Лев Толстой-Анна Каренина

әңгіме жайы есіне тусіп кетсе-ақ, қ ал т қ ай т а б үрқы рап , Вронский болса, ж арасты руды ң соңғы ж арты ауы э свзіне келгенде ж алт беріп, П етр и ц к и й д і алды н а тоса, имене бер- ген әңгім есін ты ң д а й т у р ы п , п о л к к о м а н д и р і іш ек -сіл ес і к,а- та узақ күлді. — С үм ды қ та, қы зы қ та уақы йға екен бір. К едров кайдан шайқассын ол мырзамен! Сонша қатты аш уланды ма, өэі? — деді қай ы ра, күле су р ап .— Б угін К л е р қ ан д ай десеңші! К ерем ет! — деді ф р ан ц у зды ч , ж аң а а ктр и сасы я ы ң жайьш айтм п .— К,ашан көрсең дс, кун сайы н ж аңа. Бүл тек француэдар қолы нан ғана келеді ғой ж алғы з. VI Бетси кн яги н я үйіне со ңғы акты н ы ң ақы ры н а қарәм ай қайтты . С опайган боп-боз бетіи е опа сеуіп, соны суртіп, оңдалып алған соң, үлкен қо н ақ үйге шай ж асаңдар деиін деп, ж уы н аты н болмесіне кірген і сол еді, Ү лкен М о р ск ая- дағы абаж адай үйіне күймелер бірінен соң бірі сау ете түс- ті. К ,о н а қ т а р кен, есік ж а қ т а н к ел г е н с о ң , ө т к с н -к е т к е н г е өнеге болам деп, әннекті есік іш інде ертеңгісін газет оқып оты раты н сем із ш вейцар сол дәу есікті сы қ ы р еткізбең ашып, келгендерді қасынан өткізе бастады. К а б ы р ғал ар ьі қоң ы рқай , ж үндес кілем тоселген, ш ам астында дастарқаны ш ағы лыса ш аңкыйған стол үсті жап- ж ары қ, күміс самаурыиы ж ы лты рап, шай ш мны лары мөл- дірей көрінген үлкен қ о н ақ үйге: ш аш ын ж аңалап тарап, ж узін ж аңалап ж асаң гы ратқан қож айы н эйел бір есіктен кіргенде, қон ақтар екінші есіктен бір м езгілде келіп кірді. К ож айы н эйел қолғабы н самаурын қасына оты рған соң ш еш ті. Ж уртш ы лы қ көрнексіз б ір м алайлардын, көмегіне сүйене, оры нды қтарды ж ы лж ы ты п, екі ж ары ла,— қож айы н эйел о ты р ған сам ауры н жак, пен қ о н ақ уйдін, соған қар сы екінші ж ағы на,— қара барқы т киініп, қара қасы тікірейгеи әдемі, елш і әнелінің қасы на ж ай ласты . Е к і төбе ж үртты ң екеуінің эңгім есі де, ә дегендегі еж елгі адет бойы нш а кезде- су, ам андасулар киіп кетіп, тіл қ ата р желеу іздегендей, шай үсынулар бөліп, ауы тқы й берді. — А к т р и с а л ы к , жагынан өэі төтен ш е ж а қ с м ж а т ы р ; К аульбахты зерттеген болуы керек, тәрізі,— деді елш і әйе- лінің тобьіндағы тілмар,— қал ай құлағаны н бай қады ц ы э — Қ ой, жарқыным, Н ильсонды айтпай-ақ коялы қі А й- 151

та қ ояр тук те жаңалығы жок, оның,— деді көнетоз жібек кейлекті, қасы тып-тықыр, ж асанды шаш қоспаған, қып- қызыл, жуан ақсары эйел. О л кісі қарым-қатнаста қара- бяйыр, дөкірлікпен аты ш ығы п, епҒапІ іеггіЫ е1 атанған М я г к ая к н яги н я дсйтін кісі бо л аты н . М я гк ая к н яги н я екі үйірм снің аралы ғы н а о ты р ы п алы п , сөздерін ты ңдай, оған да, бұған д а қ атнасы п о ты рған .— К аульбах жайындағы сол сөзді, уәделесіи қойғапдай, бүгін үш кісі айтты маған. Сол сөздін, соғұрльі неменесі үнап қ ал ған ы н да білмеймін со- Әңгімеіті осы кірм е сө з бө л іп кетті де, тағы б ір тың тақырып ойластыру ксрек болды. — Б ізге бір ілмесі ж оқ кызык, әңгіме айтып беріңіз,— деді, енді не бастары н білм»й, коса кы сы лы п оты рған тіл- марға, ағы лш ы нш а я т а іі - і а ік д ей тін әсем сөйлеудін, асқан шебері боп жүрген елші әйслі. — Ілмелеспей күлкі жок, онсы з түктің сьійқы жоқ де­ ген ғой,— деді тілмар, сөзін күлімсірей сабақтап.— Антып көрейін бірач. Тақы ры п беріңіз. Әңгіме біткен тақырыпта боп оты р, Т ақ ы р ы п бсрілсе, қ ұ р а п ш мғару қы йы н емес одаи. К ы м ы с етсе-ақ, қ азір ақылдьг сөз сөйлеуге өтксн гасы рды ц а та қ ты сам ар ж а қ т ар ы да қы йналған б олар еді деп ойлайм ын өзім . А қ ы л д ы сө з біткен ж алы қты ры п та ж іберді ғой... — Ә лдеқаш ан айты лған әцгім е оны ңы з,— деп елші эйе- АІ кчле сөйлеп, сө зд і бөліп жіберді. Әңгіме сыпайы басталдьг да, сол өте сыпайылығынан тағы да тоқтап қалды, Өмірі ж аза баспайтын, ж ақсьі ка­ р у — м ы сқ ы л сөзге ойы суды н орайы келді. — О сы Тушкевичте І-оиіз X V тәріздсс бірдсңе барын байк.айсыздар ма, сіздср?—деді тілмар, стол қасында тұр- ған әдемі аққұба жігітті көз қыйығымеи нұсқап. — Е , әлбеттеі Қонақ үймсн аузы ны қ дэмі бір, мүнда соғуолы жиі келе беретіні де содан азінің О сы қонақ үйде отырып, яғни Тушкевич пен кожайык эйел арасындағы қармм-қатнас жайында айтылмайтъш эц- гіме емеурін ар қы л ы айты лған сон, д а , ол әцгім ені ж ұ р т қолдасып кетті. О ның үстіне, самаурын мен қожайын эйел мацындағы әңгіме де: қо ғам д ы қ соңғы ж а ң ал ы қ , театр, соны сы н ау сықылды қаж етті үш тақырып арасында біраэ уақы т дәл

осылай ауытк,ый ж үріп, соцғь. гақы ры п қа, яғни м ысқы л сөзге тірелген соң бары п баяидады . — М е л ьти щ е в а д а,— қ ы з ы ем ес-ау , ш еш есі,— ө з ін е <ІІа- Ые гове' костю мін тіктіріп ж атқ ан ы н естіг^н бол арсы зд ар. — К,ойыңызшыІ Ж о қ , там аш а екен оиы сы і — С ол ақылымсн жүріп,— ессіз кісі емес қой ө зі,— со­ нь'ң күлкі нарсс скснін ацгарм ай ты н ьш а тацмьш . М ельтищ ева сорлы пы іліп-қағы п, тэлкек қы латы н сөз әрқайсысыпап-ак, табы льш , әңгімелері лаулай ж анган отша шытырлап, маздай жөнелді. Бетси княгинянын; сурет көш ірмелер жыйнауға құмар- паз, мейірбам, күпсердей күйеуі, әйеліне қон ақтар келіп отырғанын білген соң, клубқа барар алдында, қонак, үйге сок,ты. Ж үм с ақ кілемде ж ү р ісін естіртпей, ептеп б асқан күйі М я гк ая княгнняның қасы на келді. — К,алай, Н ильсон үнады ма, сізге? — деді ол. — О йпы р-ай, осылай да үрланы п келуге бола ма екен? Ш ош ы ты п ж ібердіңіз ғой,— деді княгиня.— О пера ж айы н- да сөйлеспей-ақ қойы ңы з мепімсн, м узы кадан донеңе де білмейсіз. О дан да сіздің деңгейіңізге мен түсейін де, қы ш - тары цы з бен суреттерін,іздіц ж айьш сойлесейін сізбен. Ж ай- мадан ж уы рда не қазиалар саты п алды цы з өзіціз? — К,аласацы э, көрсетейіа. Б айы бьш а барм ай сы з ғой — К өрсетіціз. М ен әлгі, анау... не деуші еді өэдерін... баикирлер... солардан уйренгемін, тамаш а суреттері бар. Көрсеткен бізге. — Н ем ен е , Ш ю ц б у р г т е р д ік ін д е б о л ы п п а е д ің із ? —• деді самауры н қасы идағы қож айы н әйел. — Болғам ы з, гпа сһеге. Күйеуім екеумізді там аққ а ш а- қырып, сол тамақтың түздығы мың сом болды деген ма­ ран,— деді М я г к ая к н яги н я , сө эін ж ұ р т ты ц дап о ты рған ы н сезгсн соц, ж арқы н -ж арқы н сөйлеп.— О ны сы бір оңбаған, шикі тұзды қ екен өзі. С оларды ш ақы ру керек б олған соң, түзды қты мен сексен бес ты й ы н ға жасап едім, ж ұ р т біткеи риза болды тіпті. М ы ң сом ды қ тұздык, деген қолы мнан — Опы жасайтыи ж алғы з сол! — деді қож айы н әйел. — Керемет! — деді енді біреуі. М ягкая княгиня сөзінщ әсері қаш ан болсы н біркелкі шығатын да, әсерінің сы ры , ж аң ағы дай өзі онш а оры нды

сөйлей коймағанмен, жай нәрсені мәнді етіп айтуында жа- татын. Ө зі журген қоғамда мүндай сөэдсрі, жалпы алған- да, нағы з өткір қалжыңш а эсер ететін. М ягкая княгиня сол с езін ің неге олай эсер ететіи мэнісін түсінбегенмен, әи- теуір сол әсерін біліп, соны пайдалана беретін. М ягкая княгиня сөйлеп оты рған кезде, ж үрт біткеи со­ ны тыңдап, елші әйелі қасы ндағы әңгіме тоқырап қалган соң, қожайын әйел қоғамды бір жерге түгел тоғыстырғысы келді де, елш і әйеліне т іл қ ат т ы : — Ш айға зауқыцыз жоғы аны қ қой? Біздің жаққа ш ықсаныз деймін онда. — Жок,, осы ж ер діц өзі ж а қ сы бізге,— деп елші әйелі күле ж ауап берді де, б астаған әңгім есін жалғап әкетті. Әңгімелері өте бір сүйкімді әңгіме болатын. Ер-әйелді Карениндерді сөгіп отырган. — А н н а өзі М оскваға б ар ам ы и деп қатты өзгеріп ке- тіпті. Ө эінде бір оғаш нәрсе б ар сықылды,— деді Аннаның — Ө згерісіи іц үлкені, А л ек сей В ронскийдің елесін қо- са ала келгендігінде ғой он ы н.— деді елші әйелі. — О ны ң несі бар дейсіз? Елесі ж оқ адам, елестен құр адам деген м ысалы б ар Гри м м н ің . С о л өэі әрі соған деген әлдененің ж а за сы д а ғой дейм ін. С о н ы ц не ж аза екенін де өмір бойы түсінбей келем ө зім . Бірак, әйелге елессіз жүру деген ж ай сы з нэрсе болуға тиіс. — Р а с қой, бірақ елеспен ж үрген әйелдің ақыры әдетте ж аманга апары п соғады,— деді А и н ап ы ң білісі. — Т ілің ізге шоқ түссін,— деді М ягкая княгиня қапе- лімде, сол со зд і естіген соц.— К а р ен и н а деген — әйел жо- сақты эйел. Күйеуін жақтырмасам да, өзін өте жақсы көре- — Күйеуін неге ж ақтырмайсыз? Ө зі бір сонша тамаша адам ол кісі,— деді .елші әйелі.— О ндай мемлекет адамы Европада азғантай-ақ дейді күйеуім. — М енің күйеуім де соны айтады, бірақ сенбеймін взім,— деді М я гк ая к н ягиня.— К үйеулерім із айтгіаған бол- са, б ары н барш а көрген де б о л ар едік, А лексей А л ек с ан ­ дрович деген, меніңше, әшейін б ір ақм ақ адам ө зі. О н ы мен сы бы рлап айтам қүр... Т ү гел айд ан аш ы қ істеліп ж ат- қаны, рас емес пе? Бүрьін соны а қы л д ы кісі дегенде, іздеп- іздеп, сол ақылын таппаған соң, өзімді ақмақ екем деуші едім; содан өзін ақмақ деп сы б ы рлай айтуы м -ақ мұн, екен, бәрі де аян бола кетті тіпті, рас емес пе осым? 154

— Бүгін өзіціэ ашулы екенсіз! — А ш улы тугім де ж оқ. Ө зг е ж олы м болмай оты р. Екеуміздің бірім із ақм ақ скснім із — ақм ақп ы з. Б ір а қ өзің із білесіз, өзін, ж ө н ін д е өм ір і а й т у ғ а б о л м а й д ы о н ы . — Д әулетке м эз ешкім ж ок, ақы л ьш а м әз әркім ,— деді тілмар ф р ан ц у з өлеңін айты п . — М іне, міне, тап сол,— деді М я гк ая княгиня, тіл м ар - ға а пы л -ғүп ы л б ү р ы л ы п .— Б ір а қ А н н а н ы қ ы й м а й м ы н с із - дерге, әңгіме сол. Ө з і б ір сонш а сүйкім д і, аяулы кісі. Ж ү р т ғашык, боп, кө л ең к сд е й іл е сіп қ а л м а й ж ү р с е, н е істем ек ш і — М енің де сөгейін деген ойы м ж оқ,— деді А н н ан ы ң білісі а қ т а л а сө й л е п . — Ө зім ізге көлеңкеш е ілескен еш кім ж о қ болса, ол б із- дің сөге беруге х ақы м ы з б а р деген с ө з емес. М ягкая княги н я А н нан ы ң білісін келістіре м үқаты п тастады да, түрегсліп, елш і әйеліне ілесе, П русси я к о р о л и жайында ж ал п ы әцгіме боп ж атк,ан столға бары п қосы лды . ^ — О ж ерде не мысқыл айтты ңы здар? — деп сұрады — Карениндер жайы. К нягиня Алексей А лександро- гичке м інездем е бсріп ш ы қты ,— деді елш і ойелі, күлім деген күйі, с т о л қ а с ы н а о т ы р а б е р іп . — Е стім еген ім із ж арам аған екен,— деді қож айы н әйел, кірер е с /к к е қ а д а л а қ а р а п .— Ә , а қ ы р ы с іэ д е к е л г е н екен - сіз ғой!— деді, кіріп келе ж а тқ ан В ронскийге күлім дей сөйлеп. Вронский осында кездескен ж ұргты тугел танумен бір- ге, күн с а й ы н б эр ін к ө р іп ж ү р г е н д ік т е н , б ө л м е д е б ір ге отырған адам д ар қасы нан қ а з ір ған а кетіп, қай та оралған кісідей, ж а й ш уй ірк ел ес е к ір д і. — К,айдан д ейсіз бе? — деді елш і әйелінің сұрауы н а жауап бере сөйлеп.— Л а ж неш ік, м ойы ндайы н. Б уф ф тен кслдім. Ж ү з к ө р г е н ш ы ғ а р м ы н д е й м ін , бірак, ы л ғ ы й ж а ң а көргендей болам ы н. Т ам аш а! Ү я т екенін де білсм өзім ; бі- рақ операда ұйқтап қалам да, Буф ф те ақы рғы минуты на дейін м із б ақ п а й м ы н , к ө ц іл д і д е ә р і. Б ү г ін ... Ф ранцуз актрисасы н атап, сол ж өнде бірдецелер айту- га оқ тал ы п е д і, е л ш і эй ел і б ір а қ т ү р ш іг е қ а л ж ы ң д а п , с ө з ін бөліп ж іберді. — Ол сүмдықты айтпай-ақ қойыңы з, жарқыным. — Ж арайды , ол сұм ды қты ж ұ р т біткен ы енсіз д е біле- Тшдіктен, а й т п а й -а к к о я й ы н . 155

— О л бір, опера с ы қ ы л д ы жагы м ды болса, ж ү р т біт- кен сонда б ар ар еді ғой,— деп М я гк ая к н яги н я да іліп әкетті. VII К ірер есіктен аяқ дыбы сы шалынған соң, Бегеи княги­ н я К а р ен и н а екенін біліп, В ронскийге қ ар ад ы . Есікке қа- раган В ронский ж үзін е б ір ж а ң а , оғаш әлпет орала кетті. К ір іп келе ж атқ ан эй елге әрі қ у ан а , әрі қад ал а, жүрексіне қ а р а ғ а к күйі, жайлап түрегеле б ерді. Қ о н а қ уйге А н н а кеп кірді. Қаш анғы әдетінше бойын тіп-тік ұстап, қауымдағы өзге эйелдер жүріс-тұрысьінан өзгеше бір ны ғы з, лыпылдаи басқаи жеңіл жүріспен, көз қыйығын аудармай, қожайын эйелге дейінгі бірнеше қ ад а м ж ер ді басып кеп, қолы н кү- лімсірей қысты да, сол күлімдеген күйі Вронскийге қарады. Вронский майыса иіліп, о р ы н ды қ т а ы ңғайлай берді. А н на тек басын изеді де, қы зары п кетіп, қабағы н шыта қойды . Бірак, іле-шала тан ы стар ы н а басын л ы п ы л д ай изеп, усынғаи қолдарды қыса, қожайы н эйелге бүрылды. — Л и ди я графинянікінде болып едім, ертерек келермін десем, оты ры п қалы ппын. Д ж о н м ы р за болды үйінде. Келіс- ті адам екен бір. — Ә, элгі миссионер ғой, анау? — Я . Ү н ді тұрм ысы ж ай ы и д а өте қ ы зы қ әңгімелер А нна келумен үзілген әңгіме, үрлеген шам отыпдай та­ ры да ш алқы й бастады. — Д ж о н м ырза гой! Д ж о н м ы р за, я ! К ө р гем ін өзін. Ж ақ сы сөйлейді. Васильева қ ү л ай ғаш ы қ боп қалы п ты — А й тқан дай , кіш і В асильева Т о п о вқ а ш ы гады дегсні рас па екен сол? — Рас, шмғатыи боп қойды десіп жүр. — А та-ан асы и а тан,мын в зім . С о л некенің ө зін құмар- лы қ неке екен деседі жұрт. — К ұ м ар л ы қ дейсіз б е ? П ік ір ің із қ ы қы р п ікір екен! К ү м ар л ы қ дегенді қ азір кім с ө э қы лады сол? — д ед і елші —■ Істер л аж не? С о л б ір еж елгі ақмак, с а л т қ ал м ай -ақ келеді, әйтеуір,— дсді Вронский. “ — С о л салтты үстаған д ард ы қ өзіне ж ам ан ол . Ө з ба- сым парықтьі некені ғана бақы тты неке деп білсмін. 156

