eddi m\u1ed9t, ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p b\u1eaft d\u00e2n b\u1ed1n h\u1ea1t ph\u1ea3i b\u1ed3i th\u01b0\u1eddng 20 v\u1ea1n \u0111\u1ed3ng v\u00e0ng binh kh\u00ed, n\u01b0\u1edbc b\u00e0n b\u00ecnh \u0111\u1ecbnh. Nh\u01b0 th\u1ebf ngh\u0129a l\u00e0 \u0111\u1ea5t c\u00e1t 36 t\u1ec9nh, h\u01a1n 120 ph\u1ee7 huy\u1ec7n g\u1ed3m g\u1ea7n 50 tri\u1ec7u nh\u00e2n d\u00e2n nam ph\u1ee5 l\u00e3o \u1ea5u, cho \u0111\u1ebfn k\u1ebb c\u00f9ng \u0111inh \u1edf \u0111\u1ed9ng M\u01b0\u1eddng, ph\u00eda Nam \u0111\u1ebfn h\u1ebft H\u00e0 Ti\u00ean, ph\u00eda B\u1eafc \u0111\u1ebfn t\u1eadn L\u1ea1ng S\u01a1n, T\u00e2y gi\u00e1p Xi\u00eam La, \u0110\u00f4ng gi\u00e1p bi\u1ec3n l\u1edbn, kh\u00f4ng m\u1ed9t n\u01a1i n\u00e0o l\u00e0 kh\u00f4ng thu\u1ed9c v\u1ec1 ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p qu\u1ea3n h\u1ea1t. \u0110\u1ea5y l\u00e0 k\u1ebft c\u1ee5c vi\u1ec7c ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p c\u01b0\u1edbp l\u1ea5y Vi\u1ec7t Nam. T\u1eeb \u0111\u1ea5y v\u1ec1 sau, ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p b\u00e8n d\u00f9ng \u0111\u1ee7 m\u1ecdi th\u1ee7 \u0111o\u1ea1n \u0111\u1ed9c \u00e1c \u0111\u1ec3 kinh l\u00fd Vi\u1ec7t Nam, c\u1ee9 thong th\u1ea3 t\u1eeb \u0111\u00f3 \u0111\u01b0a g\u00f3t ch\u00e2n t\u00e0n nh\u1eabn gi\u1ea7y x\u00e9o to\u00e0n c\u00f5i Vi\u1ec7t Nam\u201d (8). C\u00f9ng v\u1edbi t\u1ea5m l\u00f2ng ng\u01b0\u1ee1ng m\u1ed9 \u0111\u00f3, trong t\u00e1c ph\u1ea9m S\u00f9ng b\u00e1i giai nh\u00e2n xu\u1ea5t b\u1ea3n t\u1ea1i Nh\u1eadt B\u1ea3n n\u0103m 1907, khi vi\u1ebft v\u1ec1 nh\u1eefng t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a c\u00e1c Trang s\u1eed h\u00e0o ki\u1ec7t: Truy\u1ec7n M\u1eb9 L\u00e2n hay Truy\u1ec7n tr\u00e1ng s\u0129 Cao Th\u1eafng. Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u \u0111\u00e3 vi\u1ebft nhi\u1ec1u trang, nhi\u1ec1u \u0111o\u1ea1n, nhi\u1ec1u c\u00e2u n\u00f3i v\u1ec1 c\u00f4ng Trang 306","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u t\u00edch c\u1ee7a v\u1ecb th\u1ee7 l\u0129nh cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea (1885-1895) r\u1ea5t c\u1ea3m \u0111\u1ed9ng nh\u01b0: \u201cKh\u00f4ng bao l\u00e2u sau, ngh\u0129a binh \u0111\u00e3 thu ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00e0nh H\u00e0 T\u0129nh. Ti\u1ebfng t\u0103m l\u1eebng l\u1eaby. Gi\u1eb7c \u0111em h\u1ebft c\u00e1c \u0111\u1ea1o qu\u00e2n h\u00f9ng m\u1ea1nh trong n\u01b0\u1edbc, t\u1eadp trung v\u1ec1 \u0111\u1ea5t Ch\u00e2u Hoan \u0111\u1ec3 ch\u1ed1ng c\u1ef1 v\u1edbi ngh\u0129a binh\u201d... (9) - \u0110\u1eb7c bi\u1ec7t, trong s\u1ed1 th\u01a1 v\u0103n ca ng\u1ee3i Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn \u0111\u00f4i c\u00e2u \u0111\u1ed1i \u0110i\u1ebfu Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng d\u00e0i \u0111\u1ebfn 162 t\u1eeb (m\u1ed9t \u0111\u00f4i c\u00e2u \u0111\u1ed1i c\u00f3 l\u1ebd d\u00e0i nh\u1ea5t trong th\u1ec3 c\u00e2u \u0111\u1ed1i) c\u1ee7a c\u00e1c th\u00e2n s\u0129 Ngh\u1ec7 T\u0129nh. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00e2y, ng\u01b0\u1eddi ta ch\u01b0a bi\u1ebft r\u00f5 t\u00e1c gi\u1ea3 (ng\u01b0\u1eddi ch\u1ea5p b\u00fat) l\u00e0 ai. Nh\u01b0ng g\u1ea7n \u0111\u00e2y, qua s\u1ef1 t\u00ecm hi\u1ec3u c\u1ee7a nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 \u0111\u00e3 th\u1ed1ng nh\u1ea5t: t\u00e1c gi\u1ea3 \u0111\u00f4i c\u00e2u \u0111\u1ed1i \u0111\u00f3 l\u00e0 Nguy\u1ec5n Th\u1ee9c T\u1ef1 v\u00e0 hai ng\u01b0\u1eddi h\u1ecdc tr\u00f2 \u201c\u0111\u1ea7u b\u1ea3ng\u201d c\u1ee7a C\u1ee5 t\u1ee9c Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u v\u00e0 \u0110\u1eb7ng Th\u00e1i Th\u00e2n. Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00f4ng nh\u1eadn l\u00e0 \u201c\u0111\u1ed3ng t\u00e1c gi\u1ea3\u201d v\u1edbi th\u1ea7y h\u1ecdc c\u1ee7a m\u00ecnh l\u00fac \u0111\u00f3 l\u00e0 c\u1ee5 \u0110\u00f4ng Kh\u00ea Nguy\u1ec5n Th\u1ee9c T\u1ef1, t\u1ee9c c\u1ee5 S\u01a1n \u1edf Nghi L\u1ed9c, Ngh\u1ec7 An. \u0110\u00f4i c\u00e2u \u0111\u1ed1i \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c b\u1eadc t\u00fac nho X\u1ee9 Ngh\u1ec7 coi l\u00e0 m\u1ed9t \u00e1ng v\u0103n tuy\u1ec7t b\u00fat (v\u1ec1 th\u1ec3 c\u00e2u \u0111\u1ed1i), n\u1ed9i dung c\u1ee7a n\u00f3 \u0111\u00e3 t\u00f3m l\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t c\u00e1ch \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 c\u00f4ng lao, \u0111\u1ee9c \u0111\u1ed9 c\u1ee7a c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. Xin ch\u00e9p ra \u0111\u00e2y (b\u1ea3n d\u1ecbch) to\u00e0n v\u0103n \u0111\u1ec3 m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi c\u00f9ng th\u01b0\u1edfng th\u1ee9c v\u0103n t\u00e0i v\u00e0 t\u01b0 t\u01b0\u1edfng c\u1ee7a t\u00e1c gi\u1ea3 v\u00e0 t\u00e1c ph\u1ea9m \u0111\u1ed9c \u0111\u00e1o n\u00e0y: \u201cTh\u00e0nh b\u1ea1i anh h\u00f9ng ch\u00ed s\u00e1 qu\u1ea3n; trung c\u00f4i kia, ngh\u0129a l\u1edbn n\u1ecd, th\u00ec m\u00e3i c\u00f9ng \u0111\u1ed3ng ch\u00ed th\u1ee7y chung; Son M\u1ef1c anh linh, \u0111\u1ecdc s\u1eed s\u00e1ch c\u01b0\u01a1ng th\u01b0\u1eddng v\u1eabn tr\u1ecdng; Kh\u00e1 h\u1eadn n\u1ed7i nh\u00e0 to nghi\u00eang \u0111\u1ed5, m\u1ed9t c\u1ed9t kh\u00f3 \u0111\u01b0\u01a1ng, \u0111\u1ec3 kh\u00f3i l\u1ea1nh ph\u00f2ng hoang, ai ch\u1eb3ng nh\u1edb r\u1eebng s\u00e2u ng\u00e2m o\u00e1n kh\u00fac, hu\u1ed1ng \u0111ang bu\u1ed5i r\u1ed3ng bay m\u00e2y nh\u1ea1t, chung s\u1ea7u vi\u1ec7c th\u1ebf t\u1ee7i thay, kh\u00e1 th\u01b0\u01a1ng La, Vi\u1ec7t non s\u00f4ng, v\u0103n hi\u1ebfn ng\u00e0n n\u0103m binh l\u1eeda ng\u00fat\u201d; \u201cC\u1ed5 kim tr\u1eddi \u0111\u1ea5t m\u00e3i kh\u00f4ng c\u00f9ng, n\u01b0\u1edbc ch\u1ea3y \u0111\u00f3, n\u00fai cao \u0111\u00e2y, \u0111\u1ec1u kh\u1eafp c\u00f5i giang s\u01a1n tu\u1ea5n ki\u1ec7t; Lam H\u1ed3ng s\u01b0\u01a1ng tuy\u1ebft, tr\u1ea3i gi\u00e1 b\u0103ng t\u00f9ng b\u00e1ch coi khinh; C\u1edb sao xin s\u00f3ng l\u1edbn cu\u1ed3ng d\u00e2ng, gi\u1eefa d\u00f2ng lo ch\u1ed1ng, khi\u1ebfn sao d\u1eddi v\u1eadt \u0111\u1ed5i, ai kh\u00f4ng nh\u00ecn v\u01b0\u1eddn c\u0169 \u0111\u1ed9ng th\u01b0\u01a1ng t\u00ecnh, \u0111\u00fang gi\u1eefa th\u1eddi nh\u1ea1n l\u1ea1c gi\u00f3 \u0111\u1ed3n, \u0111\u00e0nh h\u1eadn \u00fd tr\u1eddi ch\u1eb3ng gi\u00fap, ri\u00eang t\u1ecf T\u00f9ng, Mai kh\u00ed ti\u1ebft, tinh th\u1ea7n m\u1ed9t ch\u1ebft \u0111\u1ea9u ng\u01b0u nh\u00f2a\u201d (10) _____________________________________ Trang 307","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u 1. Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u To\u00e0n t\u1eadp, t\u1eadp 6. Nxb Thu\u1eadn H\u00f3a v\u00e0 Trung t\u00e2m V\u0103n h\u00f3a Ng\u00f4n ng\u1eef \u0110\u00f4ng T\u00e2y, 2000, tr.53. 2, 3, 5. Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u To\u00e0n t\u1eadp, t\u1eadp 6. Nxb Thu\u1eadn H\u00f3a v\u00e0 Trung t\u00e2m V\u0103n h\u00f3a Ng\u00f4n ng\u1eef \u0110\u00f4ng T\u00e2y, 2000, tr.57, 58, 60. 4. Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u To\u00e0n t\u1eadp, t\u1eadp 3, s\u0111d, tr.58, 60. 6. T\u1ee9c \u0110\u1ed3ng Kh\u00e1nh. 7. Nguy\u00ean v\u0103n ch\u1eef H\u00e1n b\u00e0i th\u01a1 c\u1ee7a Tri\u1ec7u \u0110\u1ec9nh th\u1eddi Nam T\u1ed1ng: \u201cXu\u1ea5t s\u01b0 v\u1ecb ti\u1ec7p th\u00e2n ti\u00ean t\u1eed Tr\u01b0\u1eddng s\u1eed anh h\u00f9ng l\u1ec7 m\u00e3n kh\u00e2m\u201d 8, 9. Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u To\u00e0n t\u1eadp, t\u1eadp 2, s\u0111d, tr.121-124; tr.296. 10. Trong hai v\u1ebf \u0111\u1ed1i n\u00e0y c\u00f3 m\u1ea5y \u0111\u1ecba danh \u1edf qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng: H\u00f2a Son, H\u00f2n M\u1ef1c (n\u00fai) La S\u01a1n (huy\u1ec7n) , Vi\u1ec7t Y\u00ean (t\u1ed5ng) Lam Giang (s\u00f4ng), H\u1ed3ng L\u0129nh (n\u00fai). T\u00f9ng \u1ea2nh, Mai H\u1ed3 (c\u00e1c l\u00e0ng) Theo b\u1ea3n d\u1ecbch (v\u00f4 danh) \u0111\u0103ng tr\u00ean b\u00e1o T\u1ed5 qu\u1ed1c, s\u1ed1 11-1983 B\u00d9I \u0110\u00ccNH PHONG (1). PHAN \u0110\u00ccNH PH\u00d9NG S\u1ed0NG M\u00c3I V\u1edaI QU\u00ca H\u01af\u01a0NG, \u0110\u1ea4T N\u01af\u1edaC Tr\u1eddi m\u00f4 xanh b\u1eb1ng tr\u1eddi Can L\u1ed9c N\u01b0\u1edbc m\u00f4 xanh b\u1eb1ng gi\u00f2ng n\u01b0\u1edbc La! (2) N\u00f3i \u0111\u1ebfn s\u00f4ng La, l\u1ea1i nh\u1edb v\u1ec1 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, con ng\u01b0\u1eddi m\u00e0: Thi \u0111\u00ecnh \u00f4ng \u0111\u1ed7 \u0110\u00ecnh nguy\u00ean, C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng gi\u1ebft gi\u1eb7c \u00f4ng tr\u00ean m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi. Trung trinh x\u1ee9ng \u0111\u00e1ng con n\u00f2i, Tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh n\u1ed5i ti\u1ebfng gi\u00e1n \u0111\u00e0i th\u1eb3ng ngay. Can tr\u00e0ng s\u00e1ng ch\u00f3i m\u1eb7t tr\u1eddi, Trang 308","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u M\u01b0\u1eddi n\u0103m t\u00e2m s\u1ef1 g\u1eedi n\u01a1i tro t\u00e0n. Kh\u00ed thi\u00eang tr\u1edf l\u1ea1i h\u00e0 san (3). Su\u1ed1t c\u1ea3 cu\u1ed9c \u0111\u1eddi m\u00ecnh, l\u00fac l\u00e0m quan hay b\u1ecb c\u00e1ch ch\u1ee9c \u0111u\u1ed5i v\u1ec1 qu\u00ea, r\u1ed3i tr\u1edf th\u00e0nh th\u1ee7 l\u0129nh t\u1ed1i cao c\u1ee7a phong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng lu\u00f4n lu\u00f4n l\u00e0 m\u1ed9t t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng s\u00e1ng ch\u00f3i v\u1ec1 t\u00ecnh y\u00eau n\u01b0\u1edbc v\u00e0 \u00fd ch\u00ed \u0111\u1ed9c l\u1eadp c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c. N\u00eau cao t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc c\u1ee7a c\u00e1c b\u1eadc ti\u1ec1n b\u1ed1i, \u00f4ng coi vi\u1ec7c ng\u01b0\u1eddi T\u00e2y mu\u1ed1n chi\u1ebfm \u0111\u1ea5t ta th\u00ec c\u1ea3nh l\u1ea7m than l\u00e0 c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc ph\u1ea3i g\u00e1nh ch\u1ecbu. \u00d4ng quan ni\u1ec7m c\u1ee9u qu\u1ed1c l\u00e0 vi\u1ec7c ngh\u0129a. V\u00ec v\u1eady, d\u00f9 ph\u1ea3i ch\u1ecbu tr\u00e1ch ph\u1ea1t, ch\u00e9m gi\u1ebft c\u0169ng d\u1ea5n th\u00e2n, g\u1eafng s\u1ee9c m\u00e0 l\u00e0m. \u00d4ng s\u1edbm c\u00f3 \u00fd th\u1ee9c ph\u00e2n bi\u1ec7t gi\u1eefa \u00fd th\u1ee9c d\u00e2n t\u1ed9c v\u1edbi nh\u1eefng l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng chia r\u1ebd d\u00e2n t\u1ed9c. Nh\u1eefng h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ea7u ti\u00ean c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi thanh ni\u00ean h\u1ecd Phan l\u00e0 tr\u1eebng tr\u1ecb b\u1ecdn ph\u1ea3n \u0111\u1ed9ng \u0111\u1ed9i l\u1ed1t t\u00f4n gi\u00e1o ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng chia r\u1ebd, ph\u00e1 ho\u1ea1i kh\u00e1ng chi\u1ebfn. Nh\u1ea5t qu\u00e1n t\u01b0 t\u01b0\u1edfng quan h\u1ec7 vua t\u00f4i l\u00e0 c\u00e1i g\u1ed1c v\u00e0 ch\u1ed7 d\u1ef1a \u0111\u1ec3 d\u1ef1ng n\u01b0\u1edbc: n\u01b0\u1edbc v\u1edbi vua l\u00e0 m\u1ed9t, trong h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a Phan tuy c\u00f3 l\u00fac qu\u00e1 t\u1eed, nh\u01b0ng c\u00e1i l\u00f5i c\u1ed1t - h\u1ea1t nh\u00e2n h\u1ee3p l\u00fd l\u00e0 ch\u00ed c\u0103m th\u00f9 gi\u1eb7c Ph\u00e1p v\u00e0 l\u00f2ng y\u00eau qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng, \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc n\u1ed3ng n\u00e0n. \u0110\u00f3 ch\u00ednh l\u00e0 s\u1ee9c m\u1ea1nh, \u00fd th\u1ee9c th\u01b0\u1eddng tr\u1ef1c qu\u00e1n xuy\u1ebfn to\u00e0n b\u1ed9 cu\u1ed9c \u0111\u1eddi v\u00e0 s\u1ef1 nghi\u1ec7p c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc c\u1ee7a \u00f4ng, c\u1ea3 l\u00fac cu\u1ed9c \u0111\u1eddi \u00e9o le, cay nghi\u1ec7t. S\u1ee9c m\u1ea1nh \u0111\u00f3 \u0111\u00e3 v\u01b0\u1ee3t l\u00ean tr\u00ean, chi\u1ebfn th\u1eafng th\u00e0nh ki\u1ebfn v\u00e0 ham mu\u1ed1n c\u00e1 nh\u00e2n. \u0110\u00f3 c\u0169ng ch\u00ednh l\u00e0 s\u1ee3i d\u00e2y b\u1ec1n ch\u1eb7t, \u0111i\u1ec3m h\u1ed9i t\u1ee5, s\u1ef1 g\u1eb7p g\u1ee1 gi\u1eefa T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft, nh\u00e0 l\u00e3nh \u0111\u1ea1o t\u00e0i ba c\u1ee7a ph\u00e1i ch\u1ee7 chi\u1ebfn v\u1edbi Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, con ng\u01b0\u1eddi kh\u1ea3ng kh\u00e1i, c\u01b0\u01a1ng tr\u1ef1c, y\u00eau n\u01b0\u1edbc v\u00e0 trung qu\u00e2n theo \u0111\u1ea1o vua t\u00f4i truy\u1ec1n th\u1ed1ng. H\u01a1n m\u01b0\u1eddi n\u0103m tr\u1eddi, Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng - v\u1edbi c\u01b0\u01a1ng v\u1ecb th\u1ee7 l\u0129nh t\u1ed1i cao l\u00e3nh \u0111\u1ea1o cu\u1ed9c kh\u1edfi ngh\u0129a H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n - H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea - l\u00e0 minh ch\u1ee9ng h\u00f9ng h\u1ed3n c\u1ee7a m\u1ed9t t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc. Trong suy ngh\u0129 v\u00e0 h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, y\u00eau n\u01b0\u1edbc g\u1eafn li\u1ec1n v\u1edbi th\u01b0\u01a1ng d\u00e2n v\u00e0 \u00f4ng \u0111\u00e3 t\u00ecm th\u1ea5y s\u1ee9c m\u1ea1nh \u1edf nh\u00e2n d\u00e2n \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh gi\u1eb7c. Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng quan t\u1ed1t tr\u00ean c\u1ea3 hai ph\u01b0\u01a1ng di\u1ec7n: Gi\u1eef tr\u1ecdn \u0111\u1ea1o vua t\u00f4i v\u00e0 bi\u1ebft ch\u0103m lo \u0111\u1ebfn \u0111\u1eddi s\u1ed1ng nh\u00e2n d\u00e2n. M\u1ed9t ti\u1ebfn s\u0129 gi\u1eef ch\u1ee9c tri huy\u1ec7n r\u1ed3i Ng\u1ef1 s\u1eed trong tri\u1ec1u m\u00e0 thanh li\u00eam, m\u1ef1c th\u01b0\u1edbc l\u00e0 hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng kh\u00f4ng c\u00f3 nhi\u1ec1u d\u01b0\u1edbi th\u1eddi phong ki\u1ebfn. \u1ede tu\u1ed5i tam th\u1eadp, sau khi \u0111\u1eadu ti\u1ebfn s\u0129, Phan \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eef ch\u1ee9c tri huy\u1ec7n Y\u00ean Kh\u00e1nh, Ninh B\u00ecnh. L\u00e0m quan \u1edf \u201c\u0111\u1ea5t kh\u00e1ch qu\u00ea ng\u01b0\u1eddi\u201d, nh\u01b0ng \u00f4ng v\u1eabn ch\u0103m lo \u0111\u1ebfn \u0111\u1eddi s\u1ed1ng nh\u00e2n d\u00e2n. \u00d4ng gh\u00e9t cay, gh\u00e9t \u0111\u1eafng b\u1ecdn ng\u01b0\u1eddi tham nh\u0169ng. V\u1edbi quy\u1ec1n h\u1ea1n c\u1ee7a m\u00ecnh, \u00f4ng s\u1eb5n s\u00e0ng tr\u1eebng tr\u1ecb b\u1ea5t c\u1ee9 k\u1ebb n\u00e0o \u0111\u1ee5c kho\u00e9t Trang 309","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u c\u1ee7a d\u00e2n, nh\u0169ng nhi\u1ec5u d\u00e2n, chia r\u1ebd g\u00e2y th\u00f9 h\u1eadn d\u00e2n t\u1ed9c. To\u00e0n b\u1ed9 s\u1ef1 nghi\u1ec7p chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u ngoan c\u01b0\u1eddng c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0 bi\u1ec3u hi\u1ec7n cao \u0111\u1eb9p c\u1ee7a t\u1ea5m l\u00f2ng v\u00ec d\u00e2n, v\u00ec n\u01b0\u1edbc. Nh\u1eefng l\u00fac xa qu\u00ea hay khi vi\u1ebft th\u01b0 tr\u1ea3 l\u1eddi m\u1ed9t t\u00ean Vi\u1ec7t gian c\u00f9ng sinh ra \u1edf m\u1ed9t l\u00e0ng, \u00f4ng \u0111\u1ec1u b\u1ed9c b\u1ea1ch t\u01b0 t\u01b0\u1edfng v\u00e0 t\u00ecnh c\u1ea3m s\u00e2u n\u1eb7ng c\u1ee7a m\u00ecnh v\u1edbi d\u00e2n, v\u1edbi n\u01b0\u1edbc. T\u1ebft \u0111\u1ebfn, xu\u00e2n v\u1ec1, ng\u1ed3i d\u1ea1y h\u1ecdc \u1edf \u0111\u1ea5t kh\u00e1ch - m\u00e0 th\u1ef1c ch\u1ea5t l\u00e0 \u0111\u1ec3 li\u00ean k\u1ebft l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ch\u1ed1ng Ph\u00e1p - nh\u1edb ng\u01b0\u1eddi, nh\u1edb qu\u00ea, \u00f4ng vi\u1ebft: Ngo\u00e0i xu\u00e2n c\u1ea3nh n\u00f3i v\u1edbi hoa c\u01b0\u1eddi Hoa b\u00e1o xu\u00e2n v\u1ec1 v\u1eabn v\u1eafng ng\u01b0\u1eddi \u2026 T\u1ebft \u0111\u1ebfn ng\u01b0\u1eddi ng\u01b0\u1eddi vui v\u1ebb c\u1ea3 Ri\u00eang ta g\u1eb7p t\u1ebft v\u1eabn b\u00f9i ng\u00f9i. \u0110i\u1ec1u t\u00e2m ni\u1ec7m s\u00e2u s\u1eafc c\u1ee7a \u00f4ng l\u00e0 kh\u00f4ng bao gi\u1edd \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u1ee5 l\u00f2ng d\u00e2n, b\u1edfi nh\u00e2n t\u00e2m \u0111\u1ea5t Vi\u1ec7t cao c\u1ea3, qu\u00fd gi\u00e1 v\u00f4 ng\u1ea7n. Tr\u1ea3 l\u1eddi th\u01b0 d\u1ee5 h\u00e0ng c\u1ee7a Ho\u00e0ng Cao Kh\u1ea3i, \u00f4ng vi\u1ebft: \u201c... Ch\u1ec9 v\u00ec h\u1ecd tin c\u1eady l\u00f2ng t\u00f4i, l\u01b0\u1ee3ng x\u00e9t ch\u00ed t\u00f4i, cho n\u00ean h\u00e2m m\u1ed9 v\u1eady \u0111\u00f3 th\u00f4i. Nay l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi nh\u01b0 th\u1ebf \u0111\u00f3, n\u1ebfu nh\u01b0 c\u1ed1 nh\u00e2n \u0111\u1eb7t m\u00ecnh v\u00e0o c\u1ea3nh c\u1ee7a t\u00f4i li\u1ec7u ch\u1eebng c\u1ed1 nh\u00e2n c\u00f3 n\u1ee1 l\u00f2ng n\u00e0o m\u00e0 \u0111i cho \u0111\u00e0nh hay kh\u00f4ng?\u201d. Th\u01b0\u01a1ng d\u00e2n \u0111\u1ed3ng th\u1eddi \u00f4ng t\u00ecm th\u1ea5y s\u1ee9c m\u1ea1nh \u1edf d\u00e2n. \u0110\u1eb7t quan h\u1ec7 v\u1edbi phong tr\u00e0o ngo\u00e0i B\u1eafc, th\u1ed1ng nh\u1ea5t l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng ch\u1ed1ng Ph\u00e1p c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n b\u1ed1n t\u1ec9nh Thanh - Ngh\u1ec7 - T\u0129nh - B\u00ecnh. \u0110\u00f3 ch\u00ednh l\u00e0 s\u1ee9c m\u1ea1nh to l\u1edbn c\u1ee7a phong tr\u00e0o v\u00e0 t\u1ea1o \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n cho cu\u1ed9c chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u k\u00e9o d\u00e0i h\u01a1n m\u01b0\u1eddi n\u0103m tr\u1eddi. Ch\u00ednh l\u00e0 xu\u1ea5t ph\u00e1t t\u1eeb t\u1ea5m l\u00f2ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc th\u01b0\u01a1ng d\u00e2n cao c\u1ea3 c\u1ee7a Phan m\u00e0 nh\u00e2n d\u00e2n c\u0169ng r\u1ea5t m\u1ef1c tin y\u00eau, k\u00ednh ph\u1ee5c ng\u01b0\u1eddi th\u1ee7 l\u0129nh gan d\u1ea1, t\u00e0i ba. Nh\u00e2n d\u00e2n tr\u1edf th\u00e0nh tai m\u1eaft c\u1ee7a ngh\u0129a qu\u00e2n, tham gia chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u, \u0111\u00f3ng g\u00f3p v\u00e0 ti\u1ebfp t\u1ebf l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng. Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng c\u00f2n l\u00e0 m\u1ed9t t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng s\u00e1ng c\u1ee7a m\u1ed9t nh\u00e0 Nho c\u01b0\u01a1ng tr\u1ef1c, m\u1ed9t v\u1ecb quan thanh li\u00eam, m\u1ef1c th\u01b0\u1edbc. \u00d4ng kh\u00f4ng m\u00e0ng danh l\u1ee3i, kh\u00f4ng s\u1ee3 v\u00f5 l\u1ef1c, s\u1eb5n s\u00e0ng g\u00e1c t\u00ecnh nh\u00e0 lo vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc, d\u00f9 ph\u1ea3i hi sinh t\u00ednh m\u1ea1ng c\u0169ng cam l\u00f2ng. B\u1ea3n ch\u1ea5t c\u1ee7a m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi tr\u00ed th\u1ee9c ch\u00e2n ch\u00ednh h\u00f2a quy\u1ec7n v\u1edbi t\u00ednh c\u01b0\u01a1ng tr\u1ef1c, kh\u1ea3ng kh\u00e1i c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi x\u1ee9 Ngh\u1ec7 \u0111\u00e3 \u0111\u01b0a t\u00ean tu\u1ed5i c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng s\u1ed1ng m\u00e3i v\u1edbi qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng, \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc. Quan l\u1ea1i c\u00f3 l\u1ed7i Phan l\u00ean ti\u1ebfng ph\u1ea3n \u0111\u1ed1i m\u00e0 kh\u00f4ng s\u1ee3 li\u00ean l\u1ee5y. Vi\u1ec7c \u201cch\u01b0\u1edbng tai gai m\u1eaft\u201d \u00f4ng kh\u00f4ng ch\u1ecbu tha. Vi\u1ec7c l\u00e0m c\u1ee7a \u00f4ng tuy c\u00f3 l\u00fac ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c suy ngh\u0129 k\u1ef9, nh\u01b0ng c\u00e1i s\u00e2u th\u1eb3m v\u00e0 b\u1ec1n v\u1eefng trong \u00f4ng l\u00e0 Trang 310","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u0111\u00e1nh Ph\u00e1p, c\u1ee9u n\u01b0\u1edbc. Suy ngh\u0129 th\u01b0\u1eddng tr\u1ef1c c\u1ee7a \u00f4ng lu\u00f4n lu\u00f4n h\u01b0\u1edbng v\u1ec1 \u201cm\u1ea5y tri\u1ec7u \u0111\u1ed3ng b\u00e0o c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc Vi\u1ec7t Nam l\u00e2m nguy\u201d. \u00d4ng \u0111\u00e3 t\u1eebng kh\u1eb3ng \u0111\u1ecbnh: \u201cNay t\u00f4i ch\u1ec9 c\u00f3 m\u1ed9t ng\u00f4i m\u1ed9 r\u1ea5t to n\u00ean gi\u1eef l\u00e0 n\u01b0\u1edbc Vi\u1ec7t Nam, t\u00f4i ch\u1ec9 c\u00f3 m\u1ed9t \u00f4ng anh r\u1ea5t to \u0111ang b\u1ecb l\u00e2m nguy l\u00e0 c\u1ea3 m\u1ea5y tri\u1ec7u \u0111\u1ed3ng b\u00e0o, n\u1ebfu v\u1ec1 m\u00e0 s\u1eeda sang l\u1ea1i ph\u1ea7n m\u1ed9 c\u1ee7a m\u00ecnh, ng\u00f4i m\u1ed9 c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc kia ai gi\u1eef; v\u1ec1 \u0111\u1ec3 c\u1ee9u s\u1ed1ng \u00f4ng anh c\u1ee7a m\u00ecnh th\u00ec bao nhi\u00eau anh em trong n\u01b0\u1edbc ai c\u1ee9u?