— Рас қой, бірақ соиы ц есесіне, тап сол тіш тім тайлы еткен қүмарлык, келгенде, пары қгы некс бақы ты ны ң д а кү- лі көкке үшатын шағы бола береді,— деді Вронский. — Бірак, пары қты неке дегенде, екеуінін, ж елігі басы л- ган некеш’ айтамы з ғой біз. О л ж ел ік ж үпар сьіяқты нәрсе бір, соқпай кстпейді. — О нда шешек сы қы лды м ахаббатты егуді д е үйрену — Жас күнімде дьячокқа ғаш ьіқ болғаным бар менің,— деді М ягкая княгиня.— Себебі т и д і ме, тимеді ме соны ң, білмеймін. — Ж оқ, қ ал ж ы ң өз алды н а, меніңше, м ахаббаттм тану үшін алдымен қателесіп алы п. содан соң бары п т ү зел у ке- рек,— деді Бетси княгиня. — Т іпті некеден сон, да сай ту ксрек пе? — деді елші эйелі қолжыңдай сөйлеп. — Ө кінудің ерте, кеші жок, деген,— деді тілм ар ағы л - шын мәтелін айтып. — Расы сол, — деп Бетси де қағып әкетті,— қателесу керек те түзелу керек. Бүған қ ал ай дейсіз? — деді, сол әң- гімені салмақпен, сзл күлім сірей, у н сіз ты қдап отьірған А н - наға қарап. — Меніңше,— деді А нна да, шешіп алған қолғабымен ойыай түры п,— меніңшс... б ас қан ш а болғанда, ақы л сонша болса, жүрек қан ш а болғанда, м ахаббат түрлері де сонш а Вронский А н наға қараған күйі, не д ер екен деп, жүрегі лүпілдей, аңы ра қалған еді. А н н а элгі сөздерді айтқанда, катерден құты лған кісідей, күрсініп салды. Анна кенет соған бүрылды. — М осквадан хат алы п едім. К и т и Щ ер б ац кая қ атты ЧРУ деп жазыпты. — Апыр-ай, э? — деді Вронский шытынып. Анна бетіне қатулана қарады . — Қаперіңізге келмей оты р м а с о л? — Қатты келіп отыр, қайта. С ізге өздері не деп ж аз- ган екен, білсем болар еді с о н ы ? — деп сүрады Вронский. Анна түрсгеліп, Бетсидіқ қ ас ы п а барды . — Бір шыны шай беріңізш і м аған ,— деді, Бетси оры н - «иғьіның арт жағына тоқтап. ретси княгиня шай қүйғаиш а, А н н а н ы ц қасы на В рон- ский де келді. 157

— Йемене жаэыпты сізге) — деді қайыра сұраһ. — О сы еркектердіц қай ы рсы зды к, дегенді қаш ан бол- сын айта жүріп, соны түсінбейтіндерін ойлай берем өзім,— деді А н н а, В ронсккйге ж ау ап бере қоймай.— С ізг е өзім ә лдеқаш ан -ақ айтайын деп едім ,— дегенді қоса айтты да, бірнеше қад ам жүріп бары п , бұры ш та альбом тұрған стол қасына отырды. — С өзіқіздің мағнасына онша түсіне алмай қалдым,— деді В ронский, бір ш ыны ш айы н әпере беріп. А н н а ө з қасы идағы д и ван ға қараған соң, Вронский де отыра кетті. — Я , сізге айтайын дегенім,— деді Анна, Вронскийге карай қоймай.— Жаман істедіңіз, жаман, өте жаман. — Ж ам ан істегенімді білмейді дейсіз бе, мен? Б ір а қ со- лай басуыма себеп болған кім еді десеқізші? — О н ы неге айтасыз м аған? — деді Анна, Вронскийге Катулана қарап. — Н е г е екенін өзің із білесіз,— деді Вронский, Анна- ның, көзін е к ө зі түсе, содаи айры лм ай, қуана, баты л жауап О л қысылмай, А нна қысы лды бірақ. — О н ы ц ы з тек, сіэде ж ү р ек жоғын көрсетеді,— деді А н н а. Б ір а қ к ө з ж ан ар ы : ж ү р ек бары н білемін сізде, сол үшін де қорқам ы н сіздсн деп т ұ р екен. — Қ а зір г і айтқ анм ң ы з ғаш ы қ ты қ емес, қате нәрсе бо- — О сы сөзді айтпаңыз деп тыйғаньім есіңізде ғой, оң- баған сөз бір,— деді А н н а селік етіп; бірақ тыйғамын де­ ген ж а л ғы з а у ы з сөзбен-ақ, Вронскийге өэінін; белгілі десі барын мойындап, сол арқылы оның да ғаш ықтық жайын айтуы на дем бергенін іле-иіала сезе кетті.— С ізг е осыны ә лдеқаш ан -ақ айтайын деп едім,— деді сө зік сабақтап, Вронскийдің көзіне батыл қараған күйі, беті ду ете албы- рай қ ы зары п ,— бүгін болса, өзің ізге кездесетінімді біліп, эдейі келдім. Т ы пды м болуы керек дегенді а й тқ а л ы кел- дім сізге; өмірі сшкім алды н да қ ы зар ы п көрген ж а н емес едім, сіэ б ір ақ өзімді өзім әлденеге айыпты сезетін етіп жібердіңіз мені. Вронский Аннаға қарай отырып, жүзіндегі рухани жана көркіне таң-тамаш а болды. Н е қалап отырсыз менен? — деді Вронский жайы- мен, ш ындаи сөнлеп. 168

— Калағаным, Москваға барып, Китиден кешірім су- раңыз,— деді ол. — Қалағаны н.ы з ол емес сіэдің ,— деді Вронский. А нна қалағанын айтпай, өзін өзі зорлағанын айтып отырғанын Вронский ацғарып түр. — М ені, ө зің із айтқандай, ж ақсы көрссңіз,— деді А н на, сыбырлай сөйлеп,— ты ны ш ты қ табайы н, сол айтқаны м ды Вронский ж ү зі жайнап қ о я берді. — Б ар өм ірім бір взіц іэ екенін білмейсіз бе с із; бірак, ты ны ш ты қ дегенді өзім де білмеймін, сізге де берер ж айым жоқ. Т ұ р ған бойым, махаббатым түгел... сол. Ө эім мен сізді белек о й л ар дәрменім ж о қ м енің. Ө зім мен сіз ө зім үшін біреу-ак,. Ө зім е де, сізге де алд ы м ы эда ты ны ш ты қ болар орайы н ж ән е таппай оты рмы и. К өрерім қ ұр қап ал ы қ пен б ақ ы тсы зды қ орайы... Н е болмаса, бақыттьілык, орайы н көрсем, не еткен бақы т десеціэш і ол!.. О райы ж оқ д ейсіз бе, он ы ң?— деді ерні ғана қы бьір е тіп ; А н н а бірак, естіп қалдьі. Көцліндегісін айтқальі о да ақы л қуаты н түгел жұмса- д ы ; б ір а қ оньх а й т у о р н ы н а , м а х а б б а т то л ы ж а н а р ы н В р о н - скийге салған күйі, ештеңе деген ж оқ. «О сы екен ғойі— деді В ронский сүйсіне ойланы п.— Кү- дер узе күйзеліп, дэйегі жок, көргенім — осы екен ғой! Су- йеді екен ғой мені. М ойы ндап о ты р ған ы сол м ұны ң». — С олай етіңіз де, мен десеціз, өмірі маған ол сөэдерді айтпацыэ, тату дос боп жүрейік,— деді сөзбен, к ө з ж анары бірақ мүлде өзге нәрсе айты п тур. — Д ос болмаймы з екеум із, өзіц із де білесіз оны . Ж ұ р т біткеннен не асқан бақы тты , не асқ ан б ақы тсы з ж ан болу- болмауымыз,— өз бнлігіңіэде тұр. А нна бірдеңе дейін деп еді, В ронский бөліп кетті. — М енің сұрары м-ақ, қазіргідей үміт қы п, қазіргідей қыйналуға ерік бсріціэ деп, соны ғана сүраймын; ол болм а­ са, ж оғалы ңы з дең із бір, ж оғалам д а кетемін. О ты р у ы м өзіқізге ауы р тисе, к,айтып мені көрм ейсіз. — Еш қайда қуар ж айым ж оқ сізді. — Ешнәрсе өзгертпеціз тек. Б әрін сол күйінде қойы- ңыз,— деді Вронский, даусы дірілдеп.— Әне, күйеуіқіэ де Шыньшда, осы сәтте қонақ уйге жөңкеріле, ж айбарақат басып, А лексей А лексан дрови ч те кеп кірді. Әйелі м ен В рон ск и й д і ш о л а қ а р а п , қ о ж а й ы н эй е л д ің касына келе, ш айға оты рды да. үй рен ш ікті қал ж ы ң б ас әл- 159

петіне баса, қаш анда естіле кететін, байсалды даусына са­ ла, әлдекімді ңагыта сөйлсді. — Р ам бу л ьеқ із түгел екен,— деді, ж ұ ртты тегіс ш олып ш ыгып,— сәулет пен с аз ғой бір. Б ірақ осындай сөз тәркін зпе егіп § ' деп атайтын Бетси княгиня, онысына шыдан алмай, ақы лды әйел болған соң, әңгіме бетін жалпы әскери ыіндет жайыидагы кслелі сөзге кілт бүрып жіберді. Алексей Александрович те эңгімеге дереу үйірілс кстіп, Бетси княгиня тиісіп отырған жаңа указды деи қоя арашалай бастады. Кішкене стол қасында оты рған Вронский мен А нна екеуі сол күйі отыра берді. — Е рсі бон барады мынасы,— деді бір әйел, Каренина мен күйеуі, Вронский үш еуін к ө з қыйығымен нүск,аи, сы- быр етіп. — М е н не айты п ем ө з ің ізг е ? — деді А н н ан ы ң білісі. Б ір а қ , ж ал п ы үйірмеден о қ ш а у ш ығып кеткен екеуі, ол эйелдер түгіл, өзгелсрініц дс м азаларын алғандай, қонақ үйдегі ж ұрт тугелімен, тіпті М ягкая княгиня мен Бетсидің өзі де солар жаққа дүркін-дүркін жалтақтай қарасты. Ол ж аққа бірде-бір қарамай, басталған әңгіменің қызығынан бас алмаған жалғыз Алексей Александрович қана болды. Ж у р т ты ң азарда-б езер боп оты р ған ы н көрген сон,, Б ет­ си княгиня Алексей А лександрович әңгімссін ты цдай тұ- руға өзге біреуді қоя салыгі, А н н а н ы ң қасы на бард ы . — Күйеуіңіздің эрі айқын, әрі дәл айтатынына қаш ан болсын қайран қалам өзім,— деді Бетси.— Сол кісі сөйле- генде, ой шалмантын үгымның өзі де оцай боп кетсді маған. — Әлбетте! — деді А нна, бақы тқа бата, ж айнай күлім- сіреп.Бетси айтқан сөздің бірде-бірін түсінбей. Ү лкен стол басына келіп, жалпы әцгімеге о да қатнаса бастады. А лексей А лександрович ж а р т ы с ағат о ты рған сон,, әйе- ліне келіп, үйге бірге қамталык, дегенді айтты; А н на бірақ күйеуіне к,арай қоймай, кешкі асқа қаламы н деп жауап бер- ді. А лексей А лексан дрови ч б ас ие қош тасы п, ш ы ғы п кетті. Каренш іаны ц жы лты рақ ж арғақ киген жуан, қарт, та­ тар көшірі суыққа тоңа ш ыйырш ық атқан, сол жақтағы көк атты есік алдында орсң үстап тұр екен. М алай күйме есігін аш ы п т ү р . С ы ртқы есікті үстап ш вейцар т ұ р екен.1 1 Сылтың. 160

Анна Аркадьевна ішігінін, ілгегіне шалынған шілтерін кіп- кішкене қолымен лыпылдай жазып, өзін аттандырып жүр- ген Вронскийдіқ сөзін еңкейе тұрып тыцдады. — Еічтеқе айтпадықыз сіэ; тінті мен де қалағам жоқ делік,— деді Вронский.— Маған бірак, достьіқ керек емесін өзіңіэ де білесіз, өмірімдегі жалғыз бақытым, өзіңіз сол азарда-безер болатын сөз болуы да ыктимал... махаб- — Махаббат...— деді о да, вэектен шыққан үиімен баяу қайталап, сөйтті де, шілтерін жазып ала бсре, жалма-жан: — Ол сөзді мен, езіме деген мағнасы езіңіз ойлағаннан әл- дсқайда артык, болған сон, да сүймеймін,— деп қосып жі- берді де, бетіне жалт қарады.— К,ош болықыз! Анна Вронскийге қолын берген соң, швейцар қасынан елпілдеген шапшан, жүріспен өте шығып, күймесіне барып Көз қарасы мен қолынын, жүғысуы Вронскийді шарпып жіберді. Алақаныиын, Анна жанасқач жерін сүйіп алды да, кеңілдегі мак,сұтка соцғы екі айдағыдан осы кештің өзінде көбірек жақындадым деген онмеи, үйіне қарай м әз бола аттанды. VIII Алексей Александрович әйелінің Вронскиймеи дербес стол басында әлдене жайын ентелей әңгіме етіп отыруында оғаш, ерсі ештеңе де жок, деп қарады; бірақ солары қонақ үйде отырған өзге журтқа оғаш, ерсі көрінгенін аңғарған соң, өэіне де ерсі көрініп кетті. Соны әйеліме айтайыншы Алексей Александрович үйіне оралған соң, қашанғы әдетіншс, кабинетінс барып, орындыққа отырды да, папизм жайындағы кітабыныц, қағаз кесетін иышақ сап қойған жерін ашып, әдетінше сағат бірге дейін оқыды; әлденені сернейікші деген кісідей, кен, мақдайын к,үр ок,та-текте сүр- тіп койып, басын шайқай түсіп отыр. Дағдылы сағатьі жет- кен соң турегеліп, жатар алдында жуынып-шайынып та келді. Анна Аркадьевна элІ де жоқ екен. Қолтыгына кіта- бын к,ыса жоғары шықты; бірақ бүгінгі кешкі ойы қызмет жайындағы үйреншікті жорамал, пікірлер орнына, әйелі мен ^сол кездсскси қайдағы бір жайсыз пікірлерге толып алды. Төсекке жата қалатын әдетіне баспай, қолын артына үстаған күйі, белмеде арьі-бері жүре бастады. Ж аңа 11—Ааи, 161

кезіккен жайлы бажайылау керек деген оймен. жата ал- Алекссй Александрович әйелімен сөйлесу керек деп шешкенде, өзіне ол оңай да, жеқіл де көрінген болатын; бірақ сол жаңа кезіккеіі жайды қаэір қайта ойластырған шақта, өзіне бір өте шытырман қыйын нәрсе боп та кө- Алексей Александрович қьізғаншак, кісі емес еді. Өз нанымынша, қызғаншақтык, деген әйеліцді қорлаитындык,- тан, эйеліқе сенімін, болуы керек деп білетін. Бірак сол се- німің болу мэнісі не, жас әйелің ылғый езіңді сүйеді дегенге неге сеніп кетуге тиіссің дегенді өз басынан сұрап көрген жан емес-ті; бірак, өзі сенбеу дегенді білмегендіктен, сене беретін де, сенімің болу керек дегенді айта да беретін өзі- не. Ал, қазір болса, қызғаншақтық үятқа қалдырады, сені- к ің болуы керек деген нанымы айнымағанмен де. қайдағы бір мәні жоқ, қыйсынсыз нәрсеге бетпе-бет келгенін сезіп, не істерін білмеді. Алексей Александрович вмірге бетпе-бет келіп, әйелім өзімнен өзге біреуді суюі мумкін-ау деген ой- ға келгеиде, сол өзі тук мәні жоқ, тусініксіз нәрсе боп та кврінді, вйткені өмір дегеннің өзі сол болатын. Алексей Александрович өмір бойы қызмет ауқымында болып, сонда істеп, өмірдің елес жағын ғана көріп келген. Содан ол, өмірдің өзіне кезіккен сайын-ақ, тайқап шыға беретін. Қа- зір өзі құзар устіндегі көпірмен жүріп келіп, сол көпірі бу- зып алынған көпір боп, төменде толқын тулап жатқанын қалт көре кеткен кісінің сезіміндей бір сезімге келді. Ол толқын — өмірдің өзі екен де, көпірі — Алексей Алексан­ дрович сүрген сол бір жасанды өмір екен. Әйелім өэге бі- рсуді сүюі мүмкін-ау деген сұрау ойына алғаш келгенде, Жалғыз шамдал жағьілған ас үйдің сыңғыраған парке- тін баса, жуырда жасалып, диван түсына ілінген өзінін, үлкен суретіне ғана жарық түскен қоңырқай қонақ үйдін, кілемін кезе, әйелінің кабинетін аралай, сол шешінбеген күиі, ары-бері, бап аяңмен қыдырып жур, әйелінің кабине- тінде жанған қос шырақ, туысқандары мен білістері сурет- терін, соның столындағы, өзі көптен канық білетін, әдемі әшекей-үшекейлерін жарық қып түр. Әйелінің бөлмесі арқылы жатый үйдің есігіне дейін барып, қайта оралып жүр. Сол серуеннін, әрк,айсысында-ақ, көбінесе жап-жарьіқ ас уйдің паркетін басқан кезде, кідіре қалып, өзіне өзі: «Рас,

мүиын өзііі шешерін шешіп, тыйым салып, бүл жөндегі кезқарасың мен байлауыңды айтуын, қажет»,— деп ^қояды. Сөйгеді де, кейін қарай оралады. «Айтқанда не айтасын,, бірақ? Байлауын, не болмак,?» — деді қонақ үнде ішінен, жауабын таппады. «Айтты-айтпады, не болды екен өзі? — деді ішінен, кабинетке бұрылар жерде.— Ештеңе де жок,- Сонымен өзі көп сөнлесті-ау. К,айтер дейсің? К,ауымдағы эйелдің өзге біреумен сөйлесуінде ие түр дсйсін, _сол? Оның үстіне, қызғану деген өзіңді де, оиы да кеміткен- дік қой бір»,— деді ішінсн, кабинетке кіре беріп, бірақ бүркнғы кезде өз басына осъшдай салмағы бар сол топ- шылауларынық қазір ешбір салмағы да, мәні де қалмапты. Содан жатын үй есігінен залға қарай қайта оралды. Бірак,, қоңырқай қонак, үйге қайта кірісімен-ак, қайдағы бір да- уыс: олай емес ол, алда-жалда өзгелер аңғарған болса, бір- деңе бар деген сөз ол деді. Содан ас үйде тұрып: «Рас, мұиыц өзін шешерін шешіп, тыйым салып, бұл жөндегі кезқарасын,ды айтуың қажет...»— дегенді ішінеи тағы да айтып шықты. Содан қонақ үйден бұрылар жерде: қалаи шешу керек? — дегенді тағы да сүрады ішінен. Содан соң барып: не болды екен? деді өэіне өзі. Содаи кейік барып: ештеце жок, деп жауап берді де, қызғаншақтық деген әйе- ліңніқ сағын сыидыратын ссзім дей түрып, бірдеце болған болуы керек деген нанымға қонақүйде тағы да кеде кетті. Денесі сықылды, пікірі де ешбір жаңалыққа соқпай, ора- ғыта айналып жүр. Соны аңғарып, мацддйын сүрте, әйелі- ніц кабинетіне келіп отырды. Осы арада әнслінін, көкшіл сорғыш пен хаты жатқан столы үстіне к,араи отырып, пікірі де қалт өзгеріп қоя бер- ді. Әйелі мен сонын, \\іе ойлап, не сезіп жүрген жайларын ойластырды взі. Әйелініқ өз тіршілігін, ой, тілегін тұн,ғыш рет анык, елестетіп, өзініц ерекше өмірі бар шығар, деген ой келгенде, жүрегі су ете түсіп, сол ойын апыл-ғүпыл сер- пілте де бастады. Әлгі, қарағысы келмей қорык,к,ан түпсіз толқыны сол болатын. Ой, сеаіммен өзге нәрсеге онысу — жан пәрмеиі болғандықтан, Алексей Александровичтіц бі- тіміне ж ат норсе еді. О л жан пәрменін зыянды, қатерлі қыялшылдық деп білетін өзі. «Әрі ең жаман жері,— деді ойланып,— қазір ісімніц дәл бітерменге келген кезінде (опың ойлағапы қазіргі қабыл- датқалы жүрген жобасы еді), жан қуатым мүқамай, ылғый тыныштық керек қып отырған кезімде, осы бір ойсыз-мән- сіз абыржудың басыма үйіле кетпегі болып тұр. Істер

лажыц не бірақ? Мен өзім аласапыраң, абыржудың бетіне қарар дэрмені болмай, көне беретін жан емеспін ондаи». — Ойланып, шешіп, айықтмруым керек,— деді даусын шығара сөйлеп. «Оның сезімі мен жан-дүкиесінде не болып, не қойьіп жатқакында шаруам жоң менің, ол өз ары мен дін еркш- дегі іе»,— деді ішінен кезіккен жайға колданатын заң- ның керекті пуикті табылды деген оймен, көңлі сергіп «Олай болса,— деді Алексей Александрович ішінен,-— оныц сезімі жэне басқалары жайындағы мзселе өзінщ, арында тұрған нэрсе, мен араласар жай жок, оған. Ө з мін- детім анқын меніц. Мен өзім семья басы болған соқ, соны басқаруға міндеттіміп де, олай болса. бір жағынан жауап- тымын да әрі: аңгарған қауіптерімді айта сак,тандырып, тіпті өкім де жұмсауым керек. Айтарымды айтуға тиіспіи Алексей Александровичи'^ қазір әйеліме айтамын де- гендер! түгел айқындалып, көкейіне қүралып та алды. Ай- татындарын ойлай отырып, үй ішіндегі эңгімеге уақьітым мен ақыл күшім жүмсалатын болды-ау деп, өкініп те қои- ды; бірақ, солай бола түрса да, алдағьі айтпак, сөзінің түрі мсн желісі көкейінде, баяндамаша, ашық, айқын жасалып та қалды. «Менің жеткізе, құйып айтарым: біріншіден, жүртшылық пікірі мен сыпайыгершілік мәнін түсіндіру; екіншіден, неке мәнініқ дін жағын үғындыру; үшіншіден, керек бола қалса, баласьшьш, бақытсыздыққа үшырар жай- ын есксрту; төртіншіден, өз басының да бақытсыздыққа үшырайтынын айта кету болуы керек». Алексей Алексан­ дрович содаи алақаныи аудара, саусақтарын сұғылыстыра тартқанда, буындары шытыр-шытыр етті. К.ОЛЫН. сүгылыстыра, саусақтармн шытырлататын — осы бір ишара, жаман әдет, өзін ылғый тыишықтырып, боиын шыйратып та жіберетін, казір өзіне сол өте керек те нәрсс еді. Есік алдына келген күйменің дыбысы естілді. Алексей Александрович зал ортасына тоқтай қалды. Баспалдаққа шыққан әйел аяғының дыбысы шалынды. Алексей Александрович айтар сөзін әзірлей, саусақтарын сугылыстыра сығып, элі де болса, бір жерінсн шырт етпес пе екен дсп күтіп түр. Бір буыны шырт ете қалды. Әйелі жақьпілаганын баспалдақ басқан жеңіл жүрісі- нен-ақ ссзіп, айтар сөзіне көңлі көншіп түрғанмен, жай-күй- ді сарапқа саламыз-ау деген ойдан түршігіп те кетті өзі. 164

IX Анна туқыра қараган күйі, күлапарасының шашағымен ойнап келеді екен. Ж үзі жарқырап нүр жайнап тұр; бірак, осы нүрының өзі шадмаи иүр емес,— қарацғы түидегі қат- ты өрттің жарқылына үқсас екен. Анна күйеуін көргек соң. үйқыдан оянған жаиша, күлімсірей қарады. — Ж атқак жоқ па ең сен? Ғажап екен! — деп, күлапа- расын сыпырып тастай бере, кідіре де қоймай, ары, жуы- иар үйіне қарай тартты.— Ж атсаңшы, Алексей Алексан­ дрович,— деді ссіктен ары кіре беріп. — А нна, секің өзіцмен сөйлесуім керек меніқ. — Менімен бе? — деп таңырқаған күйі, есіктен шыға күйеуіне қарады.— Немене еді оның? Н е жайы еді? — деді оты ра беріп.— Сейлесу керек болса, сөйлссейік, ал. Үйқтаған оң болар еді бірақ. А нна өзі аузына түскенін айтып, сол сөзіи тыцдай отыра, өтірікке ебі барына таңырқап та қалды. Соэі де ұйқысы келген адам сөзіне үқсас, не дсген қарапайым, та- биғи сөз десеңші! Ө зін өзі өтіріктің түк отнес сауытын кигендей сеэіп отмр. Ө зін бір көзге түспес күш қолдап, сүйеп тұрған сықылды сезінеді. — А нна, сені сақтандыруым керек боп тұр менің,— деді күйеуі. — Сақтандыру дейді? — деді Анна.— Неден сақтан- дырмақсыи? Анна өзі сонша жай отырып, жарқын карағандықтан, жайын білетін күйеуі болмаса, білмейтін адамдар үнінен де, сөз тәркінен де селкеу түрған ештеце аңғармаған болар еді. Бірақ өзінен бес минут сои, жатса-ақ, соның жайын сүрап, өз қуанышы, өз шаттығы, қайғьісын дереу жсткізіп тура- тын Анна ж айы н-әбден білетін күйеуі үшін,— НазіР сол күйеуіиін жайын білсйінші, ө з жайымды білдірейінші деп, ж алғы з ауыз сез амтқысы келмеген нысайын көру көп нәр- сені аңғартты. Бұрын өзі десе-ақ ылғый ашық түратын жан-дүниесінің де таре жабылып қалғанын коре кетгі кү- йеуі. О л аз болса, Аннаны ц сөз тәркіне қарап, элгіден қы- сылмақ түгіл, қайта өзіне тікесінен тіке: рас, жабылраны жабылған, солай болуға тиіс, солай болмақшы^^ да дсп отырған нысайын көріп тұр. Қ азір өзі адам бір үйіне зэуі- мен оралғанда, есігі жабык, тұрған үстінс тап келген кез- дегі сезіміндей сезімге де келді. «Дегенмен, кілті табыла- тын шығар злі».— деп ойлады Алексей Александрович.

— Мен сені аңғал, жеңілдікке саЛынып, өэ жайыңдьі қауымның сөз етуіне желеу боларсың ба дегеннен сақтан- дырғалы тұрмын,— деді ол, баяу дауыспен.— Сенің сол Вронский графпен (осы есімді өзі салмақпен, жайбарақат, созыңқырай айтты) өте өзеурей сөйлескен бугінгі әқгімең жұрт мазарына шалынып та қалды. Ол өэі сайлей тұрыгі, сонын, кулімсірегенмен де, қазір езіне бедірейе сүмдык, көрінген көзіне қараған күйі, сеи- леген сөэінін, түк пайдасы жоқ, бос сөэ екенін де біліп т¥Р- . . . . — Сенің қашапғы әдетің сол,— деді Анна, күиеуінің сөзінен түк түсінбесе де, бар айтқандарынан қасақана тек соқғы сөзін ғана түсініп.— Мен әйтеуір, біресе жабырқау, біресе жарқын атанып-ақ, жақпайтын боп алдым саған. Жабырқағаным жоқ. К,орлап тұрған со болар сені? Алексей Александрович дір ете қалды да, буынын шы- тырлатқалы саусағын сыға бастады. — Әй, шыртылдатпашы, жарқыным, денем туршігеді тіпті,— деді Анна. — Анна, не боп кеткенсің өзің? — деді Алексей Алек­ сандрович саябыр сөйлеп, дәтін бекіте, қолын қозғағанын қойып. — А л, немене еді онық? — деді Анна, сонша бір шьш пейілмен тәлкек ете таңырқап.— Н е қалауың бар еді менде? Алексей Александрович ж ақ ашпаған күйі, мақдайы мен көзін сүртіп-суртіп қойды. О л өзі істейінші деп, яғни әйелін қауым алдындағы қателіктен сақтандырайыншы деп ойлаған ойының орнына, әнелінін, арына бола амалсыз өзі әбігер боп, қыялындағы қайдағы бір қамалмен алысып кеткенін кеп аңғарды. — Айтайын дегенім мынау менің,— деді жайбарақат, сулык, сөйлеп,— қүлақ қоюыңды сураймын маған.— Өзіңе аян, мен өзім қмзғаншақтык, дегенді, адам басын қорлай- тын, кемітетін, сезім деп білем де, ол сезімді қолдануға өзімс өзім жол бермейміи эсте; бірақ баса-көктеп кетуге болмайтын, сыпайыгершілік заңы бар белгілі. Сен бү- гін өзіцді онша көцілдегідей ұстап, көңілдегідей тұтпаға- ныңды өз басым байқамағанмен, жұртқа еткен әсеріңе қа- рағанда, түгел аңғарыпты. —- Т үк түсінсем буйырмасми,— дсді Анна, иығын бір ырғам қойып. «Барібір буған,— деіі ойлады.— Әшейін журтшыиык анғарған соң. абыржытып отырған сол му-

ны».— Сыркаттанған екенсің, Алексей Александрович,— дегенді коса айтты да, түрегеліп, есікке қарай бет ал- ды; күйеуі бірақ кідірткісі келгендей, алдын кес-кестей Куйеуінің жузі, Анна оміоі кврмеген бір қалмпқа түсе бұзылып, түнжырап кетіпті. А нна токтады да, басын кейін карай, кьійсайта бұрып, қолы жыпылдап, шаш түйрегіште- рін ала бастады. — Кәне, не дер екенсің. тындайын,— деді жайбаракат, қоя тмңдағалы да отырмын өэін. Анна осыоы айтқанда, лебізіндегі айнымас, анайы-са- бырлы сарын мен тауып қолданған сөздеріне өзі де таңыр- қады. — Сенің сеэімдеріңнің егжей-тегжейлерін түгел қазба- лауға хакым жоқ менің, оның өзін жалпы пайдясыз. тіпті зыянды да деп білемін,— деп бастадм Алексей Алексан­ дрович.— Б із өзіміз жан-дүниемізді ақтарып жүріп, көбі- несе сонда бір көрінбсй жататын нәрсені де казып шығара беретініміэ бар. Сенің сезімің болСа — арыңнын, ісі ол; бірақ мен өзім сенің де, өзімнін, де, құдайдық да алдында өз борышыңды көрсетуге міндеткермін. Екеуміздін. емірі- міэ косылса, адам косқан жоқ, қүдай қоскан оны. О л бай- ланысты үзсе, тек қылмыс қапа үзеді де, ол сықылды қыл- мыс жазаға да жолығады. — Т ү к түсінгемін жок. К,ап, қүдай-ай, қас кьілғандай, ұйкым кеп отырғанын қарашыҒ — деді Анна, қалған түй- регіштеоін іздей, қолы жыпылдап ш аш ы н шарлдй қарап. — К,ұдай ризалығына, олай деме, Анна,— деді күйеуі жуасый сөйлеп.— Бәлкім, қателесетін де шығармын, бірақ, сенер болсаң.-сені айтқанда мен, өзімді де қоса айтып тұр- мын. Күйеуіңмін де, сүйемін де сені. Аннаныц жүзі сэл уақыт аймғып, жанармидағы сыл- тың күлкі үшқыны да сөніп кетті; бірақ «суйемін» деген сөз қайта шамдандырды. «Сүйемін дейді? Сүйе алар ма екен бұл? Сүю дегенді естімеген болса, сол сөзді өмірі аитпаған да болар еді. Сүю дегсннің не екенін де білмейді бұл»,— деп ойлады Анна. ■— Алексей Александрович, шын түсінбей отырмын,— Деді ол.— Калағаныңды аныктап айтшы өзің... — Ғафу ет, сөзімді бітірейін. М ен сені сүйген кісімін. Бірақ взімді айтып отырғам жоқ мен: бүл ж«-пдегі басты адам — баламыз бен сенің өзің боп отырсын,. Т ағы да ай- 167

тайын, менің сөзім саған мүлде бос, орынсыэ сөз бон ке­ ршу! де әбден ьіқтимал; мен оны адасқан соң да айтып тұрған болармын, бәлкім. Олай болғаи кунде, маған кеші- рім етуіқді сұрайммн. Бірақ өз басың, титтей болса да бір дәлелі бар деп сезетін болсаң, ойлануыңды етінем онда, егер жүрегін, мағам айт дегендей болса... Алексей Александрович не дегенін өзі де сезбеи, әзір- леген созінеы мулде өзге сөздерді айтып кетті. — Айтар ештеңем жоқ. Және әрі...— дед! Анна, қалт зыпылдай сөйлеген куйі, куліп жібере жаздап.— Жататын уақыт та жетті ғой деймін. Алексей Александрович күрсініп салды да, өзге ештеңе айтпай, жатмн бөлмесіне қарай беттеді. Анна жатын болмеге кірген кезде, күйеуі жатып та қапты. Ернін қатты қымтыған күйі, әйсліне көз қырвш да салған жоқ. Анна өз төсегіне жатып, тағы да тіл қатар ма екен деп, минут сайын кутті. Соның тіл қатуынаи өзі қор- қып та, қалап та жатыр. Күйеуі бірак, үндеген жоқ. Анна қыбыр етпей күте-күте көп жатып, ұмытып та кетті оны. Есіл-дерті езге біреуде боп, соны көріп, сол ой үстінде жү- регі толқый тулап, зымыян бір нуанышқа да толып кет- кскін сезіп жатыр. К,апелімде жайбарақат, біркелкі шықкан мұрын шуылын естіді. Алексей Александрович әуелгі сәтте өз мүрнының шуылынан шошынғандай, кідіріп те қалды; бірақ, екі рет тыііьіс алған соң, жайбарақат, біркелкі шык,- к,ан жача шуыл тағы да естілді. — Кеш боп кетті, кеш, кеш калдыц,— дед! Анна, ку- бірлеи күлімдеп. Көзін ашқан куйі, көп уақыт қыбыр ет­ пей жатып, қарацғыда өз көзініц нурын езі көргендей болды. Осы кештен соң-ақ, Алексей Александрович пен әйелі екеуіне бір жаңа өмір басталды. Анна, қашангы әдетінше, қауымга қьгдырмп, зсіресе. Бетси княгинянікінде жиі бо- лып, бәріпде де Вронскийге жолығып журді. Алексей Александрович соны көріп журсе де, ештеңе істей алған жоқ. Әйелін тусінісср сезге тартқан талабының бәріие де қайдагы бір қасарысқан, аң-таң шадмандық қамалын қар- сы тосты да турды ол. Сырттай байырғы қалыптары бол- ғанмен, ішкі қарым-қатнастары мүлде өзгеріп кетті, мем- лекет ісінде согүрлым кушті адам боп жүрген Алексей Александрович осы араға келгенде өзін тіпті әлсіз сезді. 168

Мойпына киілуге көтерілген агкырықты сеэіп, басын «На­ ше көне түқыртқан күйі, күте бсрді соны. Ө э і әрдайым, осыны ойлай бастаса-ақ, елжірсй мейрім төгіп, иландыру арқылы әйелін элі де сақтап қалар үміг бар ғой деген сезіммен райынап қайтаруға талгіыну керек екен дсп, со- ньтмен сөйлесуге күн сайын оқталды. Бірац, әрдайым, әйе- лімен сөйлесе бастаса-ақ, соны кеулеген арам дық, алдау сайтаны өзін де кеулегенін сезіп, коцліндегі сөзінсн мүлде өзге сөзді, өзге әлпетпен айтатынды шығарды. Онымен свйлессе-ак,, солай сөйлейтіндерді қалж ы ч ететін қаны қ олпетіие амалсыз баратын боп алды өзі. О л әлпетпен тур- ганда, әйеліие аіггар сөздеріи айтуға да болмайгын еді. XI Вронскийге жмлға жуьтқ уақыттан бері бүрынғы тіле- гін түгел қойғызып, өмір ынтыгьі көрінгсн ж алғы з ғана тілек; А ннаға да орайы жоқ, сүмдьіқ, әсіресе, ацсаған ба- қыт арманы көрінген,— сол бір тілек шер-к,үмарын тар- қата орындалып та шықты. Вронский боп-боз күйі, иегі- негіне тимей дірілдеп, Аннаға төне, не жөнінде, не деп жүбатарын білмесе де, жүбатпақ болып жалынып тұр. — А нна, А нна деймін! — деді ол, даусы дірілдей шы- ғып.— К,ойшы, Анна!.. Бірак Вронский неғүрлым қаттырақ сөйлеген сайын, Анна да. бір кездерде тэкаппар, шадмаи болғанымен, к,а- зір ұятқа қалған басын солғүрлым тұқыртып, бугіле түсіп, отырған диванынан Вронский аяк, басқаи иденге сырғып түсіп кетті. Вронский сүйемесе, кілемге сылк, ете де түс- — Апыр-ай! Ксініре гөр! — деді өксіп қойып, Врон- скийдің қолын көкірегіне қысып. Ө з ін соғурлы жазыкты, аймпты сезгендіктен, өзіне қүр твмеишіктеп, кешірім сүрай беру ғана қалыпты; қазір емірінде одан өэге ешкімі болмаған соң, кешірім сүраған жалынышын да соған арнады өзі. Соныи, бетіне к.арағанда, жасыған жайын діңкелей сезіп. ештеңе де айта алған жоқ. Вронский болса, өміріиен өзі айырған денені коргеп қанішер сеэіміндей бір сезім үстінде тур. О ны ц өміріиеи айырған ол денесі екеуінің махаббаты, сол махаббаттыц алғашқы ша- ғы болатьін. Үяттап осмиша неге пар кештік деген ой