\u201d \u00d4ng s\u1eb5n s\u00e0ng t\u1eeb b\u1ecf ch\u1ed1n an nh\u00e0n sung s\u01b0\u1edbng, ch\u1ea5p nh\u1eadn c\u00e1i ch\u1ebft \u201cth\u1ecbt n\u00e1t ra b\u1ed9t, x\u01b0\u01a1ng t\u00e0n th\u00e0nh tro\u201d nh\u01b0ng \u201ckhi ch\u1ebft th\u00ec x\u01b0\u01a1ng th\u01a1m mu\u00f4n \u0111\u1eddi, c\u00f2n h\u01a1n ra h\u00e0ng, s\u1ed1ng s\u01b0\u1edbng m\u00e0 l\u01b0u m\u00e3i m\u00f9i th\u1ed1i tr\u00ean \u0111\u1eddi\u201d. \u0110\u00fang nh\u01b0 V\u0103n th\u00e2n Ngh\u1ec7 T\u0129nh vi\u1ebfng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng: Anh h\u00f9ng th\u00e0nh b\u1ea1i k\u1ec3 chi, T\u1ea5c d\u1ea1 c\u00f4 trung, t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng ngh\u0129a c\u1ea3, Th\u1ec1 c\u00f9ng c\u00e1c b\u1ea1n chu tuy\u1ec1n, Son m\u1ef1c th\u00e1nh th\u1ea7n, \u0111\u1ecdc s\u00e1ch l\u1ea5y c\u01b0\u01a1ng th\u01b0\u1eddng l\u00e0m tr\u1ecdng. Gi\u1eadn v\u00ec l\u1ebd nh\u00e0 to s\u1eafp \u0111\u1ed5, m\u1ed9t c\u00e2y ch\u1eafn ch\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c n\u00e0o Cung l\u1ea1nh kh\u00f3i t\u00e0n, c\u1ea3nh non th\u1eb3m ai kh\u00f4ng x\u00f3t n\u1ed7i. G\u1eb7p v\u1eadn r\u1ed3ng bay m\u00e2y t\u1ed1i, Ng\u1eadm ng\u00f9i cu\u1ed9c th\u1ebf \u0111\u1ed5i thay Th\u01b0\u01a1ng \u00f4i La Vi\u1ec7t non s\u00f4ng, V\u0103n hi\u1ebfn tr\u0103m n\u0103m binh m\u00e3 lo\u1ea1n; * Tr\u1eddi \u0111\u1ea5t c\u1ed5 kim c\u00f2n m\u00e3i, M\u1ed9t d\u00f2ng n\u01b0\u1edbc ch\u1ea3y, mu\u00f4n tr\u01b0\u1ee3ng n\u00fai xa, \u1ea4y ch\u1ed1n nam nhi ngang d\u1ecdc, Lam H\u1ed3ng gi\u00f3 tuy\u1ebft, ng\u1ea1o \u0111\u00f4ng cho t\u00f9ng b\u00e1ch c\u0169ng g\u1ea7y. T\u00ednh sao \u0111\u00e2y s\u00f3ng c\u1ea3 \u0111ang d\u00e2ng, c\u1ed9t \u0111\u00e1 gi\u1eefa d\u00f2ng kh\u00f3 v\u1eefng, Sao d\u1eddi v\u1eadt \u0111\u1ed5i, t\u00ecnh c\u1ed1 h\u01b0\u01a1ng ai ch\u1eb3ng ch\u1ea1nh l\u00f2ng. Ngu\u1ed3n c\u01a1n nh\u1ea1n l\u1ea1c gi\u00f3 g\u1ea7m, Ngao ng\u00e1n l\u00f2ng tr\u1eddi cay nghi\u1ec7t. Th\u1ea5y ch\u1eeda T\u00f9ng Mai kh\u00ed ti\u1ebft? Tinh th\u1ea7n m\u1ed9t th\u00e1c \u0111\u1ea9u ng\u01b0u cao! (4) Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, ng\u01b0\u1eddi chi\u1ebfn s\u0129 C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ti\u00eau bi\u1ec3u \u0111\u00e3 ng\u00e3 xu\u1ed1ng tr\u00ean tr\u01b0\u1eddng tranh \u0111\u1ea5u \u1edf tu\u1ed5i b\u1ed1n t\u00e1m \u0111\u1ea7y s\u1ee9c s\u1ed1ng. S\u1ef1 th\u1ea5t b\u1ea1i c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng c\u0169ng nh\u01b0 to\u00e0n b\u1ed9 phong tr\u00e0o \u0111\u1ea5u tranh v\u0169 trang cu\u1ed1i Trang 311","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u th\u1ebf k\u1ef7 XIX g\u1eafn li\u1ec1n v\u1edbi nh\u1eefng h\u1ea1n ch\u1ebf giai c\u1ea5p v\u00e0 th\u1eddi \u0111\u1ea1i. Nh\u01b0ng \u0111i\u1ec1u \u0111\u00f3 ho\u00e0n to\u00e0n kh\u00f4ng l\u00e0m m\u1edd \u0111i t\u00ednh ch\u1ea5t h\u00e0o h\u00f9ng c\u1ee7a s\u1ef1 ki\u1ec7n ti\u00eau bi\u1ec3u nh\u1ea5t trong phong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ch\u1ed1ng Ph\u00e1p. Phong tr\u00e0o \u0111\u1ea5u tranh gi\u1ea3i ph\u00f3ng d\u00e2n t\u1ed9c thu\u1ed9c ph\u1ea1m tr\u00f9 t\u01b0 s\u1ea3n m\u00e0 Phan B\u1ed9i Ch\u00e2u l\u00e0 ng\u1ecdn c\u1edd \u0111\u1ea7u c\u0169ng nh\u01b0 phong tr\u00e0o c\u00e1ch m\u1ea1ng v\u00f4 s\u1ea3n m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi l\u00e3nh \u0111\u1ea1o ti\u00eau bi\u1ec3u nh\u1ea5t H\u1ed3 Ch\u00ed Minh \u0111\u1ec1u kh\u1edfi ngu\u1ed3n v\u00e0 ph\u00e1t tri\u1ec3n tr\u00ean m\u1ea3nh \u0111\u1ea5t y\u00eau n\u01b0\u1edbc m\u00e0u m\u1ee1 c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c Vi\u1ec7t Nam \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1eafp b\u1ed3i qua nhi\u1ec1u th\u1ebf h\u1ec7, trong \u0111\u00f3 c\u00f3 \u0111\u00f3ng g\u00f3p x\u1ee9ng \u0111\u00e1ng c\u1ee7a nh\u00e0 tr\u00ed th\u1ee9c ch\u00e2n ch\u00ednh Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. N\u00f3i \u0111\u1ebfn l\u1ecbch s\u1eed n\u01b0\u1edbc ta th\u1eddi C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, Ch\u1ee7 t\u1ecbch H\u1ed3 Ch\u00ed Minh th\u01b0\u1eddng nh\u1eafc \u0111\u1ebfn Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, T\u1ed1ng Duy T\u00e2n, Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m... v\u1edbi t\u1ea5m l\u00f2ng tr\u00e2n tr\u1ecdng. Ng\u01b0\u1eddi ghi nh\u1eadn \u201cPhan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0 m\u1ed9t h\u1ecdc gi\u1ea3 n\u1ed5i ti\u1ebfng v\u00e0 m\u1ed9t v\u1ecb quan to. \u1ede Trung B\u1ed9, C\u1ee5 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ch\u00ed s\u0129 y\u00eau n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ea7u ti\u00ean \u0111\u1ee9ng l\u00ean ch\u1ed1ng b\u1ecdn \u0111\u1ebf qu\u1ed1c Ph\u00e1p x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c, tr\u1ea3i qua ch\u00edn, m\u01b0\u1eddi n\u0103m. Tuy C\u1ee5 \u0111\u00e3 m\u1ea5t, nh\u01b0ng t\u00ean C\u1ee5 tr\u1edf th\u00e0nh t\u01b0\u1ee3ng tr\u01b0ng cho l\u00f2ng y\u00eau n\u01b0\u1edbc\u201d. Ch\u1ee7 t\u1ecbch H\u1ed3 Ch\u00ed Minh th\u1eadt s\u1ef1 kh\u00e2m ph\u1ee5c, t\u00f4n k\u00ednh t\u1ea5t c\u1ea3 nh\u1eefng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, T\u1ed1ng Duy T\u00e2n, Ho\u00e0ng Hoa Th\u00e1m. B\u1edfi v\u00ec theo Ng\u01b0\u1eddi, \u201cc\u00e1i ch\u1ebft c\u1ee7a h\u1ecd l\u00e0m cho T\u1ed5 qu\u1ed1c s\u1ed1ng l\u1ea1i, l\u00f2ng can \u0111\u1ea3m c\u1ee7a h\u1ecd b\u1ea5t di\u1ec7t\u201d. Khai th\u00e1c tri\u1ec7t \u0111\u1ec3, ch\u1eaft l\u1ecdc tinh hoa v\u00e0 tr\u00e2n tr\u1ecdng c\u00e1c gi\u00e1 tr\u1ecb v\u0103n h\u00f3a truy\u1ec1n th\u1ed1ng c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c m\u00e0 h\u00e0ng \u0111\u1ea7u l\u00e0 tinh th\u1ea7n y\u00eau n\u01b0\u1edbc, ch\u1ee7 ngh\u0129a d\u00e2n t\u1ed9c, kh\u00e1t v\u1ecdng \u0111\u1ed9c l\u1eadp d\u00e2n t\u1ed9c v\u1edbi b\u1ea3n l\u0129nh t\u1ef1 c\u01b0\u1eddng, t\u1ef1 ch\u1ee7, r\u1ed3i n\u00e2ng l\u00ean m\u1ed9t tr\u00ecnh \u0111\u1ed9 m\u1edbi, ch\u1ea5t m\u1edbi, \u0111\u00e1p \u1ee9ng y\u00eau c\u1ea7u c\u1ee7a th\u1eddi \u0111\u1ea1i m\u1edbi \u0111\u1ec3 ph\u1ee5c v\u1ee5 cho m\u1ee5c ti\u00eau c\u00e1ch m\u1ea1ng \u201cd\u00e2n gi\u00e0u, n\u01b0\u1edbc m\u1ea1nh, x\u00e3 h\u1ed9i c\u00f4ng b\u1eb1ng, d\u00e2n ch\u1ee7, v\u0103n minh\u201d theo t\u01b0 t\u01b0\u1edfng v\u00e0 t\u1ea5m g\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a Ch\u1ee7 t\u1ecbch H\u1ed3 Ch\u00ed Minh trong su\u1ed1t cu\u1ed9c \u0111\u1eddi c\u00e1ch m\u1ea1ng trong s\u00e1ng, cao \u0111\u1eb9p c\u1ee7a m\u00ecnh, \u0111\u00f3 l\u00e0 tr\u00e1ch nhi\u1ec7m to l\u1edbn, kh\u00f3 kh\u0103n nh\u01b0ng v\u00f4 c\u00f9ng vinh quang c\u1ee7a ch\u00fang ta h\u00f4m nay. H\u00e0 N\u1ed9i, th\u00e1ng 3 n\u0103m 2007 _______________________________________ 1. B\u00f9i \u0110\u00ecnh Phong: Ph\u00f3 Gi\u00e1o s\u01b0, Ti\u1ebfn s\u0129 H\u1ecdc vi\u1ec7n Ch\u00ednh tr\u1ecb H\u1ed3 Ch\u00ed Minh. 2. Tr\u00edch l\u1eddi th\u01a1 t\u1eeb m\u1ed9t b\u00e0i th\u01a1 c\u1ee7a t\u00e1c gi\u1ea3 Ph\u01b0\u01a1ng Thu\u00fd, \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1ea1c s\u0129 Do\u00e3n Nho ph\u1ed5 nh\u1ea1c trong m\u1ed9t ca kh\u00fac th\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00e1t s\u00f3ng tr\u00ean \u0111\u00e0i TNVN. Trang 312","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u 3. Th\u01a1 v\u0103n y\u00eau n\u01b0\u1edbc n\u1eeda sau th\u1ebfk\u1ef7 XIX (1858-1900), Nxb V\u0103n h\u1ecdc, H\u00e0 N\u1ed9i, 1970, tr. 503. 4. Th\u01a1 v\u0103n y\u00eau n\u01b0\u1edbc n\u1eeda sau th\u1ebf k\u1ef7 XIX (1858-1900), Nxb V\u0103n h\u1ecdc, H\u00e0 N\u1ed9i, 1970, tr.504. Trang 313","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Ph\u1ea7n III PH\u1ee4 L\u1ee4C A. C\u00c1C V\u0102N B\u1ea2N V\u1ec0 PHONG TR\u00c0O C\u1ea6N V\u01af\u01a0NG CHI\u1ebeU C\u1ea6N V\u01af\u01a0NG TH\u1ee8 NH\u1ea4T (13 - 7 - 1885) \u201cD\u1ee5: T\u1eeb x\u01b0a k\u1ebf s\u00e1ch ch\u1ed1ng gi\u1eb7c kh\u00f4ng ngo\u00e0i ba \u0111i\u1ec1u: \u0111\u00e1nh, gi\u1eef, ho\u00e0. \u0110\u00e1nh th\u00ec ch\u01b0a c\u00f3 c\u01a1 h\u1ed9i, gi\u1eef th\u00ec kh\u00f3 \u0111\u1ecbnh h\u1eb9n \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ee9c, ho\u00e0 th\u00ec ch\u00fang \u0111\u00f2i h\u1ecfi kh\u00f4ng bi\u1ebft ch\u00e1n. \u0110ang l\u00fac s\u1ef1 th\u1ebf thi\u00ean v\u1ea1n nan nh\u01b0 v\u1eady, b\u1ea5t \u0111\u1eafc d\u0129 th\u00ec ph\u1ea3i d\u00f9ng quy\u1ec1n. Th\u00e1i V\u01b0\u01a1ng ra \u0111\u1eddi \u1edf \u0111\u1ea5t K\u1ef3, Huy\u1ec1n T\u00f4ng sang ch\u01a1i \u1edf \u0111\u1ea5t Th\u1ee5c, ng\u01b0\u1eddi x\u01b0a c\u0169ng \u0111\u1ec1u \u0111\u00e3 c\u00f3 l\u00e0m. N\u01b0\u1edbc ta g\u1ea7n \u0111\u00e2y b\u1ed7ng g\u1eb7p nhi\u1ec1u vi\u1ec7c. Tr\u1eabm tu\u1ed5i tr\u1ebb n\u1ed1i ng\u00f4i, kh\u00f4ng l\u00fac n\u00e0o kh\u00f4ng ngh\u0129 \u0111\u1ebfn t\u1ef1 c\u01b0\u1eddng, t\u1ef1 tr\u1ecb. B\u1ecdn T\u00e2y \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00e1i \u0111\u1ebfn c\u00e0ng ngang b\u1ee9c, hi\u1ec7n t\u00ecnh m\u1ed7i ng\u00e0y m\u1ed9t qu\u00e1 th\u00eam. H\u00f4m tr\u01b0\u1edbc, ch\u00fang t\u0103ng th\u00eam binh thuy\u1ec1n \u0111\u1ebfn, b\u1eaft theo nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u m\u00ecnh kh\u00f4ng th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c, ta ph\u1ea3i theo l\u1ec7 th\u01b0\u1eddng kho\u1ea3n ti\u1ebfp, ch\u00fang kh\u00f4ng ch\u1ecbu nh\u1eadn m\u1ed9t th\u1ee9 g\u00ec. Ng\u01b0\u1eddi Kinh \u0111\u00f4 n\u00e1o \u0111\u1ed9ng m\u1ed1i nguy hi\u1ec3m ngay trong ch\u1ed1c l\u00e1t. K\u1ebb \u0111\u1ea1i th\u1ea7n m\u01b0u n\u01b0\u1edbc, ch\u1ec9 ch\u0103m ngh\u0129 \u0111\u1ebfn k\u1ebf y\u00ean x\u00e3 t\u1eafc, trong tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh ph\u1ea3i \u0111\u1eafn \u0111o v\u1ec1 hai \u0111i\u1ec1u: c\u00fai \u0111\u1ea7u tu\u00e2n m\u1ea1nh, ng\u1ed3i \u0111\u1ec3 m\u1ea5t c\u01a1 h\u1ed9i, sao \u0111\u00e0nh nh\u00ecn th\u1ea5y ch\u1ed7 \u00e2m m\u01b0u bi\u1ebfn \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a \u0111\u1ecbch m\u00e0 \u0111\u1ed1i ph\u00f3 tr\u01b0\u1edbc? V\u00ed b\u1eb1ng vi\u1ec7c x\u1ea3y ra kh\u00f4ng th\u1ec3 tr\u00e1nh, th\u00ec c\u0169ng c\u00f2n c\u00e1i vi\u1ec7c c\u1ee7a ng\u00e0y nay m\u00e0 m\u01b0u t\u1ea5t c\u00e1i l\u1ee3i sau n\u00e0y, c\u0169ng l\u00e0 do th\u1eddi th\u1ebf xui n\u00ean v\u1eady. Ph\u00e0m nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi c\u00f9ng \u0111\u01b0\u1ee3c chia m\u1ed1i lo n\u00e0y, t\u01b0\u1edfng c\u0169ng bi\u1ebft c\u1ea3. Bi\u1ebft th\u00ec ph\u1ea3i tham gia v\u00e0o c\u00f4ng vi\u1ec7c, nghi\u1ebfn r\u0103ng d\u1ef1ng t\u00f3c, th\u1ec1 gi\u1ebft tan gi\u1eb7c, n\u00e0o ai l\u00e0 kh\u00f4ng c\u00f3 c\u00e1i l\u00f2ng nh\u01b0 th\u1ebf? C\u0169ng c\u00f3 l\u1ebd n\u00e0o kh\u00f4ng c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi g\u1ed1i g\u01b0\u01a1m, \u0111\u00e1nh \u0111\u1ea7m, c\u01b0\u1edbp gi\u00e1o l\u0103n chum \u01b0? V\u1ea3 l\u1ea1i k\u1ebb b\u1ea7y t\u00f4i \u0111\u1ee9ng \u1edf tri\u1ec1u, ch\u1ec9 c\u00f3 th\u1ec3 theo ngh\u0129a m\u00e0 th\u00f4i, ngh\u0129a \u0111\u00e3 \u1edf \u0111\u00e2u l\u00e0 s\u1ed1ng ch\u1ebft \u1edf \u0111\u1ea5y. H\u1ed3 Y\u1ec3n, Tri\u1ec7u Th\u00f4i n\u01b0\u1edbc T\u1ea5n, Qu\u00e1ch T\u1eed Nghi, L\u00fd Quanh B\u1eadt nh\u00e0 \u0110\u01b0\u1eddng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi th\u1ebf n\u00e0o \u1edf \u0111\u1eddi x\u01b0a nay v\u1eady? Tr\u1eabm \u0111\u1ee9c m\u1ecfng, g\u1eb7p bi\u1ebfn c\u1ed1 n\u00e0y kh\u00f4ng th\u1ec3 h\u1ebft s\u1ee9c gi\u1eef \u0111\u01b0\u1ee3c, \u0111\u1ec3 \u0111\u00f4 th\u00e0nh b\u1ecb h\u00e3m, xe t\u1eeb gi\u00e1 ph\u1ea3i d\u1eddi xa, t\u1ed9i \u1edf m\u00ecnh Tr\u1eabm c\u1ea3, th\u1eadt l\u00e0 x\u1ea5u h\u1ed5 Trang 314","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u v\u00f4 c\u00f9ng. Nh\u01b0ng ch\u1ec9 c\u00f3 lu\u00e2n th\u01b0\u1eddng quan h\u1ec7 v\u1edbi nhau, b\u00e1ch m\u01b0u k\u1ebf ng\u01b0\u1eddi d\u0169ng hi\u1ebfn s\u1ee9c l\u1ef1c, k\u1ebb gi\u00e0u b\u1ecf c\u1ee7a ra gi\u00fap qu\u00e2n nhu, \u0111\u1ed3ng b\u00e0o \u0111\u1ed3ng tr\u1ea1ch ch\u1eb3ng t\u1eeb gian hi\u1ec3m, nh\u01b0 th\u1ebf l\u00e0 m\u1edbi ph\u1ea3i ch\u1ee9? C\u1ee9u nguy ch\u1ed1ng \u0111\u1ed5, m\u1edf ch\u1ed7 nguy kh\u1ed1n gi\u00fap n\u01a1i b\u1ee9c b\u00e1ch, \u0111\u1ec1u kh\u00f4ng ti\u1ebfc g\u00ec t\u00e2m l\u1ef1c, ng\u00f5 h\u1ea7u l\u00f2ng gi\u00fap ng\u01b0\u1eddi thu\u1eadn, chuy\u1ec3n lo\u1ea1n th\u00e0nh tr\u1ecb, chuy\u1ec3n nguy th\u00e0nh an, thu l\u1ea1i b\u1edd c\u00f5i. Ch\u00ednh c\u00e1i c\u01a1 h\u1ed9i n\u00e0y, ph\u00fac c\u1ee7a t\u00f4n x\u00e3 t\u1ee9c l\u00e0 ph\u00fac c\u1ee7a th\u1ea7n d\u00e2n, c\u00f9ng lo v\u1edbi nhau r\u1ed3i c\u00f9ng ngh\u1ec9 v\u1edbi nhau, h\u00e1 ch\u1eb3ng t\u1ed1t l\u1eafm \u01b0? B\u1eb1ng c\u00e1i l\u00f2ng s\u1ee3 ch\u1ebft h\u01a1n c\u00e1i l\u00f2ng y\u00ean vua, ngh\u0129 lo cho nh\u00e0 h\u01a1n l\u00e0 lo cho n\u01b0\u1edbc, l\u00e0m quan th\u00ec m\u01b0\u1ee3n c\u1edb tr\u00e1nh xa, \u0111i l\u00ednh th\u00ec \u0111\u00e0o ng\u0169 tr\u1ed1n l\u1ea9n, ng\u01b0\u1eddi d\u00e2n kh\u00f4ng bi\u1ebft tr\u1ecdng ngh\u0129a c\u1ee9u g\u1ea5p vi\u1ec7c c\u00f4ng, k\u1ebb s\u0129 th\u00ec cam b\u1ecf n\u01a1i ch\u1ed7 s\u00e1ng \u0111i v\u00e0o n\u01a1i t\u1ed1i t\u0103m, v\u00ed kh\u00f4ng ph\u1ea3i s\u1ed1ng th\u1eeba \u1edf tr\u00ean \u0111\u1eddi, th\u00ec \u00e1o m\u0169 m\u00e0 l\u00e0 tr\u00e2u ng\u1ef1a, ai n\u1ee1 l\u00e0m nh\u01b0 th\u1ebf? Th\u01b0\u1edfng c\u0169ng h\u1eadu m\u00e0 ph\u1ea1t c\u0169ng n\u1eb7ng, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh s\u1ebd c\u00f3 \u0111i\u1ec3n h\u00ecnh h\u1eb3n hoi, ch\u1edb \u0111\u1ec3 sau n\u00e0y ph\u1ea3i h\u1ed1i ph\u1ea3i nghi\u00eam s\u1ee3 m\u00e0 tu\u00e2n theo! Kh\u00e2m th\u1eed H\u00e0m Nghi n\u0103m \u0111\u1ea7u th\u00e1ng 6 m\u1ed3ng 2\u201d. In theo Th\u01a1 v\u0103n y\u00eau n\u01b0\u1edbc n\u1eeda sau th\u1ebf k\u1ef7 XIX (1858-1890), Nxb V\u0103n ho\u00e1, H\u00e0 N\u1ed9i, 1976, tr.521-523 CHI\u1ebeU C\u1ea6N V\u01af\u01a0NG TH\u1ee8 HAI (19 - 9 - 1885) \u201cH\u00e0m Nghi n\u0103m \u0111\u1ea7u, ng\u00e0y 11 th\u00e1ng 8 (t\u1ee9c 19-9-1885) Th\u00f4ng b\u00e1o cho c\u00e1c khanh s\u0129 b\u00e1ch quan v\u0103n v\u00f5 l\u1edbn nh\u1ecf v\u00e0 to\u00e0n d\u00e2n trong n\u01b0\u1edbc m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u bi\u1ebft. V\u01b0\u01a1ng qu\u1ed1c An Nam ta k\u00fd ho\u00e0 \u01b0\u1edbc v\u1edbi b\u1ecdn r\u1ee3 \u00c2u k\u1ec3 c\u0169ng \u0111\u00e3 l\u00e2u n\u0103m. M\u1edbi \u0111\u1ea7u ta nh\u01b0\u1ee3ng cho ch\u00fang ba t\u1ec9nh Nam K\u1ef3. V\u00e0o kho\u1ea3ng hai n\u0103m sau, c\u00f2n ba t\u1ec9nh n\u1eefa, ch\u00fang l\u1ea1i chi\u1ebfm n\u1ed1t. Nh\u01b0 v\u1eady m\u00e0 v\u1eabn ch\u01b0a \u0111\u1ee7 \u0111\u1ec3 cho ch\u00fang tho\u1ea3 m\u00e3n, v\u00ec ch\u00fang cho r\u1eb1ng \u201cth\u1ebf c\u0169ng c\u00f2n l\u00e0 \u00edt\u201d. R\u1ed3i d\u00f9ng m\u01b0u m\u1eb9o, ch\u00fang \u0111i \u0111\u1ebfn ch\u1ed7 \u0111\u1eb7t m\u1ed9t \u0111\u1eb7c ph\u00e1i ngo\u1ea1i giao \u1edf Hu\u1ebf v\u00e0 m\u1ed9t \u1edf B\u1eafc K\u1ef3 xong b\u1eaft bu\u1ed9c ta ph\u1ea3i k\u00fd m\u1ed9t ho\u00e0 \u01b0\u1edbc m\u1edbi v\u00e0 l\u1ea1i th\u00eam b\u1edbt xo\u00e1 b\u1ecf, l\u1ea1i l\u00e0m kh\u00f4ng bi\u1ebft bao nhi\u00eau l\u1ea7n. Sau \u0111\u00f3 ch\u00fang nh\u1ea5t quy\u1ebft d\u00f9ng v\u00f5 l\u1ef1c chi\u1ebfm c\u00e1c t\u1ec9nh B\u1eafc K\u1ef3 h\u00f2ng thu t\u1ea5t c\u1ea3 t\u00e0i s\u1ea3n c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc ta v\u00e0o trong tay ch\u00fang. Gi\u1eefa l\u00fac Ti\u00ean Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf1 b\u0103ng h\u00e0, trong khi ta \u0111ang c\u00f3 \u0111\u1ea1i tang, ch\u00fang \u0111em qu\u00e2n \u0111\u1ebfn c\u01b0\u1edbp c\u1eeda Thu\u1eadn An v\u00e0 b\u1ee9c ta ph\u1ea3i thi\u00eau h\u1ee7y \u1ea5n t\u00edn... Ch\u00fang l\u1ea1i c\u01b0\u1ee1ng b\u1ee9c ta cho ch\u00fang \u0111\u00f3ng qu\u00e2n trong Ho\u00e0ng th\u00e0nh \u0111\u1ec3 c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1eb7t s\u00fang \u1ed1ng c\u1ee7a ch\u00fang tr\u00ean t\u01b0\u1eddng Trang 315","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u th\u00e0nh thay th\u1ebf cho s\u00fang \u1ed1ng c\u1ee7a ta. Ch\u00fang c\u01b0 x\u1eed m\u1ed9t c\u00e1ch phi l\u00fd nh\u01b0 th\u1ebf th\u1eed h\u1ecfi ta l\u00e0m sao c\u00f3 th\u1ec3 ki\u00ean nh\u1eabn ch\u1ecbu \u0111\u1ef1ng \u0111\u1ebfn c\u00f9ng \u0111\u01b0\u1ee3c. Tuy v\u1eady, nh\u1edd c\u00f3 s\u1ef1 m\u1eabn c\u00e1n c\u1ee7a quan qu\u00e2n ta h\u00f4m sau ta v\u1eabn c\u00f3 th\u1ec3 t\u1ed5 ch\u1ee9c tang l\u1ec5 \u0110\u1ee9c Vua, nh\u01b0ng \u0111em so v\u1edbi c\u00e1c b\u1eadc ti\u1ec1n b\u1ed1i th\u00ec ph\u1ea7n long tr\u1ecdng k\u00e9m xa nhi\u1ec1u. Th\u00e1ng 5 n\u0103m nay, b\u1ecdn Ph\u00e1p t\u1eadp h\u1ee3p h\u01a1n m\u1ed9t v\u1ea1n qu\u00e2n v\u00e0 b\u1eaft \u00e9p ta ph\u1ea3i nh\u01b0\u1ee3ng Kinh th\u00e0nh cho ch\u00fang. D\u1ee5 \u00fd c\u1ee7a ch\u00fang l\u00e0 t\u00ecm c\u00e1ch b\u1eaft Vua \u0111\u1ec3 l\u00e0m t\u00f4i t\u1edb cho ch\u00fang, c\u00f2n ch\u00fang th\u00ec n\u1eafm quy\u1ec1n cai tr\u1ecb, \u00e1p b\u1ee9c d\u00e2n ta, \u00e9p bu\u1ed9c d\u00e2n ta ph\u1ea3i ch\u1ecbu theo lu\u1eadt ph\u00e1p man r\u1ee3, nh\u01b0 th\u1ebf l\u00e0 \u0111\u1ec3 ch\u00fang kh\u00f4ng ph\u1ea3i kh\u00f3 nh\u1ecdc nhi\u1ec1u m\u00e0 v\u1eabn \u0111\u01b0\u1ee3c h\u01b0\u1edfng to\u00e0n b\u1ed9 l\u1ee3i l\u1ed9c. \u00c2m m\u01b0u c\u1ee7a ch\u00fang \u0111\u00e3 l\u1ed9 r\u00f5. V\u00ec v\u1eady, H\u1ed9i \u0111\u1ed3ng c\u01a1 m\u1eadt \u0111\u00e3 h\u1ecdp v\u00e0 quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh th\u1eed m\u1edf m\u1ed9t tr\u1eadn kh\u1edfi c\u00f4ng \u1edf Hu\u1ebf. N\u1ebfu ta th\u1eafng th\u00ec Nguy\u1ec5n V\u0103n T\u01b0\u1eddng s\u1ebd l\u1eadp m\u1ed9t \u0111o\u00e0n h\u1ed9 t\u1ed1ng \u0111\u01b0a Tr\u1eabm ra ng\u1ef1 t\u1ea1i Ngh\u1ec7 An, H\u00e0 T\u0129nh, c\u00f2n T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft \u1edf Hu\u1ebf chu\u1ea9n b\u1ecb m\u01b0u k\u1ebf b\u00e0i tr\u1eeb b\u1ecdn gi\u00e1o d\u00e2n \u0111\u1ec3 l\u00e0m d\u1ec5 d\u00e0ng cho vi\u1ec7c \u0111\u00e1nh th\u1eafng qu\u00e2n Ph\u00e1p sau n\u00e0y, v\u00ec ch\u00ednh b\u1ecdn n\u00e0y v\u00e0o h\u00f9a v\u1edbi b\u1ecdn r\u1ee3 ph\u01b0\u01a1ng T\u00e2y. Tr\u00e1i l\u1ea1i, n\u1ebfu ta thua th\u00ec Tr\u1eabm s\u1ebd c\u00f9ng v\u1edbi tri\u1ec1u th\u1ea7n l\u00e1nh m\u1eb7t qu\u00e2n man r\u1ee3 \u0111\u1ec3 m\u01b0u \u0111\u1ed3 kh\u00f4i ph\u1ee5c \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc. Cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng kh\u1edfi \u0111\u1ea7u t\u1eeb n\u1eeda \u0111\u00eam v\u00e0 k\u00e9o d\u00e0i \u0111\u1ebfn n\u1eeda bu\u1ed5i s\u00e1ng, qu\u00e2n gi\u1eb7c ch\u1ebft v\u00f4 k\u1ec3. \u0110\u1ed3ng b\u00e0o ta trong th\u00e0nh \u0111\u00f4ng qu\u00e1 kh\u00f4ng sao c\u1ee9u n\u1ed5i c\u0169ng ch\u1ebft r\u1ea5t nhi\u1ec1u, nh\u01b0ng \u0111\u00f3 l\u00e0 m\u1ec7nh tr\u1eddi, kh\u00f4ng sao tr\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c. Ngay l\u00fac \u1ea5y Nguy\u1ec5n V\u0103n T\u01b0\u1eddng c\u00f9ng Tr\u1eabm ra kh\u1ecfi th\u00e0nh, c\u00f2n T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft th\u00ec \u1edf l\u1ea1i ch\u1ed1ng nhau v\u1edbi qu\u00e2n Ph\u00e1p, ng\u0103n kh\u00f4ng cho ch\u00fang \u0111u\u1ed5i theo Tr\u1eabm. Ai ng\u1edd, T\u01b0\u1eddng \u0111\u1ed5i b\u1ee5ng, b\u1ecf tr\u1ed1n v\u00e0o nh\u00e0 truy\u1ec1n gi\u00e1o. Th\u1ebf l\u00e0 gi\u1eefa c\u00e1c quan v\u0103n v\u00f5 c\u00f3 s\u1ef1 chia r\u1ebd v\u00e0 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi b\u1eaft \u0111\u1ea7u n\u1ea3y sinh l\u00f2ng b\u1ed9i b\u1ea1c v\u1edbi Tr\u1eabm. Ra t\u1edbi Qu\u1ea3ng Tr\u1ecb, Tr\u1eabm \u0111\u01b0\u1ee3c tin qu\u00e2n Ph\u00e1p sai T\u01b0\u1eddng t\u00ecm c\u00e1ch tri\u1ec7u Tr\u1eabm v\u1ec1 kinh, ch\u00fang h\u1ee9a s\u1ebd tr\u1ea3 Ho\u00e0ng th\u00e0nh cho Tr\u1eabm. \u0110\u1ea5y l\u00e0 m\u01b0u m\u00f4 c\u1ee7a b\u1ecdn Ph\u00e1p mu\u1ed1n gi\u1ebft Tr\u1eabm. Nguy\u1ec5n V\u0103n T\u01b0\u1eddng \u0111\u00e3 b\u1ecf Tr\u1eabm v\u00e0 \u0111\u00e3 h\u1ee3p \u0111\u1ed3ng v\u1edbi Ph\u00e1p \u0111\u1ec3 l\u1eeba d\u00e2n, l\u00e0m sao cho d\u00e2n qu\u00ean Trang 316","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u h\u1eb3n ngh\u0129a v\u1ee5 \u0111\u1ed1i v\u1edbi Tr\u1eabm, y l\u1ea1i c\u00f2n \u0111\u1ecbnh b\u1eaft Tr\u1eabm n\u1ed9p cho b\u1ecdn b\u1ea1ch qu\u1ef7... N\u00f3i l\u00e0m sao t\u1ed9i \u1ea5y n\u1eb7ng \u0111\u1ebfn ch\u1eebng n\u00e0o. Tr\u00f4ng th\u1ea5y c\u1ea3nh \u1ea5y, Tr\u1eabm ch\u1ecbu l\u00e0m sao n\u1ed5i? Cu\u1ed1i c\u00f9ng c\u00e1i t\u00ean y\u00eau qu\u00e1i \u1ea5y l\u1ea1i sai T\u00f4n Th\u1ea5t Ph\u1ea5n v\u00e0 V\u00f5 Kh\u01b0u \u0111i th\u00f4ng \u0111\u1ed3ng v\u1edbi quan c\u00e1c t\u1ec9nh \u0111\u1ec3 b\u1eaft Tr\u1eabm v\u1ec1. Tr\u1eabm bi\u1ebft r\u00f5 h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a ch\u00fang, nh\u01b0ng quan l\u1ea1i c\u00e1c t\u1ec9nh c\u00f3 \u0111\u00e2u l\u1ea1i ch\u1ecbu h\u1ea1 m\u00ecnh \u0111i theo con \u0111\u01b0\u1eddng l\u1ea7m l\u1ed7i \u1ea5y. N\u1ebfu qu\u1ea3 th\u1ef1c ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p c\u00f3 \u00fd \u0111\u1ecbnh tr\u1ea3 l\u1ea1i Ho\u00e0ng th\u00e0nh cho Tr\u1eabm th\u00ec sao ch\u00fang v\u1eabn ti\u1ebfp t\u1ee5c k\u00e9o qu\u00e2n \u0111\u01b0a s\u00fang \u0111\u1ebfn v\u00e0 v\u1eabn c\u1ee9 \u1edf trong th\u00e0nh? Ngo\u00e0i ra, sao ch\u00fang c\u00f2n d\u00f9ng m\u01b0u m\u1eb9o sai ng\u01b0\u1eddi \u0111i c\u00e1c t\u1ec9nh Thanh Ho\u00e1, Ngh\u1ec7 An \u0111\u1ec3 l\u00f9ng b\u1eaft Tr\u1eabm m\u1eb7c d\u00f9 ch\u00fang \u0111\u00e3 chi\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c Kinh \u0111\u00f4 v\u00e0 T\u00f4n T\u01b0\u1edbng qu\u1ed1c \u0111\u00e3 ra kh\u1ecfi Ho\u00e0ng th\u00e0nh, ch\u00fang s\u1ee3 Tr\u1eabm v\u00e0 T\u00f4n \u0110\u1ea1i th\u1ea7n s\u1ebd hi\u1ec7p l\u1ef1c v\u1edbi quan l\u1ea1i c\u00e1c t\u1ec9nh \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh l\u1ea1i ch\u00fang. V\u00ec v\u1eady, ch\u00fang kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c y\u00ean l\u00f2ng, ch\u00fang kh\u00f4ng th\u1ec3 cai tr\u1ecb \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00e0 ch\u00fang s\u1ebd d\u00f9ng Nguy\u1ec5n V\u0103n T\u01b0\u1eddng l\u00e0 m\u1ed9t t\u00ean gian gi\u1ea3o l\u00e0m ph\u1ee5 t\u00e1 \u0111\u1ec3 gi\u1ea3 \u0111\u00f2 \u00fd mu\u1ed1n trao tr\u1ea3 l\u1ea1i Ho\u00e0ng th\u00e0nh cho Tr\u1eabm. Nh\u01b0 th\u1ebf c\u00f3 kh\u00e1c g\u00ec n\u00e9m m\u1ed3i cho c\u00e1o, \u0111\u1ec3 khi b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c Tr\u1eabm r\u1ed3i, ch\u00fang s\u1ebd tuy\u00ean b\u1ed1 \u0111\u1eb7t n\u01b0\u1edbc ta d\u01b0\u1edbi quy\u1ec1n b\u1ea3o h\u1ed9 c\u1ee7a ch\u00fang nh\u01b0 ch\u00fang \u0111\u00e3 l\u00e0m \u0111\u1ed1i v\u1edbi Cao Mi\u00ean. Nh\u01b0ng ai l\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 tin \u0111\u01b0\u1ee3c \u1edf l\u00f2ng th\u00e0nh th\u1ef1c c\u1ee7a nh\u1eefng con ng\u01b0\u1eddi \u0111ang l\u00e0 ch\u00f3 s\u00f3i, m\u00e8o r\u1eebng. ' \u0110\u1eebng n\u00f3i r\u1eb1ng Tr\u1eabm c\u00f2n tr\u1ebb tu\u1ed5i m\u00e0 thi\u1ebfu kinh nghi\u1ec7m. Ph\u1ea3i, Tr\u1eabm c\u00f2n tr\u1ebb th\u1eadt v\u00e0 ch\u01b0a am hi\u1ec3u vi\u1ec7c \u0111\u1eddi, nh\u01b0ng c\u00e1i \u00fd \u0111\u1ecbnh c\u1ee7a b\u1ecdn r\u1ee3 \u00c2u th\u00ec l\u00e0m g\u00ec m\u00e0 Tr\u1eabm kh\u00f4ng bi\u1ebft, Tr\u1eabm c\u00f2n bi\u1ebft c\u1ea3 \u0111\u1ed9ng c\u01a1 g\u00ec \u0111\u00e3 \u0111\u01b0a \u0111\u01b0\u1eddng ch\u1ec9 l\u1ed1i cho c\u00e1i t\u00ean T\u01b0\u1eddng h\u00e8n m\u1ea1t v\u00e0 gi\u1ea3 d\u1ed1i kia. Ngo\u00e0i ra, Tr\u1eabm l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c tin t\u00ean T\u01b0\u1eddng \u0111\u1ed1n ki\u1ebfp \u0111\u00e3 gi\u1ea3 m\u1ea1o m\u1ed9t b\u1ee9c th\u01b0 n\u00f3i r\u1eb1ng, Ba cung \u0111\u00e3 c\u00f3 l\u1ec7nh tri\u1ec7u Tr\u1eabm v\u1ec1. Ba cung \u0111\u00e3 d\u1eddi kh\u1ecfi Ho\u00e0ng th\u00e0nh th\u00ec t\u00ean T\u01b0\u1eddng ph\u1ea3n t\u1eb7c kia l\u1ea1i d\u1eabn v\u1ec1 v\u1edbi b\u1ecdn r\u1ee3 T\u00e2y \u0111\u1ec3 ra l\u1ec7nh \u0111\u00f3. Ba cung m\u00e0 l\u00e0m sao c\u00f3 th\u1ec3 t\u1eeb ch\u1ed1i \u0111\u01b0\u1ee3c? V\u1ea3 ch\u0103ng, trong di chi\u1ebfu c\u1ee7a \u0110\u1ee9c Ti\u00ean \u0110\u1ebf c\u00f3 n\u00f3i: m\u1ed9t \u0111i\u1ec1u lu\u1eadt kh\u00f4ng g\u00ec lay chuy\u1ec3n n\u1ed5i c\u1ee7a V\u01b0\u01a1ng qu\u1ed1c ta \u0111\u00e3 quy \u0111\u1ecbnh vi\u1ec7c tr\u1ecb qu\u1ed1c ch\u1eb3ng th\u1ec3 trao cho ph\u1ee5 n\u1eef. B\u1edfi v\u1eady, Ba cung kh\u00f4ng th\u1ec3 nh\u00e2n danh c\u00e1 nh\u00e2n ra l\u1ec7nh tr\u00ean, ch\u00ednh t\u00ean T\u01b0\u1eddng gian tr\u00e1 \u0111\u00e3 m\u1ea1o danh Ba cung \u0111\u1ec3 l\u1eeba d\u1ed1i d\u00e2n, r\u1ed3i th\u00ec quan l\u1ea1i c\u00e1c t\u1ec9nh \u0111\u00e3 ho\u1ea3ng s\u1ee3 v\u00e0 \u0111\u00e3 ng\u1ea3 theo qu\u00e2n ph\u1ea3n ngh\u1ecbch. Trang 317","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Ai nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1ec7nh tr\u00ean ph\u1ea3i \u0111em h\u1ebft \u0111\u1ebfn ch\u1ed7 Tr\u1eabm \u0111\u1ec3 Tr\u1eabm \u0111\u1ed1t \u0111i v\u00e0 \u0111\u1eebng c\u00f3 \u0111\u1eb7t th\u00e0nh v\u1ea5n \u0111\u1ec1 n\u1eefa, \u0111\u1eebng bao gi\u1edd n\u00f3i \u0111\u1ebfn th\u1ee9 gi\u1ea5y t\u1edd \u0111\u00f3 n\u1eefa. Nh\u1eefng k\u1ebb n\u00e0o c\u00f2n coi tr\u1ecdng c\u00e1c ch\u1ec9 d\u1ee5 \u0111\u00f3 l\u00e0 nh\u1eefng k\u1ebb ph\u1ee5 b\u1ea1c v\u00e0o lo\u1ea1i t\u1ed3i t\u1ec7 nh\u1ea5t \u0111\u1ed1i v\u1edbi Tr\u1eabm. V\u1eady ai n\u1ea5y n\u00ean s\u1edbm h\u1ed1i l\u1ed7i k\u1ebbo nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi th\u00e2n thu\u1ed9c c\u1ee7a m\u00ecnh l\u1ea1i b\u1ecb kh\u00e9p v\u00e0o \u0111\u1ed3ng t\u1ed9c. N\u00fai non hi\u1ec3m tr\u1edf, Tr\u1eabm ph\u1ea3i \u0111i quanh co m\u1ea5t hai th\u00e1ng m\u1edbi t\u1edbi \u0111\u00e2y, s\u1ef1 ch\u1eadm tr\u1ec5 \u0111\u00f3 \u0111\u00e3 l\u00e0m cho qu\u00e2n th\u00f9 c\u00f3 c\u1edb \u0111\u1ec3 b\u1ecba \u0111\u1eb7t ra l\u1eafm chuy\u1ec7n hoang \u0111\u01b0\u1eddng l\u00e0m n\u1ea3n l\u00f2ng d\u00e2n. T\u1eeb nay, ai n\u1ea5y n\u00ean bi\u1ebft r\u1eb1ng T\u00f4n T\u01b0\u1edbng qu\u1ed1c \u0111\u00e3 \u0111\u01b0a Tr\u1eabm \u0111\u1ebfn n\u00fai \u1ea4u S\u01a1n thu\u1ed9c huy\u1ec7n H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea v\u00e0 t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c khanh s\u0129 quan l\u1ea1i trong ngo\u00e0i, t\u1eeb quan to \u0111\u1ebfn quan nh\u1ecf, t\u1ea5t c\u1ea3, Tr\u1eabm nh\u1eafc l\u1ea1i, t\u1eeb quan to \u0111\u1ebfn quan nh\u1ecf, \u0111\u1ec1u \u0111\u00e3 t\u1ec1 t\u1ef1u b\u00ean c\u1ea1nh Tr\u1eabm. C\u00e1c C\u1eed nh\u00e2n, T\u00fa t\u00e0i, h\u1ecdc tr\u00f2, k\u1ef3 h\u00e0o c\u00e1c l\u00e0ng, d\u00e2n ch\u00fang v\u00e0 binh s\u0129, t\u1ea5t c\u1ea3 c\u0169ng \u0111\u1ebfn b\u00e1i y\u1ebft Tr\u1eabm. Gi\u1eefa l\u00fac trong n\u01b0\u1edbc m\u1ecdi s\u1ef1 \u0111\u1ec1u \u0111\u1ea3o l\u1ed9n, Tr\u1eabm c\u1ee9 th\u1edd \u01a1 v\u00e0 kh\u00f4ng h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng sao \u0111\u01b0\u1ee3c? V\u00ec v\u1eady, Tr\u1eabm h\u1ea1 l\u1ec7nh cho ai n\u1ea5y \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i quy\u1ebft t\u00e2m v\u00e0 khi c\u00f3 hi\u1ec7u th\u00ec s\u1eb5n s\u00e0ng n\u1ed5i d\u1eady gi\u1ebft ch\u1ebft t\u1ea5t c\u1ea3 nh\u1eefng k\u1ebb h\u00f9a theo l\u0169 r\u1ee3 T\u00e2y ph\u01b0\u01a1ng, kh\u00f4ng \u0111\u1ec3 cho t\u00ean n\u00e0o tr\u1ed1n tho\u00e1t. Tr\u1eabm c\u1ea5m ch\u1ec9 kh\u00f4ng ai \u0111\u01b0\u1ee3c t\u01b0 th\u00f4ng v\u1edbi gi\u1eb7c, khi\u1ebfn cho ch\u00fang kh\u00f4ng th\u1ec3 l\u00e0m g\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c, kh\u00f4ng th\u1ec3 thu gom \u0111\u01b0\u1ee3c tin t\u1ee9c g\u00ec, kh\u00f4ng th\u1ec3 mua \u0111\u01b0\u1ee3c l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c. R\u1ed3i l\u1ea1i ph\u1ea3i t\u00ecm c\u00e1ch gi\u1ebft ch\u00fang b\u1ea5t ng\u1edd. N\u1ebfu ch\u00fang b\u1eaft \u00e9p ph\u1ea3i l\u00e0m vi\u1ec7c cho ch\u00fang th\u00ec b\u1ea5t lu\u1eadn hay d\u1edf c\u0169ng l\u00e0m, nh\u01b0ng ph\u1ea3i lu\u00f4n ngh\u0129 c\u00e1ch t\u00ecm m\u01b0u ti\u00eau di\u1ec7t ch\u00fang. L\u00e0m nh\u01b0 v\u1eady th\u00ec ch\u00fang kh\u00f4ng th\u1ec3 n\u00e0o cai tr\u1ecb \u0111\u01b0\u1ee3c, c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 n\u00e0o thu \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed1i l\u1ee3i g\u00ec v\u1ec1 cu\u1ed9c chi\u1ebfm \u0111\u00f3ng c\u1ee7a ch\u00fang. \u0110\u00f3 l\u00e0 c\u00e1ch t\u1ed1t nh\u1ea5t \u0111\u1ec3 \u0111\u00e1nh qu\u00e2n k\u1ebb c\u01b0\u1edbp. Ch\u1edb coi \u0111\u1ec3 tai nghe nh\u1eefng l\u1eddi ph\u1ec9nh ph\u1edd l\u1eeba l\u1ecdc v\u00e0 n\u1ebfu g\u1eb7p nh\u1eefng con th\u00fa d\u1eef \u0111\u00f3 th\u00ec c\u0169ng \u0111\u1eebng c\u00f3 s\u1ee3. Khi n\u00e0o tr\u1eeb kh\u1eed \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00fang r\u1ed3i th\u00ec \u0111\u1ebfn g\u1eb7p Tr\u1eabm. Tr\u1eabm s\u1ebd \u0111\u00f3ng \u0111\u00f4 t\u1ea1i Thanh Ho\u00e1; \u0111\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t \u0111\u1ecba \u0111i\u1ec3m qu\u00fd gi\u00e1. Nh\u01b0ng Tr\u1eabm l\u1ea1i v\u1eeba \u0111\u01b0\u1ee3c tin qu\u00e2n Ph\u00e1p \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2y r\u1ed3i v\u00e0 \u0111\u00e3 \u0111\u1eb7t \u0111\u1ed3n canh tr\u00ean n\u00fai, quan l\u1ea1i t\u1ec9nh n\u00e0y \u0111\u00e3 c\u00fai \u0111\u1ea7u ch\u1ecbu \u0111\u1ef1ng s\u1ef1 c\u00f3 m\u1eb7t c\u1ee7a k\u1ebb th\u00f9. Tr\u1eabm kh\u00f4ng hi\u1ec3u sao h\u1ecd l\u1ea1i c\u01b0 x\u1eed nh\u01b0 v\u1eady. Trang 318","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u B\u00e2y gi\u1edd Tr\u1eabm ra l\u1ec7nh t\u1ed1i m\u1eadt n\u00e0y cho nh\u00e2n d\u00e2n c\u00e1c t\u1ec9nh Thanh Ho\u00e1, Ngh\u1ec7 An, H\u00e0 T\u0129nh, Ninh B\u00ecnh v\u00e0 tr\u00ean n\u1eefa v\u1ec1 ph\u00eda B\u1eafc: V\u0103n th\u00e2n k\u1ef3 h\u00e0o c\u00e1c x\u00e3 ph\u1ea3i th\u00f4ng \u0111\u1ed3ng v\u1edbi nhau \u0111\u1ec3 n\u1ed5i d\u1eady c\u00f9ng m\u1ed9t l\u00fac v\u00e0 \u0111\u1ec3 \u0111i c\u1ea7u xin m\u1ed9t \u0111\u1ed3ng minh h\u00f9ng m\u1ea1nh gi\u00fap \u0111\u1ee1. C\u00e1c ph\u1ee7 huy\u1ec7n ph\u1ea3i h\u1ee3p l\u1ef1c v\u1edbi c\u00e1c t\u1ed5ng l\u00fd \u0111\u1ec3 \u0111i t\u00ecm \u0111\u1ed3ng minh \u0111\u00f3, th\u1ebf r\u1ed3i ta s\u1ebd ch\u1ed1ng l\u1ea1i qu\u00e2n Ph\u00e1p, tho\u1ea1t ti\u00ean ta h\u00e3y \u0111\u00e1nh \u0111u\u1ed5i ch\u00fang ra kh\u1ecfi c\u00e1c t\u1ec9nh mi\u1ec1n B\u1eafc, sau b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1eeb H\u00e0 T\u0129nh, sau ta s\u1ebd ch\u1ecdn m\u1ed9t \u0111\u1ecba \u0111i\u1ec3m \u0111\u1ec3 \u0111\u00f3ng \u0111\u00f4. K\u1ebft qu\u1ea3 n\u00e0y s\u1edbm mu\u1ed9n ta c\u0169ng ph\u1ea3i \u0111\u1ea1t b\u1eb1ng \u0111\u01b0\u1ee3c. C\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c t\u1ec9nh t\u1eeb Qu\u1ea3ng B\u00ecnh \u0111\u1ebfn mi\u1ec1n Nam l\u00e0 do c\u00f4ng lao c\u1ee7a c\u00e1c v\u1ecb ti\u1ec1n b\u1ed1i \u0111\u00e1ng k\u00ednh c\u1ee7a ta. \u1ede c\u00e1c t\u1ec9nh \u0111\u00f3 c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u nh\u00e2n t\u00e0i v\u00e0 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi con trung th\u00e0nh v\u1edbi Tr\u1eabm c\u0169ng r\u1ea5t \u0111\u00f4ng. Mong r\u1eb1ng ai n\u1ea5y kh\u00f4ng tr\u1eeb ng\u01b0\u1eddi n\u00e0o, \u0111\u1ec1u theo \u0111\u01b0\u1eddng \u0103n l\u1ebd \u1edf n\u00f3i tr\u00ean v\u00e0 nh\u1ea5t l\u00e0 \u0111\u1ec1u tr\u00e1nh nghe theo l\u1eddi d\u1ee5 d\u1ed7 c\u1ee7a t\u00ean T\u01b0\u1eddng ph\u1ea3n ph\u00fac. Tr\u1eabm c\u1ea7u tr\u1eddi cho d\u00e2n ta c\u00f9ng nhau \u0111\u1ed3ng t\u00e2m hi\u1ec7p l\u1ef1c \u0111\u00e1nh \u0111u\u1ed5i qu\u00e2n man r\u1ee3 v\u00e0 nh\u1eefng k\u1ebb l\u00e0m h\u1eadu thu\u1eabn cho ch\u00fang. C\u00f2n nh\u1eefng k\u1ebb ph\u1ea3n b\u1ed9i th\u00ec Tr\u1eabm c\u1ea7u tr\u1eddi ti\u00eau di\u1ec7t ch\u00fang \u0111i. Ch\u00ednh ch\u00fang l\u00e0 nh\u1eefng \u0111\u1ee9a ph\u1ea3i t\u00f3m c\u1ed5 v\u00e0 gi\u1ebft ch\u1ebft tr\u01b0\u1edbc ti\u00ean. Sau \u0111\u00f3, ta m\u1edbi chi\u1ebfn th\u1eafng \u0111\u01b0\u1ee3c qu\u00e2n Ph\u00e1p. X\u01b0a c\u0169ng \u0111\u00e3 th\u1ea5y c\u00f3 nh\u1eefng vi\u1ec7c nh\u01b0 v\u1eady. Ch\u1edb c\u00f3 \u0111em l\u00f2ng ch\u00e1n n\u1ea3n. Tr\u01b0\u1edbc kia c\u00e1ch \u0111\u00e2y g\u1ea7n m\u1ed9t tr\u0103m n\u0103m, t\u1ea1i Nam K\u1ef3, vua Gia Long ch\u1ec9 \u0111\u00e1nh c\u00f3 m\u1ed9t tr\u1eadn m\u00e0 chi\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc. B\u00e2y gi\u1edd, \u0111\u01b0\u01a1ng l\u00fac nguy nan, l\u00e0m sao ta l\u1ea1i c\u00f3 th\u1ec3 b\u1ecf cu\u1ed9c chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u v\u00e0 kh\u00f4ng \u0111em h\u1ebft s\u1ee9c m\u00ecnh \u0111\u1ec3 chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u. Tr\u1eabm hi v\u1ecdng r\u1eb1ng t\u1ea5t c\u1ea3 m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi, quan l\u1ea1i, binh s\u0129 v\u00e0 th\u01b0\u1eddng d\u00e2n, \u0111\u1ec1u \u0111\u1ed3ng t\u00e2m hi\u1ec7p l\u1ef1c, nh\u01b0 th\u1ebf th\u00ec kh\u00f4ng c\u00f2n nghi ng\u1edd g\u00ec n\u1eefa, n\u01b0\u1edbc Nam v\u1eabn c\u1ee9 l\u00e0 c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi Nam, m\u1eb7c d\u00f9 qu\u00e2n Ph\u00e1p c\u00f3 m\u1ea1nh, ch\u00fang c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 chinh ph\u1ee5c \u0111\u01b0\u1ee3c ta. H\u1ecd t\u00ean c\u1ee7a nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi t\u1eadn tu\u1ef5 \u0111\u1ebfn c\u00f9ng v\u1edbi Tr\u1eabm \u0111\u00e1nh \u0111u\u1ed5i qu\u00e2n Ph\u00e1p s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c ghi v\u00e0o m\u1ed9t quy\u1ec3n s\u1ed5 trong \u0111\u00f3 s\u1ebd vi\u1ebft c\u00e2u: \u0110\u00e2y l\u00e0 h\u1ecd t\u00ean c\u1ee7a nh\u1eefng v\u1ecb anh h\u00f9ng h\u00e0o ki\u1ec7t \u0111\u00e3 g\u00f3p ph\u1ea7n gi\u1ea3i ph\u00f3ng V\u01b0\u01a1ng qu\u1ed1c. Th\u00e2n thu\u1ed9c c\u1ee7a nh\u1eefng v\u1ecb \u0111\u00f3 s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u00e0 vua \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t b\u1ea3o v\u1ec7 \u0111\u1ebfn mu\u00f4n \u0111\u1eddi. Nh\u01b0 v\u1eady c\u00f4ng tr\u1ea1ng c\u1ee7a h\u1ecd kh\u00f4ng ph\u1ea3i ch\u1ec9 \u0111\u01b0\u1ee3c tuy\u00ean d\u01b0\u01a1ng trong m\u1ed9t th\u00e1ng hay m\u1ed9t n\u0103m, m\u00e0 trong h\u00e0ng ngh\u00ecn th\u1ebf k\u1ef7. Ngo\u00e0i ra, Tr\u1eabm s\u1ebd l\u00e0m m\u1ed9t c\u00e1i bia k\u1ef7 ni\u1ec7m, tr\u00ean \u0111\u00f3 s\u1ebd ghi c\u00f4ng \u0111\u1ee9c c\u1ee7a m\u1ed7i ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 c\u00e1i bia \u0111\u00f3 s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1eb7t trong m\u1ed9t \u0111\u1ec1n th\u1edd v\u1ec1 b\u00ean ph\u1ea3i. M\u1ed7i ng\u01b0\u1eddi s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c Tr\u1eabm tu\u1ef3 theo c\u00f4ng \u0111\u1ee9c m\u00e0 khen th\u01b0\u1edfng. Trang 319","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Nh\u1eefng l\u1eddi n\u00f3i c\u1ee7a Tr\u1eabm ph\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi bi\u1ebft \u0111\u1ebfn, c\u1ea3 ng\u01b0\u1eddi \u1edf xa c\u0169ng nh\u01b0 ng\u01b0\u1eddi \u1edf g\u1ea7n. Tr\u1eabm n\u00f3i to\u00e0n s\u1ef1 th\u1eadt, kh\u00f4ng gi\u1ea3 d\u1ed1i ch\u00fat n\u00e0o. Kh\u00e2m th\u1eed H\u00e0m Nghi n\u0103m \u0111\u1ea7u th\u00e1ng 8 ng\u00e0y 11\u201d. In theo T\u1ea1p ch\u00ed Nghi\u00ean c\u1ee9u l\u1ecbch s\u1eed (s\u1ed1 140 - 1971, tr. 54 - 56) PHAN C\u00c1T XU. T\u1edc TH\u00d4NG TRI CHO C\u00c1C TH\u00c2N H\u00c0O M\u1ed8 BINH N\u0103m H\u00e0m Nghi th\u1ee9 nh\u1ea5t, th\u00e1ng 6 ng\u00e0y m\u1ed3ng 3, Phan C\u00e1t Xu, C\u1eed nh\u00e2n h\u1ecdc \u1edf Gi\u00e1m, ng\u01b0\u1eddi th\u00f4n \u0110\u00f4ng Th\u00e1i, t\u1ed5ng Vi\u1ec7t Y\u00ean, huy\u1ec7n La S\u01a1n, ph\u1ee7 \u0110\u1ee9c Th\u1ecd, th\u00f4ng tri vi\u1ec7c nh\u01b0 sau: Ng\u00e0y 23 th\u00e1ng tr\u01b0\u1edbc, kinh th\u00e0nh th\u1ea5t th\u1ee7, nh\u00e2n Th\u00e1nh gi\u00e1 ra n\u01a1i h\u00e0nh t\u1ea1i Cam L\u1ed9, t\u00f4i k\u00ednh m\u1ec7nh c\u1ee7a quan T\u00f4n Th\u1ea5t \u0110\u1ea1i th\u1ea7n v\u1ec1 b\u1ea3n qu\u00e1n khuy\u00ean d\u1ee5 th\u00e2n h\u00e0o c\u00f9ng nhau k\u00e9n h\u1ecdp ngh\u0129a qu\u00e2n \u0111i h\u1ed9 gi\u00e1 C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, v\u00ec v\u1eady th\u00f4ng tri cho c\u00e1c v\u1ecb, mong c\u00e1c v\u1ecb l\u01b0\u1ee3ng x\u00e9t: Ng\u01b0\u1eddi n\u00e0o c\u00f9ng m\u1ed9t l\u00f2ng, xin n\u1ed9i trong th\u00e1ng n\u00e0y h\u1ea1 c\u1ed1 t\u1edbi l\u00e0ng t\u00f4i c\u00f9ng b\u00e0n b\u1ea1c c\u1eed s\u1ef1. Ho\u1eb7c v\u1ecb n\u00e0o kh\u00f4ng ch\u1ecbu c\u00f9ng l\u00e0m vi\u1ec7c v\u1edbi l\u00e0ng ch\u00fang t\u00f4i xin c\u0169ng tu\u00e2n theo l\u1eddi Vua d\u1ee5, t\u1ef1 m\u1edf m\u1ed9t \u0111\u1ea1o qu\u00e2n ngh\u0129a d\u0169ng ri\u00eang, d\u1eabn \u0111\u1ebfn h\u00e0nh t\u1ea1i b\u1ea3o v\u1ec7 xa gi\u00e1 c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c. C\u00f2n d\u00e2n trong x\u1ee9, ai vui l\u00f2ng \u1ee9ng m\u1ed9 th\u00ec c\u1ea7n l\u1ea5y ch\u1eef nh\u1eadn th\u1ef1c c\u1ee7a l\u00fd tr\u01b0\u1edfng th\u00f4n m\u00ecnh (n\u1ebfu l\u00fd tr\u01b0\u1edfng n\u00e0o kh\u00f4ng ch\u1ecbu nh\u1eadn, t\u1ee9c l\u00e0 ng\u0103n c\u1ea3n l\u00f2ng trung ngh\u0129a, vi\u1ec7c ph\u00e1t gi\u00e1c ra, s\u1ebd kh\u00f4ng dung tha) \u0111em t\u1edbi n\u01a1i \u0111\u00f3ng qu\u00e2n \u1edf l\u00e0ng t\u00f4i \u0111\u1ec3 nh\u1eadn th\u01b0\u1edfng theo t\u1eebng m\u1ee9c (t\u00e0i s\u1ee9c h\u00f9ng v\u0129 l\u00e0 nh\u1ea5t, t\u00e0i gi\u1ecfi l\u00e0 th\u1ee9) \u0111\u1ec3 luy\u1ec7n t\u1eadp k\u1ecbp d\u00f9ng v\u00e0o vi\u1ec7c. N\u0103m tr\u01b0\u1edbc, b\u1ecdn Mai, T\u1ea5n (1) gi\u1ea3 danh m\u01b0\u1ee3n ngh\u0129a, d\u00e2n ta c\u00f2n cho l\u00e0 ph\u1ea3i, \u0111i theo r\u1ea5t \u0111\u00f4ng. Ph\u01b0\u01a1ng chi ng\u00e0y nay, l\u00e0m vi\u1ec7c l\u00e0 v\u00ec n\u01b0\u1edbc v\u00ec Vua, quang minh ch\u00ednh \u0111\u1ea1i, c\u00f2n s\u1ee3 g\u00ec n\u1eefa m\u00e0 kh\u00f4ng l\u00e0m? Ch\u1edb \u0111\u1eafn \u0111o tr\u00f4ng ng\u00f3ng \u0111\u1ec3 sau n\u00e0y ph\u1ea3i h\u1ed1i. Than \u00f4i! Tr\u0103m n\u0103m x\u00e2y d\u1ef1ng ph\u00fat ch\u1ed1c tan t\u00e0nh, Thi\u00ean t\u1eed long \u0111ong, quan qu\u00e2n tan ch\u1ea1y, tr\u1eddi xanh th\u0103m th\u1eb3m kia \u01a1i, c\u00f2n c\u00f3 n\u1ed7i c\u1ef1c n\u00e0o h\u01a1n n\u1eefa? B\u1ecdn ch\u00fang ta l\u00e0 d\u00e2n c\u1ee7a Vua, \u1edf \u0111\u1ea5t c\u1ee7a Vua, \u0111\u00e3 \u0111\u1ed9i \u01a1n s\u00e2u r\u1ea5t l\u00e2u t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc, th\u1eed suy ngh\u0129 k\u1ef9 m\u00e0 xem, v\u1edbi c\u1ea3nh \u0111au x\u00f3t n\u00e0y, ai l\u1ea1i kh\u00f4ng r\u01a1i l\u1ec7? R\u1ea5t mong m\u1ed7i ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u h\u0103ng h\u00e1i t\u1ecf l\u00f2ng trung ngh\u0129a, \u0111\u1ee9ng ng\u1ed3i m\u00e0 x\u00e9t l\u1ebd th\u1ecbnh suy, ng\u00f5 h\u1ea7u \u0111em t\u00e0i s\u1ee9c \u0111\u1ec1n b\u00f9 m\u1ea3y may \u01a1n n\u01b0\u1edbc, t\u1ecf d\u1ea1 hi\u1ebfu trung v\u00e0 kh\u00f4ng th\u1eb9n v\u1edbi phong t\u1ee5c ch\u1ea5t ph\u00e1c thu\u1ea7n h\u1eadu c\u1ee7a qu\u00ea ta. \u0110\u00f3 l\u00e0 \u0111i\u1ec1u mong m\u1ecfi c\u1ee7a d\u00e2n ta v\u1eady. C\u00f2n nh\u01b0 d\u00e2n Trang 320","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u gi\u00e1o, tuy kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 \u0111\u1ea1o c\u1ee7a ta, nh\u01b0ng c\u0169ng l\u00e0 d\u00e2n c\u1ee7a Vua, gi\u1eefa l\u00fac nhi\u1ec5u nh\u01b0\u01a1ng r\u1ed1i lo\u1ea1n n\u00e0y, ph\u1ea3i ri\u00eang nh\u1edb \u0111\u1ebfn \u01a1n hu\u1ec7 v\u1ed7 nu\u00f4i y\u00ean \u1ed5n, t\u01b0\u1edfng c\u0169ng ph\u1ea3i th\u1ea5y ngay ng\u00e1y trong l\u00f2ng c\u00f9ng chung lo vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc. V\u1eady b\u1ecdn ta \u0111\u00e2y c\u1eed s\u1ef1, kh\u00f4ng c\u00f3 l\u1eddi n\u00f3i g\u00ec kh\u00e1c, ch\u1ec9 khuy\u00ean c\u00e1c ng\u01b0\u1eddi, ai n\u1ea5y c\u1ee9 \u1edf y\u00ean gi\u1eef nghi\u1ec7p l\u00e0m \u0103n, ch\u1edb c\u00f3 v\u1ea9n v\u01a1 ngh\u0129 ng\u1ee3i. R\u1ea5t mong. Chu Thi\u00ean d\u1ecbch (Theo b\u1ea3n nguy\u00ean v\u0103n ch\u1eef H\u00e1n do Ty V\u0103n h\u00f3a H\u00e0 T\u0129nh cung c\u1ea5p) ____________________________________ 1. Ch\u1ec9 \u0110\u1eb7ng Nh\u01b0 Mai, Tr\u1ea7n T\u1ea5n kh\u1edfi ngh\u0129a \u1edf Ngh\u1ec7 T\u0129nh (t\u1ee9c Ngh\u1ec7 An, H\u00e0 T\u0129nh ng\u00e0y nay) n\u0103m 1874, v\u1eeba ch\u1ed1ng Ph\u00e1p, v\u1eeba ch\u1ed1ng tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh T\u1ef1 \u0110\u1ee9c. TH\u01af NGH\u0128A QU\u00c2N THANH - NGH\u1ec6 - T\u0128NH TR\u1ea2 L\u1edcI KINH L\u01af\u1ee2C L\u01af\u01a0NG QUY CH\u00cdNH (1) Th\u01b0a ng\u00e0i, K\u00ednh ti\u1ebfp b\u1ee9c th\u01b0 c\u1ee7a ng\u00e0i, \u0111\u1ecdc xong kh\u00f4n xi\u1ebft m\u1eebng c\u1ea3m. Tr\u1ed9m x\u00e9t b\u1ea3n t\u00e2m ch\u00fang t\u00f4i l\u00fac \u0111\u1ea7u suy ngh\u0129, ch\u1ec9 v\u00ec \u0111\u1eddi \u0111\u1eddi ch\u1ecbu \u01a1n n\u01b0\u1edbc, ng\u1eabu nhi\u00ean g\u1eb7p l\u00fac v\u1eadn n\u01b0\u1edbc kh\u00f3 kh\u0103n, kh\u00f4ng d\u00e1m ti\u1ebfc m\u00ecnh m\u00e0 th\u00f4i, ch\u1ee9 kh\u00f4ng c\u00f3 mong c\u00f4ng danh l\u1ee3i l\u1ed9c g\u00ec c\u1ea3. Sau \u0111\u00f3, th\u1eddi th\u1ebf \u0111\u1ed5i thay, c\u01a1 s\u1ef1 m\u1ed7i ng\u00e0y m\u1ed7i kh\u00e1c, c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi tr\u1ed1n tr\u00e1nh, c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi \u1ea9n n\u1ea5p \u0111i n\u01a1i kh\u00e1c, \u0111\u1ec1u ch\u1ecbu c\u1ef1c kh\u1ed5 \u0111\u1ec3 gi\u1eef ti\u1ebft th\u00e1o, th\u1ec1 th\u1ee7y chung v\u1edbi nhau, d\u00f9 c\u00f3 ai \u0111em m\u1ec7nh l\u1ec7nh c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh \u0111\u1ebfn khuy\u00ean b\u1ea3o hay \u0111em t\u00ecnh tr\u1ea1ng c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n \u0111\u1ebfn k\u00eau ca, ch\u00fang t\u00f4i c\u0169ng ch\u1ec9 xin \u0111\u00e1p l\u00e0 h\u00e3y \u0111em l\u00f2ng \u01b0u \u00e1i ch\u00e2n th\u00e0nh m\u00e0 ch\u1edd \u0111\u1ee3i, nh\u1ea5t thi\u1ebft m\u1ecdi vi\u1ec7c ch\u1ed1ng vua ph\u1ea3n n\u01b0\u1edbc, gi\u1ebft h\u1ea1i nh\u00e2n d\u00e2n, ch\u00fang t\u00f4i \u0111\u1ec1u lu\u00f4n lu\u00f4n nh\u1eafc nhau r\u0103n nhau s\u00e2u s\u1eafc. Nh\u01b0ng \u0111\u1ebfn khi ng\u01b0\u1eddi th\u00ec b\u1ecb t\u00f9, Vua th\u00ec ch\u1ea1y ra mi\u1ec1n B\u1eafc, nh\u1eefng vi\u1ec7c \u0111au l\u00f2ng b\u00e0y ra tr\u01b0\u1edbc m\u1eaft, non s\u00f4ng ho\u1ea3 v\u01b0\u1ee3ng (2) h\u1ea7u nh\u01b0 c\u1ea3nh t\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1eddi \u201cmi\u00ean m\u1ed9c\u201d (3). T\u1ea5m l\u00f2ng v\u00ec ngh\u0129a, ng\u01b0\u1eddi ta ai kh\u00e1c ai \u0111\u00e2u? Gi\u00e1n ho\u1eb7c c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi v\u00ec l\u1eddi thanh ngh\u1ecb th\u00fac \u0111\u1ea9y, c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi b\u1ecb b\u1ecdn ra \u0111\u1ea7u th\u00fa b\u1ee9c b\u00e1ch, c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi v\u00ec mong n\u01b0\u1edbc l\u1edbn r\u1ee7 l\u00f2ng th\u01b0\u01a1ng, c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi l\u1ea1i Trang 321","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u s\u1ee3 h\u1ecd kh\u00e1c n\u1ed5i d\u1eady. Tr\u1eddi c\u00f3 s\u00e1o th\u00ec d\u1ec5 k\u00eau, h\u01b0\u01a1u \u0111\u1ebfn l\u00fac nguy th\u00ec ch\u1ea1y qu\u00e0ng, d\u00f9 mu\u1ed1n c\u1ea5m nh\u01b0ng c\u1ea5m l\u00e0m sao \u0111\u01b0\u1ee3c! Th\u00e0nh th\u1eed ng\u01b0\u1eddi trong nh\u00e0 gi\u1ebft h\u1ea1i l\u1eabn nhau, k\u1ebb h\u00e0ng x\u00f3m l\u1ea1i ho\u00e1 ra \u0111\u1eafc s\u00e1ch, th\u1eadt l\u00e0 \u0111\u00e1ng bu\u1ed3n v\u00e0 \u0111\u00e1ng gi\u1eadn. L\u1ea1i th\u00eam n\u1eefa, ti\u1ebfn tho\u00e1i \u0111\u1ec1u l\u1eadt \u0111\u1eadt, tai m\u1eaft kh\u00f3 x\u00e9t th\u1ea5y h\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c, n\u00ean c\u00f3 h\u1ea1ng m\u01b0\u1ee3n ti\u1ebfng \u0111\u1ec3 h\u1ea1i d\u00e2n (c\u00f3 khi t\u1ef1 \u00fd ra \u0111i, li\u1ec1n l\u00e0m r\u1ea5t nghi\u00eam kh\u1eafc \u0111\u1ec3 ra oai), b\u1ecdn l\u00ednh tu\u1ea7n nh\u00e2n \u0111\u00f3 m\u00e0 sinh t\u00e0n nh\u1eabn (h\u1ec5 \u1edf \u0111\u00e2u l\u00e0 c\u01b0\u1edbp l\u1ea5y c\u1ee7a c\u1ea3i nh\u00e2n d\u00e2n cho k\u1ef3 h\u1ebft s\u1ea1ch). B\u1ea7y ong l\u0169 ki\u1ebfn, b\u00e8 \u0111\u1ea3ng th\u1eadt nhi\u1ec1u. Th\u01b0\u01a1ng h\u1ea1i cho d\u00e2n ta m\u1eafc ph\u1ea3i n\u1ed7i kh\u1ed5 c\u1ef1c \u1ea5y! Th\u1eddi th\u1ebf \u01b0? Hay s\u1ed1 m\u1ec7nh \u01b0? Ai l\u00e0m ra th\u1ebf? M\u00e0 ai xui n\u00ean th\u1ebf? T\u1ef1 nhi\u00ean kh\u00f4ng \u1edf ch\u1ed7 tr\u0169ng m\u00e0 bao nhi\u00eau t\u1ed9i \u00e1c c\u1ee9 d\u1ed3n v\u1ec1, ch\u1ec9 c\u00f3 ti\u1ebfng su\u00f4ng m\u00e0 mang l\u1ea5y v\u1ea1 th\u1ef1c. \u0110\u1ebfn l\u00fac c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi \u0111em danh ngh\u0129a Xu\u00e2n Thu ra m\u00e0 tr\u00e1ch m\u00f3c, m\u1edbi t\u1ef1 bi\u1ebft l\u00e0 kh\u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng tr\u1ed1n tr\u00e1nh. V\u1ea3 l\u1ea1i, l\u00f2ng ng\u01b0\u1eddi, s\u0129 kh\u00ed, Nam B\u1eafc \u0111\u1ec1u nh\u01b0 nhau, s\u1ef1 xu\u1ea5t x\u1eed c\u1ee7a ch\u00fang t\u00f4i c\u1ed1 nhi\u00ean kh\u00f4ng quan tr\u1ecdng g\u00ec, nh\u1eefng m\u1ed9t ng\u00e0y c\u00f2n c\u00f3 l\u00f2ng d\u00e2n, th\u00ec m\u1ed9t ng\u00e0y c\u00f2n c\u00f3 qu\u1ed1c th\u1ec3, l\u00f2ng t\u00e0 c\u00f2n \u0111\u01b0\u1ee3c r\u0103n \u0111e, ch\u00ednh th\u1ed1ng c\u00f2n c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi n\u00e2ng \u0111\u1ee1, th\u00ec ng\u01b0\u1eddi \u1edf l\u1ea1i k\u1ebb ra \u0111i c\u0169ng d\u1ec5 tu\u1ef3 th\u1eddi chuy\u1ec3n h\u01b0\u1edbng. Ph\u01b0\u01a1ng chi ra [l\u00e0m quan] th\u00ec \u00fd ngh\u0129 v\u1edbi vi\u1ec7c l\u00e0m tr\u00e1i nhau, kh\u00f4ng th\u1ec3 kh\u00edch l\u1ec7 \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi, m\u00e0 c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 t\u1ef1 b\u1ea3o to\u00e0n l\u1ea5y th\u00e2n m\u00ecnh \u0111\u01b0\u1ee3c, vi\u1ec7c Ti\u1ebfn s\u0129 Tr\u1ea7n V\u0103n D\u1ef1 (4) \u1edf Qu\u1ea3ng Nam, C\u1eed nh\u00e2n Nguy\u1ec5n Cao \u0110\u00f4n (5) \u1edf H\u00e0 T\u0129nh c\u00f2n s\u1edd s\u1edd tr\u01b0\u1edbc m\u1eb7t \u0111\u1ea5y. B\u1eb1ng nh\u01b0 c\u1ee9 \u1edf l\u1ea1i th\u00ec trong ngo\u00e0i gi\u00fap \u0111\u1ee1 nhau, \u0111\u00e3 c\u00f3 th\u1ec3 gi\u1eef \u0111\u01b0\u1ee3c m\u00ecnh, l\u1ea1i c\u00f3 th\u1ec3 th\u1ee9c t\u1ec9nh \u0111\u01b0\u1ee3c ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c. Qu\u00e2n kinh th\u00e0nh r\u00fat \u0111i h\u1ebft, thu\u1ebf nh\u00e0, thu\u1ebf tr\u00e2u \u0111ang thu \u0111\u00ecnh h\u1eb3n l\u1ea1i. Nh\u01b0 th\u1ebf l\u00e2u r\u1ed3i s\u1ebd t\u1ef1 ch\u00e1n th\u00f4i. Ch\u1ec9 l\u1ea5y m\u1ed9t vi\u1ec7c xu\u1ea5t x\u1eed \u0111\u00f3 m\u00e0 so s\u00e1nh l\u1ee3i h\u1ea1i \u0111\u00e3 th\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c r\u00f5 r\u1ed3i. Cho n\u00ean tuy l\u00e0 t\u00f4i con trung th\u00e0nh m\u00e0 coi nh\u01b0 gi\u1eb7c lo\u1ea1n, ng\u01b0\u1eddi n\u1eb1m gai n\u1ebfm m\u1eadt l\u1ea1i s\u1eb5n s\u00e0ng ch\u1ecbu n\u1ea5u phanh (6) th\u00ec c\u0169ng ch\u1ec9 y\u00ean ph\u1eadn cho tr\u1ecdn \u0111\u1eddi, ch\u1ee9 c\u00f2n o\u00e1n tr\u00e1ch ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m chi n\u1eefa. T\u1ea5m l\u00f2ng cay \u0111\u1eafng, n\u1ebfu ai \u0111\u1eb7t m\u00ecnh v\u00e0o c\u1ea3nh ng\u1ed9, t\u01b0\u1edfng s\u1ebd th\u1ea5u t\u00ecnh. Ng\u00e0i v\u1eeba \u0111\u1ebfn nh\u1eadn ch\u1ee9c, \u0111\u00e3 h\u1ea1 c\u1ed1 g\u1eedi cho b\u1ee9c th\u01b0 t\u00e2m huy\u1ebft, l\u1ea1i khuy\u00ean b\u1ea3o n\u00ean \u0111\u1ed5i \u00fd, h\u1ed3i t\u00e2m. B\u1ecdn ch\u00fang t\u00f4i tuy ngu, \u0111\u00e2u \u0111\u1ebfn n\u1ed7i c\u1ee9 u m\u00ea kh\u00f4ng t\u1ec9nh, duy ch\u01b0a r\u00f5 n\u00ean \u0111\u1ed5i \u00fd g\u00ec? H\u1ed3i t\u00e2m c\u00e1i g\u00ec? \u0110\u1ec3 c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m h\u1ea1ng t\u00f4i con m\u00e0 n\u01b0\u1edbc nh\u00e0 vui l\u00f2ng c\u00f3, t\u1ecf \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00e2m t\u00edch cho s\u0129 phu tin theo, c\u00f9ng l\u00e0 \u0111\u1ec3 cho n\u01b0\u1edbc \u1edf ngo\u00e0i m\u1ea5y l\u1ea7n b\u1ec3 kh\u01a1i nghe th\u1ea5y m\u00e0 bi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u1ea7n n\u00e0o v\u00e0 c\u00f4ng lu\u1eadn \u0111\u1eddi sau c\u00f3 th\u1ec3 khoan th\u1ebf cho ph\u1ea7n n\u00e0o, n\u1ebfu ng\u00e0i ch\u1ec9 gi\u00e1o \u0111\u01b0\u1ee3c cho, th\u00ec ch\u00fang t\u00f4i xin v\u00e2ng m\u1ec7nh ngay. Trang 322","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u S\u1eeda m\u0169 d\u01b0\u1edbi c\u00e2y m\u1eadn, x\u1ecf gi\u1ea7y trong v\u01b0\u1eddn d\u01b0a, d\u1ec5 m\u1edf \u0111\u01b0\u1eddng cho ng\u01b0\u1eddi ta ng\u1edd v\u1ef1c (7). Tu\u00f4n r\u01a1i d\u00f2ng l\u1ec7, tr\u1ea3 l\u1ea1i ng\u1ecdc ch\u00e2u ch\u1ec9 l\u00e0m cho c\u00f4 con g\u00e1i ngh\u0129 m\u00e0 \u0111au l\u00f2ng (8). ch\u00fang t\u00f4i b\u1ea5t \u0111\u1eafc d\u0129 ph\u1ea3i l\u00e0m tr\u00e1i \u00fd t\u1ed1t c\u1ee7a ng\u00e0i, cho n\u00ean kh\u00f4ng d\u00e1m nhi\u1ec1u l\u1eddi bi\u1ec7n b\u1ea1ch. C\u00fai xin b\u1eadc cao minh soi x\u00e9t cho th\u00ec th\u1eadt may m\u1eafn. C\u00f2n nh\u01b0 thuy\u1ec1n c\u00e1 ra v\u00e0o \u0111\u1ed9ng Hoa L\u01b0 (9), b\u00f3ng r\u1ed3ng th\u1ef1c gi\u1ea3 \u1edf \u0111\u1ea7u n\u00fai (10), n\u1ebfu qu\u1ea3 s\u00e1ch tr\u1eddi \u0111\u00e3 v\u1ea1ch s\u1eb5n ra r\u1ed3i th\u00ec s\u1ee9c ng\u01b0\u1eddi ph\u00f9 tr\u00ec v\u00e0o ch\u1ec9 l\u00e0 u\u1ed5ng ph\u00ed, t\u01b0\u1edfng nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi m\u01b0u vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc, lo \u0111\u1ebfn ng\u00e0y mai, \u0111\u01b0\u01a1ng nhi\u00ean c\u0169ng ph\u1ea3i ngh\u0129 s\u00e2u v\u00e0 lo xa v\u1eady, ch\u00fang t\u00f4i kh\u00f4ng d\u00e1m n\u00f3i th\u1eeba. Chu Thi\u00ean d\u1ecbch Theo b\u1ea3n nguy\u00ean v\u0103n ch\u1eef H\u00e1n, trong B\u00e0i ngo\u1ea1i li\u1ec7t truy\u1ec7n _______________________________________ 1. L\u01b0\u01a1ng Quy Ch\u00ednh ng\u01b0\u1eddi g\u1ed1c Th\u00e1i B\u00ecnh, \u0111\u1ed7 C\u1eed nh\u00e2n, c\u00f3 m\u1ed9t th\u1eddi tham gia ch\u1ed1ng Ph\u00e1p, nh\u01b0ng sau \u0111\u1ea7u h\u00e0ng, l\u00e0m \u0111\u1ebfn Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0, sung ch\u1ee9c Kinh l\u01b0\u1ee3c ba t\u1ec9nh Thanh - Ngh\u1ec7 - T\u0129nh. 2. Ph\u01b0\u01a1ng Nam thu\u1ed9c ho\u1ea3, n\u00ean n\u01b0\u1edbc ta \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e0 ho\u1ea3 v\u01b0\u1ee3ng. 3. \u201cMi\u00ean m\u1ed9c\u201d chi\u1ebft t\u1ef1 ch\u1eef T\u1ed1ng, ch\u1ec9 c\u1ea3nh \u0111\u1eddi Nam T\u1ed1ng b\u1ecb Kim x\u00e2m l\u01b0\u1ee3c. 4. Tr\u1ea7n V\u0103n D\u1ef1 ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng An M\u1ef9 T\u00e2y, huy\u1ec7n H\u00e0 \u0110\u00f4ng, t\u1ec9nh Qu\u1ea3ng Nam, \u0111\u1ed7 \u0110\u1ed3ng Ti\u1ebfn s\u0129, l\u00e0m S\u01a1n ph\u00f2ng s\u1ee9 Qu\u1ea3ng Nam, ch\u1ed1ng Ph\u00e1p thua r\u00fat ch\u1ea1y, sau ra th\u00fa \u0111\u1ec3 v\u1ec1 kinh, \u0111\u1ebfn th\u00e0nh Qu\u1ea3ng Nam b\u1ecb qu\u00e2n Ph\u00e1p b\u1eaft \u0111em gi\u1ebft. 5. Nguy\u1ec5n Cao \u0110\u00f4n ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng Ph\u1ea5t N\u1ea1o, huy\u1ec7n Th\u1ea1ch H\u00e0, H\u00e0 T\u0129nh, \u0111\u1ed7 C\u1eed nh\u00e2n, kh\u1edfi ngh\u0129a th\u1ed1ng Ph\u00e1p, sau ra th\u00fa b\u1ecb gi\u1ebft. 6. N\u1ea5u phanh: d\u1ecbch ch\u1eef \u201c\u0111\u1ec9nh \u0111ang\u201d, \u1edf \u0111\u00e2y d\u00f9ng ngh\u0129a nh\u01b0 \u201c\u0111\u1ec9nh ho\u1ea1ch\u201d - h\u00ecnh ph\u1ea1t b\u1ecf t\u1ed9i nh\u00e2n v\u00e0o n\u1ea5u v\u1ea1c cho ch\u1ebft. 7. \u0110\u1eebng s\u1eeda m\u0169 d\u01b0\u1edbi c\u00e2y m\u1eadn, \u0111\u1eebng x\u1ecf gi\u1ea7y trong v\u01b0\u1eddn d\u01b0a \u0111\u1ec3 tr\u00e1nh ng\u01b0\u1eddi ta ng\u1edd l\u1ea5y tr\u1ed9m m\u1eadn v\u00e0 d\u01b0a. Trang 323","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u 8. Ch\u1eef trong \u0110\u01b0\u1eddng ti\u1ebft ph\u1ee5 ng\u00e2m c\u1ee7a Tr\u01b0\u01a1ng T\u1ecbch: \u201cAnh bi\u1ebft em c\u00f3 ch\u1ed3ng, t\u1eb7ng em \u0111\u00f4i ng\u1ecdc ch\u00e2u... Em tr\u1ea3 l\u1ea1i \u0111\u00f4i ng\u1ecdc ch\u00e2u, \u0111\u00f4i d\u00f2ng l\u1ec7 l\u00e3 ch\u00e3\u201d. 9. Ch\u1ec9 vi\u1ec7c tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00e2y Ph\u1ea1m V\u0103n Ngh\u1ecb v\u1ec1 \u1ea9n \u1edf Hoa L\u01b0. 