бір турлі жаи түршігерлік, сұмдық боп көрінеді. Бар мэ- эірі ашылып қалған ұят, Аннаны жердей ете жаныштап, анаған да батып тұр. Бірақ өлген жанның денесінен қанішердің үрейі қанша ұшып тұрса да, сол дспені пәр- шелей кескілеп, тыққыштай жасырып, өлтіргенде тапқанын пайдалануы да керек-ті. „ Содан, қанішер сол денеге құмары қысып кеткендеи, өшіге ұмтылып, сүйрей жөнеліп. кескілеп^кеп береді; Врон­ ский де Аинаның бетін, иығын осылай кеп қүшырлана сүйе бастады. Ол болса, сонын, қолын үстаған күйі, қыбыр еткен жоқ. Рас, сол ұятқа сатып алғаным — осы сүйіс болатын. Рас, өмірі мендік болатын мынау жалғмз қол да, сол сырласымның қолы менін,. Анна со қолды көтеріп, со- ны сүйді келіп. Вронский жүэіне қарайын деп, тізелеи отыра кетті; бірақ ол, жүзін қалқалаған күйі, ештеңе аит- пады. Ақыры, әл-дәрмспін жыйнай түрегеліп, Вронскийді нтере берді. Жүзі сол әсем қалпы болған сон, да, аса аянышты екен. — Болары болды,—деді ол.— Сенен өзге менін, еште- қем де жоқ. Есіңде болсын сол. — Өмірім болған нэрсені, ссімде тұтпас жайым жоқ менің. Бүл бақыттың бір минуты үшін... — К,айдағьі бақыт дейсің! — деді Анна, түршіге, тү- ңіле сөйлеп, ол түңілуі Вронскийді де еріксіз шалып кет- ті.-— К,ұдай риза болсын, ештеңе деме, жақ ашушы болма енді. Үшып түрегелді де, Вронскийден сырттай берді. — Жак. ашушы болма енді,— деді қайыра айтып, сөйтті дс жүзіне бір, Вронскийге оғаш, қапа болған суық әлпет біте қоштасты Анна. Ө зі осы жақа өмірге кіргендегі ку- аныш, үят, қорқыныш сеэімін сол минутте жеткізіп айтар сөэ таба алмағанын да сезіп тұр, оа туралы сөнлеп, ол се- зімді ^жансақ сөзбен былғағысы келмеді. Бірақ содан сон, да, тіпті екінші, үшінші күні де сол шытырман сезімдерді жеткізіп айтар сөз таппақ түгіл, жан дүниесінде болған жаиларды да өзінше птырып, түгел ойластырар пікір таба Өзіне өзі; «К,ой, қазір оны ойлай алар жайым жоқ; соңыра, тыкыштальщқыраған сон, ойлаймьш. - дей берді. Бірак, ол тыныштық ойына өмірі оралмай да қонды, не істедім, не болмақпын, не істемекпін деген ой көңліне кел- геп саиын-ақ, шошып кетш, с.ол ойдм серпілткекше дэті қалмады. 170

— Соцы ра. соңыра, тьш ы ш талы ңқы рағаи соң болсын,— Онын, есесіне, ойына десі жүрмейтін болған соң, мас- қара жайы бар мәзірімен түсіне кіретінді де шығарды. Бір түсі тіпті түн сачын кврінетін боп кетті. Түсінде екеуі қосарымен күйеуі боп, қосыла үйіріліп отыр екен. Алексей Александрович Аіінапын, қолын сүйе жылап: түу, жақсы болды ғой ендіі — дей түсіп отыр. Алексей Вронский де сол арада қоса күйеуі боп жүр. Содан келіп, Анна, бүрын өэі осыны орайы жоқ көргеніне таңыркап, екеуіне: бүл өзі оп-оцай нәрсе екен ғой тіпті, екеуің де маз, екеуің де ри- засындар енді деп, күле түсіндіріп отыр. Бірак, сол түсі өзін булықтыра қыснп, шошып оянып та кетті. ХІІ Левин, Москвадан қайтқан сонау бастапқы кездерде Қыз көнбеген үятты жайым еске алса-ақ, тітірей қызарып: «физикадан бірлік ап, екінші курста қалған шағымда да құрығаным ғой деп, ылғый осылай қызарып, осылай тітіреп едім»,— деп жүрді ішінен; «өзіме тапсырьілған әпкем ісін бүлдіріп алғап соң да, құрыдым ғой деп осылай ойлағамын. Содан келіп, не болды десецші? — К,азір не замаи өткен кезде, солар өзімді қалай қайғыртты екен деп те тацыр- қанмын. Бүл қайғьі да сол сарынмен тынады. У ақы т өте келе, бүған да жаймашуақ қарайтын боламын». Бірақ өзі үш ай өткен соң да, соған жаймашуақ бола алмай, соны еске алған сайын-ақ озіне бастапқы күндерде- гідей, қатты бата берді. Семьялы тұрмысты өэі соғұрлы үзақ ойлап, соған эрі соғұрлы саймын деп жүргенде, үй- ленбей қалып, одан қашанғыдан бетер қашықтап кеткен сон, да, көңлі бір тынбай қойды. Ө зі тұрғы адамныц жал- ғыз жүруі жақсы қылық емесін жан-жақтағы жүрт түгел сезгені де шымбайына батып жүрді. Өзімен сөйлесе беруді ауес керетін, Николай дейтін көңілшек мужық сыйыршы- сына Москваға жүрер алдында біржолы: «К,айтейін, Нико­ лай! Үйленгім келіп тур» — дегенде, Николай ешбір шэгі жоқ іс жайыпда сөйлеген адамша «уақыт жеткелі қашан, Константин Дмитрия»,— деп лып ете түскенін де жақсы білетін. Б ірақ үйлену деген қ а зір өзіне қашаиғысынан да қагиықтап кетті. Орын иемделіп койған соң, ол орынға таныс қыздарыныц өзге біреуін ойша әкеліп койғанымен, оның тіпті орайы келмейді екен део те еечінді. О ны ң үс-

тіне, қы з көнбей, сол көнбеу устінде езі істеген ұят қылы ғы есіне қоса тусіп, және қыйнадьі. Бу жерде менің туіс жазығым жоқ деп, өзіне өзі канша қақсағанмен де, есінде қалған сол ойы, со сықылды, уяты кушті өзге ойларға қосыла, өзін тітірете де, қызарта да берді. Өзге жұрт сы- қылды, өз басында да өткеннен қалған, арын қыйнайтын, өзі ақлаған өрескел қылықтар жоқ емес еді; бірак, сол өрескел қылықтар жайындағы ойлары, мына бір ұяты куш- ті, қурдым ойлардай соғұрлы қыйнаған емес-ті өзін. Ол жаралары өмірі жазылмайтьш да. Есіндегі сол ойлэрға, қа- зір қмздың көнбей қойьіп, сол сауық-ксш устінде өзінің өзгелерге сорлы көрінген мушкіл халі және келіп жамалды. Бірақ уақыт, жұмыс дегендер ол жайын елегеи жоқ. Есін- дегі ауыр ойларыи дсревняньщ келелі уақыйғалары, көэіне ілекпей-ақ, қалъщдай басып, көміп жіберді. Китиді ойлауын да апта сайын азайтайыи деді. Сол өзі куйсуге шықты ма екен, шықпаса жуырда шықпак, па екен әлде деп, сол ха­ бар, ауру тісті жұлғандай, өзін мулде айықтырып жіберер деген үмітпен, куте-куте дәті де қалмады. Сөйткснше, тамаша, қауырт всем жаз да жарқырап шьгға келді, жаз болғанда, қалтарысы, алдауы жоқ, өсім- дік, жануар, жұрт біткен қосыла қуанатын сирек жаз бір. Сол әсем жаз Левинді одан бетер елегіздіріп, оқшау жал- ғыз түрмысын жалынышты болмай, тұрақты етіп қуру ушін, өткендегінің бәрінен пар кешейін деген пікірге де кел- тірді. Дерепняға оралғанда ойында келген жоспарларының, көп жерлері орьшдалмағанмен де, ең улкені — өмірінің пактігін сақтай білді. Ол өзі, әдетте, қулаған соң қыйнаған үятынан да айығып, журт бетіне жасқанбай қарай алар халге де келіп адды. Николай агасынык денсаулығы пәс тартса да, емделгісі келмсгеиі жайыида Марья Николаев- иадан сокау февраль ішінде-ак, хат ал ьт, со хаттың салда- рынан Москвадағы ағасына барып, оиы доктормен ақыл- дасып, тетелдегі су еміне баруға көндіріп те қайтқан бо- латын. Ағасын көидіріп, ашуына тимей, жольша қарыз ақша берудің орайы өте жаксы келіп, сол жеігде өзіне өзі риза да болып^кайтқан. Левин өзі жазғытұры ерекше кө- қіл белуді тілейтін шаруашылығы мен оқуының устіне, осы қыста әрі шаруашылық жайында шығарма да жаза баста- ғаи, ол шығарманыц жоспары: шаруашылықтағы жумысшы аужаиы ауа раиьг мен топырақ тәрізді эбден айқмн нәрсе болып, демек, ғылымнын, ауылшаруашылық жөніндегі күллі ережелері топырақ пен ауа райының жалқы мәліметтеріне 172

ғана сүйенбей, қайта, топы рақ пен ауа райының мәліметте* рін коса, жүмысшыныц айнымас, әйгілі аужайына сүйенетіи болсын дегенге саятын. Демек, Левин өмірі деген, жалғыз- дығыпа, яки жалғыздық салдарыаа қарамай, аса бір толы өм>Р болатын да, басын шарлаған ойларын А гаф ья Михай- ловнадан өзге біреу-міреуге ағытпағанына көңлі жары м еке- нін де оқта-текте сезе түсіп қояты н, тіпті соның өзімеп де физика, шаруашылык, теориясы, философия жайын сарапқа салатын шағы аз болмайтын; философия деген А гафья Мнхайловнаныц жақсы көретін фәні болатын. Ж аз өзі көпке дейін шырай бере қойған жоқ. Ораэаның соңғы апталарыида күн әрі ашық, арі суық келді. Күндіз күнгей жерлер ерігенмен, түнгі суык, жеті градусқа жетіп түрды; қабьіршақ мұз қ атқы л болған соң. жүк тиегендер тіпті жолсыэ жерлермен де жүре берді. Пасха қар үстіиде өтті. Содан, Әмбие мейрамының ертеңіне-ақ, жы лы ескек қалт есіп берді де, бұлт шымқап алып, жып-жылы бір не­ сер жаңбыр үш күн, үш түн бойы құйды. Ж ел бейсембі күні басылды да, табиғаттағы өзгеріс қүпыяларын қымтай түрайын дегендей, бір крю сур тұман келігі шөге салды. Су деген тұман ксзіндс-ақ кернеп, мұз біткен сықырлай бұ- зылып, лай тасқыпдар көпіре жосып, түман К,ызыл К,ыр- каның дәл үс.тінен сөгілді де, бүлт тілкем-тілкем ыдырай, күн ашыла, нағыз жаз шырайы жарқ ете түсті. Ертеңгісін шаңқыя ш ыққаи күн су бетіне ілінген қабыршақ мүзды қылғып қойдьі да, дегдіген жердің буьніа толы ж ы лы ауа түгел шымыр қагып кетті. К,уаң шөптср мен инеше қыл- тыйған шиен шөптер көгеріп сала берді. Бүрген, қарақат, сірне кайм ң бүршіктері буазы п, сап-сары бүр төгілген шыбық талдарда сыртқа шыга шарлай ұшқан аралар ан- дыздай гуледі. Жасыл барқы т шиен мен қуқыл аңы э үс- тінде боз торғайлар көзге ілікбей шырлайды, толып кеткен ботана суы тартылмаған ойпатгар мен саздарда қызғыштар безілдейді, шырқау биікте ж а з сыңцылына сала қаз, тыр- налар өтіп жатыр. Ж айылымдарда, тек кси жерлерініц ғэна өлі\" жүні түспеген, түлеу сыйырлар мөңірейді; тобын жаза маңырай жайылған енелері қасыкда маймақ қозылар ойын салып ж үр; құлдыраңдаған балалар, кеберсіген соқ- паққа ж ал аң аяқ іздерін айғыздай салып жарысып ба- рады; тоспа басында кенеп шайған қатындардың ш ат даусы жамырай шығады, қора-қорада соқа, тырма жөндеген мұ- жық балталары шыцылдайды. Н ағы з ж азды ң өзі екен 173

VII) Левин тонын қойып, тұңғыш рет бүрме шекпені мен үлкен етігін киді де, күнге шағылысэ көзін үялтқан бұлак,- тардан өте, біресе мұз, біресе қойбақты кеше, шаруашылы- ғын аралай жөнелді. Ж аздың өзі — жоспарлар мен жобалардың тұсы бір. Левин де қораға шмға бере, буазыған бүршіктеріндегі жас сабақ пен бұтақтардыц қайда, қалай өсерін әлі де білмеи- тін жазгытурғы ағаштай, жаны сүйген шаруашылығының қаэір қай саласына кірісерін жақсы білмегенмен, көкейінде бір ен, жақсы жоспар, жобалар да толып түрғанын сезе кетті. Қашаға шығарылған сыйырлар, тып-тықыр боп түле- ген түктері' жылт-жылт етіп, күн көэіне жылынып алған соң, жайылымды аңсап, мөңірей түсіп тұр екен. Левин тит- тсйіне дейін жай-жапсарын түгел білетін сыйырларын та- машалап шьіққан соң, бүларды тузге жайыңдар да, қашаға бүзауларды іимғарыцдар деп бұйырды. Бақташы мәз бо- лып, түзге шығуға қамданғалы жүгіре жөнелді. Сыйыршы қатындар, белдемшслерін көтере, күнге күймеген, элі де аппақ, жалаңаяқ күйлері, батпақты шалпылдата кешіп, жаз қуанышьша тырацлай мөціреген бұзаулар соцынан шыбық ала жугіріп, қораға қайыра кіргізіп жүр. Левин быйылғы жылғы төтенше жақсы төлді,— ерте туған бұзаулар мұжык, сыйырындай екен де, Паваның үш айлык,, үрғашы бүзауы жасқа толған тайыншадан екен,— тэмашалап шыққан соң, солардың астауын сыртқа шыға- рыңдар да, пішенді решетке қойып беріңдер деп бүйырды. Бірақ күздікуні жасалған решетка қыста пайдаланылмай, қашада тұрып қьійрап қалыпты. Левин, наряд бойынша молотилкада жұмыс істейтін, ағаш үстасына кісі жіберді. Алайда, ағаш үстасы сонау бұрқан мейрамында жамалып қоятын тырмаларды түзеп жатқан болып шықты. Левин сонын, өзіне өте қатты қынжылды. Қынжылғанда, шару- аиіылықтағы сол, Левин өзі қанша жылдар бойы қайратын сала қарсы күресіп жүрген шалағайлықтың қалмай қойға- нына қынжылды. Аңысын ацдый келсе, қмстыкүні керегі жоқ решеткала^р, жүмьгс аттары түратын қораға апарылып, сол жерде қыйрапты, қыйрағанда да. бұзаулардікі болған С°Қ- К.ҰР эшсйін ілекер етіп жасан салғандықтан қыйраған. Оның үстіне, қыстыкүні-ақ қаралып, жөнделіп қойылсын деп, үш ағаш ұстасы соған бола эдейі алынған тырмалар мен бүкіл егіс қүралдары да, сол шалағайлық салдарынан, 174

Жамалмай қалып, үйте-бүйте, қазір тырмалайтын уакы» келгенде ғана жамалып жатыр екен. Левин приказіпіге кісі жіберді дс, іле-шала взі де соны іздеуге кетті. Сол күнгі өз- ге жүрт сықылдьі, приказші де масайраған күйі, елтірі шо- лақ ішігін киіп, қолындағы сабан сабарын сындыра, қьір- ман жақтан кеде жатыр екен. — Ағаш ұстасьі молотилкаға неге бармағаи? — Өзіңізге кеше мэлімдейін деп ем: тырмаларды жа- мау керек екен. — Қыста не істелген онда? — Ағаш ұстасы не керек еді сізге? — Бүзау қорадагы решеткалар қайда кеткен? — Орнына апарылсын дегемін. Осы жүртқа бүйырып, не тынар дейсіз? — деді приказші қольін сермеп қойып. — О л жүртқа емес, осы приказшіге деңіз!— деді Ле­ вин тұлан тұтып.— Сізді несін үстап жүр екем мен! — деді ақырып. Бірақ онымен ештеце өидірмейтіні есіне түс- кен соң, сөзіп бітірмей кідірді де, қүр күрсіне салды.— Немене, себуге бола ма екен ? — деді үндемей тұрып-тұрып. — Ертсң, не арғы күні Туркин сыртына себуге болады. — Жоқырышқаны ше? — Себіңдер деп Василий мен Мишканы жібергем. Бара ала ма, қайдам: дой боп кетіпті. — Неше десеге? — А л ты десеге. — Т ү гел неге сеппейді?— деп Л евин баж ете түсті. Жоңырышқаның жыйырма десеге себілмей, тек алты десеге ғана себілмек болғаны, бұрынғыдан бетер қынжылт- ты. Теория жағыиаи да, өз басының тәжрибесі жағынан да, жоцырышқа егісі тек неғүрлым ерте, тіпті қар барында егілсе ғана жақсы шығатын еді. Левин де соны өмірі бір Істете алмай жүрген. — А дам жоқ. Осы жұртпен жүріп не істе дейсіз? Үшеуі келмей қалды. Семен болса, анау... — Онда, сабанды қоя тұруын,ыз еді. — О ны қоюын қойдым ғой. — Ж үрт қайда жүр онда? — Бесеуі компот жасап жүр (онысы компост1 дегені еді). Төртеуі сүлыны аударыстырып жатыр; шалдығып қалмаса не қылсын, Константин Дмитрич. Л евин «шалдығып қалм аса не қылсын» деген сөзден:

түқымға қойған ағылшын сүлысын бүлдіріп алып, істе деп буйыргандарын тағы да істемей қойғандарын өте, жақсы — Апырау, мен, сонау ораза үстінде-ақ айтып едім ғой, саңқүлақтар!..— дсп шыр ете гүсті. — Абыржьімаңыз, бэрін де тындырамыз уақытында. Левин қолын торсаңдай сермеп, сұлыны көргелі қамба- ғэ барды да, ат қораға қарай оралды. Сұлы әлі бүзылмап- ты. Бірақ төменгі қамбаға тіке қотару орнына, жұмысшы- лар оны күрекпен цопарыстырып жатыр екен, Левин соның женін сілтсді де, жоқырыщқа егісінс сол арадан екі жұ- мысшы альіп, приказшіге деген ашуы тарқай оралды. Оның үстіне, күн де бір сонша жақсы күн болған соң, ашу- лануга да болмай қалды. — Игнат! — деді, қүдық басында жеңін сыбанып, ко­ ляска жуып жүрген көшіріне дабыстап.— А т ертте... — Қайсысын ертте дейсіз? — Колпик болса да, болар. — К,үп болады. Левин, ат ерттеліп жатқанда, көз алдында күйбеңдеп жүрген приказшіні, татуласқалы шақырып алып, алдағы көктем жұмыстары мен шаруашылық жоспарларын айтэ бастады. Көң ертерек тасый басталып, бастапқы шабыкқа дейін түгел тындырылып қойьілсын. Қыйыр егін жайлар плугпен үзбей жыртылып, қара пар қалпында ұсталатын болсын. Шабындық біткенді мойыи серіктер жыйнамай, жүмыскер- лер жыйнасын дегендерді айтгы. Приказші ден қоя тыцдап, қожайынныц жобаларын қостауға күш салған сықылданып та тұрды; бірақ деген- мен де Левин соғүрлы қанык, білетін, қашан да қытыгына тиетін бір үмітсіз, уайымшыл әлпетпен түр екен. Ол әлпеті: бәрі де жақсы ғой, бірак, қүдай не берер екен десеңші Деп тұр. Левинді осы әлпетше ештеце де кейітіп көрген емес-ті. Бірақ бұл элпет өзі Левинде боп кеткен приказші біткен- ге түгел ортақ элпет болатын. Левин жобаларыиа соның борінід де ықлас түрі осы болғандықтан, қазір өэі ашула- нуын ашуланбағанмен, кейіп қалды да, сол бір дүлей күш- псн күресуге өз басы бурьшғыдан бетер шыйрығып түрга- нын да сезе кетті, ^оган озі «құдай не бсрср ексн» дегеннен өзге ат таба алмаитын да, өзіне қарсы келетін де ылғый сол болатын. 176

— Үлгеруіміэ біледі ғой, Константин Дмитрия,— деді прнказші. — Неге үлгермейсіз? — Т ағы да он бес жүмысиіы жалдауыммз керек. Кел- мей жатқаны анау. Бүгін келгендсрі, жазға жетпіс сомнан сүрайды. Левин үндеген жоқ. Әлгі күш тағы да қарсыласа кетті. Олардыц қанша тырысса да, нағыз бағаға отыэ жеті, отыз сегіз, қырық жұмысшыдан ар ты қ жүмысшы жалдай алма- ғанын жақсы білетін өзі; мықтаса — қырық, арты қ жал- данбайтын. Дегенмен де, күреспей қоя алмайтын жак,қа шықты Левин. — Келмесе, Сурыға, Чефировкаға жіберіңдер. Іздеуіміз — Жіберуін жіберем ғой,— деді Василий Федорович, мүңая сөйлеп.— Жәпс мына аттар да нашарлап кетті өзі. — Сатып аламыз. С іздің ылғый аз бен пәске жүгірсті- иіңізді білем ғой,— деп қосып қойды Левин, күле сөйлеп, — бірақ өзіңіэше істеуіңізге быйылғы жылы ыры қ бсрмей- мін мен. Ө зім істеймін бәрін. — О н сы з да а з ұйқтайты п көріиесіз ғой. К,ож айы н көз алдында ж үру бізге де көңілдірек... — Сөйтіп, К,айыңды А л қап сыргында жоцырышқа сеуіп жатыр екен ғой? Барып көрейіи,— деді Левин, көшірі әкелген тәпелтек қүла Колпикке міне беріп. — Бүлак.тан өте алмайсыз, Константин Д м итрия,— деді көшірі дауыстап. — Онда орманмен кетем. Левин сөйтіп, шалшықтан осқыра, тіэгінді сүзе тарт- қан дейлі, көбен, аттың жайсац жорғасымен, қорадағы бат- пақты, кеше, қақпадан ары далаға шыға жөнелді. Мал мен астық қораларында жүргенде көцілді Левин, Қырға шмққан соқ тіпті көцілденіп кетті. Дейлі аттың жорғасымен балбырай шайқалып, қ ар мсн ауаның балғын, жылы исін сіміре, кей жерлерде қалған, із көлкіген ылжы- рақ, соқта қарды кеше, орманды аралай жүргенде, қабы- ғындағы қынасы жасарып, бүршіктері бөрткен ағаштары- ныц әрқайсысына қуана жүрді. Орманнан ары шыққан соң, алдынан кец өлксде бірде-бір алақшын, шұқанағы жоқ, тек кей жерлердегі өзек-өзекте еріген қар жұқанасы ғана дақ түсірген теп-тегіс, керіле жатқан, барқыт кілемдей бір көгал керіиді. Левин көгалын таптап жүрген шаруа жылқы- лары мен жабағьіларына д а (ж олы ққан бір мұжыққа қуып 177

жібер деп тапьісырды оны), И пат мұжықтың, аусар, қыл- жың жауабына да ашуланған жсқ, Левин оған жолығып: «Немене, Ипат, жуырда себесіқдер мс?» — деп сүрағанда, Ипат: «Алдымен айдауымыз керек қой, Константин Дмит­ рии»,— дегенді айтты. Ілгері барған сайын, өзі де көңіл- деніп, шаруашылык, жоспарлары да бірінен бірі өте елестей берді: күллі далаға, түбінде қар жатпастай етіп, түскі күн- ге бағыттай шыбықтар егу керек; егін жайды көц төгетін алты бөлікке, шөп егілетін қосалқы үш бөлікке бөлу керек; егін жайдьш, арғы шетіне сыйыр қораларын салып, тоспа қазып, тыңайтқыш жасау үшін сыймрларға көшпелі қор- шаулар жасау керек. Со кезде барып: 300 десе бидай, 100 десе картоф, 150 десе жоцырышқа өседі де, шірік десе де- геннен бірде-бір дссе болмайды. Левин осындай ойларды ойлай, шиенімді таптап кет- пейін деп, атын астык, арасына жайлай бүрып, жоңырышқа сеуіп жүрген жұмыскерлерге келді. Тұқым артқан арба аралыққа қойылмай, егінге қойьілыпты да, күздік бұдайды арба мен аттар таптап тастагіты. Екі жұмыскердің екеуі де, ортақ шылымды тартқан болуы керек, аралықтағы ашықта отыр екен. Арбадағм тұк(ым араластырылғаи топырақ май- даланбай, жемтек-жентек күйі, кейі тығыздалып, кейі тоц боп қалыпты. К,ожайынды көрген сон,, Василий жүмыскер арбаға қарай жүрді де, Мишка барып тұқым себуге кірісті. Бұлары жақсы қылық болмағанмен де Левин жұмысшьгларға ашулана бермейтін. Василий келген соң, Левин атын ара- лыққа апар дегі тапсырды. — Түгі қүрамайды, сударь, жетіліп кетеді,— деді Васи- — А қыл үйретпе жарқыным,— деді Левин,— айтқан- ды істе. — Қүп,— деп Василий аттын, басын сыйпай берді.— Константин Дмитрии, себу дегеніңіз бірінші сорт боп жа- тыр,— деді жалпаңдай сөйлеп.— Тек жүру жағы шаркез! Шаркейіңе бір пүт қьіп жабыстырып аласың. — Топырақтарыц неге екшелмеген ? — деді Левин. — Е , үгеміз ғой,— деді Василий, туқымды көсіп алып, топырақты алақанына сала уқалай тұрып. Екшелмеген топырақ салып бергендеріне Василийдің жазығы болмағанмен де, ренжітерлік нәрсе болды бір Левин ренішін басатын әрі өрескел коріиген нәрсені тағы да түгел жак,сы етіп шығаратын, өзіне аян бір амал- ды талай рет істеп, игілігін көргендіктсн, сол амалды қазір 178

Де қолданды. Эр аяғына жабысқан зілгеуірдей жентек бал- шықты суйрете басып жүрген Мишкаға қарады да, атынан П'сш. Василийдің сепкішін ала, түқым себуге жвнелді. — Қай жерге тоқтап едің сен? Василий аяғымен салған белгіні көрсеткен сон,, Левин білгенімше себейін деп, түқымды ала, солай қарай тартты. Жүру деген, саз ксшкендсй қыйын келді де, Левин, тілік- тен шыққан соң, тсрлей тоқтап, сепкішті қайтып берді. — Жарайды, барин, жаздыкүні тек, осы тілік үшін мені жазғырып жүрмеқіз,— деді Василий. — Несі бар екен? — деді Левин, қолданған амалыньщ қонымды амал екенін сезе, жадырай сейлеп. — Әшейін, жаздыкүні көрерсіз дсймін. Ала болады. Былтыр көктемде мен сепкен жерге қараңызшы. К,алай тү- сіргем! Мен өзім туған әкеме істегендей істеймін, Констан­ тин Дмитрии. Өзім де жаман істемеймін, өзге де жаман істесін демеймін. Ңожайынға жақсы екен, бізге де жақсы. Қарасаң, әнеки,— деді Василий егін жайды нүсқап қойып, —жаның жырғайды. — Жазда бір жақсы жаз-ау, Василий. — Әлбетте, кариялар есінде жоқ, соднай жаз ғой бір. Осы таяуда үйде болып сдім, кариямыз да сегіэ бөліктің үш бөлігіндей бидай егіп алыпты. К,ара бидайдан айырып ала алмайсын, деседі. — Бидай себе бастағаныңызға көп болып па еді? — Арғы жазда өзіңіз уйреттіңіз ғой оны; екі шенем ас-' тықты өзіңіз бергеисіз маған. Соның төрттен бірін саттық та, сегізден үшін сеуіп қойдық. — Жарайды, уақып боп, топырак,тың жентегін үгітіп қой,— деді Левин, атына бара беріп.— Мишкаға да көз қырыңды сала жүр. Алда-жалда шығымы жақсы болған- дай болса, десе басы елу тыйыниан берсм өзіңе. — Квп-көп рақмат айтамыз. Өзііузге былайша да үлкен ризамыз ғой деймін. Левин атына мінген соң, өткен жылғы жоцырышқасы бар жер мен жаздык, бидайға арнап плугпен жыртқан егін- дікке қарай тартты. Аңыздағы жоңырышқа шығымы тамаша жақсы екен. Өзі түгел өніп, бидайдын, вткен жылғы смнық сабақтары арасынан қаулай көгере көрініп тұр. А т шашасынан батып, жіпсілең жерден аяғын щылпылдата суырып келеді. Плуг жыртқан жермен жүруге мүлде болмай қалыгіты: тек мүз тұрған жерлері ғана көтермесе, жібіген бораздаларда ат 170

аяғы шашадан жоғары кіріп кетеді. Айдау аса жақсы екен; екі күинсн сон, тырмалап, себе беруге де жарап қа- лыпты. Бәрі аяулы, бәрі көңілді. Левин қайтқанда, су тар- тылған шыгар деген сеиіммен, булақ арқылы жүрді. Шы- нында да сол бұлақтан кеп өте бергенде, екі үйрек ұшты, «Жылқышы да болуға тиіс»,— деп ойлады Левин, содан, дэл үйіне бұрылар жерде орман қараулшысына жолығып, жылқышы бар шмгар деген болжалын о да қостады. Левин түскі тамақтьі ішіп алып, кешкілікке мылтығым- ды әзірлеп үлгерейін деген оймен, үйіне қарай тайпалта жө- XIV Левин үйіне бір мәз-майрам шат көңілмен таяна бере, үйге келетін үлкен жол жақтан қоңырау даусьш естіді. «Ә, тсмір жолдан келе жатқан ғой бұл,— деп ойладьі,— Москва поезынын, уақыты осы кез еді... Кім болды екен бұл? Николай ағаң боп қалса ше? Бәлкім, суға аттанар- мын да, не болмаса саған барармыи деп еді өзі». Николай ағацнмң келуі көктемдегі масайраған көқілді бұзады-ау деп, аза бойы қаза тұра қорықты. Бірақ, сол сезімінен ұя- лып кетті де, жаи құшағьін қалт жайып жібергендей, осы өз ағам болса игі еді деп, бар жүрекпен ынтығып, жүйе- жүйесі босай, қуана күтті енді. Атын тебініп қалып, боз қарағаннан өге бере-ақ, темір жол станциясы жақтан таяп келе жатқан үш атты жемшік пен тон киген мырзаны көр- ді. Ағасы емес екен ол. «Шіркін, шешіле сөйлесетін бір бэ- денді адам болғай еді-ау»,— деп ойлады Левин. — Ә! — деп Левин, екі қолын көтере қуаиып, сацқ ет- ті.— К,уандыратын қонац екен гой! Па, қуанғанымды-ай сағані — деп Степан Аркадьичті танып, сапылдай сөйледі. «Күйеуге шыққан-шықпағанын, шықпаса қашан шыга- тынын аиық білетін болдым»,— деп ойлады. Көктемнің осы бір әдемі күнінде соны ойлағанда, түк қамықпағанын да сезе кетті өзі. — Немене, күткен жоқ па едіқ? — деді Степан Арка­ диям шанадан түсе, кеңсірігі мен бетіне, қасына батпақ ша- шыраса да дені сау, жарқын, жайнай қарап.— Бірінші — сені көрейін дсп,— деді ол, Левинді қүшақтай, сүйіп жа- тып,— екінші — құс атайын деп, үшінші — Ергушоводағы орманды сатайын деп келдім. 180

— Әбден жақсы! Ж аз қалай екен, ал? Шанамеи қалай жеттің өзің? — Арбамен бұдан да жаман, Константин Дмитрия,— дсді таныс жемшік. — Келгеиіңе тіпті қуанып қалдым,— деді Левин, шын пейлімен балаша қуана күлімдеп. • Левин қонағын келімді-кетімді кісілер түсетін белмеге апарып, Степан Аркадьичтің нәрселерін де: мешогін, қүн- дақтьі мылтығын, пдылым салған сумкасыи қоса кіргіздір- ді де, қонағы жуынып, қайта киініп алғанша, жыртылған жер мен жоңырышқа жайын айтайын деп конторға кетті взі. Үй абройын қашан да қатты ойлап жүретін Агафья Михайловна, Левинге ауыз бөлмеде жолығып, қонақасы жайын сұрады. — К,алағанын,ыз болсын, тек тезірек істеңіз,— деді де, приказшіге жөнелді. Левин қайта оралған кезде, жуынып, таранып болған Степан Аркадьич, есігінен куле жайнап шығып келеді екен, екеуі қосылып, жоғарғы үйге беттеді. — Саған жеткеміме қандай қуакдым десеңші! Сенің бұ жерде істеп жатқан қүпыяңныц не екенін енді білдім мен. Дегеимен де, қызығып отырмын өзін,е. Үй қандай, өз- гесі қандай аяулы десеңші түгел! Жарық та, жарқьін да,— деді Степан Аркадьич, бүгінгідей жаз бен ашық күн әмісе бола бермейтінін үмытып.— Әрі даяшың да қандай әсем кісі десеңші! Алшалғыш тартқан әдемі әйел қызметші бол­ таны да жаман болмас еді: бірақ сопылық, салтаң қалпыца қарай осынын, өзі де өте жарасып тұр. Степан Аркадьич қыруар қызык, жаңалықтар үстіне, Левинге өте-мөте бір қызықты жақалық — ағасы Сергей Ивановичтің быйылғы жазда деревнядағы осыған келгелі жүрген жайын да айтып берді. Степан Аркадьич Кити мен жалпы Щербацкийлер жа- йынан лэм деп ештеңе айтқан жок,; әйелініқ қүр сэлемін тапсырды да қойды. Левин де қонағыиың тартымдылығы- на риза болып, өте қуанып қалды. Ө зі оқшау кеткелі, қа- ■панғы әдетінше, көкейіне үшан-тсңіз ой, сезімдер қүралып, төңіректегілерге соны айта алмай жүргендіктен, Степан Аркадьичке көктемнің жырға толы қуанышын да, сэтсіз- діктері мен шаруашылык, жоспарларын да, оқыған кіта'п- тары жөніндегі пікірлері мен діттерін де, әсіресе, өз шығар- масыньгц идеясын да үйіп-төгіп ақтара салды, шығарма- сы ны ң негізі, еэі аңғармағанмен, шаруашылык, жөніндегі 181