10. Ch\u1ec9 vi\u1ec7c B\u1ea1ch X\u1ec9 \u0111ang m\u1ed9 qu\u00e2n ch\u1ed1ng Ph\u00e1p. Trang 324","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u B. T\u01af LI\u1ec6U V\u1ec0 PHAN \u0110\u00ccNH PH\u00d9NG V\u00c0 PHONG TR\u00c0O C\u1ea6N V\u01af\u01a0NG. H\u00c0 T\u0128NH \u1ea4T D\u1eacU K\u00dd (1885) NGUY\u1ec4N PHAN QUANG (1) s\u01b0u t\u1ea7m v\u00e0 gi\u1edbi thi\u1ec7u L\u1eddi Ng\u01b0\u1eddi bi\u00ean so\u1ea1n: Trong qu\u00e1 tr\u00ecnh bi\u00ean so\u1ea1n, xu\u1ea5t b\u1ea3n cu\u1ed1n s\u00e1ch Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng - con ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 s\u1ef1 nghi\u1ec7p, ch\u00fang t\u00f4i nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c cu\u1ed1n s\u00e1ch Vi\u1ec7t Nam c\u1eadn \u0111\u1ea1i - nh\u1eefng s\u1eed li\u1ec7u m\u1edbi, t\u1eadp 2, Nxb Tp. HCM, 1998 c\u1ee7a Gi\u00e1o s\u01b0 S\u1eed h\u1ecdc Nguy\u1ec5n Phan Quang g\u1eedi t\u1eb7ng v\u1edbi l\u1eddi \u0111\u1ec1 ngh\u1ecb tr\u00e2n tr\u1ecdng: \u201cK\u00ednh g\u1eedi Trung t\u00e2m V\u0103n ho\u00e1 Ng\u00f4n ng\u1eef \u0110\u00f4ng T\u00e2y cu\u1ed1n s\u00e1ch n\u00e0y \u0111\u1ec3 g\u00f3p ph\u1ea7n K\u1ef7 ni\u1ec7m 160 n\u0103m ng\u00e0y sinh L\u00e3nh t\u1ee5 C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng. H\u00e0 N\u1ed9i, 3-1-2007. Nguy\u1ec5n Phan Quang\u201d. \u0110\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t t\u1eadp s\u00e1ch qu\u00ed do Gi\u00e1o s\u01b0 Phan Quang, ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 nhi\u1ec1u n\u0103m nghi\u00ean c\u1ee9u Phong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, ph\u00e1t hi\u1ec7n \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea1i qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng H\u00e0 T\u0129nh, ch\u1ee9a nhi\u1ec1u t\u01b0 li\u1ec7u l\u1ecbch s\u1eed x\u00e1c th\u1ef1c v\u00e0 qu\u00ed hi\u1ebfm, l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00fa th\u00edch r\u1ea5t c\u1ea9n th\u1eadn, \u0111\u1ea7y \u0111\u1ee7 v\u00e0 khoa h\u1ecdc v\u1ec1 \u201cgiai \u0111o\u1ea1n m\u1edf \u0111\u1ea7u Phong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ch\u1ed1ng Ph\u00e1p\u201d n\u00ean r\u1ea5t gi\u00fap \u00edch cho gi\u1edbi nghi\u00ean c\u1ee9u v\u00e0 \u0111\u00f4ng \u0111\u1ea3o b\u1ea1n \u0111\u1ecdc. Tuy nhi\u00ean do ph\u1ea7n ch\u00fa gi\u1ea3i c\u1ee7a Gi\u00e1o s\u01b0 Nguy\u1ec5n Phan Quang c\u00f3 nhi\u1ec1u ch\u1ed7 tr\u00f9ng l\u1eb7p v\u1edbi nh\u1eefng v\u0103n b\u1ea3n \u0111\u00e3 c\u00f4ng b\u1ed1 trong cu\u1ed1n s\u00e1ch n\u00e0y n\u00ean ch\u00fang t\u00f4i xin ph\u00e9p \u0111\u01b0\u1ee3c l\u01b0\u1ee3c b\u1ecf. N.B.S L\u1eddi d\u1eabn c\u1ee7a Gi\u00e1o s\u01b0 Nguy\u1ec5n Phan Quang: Cho \u0111\u1ebfn nay, \u0111\u00e3 c\u00f3 nhi\u1ec1u c\u00f4ng tr\u00ecnh nghi\u00ean c\u1ee9u v\u1ec1 Kh\u1edfi ngh\u0129a H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea (1885-1895). G\u1ea7n \u0111\u00e2y ch\u00fang t\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ebfp x\u00fac v\u1edbi t\u1eadp H\u00c0 T\u0128NH \u1ea4T D\u1eacU K\u00dd, m\u1ed9t t\u01b0 li\u1ec7u c\u1ee7a d\u00f2ng h\u1ecd L\u00ea \u1edf Trung L\u1ec5, huy\u1ec7n \u0110\u1ee9c Th\u1ecd, t\u1ec9nh H\u00e0 T\u0129nh, b\u1ea3n ch\u00e9p tay b\u1eb1ng ch\u1eef qu\u1ed1c ng\u1eef. \u0110\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t t\u01b0 li\u1ec7u m\u1edbi v\u1ec1 Phong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u1edf H\u00e0 T\u0129nh v\u1edbi nh\u1eefng chi ti\u1ebft c\u00f3 l\u1ebd g\u1eafn v\u1edbi s\u1ef1 th\u1eadt h\u01a1n, \u0111\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c tham kh\u1ea3o; xin \u0111\u01b0\u1ee3c sao y b\u1ea3n g\u1ed1c, gi\u1eef nguy\u00ean v\u0103n phong v\u00e0 c\u00e1c t\u1eeb ng\u1eef \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng. \u0110\u1ec3 ti\u1ec7n theo d\u00f5i s\u1ef1 ki\u1ec7n l\u1ecbch s\u1eed, ch\u00fang t\u00f4i c\u00f3 s\u1eafp x\u1ebfp l\u1ea1i v\u00e0 \u0111\u1eb7t th\u00eam c\u00e1c ti\u1ec3u m\u1ee5c. Trang 325","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Nh\u00e2n \u0111\u00e2y, ch\u00fang t\u00f4i xin ch\u00e2n th\u00e0nh c\u1ea3m \u01a1n c\u1ee5 Tr\u00e1c Vi\u00ean \u0111\u00e3 cung c\u1ea5p t\u01b0 li\u1ec7u qu\u00fd b\u00e1u c\u1ee7a d\u00f2ng h\u1ecd. I. PHAN \u0110\u00ccNH PH\u00d9NG V\u00c0 PHONG TR\u00c0O C\u1ea6N V\u01af\u01a0NG H\u00c0 T\u0128NH Vi\u1ec7c ph\u1ebf l\u1eadp \u1edf tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh - Vua H\u00e0m Nghi xu\u1ea5t b\u00f4n \u201cN\u0103m T\u1ef1 \u0110\u1ee9c th\u1ee9 36 (Qu\u00fd V\u1ecb), n\u0103m Thi\u00ean Ch\u00faa gi\u00e1ng sinh 1883, n\u1ed9i tr\u1ecb v\u00e0 ngo\u1ea1i giao n\u01b0\u1edbc nh\u00e0 \u0111\u00e3 b\u1eaft \u0111\u1ea7u b\u01b0\u1edbc v\u00e0o th\u1eddi k\u1ef3 b\u1ed1i r\u1ed1i. L\u00fac \u1ea5y l\u1ee5c t\u1ec9nh Nam K\u1ef3 \u0111\u00e3 nh\u01b0\u1eddng cho n\u01b0\u1edbc Ph\u00e1p v\u00e0 c\u1eeda b\u1ec3 \u0110\u00e0 N\u1eb5ng c\u0169ng nh\u01b0\u1ee3ng cho n\u01b0\u1edbc Ph\u00e1p r\u1ed3i. N\u01b0\u1edbc Ph\u00e1p \u0111\u00e3 l\u1eadp m\u1ed9t nh\u00e0 s\u1ee9 qu\u00e1n t\u1ea1i Tr\u1ea5n B\u00ecnh \u0110\u00e0i (t\u1ee9c \u0111\u1ed3n Mang C\u00e1), \u1edf \u0111\u00f3 c\u00f3 \u0111\u00f3ng m\u1ed9t \u0111\u1ea1o qu\u00e2n h\u1ed9 v\u1ec7 s\u1ee9 th\u1ea7n \u01b0\u1edbc \u0111\u1ed9 300 ng\u01b0\u1eddi. V\u1ecb s\u1ee9 th\u1ea7n \u1edf kinh \u0111\u00f4 ta \u0111\u00f3 l\u00e0 thay m\u1eb7t n\u01b0\u1edbc Ph\u00e1p \u0111\u1ec3 th\u01b0\u01a1ng thuy\u1ebft v\u1edbi tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh ta, c\u1ed1t nh\u1ea5t l\u00e0 v\u1ec1 vi\u1ec7c l\u1eadp ch\u00ednh ph\u1ee7 B\u1ea3o h\u1ed9 t\u1ea1i Trung, B\u1eafc K\u1ef3. C\u00f9ng n\u0103m \u1ea5y, \u0111\u1ee9c T\u1ef1 \u0110\u1ee9c b\u0103ng h\u00e0. N\u1ebfu nh\u01b0 Ng\u00e0i c\u00f2n s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed9 v\u00e0i n\u0103m th\u00ec s\u1ef1 l\u1eadp ch\u00ednh ph\u1ee7 B\u1ea3o h\u1ed9 c\u00f3 ph\u1ea7n d\u1ec5 d\u00e0ng, kh\u00f4ng \u0111\u1ebfn n\u1ed7i l\u01b0u huy\u1ebft. \u201cKhi vua T\u1ef1 \u0110\u1ee9c b\u0103ng h\u00e0, di chi\u1ebfu l\u1eadp con nu\u00f4i Ng\u00e0i l\u00e0 vua D\u1ee5c \u0110\u1ee9c l\u00ean ng\u00f4i. Khi \u1ea5y trong tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh ta c\u00f3 hai ph\u00e1i, m\u1ed9t ph\u00e1i ch\u1ee7 h\u00f2a, m\u1ed9t ph\u00e1i ch\u1ee7 chi\u1ebfn. \u0110\u1ee9ng \u0111\u1ea7u ph\u00e1i ch\u1ee7 chi\u1ebfn l\u00e0 quan Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 B\u1ed9 Binh T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft, \u0111\u1ee9ng \u0111\u1ea7u ph\u00e1i ch\u1ee7 h\u00f2a l\u00e0 quan Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 B\u1ed9 L\u1ea1i Tr\u1ea7n Ti\u1ec5n Th\u00e0nh. V\u00ec r\u1eb1ng quan T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft th\u1ed1ng su\u1ed1t c\u1ea3 binh quy\u1ec1n n\u00ean ph\u00e1i ch\u1ee7 h\u00f2a kh\u00f4ng th\u1ec3 ch\u1ed1ng l\u1ea1i (...), ch\u1ec9 v\u1eadn \u0111\u1ed9ng ri\u00eang v\u1edbi quan s\u1ee9 th\u1ea7n Ph\u00e1p \u1edf Tr\u1ea5n B\u00ecnh \u0110\u00e0i m\u00e0 th\u00f4i. \u201cV\u00ec l\u00f2ng qu\u1ea3 quy\u1ebft kh\u00e1ng chi\u1ebfn cho n\u00ean \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft \u0111\u00e3 s\u1eeda so\u1ea1n ph\u00f2ng b\u1ecb t\u1eeb x\u01b0a. \u00d4ng b\u00e8n l\u1eadp S\u01a1n ph\u00f2ng nha t\u1ea1i c\u00e1c t\u1ec9nh c\u00f3 li\u00ean l\u1ea1c v\u1edbi d\u00e3y n\u00fai Ng\u0103ng M\u00e0n [Gi\u0103ng M\u00e0n hay Khai Tr\u01b0\u1edbng] t\u1eeb B\u1eafc ch\u00ed Nam, t\u1ec9nh nh\u1ecf l\u1eadp m\u1ed9t S\u01a1n ph\u00f2ng, t\u1ec9nh l\u1edbn l\u1eadp hai, chuy\u1ec1n kh\u00ed gi\u1edbi v\u00e0 qu\u00e2n l\u01b0\u01a1ng (...) [b\u1ea3n g\u1ed1c b\u1ecb nh\u00f2e, r\u00e1ch nhi\u1ec1u \u0111o\u1ea1n]. \u201cMu\u1ed1n nh\u01b0 v\u1eady, Ng\u00e0i l\u1ea1i h\u1ebft s\u1ee9c l\u00e0m uy ph\u01b0\u1edbc \u0111\u1ec3 khi\u1ebfp ph\u1ee5c th\u1ea7n d\u00e2n. B\u1eaft \u0111\u1ea7u ng\u00e0i l\u00e0m s\u1ef1 ph\u1ebf l\u1eadp. Ng\u00e0i b\u00e8n h\u1ed9i c\u00e1c \u0111\u00ecnh th\u1ea7n l\u1ea1i \u0111\u1ec3 b\u00e0n v\u1ec1 vi\u1ec7c ph\u1ebf vua D\u1ee5c \u0110\u1ee9c. Ng\u00e0i l\u1ea5y c\u1edb r\u1eb1ng; khi nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc c\u00f3 vi\u1ec7c, c\u1ea7n c\u00f3 m\u1ed9t \u00f4ng vua c\u01b0\u01a1ng quy\u1ebft h\u01a1n; vua D\u1ee5c \u0110\u1ee9c nhu nh\u01b0\u1ee3c kh\u00f4ng gi\u1eef n\u1ed5i x\u00e3 t\u1eafc, cho n\u00ean Ng\u00e0i l\u1eadp \u0110\u1ee9c Hi\u1ec7p H\u00f2a... Khi \u1ea5y \u0111\u00ecnh th\u1ea7n s\u1ee3 Trang 326","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u uy quy\u1ec1n \u00f4ng Thuy\u1ebft, kh\u00f4ng ai d\u00e1m n\u00f3i g\u00ec c\u1ea3. Duy ch\u1ec9 c\u00f3 \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0m T\u1ea3 tr\u1ef1c Ng\u1ef1 s\u1eed, l\u00ean ti\u1ebfng ph\u1ea3n kh\u00e1ng. \u00d4ng Thuy\u1ebft \u0111\u1ecbnh ch\u00e9m \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, nh\u01b0ng \u0111\u00ecnh th\u1ea7n \u0111\u1ec1u l\u00ean ti\u1ebfng can l\u1ea1i, l\u1ea5y c\u1edb r\u1eb1ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng quan Ng\u1ef1 s\u1eed, ch\u1ee9c c\u1ee7a \u00f4ng l\u00e0 gi\u00e1n quan, nay ch\u00e9m \u00f4ng Phan th\u00ec sau kh\u00f4ng ai d\u00e1m l\u00e0m Ng\u1ef1 s\u1eed n\u1eefa. \u00d4ng Phan \u0111\u01b0\u1ee3c mi\u1ec5n t\u1eed, song ph\u1ea3i c\u00e1ch h\u1ebft c\u1ea3 quan ch\u1ee9c. \u201cVua Hi\u1ec7p H\u00f2a l\u00ean ng\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ea5y th\u00e1ng, ch\u01b0a hi\u1ec3u th\u1eddi th\u1ebf, b\u1ecb ph\u00e1i ch\u1ee7 h\u00f2a c\u00e1m d\u1ed7, n\u00ean Ng\u00e0i h\u1ea1 ch\u1ec9 xu\u1ed1ng s\u1eafc \u0111\u1ed5i \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft sang l\u00e0m Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 B\u1ed9 L\u1ec5 (...) [b\u1ea3n g\u1ed1c b\u1ecb nh\u00f2e, r\u00e1ch nhi\u1ec1u \u0111o\u1ea1n]. Th\u00e2n h\u00e0o H\u00e0 T\u0129nh \u0111\u00f3n xa gi\u00e1 vua H\u00e0m Nghi \u201c Xa gi\u00e1 vua H\u00e0m Nghi ra S\u01a1n ph\u00f2ng Cam L\u1ed9, r\u1ed3i \u0111i th\u1eb3ng l\u00ean Ai Lao, r\u1ed3i v\u00f2ng v\u1ec1 S\u01a1n ph\u00f2ng H\u00e0 T\u0129nh. Khi \u1ea5y th\u00e2n h\u00e0o H\u00e0 T\u0129nh ra ph\u1ee5ng ch\u1ec9 C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t \u0111\u00f4ng. \u1ede \u0110\u1ee9c Th\u1ecd (\u0110\u00f4ng Th\u00e1i) c\u00f3 \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng (con c\u1ee5 tu\u1ea7n ph\u1ee7 Phan \u0110\u00ecnh Lu\u1eadn) (2); \u1edf Trung L\u1ec5 (L\u1ea1c Thi\u1ec7n, \u0110\u1ee9c Th\u1ecd) c\u00f3 \u00f4ng L\u00ea Ninh, L\u00ea Di\u00ean, L\u00ea Ph\u00e1c (ba anh em ru\u1ed9t, con c\u1ee5 b\u1ed1 ch\u00e1nh L\u00ea V\u0103n Khanh); \u1edf H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n (Ng\u00f4i M\u1ef9) c\u00f3 \u00f4ng V\u00f5 ph\u00f3 b\u1ea3ng \u0110inh Nho H\u1ea1nh. C\u00e1c \u00f4ng t\u1ef1 xu\u1ea5t c\u1ee7a nh\u00e0 ra m\u1ed9 l\u1ea5y qu\u00e2n s\u0129, r\u00e8n l\u1ea5y kh\u00ed gi\u1edbi. V\u00e0 nh\u1edd c\u00f3 l\u00f2ng trung \u00e1i c\u1ee7a d\u00e2n b\u1ea3n h\u1ea1t, k\u1ebb gi\u00fap ti\u1ec1n b\u1ea1c, ng\u01b0\u1eddi gi\u00fap l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c cho s\u1ef1 chi\u00eau m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c k\u1ebft qu\u1ea3 sung m\u00e3n...\u201d L\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng trong bu\u1ed5i \u0111\u1ea7u c\u1ee7a phong tr\u00e0o \u201c\u1ede H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 (H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n) \u00f4ng Ph\u00f3 b\u1ea3ng H\u1ea1nh m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c 500 qu\u00e2n, \u1edf Th\u00e1i th\u1ee9 (\u0110\u00f4ng Th\u00e1i) \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c 100 qu\u00e2n, \u1edf L\u1ec5 th\u1ee9 (Trung L\u1ec5 ) \u00f4ng L\u00ea Ninh m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ed1n \u0111\u1ea1o qu\u00e2n, m\u1ed7i \u0111\u1ea1o 500 ng\u01b0\u1eddi. \u201c\u0110\u01b0\u1ee3c tin kinh th\u00e0nh th\u1ea5t th\u1ee7 v\u00e0 xa gi\u00e1 vua H\u00e0m Nghi \u0111\u00e3 g\u1ea7n ra \u0111\u1ebfn S\u01a1n ph\u00f2ng H\u00e0 T\u0129nh (Ph\u00fa Gia, H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea), c\u00e1c \u00f4ng b\u00e8n \u0111em qu\u00e2n l\u00ean S\u01a1n ph\u00f2ng \u0111\u1ee3i gi\u00e1. Khi gi\u00e1 \u0111\u1ebfn S\u01a1n ph\u00f2ng th\u00ec ch\u1ec9 c\u00f2n \u0111\u1ed9 500 qu\u00e2n, \u0110\u1ee9c H\u00e0m Nghi ng\u1ef1 trong m\u1ed9t c\u00e1i v\u00f5ng, \u00f4ng t\u1ea3 qu\u00e2n Tr\u1ea7n [Xu\u00e2n] So\u1ea1n (3); \u0111i m\u1ed9t con ng\u1ef1a b\u1ea1ch, c\u00e1c quan t\u00f9y t\u00f9ng v\u0103n v\u00f5 c\u0169ng \u0111\u1ed9 v\u00e0i ch\u1ee5c ng\u01b0\u1eddi. Quan ch\u00e1nh s\u1ee9 S\u01a1n ph\u00f2ng l\u00e0 Nguy\u1ec5n Ch\u00ednh \u0111em c\u00e1c quan v\u00e0 c\u00e1c th\u00e2n h\u00e0o \u1ee9ng ngh\u0129a ra b\u00e1i m\u1ea1ng. \u201c\u00d4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft b\u00e8n c\u1ea7m tay v\u00e0 n\u00f3i v\u1edbi \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng r\u1eb1ng: Ng\u00e0y nay t\u00f4i \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1eb7p \u00f4ng r\u1ea5t l\u1ea5y l\u00e0m c\u1ea3m ph\u1ee5c, v\u00e0 \u00f4ng \u0111\u00e3 t\u1ecf Trang 327","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u l\u00f2ng trung ngh\u0129a \u0111em qu\u00e2n l\u00ean \u0111\u00f3n xa gi\u00e1, th\u00ec \u00f4ng l\u1ea5y c\u00f4ng ngh\u1ecb l\u00e0m \u0111\u1ea7u, b\u1ecf t\u01b0 t\u00ecnh ra m\u1ed9t kh\u00e1c. \u00d4ng Phan \u0111\u00e1p l\u1ea1i: Ng\u00e0y h\u00f4m nay anh em ch\u00fang t\u00f4i ph\u1ee5ng ch\u1ec9 \u0111\u1ebfn ngh\u00eanh gi\u00e1, l\u1ea5y vi\u1ec7c qu\u1ed1c gia l\u00e0m tr\u1ecdng, kh\u00f4ng bao gi\u1edd ch\u00fang t\u00f4i nh\u1edb \u0111\u1ebfn t\u01b0 t\u00ecnh. \u00d4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft b\u00e8n t\u00e2u vua phong \u0111\u1eb7c c\u00e1ch cho \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0m... Trung t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n, l\u0129nh Binh B\u1ed9 Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0. Ch\u1ee9c Binh B\u1ed9 Th\u01b0\u1ee3ng th\u01b0 l\u00e0 ch\u1ee9c c\u1ee7a \u00f4ng T\u00f4n, nay \u00f4ng trao l\u1ea1i cho \u00f4ng Phan, m\u1ed9t l\u00e0 v\u00ec vi\u1ec7c qu\u1ed1c gia, hai l\u00e0 \u0111\u1ec3 cho \u00f4ng Phan qu\u00ean vi\u1ec7c khi \u1edf Ng\u1ef1 s\u1eed b\u1ecb c\u00e1ch, \u0111\u00f3 c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t th\u1ee7 \u0111o\u1ea1n kh\u00e9o l\u00e9o\u2026 \u201c\u2026 \u1ede S\u01a1n ph\u00f2ng nghe tin qu\u00e2n \u201cb\u00ecnh gi\u00e1o\u201d \u0111\u1ec1u th\u1ea5t b\u1ea1i, Ngh\u1ec7 T\u0129nh \u0111\u1ec1u th\u1ea5t th\u1ee7, s\u1ee3 th\u00e1nh gi\u00e1 \u1edf S\u01a1n ph\u00f2ng kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c y\u00ean, \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft d\u1eddi gi\u00e1 sang \u0111\u00f3ng t\u1ea1i l\u00e0ng Xu\u00e2n L\u1ea1ng (H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea) v\u00e0 \u00f4ng cho chi\u00eau m\u1ed9 300 qu\u00e2n Thanh L\u1ea1ng (Qu\u1ea3ng B\u00ecnh), g\u1ecdi l\u00e0 \u0111\u1ed9i qu\u00e2n thi\u1ec7n x\u1ea1 (v\u00ec ng\u01b0\u1eddi th\u1ed5 d\u00e2n \u1edf Thanh L\u1ea1ng r\u1ea5t gi\u1ecfi v\u1ec1 ngh\u1ec1 b\u1eafn n\u1ecf c\u00f3 t\u00ean \u0111\u1ed9c). \u0110\u1ed9i qu\u00e2n \u1ea5y do m\u1ed9t vi\u00ean \u0111\u1ed9i ng\u01b0\u1eddi Thanh L\u1ea1ng t\u00ean l\u00e0 Ng\u1ecdc t\u1ed5 ch\u1ee9c. \u00d4ng T\u00f4n phong cho Ng\u1ecdc l\u00e0m L\u00e3nh binh v\u00e0 s\u1eafc cho \u0111\u1ed9i qu\u00e2n thi\u1ec7n x\u1ea1 \u1ea5y thay \u0111\u1ed9i c\u1ea5m binh \u0111\u1ec3 h\u1ed9 gi\u00e1...\u201d. T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft sang T\u00e0u \u201c\u2026 Ng\u00f3 qua c\u00e1i phong s\u1eafc b\u1ea5t l\u1ee3i t\u1eeb khi \u0111\u1ea7u, \u00f4ng T\u00f4n b\u00e8n \u0111\u1ecbnh k\u1ebf sang T\u00e0u c\u1ea7u vi\u1ec7n. \u00d4ng b\u00e8n giao \u1ea5n B\u1ed9 Binh cho \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u00e0 d\u1eb7n c\u00e1c qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ph\u1ea3i ph\u00f2 gi\u00e1 cho \u0111\u01b0\u1ee3c chu \u0111\u00e1o, ph\u1ea3i duy tr\u00ec cho \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t n\u0103m. L\u00fac \u00f4ng l\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng, \u0111\u1ec3 l\u1ea1i ng\u01b0\u1eddi con \u0111\u1ea7u l\u00e0 T\u00f4n Th\u1ea5t \u0110\u00e0m \u1edf nh\u00e0 gi\u00fap vi\u1ec7c ph\u00f2 gi\u00e1. \u00d4ng b\u00e8n l\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng sang T\u00e0u, \u0111i t\u1eeb S\u01a1n ph\u00f2ng n\u00e0y \u0111\u1ebfn S\u01a1n ph\u00f2ng kia, sang t\u1eadn Qu\u1ea3ng T\u00e2y (Long Ch\u00e2u). Khi \u0111i v\u1edbi \u00f4ng c\u00f3 quan t\u1ea3 qu\u00e2n Tr\u1ea7n [Xu\u00e2n] So\u1ea1n, \u00f4ng hi\u1ec7p qu\u1ea3n Cao \u0110\u1ea1t (ng\u01b0\u1eddi T\u00ecnh Di, H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n), v\u0103n v\u00f5 t\u00f9y t\u00f9ng \u0111\u1ed9 m\u01b0\u01a1i ng\u01b0\u1eddi.\u201d Qu\u00e2n Ph\u00e1p ti\u1ebfn \u0111\u00e1nh c\u0103n c\u1ee9 H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea \u201cSau khi chi\u1ebfm \u0111\u00f3ng t\u1ec9nh th\u00e0nh [H\u00e0 T\u0129nh], qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p l\u1ea1i ti\u1ebfn l\u00ean H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea. Nghe tin qu\u00e2n Ph\u00e1p l\u00ean, \u00f4ng Nguy\u1ec5n Ch\u00ednh (S\u01a1n ph\u00f2ng Ch\u00e1nh s\u1ee9) b\u00e8n \u0111\u1ed1t ph\u1ee7 S\u01a1n ph\u00f2ng v\u00e0 \u0111em qu\u00e2n \u0111i nghinh ti\u1ebfp qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p. Ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p b\u00e8n \u0111em \u00f4ng Ch\u00ednh v\u1ec1 l\u00e3nh t\u1ed5ng \u0111\u1ed1c An - T\u0129nh. Trang 328","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u201cNghe tin S\u01a1n ph\u00f2ng th\u1ea5t th\u1ee7, xa gi\u00e1 \u1edf Xu\u00e2n L\u1ea1ng ph\u1ea3i d\u1eddi v\u00e0o Thanh L\u1ea1ng. Qu\u00e2n Ph\u00e1p l\u00fac \u1ea5y nh\u1ee9t di\u1ec7n (m\u1ed9t m\u1eb7t) \u0111i theo hi\u1ebfp gi\u00e1, nh\u1ee9t di\u1ec7n \u0111i \u0111\u00e1nh \u0111u\u1ed5i qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng. Qu\u00e2n Ph\u00e1p theo gi\u00e1 v\u00e0o T\u00e2n \u1ea4p b\u1ecb qu\u00e2n thi\u1ec7n x\u1ea1 mai ph\u1ee5c d\u00f9ng t\u00ean \u0111\u1ed9c b\u1eafn ra, b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng v\u00e0 ch\u1ebft r\u1ea5t nhi\u1ec1u cho n\u00ean ph\u1ea3i lui v\u1ec1 \u0111\u00f3ng t\u1ea1i S\u01a1n ph\u00f2ng. Qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, m\u1ed7i thi\u1ebfu th\u1ee9 v\u00e0 tr\u01b0\u1edfng th\u1ee9 nhi\u1ec1u phen th\u1ea5t b\u1ea1i. \u00d4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u00e0 \u0110inh Nho H\u1ea1nh ph\u1ea3i nhi\u1ec1u tr\u1eadn gian nan. L\u00f2ng trung ngh\u0129a c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n, h\u1ed3n chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u c\u1ee7a qu\u00e2n s\u0129 ng\u00e0y m\u1ed9t gi\u1ea3m. Kh\u00f4ng bao l\u00e2u, \u00f4ng H\u1ea1nh b\u1ecb b\u1ec7nh m\u1ea5t\u2026 _____________________________________ 1. Nguy\u1ec5n Phan Quang: Ph\u00f3 Gi\u00e1o s\u01b0, Ti\u1ebfn s\u0129 Tr\u01b0\u1eddng \u0110\u1ea1i h\u1ecdc S\u01b0 ph\u1ea1m Tp. H\u1ed3 Ch\u00ed Minh. 2. Theo ti\u1ec3u s\u1eed, th\u00e2n ph\u1ee5 c\u1ee7a Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng l\u00e0 Phan \u0110\u00ecnh Tuy\u1ec3n, c\u00f3 l\u1ebd \u1edf \u0111\u00e2y ch\u00e9p nh\u1ea7m - BT 3. Tr\u1ea7n Xu\u00e2n So\u1ea1n: ng\u01b0\u1eddi Thanh H\u00f3a, tham gia cu\u1ed9c n\u1ed5i d\u1eady \u1edf Kinh \u0111\u00f4 Hu\u1ebf ng\u00e0y 4 - 5\/7\/1885 v\u00e0 \u0111\u01b0a vua H\u00e0m Nghi ra S\u01a1n ph\u00f2ng H\u00e0 T\u0129nh, v\u1ec1 sau m\u1ea5t \u1edf Trung Qu\u1ed1c. T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft c\u1ea7u vi\u1ec7n T\u00e0u. \u201c\u00d4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft sang \u0111\u1ebfn Qu\u1ea3ng T\u00e2y, b\u00e8n d\u00e2ng s\u1edb nh\u1edd quan t\u1ed5ng \u0111\u1ed1c Qu\u1ea3ng T\u00e2y \u0111\u1ea1t l\u00ean tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nh\u00e0 Thanh. Vua \u0110\u1ea1o Quang nh\u00e0 Thanh quan t\u00e2m \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc Nam ta v\u00e0 t\u1ecf \u00fd gi\u00fap \u0111\u1ee1. Ng\u00e0i b\u00e8n ra d\u1ee5 phong \u00f4ng Ph\u00f9ng T\u1eed T\u00e0i (tu\u1ea7n ph\u1ee7 Qu\u1ea3ng T\u00e2y) l\u00e0m Chinh di \u0110\u1ea1i t\u01b0\u1edbng qu\u00e2n, th\u00f4i \u0111\u1ed1c L\u01b0\u1ee1ng Qu\u1ea3ng, V\u00e2n Nam, Qu\u00fd Ch\u00e2u binh m\u00e3 k\u00e9o sang n\u01b0\u1edbc ta. \u0110\u1ea1o qu\u00e2n \u00f4ng Ph\u00f9ng T\u1eed T\u00e0i \u01b0\u1edbc \u0111\u1ed9 100.000 r\u1ea5t c\u00f3 thanh th\u1ebf, kh\u00ed gi\u1edbi tinh nhu\u1ec7. \u00d4ng \u0111\u00e1nh nhi\u1ec1u tr\u1eadn th\u1eafng l\u1ee3i \u1edf Nam Quan, \u0110\u1ed3ng \u0110\u0103ng, L\u1ea1ng S\u01a1n, ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t th\u00e1ng m\u00e0 \u00f4ng \u0111\u00e3 ti\u1ebfn g\u1ea7n t\u1edbi B\u1eafc Ninh. \u201cKhi \u1ea5y quan to\u00e0n quy\u1ec1n th\u1ee9 nh\u1ea5t \u1edf \u0110\u00f4ng D\u01b0\u01a1ng l\u00e0 \u00f4ng Paul Bert r\u1ea5t am hi\u1ec3u ch\u00ednh tr\u1ecb v\u00e0 binh b\u1ecb, \u00f4ng b\u00e8n sai vi\u00ean Ph\u00f3 \u0110\u00f4 \u0111\u1ed1c h\u1ea3i qu\u00e2n Courbet \u0111em h\u1ea1m \u0111\u1ed9i sang b\u1eafn ph\u00e1 c\u00e1c t\u1ec9nh duy\u00ean h\u1ea3i c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc T\u00e0u, c\u00e1c t\u1ec9nh duy\u00ean h\u1ea3i b\u1ecb b\u1eafn ph\u00e1 r\u1ea5t nhi\u1ec1u. V\u00ec khi \u1ea5y Trung Hoa kh\u00f4ng c\u00f3 h\u1ea3i qu\u00e2n, kh\u00f4ng th\u1ec3 ch\u1ed1ng n\u1ed5i. V\u1ea3 l\u1ea1i n\u01b0\u1edbc T\u00e0u \u0111\u00e3 hai l\u1ea7n th\u1ea5t b\u1ea1i v\u1edbi qu\u00e2n Anh - Ph\u00e1p, kh\u00f4ng kh\u00e1c g\u00ec con chim b\u1ecb cung b\u1eafn nhi\u1ec1u l\u1ea7n, th\u1ea5y Trang 329","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u c\u00e2y cong th\u00ec s\u1ee3. V\u00ec th\u1ebf cho n\u00ean tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh M\u00e3n Thanh ph\u1ea3i \u0111i\u1ec1u \u0111\u00ecnh v\u1edbi vi\u00ean c\u00f4ng s\u1ee9 Ph\u00e1p \u1edf B\u1eafc Ninh, k\u00fd m\u1ed9t b\u1ea3n hi\u1ec7p \u01b0\u1edbc \u1edf Thi\u00ean T\u00e2n, c\u00f4ng nh\u1eadn cho n\u01b0\u1edbc Ph\u00e1p l\u1eadp ch\u00ednh ph\u1ee7 B\u1ea3o h\u1ed9 \u1edf Vi\u1ec7t Nam v\u00e0 c\u1eaft \u0111\u1ea5t Qu\u1ea3ng Ch\u00e2u Loan, tri\u1ec7t \u0111\u1ea1o qu\u00e2n ch\u00ednh Nam c\u1ee7a \u00f4ng Ph\u00f9ng T\u1eed T\u00e0i v\u00e0 \u0111\u1ea1o qu\u00e2n \u00f4ng L\u01b0u V\u0129nh Ph\u00fac v\u1ec1 T\u00e0u, y\u00ean tr\u00ed th\u1ea7y tr\u00f2 \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft. \u201cThi h\u00e0nh hi\u1ec7p \u01b0\u1edbc, \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft v\u00e0 m\u1ea5y k\u1ebb t\u00f2ng vong \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i \u0111em \u0111i y\u00ean tr\u00ed \u1edf Thi\u1ec1u Ch\u00e2u v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nh\u00e0 Thanh c\u1ea5p cho m\u1ed7i th\u00e1ng 100 n\u00e9n b\u1ea1c (?). T\u1eeb \u0111\u00f3, hi v\u1ecdng tr\u1edf v\u1ec1 c\u1ed1 qu\u1ed1c c\u1ee7a \u00f4ng T\u00f4n th\u00e0nh m\u1ed9t s\u1ef1 chi\u00eam bao v\u1eady. Vua H\u00e0m Nghi b\u1ecb b\u1eaft \u201cNghe tin c\u00f3 hi\u1ec7p \u01b0\u1edbc Thi\u00ean T\u00e2n, l\u00f2ng s\u1ed1t s\u1eafng ch\u1edd \u0111\u1ee3i qu\u00e2n c\u1ee9u vi\u1ec7n c\u1ee7a vua H\u00e0m Nghi v\u00e0 c\u00e1c \u00f4ng C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng b\u1ed7ng th\u00e0nh ra m\u1ed9t s\u1ef1 m\u1ed9ng t\u01b0\u1edfng. Ch\u1eb3ng bao l\u00e2u, vi\u00ean h\u1ed9 gi\u00e1 L\u00e3nh Ng\u1ecdc ch\u1ebft. Khi l\u00e2m chung, \u00f4ng giao vi\u1ec7c h\u1ed9 gi\u00e1 cho con \u0111\u1ea7u c\u1ee7a \u00f4ng c\u0169ng t\u00ean l\u00e0 Ng\u1ecdc... T\u1eeb khi \u00f4ng m\u1ea5t, qu\u00e2n thi\u1ec7n x\u1ea1 m\u1ed9t ng\u00e0y m\u1ed9t ti\u00eau di\u1ec7t, ph\u1ea7n th\u00ec b\u1ecb lam ch\u01b0\u1edbng, ph\u1ea7n th\u00ec b\u1ecb t\u00ean \u0111\u1ea1n, ch\u1ec9 c\u00f2n \u0111\u1ed9 50 ng\u01b0\u1eddi. \u201c\u0110\u01b0\u1ee3c \u00edt th\u00e1ng, vi\u00ean L\u0129nh Ng\u1ecdc tr\u00e1i l\u1eddi di ch\u00fac c\u1ee7a cha v\u00e0 hi\u1ebfp gi\u00e1 ra n\u1ea1p t\u1ea1i \u0111\u1ed3n qu\u00e2n Ph\u00e1p t\u1ea1i Thanh L\u1ea1ng. K\u1ec3 t\u1eeb khi nh\u00e0 vua xu\u1ea5t b\u00f4n cho \u0111\u1ebfn khi b\u1ecb b\u1eaft, g\u1ea7n ng\u00f3t hai n\u0103m. Ch\u00ednh ph\u1ee7 Ph\u00e1p b\u00e8n \u0111em Ng\u00e0i \u0111i y\u00ean tr\u00ed \u1edf x\u1ee9 B\u1eafc Phi Ch\u00e2u. Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng ra B\u1eafc (1887) \u201cSau khi vua H\u00e0m Nghi b\u1ecb b\u1eaft, th\u00e2n h\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng trong h\u1ea1t ch\u1ec9 c\u00f2n \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Di (?) v\u00e0 \u00f4ng L\u00ea Ph\u00e1c. Hai \u00f4ng th\u1ea5y s\u1ef1 kh\u00f4ng th\u00e0nh, b\u00e8n t\u00ecm ch\u1ed1n y\u00ean th\u00e2n \u0111\u1ec3 s\u1eeda so\u1ea1n ch\u1edd c\u01a1 h\u1ed9i kh\u00e1c. \u00d4ng L\u00ea Ph\u00e1c \u0111\u1ecbnh sang T\u00e0u, \u0111i \u0111\u1ebfn L\u1ea1ng S\u01a1n th\u00ec b\u1ecb b\u1ec7nh m\u1ea5t. C\u00f2n \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng th\u00ec ra B\u1eafc K\u1ef3 t\u00e0ng h\u00ecnh th\u00e0nh m\u1ed9t th\u1ea7y \u0111\u1ed3 d\u1ea1y tr\u1ebb con(?) \u1edf h\u1ea1t B\u1eafc Ninh. \u1ede \u0111\u01b0\u1ee3c \u00edt l\u00e2u, c\u0169ng c\u00f3 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi th\u00e2n h\u00e0o bi\u1ebft \u00f4ng l\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e0 phi th\u01b0\u1eddng, v\u00ec r\u1eb1ng c\u0169ng c\u00f3 nhi\u1ec1u khi t\u00e2m s\u1ef1, \u00f4ng th\u1ed5 l\u1ed9 ra n\u01a1i thi ph\u00fa. R\u1ed3i \u0111\u00f3, \u00f4ng c\u0169ng c\u1ed1 k\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00e0i \u00f4ng b\u1ea1n \u0111\u1ed3ng ch\u00ed. Ng\u1ecdn l\u1eeda C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ebfn n\u0103m M\u1eadu T\u00fd (1888) th\u00ec b\u1ecb th\u1ed5i t\u1eaft. Song than \u0111\u1ecf v\u1eabn c\u00f2n v\u00f9i d\u01b0\u1edbi tr\u1ea5u, m\u1ed9t ng\u00e0y kia r\u1ed3i l\u1ea1i ch\u00e1y b\u00f9ng l\u00ean. M\u1ed9t b\u00e0i h\u1ecdc trung \u00e1i v\u00e0 t\u1ef1 c\u01b0\u1eddng! Trang 330","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Tr\u1ea7n Xu\u00e2n So\u1ea1n v\u00e0 Cao \u0110\u1ea1t sang T\u00e0u \u201cSau khi \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft \u0111\u00e3 ph\u1ea3i y\u00ean tr\u00ed \u1edf Thi\u1ec1u Ch\u00e2u, \u00f4ng Tr\u1ea7n Xu\u00e2n So\u1ea1n bi\u1ebft r\u1eb1ng n\u01b0\u1edbc T\u00e0u kh\u00f4ng \u0111\u1ee7 t\u1ef1 v\u1ec7, h\u00e3y c\u00f2n v\u00e0o m\u1ed9t t\u00ecnh th\u1ebf nguy ng\u1eadp, kh\u00f4ng c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ee3i \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ef1 gi\u00fap \u0111\u1ee1 c\u1ee7a h\u1ecd. Nh\u00e2n d\u1ecbp \u00f4ng T\u00f4n sai \u00f4ng Cao \u0110\u1ea1t v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc l\u1ea5y v\u00e0ng ngo\u00e9 ch\u00f4n \u1edf c\u00e1c S\u01a1n ph\u00f2ng Cam L\u1ed9 v\u00e0 H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea \u0111em sang T\u00e0u, \u00f4ng So\u1ea1n b\u00e8n m\u01b0u v\u1edbi \u00f4ng Cao d\u00f9ng m\u1ed9t s\u1ed1 v\u00e0ng \u1ea5y \u0111em sang H\u01b0\u01a1ng C\u1ea3ng mua \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t \u00edt binh kh\u00ed. R\u1ed3i \u00f4ng c\u00f9ng v\u1edbi \u00f4ng Cao tr\u1ed1n \u00f4ng T\u00f4n, v\u1ec1 Qu\u1ea3ng T\u00e2y th\u01b0\u01a1ng thuy\u1ebft v\u1edbi \u00f4ng Ph\u00f9ng T\u1eed T\u00e0i. \u00d4ng n\u00e0y c\u00f3 v\u1ebb bu\u1ed3n b\u1ef1c v\u1edbi vi\u1ec7c tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nh\u00e0 Thanh trong v\u1ee5 k\u00fd \u0111i\u1ec1u \u01b0\u1edbc Thi\u00ean T\u00e2n, b\u00e8n dung cho \u00f4ng So\u1ea1n \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ef1 do h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng. \u00d4ng So\u1ea1n b\u00e8n chi\u00eau t\u1eadp \u0111\u01b0\u1ee3c h\u01a1n 1000 qu\u00e2n \u1edf Qu\u1ea3ng T\u00e2y. \u00d4ng c\u00f3 m\u1ed9t \u00edt kh\u00ed gi\u1edbi \u0111\u00e3 mua \u0111\u01b0\u1ee3c \u1edf H\u01b0\u01a1ng C\u1ea3ng, c\u00f2n th\u00ec m\u01b0\u1ee3n c\u1ee7a t\u1ec9nh Qu\u1ea3ng T\u00e2y. \u00d4ng v\u00e0 \u00f4ng Cao th\u00e2n ra luy\u1ec7n t\u1eadp \u0111\u1ea1o qu\u00e2n \u1ea5y, \u0111\u01b0\u1ee3c hai th\u00e1ng th\u00ec \u00f4ng ti\u1ebfn th\u1eb3ng v\u1ec1 bi\u00ean gi\u1edbi L\u1ea1ng S\u01a1n. L\u00fac \u0111\u1ea7u ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p t\u01b0\u1edfng qu\u00e2n c\u1ee7a \u00f4ng So\u1ea1n l\u00e0 m\u1ed9t to\u00e1n gi\u1eb7c c\u1ecf \u1edf T\u00e0u tr\u00e0n sang n\u00ean kh\u00f4ng l\u1ea5y l\u00e0m quan tr\u1ecdng l\u1eafm. \u00d4ng So\u1ea1n \u0111\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u tr\u1eadn th\u1eafng l\u1ee3i, ti\u1ebfn qu\u00e2n l\u1ea5y t\u1ec9nh Cao B\u1eb1ng. Sau ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p bi\u1ebft l\u00e0 \u0111\u1ea1o qu\u00e2n c\u1ee7a \u00f4ng Tr\u1ea7n [Xu\u00e2n] So\u1ea1n, h\u1ecd b\u00e8n t\u1eadp trung nhi\u1ec1u tinh binh, hai v\u1ec7 qu\u00e2n \u0111\u00f3ng \u1edf B\u1eafc K\u1ef3 \u01b0\u1edbc \u0111\u1ed9 5000 ng\u01b0\u1eddi, chia l\u00e0m ba \u0111\u1ea1o ti\u1ebfn l\u00ean v\u00e2y \u0111\u00e1nh. L\u1ea1 g\u00ec qu\u00e2n \u00f4 h\u1ee3p (c\u1ee7a \u00f4ng So\u1ea1n) v\u00e0 kh\u00f4ng c\u00f3 l\u00f2ng ngh\u0129a kh\u00ed, th\u1ea5y b\u1ea5t l\u1ee3i m\u1ed9t v\u00e0i phen v\u00e0 ch\u1ebft m\u1ed9t v\u00e0i tr\u0103m ng\u01b0\u1eddi, b\u00e8n b\u1ecf ch\u1ea1y v\u1ec1 T\u00e0u. \u00d4ng So\u1ea1n ch\u1ec9 c\u00f2n m\u01b0\u01a1i hai th\u1ea7y t\u1edb th\u00e2n t\u00edn, ch\u01b0a k\u1ecbp ch\u1ea1y sang T\u00e0u, ph\u1ea3i \u1ea9n n\u1ea5p trong ch\u00e2u L\u1ed9c B\u00ecnh. Ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p trao gi\u1ea3i th\u01b0\u1edfng 10.000 \u0111\u1ed3ng cho ai b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c ho\u1eb7c gi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c \u00f4ng... \u00d4ng b\u1ecb b\u1ecdn th\u1ed5 ch\u00e2u \u1ea5y mai ph\u1ee5c m\u01b0u b\u1eaft \u00f4ng. M\u1ed9t \u0111\u00eam, b\u1ea3y th\u1ea7y t\u1edb \u00f4ng So\u1ea1n theo \u0111\u01b0\u1eddng th\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ea1o sang T\u00e0u. B\u1ecdn ng\u01b0\u1eddi n\u00e0y bi\u1ebft \u00f4ng So\u1ea1n c\u01b0\u1ee1i m\u1ed9t con ng\u1ef1a b\u1ea1ch, ch\u00fang b\u00e8n \u0111\u1eb7t nhi\u1ec1u b\u1eaby \u1edf gi\u1eefa \u0111\u01b0\u1eddng \u0111\u1ec3 cho ng\u1ef1a \u00f4ng b\u1ed5 (t\u00e9 ng\u00e3) r\u1ed3i b\u1eaft \u00f4ng. \u00d4ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi v\u00f5 ngh\u1ec7 r\u1ea5t gi\u1ecfi, \u0111\u01b0\u01a1ng \u0111i gi\u1eefa \u0111\u01b0\u1eddng th\u1ea5y ng\u1ef1a s\u1eadp b\u1eaby sa ch\u00e2n xu\u1ed1ng, b\u1ecdn ng\u01b0\u1eddi th\u1ed5 ch\u01b0a k\u1ecbp h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng th\u00ec \u00f4ng \u0111\u00e3 nh\u1ea3y xu\u1ed1ng \u0111\u1ea5t v\u00e0 ch\u00e9m \u0111\u01b0\u1ee3c hai t\u00ean. K\u1ebf \u0111\u1ebfn, b\u1ea3y th\u1ea7y t\u1edb b\u1eafn s\u00fang v\u00e0o b\u1ecdn ch\u00fang; b\u1ecb ch\u1ebft b\u1ed1n t\u00ean, b\u1ecdn c\u00f2n l\u1ea1i ch\u1ea1y v\u00e0o r\u1eebng c\u1ea3 Th\u1ea7y tr\u00f2 \u00f4ng So\u1ea1n tho\u00e1t \u0111\u01b0\u1ee3c sang T\u00e0u, r\u1ed3i l\u1ea1i tr\u1edf v\u1ec1 Thi\u1ec1u Ch\u00e2u, ch\u1ed7 \u00f4ng T\u00f4n (...). T\u1eeb \u0111\u00f3, th\u1ea7y tr\u00f2 \u00f4ng T\u00f4n \u0111\u00e0nh th\u00fac th\u1ee7 ng\u1ed3i \u0111\u1ee3i \u1edf Thi\u1ec1u Ch\u00e2u... Trang 331","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng tr\u1edf v\u1ec1 H\u00e0 T\u0129nh (9-1889) \u201cL\u00fac \u1ea5y, \u00f4ng T\u00e1m N\u00e0ng v\u00e0 c\u00e1c \u00f4ng \u1edf L\u1ec5 th\u1ee9 b\u00e0n \u0111\u1ecbnh v\u1edbi c\u00e1c quan v\u0103n th\u00e2n to\u00e0n h\u1ea1t, \u0111\u1ec3 m\u1eddi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u1ec1 l\u00e0m ch\u1ee7, \u0111i\u1ec1u \u0111\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c to\u00e0n th\u1ec3 hoan nghinh. B\u1ea5y gi\u1edd c\u00e1c quan b\u00e8n v\u1eadn \u0111\u1ed9ng v\u1edbi ch\u00e1u ru\u1ed9t c\u1ee5 Phan l\u00e0 \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Nghinh \u0111\u1ec3 nh\u1edd \u00f4ng Nghinh ra B\u1eafc t\u00ecm C\u1ee5 v\u00e0 m\u1eddi C\u1ee5 v\u1ec1. \u201c\u00d4ng Nghinh v\u00e2ng m\u1ea1ng ra B\u1eafc t\u00ecm c\u1ee5 Phan. C\u1ee5 Phan ti\u1ebfp \u0111\u01b0\u1ee3c th\u01b0 c\u00e1c quan v\u0103n th\u00e2n \u1edf nh\u00e0 g\u1eedi ra, r\u1ea5t l\u1ea5y l\u00e0m c\u1ea3m kh\u00e1i v\u00e0 quy\u1ebft ch\u00ed tr\u1edf v\u1ec1. C\u1ee5 b\u00e8n ph\u00fac th\u01b0 cho c\u00e1c quan \u0111\u1ec3 h\u1eb9n nh\u1eadt k\u1ef3 v\u00e0 nh\u1ea5t di\u1ec7n C\u1ee5 thu th\u1eadp h\u00e0nh l\u00fd. Khi C\u1ee5 v\u1ec1, c\u00f3 m\u1ed9t \u00f4ng ng\u01b0\u1eddi Nam \u0110\u1ecbnh, m\u1ed9t \u00f4ng ng\u01b0\u1eddi B\u1eafc Ninh theo v\u1ec1, sau g\u1ecdi l\u00e0 \u00f4ng L\u00e3nh Nam v\u00e0 \u00f4ng L\u00e3nh B\u1eafc (kh\u00f4ng t\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00ean h\u1ecd). \u201cTheo nh\u01b0 nh\u1eadt k\u1ef3 \u0111\u00e3 \u0111\u1ecbnh, c\u00e1c quan b\u00e8n h\u1ed9i l\u1ea1i \u1edf L\u1ec5 th\u1ee9 (l\u00e0ng Y\u00ean V\u01b0\u1ee3ng, \u0110\u1ee9c Th\u1ecd) \u0111\u1ec3 \u0111\u00f3n ti\u1ebfp C\u1ee5. R\u1ed3i sai ng\u01b0\u1eddi ra B\u1ebfn Th\u1ee7y ch\u1ef1c C\u1ee5, r\u1ed3i l\u1ea1i sai m\u1ed9t vi\u00ean Hi\u1ec7p qu\u1ea3n l\u00e0 L\u00ea Ho\u1ea1t \u0111em 50 qu\u00e2n tinh nhu\u1ec7 \u0111i hai chi\u1ebfc \u0111\u00f2 xu\u1ed1ng Ch\u1ee3 Ch\u1ebf \u0111\u00f3n C\u1ee5. C\u1ee5 \u1edf B\u1eafc v\u1ec1, t\u00e0ng h\u00ecnh l\u00e0 h\u00e0nh kh\u00e1ch, \u0111i m\u1ed9t chuy\u1ebfn t\u00e0u th\u1ee7y t\u1eeb H\u1ea3i Ph\u00f2ng v\u1ec1 B\u1ebfn Th\u1ee7y. Ti\u1ebfp \u0111\u01b0\u1ee3c C\u1ee5 \u1edf B\u1ebfn Th\u1ee7y, ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3n C\u1ee5 \u1edf \u0111\u00f3 l\u1eadp t\u1ee9c thu\u00ea m\u1ed9t c\u00e1i \u0111\u00f2 con \u0111\u1ec3 r\u01b0\u1edbc C\u1ee5 l\u00ean Ch\u1ee3 Ch\u1ebf. Vi\u00ean Hi\u1ec7p Ho\u1ea1t ti\u1ebfp \u0111\u01b0\u1ee3c C\u1ee5 \u0111\u1ebfn Ch\u1ee3 Ch\u1ebf b\u00e8n ph\u00f3ng ch\u00e8o \u0111\u1ec3 r\u01b0\u1edbc C\u1ee5 \u0111i theo con s\u00f4ng v\u1ec1 Trung L\u01b0\u01a1ng r\u1ed3i l\u00ean \u0110\u00f2 Trai, \u0111i b\u1ed9 l\u00ean Y\u00ean V\u01b0\u1ee3ng. N\u00e0o ng\u1edd, h\u1ed3i qu\u1ed1c gia m\u1edbi thay \u0111\u1ed5i, ch\u00ednh ph\u1ee7 b\u1ea3o h\u1ed9 m\u1edbi ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c \u1ea5m d\u1eb1m m\u00e0 ban trinh th\u00e1m \u0111\u00e3 b\u1eaft \u0111\u1ea7u ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng. \u201cC\u1ee5 Phan v\u00e0 ti\u1ec3u \u0111\u1ed9i v\u1eeba d\u1eddi Ch\u1ee3 Ch\u1ebf \u0111\u1ed9 m\u1ed9t c\u00e2y s\u1ed1 th\u00ec \u0111\u00e3 tr\u00f4ng th\u1ea5y 4 chi\u1ebfc thuy\u1ec1n ch\u1edf qu\u00e2n do \u0111\u1ed3n B\u1ebfn Thu\u1ef7 v\u00e0 \u0111\u1ed3n Qu\u1ea3 Ph\u1ea9m (Ch\u1ee3 Ch\u1ebf) ti\u1ebfn theo. B\u00e2y gi\u1edd v\u1ec1 ti\u1ebft th\u00e1ng 11, \u0111\u1ed9 5 gi\u1edd chi\u1ec1u, vi\u00ean Hi\u1ec7p Ho\u1ea1t b\u00e8n cho chi\u1ebfc thuy\u1ec1n nh\u1ecf c\u1ee7a C\u1ee5 ph\u00f3ng \u0111i tr\u01b0\u1edbc, c\u00f2n hai chi\u1ebfc ch\u1edf qu\u00e2n c\u1ee7a \u00f4ng ta \u0111i l\u1ea1i sau v\u00e0 s\u1eeda so\u1ea1n ngh\u00eanh \u0111\u1ecbch. \u0110\u00e3 5 gi\u1edd chi\u1ec1u, tr\u1eddi \u0111\u00e3 ch\u1eadp cho\u1ea1ng t\u1ed1i. \u00d4ng Hi\u1ec7p Ho\u1ea1t b\u00e8n \u0111\u1ed5 b\u1ed9 qu\u00e2n l\u00ean b\u1edd s\u00f4ng mai ph\u1ee5c r\u1ed3i l\u1ea1i \u0111\u1ea9y hai chi\u1ebfn thuy\u1ec1n ra s\u00f4ng; nh\u00e2n con n\u01b0\u1edbc l\u00ean, thuy\u1ec1n c\u1ee9 tr\u00f4i l\u00eanh \u0111\u00eanh gi\u1eefa s\u00f4ng, qu\u00e2n \u0111u\u1ed5i theo ch\u1ec9 y\u00ean tr\u00ed r\u1eb1ng qu\u00e2n \u0111\u1ecbch h\u00e3y c\u00f2n \u1edf tr\u00ean hai chi\u1ebfc thuy\u1ec1n \u0111i tr\u01b0\u1edbc, h\u1ecd c\u1ed1 \u0111u\u1ed5i theo cho v\u1eeba t\u1ea7m s\u00fang. Trang 332","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u201cTr\u1eddi \u0111\u00e3 ch\u1eadp cho\u1ea1ng, b\u1ed7ng d\u01b0ng m\u1ed9t hi\u1ec7p s\u00fang b\u1eafn v\u00e0o s\u01b0\u1eddn thuy\u1ec1n c\u1ee7a h\u1ecd, thuy\u1ec1n b\u1ecb th\u1ee7ng nhi\u1ec1u ch\u1ed7, n\u01b0\u1edbc ch\u1ea3y v\u00e0o thuy\u1ec1n nh\u01b0 x\u1ed1i. Qu\u00e2n trong thuy\u1ec1n ph\u1ea7n th\u00ec ch\u01b0a r\u00f5 \u0111\u1ecbch \u1edf ch\u1ed7 n\u00e0o, ph\u1ea7n th\u00ec x\u00e9 t\u00fai-d\u1ebft \u0111\u1ec3 tr\u00e1m l\u1ed7 n\u01b0\u1edbc v\u00e0o, ph\u1ea7n th\u00ec nh\u1eafm m\u1eaft b\u1eafn l\u00ean hai chi\u1ebfc thuy\u1ec1n \u0111i tr\u01b0\u1edbc. K\u1ebf \u0111\u00f3, l\u1ea1i m\u1ed9t hi\u1ec7p s\u00fang b\u1eafn v\u00e0o s\u01b0\u1eddn thuy\u1ec1n n\u1eefa; thuy\u1ec1n b\u1ec9 l\u1ee7ng nhi\u1ec1u ch\u1ed7 qu\u00e1, qu\u00e2n l\u00ednh ho\u1ea3ng h\u1ed1t, x\u00e9 h\u1ebft d\u1ebb h\u1ebft kh\u0103n \u0111\u1ec3 b\u1ecbt l\u1ed7 th\u1ee7ng. Vi\u00ean gi\u00e1m qu\u00e2n th\u1ea5y thuy\u1ec1n l\u1ee7ng nhi\u1ec1u qu\u00e1, s\u1ee3 nguy \u0111\u1ebfn t\u00ednh m\u1ea1ng qu\u00e2n l\u00ednh, b\u00e8n h\u1ea1 l\u1ec7nh cho thuy\u1ec1n ch\u00e8o ngang qua b\u00ean kia b\u1edd s\u00f4ng, r\u1ed3i nh\u00e2n tr\u1eddi t\u00fai (t\u1ed1i) r\u00fat qu\u00e2n tr\u1edf v\u1ec1. Tr\u1eadn \u1ea5y, kh\u00f4ng r\u00f5 qu\u00e2n l\u00ednh trong thuy\u1ec1n th\u01b0\u01a1ng t\u1eed l\u00e0 bao nhi\u00eau, ch\u1eafc th\u1ebf n\u00e0o c\u0169ng c\u00f3 thi\u1ec7t h\u1ea1i. C\u00f2n vi\u00ean Hi\u1ec7p qu\u1ea3n c\u0169ng v\u1ed9i thu qu\u00e2n v\u1ec1 cho k\u1ecbp \u0111\u01b0a c\u1ee5 Phan l\u00ean Y\u00ean V\u01b0\u1ee3ng. Th\u1ea5y nh\u01b0 v\u1eady, c\u1ee5 Phan r\u1ea5t l\u1ea5y l\u00e0m vui v\u1ebb v\u00e0 khen ng\u1ee3i l\u1edbp v\u00f5 quan m\u1edbi luy\u1ec7n t\u1eadp sau n\u00e0y... \u201cV\u1ec1 \u0111\u1ebfn Y\u00ean V\u01b0\u1ee3ng, c\u00e1c quan v\u0103n th\u00e2n \u0111\u00f3n ti\u1ebfp, C\u1ee5 l\u1ea5y l\u00e0m vui m\u1eebng, b\u00e8n th\u00e2n ra duy\u1ec7t c\u00e1c \u0111\u1ea1o qu\u00e2n ra ngh\u00eanh ti\u1ebfp c\u1ee7a ba th\u1ee9, \u0111\u1ed9 1000 ng\u01b0\u1eddi. C\u1ee5 th\u1ea5y qu\u00e2n dung v\u00e0 kh\u00ed gi\u1edbi kh\u00e1c h\u1eb3n ng\u00e0y x\u01b0a, r\u1ea5t l\u1ea5y l\u00e0m t\u00e2m ph\u1ee5c c\u00e1i thi\u00ean t\u00e0i c\u1ee7a \u00f4ng Cao T\u1ea5t Th\u1eafng. \u0110\u1ea1i b\u1ea3n doanh V\u1ee5 Quang Sau tr\u1eadn \u0111\u00e1nh \u1edf Y\u00ean V\u01b0\u1ee3ng, qu\u00e2n ba th\u1ee9 [H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9, Can th\u1ee9, L\u1ec5 th\u1ee9] l\u1ea1i v\u1ec1 ba n\u01a1i, c\u00f2n t\u1ed5ng h\u00e0nh dinh c\u1ee7a c\u1ee5 Phan th\u00ec \u0111\u00f3ng t\u1ea1i x\u00e3 V\u1ee5 Quang, thu\u1ed9c huy\u1ec7n H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea b\u00e2y gi\u1edd. \u201cL\u00fac n\u00e0y qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u0111\u00e3 h\u01a1i c\u00f3 m\u1ed9t ch\u00fat thanh th\u1ebf, ph\u1ea7n \u0111a s\u1ed1 trong b\u1ed9 tham m\u01b0u \u0111\u1ec1u mu\u1ed1n ti\u1ebfn qu\u00e2n l\u00ean ph\u00eda hai t\u1ec9nh Cam M\u00f4n, Cam C\u00e1t c\u1ee7a L\u00e0o \u0111\u1ec3 l\u1eadp c\u0103n c\u1ee9 v\u00e0 cho ti\u1ec7n \u0111\u01b0\u1eddng giao th\u00f4ng sang Xi\u00eam. Song hi\u1ec1m v\u00ec x\u1ee9 L\u00e0o tuy c\u00f3 \u0111\u1ecba hi\u1ec3m, nh\u01b0ng nh\u00e2n d\u00e2n qu\u00e1 \u00edt, l\u00faa g\u1ea1o kh\u00f4ng \u0111\u1ee7 d\u00f9ng, kh\u00f4ng bi\u1ebft l\u1ea5y g\u00ec l\u00e0m qu\u00e2n nhu, c\u00f2n \u0111\u01b0\u1eddng v\u1eadn chuy\u1ec3n t\u1eeb ta l\u00ean L\u00e0o r\u1ea5t l\u00e0 v\u1ea5t v\u1ea3, cho n\u00ean \u0111\u00e0nh ph\u1ea3i \u0111\u00f3ng t\u1ea1i \u0111\u1ea5t nh\u00e0. \u201cV\u00ec vi\u1ec7c l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c kh\u00f3 l\u00f2ng nh\u01b0 th\u1ebf, cho n\u00ean c\u1ee5 Phan l\u1ea1i ph\u00e1i \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Nghinh v\u00e0 \u00f4ng Nguy\u1ec5n Chanh \u0111em qu\u00e2n v\u00e0o \u0111\u00f3ng trong t\u1ed5ng V\u1ecdng Li\u1ec7u \u0111\u1ec3 l\u00e0m qu\u00e2n l\u01b0\u01a1ng trong t\u1ec9nh Qu\u1ea3ng B\u00ecnh, c\u00f2n \u00f4ng Cao Th\u1eafng th\u00ec ph\u1ea3i \u0111em qu\u00e2n \u0111i l\u00e0m l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c t\u1ea1i Thanh Ch\u01b0\u01a1ng, Anh S\u01a1n, Nam \u0110\u00e0n. Trang 333","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Qu\u00e2n Ph\u00e1p ch\u1eb7n \u0111\u01b0\u1eddng ti\u1ebfp t\u1ebf c\u1ee7a ngh\u0129a qu\u00e2n \u201cBi\u1ebft r\u1eb1ng qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng thi\u1ebfu th\u1ed1n v\u1ec1 l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c v\u00e0 kh\u00ed gi\u1edbi, kh\u00f4ng th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea1i s\u1ef1, v\u00ec v\u1eady ch\u00ednh ph\u1ee7 B\u1ea3o h\u1ed9 t\u00ecm c\u00e1ch l\u00e0m ng\u0103n tr\u1edf \u0111\u01b0\u1eddng l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c v\u00e0 giao th\u00f4ng c\u1ee7a qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng. H\u1ecd b\u00e8n \u0111\u1eb7t ra nhi\u1ec1u \u0111\u1ed3n nh\u1ecf, nh\u1eefng n\u01a1i c\u1ea7n thi\u1ebft th\u00ec m\u1ed7i l\u00e0ng m\u1ed9t \u0111\u1ed3n, ngo\u00e0i ra m\u1ed7i t\u1ed5ng \u0111\u1eb7t hai ho\u1eb7c ba \u0111\u1ed3n. H\u1ecd l\u1ea1i cho m\u1ed9t s\u1ed1 Bang bi\u1ec7n ng\u01b0\u1eddi th\u1ed5 tr\u01b0\u1edbc \u0111\u01b0\u1ee3c to\u00e0n quy\u1ec1n h\u00e0nh \u0111\u1ed9ng ti\u1ec5u tr\u1eeb c\u00e1c \u0111\u1ed9i qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u0111i th\u00f4i \u0111\u1ed1c l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c. M\u01b0u k\u1ebf n\u00e0y c\u1ee7a h\u1ecd l\u00e0m cho qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t b\u1ed1i r\u1ed1i v\u1ec1 giao th\u00f4ng v\u00e0 l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c. \u201cKhi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh ch\u01b0a v\u1ec1, c\u00e1c quan C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng mua \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u \u0111\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c v\u00e0 nguy\u00ean li\u1ec7u l\u00e0m kh\u00ed gi\u1edbi \u1edf Xi\u00eam l\u00e0 nh\u1edd \u00f4ng ho\u00e0ng th\u00fac Xi\u00eam l\u00e0 \u00f4ng Phracha l\u00e0m T\u1ed5ng \u0111\u1ed1c binh m\u00e3 n\u01b0\u1edbc Xi\u00eam. \u00d4ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ph\u1ea3n \u0111\u1ed1i ch\u00ednh s\u00e1ch th\u00e2n Ph\u00e1p, \u00f4ng l\u00e0m nhi\u1ec1u vi\u1ec7c khi\u00eau kh\u00edch, \u00f4ng cho qu\u00e2n ra \u0111\u00f3ng t\u1ea1i b\u1edd s\u00f4ng C\u1eedu Long, \u00f4ng h\u1ea1 l\u1ec7nh cho b\u1eafn ch\u00ecm m\u1ed9t chi\u1ebfc t\u00e0u Ph\u00e1p t\u1ea1i v\u1ecbnh Xi\u00eam La v\u00e0 gi\u1ebft m\u1ed9t to\u00e1n qu\u00e2n Ph\u00e1p sang d\u1ef1 ti\u1ec7c t\u1ea1i L\u1ea1c H\u00f2n, \u00f4ng nh\u1ea5t \u0111\u1ecbnh khai chi\u1ebfn v\u1edbi Ph\u00e1p. Sau ch\u00ednh ph\u1ee7 Ph\u00e1p th\u01b0\u01a1ng thuy\u1ebft v\u1edbi ch\u00ednh ph\u1ee7 Anh vi\u1ec7c tr\u1eebng ph\u1ea1t n\u01b0\u1edbc Xi\u00eam b\u1eb1ng binh b\u1ecb (b\u1ea5y gi\u1edd n\u01b0\u1edbc Xi\u00eam l\u00e0 m\u1ed9t n\u01b0\u1edbc t\u1ef1 tr\u1ecb d\u01b0\u1edbi s\u1ef1 b\u1ea3o h\u1ed9 c\u1ee7a Anh). N\u01b0\u1edbc Anh kh\u00f4ng mu\u1ed1n cho n\u01b0\u1edbc Ph\u00e1p d\u00ednh l\u00edu v\u00e0o vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc Xi\u00eam, b\u00e8n b\u1eaft n\u01b0\u1edbc Xi\u00eam b\u1ed3i th\u01b0\u1eddng thi\u1ec7t h\u1ea1i cho Ph\u00e1p v\u00e0 ph\u1ea3i gi\u1ea3i ch\u1ee9c T\u1ed5ng \u0111\u1ed1c binh m\u00e3 c\u1ee7a \u00f4ng ho\u00e0ng th\u00e2n Phracha. Cho n\u00ean h\u1ed3i n\u00e0y c\u1ee5 Phan v\u1eabn ph\u00e1i ng\u01b0\u1eddi sang n\u01b0\u1edbc Xi\u00eam mua thu\u1ed1c \u0111\u1ea1n, nh\u01b0ng kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c thu\u1eadn l\u1ee3i nh\u01b0 tr\u01b0\u1edbc, c\u00f3 khi c\u00f2n mua kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c. B\u1edfi v\u1eady, vi\u1ec7c ti\u1ebfn l\u00ean L\u00e0o \u0111\u1ec3 th\u00f4ng v\u1edbi Xi\u00eam kh\u00f4ng b\u00e0n \u0111\u1ebfn n\u1eefa. \u0110\u00e1nh \u0111\u1ed3n Thanh L\u1ea1ng - gi\u1ebft t\u00ean L\u00e3nh Ng\u1ecdc M\u1ed9t vi\u1ec7c \u0111\u00e1ng ghi nh\u1edb trong S\u1eed \u1ea4t D\u1eadu l\u00e0 khi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh v\u1ec1 r\u1ed3i, C\u1ee5 nh\u1edb \u0111\u1ebfn vi\u1ec7c vua H\u00e0m Nghi b\u1ecb hi\u1ebfp gi\u00e1, C\u1ee5 b\u00e8n sai anh em \u00f4ng L\u00e3nh Khai \u0111em 200 qu\u00e2n v\u00e0o \u0111\u00e1nh ph\u00e1 \u0111\u1ed3n Thanh L\u1ea1ng (Qu\u1ea3ng B\u00ecnh). \u00d4ng Khai v\u00e0o v\u00e2y \u0111\u1ed3n \u0111\u00e1nh ph\u00e1 7 ng\u00e0y \u0111\u00eam kh\u00f4ng th\u1ec3 h\u1ea1 \u0111\u01b0\u1ee3c, \u00f4ng s\u1ee3 \u0111\u00e1nh l\u00e2u s\u1ebd ph\u1ea3i \u0111\u1ed1i ph\u00f3 v\u1edbi qu\u00e2n c\u1ee9u vi\u1ec7n, b\u00e8n quy\u1ebft k\u1ebf h\u1ea1 \u0111\u1ed3n. \u00d4ng th\u00e2n \u0111\u1ed1c qu\u00e2n s\u0129 \u0111\u00e1nh s\u00e1t ch\u00e2n \u0111\u1ed3n r\u1ed3i ph\u00f3ng v\u00e0o trong \u0111\u1ed3n h\u01a1n 100 \u1ed1ng h\u1ecfa h\u1ed5. M\u1ea5y c\u00e1i nh\u00e0 tranh trong \u0111\u1ed3n b\u1ed1c ch\u00e1y nghi ng\u00fat, qu\u00e2n trong \u0111\u1ed3n ho\u1ea3ng h\u1ed1t, kh\u00f4ng c\u00f3 l\u00f2ng chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u. \u0110\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c \u0111\u00e3 h\u1ebft m\u00e0 ch\u1edd qu\u00e2n c\u1ee9u vi\u1ec7n kh\u00f4ng c\u00f3, L\u00e3nh Ng\u1ecdc b\u00e8n \u0111em lo\u1ea1n qu\u00e2n Trang 334","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u m\u1edf c\u1eeda \u0111\u1ed3n ch\u1ea1y v\u1ec1 ph\u00eda Tuy\u00ean H\u00f3a, v\u1eeba ch\u1ea1y ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t c\u00e2y s\u1ed1 th\u00ec b\u1ecb qu\u00e2n mai ph\u1ee5c c\u1ee7a \u00f4ng L\u00e3nh Khai b\u1eafn ch\u1ebft. \u201cAnh em \u00f4ng Khai gi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c L\u00e3nh Ng\u1ecdc v\u00e0 h\u1ea1 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed3n r\u1ed3i, b\u00e8n thu th\u1eadp s\u1ed1 kh\u00ed gi\u1edbi b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ee7a \u0111\u1ecbch v\u00e0 c\u1eaft \u0111\u1ea7u c\u1ee7a L\u00e3nh Ng\u1ecdc \u0111em v\u1ec1 n\u1ea1p t\u1ea1i \u0111\u1ea1i b\u1ea3n doanh (V\u1ee5 Quang). C\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh b\u00e8n gia phong cho \u00f4ng L\u00e3nh Khai l\u00ean ch\u1ee9c \u0110\u1ed5ng nhung; \u00f4ng em l\u00ean ch\u1ee9c L\u00e3nh binh. Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u00e0 B\u1ea1ch X\u1ec9 \u201cH\u1ed3i n\u00e0y c\u00e1c \u00f4ng \u0110o\u00e0n \u0110\u1ee9c H\u1eadu, hi\u1ec7u l\u00e0 B\u1ea1ch X\u1ec9, ng\u01b0\u1eddi \u1edf Qu\u1ea3ng B\u00ecnh, l\u1ea5y \u0111\u1ea1o th\u1ea7n th\u00e1nh v\u00e0 nh\u00e2m c\u1ea7m \u0111\u1ed9n to\u00e1n \u0111\u1ec3 chi\u00eau t\u1eadp m\u1ed9t \u0111\u1ea3ng, \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t s\u1ed1 \u0111\u00f4ng ng\u01b0\u1eddi Ngh\u1ec7 T\u0129nh h\u01b0\u1edfng \u1ee9ng. Qu\u00e2n s\u0129 v\u00e0 t\u01b0\u1edbng l\u0129nh c\u1ee5 Phan c\u0169ng c\u00f3 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi theo \u00f4ng. \u00d4ng t\u1ef1 t\u00f4n l\u00e0 Ho\u00e0ng \u0111\u1ebf l\u1ea5y hi\u1ec7u l\u00e0 Long \u0110\u1ee9c, \u0111\u00f3ng \u0111\u1ea1i dinh \u1edf mi\u1ec1n s\u01a1n ph\u1eadn H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n. C\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh t\u1ee9c gi\u1eadn v\u1ec1 s\u1ef1 ti\u1ebfn ng\u1ee5y c\u1ee7a \u00f4ng B\u1ea1ch X\u1ec9, b\u00e8n gi\u1ebft m\u1ed9t s\u1ed1 t\u01b0\u1edbng l\u0129nh v\u00e0 qu\u00e2n s\u0129 nh\u1ecb t\u00e2m theo \u00f4ng B\u1ea1ch X\u1ec9 (\u00f4ng T\u00e1c Ng\u00e0 ng\u01b0\u1eddi Th\u1ecbnh X\u00e1, c\u00e1c \u00f4ng L\u0129nh Nam, L\u0129nh B\u1eafc ng\u01b0\u1eddi Nam \u0110\u1ecbnh v\u00e0 B\u1eafc Ninh theo C\u1ee5 \u1edf ngo\u00e0i B\u1eafc v\u1ec1 \u0111\u1ec1u b\u1ecb di\u1ec7t v\u1ec1 v\u1ee5 \u0111\u00f3). C\u1ee5 h\u1ea1 l\u1ec7nh b\u1eaft \u00f4ng B\u1ea1ch X\u1ec9. \u00d4ng B\u1ea1ch X\u1ec9 ph\u1ea7n th\u00ec b\u1ecb qu\u00e2n B\u1ea3o h\u1ed9 truy n\u00e3, ph\u1ea7n th\u00ec b\u1ecb c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh truy b\u1ee9c, \u00f4ng ch\u1ea1y sang mi\u1ec1n Ngh\u1ec7 An r\u1ed3i b\u1ecb qu\u00e2n B\u1ea3o h\u1ed9 b\u1eaft \u1edf \u0111\u00f3. \u201cC\u0169ng v\u00ec \u00f4ng B\u1ea1ch X\u1ec9 m\u00e0 qu\u00e2n \u0111\u1ed9i c\u1ee7a c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh suy gi\u1ea3m \u0111i nhi\u1ec1u, v\u00ec m\u1ed9t s\u1ed1 t\u01b0\u1edbng l\u0129nh v\u00e0 qu\u00e2n s\u0129 c\u1ee7a C\u1ee5 b\u1ecf theo \u0111\u1ea3ng B\u1ea1ch X\u1ec9. Sau khi \u00f4ng B\u1ea1ch X\u1ec9 b\u1ecb b\u1eaft, d\u01b0 \u0111\u1ea3ng ho\u1eb7c b\u1ecb qu\u00e2n B\u1ea3o h\u1ed9 b\u1eafn gi\u1ebft, ho\u1eb7c ra \u0111\u1ea7u th\u00fa. \u0110\u1ea3ng B\u1ea1ch X\u1ec9 \u0111\u00e3 kh\u00f4ng l\u1ee3i g\u00ec cho C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng m\u00e0 c\u00f2n l\u00e0m h\u1ea1i cho c\u00f4ng cu\u1ed9c \u1ea4t D\u1eadu v\u1eady. \u201cNh\u00e2n \u0111\u00e2y, n\u00f3i th\u00eam: H\u1ed3i b\u1ea5y gi\u1edd c\u1ee5 qu\u1eadn Ho\u00e0ng Cao Kh\u1ea3i l\u00e0m Kinh l\u01b0\u1ee3c B\u1eafc K\u1ef3, c\u0169ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi m\u1ed9t l\u00e0ng v\u1edbi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh. C\u1ee5 c\u00f3 vi\u1ebft m\u1ed9t b\u1ee9c th\u01a1 v\u1ec1 cho c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh, v\u00e0 Phan \u0110\u00ecnh c\u00f3 vi\u1ebft m\u1ed9t b\u1ee9c th\u01a1 tr\u1ea3 l\u1eddi... Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng m\u1ea5t \u201cSang \u0111\u1ea7u n\u0103m Gi\u00e1p Ng\u1ecd [?], ni\u00ean hi\u1ec7u H\u00e0m Nghi th\u1ee9 10, ni\u00ean hi\u1ec7u Th\u00e0nh Th\u00e1i th\u1ee9 7 [?] (qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng v\u1eabn gi\u1eef ni\u00ean hi\u1ec7u H\u00e0m Nghi th\u1ee9 10), c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh b\u1ecb \u0111au n\u1eb7ng, l\u00fac \u1ea5y C\u1ee5 m\u1edbi c\u00f3 49 tu\u1ed5i. C\u1ee5 t\u1ef1 Trang 335","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u bi\u1ebft trong m\u00ecnh h\u00e8n y\u1ebfu v\u00e0 \u1edf x\u1ee9 lam ch\u01b0\u1edbng l\u00e2u ng\u00e0y, kh\u00f4ng s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c bao l\u00e2u \u0111\u1ec3 theo \u0111u\u1ed5i vi\u1ec7c n\u01b0\u1edbc, C\u1ee5 b\u00e8n b\u1ecf x\u1ee9 V\u1ee5 Quang, lui l\u00ean \u0111\u00f3ng gi\u00e1p x\u1ee9 L\u00e0o \u0111\u1ec3 t\u00ecm c\u00e1ch t\u0129nh d\u01b0\u1ee1ng. N\u00e0o ng\u1edd v\u1eadn n\u01b0\u1edbc \u00e9o le, l\u00f2ng tr\u1eddi run r\u1ee7i, \u0111\u1ebfn th\u00e1ng 11 n\u0103m \u1ea5y C\u1ee5 t\u1eeb tr\u1ea7n. \u201cKhi C\u1ee5 m\u1ea5t, t\u01b0\u1edbng l\u0129nh ch\u1ec9 c\u00f2n c\u00f3 \u00f4ng T\u00e1n Qu\u00fdnh, \u00f4ng \u0110\u1ed5ng Nghinh, \u00f4ng Ng\u00f4 Qu\u1ea3ng v\u00e0 anh em \u00f4ng L\u0129nh Khai. C\u00e1c \u00f4ng y\u00ean t\u00e1ng C\u1ee5 \u1edf trong x\u1ee9 Qu\u1ea1t (gi\u00e1p L\u00e0o v\u00e0 Qu\u1ea3ng B\u00ecnh, H\u00e0 T\u0129nh). Nguy\u1ec5n Th\u00e2n \u0111\u00e0n \u00e1p phong tr\u00e0o C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng H\u00e0 T\u0129nh \u201cTr\u01b0\u1edbc khi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh m\u1ea5t, tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh Hu\u1ebf sai nhi\u1ec1u \u00f4ng ra ti\u1ec5u ph\u1ee7 \u1edf H\u00e0 T\u0129nh, nh\u1ea5t l\u00e0 \u00f4ng L\u01b0\u01a1ng Quy Ch\u00e1nh, \u00f4ng Phan Huy Qu\u00e1n, song c\u00e1c \u00f4ng \u1ea5y kh\u00f4ng th\u00e0nh c\u00f4ng. M\u1ed9t l\u00e0 c\u00e1c \u00f4ng \u1ea5y kh\u00f4ng c\u00f3 t\u00e0i b\u00e1t lo\u1ea1n, hai l\u00e0 c\u00e1c \u00f4ng \u1ea5y c\u0169ng c\u00f3 m\u1ed9t ch\u00fat t\u00e2m huy\u1ebft, kh\u00f4ng mu\u1ed1n l\u00e0m t\u00e0n h\u1ea1i \u0111\u1ed3ng b\u00e0o. \u201c\u0110\u1ebfn th\u00e1ng 5 nhu\u1ea7n n\u0103m Gi\u00e1p Ng\u1ecd [1894], ni\u00ean hi\u1ec7u Th\u00e0nh Th\u00e1i th\u1ee9 7 [?], tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh Hu\u1ebf v\u00e0 t\u00f2a Kh\u00e2m s\u1ee9 c\u1eed \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n, T\u1ed5ng \u0111\u1ed1c B\u00ecnh Ph\u00fa, l\u00e0m Kh\u00e2m m\u1ea1ng \u0110\u1ea1i th\u1ea7n ra ti\u1ec5u ph\u1ee7 \u1edf H\u00e0 T\u0129nh. C\u00f9ng ra v\u1edbi \u00f4ng c\u00f3 c\u00e1c \u00f4ng T\u00e1n l\u00fd L\u00ea T\u1ef1u Khi\u1ebft, Nguy\u1ec5n Gia Tho\u1ea1i, T\u00e1n t\u01b0\u01a1ng T\u1ea1 T\u01b0\u01a1ng, Nguy\u1ec5n \u0110\u1ec9nh, b\u1ed1n \u00f4ng \u0110\u1ec1 \u0111\u1ed1c l\u00e0 t\u00e1m \u00f4ng L\u00e3nh binh. \u201c\u0110\u01b0\u1ee3c tin \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n ra ti\u1ec5u ph\u1ee7 v\u00e0 nghe ti\u1ebfng \u00f4ng \u1edf B\u00ecnh Ph\u00fa l\u00e0 m\u1ed9t tay trung th\u00e0nh v\u1edbi Ch\u00ednh ph\u1ee7 B\u1ea3o h\u1ed9, con \u00f4ng \u0110\u1ec1 Tr\u1ea1ch \u1edf Can th\u1ee9 l\u00e0 \u00f4ng Nguy\u1ec5n V\u0103n Hoan (th\u01b0\u1eddng g\u1ecdi l\u00e0 \u00f4ng L\u00e3nh C\u1eadu) b\u00e0n v\u1edbi c\u1ee5 \u0110\u1ec1 Tr\u1ea1ch r\u1eb1ng: Nguy\u1ec5n Th\u00e2n l\u00e0 m\u1ed9t tay t\u00e0n \u00e1c, nay ra l\u00e0m ti\u1ec5u ph\u1ee7 ta, kh\u00f4ng ch\u1ec9 g\u00e2y h\u1ea1i cho ta m\u00e0 c\u00f2n t\u00e0n h\u1ea1i d\u00e2n ta. \u00d4ng xin \u0111em to\u00e0n qu\u00e2n v\u00e0o K\u1ef3 Anh, \u0110\u00e8o Ngang, xu\u1ea5t k\u1ef3 b\u1ea5t \u00fd \u0111\u00e1nh ch\u1ee5p [\u0111\u00e1nh \u00fap] v\u00e0o \u0111\u1ea1o qu\u00e2n Kh\u00e2m m\u1ea1ng, nh\u01b0 th\u1ebf c\u00f3 l\u1ebd gi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n v\u00e0 \u0111\u00e1nh tan \u0111\u1ea1o qu\u00e2n \u1ea5y. Song c\u1ee5 Tr\u1ea1ch kh\u00f4ng nghe, b\u1ea3o r\u1eb1ng \u00f4ng Ti\u1ec5u Th\u00e2n ra l\u1ea7n n\u00e0y c\u0169ng kh\u00f4ng kh\u00e1c g\u00ec \u00f4ng Ti\u1ec5u Ch\u00e1nh, Ti\u1ec5u Qu\u00e1n tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3. C\u1ee5 Tr\u1ea1ch kh\u00f4ng mu\u1ed1n l\u00e0m vi\u1ec7c t\u00e1o b\u1ea1o nh\u01b0 th\u1ebf, e r\u1eb1ng t\u00e0n h\u1ea1i \u0111\u1ebfn nh\u00e2n d\u00e2n, vi\u1ec7c th\u00e0nh hay kh\u00f4ng m\u1eb7c d\u1ea7u, H\u1ed3ng Lam \u0111\u1ec1u th\u00e0nh tro b\u1ee5i. \u00d4ng L\u00e3nh C\u1eadu l\u00e0 con v\u00e0 l\u00e0 m\u1ed9t ki\u1ec7n t\u01b0\u1edbng c\u1ee7a c\u1ee5 Tr\u1ea1ch, \u00f4ng \u0111\u00e3 t\u1eebng l\u1eadp c\u00f4ng nhi\u1ec1u tr\u1eadn. Tr\u1eadn \u0111\u00e1nh \u0111\u1ed3n C\u00e2y Kh\u1ebf (Can L\u1ed9c), \u00f4ng b\u1eafn ch\u1ebft m\u1ed9t vi\u00ean quan ba T\u00e2y t\u00ean l\u00e0 Samaran. \u00d4ng \u0111\u01b0\u1ee3c phong Ch\u00e1nh L\u00e3nh binh sau tr\u1eadn \u1ea5y. Trang 336","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u201cKhi \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n ra, \u0111\u1ea7u ti\u00ean tr\u00f9 ho\u1ea1ch c\u00e1ch tri\u1ec7t qu\u00e2n l\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a qu\u00e2n c\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng. \u00d4ng ra l\u1ec7nh cho trong h\u1ea1t, nh\u00e0 n\u00e0o c\u0169ng ph\u1ea3i l\u00e0m hai s\u1ed5 khai nam ph\u1ee5 l\u00e3o \u1ea5u, ph\u1ea3i khai cho thi\u1ec7t \u0111\u00fang, n\u1ebfu sau b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t t\u00ean n\u00e0o m\u00e0 s\u1ed5 k\u00ea khai kh\u00f4ng c\u00f3 t\u00ean th\u00ec h\u00e0o l\u00fd s\u1ebd b\u1ecb t\u1eed h\u00ecnh; trong l\u00e0ng x\u00e3 n\u00e0o c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi hi\u1ec7n theo \u0111\u1ea3ng C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, l\u00e0m ch\u1ee9c ph\u1eadn g\u00ec \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i khai r\u00f5. M\u1ed9t khi quan qu\u00e2n \u0111\u1ebfn l\u00e0ng n\u00e0o m\u00e0 t\u00ecm th\u1ea5y nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi kh\u00f4ng c\u00f3 t\u00ean trong s\u1ed5 l\u00e0ng khai th\u00ec nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u1ea5y b\u1ecb t\u1eed h\u00ecnh \u0111\u00e3 \u0111\u00e0nh, m\u00e0 h\u00e0o l\u00fd c\u0169ng b\u1ecb tru l\u1ee5c; n\u1ebfu ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng n\u00e0y \u0111i sang l\u00e0ng kia m\u00e0 \u1edf \u0111\u00eam l\u1ea1i th\u00ec ph\u1ea3i c\u00f3 gi\u1ea5y th\u00f4ng h\u00e0nh, \u0111\u1ed9ng khi quan qu\u00e2n h\u1ecfi th\u00ec ph\u1ea3i tr\u00ecnh gi\u1ea5y ra x\u00e9t xem trong s\u1ed5 khai l\u00e0ng \u1ea5y c\u00f3 t\u00ean ng\u01b0\u1eddi th\u00f4ng h\u00e0nh \u1ea5y kh\u00f4ng. L\u00e0m nh\u01b0 th\u1ebf l\u00e0 c\u1ed1t ti\u1ec7t c\u00e1c qu\u00e2n quan trong n\u00fai kh\u00f4ng c\u00f3 th\u1ec3 t\u00e0ng h\u00ecnh ra \u1edf d\u00e2n gian. S\u1ef1 lai v\u00e3ng kh\u00f3 kh\u0103n nh\u01b0 th\u1ebf, v\u1ea3 l\u1ea1i qu\u00e2n ti\u1ec5u ph\u1ee7 \u0111\u00f3ng ra nhi\u1ec1u \u0111\u1ed3n nh\u1ecf \u1edf d\u00e2n gian, cho n\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng v\u1eadn t\u1ea3i l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c v\u00e0o n\u00fai r\u1ea5t kh\u00f3. \u201cKhi \u1ea5y qu\u00e2n trong n\u00fai y\u1ebfu th\u1ebf \u0111i nhi\u1ec1u; t\u1eeb khi \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n ra cho \u0111\u1ebfn khi v\u1ec1, h\u01a1n 6 th\u00e1ng m\u00e0 kh\u00f4ng c\u00f3 m\u1ed9t tr\u1eadn \u0111\u00e1nh n\u00e0o c\u1ea3. \u1ede tr\u00ean \u0110\u1ea1i dinh V\u1ee5 Quang th\u00ec c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh hi\u1ec7n \u0111au n\u1eb7ng, m\u00e0 t\u01b0\u1edbng l\u0129nh th\u00ec ch\u1ec9 c\u00f2n \u00f4ng T\u00e1n Qu\u00fdnh, \u00f4ng \u0110\u1ec1 \u0110\u1ea1t, \u00f4ng \u0110\u1ed5ng Nghinh, \u00f4ng Ng\u00f4 Qu\u1ea3ng v\u00e0 anh em \u00f4ng L\u0129nh Khai, c\u00f2n \u1edf Can th\u1ee9 th\u00ec c\u00f2n cha con \u00f4ng \u0110\u1ec1 Tr\u1ea1ch v\u00e0 r\u1ec3 l\u00e0 \u00f4ng \u0110\u1ec1 Qu\u00fdnh. Qu\u00e2n s\u0129 th\u00ec gi\u1ea3i t\u00e1n h\u1ebft nhi\u1ec1u, ch\u1ec9 c\u00f2n \u0111\u1ed9 300 hay 400 n\u1eefa th\u00f4i; v\u1ea3 l\u1ea1i l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c v\u00e0 \u0111\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ec1u thi\u1ebfu th\u1ed1n, kh\u00f4ng \u0111\u1ee7 s\u1ee9c kh\u00e1ng chi\u1ebfn v\u00e0 gi\u1eef l\u00e2u \u0111\u01b0\u1ee3c. \u201cNh\u00e2n khi \u1ea5y, \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n sai \u00f4ng Phan Quang C\u1ef1 v\u00e0o d\u1ed7 c\u00e1c quan trong n\u00fai ra h\u00e0ng (\u00f4ng C\u1ef1 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi c\u00f9ng l\u00e0ng \u0110\u00f4ng Th\u00e1i v\u1edbi C\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, \u0111\u1eadu Ti\u1ebfn s\u0129, l\u00e0m B\u1ed1 ch\u00ednh h\u1ed3i \u1ea4t D\u1eadu, \u00f4ng c\u0169ng ph\u1ee5ng ch\u1ec9 ra C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eed l\u00e0m T\u00e1n l\u00fd qu\u00e2n v\u1ee5 ki\u00eam H\u00e0 T\u0129nh H\u1ed9 ph\u1ee7 s\u1ee9 thay \u00f4ng B\u1ed1 \u0110\u1ea1i b\u1ecb gi\u1ebft; sau \u00f4ng ra th\u00fa, \u0111\u01b0\u1ee3c \u00e2n x\u00e1. \u00d4ng C\u1ef1 h\u1ee9a r\u1eb1ng: ra h\u00e0ng th\u00ec \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c \u00e2n x\u00e1 c\u1ea3 v\u00e0 l\u00e0m ch\u1ee9c g\u00ec th\u00ec nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc s\u1ebd ph\u1ee5c ch\u1ee9c \u1ea5y. V\u1eeba khi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh t\u1ea1 th\u1ebf, t\u01b0\u1edbng s\u0129 \u0111\u1ec1u ng\u00e3 l\u00f2ng c\u1ea3. Nhi\u1ec1u v\u00f5 quan mu\u1ed1n ra h\u00e0ng, duy ch\u1ec9 c\u00f3 \u00f4ng T\u00e1n Qu\u00fdnh, \u00f4ng Ng\u00f4 Qu\u1ea3ng, \u00f4ng \u0110\u1ec1 \u0110\u1ea1t v\u00e0 anh em \u00f4ng L\u0129nh Khai kh\u00f4ng ch\u1ecbu ra. C\u00e1c \u00f4ng kia th\u00ec tr\u1ed1n sang Xi\u00eam, c\u00f2n anh em \u00f4ng L\u0129nh Khai \u1edf l\u1ea1i tr\u00ean n\u00fai. \u201c\u0110\u1ebfn th\u00e1ng 10 n\u0103m Gi\u00e1p Ng\u1ecd th\u00ec c\u00e1c quan tr\u00ean n\u00fai cu\u1ed1n gi\u00e1p ra h\u00e0ng c\u1ea3: c\u00e1c \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Nghinh, Nguy\u1ec5n Th\u01b0\u01a1ng, \u0110\u1ec1 Tr\u1ea1ch, Nguy\u1ec5n Hoan, L\u00e3nh C\u1eadu (con \u00f4ng \u0110\u1ec1 Tr\u1ea1ch), Nguy\u1ec5n Quynh (\u0110\u1ec1 Quynh) c\u00f9ng m\u1ed9t quan v\u0103n Ki\u1ec3m bi\u1ec7n v\u00e0 m\u1ed9t Bang bi\u1ec7n \u0111\u1ed9 5, 6 ng\u01b0\u1eddi. \u0110\u01b0\u1ee3c Trang 337","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u tin c\u00e1c quan ra h\u00e0ng, \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n cho c\u1edd tr\u1ed1ng \u0111i r\u01b0\u1edbc t\u1eeb trong n\u00fai ra \u0111\u1ebfn \u0110\u1ea1i dinh Linh C\u1ea3m (\u0110\u1ee9c Th\u1ecd). \u00d4ng l\u00e0m nh\u01b0 th\u1ebf l\u00e0 c\u1ed1t \u0111\u1ec3 sau kh\u00f4ng ai d\u00e1m l\u00e0m nh\u01b0 c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh m\u00e0 \u00f4ng cho l\u00e0 ph\u1ea3n ngh\u1ecbch ch\u00ednh ph\u1ee7, c\u0169ng l\u00e0 theo c\u00e1ch \u0111\u1ecba l\u00fd ta: \u0111\u1ec3 ti\u1ec7t m\u1ea3 l\u00e0m gi\u1eb7c. \u201c\u0110\u01b0\u1ee3c m\u1ea5y h\u00f4m, \u00f4ng \u0111\u01b0a c\u00e1c t\u01b0\u1edbng v\u1ec1 H\u00e0 T\u0129nh, r\u1ed3i \u00f4ng \u0111\u01b0a ra Hu\u1ebf. Khi \u0111i kh\u1ecfi \u0111\u1ecba ph\u1eadn H\u00e0 T\u0129nh (\u0110\u00e8o Ngang) th\u00ec c\u00e1c h\u00e0ng t\u01b0\u1edbng \u0111\u00e3 th\u1ea5y c\u0169i s\u01a1n son ch\u1ef1c \u1edf \u0111\u1ea5y r\u1ed3i. Tr\u00f4ng th\u1ea5y vi\u1ec7c \u0111\u00f3 th\u00ec c\u00e1c \u1ea3o m\u1ed9ng t\u01b0\u1edfng ph\u1ee5c ch\u1ee9c c\u1ee7a c\u00e1c quan \u0111\u1ec1u ti\u00eau tan c\u1ea3. L\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd \u00f4ng L\u00e3nh C\u1eadu c\u00f3 than r\u1eb1ng: n\u01a1i n\u00e0y l\u00e0 n\u01a1i \u00f4ng \u0111\u1ecbnh \u0111\u00e1nh gi\u1ebft \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n, m\u00e0 t\u00e9 ra \u00f4ng l\u1ea1i ch\u1ebft n\u01a1i n\u00e0y, m\u1eb7c d\u1ea7u kh\u00f4ng ph\u1ea3i \u00f4ng Nguy\u1ec5n Th\u00e2n b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c \u00f4ng, m\u00e0 ch\u00ednh l\u00e0 cha \u00f4ng b\u1eaft \u00f4ng v\u1eady. \u0110em v\u1ec1 Hu\u1ebf kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t th\u00e1ng, th\u00ec t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c h\u00e0ng t\u01b0\u1edbng \u0111\u1ec1u b\u1ecb gi\u1ebft h\u1ebft. C\u00f2n anh em \u00f4ng Nguy\u1ec5n Khai kh\u00f4ng ra h\u00e0ng, \u1edf l\u1ea1i trong n\u00fai \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ea5y th\u00e1ng c\u0169ng \u0111\u1ec1u b\u1ecb b\u1eaft v\u00e0 b\u1ecb gi\u1ebft c\u1ea3. \u201cK\u1ec3 t\u1eeb n\u0103m H\u00e0m Nghi \u1ea4t D\u1eadu cho \u0111\u1ebfn Th\u00e0nh Th\u00e1i Gi\u00e1p Ng\u1ecd, c\u00f4ng cu\u1ed9c C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng duy tr\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c 10 n\u0103m. T\u1eeb Gi\u00e1p Ng\u1ecd tr\u1edf \u0111i, ng\u1ecdn l\u1eeda C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng tuy kh\u00f4ng th\u1ea5y kh\u00f3i m\u00e0 l\u1eeda l\u00f2ng trung ngh\u0129a v\u1eabn ng\u1ea5m ng\u1ea7m nhen m\u00e3i. Sang n\u0103m \u1ea4t V\u1ecb [1895], c\u00e1c \u00f4ng C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng xu\u1ea5t d\u01b0\u01a1ng nh\u01b0 \u00f4ng T\u00e1n Qu\u00fdnh, \u00f4ng L\u00e3nh H\u01b0ng (Ng\u00f4 Qu\u1ea3ng), \u00f4ng \u0110\u1ec1 \u0110\u1ea1t (Cao \u0110\u1ea1t) l\u1ea1i tr\u1edf v\u1ec1, k\u1ebf ti\u1ebfp c\u00f4ng cu\u1ed9c r\u1eeda nh\u1ee5c \u0111\u1ea5t n\u01b0\u1edbc\u201d. II. L\u00ca NINH V\u00c0 PHONG TR\u00c0O C\u1ea6N V\u01af\u01a0NG H\u00c0 T\u0128NH L\u00ea Ninh l\u00ean S\u01a1n ph\u00f2ng \u0111\u00f3n xa gi\u00e1 th\u00e1ng (9-1885) \u201c\u2026 Khi gi\u00e1 \u0111\u1ebfn S\u01a1n ph\u00f2ng th\u00ec ch\u1ec9 c\u00f2n \u0111\u1ed9 500 qu\u00e2n, \u0110\u1ee9c H\u00e0m Nghi ng\u1ef1 trong m\u1ed9t c\u00e1i v\u00f5ng, \u00f4ng t\u1ea3 qu\u00e2n Tr\u1ea7n [Xu\u00e2n] So\u1ea1n \u0111i m\u1ed9t con ng\u1ef1a b\u1ea1ch, c\u00e1c quan t\u00f9y t\u00f9ng v\u0103n v\u00f5 c\u0169ng \u0111\u1ed9 v\u00e0i ch\u1ee5c ng\u01b0\u1eddi. Quan ch\u00e1nh s\u1ee9 S\u01a1n ph\u00f2ng l\u00e0 Nguy\u1ec5n Ch\u00ednh \u0111em c\u00e1c quan v\u00e0 c\u00e1c th\u00e2n h\u00e0o \u1ee9ng ngh\u0129a ra b\u00e1i m\u1ea1ng (...). \u201c\u2026 Phong cho \u00f4ng L\u00ea Ninh l\u00e0m T\u0129nh th\u1ee9 T\u00e1n l\u00fd Qu\u00e2n v\u1ee5, \u00f4ng L\u00ea Di\u00ean l\u00e0m \u0110\u1ed1c v\u1eadn qu\u00e2n l\u01b0\u01a1ng, \u00f4ng L\u00ea Ph\u00e1c l\u00e0m Ph\u00f3 \u0110\u1ec1 \u0111\u1ed1c, \u00f4ng Ph\u00f3 b\u1ea3ng H\u1ea1nh l\u00e0m L\u00e3nh binh. Trang 338","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u201c\u1ede H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 (H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n), \u00f4ng ph\u00f3 b\u1ea3ng H\u1ea1nh m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c 500 qu\u00e2n, \u1edf Th\u00e1i th\u1ee9 (\u0110\u00f4ng Th\u00e1i), \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c 100 qu\u00e2n, \u1edf L\u1ec5 th\u1ee9 \u00f4ng L\u00ea Ninh m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c 4 \u0111\u1ea1o qu\u00e2n, m\u1ed7i \u0111\u1ea1o 500 ng\u01b0\u1eddi. L\u00ea Ninh h\u1ea1 th\u00e0nh H\u00e0 T\u0129nh (th\u00e1ng 11-1885) \u201c\u00d4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft th\u1ea5y 4 \u0111\u1ea1o qu\u00e2n c\u1ee7a \u00f4ng T\u00e1n Ninh [L\u00ea Ninh] r\u1ea5t ch\u1ec9nh t\u1ec1, t\u01b0\u1edbng t\u00e1 h\u00f9ng d\u0169ng, b\u00e8n t\u00e2u Vua s\u1eafc cho \u00f4ng L\u00ea Ninh \u0111em qu\u00e2n v\u1ec1 l\u1ea5y th\u00e0nh H\u00e0 T\u0129nh v\u00e0 b\u1eaft B\u1ed1 ch\u00e1nh L\u00ea \u0110\u1ea1i \u0111em l\u00ean n\u1ea1p t\u1ea1i S\u01a1n ph\u00f2ng. L\u00fac n\u00e0y, quan B\u1ed1 ch\u00e1nh th\u1ee7 hi\u1ebfn H\u00e0 T\u0129nh l\u00e0 \u00f4ng L\u00ea \u0110\u1ea1i, \u00e1n s\u00e1t l\u00e0 \u00f4ng D\u01b0\u01a1ng Thanh, Th\u01b0\u01a1ng bi\u1ec7n l\u00e0 \u00f4ng L\u00ea Kinh H\u1ea1p... \u201c\u00d4ng L\u00ea \u0110\u1ea1i ti\u1ebfp \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1edd m\u1eadt tri c\u1ee7a B\u1ed9 n\u00f3i v\u1ec1 vi\u1ec7c c\u1ea3i H\u00e0m Nghi nguy\u00ean ni\u00ean l\u00e0m \u0110\u1ed3ng Kh\u00e1nh nguy\u00ean ni\u00ean, b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1eeb th\u00e1ng 6 \u1ea4t D\u1eadu [1885] v\u00e0 s\u1ee9c cho t\u1ec9nh h\u1eb9n khi n\u00e0o gi\u00e1 vua H\u00e0m Nghi ra H\u00e0 T\u0129nh th\u00ec \u0111em qu\u00e2n ra hi\u1ebfp gi\u00e1 \u0111em v\u1ec1. Khi \u1ea5y \u00f4ng L\u00ea \u0110\u1ea1i tr\u1edf l\u1ea1i theo ch\u00ednh ph\u1ee7 m\u1edbi, \u0111em vi\u1ec7c ra b\u00e0n v\u1edbi quan L\u00e3nh binh T\u00f4n Th\u1ea5t B\u00e1, b\u1ea3o ph\u1ea3i \u0111em m\u1ed9t \u0111\u1ed9i qu\u00e2n l\u00ean gi\u00e1p Ai Lao, khi n\u00e0o gi\u00e1 vua H\u00e0m Nghi \u0111\u1ebfn th\u00ec uy hi\u1ebfp \u0111em v\u1ec1. \u00d4ng T\u00f4n Th\u1ea5t B\u00e1 m\u1ed9t l\u00f2ng trung th\u00e0nh, kh\u00f4ng nghe l\u1eddi quan B\u1ed1, b\u00e8n ph\u00e1i quan Ph\u00f3 L\u00e3nh Tr\u1ea7n M\u1ef9 \u0111em qu\u00e2n \u0111i \u0111\u00f3n gi\u00e1, d\u1eb7n r\u1eb1ng khi gi\u00e1 \u0111\u1ebfn S\u01a1n ph\u00f2ng th\u00ec tr\u01b0\u1edbc h\u1ebft \u0111em vi\u1ec7c \u00f4ng B\u1ed1 \u0110\u1ea1i l\u00e0m ph\u1ea3n t\u00e2u l\u00ean. V\u00ec v\u1eady, \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft t\u00e2u vua h\u1ea1 s\u1eafc l\u1ec7nh b\u1eaft \u00f4ng B\u1ed1 \u0110\u1ea1i v\u00e0 c\u00e1ch ch\u1ee9c quan \u00e1n s\u00e1t D\u01b0\u01a1ng Thanh v\u00e0 quan Th\u01b0\u01a1ng bi\u1ec7n L\u00ea Kinh H\u1ea1p. \u201cNh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ec9 v\u0103n cho v\u1ec1 l\u1ea5y t\u1ec9nh th\u00e0nh H\u00e0 T\u0129nh, \u00f4ng L\u00ea Ninh b\u00e8n k\u00e9o b\u1ea3n b\u1ed9 binh m\u00e3 v\u1ec1 Trung L\u1ec5, s\u1eeda so\u1ea1n l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c h\u1eb9n ng\u00e0y ti\u1ebfn ph\u00e1t. Ng\u00e0y m\u1ed3ng 2 th\u00e1ng 10 \u1ea4t D\u1eadu, \u00f4ng L\u00ea Ninh \u0111em qu\u00e2n b\u1ea3n b\u1ed9 2000 ng\u01b0\u1eddi c\u00f9ng sai phu t\u1ea3i l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c. \u0110i v\u1edbi \u00f4ng c\u00f3 hai em ru\u1ed9t l\u00e0 L\u00ea Di\u00ean v\u00e0 L\u00ea Ph\u00e1c. \u0110\u1ebfn s\u00e1ng m\u1ed3ng 6, qu\u00e2n c\u1ee7a \u00f4ng \u0111\u00e3 k\u00e9o v\u00e0o \u0111\u1ebfn t\u1ec9nh. Trong th\u00e0nh, quan B\u1ed1 nghe tin \u0111\u00e3 s\u1eafp \u0111\u1eb7t vi\u1ec7c kh\u00e1ng b\u1ecb, b\u1eafn s\u00fang \u0111\u1ea1i b\u00e1c v\u00e0 s\u00fang tay \u0111\u1ec3 ng\u0103n ch\u1eb7n. Quan B\u1ed1 t\u1ef1 ra \u0111\u1ee9ng d\u01b0\u1edbi c\u1ed9t c\u1edd ch\u1ec9 huy, gi\u1eef c\u1eeda Ti\u1ec1n, c\u1eeda H\u1eefu, c\u00f2n c\u1eeda H\u1eadu giao cho L\u00e3nh binh T\u00f4n Th\u1ea5t B\u00e1. \u201cN\u00e0o ng\u1edd quan L\u00e3nh l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi trung ngh\u0129a, th\u1ea5y l\u00e1 c\u1edd \u201cC\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ph\u1ee5ng ch\u1ec9\u201d bay ph\u1ea5p ph\u1edbi ngo\u00e0i th\u00e0nh, b\u00e8n m\u1edf hai c\u00e1nh c\u1eeda cho qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng tr\u00e0n v\u00e0o. L\u00fac n\u00e0y quan B\u1ed1 v\u1eabn \u0111ang ch\u1ed1ng c\u1ef1 tr\u01b0\u1edbc c\u1eeda ti\u1ec1n v\u1eabn kh\u00f4ng hay bi\u1ebft, b\u1ed7ng nhi\u00ean th\u1ea5y m\u1ed9t \u0111\u1ea1o qu\u00e2n \u00e0o t\u1edbi tr\u00f3i l\u1ea1i. Trang 339","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Nguy\u00ean do l\u00e0: khi v\u00e0o h\u1ea1 