байыргы шығармаларды түгел сынау болып шыққан. Қа- шан болсын, бәріи емеуріннен таный кететін сүйкімді Степан Аркадьич, бұл келуінде тіпті сүйкімді екен де, Левин осы жігітте өэін бэйпектей сыйлау үстіне, өзіне деген де бір нәуетексінген тосын элпет барыи қоса аңғарды. Агафья Михайловна мен аспазшы екеуінің қонақасы- мыз ерекше жақсы болғай деп жанталасып жүрген ықласы, қарны ашқан коңілдес екеуінін, қүр қаужануға тек отыра сала, май каққан нан, тоңазыған ет, тұздалған саңрауқұлақ- қа тойып қалып, қонақты келістіре таңырқатам деп жүрген аспазшы сорпасын Левин пирогсыз беріңдер деумен ғана барып тынды. Бірақ, Степан Аркадьич, өзге қонақасы- ларға үйренген адам бола тұрса да, қай-қайсысын болсын, ете жақсы дсп тапты* жеміс сусыны да, нан да, май да, әсіресе тоцазыған ет, түэдалған саноауқүлақ та, қалақай сорпасы да, ақ қүйған тауық еті де, К,ырымның ақ шарабы да — тугел бір тамаша, өте жақсы тағамдар болды. — Әбден жақсы, әбден,— дей берді ол, қуырдақтан соң, жуан шылымын тұтатып жатып.— Мен өзім саған келгенде, ізі-шу, қымқуыт шайқаған пароходтан тып-ты- ныш жағаға шыға келгендей болдым. Сонымен сен, жұмыс- шы жайынын, өзі де эерттеліп, шаруашылык, әдісін сайлап алуда басшылық стетін болуы керек дейді екенсін ғой. Ол жөнде мен өзім бір ашықауызбын құр; бірақ, менің ойым- піа, теория мен соны жүмсау жағы жүмысшыға да ықпал ететін тәрізді. — Рас ҚОЙ, сабыр ет бірақ: мен айтқанда, саяси эконо- мняны айтып отырғам жоқ, шаруашылык, ғылымын айтып отырмын. Бұ ғылымимң өэі де жаратылыс ғылымы сықыл- ды боп, сол құбылыс пен жұмысшыиы, соның экономика- лык, этнографиялық жақтарын қадағалауы тиіс... Осы тұста варенье алып Агафья Михайловна кеп кірді. — Түу, Агафья Михайловна,— деді Степан Аркадьич бұртыйған саусағының ұшын тамсап қойып,— тоңазыған етіңіз, жеміс сусындарыңыз не деген дссеңізші!.. Айтпақ- шы, уақыт болды ғой деймін, Костя? — деп қосып қойды. Левин терезеге бұрыла, жалаңаш орман үстінен ецкейіп бара жатқан кунге көз салды. — Уақыт болған екен,— деді ол.— Кузьма, кемеш ар- бйны жабдып жібер! — деді де, темснгі уйге тұра жөнелді. Степан Аркадьич томен түскен. соң, жылтыр сырлы жәшіктіц кенсп қабын цұнттай сыпырып, жәшікті ашты да, жаңа фасонды қьімбат мылтығын құрастыра бастады. 182

Арақтьік, бір үлкен түсім боларын түйсінген Кузьма, Сте­ пан Аркадьичтің, қасынан кетпей, шулыгын да, етігін де кигізіп, онысына Степан Аркадьич те ден қоя көніп, отыра — Костя, Рябиішн көпсс келсе,— езіне бугін кел деген болатынмын,— қарсы алып, тоса түрсын дегенді тапсырып Қой... — Орманыңды Рябининге сатушы ма едің? — Я. Білуші ме едің оны? — Білмегенде ше, білемін. «Орайлы, ада-күде» істерім болған онымен. Степан Аркадьич күліп жіберді. «Ада-күде, оройлы» де­ ген сөз көпестіц бір қүныққан сөзі болатмн. — Рас, ©те қыэық сөйлейді өзі. К,ожайыннық қайда ба- ратынын білген екснсің ғойі — деп қосьіп қойды, Левин қасында қыңсылай оралып, біресе қолын, біресе етігін, бір- есе мылтьігын жалап жургсн Ласканы жүлқып қойып. Ексуі сыртқа шыққан кеэде, кемеш арба есік алдына — Алыс жер болмағанмсн, жабды деген мен едім; жа- яу-ақ барамыз ба, әлде? — Жоқ, көлікпен барғанымыз жақсы,— д!еді Степан Аркадьич, арбаиын, қасына келе беріп, арбаға отырған соң, аяғын жолбарыс бөстекке ораған куйі, шылымын шегіп.— Сен өзіц қалай, тартпайды екенсің осыі Шылым деген к,үр сарык, басу ғаиа емес, сол сарык, басудың шырайы мен шьірқы ғой бір. Өмір деген осы да, шіркін! Ө з басым да ссылай түруды қалаган болар едім. — Қаласаң,біреу цырсық қып жүр ме? — деді Левин — Жоқ, бақытты адамсын сен бір. Не сүйсең, бәрі езіқде түр. Атты сүйсеқ — ат, итті сүйсеқ — ит, ацды сүй- сең— аң, шаруашылық сүйсен, — шаруашылық, бәрі өзінде. — Өзімде барға қуанып, өзімде жоққа қыйналмайты- нымнан шығар, бэлкім,— деді Левин, Квти есіне түсіп. Степан Аркадьич біле қойып, бетіне қарағанмен, еште- Щербацкийлер жайыи свз қылуға Левиннің батпай отырғанын байқап, қашанғьі әдебіне баса, олар жайында Облонский де ештеңе демегеніне Левин қатты риза болған болатын; Левин бірак, өз басын Сонша қыйнаған сол жаи- ды білейінші деп қазір ынть|қк,анмен де, свэ қылуға ба-

— Жә, өз шаруаң қалай, ал? — деді Левин, тек өз жа- йымды ғана ойлай беру келіспес дегеи оймен. Степан Аркадьичтіц көзі жайнап қоя берді. — Сыбағалы азык, тұрғаңда, қалашты қалау деген іші- це кірмейді ғой сенің,— ол өзі сеніқше, қылмыс та боп шы- ғады; махаббатсыз өмір деген меніц де ішіме кірмейді,— деді ол, Левин сұрауын өзінше түсініп.— Қайтерсің, жара- тылысым сол. Шынында езге біреулерге келер-кетер кэкі- рі де аз оиыц, өзіңе болса, соғұрлы ләззәт бір... — Немене, жаңа бірдеңе бар ма еді, әлде? — деді Ле- — Бар ғой, баурым! Түоіңде көретін әлгі... Оссияни әйелдерін... сол әйелдердің кейпін білесін ғой өзіц. Сол әнелдер өңіңде де тап бола берсді... Сүмдық әйелдер сол, әне. Әйел дегсн қанша зерттесең де, ылғый сол жаңа күиі- неи жазбайтын, сондай нэрсе бір. — Олай болғанда, зерттемегенніи, өзі абзал екен. — Жо-жоқ. Шындык,ты ашу рақат емес, іздеу рақат депті ғой бір математик. Левин үнсіз тыңдап, өзін өзі қанша күштегенмен, кв- ңілдесіиін, жан-дүниесіне ешбір жуыса да алмай, соның сезімі меи сондай әйелдерді зерттеудің қьізығына түсіпе де элмай қойды. ХУ К,үс аңдыйтын жер таяу өзен бойындағы ұсақ көк те- ректео іші екен. Левин, орманға келген соқ, арбадан түсті де, Облонскийді, қары арылған бір мүк, сазды ашықтыц қойнауьша апарып жайластырды. Ө зі екінші гаетіндегі егіэ қайыцға қайта оралып, мылтығыи төменгі қу бұтақ- тын, сьшығьша сүйеп қойды да, қаптал шекпенін шешіп, белдігіи қайта буына, қол ыңғайын байқап қарады. Екеуіне ілесіп жүрген қылшығы қылаң тартқан кәрі Ласка, Левин тұсыяа ептей жатып, қүлағын елеңдей тікті. Күн улкеи орманнан ары, ецкейіп кетіпті; көк терек ішіне шашмрай шыққан қайыңдар, салбыраған бүтақтарының буазыған буршіктері жарылуға жақындап, шапаққа шағы- лыса айқын көрініп тұр. Әлі де қар жаткан қалың орман суы, ирек-ирек, жіп- жіцішке бұлақ боп, еміс-еміс естіле әлі де ағып жатыр. Үсақ қүстар шырылдап, оқта-текте ағаштан ағашқа үшып- цонып жүр. Тып-тыныш тына қалған кеэдерде, еріген қар мен әс- 184

кен шөптер қозғаған, өткен жылғы жапырақтардын, шыр- тылдаған дыбысы шалынып-шалынып кетеді. «Қарай гөр! Шөп өскені де естіліп, керініп т ұ р і» — де- ді Левин ішінен, инедей қылтыйған шиен шөп қасынан қоз- ғалған көк теректің дымқыл, шалғырт жапырағын аңғарып. Ол өзі турған куйі т ыңлап, төмен үңіле, біресе мук бас- қан дымқыл жерге, біресе құлақ тіккеи Ласкаға, біресе ал- дындағы тау алқымына ендеген ұшан-теңіз жалаңаш орман басына, біресе ақ шарбы булт ілінс, күқгірт тартқан аспан- ть қарап тур. Қі.ійыр орман үстінен бір қаршыға қанатын баяу серией, биік үшып өтті; екінші біреуі де сол ушыспен солаи қарай бет ала, асып кетті. К,алыңдағы құстар жамы- рай, дүрліге шуылдасты. Ж ақын мацда үкі әупілдеп. Л ас­ ка елең ете, бірнеше қадам ептей басыгг барды да, басын кайыра тұрып, қүлағын түре қалды. Өэен аржағынан кө- кек үні естілді. Ө зі екі дүркін кәдімгідей шақырып, содан Қыңқ етіп қалды да, сасып шатасып кетті. — Қарай гер! Көкек келіпті ғойі — деді Степан Ар- кадьич бұтадан шмға келіп. — Я, естіп тұрмын,— деді Левин, даусы өзіне ерсі кө- ршіп, орман тыныштығын бұза қойғысы келмей.— Кешік- пейді енді. Степан Аркадьичтің нобайы бүтаға қайта кірген соң, Левин ж арқ етксн сіріцке отын, сонық соцыиан қызарған шылым шогы мен көгілдір түтінін Рана көрді. Степан Аркадьич қайырған шаппа дыбысы: шықі шықі — А нау шарылдағаи пемеие ө з і? — деді Облонский, ойнақ сап, шіқгірлеген құлын даусындай, созыла шьщғыр- ған бір дабысқа Левин көңлін қоса аударып. — Ә, білмеуші ме едің оны? К,ояиның еркегі ғой. Жэ, сөзді қоялықі Келе жатыр, тыңдай қал! — деді Левин, даусы саңқ ете, шаппасын қайыра беріп. Шалғайдан шыққан нәзік сусыл шалынды да, екі се­ кунд өткен соң-ақ, саятшыға соғурлы таныс, біркелкі, үй- реншікті қосыла шыққан екінші, үшінші сусыл шалынып, сол үшінші сусылдаи сон, барып, құрқылдаған дыбыс та естіле бастады. Левин оң жақ, сол жағына көз жүгірте бере, қарсы ал- дындағы көктсректер басында ұйлыға тұрған өндір шы- бықтар үстін ала, көгілдір-күңгірт аспанда келе жатқан қүс та көріне кетті. Құс өзі Левинге тура келе жатыр екен: жібі жиі нәрсені біркелкі дарылдата жыртқан дыбысқа »85

ұқсас, таяу қүрқылдағап дауыс дэл құлағының қасынан естілді; құстын, ұзын тұмсығы мен мойны да кврініп, Ле­ вин қарауылға іле берген сәтте, Облонский тұрған бұтадан қып-қызыл нажағай жарк етс қалды; күс оқтай шаншы- лып кетті де, жоғары қайта көтерілді. Нажағай тағы да жарк, етіп, оқ тигені де естілді; қүс ауадан түспейін дегеп- дей, қанаты қалбалақтап, сәл кідіріп тұрды да, саэды жер- ге салмағымен кеп сылқ ете түсті. — Ш ын-ақ тимеді ме? — деді Степан Аркадьич дабыс- тап, түтіннен кере алмай қалган соң. — Мінеки, құсың! — деді Левин, Ласканы нүсқай көр- сетіп, ол болса, бір қүлағыи түре, түбіт қүйрығыньің ұшын көтерс бүлғап, ләззәтқа бата түсейін дегендеи, жаи жүріп, өлген құстьі қожайынына қарай, күлімдеген гәрізденіп әке- ле жатқан болатын.— Жарайды, саған сэті түскеніне қуа- нып тұрмын езім,— деді Левин, сонымен бірге осы жыл- қышыны езім ата алмай қалдым-ау деген қызғаныш сезші де қысып кетіп. — О ң ж ақ мойиы тым шалыс соғып туо,— деді Сте­ пан Аркадьич, мылтығын оқтап жатып.— Тсс... келе жа- Іііынында да іркес-тіркес эымырай үшқан, қатты сусыл шалынды. Екі жылцышы бірін бірі куалай, ойнай үшып, саятш ылардыц дэл үстіне келіп қалды, Мылтык, төрт аты- лып, жылқышылар, қарлығаштай қалт жалтарды да, көз- ден ғайып боп кстті. С аят бір тамаша саят болды. Степан Аркадьич тағы • да екеуін түсіріп, Левин түсірген екеуініқ бірін алып, бірін таба алмады. Батыстағы ақ күміс Иіолпан төмеиде, қайың арасынан әсем нұрын шаша, сығалап тұр; шығыстағы Сар жұлдыз талаурата қызарьіп, көп өрлеп к,альшты; Левин тобесіидегі Жетіқарақшы жұлдыздарынан көз жазып, таба алмай тұр. Жылқышылар да үшк,анын қойыпты; бірақ Ле­ вин, өзіне әзір қайыц бұтағынан төмен көрінген Шолпан жұлдызьі содаи жоғары шығып, Жетіқарақшьі жұлдызы түгел айқын көрінгенше, тоса түралы қ деп ұйғарды. Шол­ пан бүтақтан жоғары шығып, Жетіқарақвіы қара-көк ас- панда шөміш сабымен түгел көрінген кезде де, Левин кү- тіп тұра берді. Уақыт болды ғой деймін? — деді Степан Аркадьич. Орман тым-тырыс, қыбыр еткен құс баласы жоқ екен. — Әлі де тұра түрайық,— деді Левин. 186

— Ықтыярың. Екеуі қазір бір-бірінен он бес қадамдай жерде тұрған болатын. — Стива! — деді Левин, қапелімде жүлып алғандай,— балдызыцныц күйеуге шыққан-шықпағанын, шықпаса қа- шан шығатыньш неге айтпайсын маған? Левин езін соғүрлым орнықты, байсалды сезгендіктен, қандай жауап болса да кеңлімді қобалжыта қоймайды деп ойлады. Бірак, Степан Аркадьич берген жауапты ешбір күткен де жоқ еді. — Күйеуге шыгам деп ойлаған да емсс, ойламайды да ол, взі болса, қатты сырқат та, докторлар шетелге жібер- ген. Тіпті өзі не болар екен деп қорқысып та жүр. — Не айтасың өзің? — деп Левин шыр ете түсті.— Қатты ауру ма? Не болған екен? Өзі қалай... Екеуі осыны сөйлесіп тұрған кезде, Ласка қүлағын тіге койып, жоғары аспанға үңілді де, содан соң екеуіне кеи қарады. «Сөйлесетін уақытты тапқан екен,— деді ойланып.— Қүс болса, келе жатыр... Міне, дәл өзі соның. Қапы к,а- лады ғой бүлар...» деді Ласка ойланып. Бірақ дәл осы сәтте, қүлақтарына осып жібергендей, қатты сусылды екеуі де қалт ести қойып, мылтықтарын апыл-ғұпыл алысымен-ақ, қос нажағай қатарынан жарқ етіп, екі оқтың бір сэтте тигені қатар естіле кетті. Бнікте келе жатқан жылқышы, қанаты қалт қомдалып кетіп, ну ішіне, жіңішке шыбықтарды жапыра, құлап кеп — Па, шіркін! Ортақ болдық кой! — деді Левин, са- пылдай сөйлеп. Ласканы ала, жылқышыны тапқалы ну ішіне карай тұра жүгірді. «Айтпақщы әлгі, дық болған не сді езі? — деді есіне түсіріп.— Ә, Кити ауру еді-ау... Апыр- ай, тым аяныш болған екен»,— деп ойлады. — Ә, тапқан екенсін, ғойі Әй, ақылды жазғаным-ай,— деді, Ласканың аузындағы жып-жылы қүсты алып, толып қалған торына сала беріп.— Таптым, Стива!— деді да- быстап. Л евин үйге оралған жолда, К и ти науқасы мен Щ ербац- кийлер жоспарыныц жай-ж апсарын түгел сүрастырды, әрі, мойындай қою ды үят көргенім ен, сұрап білгендері жаныиа жағып т а кетті. Ж аққанда, элі де ұміті болған соң жағып, 187

онын, үстіне өз жанын қатты ауыртқан сонық өзіне бат- қанына да неғұрлым сүйсініп қалды. Дегенмен, Степан Аркадьич Кити науқасынын, себептерін шертіп, Вронский атын қоса атағап кеэде, Левин кес-кестей де кетті. — Семья жайын біле к,ояр ешбір хақым жок, менің, шынын айтқаида, түк қызығы да жок, соның. Степан Аркадьич Левиннің бұдан бір минут бұрын сонша жарқын отырған жүзін соғұрлы түнжыратып жібер- ген, өзі қапық білетін қалт өзгерісті ақғарып, болар-болмас күлімсіреп те қойды. — Сен өзіц Рябининмен орман жайын әбден тынды- рып қойып па едің? — деді Левин. — Я, тындырғамьін. Н арқы да тамаша нарык, болды, отыз сегіз мыц. Сегізін алдын ала берсді де, қалғанын алты жылда өтейді. Квбірек те әуре болдым өзіне. Асыра берген де ешкім болмадьі. — Демек, орманыңды тегін беріпсің деген сөз ғои бүл,— деді Левин түнжырап. — Қалай, неге тегін болады! — деді Степан Аркадьич мейірбан жымыңыка баса, Левинге енді бәрі де жақпаи- тынын біліп. — Ыеге екені сол, орман десесі кем дегенде бес жүз сом тұрады,— деді Левин. — Шіркін, селолык, қожайындарым-ай, осы!— деді Степан Аркадьич калжыңға жеңдіріп.— Бүларың біздіқ қалалык, ағайындардм менсінбеудің сарыны ғой құр!.. Әйтпесе, іс істеуге кслгенде, біз озамыэ ылғый. Сенер бол- саң, түгел есептедім езім,— деді,— орманньің өзі өте пай- далы сатылғандықтан, сол тіпті айнып кете ме деп те қор- қамын. Орман б:р қынжыла қояр орман емес, көбінесе отындық орман болатын,— деді Степан Аркадьич, ҚЫНЖЫ- л а қояр деген сөзімен Левишіің күдігі орынды күдік емес екеніне көзін әбден жеткізгісі келіп.— Әрі, десе басы мық- таса отыз саженнен артпай отырғанда, ол болса маған, екі жүз сомнан беріп отыр. Левин жаратпай, күлімсіреп қойды. «Бұл мінездің жал- ғыз мүньщ ғана мінезі емес,^ бүкіл қала адамдарынық мі- незі екенін білсміп,— деді ойланып,— деревняда өздері он жыл ішінде екі-ақ дүркін болып, деревняның екі-уш сөзі құлақтарына тиіп кстсе-ақ болды, түгел біліп алдык, деген сеиіммен, соларды ориы келсін, келмесін, твпеп қолдаиа бе- реді қүр. К ы нж ы лар, мықтаса отыз саж ен д е п , сол сөзді айтуын айтқанмен, түк те білмейді өзі». 188

Сенің о жақтағы мекемеңде жаэатын нәрселеріңді үиретпеймін мен,— деді Л евин,— керек болса, өзіңнен сұ- рап алам оны. Сен болсаң, орман жайындагы сауатты тү- гел білем деп сенімді де көрінесіц. Г\\ыйын сауат ол. Ағаш- ты санадың ба, өзің? — Ағашты қалан санамақ екен? — деді Степан Арка- дьич күле сөйлеп, көцілдесін тарынып отырған қалпынан алі де сол айықтырып жібергісі келіп.— Озык, ақыл болса, құм мен планет шүғласын да санай алар еді... — Әлбетте, Рябининнің озык, ақылы санайды оны. Сен сықылды тегін берген кісіпікі болмаса, копестің ешбірі де санамай алмайды. О рманыңды білем мен, саятца шыққан- да жыл сайын болып жү'рем өзіиде, сенің сол бес ж үз сом сап ақша болатын ормапыца, од болса, несиеге қаратып екі жүз сом берген. Демек, сен оты з мыц сомды сыйға берген- — Қайтенін сол, тақақтай беріп,— деді Степан А рка- дьич қаусай сөйлеп,— ешкімі неге бермеген онда? — Н еге бермегені, көпестер мен ымы-жы«ы бір оның; аузын алып қойған ол. Бәрімен де істес болгамын, білем оларды. Көпес емес, жалдаптар ғой бір. Ол деген, он, он бес процент алатын ісіне аяғып изеп те баспайды, сомды жы- йырма тыйынга қақшып алу оиыц ақдығанм. — Жарайды, жетер! Тарынып отыр екеғісін. — Тарынған түгім де жоқ,— деді Левин тұнжырап, екеуі үйге тақай бере. Темірмен, былғарымен тырсылдата қаптап, құлақ ба- уын тырсылдата тартқан тоқ ат жегулі арба есік алдына келіп те тұр екен. А рбада Рябининге көшір боп келген, ка­ пы бетіне шыға тырсылдап, белін тырсылдата буыкған приказші отыр ексн. Рябинин өзі үйге кіріп те қалған екен, екеуіне ауыз бөлмеде жолықты. Рябинин кемиегін қырғмзып тастаған, шадырайган шалғырт көзді, бойшаң, ашаң, тоқтасқан, мұртты адам болатъш. Түймелері шонда- найдан төмен қадалған салпы етек көк сюртук, қызасығы. қырысып, балтыры жазылған ұзын қоныш етік, оның сыр- тынан үлкен калош киіп алыпты. Бетін сүлгісін алып толайымен бір-дқ сүртті де, онсыз да қүп жараса қонып тұрған сюртугін қаусырынып қойып, келгеидерге күлімсі- рей амандасқан күйі, әлденекі қармап қалғысы келгендей, қолын Степан Аркадьичкс лып соза берді. — Ә, сіз де келген екеясіз ғой,— деді Степан Арка- дьич қолын үсына беріп.— Ж ақсы бопты. 189

— Тақсыр, жоа жаман болса да, сіздін, әміріңізді еле- меске батылым бармады. Бүкіл жол бойы орайы кеп жаяу жүрсем де, мерзімінде жеттім әйтеуір. Константин Дмит­ рии, сэлеметсіз ғой,— деді Левинге, онын, қолын да қармап қалуға қамданып. Бірак, Левин шытынған күйі, Рябинвн қолыи акғармаған кісімсіп, жылқышыларын шығара бас- тады.— С аятқа шығып көқіл көтергек екенсіздер ғой? Де- мек, қай құс болды екен бұл? — дегенді қосып қойды Ря- биііин, жылқышыларға жиіркене қарап,— демек, тэтп болған болды ғой,— деді де, жақтыра қоймай, қой терісі илеуіңе татыса игі дегендей, басын қатты күдікпен шайқап- шайқап қойды. — Кабинсткс қалайсын,? — деді Левин Степан Арка- дьичке, тұнжырай шытынған күйі французша сөйлеп.— Кабинетке барып, сонда сөйлесіңіздер. — К,айда десеңіз де қүппыз әбден,— деді Рябинин жақтмрмай, бұлдана сөйлеп, озгепіц ісі түсіп қысылса қы- сылар, меніц ісім түсіп, ешуақыт, ештеңеден қысыла қои- маспын дегенді таныта кеткісі келгендей. Рябинин кабинетке кірген соң, әдеті бойынша, Исанық суретін іздеп ш ола қарағанмен, соны көрген соц да шоқын- ған ж о қ . Ш к аф пен к ітап қ а т а р л ар ы н а қар аған д а д а, сол әлгі ж ы л қ ьіш ы л ар ға қ ар а ған д ағы күдікпен қар ап , жиіркене жымыйды да, сол қой терісі илеуіқе татыйды деген сөз көкейіне еш бір қонбай, ж ақ тьір м аған элпетпен б асы н шаи- қ ап -ш ай қап ҚОЙды. — Немене, ақшаны ала кеддіңіз бе? — деді Облон­ ский.— Отырыңыз. — Ақшадан тартынбаймыз ғой біз. Дидарласып, сөй- лесуге келдік. — Н е жайында сөйлеспекпіз? Отырсаңьізшы, өзіқіз. — Отыруға болады,— деді Рябинин отыра бере,— орыидықтың арқалығына вліп-талып, әреңмен шынтақ- тап.— Кеміту керек, князь. Күна болғалы тұр. Ақша болса, бір тыйынына дейін, ада-күде әзір. Ақша жағынан кідіріс болмайды. Осы арада Левин мылтығын шкафқа цойып, есіктен шығып қалса да, көпестіц сөзін естіп, кідіре кетті. — Онсыз да орманды тегін алып отырсыз ғой,— деді Левин,— Мынау кеш кеп қалды, әйтпегенде, бағасын өзім кесетін ем оның. Рябинин түрегелген күйі, Левииді аяғынан басына де- йін, үнсіз күлімсірей шолып шықты. 190

— Константин Димитрич өте сараң өзі,— деді ол, Сте­ пан Аркадьичке күлімсірей қарап,— ада-күде ештеце сатып ала алмайсын. Бидай сатса, ақшасын да гкақсы бердім. — Ө з дүниелігімді өзім пеге тегін бсрсйін сізге? Не тауып, не ұрлап алған жерім жоқ оны. — К,ұдай жазбасын, қазіргі шак,та үрлау дегсннің ора- йы жок, нэрсс ол. К азіргі шак,та ада-күде түгел ашык, сог- қа түседі, қазір түгел игі нэрсе бәрі; үрлык, дсген қайда дсйсіц ол. А далын айтып отырмыз. Орман қымбат түсіп түр, ұпайын, да қайтпайды. А здап болса да кемітілсе деймін. — Істсріңіз өзі тынып па еді, тынбап па еді, әлде? Тыиған болса, саудаласар ештеңе жоқ та, тынбаған бол­ са,— деді Левин,— орманды езім сатып аламыи. Рябинин жүзіндегі жымыңы лып жоқ боп кетті. Ж үзі- не бір қаршығаша қэраған жыртқыш, қатан, әлпет пайда бела қалды. Арбыйған саусақтарымен сюртугін дереу ағы- тып жіберіп, шалбарланбаған көйлегін, желеткесінің жез түймелері мен сағатының бауын аша, кенетоз ақшалығын тездетс суырып алды. — О рман менікі, жарқьшым,— деп, жалма-жан шоқы- кып жіберіп, қольш да соза берді.— Ақшаны ал, ағаш менікі. Тыйын санап отырмайды, Рябиннн осылай сауда- ласады, міне,— деді ол, шытынған күйі, ақшальіғын сер­ ией сөйлеп. — . Сенің орныцда болсам, асықпағаи да болар едім,— деді Левин. — Қүдай жазбасын,— деді Облонский таңырқап,— сөз беріп қойдым ғон. Левин есікті сарт еткізіп, бөлмеден шыға жөнелді. Р я­ бинин есікке қарағаи күйі, басын күлімсірей шайқады. — Бәрі жастық, ада-күде балалық қой бір. Арыма' сенсеціз, Облонскийдің тоғайын анау-мынау кісі емес, де- мек, мыиа отырған Рябинин алыпты дсген жалғыз сол атағыма бола алғалы отырмын. Орайы қалай қайтарын құ- дай білсін әлі. Кұдайға наныңыз. Сол, жарқыным, шартыи. жазайық. Көпес бір сағаттан соң, желеңін қүнттай қаусырынып, сюртугінің ілгсктерін іле, шартты қалтасына салған күйі, тырсылдай өбектелген арбасына отырып алып, үйіне жө- неліп те кетті. — Ойпыр-ой, әлгі мырзаларды-ай! — деді приказші- ге,— бір бұйым екен түгс.

— Айнықатесі жоқ,— деді приказші, делбені көпеске бере, былғары алшалғмшын түймелеп жатып.— Саудаңьіэ не болды, ал. Михаил Игнатьич? — Тек, тек... ХТІІ Степан Аркадьич жоғары шыққанда, көпестіқ үш айды алға сала берген ақшасьш қалтасына сықай басып шьіқты. Ормаи жайындағы іс тынып, ақша қалтасына түсіп, саятьі тамаша болған соқ, Степан Аркадьич әбден көқілденіп алыгі, Левинніц де құрысын жазайын дегенге ойы қатты к,ұлады. Тату-татті басталған күнді кешкі ас үстінде де со- лай аяқтағысы келді. Левин сүйменді қонағын айналып-үйіріліп, жылы үшы- райын дегенмен, көңлі шынында да ойпаң-тойпан, болғак соқ. взін өзі баса алған жок,. Кити күйеуге шыққан жоқ дегеи хабар еліттіре үйіріп, бірте-бірте иектеп те экетті. Кити күйеуге шьіқпай, ауру болғанда, өзін елемеген адамға ғашықтьіқтан ауырған. Сол қорльіқ өзін иықтап та түрған сықылды. Вронский Китиді елемесе, Кити Ле- винді елемеді. Олай болса, Вронскийдің Левинді менсіибес хақы бар да, сондықтан мүның жауы да ол. Левин бірақ оның бірде-бірін ойлаған жоқ. Осында өз басына бір қор- лық бар-ау дегенді еміс-еміс сезінді де, содан келіп қазір көцліне дық түскеніне ашуланудан гөрі, кез келген нэрсе- нің бәріне кіна таға берді. Ормапныі; беталды сатылып, Облонскийдің алдауға түсіп, түскенде өз үйінде отырып түсуі, Левинді шамдандырып та жіберді. — Жә, тындырдыц ба? — деді ол, Степан Аркадьичті үстіңгі үйде қарсы алып.— Кешкі асқа зауқық қалай? — Зауқым бар, ішемін. Деревняда араным ғажап ашы- лып кетті тіпті! Әлгі Рябининге ас іш демегенің не сенің? — Әй, ҚОЙШЫ СОНЫІ — Дегенмен, соған взің пәс қарайды екенсін! — деді Облонский.— Қолыңды да бермедіц өзіне. Қолыңды бер- мегенің не сол? — Бермегенім, малайға қол үсынбаймын мен, бірақ сол малайдың өзі де бұдан жүз есе артық жатыр. — Дегенмен өзің тым кертартпа екенсін! Сословиелер- дің араласуы, кәне, ал? — деді Облонский. — Ж аққан кісі араласса араласа берсін, өз басыма жақ- пайды.

— Б айқауым ш а, ө зің әбден кертартпа екенсін, бір. — К ім екенімді, ш ыны нда, өмірі ойлаған да емеспін. Константин Л евин,— өзге түгім де жок, мепіц. — Ә рі өте тары ны п оты рған К онстантин Л ев и н ғой,— деді С тепан А ркадьич күлімсіреп. — Т ары ны п отырғаным рас, неге екенін білесің бе? Ғафу ет, сенің беталды сатқаны ңа тарынып отырмыи... Степан А ркадьич, ж азы қсы з жазгырылып, ж азьіқсы з кейітіліп отырған адамдай, ж айбарақат шытыиа салды қүр. — Ж арай ды , жетер! — деді ол.— Біреу-міреу бірдеңе сата қалса, сол сатып болысымен-ақ: «Әлдеқайда қымбат тұраты н еді бұл»,— деп іле түсуш ілік қаш ан болмаған дей- сін,? С а т ы п б ол ған ы цш а, сш қ ай сы сы да б ерм ей д і... Қ о й , сол с о р л ы Р я б и н и н д е ӨШІҢ б а р екен, б ай қауы м ш а. — Б олуы да ы қтимал. С оны ц не жөиінде екенін білесіц бе, өзің? К ертартпа, яки өзге бір сүмдық сөздерді тағы да айтасы ц ғой сен; бірақ, дегенмен де езім әрі санына қосы лы п , әрі, сол сословиелер араласып жатса да, осы қосы лғаны м ны ң өзін қатты қуаныш қып жүрген дворян- д ар , осы лай толайым кедейленіп жатқаньін көргсніме қын- ж ы л ы п , соған ренж имін мен... Кедейленгенде сән-салта::ат сал д ар ы н ан кедейленсе,— бір сорі ғой ол; баринш а өмір сү р у дсген — дворян дар ісі, ол тек дворяндар қолы нан ғана келеді. К ,азір қасы мы здан мүжы қтар да жерді көтсре алып ж а т ы р ,— о ғ а н ренж ім ей м ін д е мен. Б ар и н еш теңе істемсгсн соц, ж ұм ы сты мұжық істеп, сылқы мсоқ адамды сыры п шы- ғара береді. Солай болуға д а тиіс. М ұж ы ққа ө э басым өте қуаны ш тымы н да. Б ірақ осы кедейленудіқ өзіне, атауға тілім жетпейтін, қайдағы бір кегім қозып, қарауға д а ұяла берем. Біресе, Н и ц ц а да тұ р аты н бары няны қ ғаж айы п ме- кен-жайын жалдампаз-поляк ж арты құнына сатып ала қояды . Біресе, десесі он сом тұраты н жсрді көпеске бір сомға ж алға бере салады. Біресе, оты з мыңды сен әлгі залымға аты жоқ, жөні ж оқ сыйлай салып отырсын. — Сонда қайтелік? Ә р ағаш ты санайык, па? — С өзсіэ санау керек. С ен санамағанмен де, Рябинин сан ап қой ды оны. Рябннин балалары ны ц тірш ілік, біліміпе қ ар а ж а т қады п отырғанда, сеніц балалары ц қ ұ р алақан қалуы да кәдік. — К,ой, ғаф у ет, сол санағанда да, б ар болса бір бо- л ы м с ы з ғ а н а нәр се — бары.^ Б із д ік і ө з к эсіб ім із д е, оііікі е з кәсібі, пайда керек оған. Ә йтсе де болары болған соң, бол- ды да. Ә , мінеки, ец сүйікті, қуы рған жұмы ртқам да бар 13—Анна Карен 193

екен. А г а ф ь я М ихайловна б ізге әлгі ғаж айы п жеміс сусы- ны н да береді енді... Степан А ркад ьи ч стол басы на оты рып алып, мұндаи тускі, кеш кі там ақты көптен б ері жеген ж о қ едім деп, А гаф ья М ихайловнамен қалж ыңдаса бастады. — Т ы м құрса, сіз м ақтаңы зш ы , сойтіп,— деді Агафья Михайловна,— Константин Д м итрич болса, нан қыртысын берсең де, бәрібір,— жейді де ж үре береді. Л е в и н ө зін ө зі баспақш ьі боп қ ан ш а қам данғаны м ен де, тунжы раған күйі, үнсіз оты ра берді. Степан Аркадьичке бір сұрау беруім ксрек екен десе де, сол сұраудьі қашан, қалай берудің түрін де, уақы ты н да таба алмады. Степан А ркадьи ч томен түсіп, ш ешініп, қай та жуынған соң, түнгі бөртпеш көйлегін киіп, төсекке ж а т т ы да, Л евин, ойын- дагысын сұрауға да дәті шыдамай, әртүрлі ол-пұл жайлар- ды әңгіме еткенсіп, айналсоқтай берді. — С а б ы н д ы осы қы зы к, ж а са й д ы екен-ау өзі,— деді ол, А гаф ья М ихайловна қон ақ үш ін әзірлесе де, Облон­ ский пайдаланбаган бір кесек ж унар сабынды айналдыра қарап тұрып.— Қараш ы өзіц, өнер табысы ғой бұ да. — Р ас, онер қары м ы б әр ін е де ж етті ғой, қ азір ,— деді С теп ан А р к ад ьи ч , жіпсіп, р а қ а т т ан а есінеп.— Т еатрлар, мәселен, әрі анау сау ы қ ор ы и дар ы ... А -а -а! — деді есінеп.— Түгел электр жарыры... А -а! — Р а с , эл ек тр ж арьіғы ,— д ед і Л е в и н .— Я , айтпақшьі, Вронский қ ай д а ө з і қ а з ір ? — деді, сабы иды қ ал т қ о я беріп. — В ронский ме? — деді С теп ан А р к ад ьи ч , есінегенін қойы п.— П етербургте о л . С енен с о ң ұ зам ай -ақ аттаны п еді, М оскваға қайты п оралған ж оқ содан. Ә рі б ар ғой, Костя, саған мен ш ынын айтайьш,— деді сөзіи сабақтап, столға ш ы н тақтай бере, үйқы т ы ғы л а ж асаураған мейрімді көэі жулды зш а жайнап, к,ыэыл ш ы райлы әдемі ж үзіне қолын ж астай отырып.— А йып өзіңде сенің. Бақталасыңнан жас- қанып қалды ң сен. М ен болсам, жүлденің қай жағықа көбірек ауып тұрғанын білмеймін деп, сонда-ақ айтқамын саған. Н еге киіп кетпедің өзін,? М еа саған сол кездің өзінде-ақ...— деп, аузын ашпай, жағымен ғаяа есінеп қойды. «О сы өзі меніц үсыныс жасаганымды біле ме екен, біл- мей ме екен, ә ? — деді Л евин, С тепан Аркадьичке ойлана қарап.— Рас, жүэінде бір ш алдырмайтын қулык, түр мұ- ныц»,— деп, қы зарып кеткенін сезді де, Степан А ркадь- ичтің көзіне томсара, тіке қарады. — О л ксзде Кити тарапынан бірдеце болған болса, 194