th\u00e0nh, \u00f4ng L\u00ea Ninh \u0111\u00e3 s\u1eafp \u0111\u1eb7t m\u1ed9t \u0111\u1ed9i qu\u00e2n, g\u1ecdi l\u00e0 \u0111\u1ed9i th\u00e2n binh, g\u1ed3m to\u00e0n \u201ctinh binh\u201d c\u1ee7a t\u1ec9nh v\u1ec1 h\u1ea1 ban. Qu\u00e2n \u1ea5y \u0103n m\u1eb7c y h\u1ec7t l\u00ednh t\u1ec9nh, do hai vi\u00ean Hi\u1ec7p qu\u1ea3n l\u00e0 Nguy\u1ec5n D\u01b0\u01a1ng v\u00e0 L\u00ea Ho\u1ea1t ch\u1ec9 su\u1ea5t (\u00f4ng L\u00ea Ho\u1ea1t, t\u1ee9c Hi\u1ec7p Ho\u1ea1t, ng\u01b0\u1eddi Trung L\u1ec5, v\u00f5 ngh\u1ec7 r\u1ea5t gi\u1ecfi v\u00e0 l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ed3ng t\u00f4ng v\u1edbi \u00f4ng L\u00ea Ninh, n\u00ean \u00f4ng cho l\u00e0m Hi\u1ec7p qu\u1ea3n). \u201cKhi \u0111\u1ed9i qu\u00e2n \u1ea5y v\u00e0o trong th\u00e0nh r\u1ed3i m\u00e0 quan B\u1ed1 v\u1eabn t\u01b0\u1edfng l\u00e0 qu\u00e2n m\u00ecnh, cho n\u00ean h\u1ecd \u0111\u1ebfn s\u00e1t b\u00ean c\u1ea1nh m\u00e0 ng\u00e0i kh\u00f4ng bi\u1ebft, ch\u1ec9 nghe m\u1ed9t ti\u1ebfng h\u00f4 nh\u01b0 s\u00e9t, r\u1ed3i ng\u00e0i b\u1ecb tr\u00f3i, ti\u1ebfp theo l\u00e0 ti\u1ebfng h\u00f4 \u201cH\u00e0m Nghi v\u1ea1n tu\u1ebf\u201d v\u00e0 \u201cPh\u1ee5ng ch\u1ec9 C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u201c d\u1eady m\u1ed9t ph\u01b0\u01a1ng tr\u1eddi. Ti\u1ebfng s\u00fang ch\u1ed1ng c\u1ef1 im b\u1eb7t, r\u1ed3i tr\u1edf l\u1ea1i b\u1eafn theo l\u1ed1i \u201ckh\u00e1nh h\u1ea1\u201d [ch\u00e0o m\u1eebng]. Nh\u00ecn l\u00ean k\u1ef3 \u0111\u00e0i \u0111\u00e3 th\u1ea5y ng\u1ecdn c\u1edd \u201cC\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng\u201d bay ph\u1ea5p ph\u1edbi. Ti\u1ebfng \u1ed1ng g\u1ecdi [\u1ed1ng loa] v\u00e0 ti\u1ebfng tr\u1ed1ng gi\u1ee5c qu\u00e2n vang m\u1ed9t ph\u01b0\u01a1ng tr\u1eddi. Qu\u00e2n \u201cth\u00e2n binh\u201d gi\u1ea3i quan B\u1ed1 \u0111\u1ebfn \u0111\u1ea1i \u0111inh. \u00d4ng T\u00e1n L\u00ea Ninh ngh\u0129 r\u1eb1ng quan B\u1ed1 l\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng quan Tam ph\u1ea9m, kh\u00f4ng n\u1ee1 gi\u1ea3i l\u00ean S\u01a1n ph\u00f2ng ch\u1ecbu h\u00ecnh ph\u1ea1t \u0111au \u0111\u1edbn, b\u00e8n cho \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c u\u1ed1ng thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c t\u1ef1 t\u1eed. \u201c\u0110\u01b0\u1ee3c d\u0103m h\u00f4m, quan B\u1ed1 m\u1edbi l\u00e0 Phan Quang C\u1ef1, quan \u00e1n l\u00e0 Nguy\u1ec5n H\u1ee3p, quan Th\u01b0\u01a1ng bi\u1ec7n l\u00e0 Nguy\u1ec5n Cao \u0110\u00f4n \u0111\u1ebfn nh\u1eadm ch\u1ee9c. T\u1ec9nh th\u00e0nh tr\u1edf l\u1ea1i \u1ed5n \u0111\u1ecbnh nh\u01b0 th\u01b0\u1eddng. Qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u0111\u00f3ng \u1edf t\u1ec9nh \u0111\u1ed9 15 ng\u00e0y r\u1ed3i l\u1ea1i k\u00e9o v\u1ec1 Trung L\u1ec5. \u0110\u00f3 l\u00e0 v\u00f5 c\u00f4ng th\u1ee9 nh\u1ea5t c\u1ee7a qu\u00e2n L\u1ec5 th\u1ee9 v\u1eady. \u201c\u00d4ng T\u00e1n Ninh l\u00e0m xong ph\u1eadn s\u1ef1 l\u1ea1i l\u00ean S\u01a1n ph\u00f2ng b\u00e1i m\u1ea1ng. Vua H\u00e0m Nghi th\u01b0\u1edfng cho 10 l\u1ea1ng v\u00e0ng v\u00e0 m\u1ed9t kim kh\u00e1nh, l\u1ea1i s\u1eafc cho \u00f4ng v\u1ec1 tr\u1ea5n th\u1ee7 Trung L\u1ec5 \u0111\u1ec3 s\u1eeda so\u1ea1n vi\u1ec7c ti\u1ebfn ra Ngh\u1ec7 An... \u201cB\u00ecnh T\u00e2y s\u00e1t t\u1ea3\u201d, m\u1ed9t sai l\u1ea7m c\u1ee7a Chi\u1ebfu C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u201c... H\u1ed3i \u0111\u00f3, \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u1eabn \u0111\u00f3ng qu\u00e2n \u1edf \u0110\u00f4ng Th\u00e1i. V\u00e2ng theo \u0111\u1ea1o s\u1eafc l\u1ecbnh \u201cB\u00ecnh gi\u00e1o\u201d, \u00f4ng Phan t\u00e2u l\u00ean S\u01a1n ph\u00f2ng r\u1eb1ng: \u1edf h\u1ea1t H\u00e0 T\u0129nh, m\u1ea5y \u00f4ng linh m\u1ee5c kh\u00f4ng ch\u1ec9 vi\u1ec7c truy\u1ec1n gi\u00e1o m\u00e0 th\u00f4i, m\u00e0 l\u1ea1i l\u00e0m n\u1ed9i c\u00f4ng cho qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p n\u1eefa; \u00f4ng xin b\u1eaft m\u1ea5y linh m\u1ee5c cho kh\u1ecfi ng\u1ea1i v\u1ec1 sau. Vua H\u00e0m Nghi b\u00e8n s\u1eafc cho \u00f4ng v\u1ec1 \u201cB\u00ecnh gi\u00e1o\u201d. \u00d4ng b\u00e8n \u0111em b\u1ea3n b\u1ed9 binh m\u00e3, v\u00e0 \u00f4ng Ph\u00f3 b\u1ea3ng H\u1ea1nh \u1edf H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n c\u0169ng k\u00e9o xu\u1ed1ng gi\u00fap s\u1ee9c, xu\u1ed1ng \u0111\u1ed9t ph\u00e1 h\u1ea1t Th\u1ecd Ninh, Th\u1ecd T\u01b0\u1eddng. M\u1ea5y \u00f4ng linh m\u1ee5c Ph\u00e1p th\u1ea5y s\u1ef1 nguy c\u1ea5p, b\u00e8n h\u1ee3p l\u1ea1i m\u1ed9t n\u01a1i \u0111\u1ec3 t\u1ed5 ch\u1ee9c vi\u1ec7c t\u1ef1 v\u1ec7. Qu\u00e2n \u00f4ng Phan v\u00e0 \u00f4ng H\u1ea1nh \u0111\u00e1nh ph\u1ee7 kh\u00f4ng n\u1ed5i, b\u00e8n t\u00e2u Trang 340","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u l\u00ean S\u01a1n ph\u00f2ng xin \u0111em qu\u00e2n \u00f4ng L\u00ea Ninh ra h\u1ee3p l\u1ef1c. Vua b\u00e8n s\u1eafc cho \u00f4ng L\u00ea Ninh \u0111em qu\u00e2n ra \u201cB\u00ecnh gi\u00e1o\u201d. C\u00e1c v\u1ecb linh m\u1ee5c nghe tin \u00f4ng L\u00ea Ninh s\u1eafp s\u1eeda xu\u1ea5t qu\u00e2n, cho l\u00e0 s\u1ef1 nguy c\u1ea5p \u0111\u1ebfn n\u01a1i, b\u00e8n sai ng\u01b0\u1eddi \u0111em th\u01b0 ra Ngh\u1ec7 c\u1ea7u c\u1ee9u vi\u00ean \u0111\u1ed1c qu\u1ea3n Ph\u00e1p \u0111\u00f3ng \u1edf t\u1ec9nh Ngh\u1ec7. Khi \u1ea5y qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p \u0111\u00e3 \u0111\u1ed5 b\u1ed9 l\u00ean \u0111\u00f3ng \u1edf t\u1ec9nh Ngh\u1ec7 r\u1ed3i. Qu\u00e2n \u00f4ng L\u00ea Ninh \u0111\u00e1nh ph\u00e1 r\u1ea5t g\u1ea5p v\u00e0 \u0111\u00e3 \u0111\u1ed9 h\u00e0 sang v\u00e2y Y\u00ean Ph\u00fa, Th\u1ecd Ninh, Th\u1ecd T\u01b0\u1eddng. C\u00e1c \u00f4ng linh m\u1ee5c Ph\u00e1p ch\u1ec9 hi v\u1ecdng s\u1ed1ng t\u1eebng gi\u1edd t\u1eebng ph\u00fat n\u1eefa th\u00f4i v\u00e0 \u0111\u00e3 x\u01b0ng t\u1ed9i cu\u1ed1i c\u00f9ng r\u1ed3i. N\u00e0o ng\u1edd gi\u1eefa s\u00f4ng xu\u1ea5t hi\u1ec7n nhi\u1ec1u thuy\u1ec1n ch\u1ea1y s\u00f4i n\u01b0\u1edbc l\u00ean s\u00f9ng s\u1ee5c v\u00e0 ti\u1ebfng k\u00eau \u1ea7m \u1ea7m, qu\u00e2n tu\u1ea7n giang ch\u01b0a hi\u1ec3u g\u00ec c\u1ea3; r\u1ed3i th\u1ea5y trong thuy\u1ec1n to\u00e0n l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi m\u1eb7c m\u1ea5n [v\u00e1y] v\u00e0 \u0111\u1ed9i m\u1ea1o [m\u0169] \u0111\u1ecf, r\u1ed3i th\u1ea5y s\u00fang b\u1eafn l\u00ean nh\u01b0 m\u01b0a, s\u00fang b\u1eafn l\u00ean \u0111\u1ebfn n\u1ed7i tre c\u00e1c v\u01b0\u1eddn \u0111\u1ec1u g\u00e3y ng\u1ecdn c\u1ea3, v\u00e0 m\u00eda ngo\u00e0i \u0111\u1ed3ng kh\u00f4ng c\u00f2n c\u00e2y n\u00e0o \u0111\u1ee9ng gi\u1eefa v\u01b0\u1eddn. \u0110\u00f3 l\u00e0 l\u1ea7n \u0111\u1ea7u qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ti\u1ebfp x\u00fac v\u1edbi qu\u00e2n Phi ch\u00e2u c\u1ee7a Ph\u00e1p do 5 chi\u1ebfc x\u00e0-l\u00fap \u1edf Ngh\u1ec7 ch\u1edf l\u00ean. Qu\u00e2n ta b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t nhi\u1ec1u, s\u00fang \u0111i\u1ec3u th\u01b0\u01a1ng \u0111o\u1ea3n m\u1ea1 v\u00e0 c\u00f2 m\u00e1y \u0111\u00e1 kh\u00f4ng th\u1ec3 ch\u1ed1ng l\u1ea1i v\u1edbi s\u00fang c\u00e0-la-\u0111inh c\u1ee7a qu\u00e2n Ph\u00e1p. Qu\u00e2n ta ch\u1ed1ng kh\u00f4ng n\u1ed5i \u0111\u1ec1u ch\u1ea1y to\u00e1n lo\u1ea1n c\u1ea3 ra. \u00d4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u00e0 \u00f4ng Ph\u00f3 b\u1ea3ng H\u1ea1nh ch\u1ea1y l\u00ean H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n, \u00f4ng L\u00ea Ninh lui v\u1ec1 Trung L\u1ec5. Khi \u1ea5y, m\u1ed9t s\u1ed1 ng\u01b0\u1eddi gi\u00e1o h\u1ee3p v\u1edbi qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p k\u00e9o l\u00ean thi\u00eau ph\u00e1 l\u00e0ng \u0110\u00f4ng Th\u00e1i (l\u00e0ng \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng); \u00f4ng Phan l\u1ea1i l\u00ean \u0111\u00f3ng \u1edf H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n. Qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p l\u1ea1i k\u00e9o v\u00e0o Trung L\u1ec5. Qu\u00e2n L\u1ec5 th\u1ee9 c\u00f3 kh\u00e1ng chi\u1ebfn \u0111\u1ed9 ba gi\u1edd \u0111\u1ed3ng h\u1ed3 r\u1ed3i r\u00fat lui v\u00e0o \u0111\u00f3ng t\u1ea1i l\u00e0ng Tr\u00e0ng L\u01b0u (Lai Th\u1ea1ch, Can L\u1ed9c). Trung L\u1ec5 c\u0169ng b\u1ecb t\u00e0n ph\u00e1. Gi\u00e1o d\u00e2n khi \u1ea5y trong h\u1ea1t H\u00e0 T\u0129nh \u1edf m\u1ea1n B\u1eafc th\u00ec h\u1ee3p t\u1ea1i Th\u1ecd Ninh \u1edf m\u1ea1n trong th\u00ec h\u1ee3p t\u1ea1i Tr\u1ea1i L\u1ec7 (Can L\u1ed9c). L\u00fac n\u00e0y \u1edf Tr\u1ea1i L\u1ec7 c\u0169ng c\u00f3 cu\u1ed9c l\u01b0u huy\u1ebft. Qu\u00e2n quan T\u1ebf \u1edf Ki\u1ec7t Th\u1ea1ch (Can L\u1ed9c) c\u0169ng k\u00e9o v\u00e0o \u0111\u00e1nh ph\u00e1 Tr\u1ea1i L\u1ec7. Ng\u00e0i c\u0169ng ph\u1ee5ng ch\u1ec9 m\u1ed9 qu\u00e2n, m\u1ed9 \u0111\u01b0\u1ee3c 200 ng\u01b0\u1eddi, c\u0169ng theo \u0111\u1ea1o s\u1eafc l\u1ecbnh \u201cB\u00ecnh gi\u00e1o\u201d cho n\u00ean ng\u00e0i v\u00e0o \u0111\u00e1nh Tr\u1ea1i L\u1ec7. Tr\u1eadn \u1ea5y, ng\u00e0i c\u00f3 m\u1ed9t \u00f4ng con \u0111\u1ea7u l\u00e0 \u00f4ng C\u1eed Vinh t\u1eed tr\u1eadn. Sau cu\u1ed9c th\u1ea5t b\u1ea1i \u1ea5y ng\u00e0i b\u00e8n ra th\u00fa r\u1ed3i \u0111em to\u00e0n gia v\u00e0o l\u00e1nh \u1edf Qu\u1ea3ng Nam. Ng\u00e0y 26 th\u00e1ng 11 n\u0103m \u1ea4t D\u1eadu, qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p k\u00e9o v\u00e0o H\u00e0 T\u0129nh, quan Th\u01b0\u01a1ng bi\u1ec7n Nguy\u1ec5n Cao \u0110\u00f4n c\u00f3 \u0111em qu\u00e2n ra kh\u00e1ng ng\u1ef1, giao chi\u1ebfn \u0111\u1ed9 m\u1ed9t gi\u1edd \u0111\u1ed3ng h\u1ed3 r\u1ed3i r\u00fat lui v\u1ec1 \u0111\u00f3ng \u1edf Ph\u1ea5t N\u1ea1o (Th\u1ea1ch H\u00e0). Qu\u00e2n Trang 341","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u Ph\u00e1p b\u00e8n ti\u1ebfn v\u00e0o \u0111\u00f3ng \u1edf ph\u1ee7 Th\u1ea1ch H\u00e0 \u0111\u1ed9 m\u1ed9t ch\u1ee7 nh\u1eadt r\u1ed3i m\u1edbi k\u00e9o ra t\u1ec9nh...\u201d L\u00ea Ninh sang L\u00e0o m\u1ed9 qu\u00e2n c\u1edd \u0111en \u201c\u2026 Sau khi chi\u1ebfm \u0111\u00f3ng t\u1ec9nh th\u00e0nh [H\u00e0 T\u0129nh], qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p l\u1ea1i ti\u1ebfn l\u00ean H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea. Nghe tin qu\u00e2n Ph\u00e1p l\u00ean, \u00f4ng Nguy\u1ec5n Ch\u00ednh (S\u01a1n ph\u00f2ng Ch\u00e1nh s\u1ee9) b\u00e8n \u0111\u1ed1t ph\u1ee7 S\u01a1n ph\u00f2ng v\u00e0 \u0111em qu\u00e2n \u0111i nghinh ti\u1ebfp qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p. Ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p b\u00e8n \u0111em \u00f4ng Ch\u00ednh v\u1ec1 l\u00e3nh t\u1ed5ng \u0111\u1ed1c An - T\u0129nh. \u201cNghe tin S\u01a1n ph\u00f2ng th\u1ea5t th\u1ee7, xa gi\u00e1 \u1edf Xu\u00e2n L\u1ea1ng ph\u1ea3i d\u1eddi v\u00e0o Thanh L\u1ea1ng. Qu\u00e2n Ph\u00e1p l\u00fac \u1ea5y nh\u1ee9t di\u1ec7n (m\u1ed9t m\u1eb7t) \u0111i theo hi\u1ebfp gi\u00e1, nh\u1ee9t di\u1ec7n \u0111i \u0111\u00e1nh \u0111u\u1ed5i qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng. Qu\u00e2n Ph\u00e1p theo gi\u00e1 v\u00e0o T\u00e2n \u1ea4p b\u1ecb qu\u00e2n thi\u1ec7n x\u1ea1 mai ph\u1ee5c d\u00f9ng t\u00ean \u0111\u1ed9c b\u1eafn ra, b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng v\u00e0 ch\u1ebft r\u1ea5t nhi\u1ec1u cho n\u00ean ph\u1ea3i lui v\u1ec1 \u0111\u00f3ng t\u1ea1i S\u01a1n ph\u00f2ng. Qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng, m\u1ed7i thi\u1ebfu th\u1ee9 v\u00e0 tr\u01b0\u1edfng th\u1ee9 nhi\u1ec1u phen th\u1ea5t b\u1ea1i. \u00d4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u00e0 \u0110inh Nho H\u1ea1nh ph\u1ea3i nhi\u1ec1u tr\u1eadn gian nan. L\u00f2ng trung ngh\u0129a c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n, h\u1ed3n chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u c\u1ee7a qu\u00e2n s\u0129 ng\u00e0y m\u1ed9t gi\u1ea3m. Kh\u00f4ng bao l\u00e2u, \u00f4ng H\u1ea1nh b\u1ecb b\u1ec7nh m\u1ea5t... \u201cQu\u00e2n L\u1ec5 th\u1ee9 tuy \u0111\u00f4ng h\u01a1n v\u00e0 m\u1ea1nh h\u01a1n, song c\u0169ng ch\u1ecbu chung m\u1ed9t s\u1ed1 ph\u1eadn. \u00d4ng L\u00ea Ninh bi\u1ebft s\u1ef1 kh\u00f3 th\u00e0nh, b\u00e8n m\u1ea1o hi\u1ec3m l\u00ean gi\u00e1p Tr\u1ea5n Ninh m\u1ed9 m\u1ed9t \u0111\u1ed9i qu\u00e2n C\u1edd \u0110en. Qu\u00e2n \u1ea5y l\u00e0 qu\u00e2n \u00f4ng L\u01b0u V\u0129nh Ph\u00fac s\u00f3t l\u1ea1i, kh\u00f4ng ch\u1ecbu v\u1ec1 T\u00e0u, r\u1ed3i t\u1eeb B\u1eafc K\u1ef3 k\u00e9o v\u00e0o, \u0111\u1ecbnh ph\u00e1 t\u1ec9nh Tr\u1ea5n Ninh. \u0110\u1ed9i qu\u00e2n \u1ea5y c\u00f2n l\u1ea1i \u0111\u1ed9 120 ng\u01b0\u1eddi, do hai vi\u00ean t\u01b0\u1edbng Li\u00eau v\u00e0 B\u1ea1ch ch\u1ec9 huy. Hai t\u01b0\u1edbng \u1ea5y \u1ee9ng l\u1eddi chi\u00eau m\u1ed9 c\u1ee7a \u00f4ng Ninh, b\u00e8n theo v\u1ec1 \u0111\u00f3ng t\u1ea1i h\u1ea1t Nam \u0110\u00e0n... (sau khi \u00f4ng L\u00ea Ninh m\u1ea5t [15-12- 1887], thanh th\u1ebf qu\u00e2n T\u0129nh th\u1ee9 gi\u1ea3m \u0111i nhi\u1ec1u, \u0111\u1ed9i qu\u00e2n C\u1edd \u0110en c\u00f3 giao chi\u1ebfn v\u1edbi qu\u00e2n Ph\u00e1p \u1edf Th\u1ecbnh X\u00e1 (H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n) song kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1eafng l\u1ee3i g\u00ec, r\u1ed3i h\u1ecd bi\u1ec7t qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ta, k\u00e9o th\u1eb3ng l\u00ean Xi\u00eam La...)\u201d Th\u1eafng tr\u1eadn \u1edf Nam \u0110\u00e0n \u201c\u2026 Nghe tin \u00f4ng Ninh t\u1eadp trung qu\u00e2n \u0111\u1ed9i \u1edf Thanh Ch\u01b0\u01a1ng, Nam \u0110\u00e0n m\u01b0u vi\u1ec7c thu ph\u1ee5c Ngh\u1ec7 An, qu\u00e2n \u0111\u1ed9i Ph\u00e1p v\u00e0 qu\u00e2n tinh binh t\u1ec9nh Ngh\u1ec7 do \u00f4ng L\u00e3nh Du\u1eadt ch\u1ec9 huy, ti\u1ebfn l\u00ean Nam \u0110\u00e0n. Qu\u00e2n L\u1ec5 th\u1ee9 d\u00f9ng l\u1ed1i t\u1eadp c\u00f4ng v\u00e0 gi\u00e1p l\u00e1 c\u00e0, gi\u1ebft h\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c qu\u00e2n \u0111\u1ecbch r\u1ea5t nhi\u1ec1u v\u00e0 b\u1eaft s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c L\u00e3nh Du\u1eadt. Tr\u1eadn \u0111\u00e1nh \u1edf Tr\u00fac Li\u00eau n\u00e0y di\u1ec5n ra su\u1ed1t m\u1ed9t Trang 342","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u0111\u00eam tr\u01b0\u1eddng v\u00e0 thu \u0111\u01b0\u1ee3c \u00edt nhi\u1ec1u th\u1eafng l\u1ee3i. \u0110\u00f3 l\u00e0 v\u00f5 c\u00f4ng th\u1ee9 hai c\u1ee7a qu\u00e2n L\u1ec5 th\u1ee9 v\u1eady... L\u00ea Ninh m\u1ea5t [12-1887] \u201c\u2026 \u00cdt l\u00e2u sau tr\u1eadn th\u1eafng \u1edf Nam \u0110\u00e0n, ch\u1eb3ng may \u00f4ng Ninh b\u1ecb b\u1ec7nh m\u1ea5t t\u1ea1i Thanh Ch\u01b0\u01a1ng. Qu\u00e2n C\u1edd \u0110en v\u00e0 qu\u00e2n b\u1ea3n b\u1ed9 c\u1ee7a \u00f4ng \u0111\u01b0a linh c\u1eefu \u00f4ng v\u1ec1 Trung L\u1ec5 an t\u00e1ng. K\u1ebf \u0111\u00f3 ng\u01b0\u1eddi em ru\u1ed9t c\u1ee7a \u00f4ng l\u00e0 \u00f4ng L\u00ea Di\u00ean c\u0169ng b\u1ecb b\u1ec7nh m\u1ea5t, binh quy\u1ec1n L\u1ec5 th\u1ee9 giao cho \u00f4ng L\u00ea Ph\u00e1c (em th\u1ee9 ba c\u1ee7a \u00f4ng L\u00ea Ninh). \u1ede h\u00e0nh t\u1ea1i c\u0169ng \u0111\u00e3 phong cho \u00f4ng L\u00ea N\u0103ng (anh em h\u1ecd v\u1edbi \u00f4ng L\u00ea Ninh) l\u00e0m T\u0129nh th\u1ee9 T\u00e1n l\u00fd qu\u00e2n v\u1ee5, thay \u00f4ng Ninh...\u201d III. CAO TH\u1eaeNG \u2013 TH\u1ee6 L\u0128NH XU\u1ea4T S\u1eaeC TRONG PHONG TR\u00c0O C\u1ea6N V\u01af\u01a0NG H\u00c0 T\u0128NH Cao \u0110\u1ea1t v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc g\u1eb7p Cao Th\u1eafng \u201c L\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd trong th\u1ea7y t\u1edb t\u00f2ng vong c\u1ee7a \u00f4ng T\u00f4n Th\u1ea5t Thuy\u1ebft c\u00f3 \u00f4ng Cao \u0110\u1ea1t ng\u01b0\u1eddi \u1edf T\u00ecnh Di, huy\u1ec7n H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n. Th\u1ea5y s\u1ef1 ngo\u1ea1i vi\u1ec7n kh\u00f4ng th\u1ec3 tr\u00f4ng c\u1eady \u0111\u01b0\u1ee3c, \u00f4ng b\u00e8n v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc tri\u1ec7u t\u1eadp b\u1ea1n b\u00e8 c\u0169 l\u1ea1i. \u00d4ng b\u00e8n t\u00ecm \u0111\u01b0\u1ee3c \u00f4ng Cao T\u1ea5t Th\u1eafng, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng Y\u00ean \u0110\u1ee9c, t\u1ed5ng Y\u00ean \u1ea4p, huy\u1ec7n H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n, \u00f4ng Nguy\u1ec5n Chanh (t\u1ee9c Nguy\u1ec5n D\u1eadt), Nguy\u1ec5n H\u01b0\u01a1ng (t\u1ee9c Nguy\u1ec5n Tr\u1ea1ch) hai anh em ru\u1ed9t, ng\u01b0\u1eddi l\u00e0ng Gia Hanh, huy\u1ec7n Can L\u1ed9c, \u00f4ng L\u00ea Tr\u1ef1c l\u00e0 em ru\u1ed9t c\u1ee7a \u00f4ng L\u00ea Ninh; b\u00e8n tri\u1ec7u t\u1eadp m\u1ed9t k\u1ef3 h\u1ed9i ngh\u1ecb quan tr\u1ecdng v\u1ec1 c\u00f4ng cu\u1ed9c t\u00e1i kh\u1ec9 (kh\u1edfi)...\u201d Ch\u1ebf t\u1ea1o s\u00fang ki\u1ec3u T\u00e2y \u201c\u2026 C\u00e1c \u00f4ng \u0111\u1ec1u c\u00f4ng nh\u1eadn r\u1eb1ng: n\u1ebfu kh\u00f4ng c\u00f3 d\u01b0\u01a1ng ph\u00e1o v\u00e0 qu\u00e2n \u0111\u1ed9i kh\u00f4ng luy\u1ec7n t\u1eadp theo l\u1ed1i m\u1edbi c\u1ee7a c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u00c2u M\u1ef9 th\u00ec kh\u00f4ng sao c\u00f3 th\u1ec3 duy tr\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c, d\u1eabu c\u00f3 l\u00f2ng trung ngh\u0129a hi sinh c\u0169ng v\u00f4 \u00edch. Mu\u1ed1n cho s\u1ef1 t\u00e1i kh\u1ec9 (kh\u1edfi) \u0111\u01b0\u1ee3c mau ch\u00f3ng, \u00f4ng \u0110\u1ea1t v\u00e0 \u00f4ng Th\u1eafng b\u00e8n t\u00ecm k\u1ebf ho\u1ea1ch \u0111\u1ec3 \u0111o\u1ea1t m\u1ed9t \u00edt ch\u1ee5c kh\u1ea9u s\u00fang T\u00e2y. \u201c\u2026 L\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd \u1edf H\u00e0 Tr\u1ea1i thu\u1ed9c huy\u1ec7n H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n, ng\u01b0\u1eddi T\u00e2y m\u1edbi \u0111\u00f3ng m\u1ed9t c\u00e1i \u0111\u1ed3n t\u1ea1m, ch\u01b0a c\u00f3 h\u00e0o l\u0169y g\u00ec ki\u00ean c\u1ed1. Hai \u00f4ng b\u00e8n \u0111\u1ecbnh k\u1ebf \u0111\u00e1nh ch\u1ee5p c\u00e1i \u0111\u1ed3n \u1ea5y \u0111\u1ec3 c\u01b0\u1edbp s\u00fang. \u0110o\u1ea1n r\u1ed3i hai \u00f4ng h\u1ee3p 40 ng\u01b0\u1eddi can \u0111\u1ea3m, \u0111\u1ec1u \u0111eo \u0111o\u1ea3n ki\u1ebfm, \u0111i theo \u0111\u01b0\u1eddng n\u00fai \u0111\u1ebfn H\u00e0 Tr\u1ea1i. Nh\u00e2n khi Trang 343","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u tr\u1eddi t\u1ed1i, c\u00e1c \u00f4ng \u0111\u00e2m ch\u1ebft ngay ng\u01b0\u1eddi l\u00ednh g\u00e1c r\u1ed3i \u00e0o v\u00e0o \u0111\u1ed3n c\u01b0\u1edbp s\u00fang, xu\u1ea5t k\u1ef3 b\u1ea5t \u00fd, qu\u00e2n trong \u0111\u1ed3n kh\u00f4ng k\u1ecbp kh\u00e1ng c\u1ef1 v\u00e0 kh\u00f4ng bi\u1ebft th\u1ef1c h\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o, \u0111\u1ec1u b\u1ecf ch\u1ea1y tan t\u00e1c v\u00e0o r\u1eebng, b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng v\u00e0 ch\u1ebft h\u01a1n 10 ng\u01b0\u1eddi. Hai \u00f4ng l\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c 24 kh\u1ea9u s\u00fang v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 \u0111\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c. \u0110\u00f3 l\u00e0 c\u00f4ng vi\u1ec7c khi b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u00e1i kh\u1edfi, v\u00e0o n\u0103m M\u1eadu T\u00fd [1888], t\u1ee9c l\u00e0 n\u0103m Th\u00e0nh Th\u00e1i nguy\u00ean ni\u00ean v\u1eady. \u201c\u1ede Can L\u1ed9c, \u00f4ng Chanh, \u00f4ng Tr\u1ea1ch (t\u1ee9c L\u00e3nh H\u01b0\u01a1ng) c\u0169ng theo c\u00e1ch nh\u01b0 \u1edf H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n, c\u0169ng d\u00f9ng th\u1ee7 \u0111o\u1ea1n gi\u1ed1ng nh\u01b0 th\u1ebf \u0111\u1ec3 l\u1ea5y s\u00fang. Nh\u00e2n khi c\u00f3 m\u1ed9t \u0111\u1ed9i l\u00ednh kh\u1ed1 xanh \u0111i tu\u1ea7n \u1edf l\u00e0ng H\u1ed1t (x\u00e3 Lai Th\u1ea1ch) r\u1ed3i \u0111\u00f3ng ngh\u1ec9 \u1edf l\u00e0ng \u1ea5y, c\u00e1c \u00f4ng \u0111em m\u1ed9t \u0111\u1ed9i th\u1ee7 h\u1ea1 20 ng\u01b0\u1eddi, th\u1ee7 \u0111o\u1ea3n \u0111ao trong m\u00ecnh, \u0103n m\u1eb7c theo l\u1ed1i nh\u00e0 qu\u00ea, tr\u00e0 tr\u1ed9n l\u00e0m phu l\u00e0ng \u0111\u1ebfn h\u1ea7u h\u1ea1 v\u00e0 n\u1ea5u \u0103n cho \u0111\u1ed9i l\u00ednh \u1ea5y. Nh\u00e2n khi l\u00ednh \u0111ang \u0103n u\u1ed1ng say s\u01b0a, hai \u00f4ng v\u00e0 th\u1ee7 h\u1ea1 x\u00f4ng v\u00e0o c\u01b0\u1edbp l\u1ea5y s\u00fang v\u00e0 \u0111\u1ea1n, d\u00f9ng \u0111o\u1ea3n \u0111ao \u0111\u00e2m ch\u1ebft 17 ng\u01b0\u1eddi l\u00ednh, ch\u1ec9 c\u00f2n m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi tho\u00e1t kh\u1ecfi n\u1ea1n \u1ea5y m\u00e0 th\u00f4i. \u201cTh\u1ebf l\u00e0 qu\u00e2n H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n \u0111\u00e3 c\u00f3 24 kh\u1ea9u s\u00fang T\u00e2y, qu\u00e2n Can L\u1ed9c \u0111\u01b0\u1ee3c 18 kh\u1ea9u, c\u00f2n \u0111\u1ed9i qu\u00e2n c\u1ee7a \u00f4ng L\u00ea Tr\u1ef1c \u1edf Trung L\u1ec5 th\u00ec ch\u1ec9 c\u00f3 12 kh\u1ea9u s\u00fang T\u00e2y (\u0111\u00f3 l\u00e0 s\u1ed1 s\u00fang n\u0103m \u1ea4t D\u1eadu \u00f4ng L\u00ea Ninh v\u00e0o h\u1ea1 th\u00e0nh H\u00e0 T\u0129nh l\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c 24 kh\u1ea9u s\u00fang T\u00e2y, trong s\u1ed1 1000 kh\u1ea9u do ch\u00ednh ph\u1ee7 Ph\u00e1p t\u1eb7ng cho vua T\u1ef1 \u0110\u1ee9c sau khi k\u00fd hi\u1ec7p \u01b0\u1edbc nh\u01b0\u1ee3ng Nam K\u1ef3). Sau khi \u00f4ng L\u00ea Ninh m\u1ea5t v\u00e0 qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng \u1ea4t D\u1eadu \u0111\u1ec1u th\u1ea5t b\u1ea1i, \u00f4ng L\u00ea Tr\u1ef1c ch\u1ec9 gi\u1eef l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c 12 kh\u1ea9u. M\u1eb7c d\u1ea7u v\u1edbi m\u1ed9t s\u1ed1 kh\u00ed gi\u1edbi nh\u1ecf nhen, c\u00e1c \u00f4ng \u0111\u1ec1u d\u1ed1c m\u1ed9t l\u00f2ng theo \u0111u\u1ed5i c\u00f4ng cu\u1ed9c, v\u00e0 nh\u1edd c\u00f3 l\u00f2ng trung \u00e1i c\u1ee7a d\u00e2n n\u00ean c\u00f4ng cu\u1ed9c v\u1eadn \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a c\u00e1c \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c k\u1ebft qu\u1ea3 nhanh ch\u00f3ng. \u201cTuy kh\u00f4ng c\u00f3 h\u1ecdc v\u1ea5n s\u00e2u xa, song \u00f4ng Cao Th\u1eafng l\u00e0 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 thi\u00ean t\u00e0i, c\u00f3 tinh th\u1ea7n chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u v\u00e0 tinh th\u1ea7n ch\u1ebf t\u1ea1o. \u00d4ng nh\u1eadn th\u1ea5y thi\u1ebfu th\u1ed1n kh\u00ed gi\u1edbi th\u00ec kh\u00f4ng th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ea1i s\u1ef1. \u00d4ng b\u00e8n t\u00ecm c\u00e1ch ch\u1ebf t\u1ea1o s\u00fang T\u00e2y. \u00d4ng sai ng\u01b0\u1eddi v\u1ec1 l\u00e0ng Trung L\u01b0\u01a1ng (Can L\u1ed9c \u0111\u00f2i 16 ng\u01b0\u1eddi th\u1ee3 r\u00e8n l\u00ean n\u00fai, r\u1ed3i \u00f4ng th\u00e1o kh\u1ea9u s\u00fang ra t\u1eebng b\u1ed9 ph\u1eadn, \u00f4ng giao cho c\u1ee9 hai ng\u01b0\u1eddi th\u1ee3 r\u00e8n ph\u1ea3i l\u00e0m m\u1ed9t b\u1ed9 ph\u1eadn trong kh\u1ea9u s\u00fang cho in [cho gi\u1ed1ng h\u1ec7t] nh\u01b0 th\u1ebf, \u00f4ng th\u00e2n ra \u0111\u1ed1c c\u00f4ng. L\u00e0m xong r\u1ed3i l\u1eafp l\u1ea1i, kh\u00f4ng kh\u00e1c g\u00ec kh\u1ea9u s\u00fang T\u00e2y. \u201cSong \u0111\u1ebfn khi b\u1eafn th\u1eed th\u00ec l\u00f2ng [n\u00f2ng] s\u00fang b\u1ec3 [v\u1ee1] ngay, v\u00ec r\u1eb1ng th\u1ee3 r\u00e8n m\u00ecnh ch\u01b0a c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u00fac s\u1eaft t\u1ed1t l\u00e0m l\u00f2ng s\u00fang. H\u1ecd ch\u1ec9 cu\u1ed1n s\u1eaft l\u1ea1i l\u00e0m l\u00f2ng cho n\u00ean l\u00f2ng s\u00fang kh\u00f4ng ch\u1ecbu n\u1ed5i s\u1ee9c m\u1ea1nh c\u1ee7a h\u01a1i thu\u1ed1c Trang 344","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u0111\u1ea1n. S\u1ef1 kh\u00f4ng th\u00e0nh l\u00e0m \u00f4ng Th\u1eafng n\u1ea3n ch\u00ed. \u00d4ng b\u00e8n nh\u1edd \u00f4ng \u0110\u1ea1t sang Xi\u00eam kh\u1ea3o c\u1ee9u c\u00e1ch l\u00e0m l\u00f2ng s\u00fang v\u00e0 mua h\u1ed9t n\u1ed5, trong l\u00fac \u1edf nh\u00e0 \u00f4ng c\u1ee9 h\u1ebft s\u1ee9c b\u1ea3o l\u00e0m ra nhi\u1ec1u s\u00fang, ch\u1ec9 tr\u1eeb l\u00f2ng s\u00fang th\u00ec ph\u1ea3i \u0111\u1ee3i \u0111\u1ec3 t\u00ecm c\u00e1ch l\u00e0m sao