онысы құр сы рт бітімін ғана әуес көргендік болатыН,—• деді О блонский жалғай сөйлеп.— Онын, бар ғой, сол элгі асқак, ақсүйектігі мен қдуымдағы болашак, пэрмсні К итиге эсер етпей, шешесіне эсер етті. Л евин шытынып қоя берді. К,ыз көибей, басы нан ке- шірген қорлы ғы , жүрегін осы қ азір ғана түскен ж аң а жа- раша қары ды . Үйінде болғаи соқ, қабы рғалар ғана қам- сау боп тұр. — Т оқ та, тоқта,— деді ол, О блонскийді кес-кестей кетіп,— ақсүйектік дейсін ғой сен. О лай болса, өзіңнен-ақ сұрауға дес бер: Вронскийдін, ақсүйектігі болмақ түгіл, кім- н іц ақсүй ектігі болсы н,— мені елемейтін не қы л ған ак,сүй- ектік е ке н о л ? В рон ский д і а қсү й ек дейді екенсін, д е, мені демсйді екенсін ғой сен. Әкесі тұлдыр күнінде есеге алаяқ- ты қпен ілініп, шешесі қүдай білсін, кім көрінгенді адақтаған а д а м д ы ... К,ой, гаф у ет, м ен ө зім өткендсгі өренд ерін ен білімнің биік тұрғысында түрған (ақы л, дары н — бір төбе о л ) үш -төрт пак буы нды атай алатын, әкем мен атам сы қы лды , ешкімге, еш уақы тта арамдык, қ ы лм ай, еш- кімге, еш уақы тта ділгер болмай өмір сүрген өзім мен өзі- ме ұқсас адамдарды ғана ақсүйек деп санаймын. Ондай білетіндерім толыгі ж аты р тіпті. Мснін, ормандағы ағаш ты с ан аға н ы м д ы пасы қты к, к ер е д і екенсің, де, ө з ің б о л са ң , о т ы з м ыңды Р ябн н ин ге сыйлай салад ы екенсін ғой. Сен болсан, ж алдам а ак,ы ж эне сондай, мен білмейтін, б ірдеңелер алады екенсің де, мен болсам, соны алмай, м ұра мен еңбек дүниесін ардақтайды екем ғой... А қсүйек дегендср осы- нау күш тілер дүниесінің қайрымен ғана күн көріп, ж ы йы р- ма тыйынға сатыла кететіндер емес, мына біэ боламыз. — К ім ді қағы ты п оты рсы ң өзің ? М ен өзім саған қо- сылып та отырмын,— деді С тепан А ркадьич, Л евиннің ж ы йы рма тыйьш ға саты ла кстетіндер деп атағапдарының ішіиде өзі де барын сезгенмен, шын ниетіпе сала, ж ады раи сөйлеп. Левиннін, ш ыйрағаны өзіне шынымен ұнап т а кет- ті.— К ім ді қағытып оты рсы ц сен? Вронский жайында айтқандарыцны ц бекер жерлсрі көп болғанмен, ол жаиды айтқалы оты рғаны м ж оқ. М ен саған, сенің орны ңда бол­ сам, маған ілесіп М оскваға барар едім де, сонсын... деп турасын айтып отырмын. — Ж о қ , сенін, б ілетін, б іл м ей тін іц д і қ ай д ам , ө з б ас ы м а бәрібір оның. А йтып та қояйы н өзіңе: ұсыныс жасауын жасағанмсн, қы з көнбей қойған, қазір К атерина А лександ-

ровпаны еске алуды ң өзі де бетім е салы қ, ау ы р нәрсе бір. — Неге? Сөз-ақ қойі — Ж арай ды , айтпай-ақ қ о я л ы қ . Ө зің е өрескел кеткен жерім болса, кешірім ет, ж арқыны м ,— деді Левин. Қазір ағы тары н түгел ағытьіп алға и сон,, тацертеңгі қалп ы н а та­ ры да түсті.— Стива, ашуланбайсын, ғой маған? Ашуланба, аяулым,— деді де, қолынан күлімдей ұстады. — Ж о-ж оқ, түк те ашулапбаймын, ашуланар түгім жоқ. Түсініскеніміздін, өзіке қуаны п отырмын. Таңертецгі саятты білеЙ ң ғой, ж ақсы б олад ы б ір . Б ар с ақ па екен деймін? О сы күйі ұйқтам ай-ақ, сая т т ан стан ц ияға тіке тар тар едім. — Сонын, өзі абзал. XVIII В ронскийдіц іш кі тірш ілігін тугел бір нәпсі кұмары ош ап алғанмен, сы р тқ ы тір ш іл ігі қ ауы м , полктағы байырғы сол үйренш ікті жолмен, ө згерм еген күйі, зым ы рап тарта берді. Вронский полкты ө зі ж а қ с ы көру үстіне, полктағьі- л ар е зін де ж ақсы көрген с о ң , п олк мүдделері тіршілігінен м аң ы зды оры н алы п кеткен болаты н. П олктағы лар Врон- скийді ж ақсы квру үстіне, құрметтеп, м ақтан етіп те ж үретін, м ақтан еткенде, ор асан бай, білімі, қабілеті тама- ша, қы йл ы -қы й л ы салуы б ар , а та қ , маисапқа десі жүріп түр- ған ада м болса да, соны ң бәрін елемей, полк пен ж ол д ас т ы қ мүддесін тір ш іл ік мүдделерінің бэрінен де ж ақын көреді деп мақтан ететін. Вронский де жолдастары ө зін е солай қарай ты н ы п ацғар у м ен бірге, сол өмірді өзі ж ақ сы көрғен соң, өзіне деген со л к өзқарасты сүйей беруге міндеттімін де деп сезінетін. Әрине, ғашықтығы ж айы нда жолдастарының ешқай- сысымен сөйлеспегені де өзінен ө зі түсінікті, тіпті жығыла мае боп іш кен кеэдерінде де, о л ж айын айтқан емес-ті (оны ң бержағында, өмірі есіиен тана мае та болмайтын ө э і), б айланы сы бары н бетіне с а л ы қ еткісі келетін жеңіл- тек ж олд астары н а д а л әм деіі жак, ашпайтын. Б ір ақ , ға- ш ықты қ жайы күллі қалаға аян боп,— Каренина екеуініқ қарым-қатнасын жұрт біткен өйтіп-бүйтіп дұрыс тұспалдап жүргенімен,— жас жігіттердің көпшілігі Каренин дәре- жесі жоғары болғансын, ғашықтык, байланысынық қауымға дабыра боп кететін дэл сол, қы йы н жағына кызығатынды шығарған. А н н а десе ауы зд ары н ы ң суы құры йты н ж ас айелдердін, дені А ннаны әділ деуден әлдеқаш ан-ақ жалығып, жүрт 196

пікірінін, бет алы сы а н ы қ тал ы сы м ен , А н н а д ан безінудін, бар хиқметін көрсстеміз деп, соны ойлап, соны аңдуды ғана ты ныс көріскен. У ақы ты келгенде, А инаға ш аш атын топырақтарын да әзірлеп қойысқан-ды. Е где адамдар мен дэреж есі ж оғары адам д ар ды н , көпш ілігі әзір л е и іп ж а т - қан қоғам дық осы ш ырш уға наразы да болып жүретін. Вронскийдіқ шешесі баласы ныц байланысын біліп, ба- сында ри за да боп қалған,— өйткені, өз ұғымынша, аяулы жас адамға жоғарғы қауыммен байланысты болудан озар керік жок, деп білген, оны ң мәнісі, Вронская графиняны ң үғымынша, өз ұлы ж айында сонша кеп нәрселер айтып, езіне соғүрлы жағып кеткен Каренина, қанша дегенмен де, күллі көргенді, үлгілі әйелдердеи айнықатесі ж о қ сықы лды керінген. Бірақ, баласы мансабы артатын, өзіке үсынылған маңызды қызметтен полкта қалам деп бас тартқанда, Ка- ренннаны сонда көріп ж үру үшін ғана бас тарты п, онмсы- на дәрежесі ж оғары адамдар да наразы екенін соңғы кезде кеп білген соқ, шешесі де өз ойынап айныған болатын. Сол байланы с жайында бүкіл білген-түйгендеріне қарағанда, бүл өзі ол кісі қостай қоятьіндай кауымдағы сонау сәулетті, сәнді байланыс болмай, жүрттьің айтуына қарағанда, бала- сын ақм ақ ететін, қайдағы бір салдуар, үрыншак, қүш тар- лы қ болған соң да, үната қойғам ж оқ-ты оііы. Вронскийді М осквадан түтқы йы л аттаны п кеткелі көрмегендіктен, өзіме келіп кетсін деп үлкен ұлы арқы лы талап та қойып жатқан. Інісіне ағасы да ри за болғаи жоқ. О л оның қандай гаш ы қты қ екенін де, үлкені ме, кішісі ме, әлсізі ме, күштісі мс, арсы зы ма, арлы сы ма дегенді де қазбалап ж атпады (балалары болған соң, биші әйел ұстап отырғаидықтан, ол жөнінде кешірімді де болаты н © зі); бірақ осы ғаш ы қтық унайды деген адамдарға да үнамағанын білгеи соқ, інісінің қы лығыіі ол да қостаған ж пқ. Вронский қызмет кәсібі мен қауымға араласу үстіне, атты да өте ж ақсы көретін және бір кәсіпке үйір болаты н. Бы йылғы жылы офицерлердің тосқауыл арқы лы жары- сатын бәйгесі тағайындалған. Вронский жарысқа жазылып, агылшындық таза түқымды бие сатып алған соң, алдағы бәйгеге, теж еле кіріскенмен, ғаш ы қты қ жайына да қарам ай, етпсттей кеткен-ді... О л екі қүмардың екеуі де бір-біріне бөгет болған жоқ. Қайта, көңлін қатты өрепкіте берген ойларыиан серпіліп, дамыл алатын, ғаш ықтығына қатнасы жоқ, өзге б ір кэсіп нен ермек керек боп ж ү р ге н ө зін е. Г97

XIX К расн ое селодағы бәйге к ү н і Вронский п олк артелінің залы н а бифстек жейін д еп әдеттегісінен ертерек келді. С алм ағы қ аж етті төрт ж ар ы м пұттап артпағанды қтан, өзін өэі онш а қ ы са да бермейтін; дегенмен, толы са беру керек- сіз болған соң, ұн тамағы мен тәтті тағамға да жуый қоймайтын. Ак, желеткесініц сы р ты н ан киген сюртугін ағы та, столға қос қолдай ш ы н д ақтап , эзірлеткен бифстегін күткен күйі, тарелкеде ж атқан ф ранцуз романына үңіле қа- рап отыр. Кітапқа қарағанда, кірген, шыкдан офицерлермен сөйлеспейінші дсп, ой ойлай, қарап отыр. О й л аған ы , А н н ан ы ң бүгін бәйгеден соң көрісейік деген уәдесі еді. Б ір а қ А н нан ы ө зі үш күннен бері кермей, әрі шетелден күйеуі келіп қ ал ға н д ы қ тан , сол көрісудің жөні келер, келмесін де, соны қал ай аны қтарьін да білмей отыр. Аннамен соңғы жолы немере әпкесі Бетсидің дачасында көріскен болатын. Карениндср дачасына орайына қарай а з д а б араты н өзі. К ,азір со ға н баруға да көн,лі құлап, соның ебін табу жағын ойластырып отыр. «Д ем ек, бәйгеге келе ме, келм ей ме екен, соны білші деп Б етси ж іберіп еді деймін ғой, демек, барайын» — деді ішінсн үй ғара, кітаптаи б асы н көтеріп, содан, көремін ғой деген оймен, көңілдсне ж у зі д е ж ай нап сала берді. — К ол я с ка ға үш а т ж егіп, теэір ек ж абды туға үйге кісі жібер,— деді, күміс табақпсн ыстық бифстек әкеп тұрған қызметш іге, соны айтты да, табақты жақындатып алып, тамағып жей бастады. Қ а тар д а ғы б ильярд бөлмесінен ұрған ш ар дыбы сы мен гу-гу сөз, күлкі естіліп т ұ р . К ір ер есіктен екі офицер кө- рінді: біреуі паж корпусынан полкке жуырда кеп кірген, ж үзі ж ұп -ж ү қ а, шілмиген, ж ап -ж ас офицер екен де, екіншісі қолына білезік салған, кіп-кішкене жүммқ көэ, боржыйған қарт офицер екен. Вронский соларға қарай сала, шытынып, байқамаған кісіш е к ітабы н а қы рьіндаған күйі, тамағын ж ей оты рып, оқый да берді. — Н ем епе? Ж үмысқа күшейіп барайын деп ж аты р сы ң ба? — деді боржык, офицер, қасы на отыра беріп. — К өріп оты рсы ң ғой,— деді Вронский, қабағьш ш ыта, аузы н сүрткен күйі, бетіне қ ар ай қоймай. — Толысып кетем деп қоры қпайсы қ ба? — деді анау, жас оф ицерге орьш ды қты ын,ғайлап жатып. 198

— Не дейді? — деді Вронский, ж ақты рм ай ты ж ы ры н- ган куйі, жиі тісі көріне, зіл ш ақы р а сөйлеп. — Х°л.ы.сып кетем Деп Қорык,пайсың ба дсймін? —„Жігітім, херес әкелші! — дсді де, Вронский ж ауап бсрмей, кітабмн екіиші ж агы н а қойып, оқы й бастады . Боржық офицер шараптар картасы н алып, ж ас офицер- ге бурылды. — Ішетін нәрсемізді ө зің тац д ай бер,— деді бетіне ка- раған күйі, картаиы соған бере беріп. — Сірә, рейнвейн іш ерміз,— деді ж ас офицер, Врон- скийге көз қыйығымен жүрексіне қараған күйі, болар-бол- мас қана қьілтиған мұртын саусағы мсн ш ыйратып қоймақ больіп. Вронскийдіц бұры ла қоймағаны н көрген соц, жас офицер түрегелді. — Бильярд бөлмесіне барай ьіқ,— деді ол. Боржьіқ офицер де қ ан т қы лм ай түрегеліп, екеуі есікке қарай тарттьі. Ось. арада бөлмеге бойш аң, сымбатты келген Яш внн ротмистр кіріп, жоғарыдағы екі офицерді иегімен кекете нұсқаган күйі Вронскийдіц қасы иа келді. — Ә! Мұнда екенсіц ғойі — деді ол сан ды лдай сөйлеп, Вронскийдің пагонына д обалд ай қолымен қ ат т ы ұрьш қойып, Вронский аш улана қарағанм ен, ж ү зі үйреиш ікті, орныцты жылы ш ырайьш а қ а л т қ ай та түсіп, ж ай нап қоя бсрді. — Ақыл тапқансың, Алеш а,— деді ротмистр, күжілдей Қатты сөйлеп.— Қ азір, жеп болған соң, б ір р ю м ка қа- гып ал. — Ішкім келмей оты р. — Ж уптарьіның ж азы лм ауы н,— деді қосып Я ш вин, осы аезде бөлмсден шығып б ар а ж атқ ан екі оф ицерге сылты ң ете қарап. Содан өзі Вронскийдің қасы на кеп отырғанда, орьіндық тұрқынан әлдеқайда салалы ж атқан тар ш албар- лы тізесі мен сырымасы уш кіл бұрыш таны п бүгіліп те кетті. — Кеше сснін, Красней театры н а соқпағаның, не? Н уморова жап-жақсы ойнады. Қ а й д а бо л ды ц о зің ? • — Тверскийлердікінде оты рып қалыппын,— деді Врон­ ский. — Ә! — деп Яшвин де қ осы ла салды. Яшвин өзі ойынпаз, ш айпау, ереже атаулы ны білмейтіи адам ғана емес, қайта қ ү л ы қс ы з ерсжслерге күны ққанды - '■ынан да Вронскийдің полктағы таңдаулы көңілдесі бо- латып. Вронский өзін ж ақсьі көргснде, ар ақ ішсе күбіше

қотары п , ұйқтам аса тугі қ у р ам ай , төтенш е күш тілігін көбі- г.ссе сол ж ағы и ан к өрсету а р қ ы л ы , б ір қал п ы н ан аумай- ты п ды қ тан ж ақсы к өретіп; б а с т ы қ т а р меіі жолдастарш жөніиде де құлы қтьіқ улксн қ ай р ат көрсетіп, сонысы ар- қы ды вэін е зі арі сыйлатып, әрі қорқы та журетіндіктен жақсьі көретін; ойын ойнаса он мың сомдарға ойнап, әрі ылғый арак, ішіп жүрсе де, сол ойынды сонша шебер, ор- ны қты ойнаумеи А ғыашын клубы н да о зы қ ойыипаз атан- ғандықтан ж ақсы көретін. Вронский оны сыйлап, жақсы к&ргенде, әсіресе, В ронскийдің ө зін Я ш ви н де атағы мен бай лы ғы н а бола сүймей, в з б асы н а бо л а суйетінін сезінген- діктен ж ақсы көретін. Вронский ғаш ы қтығы жайын айтам десе, куллі жұртты ң ішінсн ж алғы а соған ғана айтқандай еді. Я ш ви н е з і сезім а тау л ы дан т ү гел безіигендей көрінген- ?.;ен,— В ронский қ а з ір б ар өм ір ін кернегеи күш ті қүмарын ж алғы з сол Яш внн ғана түсіне алатыидай сезетін. Оның устіне, Я ш ви н осек пен ж а н ж ал д а р а қ а т бар деп білмейтін болуы керек те, ғаш ықтық сезімі болса, оны айнытпай түсініп, як ни ғаш ы қтык, деген — қ ал ж ы ң , ермек емес, ере- ссн б ір елеулі, м аң ы зды нәрсе д еп біліп, соған сенетін бо- л у а керек дегенге Вронский де бойурып жүретін. Вронский ғаш ықтығы ж айы нда онымен сөйлесе қойма- ғанымен, Яш вин түгел біліп, айнытпай тусініп жургенін байқап, сол жайын көзінен көргеніне көңлі де жай тауып калатын. — Ә, р а с !— деді ол, Вронскийдің Тверскийлердікінде болдым деген сөзіне; сөйтті де қ ар а кв зі жалт етіп, мұрты- пың сол ж а қ жебссін устай, ж ам ан әдеті бойынша, аузыңа кы мы ры п жалмай бастады. — Ж э, өзің қайттің кеше? Ү тты ц б а ? — деді Врон- -— С с г із м ыц. Ү ш еуі ж ам ан а д ам д ар екен, берер-бер- мссі екі урык, боп тур. — М ен жөнде ұтыласың еидеше,— деді Вронский кү- ліп. (Яш вин Вронский жөнінде үлкен бәс тіккен болаты н). — Т ук те үтылмаймын. М ахотин ғана қауіпті тек. Ә і’гім е соиы мен бугінгі бэйге не болар екен дегенге қар-тЗ көш ті, Вронскийдің де қ а з ір г і ойлағаны тек соны ң жаиы ғана болатын. — Ж үрейік, болдым,— деді де Вронский түрегеліп, есікке қ ар а й тар тты . Я ш вин қ оса түрегеліп, с ы й д а аяғы мсн сорай ғаи бойын ж а за керілді. — Тускі тамаққа ерте болған соң, шарап жұтып алуым