cho c\u00f3 hi\u1ec7u qu\u1ea3. \u201c\u00d4ng \u0110\u1ea1t sang Xi\u00eam giao thi\u1ec7p v\u1edbi nhi\u1ec1u nh\u00e0 chuy\u00ean m\u00f4n l\u00e0m s\u1eaft c\u1ee7a H\u1ed3ng Mao [n\u01b0\u1edbc Anh]. H\u1ecd n\u00f3i: Mu\u1ed1n l\u00e0m l\u00f2ng s\u00fang th\u00ec ph\u1ea3i n\u1ea5u th\u00e9p v\u00e0 l\u1ecdc l\u1ea1i cho k\u0129 r\u1ed3i \u0111\u1ed5 v\u00e0o khu\u00f4n, cu\u1ed1i c\u00f9ng ch\u1ec9 d\u00f9ng \u0111\u00e1 \u0111\u00e1nh cho tr\u01a1n n\u1eefa m\u00e0 th\u00f4i. Theo c\u00e1ch \u0111\u00fac l\u00f2ng s\u00fang nh\u01b0 v\u1eady th\u00ec ng\u01b0\u1eddi m\u00ecnh ch\u01b0a th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c; \u00f4ng \u0110\u1ea1t b\u00e8n th\u00fa thi\u1ec7t tr\u00ecnh \u0111\u1ed9 c\u1ee7a s\u1ee3 [th\u1ee3] m\u00ecnh ch\u01b0a c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u00fac \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1eaft nh\u01b0 v\u1eady. \u201cH\u1ed3i n\u00e0y ng\u01b0\u1eddi H\u1ed3ng Mao v\u00e0 ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p \u0111ang c\u00f3 nhi\u1ec1u s\u1ef1 b\u1ea5t h\u00f2a v\u1ec1 v\u1ea5n \u0111\u1ec1 thu\u1ed9c \u0111\u1ecba, cho n\u00ean c\u00f3 l\u1ebd h\u1ecd c\u00f3 l\u00f2ng gi\u00fap m\u00ecnh. H\u1ecd b\u00e8n b\u00e0y cho m\u1ed9t c\u00e1ch, tuy kh\u00f4ng l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c mau ch\u00f3ng nh\u01b0ng c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00f2ng s\u00fang t\u1ed1t. H\u1ecd b\u00e0y cho c\u00e1ch l\u00e0m m\u1ed9t c\u00e1i l\u00f2ng s\u00fang \u0111\u1eb7c b\u1eb1ng th\u00e9p non, r\u1ed3i l\u1ea5y khoan b\u1eb1ng th\u00e9p gi\u00e0 khoan cho th\u00e0nh l\u00f2ng s\u00fang, r\u1ed3i sau tui [t\u00f4i] l\u1ea1i l\u00f2ng s\u00fang cho gi\u00e0. \u00d4ng \u0110\u1ea1t l\u1ea5y l\u00e0m m\u1eebng r\u1ee1, b\u00e8n nh\u1edd h\u1ecd l\u00e0m cho m\u1ed9t \u00edt l\u01b0\u1ee1i khoan cho \u0111\u00fang ph\u00e2n s\u1ed1 l\u00f2ng s\u00fang \u201cca-l\u00e0-\u0111inh\u201d v\u00e0 mua th\u00eam r\u1ea5t nhi\u1ec1u h\u1ea1t n\u1ed5. \u00d4ng c\u00f2n mua l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00e0i ch\u1ee5c kh\u1ea9u s\u00fang l\u1ee5c v\u00e0 10 kh\u1ea9u s\u00fang tr\u01b0\u1eddng t\u1ed1i t\u00e2n, c\u00f3 th\u1ec3 n\u1ea1p \u0111\u01b0\u1ee3c 12 ph\u00e1t \u0111\u1ea1n. \u00d4ng h\u0103m h\u1edf mong ng\u00e0y \u0111em ch\u1edf v\u1ec1 n\u01b0\u1edbc... \u201c\u0110em c\u00e1ch l\u00e0m l\u00f2ng s\u00fang thi h\u00e0nh th\u00ec c\u00f3 k\u1ebft qu\u1ea3 ngay, b\u1eafn th\u1eed r\u1ea5t t\u1ed1t. Song ch\u1ec9 b\u1eafn \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00f3 6 ph\u00e1t th\u00f4i, b\u1eafn th\u00eam n\u1eefa \u0111\u1ea1n kh\u00f4ng ph\u00e1t, l\u00e0 v\u00ec l\u00f2 xo l\u00e0m b\u1eb1ng g\u1ecdng \u00f4, b\u1eafn n\u00f3ng l\u00ean th\u00ec n\u00f3 h\u00e8n [y\u1ebfu] \u0111i, kh\u00f4ng c\u00f3 s\u1ee9c ph\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c h\u1ea1t n\u1ed5, th\u00e0nh th\u1eed ph\u1ea3i b\u1eafn t\u1eebng hi\u1ec7p 5, 6 ph\u00e1t r\u1ed3i l\u1ea1i ph\u1ea3i ngh\u1ec9 m\u1ed9t l\u00fac cho s\u00fang ngu\u1ed9i; khi c\u1ea7n b\u1eafn nhi\u1ec1u th\u00ec ph\u1ea3i ch\u1ebf [r\u00f3t] n\u01b0\u1edbc l\u1ea1nh v\u00e0o l\u00f2 xo. S\u00fang \u1ea5y tuy kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c ho\u00e0n to\u00e0n song c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 d\u00f9ng \u0111\u01b0\u1ee3c. Th\u00e2u ng\u00e0y th\u00e2u \u0111\u00eam, c\u00e1c \u00f4ng l\u00e0m g\u1ea5p \u0111\u01b0\u1ee3c 500 kh\u1ea9u. \u201cT\u1eeb khi ch\u1ebf \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t \u00edt s\u00fang, thanh th\u1ebf qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng trong Ngh\u1ec7 T\u0129nh ng\u00e0y m\u1ed9t b\u00e0nh tr\u01b0\u1edbng l\u00ean. L\u00fac b\u1ea5y gi\u1edd c\u00e1c \u00f4ng b\u00e0n v\u1edbi nhau r\u1ed3i chia ra l\u00e0m ba khu v\u1ef1c \u0111\u1ec3 l\u00e0m \u1ef7 d\u1ed1c v\u00e0 ti\u1ec7n cho vi\u1ec7c v\u1eadn chuy\u1ec3n l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c. \u00d4ng Cao T\u1ea5t Th\u1eafng \u0111\u1ed5ng l\u00fd khu v\u1ef1c th\u1ee9 nh\u1ea5t g\u1ecdi l\u00e0 H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9, \u00f4ng Tr\u1ea1ch khu v\u1ef1c th\u1ee9 nh\u00ec g\u1ecdi l\u00e0 Can th\u1ee9, \u00f4ng L\u00ea Tr\u1ef1c khu v\u1ef1c th\u1ee9 ba g\u1ecdi l\u00e0 L\u1ec5 th\u1ee9. Qu\u00e2n H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 \u0111\u1ed9 600 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3ng t\u1ea1i n\u00fai \u0110\u1ea1i Ng\u00e0n, gi\u00e1p v\u1edbi huy\u1ec7n H\u01b0\u01a1ng Kh\u00ea, H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n. Qu\u00e2n Can th\u1ee9 \u0111\u1ed9 500 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3ng t\u1ea1i s\u01a1n ph\u1eadn huy\u1ec7n Can L\u1ed9c, t\u1ed5ng Nga Kh\u00ea. Qu\u00e2n Trang 345","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u L\u1ec5 th\u1ee9 \u0111\u1ed9 300 ng\u01b0\u1eddi c\u0169ng \u0111\u00f3ng v\u00e0o \u0111\u1ecba ph\u1eadn Can L\u1ed9c, gi\u00e1p gi\u1edbi t\u1ed5ng Nga Kh\u00ea v\u00e0 Lai Th\u1ea1ch. Qu\u00e2n Ph\u00e1p t\u0103ng c\u01b0\u1eddng \u0111\u00e0n \u00e1p \u201cV\u00e0o kho\u1ea3ng \u0110\u1ed3ng Kh\u00e1nh tam ni\u00ean [1889] v\u00e0 Th\u00e0nh Th\u00e1i nguy\u00ean ni\u00ean, trong hai h\u1ea1t Ngh\u1ec7 T\u0129nh, \u0111\u1ed1i v\u1edbi ch\u00ednh ph\u1ee7 th\u00ec d\u00f9ng ni\u00ean hi\u1ec7u Th\u00e0nh Th\u00e1i m\u00e0 \u0111\u1ed1i v\u1edbi C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng th\u00ec d\u00f9ng ni\u00ean hi\u1ec7u H\u00e0m Nghi; n\u1ea1p \u01b0thu\u1ebf cho ch\u00ednh ph\u1ee7 b\u1eb1ng ti\u1ec1n b\u1ea1c, m\u00e0 n\u1ea1p thu\u1ebf cho c\u00e1c quan C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng th\u00ec b\u1eb1ng l\u00faa. D\u00e2n Ngh\u1ec7 T\u0129nh b\u1ea5y gi\u1edd th\u1eadt l\u00e0 ti\u1ec1u t\u1ee5y; nh\u1ea5t l\u00e0 l\u00e0ng x\u00e3 n\u00e0o l\u00e0 qu\u00ea qu\u00e1n c\u00e1c v\u1ecb C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ho\u1eb7c l\u00e0 cho qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng tr\u00fa ng\u1ee5 \u0111\u1ec1u b\u1ecb t\u00e0n ph\u00e1 h\u1ebft c\u1ea3, ng\u01b0\u1eddi th\u00ec b\u1ecb b\u1eafn ho\u1eb7c ch\u00e9m, nh\u00e0 th\u00ec b\u1ecb \u0111\u1ed1t ph\u00e1, th\u00f4n hi\u1ec7u b\u1ecb t\u01b0\u1edbc h\u1ee7y. Nh\u01b0 l\u00e0ng Y\u00ean \u0110\u1ee9c, T\u00ecnh Di \u1edf H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n s\u1ea3n xu\u1ea5t ra \u00f4ng Cao T\u1ea5t Th\u1eafng v\u00e0 \u00f4ng Cao \u0110\u1ea1t, l\u00e0ng \u0110\u00f4ng Th\u00e1i, ph\u1ee7 \u0110\u1ee9c Th\u1ecd s\u1ea3n xu\u1ea5t ra \u00f4ng Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng, l\u00e0ng L\u1ea1c Thi\u1ec7n s\u1ea3n xu\u1ea5t ra anh em \u00f4ng L\u00ea Ninh, l\u00e0ng Tr\u00f9ng Hanh, Can L\u1ed9c s\u1ea3n xu\u1ea5t ra anh em \u00f4ng Tr\u1ea1ch... \u201cD\u00e2n tuy l\u1ea7m than nh\u01b0 th\u1ebf m\u00e0 v\u1eabn \u0111eo \u0111u\u1ed5i m\u1ed9t l\u00f2ng \u1ee7ng h\u1ed9 C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng. Khi \u1ea5y quan C\u00f4ng s\u1ee9 Ngh\u1ec7 T\u0129nh \u0111\u01b0\u1ee3c quy\u1ec1n gi\u00e1m s\u00e1t binh b\u1ecb hai t\u1ec9nh v\u00e0 tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh ta phong cho l\u00e0 V\u00f5 V\u1ec7 h\u1ea7u, hi\u1ec7u l\u00e0 quan c\u00f4ng s\u1ee9 \u0110\u00f4 (t\u00ean T\u00e2y kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c r\u00f5). \u00d4ng C\u00f4ng s\u1ee9 b\u00e8n d\u00f9ng m\u1ed9t s\u1ed1 \u0111\u00f4ng ng\u01b0\u1eddi th\u1ed5 - tr\u01b0\u1edbc cho l\u00e0m Bang t\u00e1 qu\u00e2n v\u1ee5; m\u1ea5y ng\u01b0\u1eddi n\u00e0y am hi\u1ec3u quen thu\u1ed9c \u0111\u01b0\u1eddng s\u00e1, ph\u1ea3i h\u01b0\u1edbng d\u1eabn vi\u1ec7c h\u00e0nh binh (...) M\u1ed9t ph\u1ee7 huy\u1ec7n \u0111\u00f3ng m\u1ed9t c\u01a1 binh kh\u1ed1 xanh, v\u00e0 m\u1ed9t t\u1ed5ng l\u1ea1i \u0111\u1eb7t hai \u0111\u1ebfn ba \u0111\u1ed3n nh\u1ecf, m\u1ed7i \u0111\u1ed3n c\u00f3 m\u1ed9t vi\u00ean Bang t\u00e1. Chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c \u0111\u00f3 l\u00e0 c\u1ed1t \u0111\u1ec3 c\u1eaft \u0111\u1ee9t \u0111\u01b0\u1eddng giao th\u00f4ng v\u00e0 v\u1eadn t\u1ea3i c\u1ee7a qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng. Song nh\u1edd c\u00f3 l\u00f2ng \u1ee7ng h\u1ed9 c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n, cho n\u00ean qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng v\u1eabn \u0111\u01b0\u1ee3c d\u1ec5 d\u00e0ng v\u00e0 thu\u1eadn ti\u1ec7n v\u1ec1 \u0111\u01b0\u1eddng giao th\u00f4ng v\u00e0 v\u1eadn t\u1ea3i... Tr\u1eadn th\u1eafng \u0111\u1ea7u ti\u00ean \u201cL\u1ea7n \u0111\u1ea7u ti\u00ean hai qu\u00e2n c\u01a1 c\u1ee7a ch\u00ednh ph\u1ee7 ti\u1ebfn l\u00ean \u0111\u00e1nh \u00f4ng Cao Th\u1eafng \u1edf H\u01b0\u01a1ng S\u01a1n kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u00fat th\u1eafng l\u1ee3i g\u00ec, v\u00ec h\u1ecd t\u01b0\u1edfng r\u1eb1ng qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng n\u0103m K\u1ef7 S\u1eedu n\u00e0y [1889] c\u0169ng ch\u1eb3ng kh\u00e1c g\u00ec qu\u00e2n h\u1ed3i \u1ea4t D\u1eadu [1885]. N\u00e0o ng\u1edd qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ng\u00e0y nay c\u00f3 kh\u00ed gi\u1edbi t\u1ed1i t\u00e2n v\u00e0 luy\u1ec7n t\u1eadp theo l\u1ed1i \u00c2u M\u1ef9. Trang 346","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u201cHai b\u00ean ti\u1ebfp x\u00fac nhau \u0111\u1ea7u ti\u00ean t\u1ea1i \u0111\u1ecba ph\u1eadn x\u00e3 T\u0129nh Di. \u00d4ng Cao T\u1ea5t Th\u1eafng \u0111\u00e1nh th\u1ebf th\u1ee7, qu\u00e2n s\u0129 mai ph\u1ee5c d\u01b0\u1edbi m\u1ed9t c\u00e1i h\u00e0o theo th\u1ebf \u201ctr\u01b0\u1eddng x\u00e0\u201d v\u00e0 ch\u1ec9 b\u1eafn l\u00ean d\u0103m ba ph\u00e1t s\u00fang khi m\u1edbi giao chi\u1ebfn. Qu\u00e2n ch\u00ednh ph\u1ee7 b\u1eafn v\u00e0o nh\u01b0 m\u01b0a su\u1ed1t 6 ti\u1ebfng \u0111\u1ed3ng h\u1ed3, t\u1eeb 7 gi\u1edd s\u00e1ng cho \u0111\u1ebfn 1 gi\u1edd chi\u1ec1u, qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng kh\u00f4ng h\u1ec1 b\u1eafn l\u1ea1i. Nghe \u00edt ti\u1ebfng s\u00fang n\u1ed5, h\u1ecd cho r\u1eb1ng qu\u00e2n \u0111\u1ecbch c\u00f3 \u00edt s\u00fang ch\u1ec9 c\u00f3 gi\u00e1o m\u00e1c nhi\u1ec1u m\u00e0 th\u00f4i, n\u00ean h\u1ecd b\u00e8n ti\u1ebfn s\u00e2u v\u00e0o tr\u1eadn \u0111\u1ecba qu\u00e2n \u0111\u1ecbch. \u201cTh\u1ea5y qu\u00e2n ngo\u00e0i \u0111\u00e3 ti\u1ebfn v\u00e0o g\u1ea7n tr\u1eadn \u0111\u1ecba, qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng l\u1ea1i b\u1eafn ra d\u0103m ph\u00e1t s\u00fang \u0111\u1ec3 khi\u00eau \u0111\u1ecbch, l\u1eadp t\u1ee9c ngo\u00e0i n\u00e0y l\u1ea1i tr\u1ea3 l\u1eddi b\u1eb1ng m\u1ed9t v\u00e0i gi\u1edd m\u01b0a \u0111\u1ea1n. H\u1ecd b\u1eafn \u0111\u1ebfn n\u1ed7i tre g\u1ed7 trong l\u00e0ng kh\u00f4ng c\u00f2n m\u1ed9t c\u01a1n [c\u00e2y] n\u00e0o ho\u00e0n to\u00e0n, v\u00e0 ru\u1ed9ng khoai ngo\u00e0i \u0111\u1ed3ng kh\u00f4ng c\u00f2n ru\u1ed9ng n\u00e0o c\u00f3 l\u00e1 n\u1eefa. M\u1eb7c d\u00f9 b\u1eafn nhi\u1ec1u, m\u0169i thi\u00ean - oai kia c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 n\u00e0o chui xu\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi h\u00e0o qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng mai ph\u1ee5c. \u201c\u0110\u1ebfn ngo\u1ea1i 4 gi\u1edd chi\u1ec1u, \u00f4ng Cao th\u1ea5y qu\u00e2n \u0111\u1ecbch c\u00f3 chi\u1ec1u m\u1ec7t m\u1ecfi v\u00e0 c\u00f3 \u00fd khinh th\u01b0\u1eddng, \u00f4ng d\u00e0n qu\u00e2n ra mai ph\u1ee5c gi\u1eefa r\u00e3nh \u0111\u1ed3ng khoai. Tuy v\u1eady, d\u00f9 \u0111\u1ed1i di\u1ec7n nhau c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 b\u1eafn xuy\u00ean qua v\u1ed3ng khoai. \u00d4ng Cao b\u00e8n l\u1ea5y m\u1ed9t \u0111\u1ed9i qu\u00e2n tinh nhu\u1ec7 lui ra kh\u1ecfi t\u1ea7m \u0111\u1ea1n c\u1ee7a \u0111\u1ecbch, \u0111i v\u00f2ng ra ph\u00eda c\u1ea1nh s\u01b0\u1eddn b\u00ean ph\u1ea3i c\u1ee7a qu\u00e2n \u0111\u1ecbch r\u1ed3i v\u00f2ng v\u00e0o r\u1ea5t k\u00edn \u0111\u00e1o. Qu\u00e2n \u0111\u1ed9i c\u1ee7a ch\u00ednh ph\u1ee7 \u0111\u01b0\u01a1ng khi b\u1ea5t \u00fd nghe s\u00fang li\u00ean thanh \u0111\u1ed5 d\u1ed3n v\u00e0o c\u1ea1nh s\u01b0\u1eddn m\u00ecnh, nghe ti\u1ebfng n\u1ed5 h\u00ecnh nh\u01b0 \u1edf b\u00ean l\u1ed7 tai. \u0110\u1ed9t nhi\u00ean, ti\u1ebfng ng\u01b0\u1eddi k\u00eau c\u1ee9u, ti\u1ebfng ng\u01b0\u1eddi r\u00ean th\u1edf r\u1ea7m r\u1ecb c\u1ea3 l\u00ean. Qu\u00e2n ch\u00ednh ph\u1ee7 b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t nhi\u1ec1u, t\u00ednh c\u1ea3 ch\u1ebft v\u00e0 b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng h\u01a1n 50 ng\u01b0\u1eddi. Qu\u00e2n s\u0129 l\u1ed9n x\u1ed9n, h\u1ed3n chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u kh\u00f4ng c\u00f2n; th\u1ea5y v\u1eady c\u00e1c vi\u00ean m\u1eabu binh [s\u0129 quan ng\u01b0\u1eddi Ph\u00e1p] cho l\u00ednh th\u1ed5i k\u00e8n lui qu\u00e2n. Mu\u1ed1n lui \u0111\u00e3 s\u1eb5n, l\u1ea1i nghe gi\u1ecdng k\u00e8n, qu\u00e2n s\u0129 v\u1ed9i v\u00e0ng th\u00e1o lui ch\u1eb3ng theo h\u00e0ng l\u1edbp g\u00ec. Th\u1ea5y qu\u00e2n \u0111\u1ecbch l\u1ed9n x\u1ed9n r\u00fat lui th\u00ec qu\u00e2n \u1edf tr\u1eadn tuy\u1ebfn ch\u00ednh c\u0169ng nh\u1ea3y l\u00ean t\u1ea5n c\u00f4ng. \u0110\u1ea1n \u1edf m\u1eb7t tr\u01b0\u1edbc b\u1eafn sang v\u00e0 \u1edf m\u1eb7t s\u01b0\u1eddn b\u1eafn l\u1ea1i, hai b\u00ean \u0111\u1ec1u gi\u00e1p c\u00f4ng, qu\u00e2n ch\u00ednh ph\u1ee7 r\u00fat lui r\u1ea5t v\u1ea5t v\u1ea3. \u201cV\u00ec c\u00f3 tr\u1eadn \u0111\u00e1nh n\u00e0y cho n\u00ean m\u1ea5y ng\u01b0\u1eddi m\u1eabu binh T\u00e2y \u0111\u1ec1u cho r\u1eb1ng qu\u00e2n c\u1ee7a \u00f4ng Cao \u0111\u00e3 luy\u1ec7n t\u1eadp theo l\u1ed1i \u00c2u M\u1ef9 v\u00e0 qu\u00e2n s\u0129 c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 kh\u00ed gi\u1edbi m\u1edbi \u0111\u00e1ng l\u01b0u t\u00e2m. Nh\u1edd c\u00f3 tr\u1eadn \u0111\u00e1nh \u0111\u00f3, l\u00f2ng s\u1ed1t s\u1eafng c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n l\u1ea1i h\u01b0\u1edfng \u1ee9ng l\u00ean nhi\u1ec1u v\u00e0 danh ti\u1ebfng \u00f4ng Cao c\u0169ng th\u00eam l\u1eebng l\u1eaby...\u201d Ch\u1ec9nh \u0111\u1ed1n t\u1ed5 ch\u1ee9c ngh\u0129a qu\u00e2n Trang 347","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u201c\u2026 Qu\u00e2n Can th\u1ee9, L\u1ec5 th\u1ee9 c\u0169ng \u0111\u1ec1u theo g\u01b0\u01a1ng qu\u00e2n H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 m\u00e0 t\u1ed5 ch\u1ee9c qu\u00e2n binh theo l\u1ed1i m\u1edbi c\u1ea3. Qu\u00e2n l\u00ednh \u0111\u1ec1u \u0103n m\u1eb7c nh\u01b0 nhau, \u00e1o qu\u1ea7n \u0111en, ch\u00e2n v\u1ea5n x\u00e0-c\u1ea1p, \u0111\u1ea7u \u0111\u1ed9i n\u00f3n ch\u00f3p con b\u1ecdc v\u1ea3i, l\u01b0ng mang n\u1ecbt \u0111\u1ea1n v\u00e0 l\u01b0\u1ee1i l\u00ea. Nh\u01b0ng v\u00ec s\u00fang \u1ed1ng ch\u01b0a \u0111\u1ee7, cho n\u00ean qu\u00e2n th\u1ee9 n\u00e0o c\u0169ng h\u00e3y c\u00f2n m\u1ed9t \u0111\u1ed9i mang g\u01b0\u01a1m tr\u01b0\u1eddng ho\u1eb7c m\u00e3 t\u1ea5u \u0111\u1ec3 ch\u1edd khi \u0111\u00e1nh gi\u00e1p nhau ho\u1eb7c \u0111\u1ed9t k\u00edch. S\u00fang \u1ed1ng tuy m\u1ed7i ng\u00e0y m\u1ed9t l\u00e0m th\u00eam, song c\u0169ng kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c bao nhi\u00eau, v\u00ec r\u1eb1ng s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng ti\u1ec1n cung c\u1ea5p trong hai t\u1ec9nh h\u1ecda may l\u00e0 v\u1eeba \u0111\u1ee7 qu\u00e2n nhu, kh\u00f4ng c\u00f2n ti\u1ec1n b\u1ea1c \u0111\u00e2u m\u00e0 mua kh\u00ed gi\u1edbi cho nhi\u1ec1u. \u201c\u0110o\u1ea1n r\u1ed3i c\u00e1c quan C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng m\u1edf m\u1ed9t k\u1ef3 \u0111\u1ea1i h\u1ed9i ngh\u1ecb \u0111\u1ec3 th\u1ea3o lu\u1eadn v\u1ec1 b\u1ea3n ch\u01b0\u01a1ng tr\u00ecnh kh\u00e1ng chi\u1ebfn. B\u00e8n ph\u1ee5ng ch\u1ec9 v\u1eafng m\u1eb7t suy t\u00f4n nhau l\u00ean \u0111\u1ec3 \u0111\u1eb7t tr\u1eadt t\u1ef1 trong qu\u00e2n ng\u0169: T\u00f4n \u00f4ng Cao Th\u1eafng l\u00e0m H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 \u0110\u1ed5ng nhung; \u00f4ng Cao \u0110\u1ea1t l\u00e0m H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 L\u00e3nh binh; \u00f4ng Cao T\u1ea5t Qu\u00fd (em ru\u1ed9t \u00f4ng Cao Th\u1eafng) l\u00e0m Ph\u00f3 L\u00e3nh binh, \u00f4ng Ng\u00f4 Qu\u1ea3ng l\u00e0m T\u00e1c vi Ph\u00f3 L\u00e3nh binh..., m\u1ed9t ban v\u00f5 quan \u0111\u1ed9 15 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u thu\u1ed9c quy\u1ec1n \u00f4ng \u0110\u1ed5ng nhung Cao T\u1ea5t Th\u1eafng. T\u00f4n \u00f4ng Nguy\u1ec5n Tr\u1ea1ch \u1edf Can th\u1ee9 l\u00e0m Ch\u00e1nh L\u00e3nh binh, \u00f4ng Chanh l\u00e0m Ph\u00f3 L\u00e3nh binh v\u00e0 m\u1ed9t ban v\u00f5 quan \u0111\u1ed9 10 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1eb7t d\u01b0\u1edbi quy\u1ec1n \u00f4ng L\u00e3nh Tr\u1ea1eh. C\u00f2n \u1edf L\u1ec5 th\u1ee9 th\u00ec t\u00f4n \u00f4ng L\u00ea Nang l\u00e0m T\u00e1n l\u00fd Qu\u00e2n v\u1ee5, \u00f4ng L\u00ea Tr\u1ef1c l\u00e0m Th\u01b0\u01a1ng bi\u1ec7n Qu\u00e2n v\u1ee5, \u00f4ng Tr\u1ea7n C\u1ea5p l\u00e0m L\u00e3nh binh, m\u1ed9t ban v\u00f5 quan \u0111\u1ed9 10 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u \u0111\u1eb7t d\u01b0\u1edbi quy\u1ec1n hai \u00f4ng v\u0103n quan L\u00ea Nang v\u00e0 L\u00ea Tr\u1ef1c. \u201cTh\u1ee9 n\u00e0o tuy c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi ch\u1ee7 tr\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 \u1ea5y, song ch\u01b0a c\u00f3 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi ch\u1ee7 tr\u01b0\u01a1ng to\u00e0n th\u1ec3; b\u1ea5y gi\u1edd c\u00e1c quan ngh\u1ecb lu\u1eadn ph\u00e2n v\u00e2n v\u1ec1 vi\u1ec7c n\u00e0y. V\u1ea3 l\u1ea1i th\u1ea5y v\u0103n th\u00e2n nh\u01b0 c\u1ee5 Phan Quang C\u1ef1, Phan Tr\u1ecdng M\u01b0u \u0111\u1ec1u \u0111\u00e3 ra \u0111\u1ea7u th\u00fa c\u1ea3 r\u1ed3i, kh\u00f3 t\u00ecm \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t \u00f4ng v\u0103n th\u00e2n c\u00f3 danh v\u1ecdng \u0111\u1ec3 suy t\u00f4n l\u00e0m minh ch\u00faa... L\u00fac \u1ea5y, \u00f4ng T\u00e1m Nang v\u00e0 c\u00e1c \u00f4ng \u1edf L\u1ec5 th\u1ee9 b\u00e0n \u0111\u1ecbnh v\u1edbi c\u00e1c quan v\u0103n th\u00e2n to\u00e0n h\u1ea1t, \u0111\u1ec3 m\u1eddi c\u1ee5 Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng v\u1ec1 l\u00e0m ch\u1ee7, \u0111i\u1ec1u \u0111\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c to\u00e0n th\u1ec3 hoan nghinh...\u201d Tr\u1eadn \u0111\u00e1nh \u1edf Y\u00ean V\u01b0\u1ee3ng [?] Trang 348","Phan \u0110\u00ecnh Ph\u00f9ng Ch\u01b0\u01a1ng Th\u00e2u \u201cC\u1ee5 Phan [v\u1eeba \u1edf B\u1eafc tr\u1edf v\u1ec1] \u0111\u00f3ng t\u1ea1i Y\u00ean V\u01b0\u1ee3ng \u0111\u01b0\u1ee3c hai ng\u00e0y, b\u1ed7ng c\u00f3 tin b\u00e1o qu\u00e2n \u0111\u1ecbch do ba \u0111\u01b0\u1eddng ti\u1ebfn v\u00e0o; \u0111\u1ea1o th\u1ee9 nh\u1ea5t t\u1eeb Khi\u00eam \u00cdch ti\u1ebfn ra, \u0111\u1ea1o th\u1ee9 hai t\u1eeb Linh C\u1ea3m ti\u1ebfn xu\u1ed1ng, \u0111\u1ea1o th\u1ee9 ba t\u1eeb c\u00e1c \u0111\u1ed3n nh\u1ecf H\u1eefu Ch\u1ebf, \u0110\u00f4ng Kh\u00ea, Trung L\u1ec5 ti\u1ebfn v\u00e0o. Ba \u0111\u1ea1o qu\u00e2n \u1ea5y \u01b0\u1edbc \u0111\u1ed9 1500 ng\u01b0\u1eddi. C\u1ee5 Phan b\u00e0n v\u1edbi c\u00e1c quan lui qu\u00e2n v\u00e0o s\u01a1n ph\u1eadn, nh\u1ea5t l\u00e0 tr\u00e1nh s\u1ef1 t\u00e0n ph\u00e1 gi\u1eefa d\u00e2n gian, hai l\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1ee3i v\u1ec1 \u0111\u1ecba hi\u1ec3m. \u201c\u00d4ng Cao T\u1ea5t Th\u1eafng, \u00f4ng Tr\u1ea1ch \u0111\u1ec1u xin C\u1ee5 cho ph\u00e9p \u0111\u00e1nh m\u1ed9t tr\u1eadn gi\u1eefa b\u00ecnh nguy\u00ean \u0111\u1ec3 t\u1ecf cho qu\u00e2n \u0111\u1ecbch hi\u1ec3u l\u1ef1c l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng ra th\u1ebf n\u00e0o v\u00e0 \u0111\u1ec3 an \u1ee7i l\u00f2ng trung ngh\u0129a c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n ch\u1edd \u0111\u1ee3i \u0111\u1ebfn ng\u00e0y to\u00e0n th\u1eafng. \u0110\u01b0\u1ee3c l\u1ecbnh, c\u00e1c quan b\u00e8n sai m\u1ed9t vi\u00ean ki\u1ec7n t\u01b0\u1edbng v\u00e0 200 qu\u00e2n r\u01b0\u1edbc C\u1ee5 v\u00e0o s\u01a1n ph\u1eadn, c\u00f2n qu\u00e2n ba th\u1ee9 chia l\u00e0m ba \u0111\u1ea1o ra nghinh \u0111\u1ecbch. \u201c\u0110\u00e2y l\u00e0 l\u1ea7n th\u1ee9 hai, \u0111\u1ea1i qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng s\u1eafp s\u1eeda ti\u1ebfp x\u00fac v\u1edbi qu\u00e2n B\u1ea3o h\u1ed9. L\u1ea7n n\u00e0y, qu\u00e2n B\u1ea3o h\u1ed9 kh\u00f4ng d\u00e1m khinh th\u01b0\u1eddng, h\u1ecd ti\u1ebfn r\u1ea5t c\u1ea9n th\u1eadn. Theo chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c c\u1ee7a \u00f4ng Ch\u01b0\u1edfng Cao [Cao Th\u1eafng], th\u00ec qu\u00e2n ba th\u1ee9 ph\u1ea3i ra nghinh \u0111\u1ecbch tr\u01b0\u1edbc, v\u00e0 l\u1eadp ra tr\u1eadn th\u1ebf v\u1eefng v\u00e0ng \u0111\u1ec3 khi\u1ebfn cho ba \u0111\u1ea1o qu\u00e2n \u0111\u1ecbch ph\u1ea3i ti\u1ebfn c\u00f4ng tr\u01b0\u1edbc khi li\u00ean l\u1ea1c \u0111\u01b0\u1ee3c v\u1edbi nhau. L\u1ea7n th\u1ee9 nh\u1ea5t, H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 l\u1eadp th\u1ebf c\u00f4ng th\u00ec Can th\u1ee9, L\u1ec5 th\u1ee9 gi\u1eef th\u1ebf th\u1ee7, m\u1eb7c d\u1ea7u qu\u00e2n \u0111\u1ecbch c\u00f3 t\u1ea5n c\u00f4ng d\u1eef d\u1ed9i \u0111\u1ebfn m\u1ee9c n\u00e0o. \u201c\u00d4ng Ch\u01b0\u1edfng Cao th\u00e2n ra \u0111\u1ed1c chi\u1ebfn tr\u01b0\u1edbc m\u1eb7t tr\u1eadn, \u00f4ng ph\u00e1i \u00f4ng \u0110\u1ec1 \u0110\u1ea1t \u0111em 100 qu\u00e2n kh\u1ecfe m\u1ea1nh t\u00e0ng h\u00ecnh l\u00e0m d\u00e2n qu\u00ea \u0111i l\u00e1nh n\u1ea1n, mang t\u01a1i \u0111\u1ed9i n\u00f3n \u0111i v\u00f2ng ra ph\u00eda sau tr\u1eadn \u0111\u1ecba qu\u00e2n \u0111\u1ecbch, s\u1ebd xu\u1ea5t k\u1ef3 b\u1ea5t \u00fd \u0111\u00e1nh ch\u1ee5p v\u00e0o n\u01a1i qu\u00e2n \u0111\u1ecbch \u0111\u1ec3 l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c \u0111\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c, r\u1ed3i c\u01b0\u1edbp l\u1ea5y h\u1ebft qu\u00e2n nhu c\u1ee7a \u0111\u1ecbch, khi\u1ebfn cho qu\u00e2n \u0111\u1ecbch thi\u1ebfu \u0111\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c th\u00ec kh\u00f4ng c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u. Chi\u1ebfn l\u01b0\u1ee3c \u1ea5y r\u1ea5t c\u00f3 hi\u1ec7u qu\u1ea3. Trong khi qu\u00e2n hai b\u00ean \u0111ang \u0111\u00e1nh nhau d\u1eef d\u1ed9i, qu\u00e2n \u0111\u1ecbch ba m\u1eb7t \u0111\u1ec1u ti\u1ebfn c\u00f4ng, c\u00f2n qu\u00e2n C\u1ea7n v\u01b0\u01a1ng th\u00ec ch\u1ec9 c\u00f3 \u0111\u1ea1o qu\u00e2n H\u01b0\u01a1ng th\u1ee9 l\u1eadp th\u1ebf c\u00f4ng m\u00e0 th\u00f4i. B\u1eafn nhau d\u1eef d\u1ed9i, \u0111\u1ebfn n\u1ed7i kh\u00f3i \u0111\u1ea1n t\u1ecfa ra t\u00fai [t\u1ed1i] nh\u01b0 tr\u1eddi ban \u0111\u00eam, c\u00e1ch nhau 20 m\u00e9t kh\u00f4ng th\u1ea5y r\u00f5 m\u1eb7t ng\u01b0\u1eddi. Cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng b\u1eaft \u0111\u1ea7u t\u1eeb 7 gi\u1edd s\u00e1ng, \u0111\u1ebfn 3 gi\u1edd chi\u1ec1u b\u1ed7ng nhi\u00ean th\u1ea5y ti\u1ebfng s\u00fang b\u1eafn ph\u00eda sau tr\u1eadn \u0111\u1ecba qu\u00e2n \u0111\u1ecbch v\u00e0 kh\u00f3i \u0111en bay l\u00ean nghi ng\u00fat. Nguy\u00ean l\u00e0 \u00f4ng \u0110\u1ec1 \u0110\u1ea1t \u0111em qu\u00e2n t\u00e0ng h\u00ecnh \u0111\u00e1nh ch\u1ee5p v\u00e0o n\u01a1i \u0111\u1ec3 l\u01b0\u01a1ng th\u1ef1c v\u00e0 \u0111\u1ea1n d\u01b0\u1ee3c c\u1ee7a qu\u00e2n \u0111\u1ecbch. Qu\u00e2n \u0111\u1ecbch gi\u1eef \u1edf \u0111\u00f3 c\u0169ng \u01b0\u1edbc \u0111\u1ed9 100 ng\u01b0\u1eddi, song b\u1ecb \u0111\u00e1nh b\u1ea5t \u00fd kh\u00f4ng th\u1ec3 sao \u0111\u1ecbch n\u1ed5i th\u1ebf \u0111\u00e1nh \u0111\u1ed9t k\u00edch c\u1ee7a qu\u00e2n v\u00f5 sanh, ph\u1ea3i b\u1ecf ch\u1ea1y t\u00e1n lo\u1ea1n, b\u1ecf l\u1ea1i \u0111\u1ebfn hai ph\u1ea7n qu\u00e2n Trang 349"]


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook