Лев Толстой-Анна Каренина

Койды. С в и я ж с к н й де ерессн м е й р ім д і, ақы л д ы ада м е ке н бір. — М ақұл, барайын,— деді до Л е в и н , энелі мен бал д ы - зының ж а й ы н сұрадьг. С о д ан С в и я ж с к и й д ің б а л д ы зы ж а - иында өз к ы я л ы н ш а некемен а с т л с ы п ж а т ат ы н о й ы қ а з ір - п онына кеп, б ір тү р л і қ ы зы к, т о ғ ы с а кеткен соң, б а қ ы т қ а батқан ж а й ы м д ы соны ң әйслі м сн б ал д м зы и д а й ш е ш іл е аитар кісі б о л а қ ой м ас дсгеы о й м е н , солардікін е б а р а т ы н болғанына қ а т т ы қ уан ды өзі, Свияжский Левиннен дерсвн яд агы жумысьшыц ж ай ы и сурастырғанда, Е вропада ж оқ б ір д ең ел е р табудын, еш б ір орайы бола қ о й м а с деген ой да о т ы р ғ а и м е н , о н ьісы н ы ң қ а э ір Леаннге де ж а й с ы з еш тецесі б о л ғ а н ж о қ . К,айта, С в и я ж - скин сөзі о ң с ө з, осы істеп ж ү р г е н д с р ім н ің б әр і д е б ір ^УРДЫМ н әр с е д еге н сезімге к е л іп , С ви яж ски й дің , ө з э д іл - Дігін айтуд ан т ай қ а й беретін ғ а ж а н ы п б и язы с ы и ы қ т ы ғ ы н Да^көре о т ы р д ы . С в и я ж скн й ү й ін д с г і әйелдер д с е р е к ш е сүйкімді ә й е л д е р болып ш ы қ т ы . С о л а р өзі б э р ін б іл іп , Қостап о ты р ғ ан м с н де, тек т ар т ы м д ы л ы к , істеп а й т п а й отырған с ы қ ы л д ы көрінді Л е в и н г с . С о л үйде өзі а л у а н .э ц - гімелер а й т ы п , екі-үш с ағат о т ы р ғ а н м е н , ж ап -д ү н и есін ж а й - лағап ж а л ғ ы з ға и а нәрссні м е г з е й м ін деп, с о л а р д ы т іп т і кғыр қы лы п, әлдеқаш ан ж а т қ ы л а р ы келіп оты рған ы н да аңғарған ж о қ . С в и я ж ски й к о ц іл д с с ін ау ы з үйге ш ы ғ а р ы п салғанда, есінегсн күйі, сошли, б ү гін гі огаш ахуалы на та- Қьірқай д а ж ү р д і. С а ғ ат с к іге к е т іп т і. Л евин қ о н а қ ү й ге келген с о ц , э л і де қ ал ы п т ү р ғ а и о н с ағат у а қ ы т т ы осы тағатсыздықпен отырып, қазір ц ай тіп жалғыз еткізем деген ойдан ш ош ы п т а кетті. О я у о т ы р г а н күзетш і м а л а й , н іам жаққан соц кетейін деп еді, Л е в и н бірак, жібермеді. Л ев и н бүрын б ай қ ам а й т ы н осы Е г о р м а л а н да өтс а қ ы л д ы , жақ> СЬІ> ең а б з а л ы мейрімді а дам б о л ы п ш ықты . — Й ем ене, Егор, ұйқтамау қ ы йы н ба екен? — К,айтер дсйсіз! К ,ы зметім із сол ғой біздің. М ы р з.і- Д*р ж а н ы т ы н ы ш р а қ т а, о ғ а н о р а й м унда есеп ж а ғ ы коп . Егорды ң семьясы, үш ұл, б ір тігінш і қызы бар екен де, оа қ ы зы н қ аііы с бүйым д ү к е н ін д е г і при казш іге б ер г е л і жүр екен. Левин бү жөнде неке мәселесіндегі басты нәрсе м ахаббат жағы да, м ахаббат барда б ақ ы тты да боласыц, неге десең бақыт деген тек өз басы ңдағы нэрсе деген пікір антты Егорға. 451

Егор өзі Л евин пікірін ден қ о я тьіңдап, эбден түсінген- дей болганмен, соны растағалы ж ақ сы мырзалар қолында жүргенде, мырзалары ма қашан болсы н риза болып жүруші едім, қазіргі қожайыныма да, ф р ан ц у з болғанымен, эбден ризамын деп, Л евин бір күтпеген тосын сөз айтты. «Керемет мейрімді адам»,— деп ойлады Левин. — Қош , сен өзіц қашан үйленіп едің, Егор, эйеліцді сүйіп алып па едің? — Сүймегендеше,— деді Егор. Содан, Л евин Егордың да делебесі қозьш, көңіліндегі жан сырьш шертсем екен деп оты рғаны н аңлай кетті. — Менің өмірім де бір ғаж айы п өмір. Жасымнан- ақ...— деді о л , біреу есінесе қосы ла есінейтін эдетке сала, Левинніц ш атты ғы жүгып кеткендей, көзі жайнай сөйлеи. Осы к езде бірақ қоңырау ш ы лды ры естілді; Егор кетті де, Левин ж а л ғы з қалды. Ас үстінде де өзі жөнді ештеце ішпей, Свияжскийдікінде де шай мен кешкі ас ішуге көн- бегенімен, там ақ ойлар жайы да болғаи жоқ. Өткен түні үйқтамағанымен, ұйқыны да ойлай алмады. Бөлме ауасы қоңыр салқы н болса да, қапалай берді өзі. Екі желдет- кіштің екеуін де ашып тастап, соны ң тұсындағы стол қа- сына кеп оты рды . Қар басқан үй төбслерінен ары шын- жырлы әшекей крес пен одан ж о ғар ы таман Сүмбілесі саргая ж арқы рап, жылжый өрлеген үш тағанды Ү ркер шоғыры керінеді. Левин біресе креске, біресе жүлдызға қараған күйі, бөлмсге біркелкі ағы ла кірген суық таза ауаны сіміре, қыялындағьі бейнелер мен сурсттерді түсінде көрген кісіше, қадағалап отыр. С ағат төртке қарай кеткен- де коридордан а я қ дыбысы шалынып, Левин есіктен к,ыл- тыя қарады. Клубтан қайтқан М яскин дейтін танысы екен од. М яски н тұнжырай салбырап, жөтеле басып келеді екен. «Б ақы тсы з сорлы!» деп ойласымен, сол адамды ж ақ- сы көріп, ж ан ы ашыгандықтан, Л евин көзіне жасы да іркі- ле кетті. Соны мен сөйлесіп жұбатқы сы да келді оны; бірак, жалаңқабат жейдешең екені есіне түсіп, ойынан қайтты да, тым-тырыс түрғанмен, өз басына терец мәнді көрінген, түр-тұрпаты ғажайып крес пен сар ғая жарқырап, шарықтай өрлеген ж улды зға қарап, салқын ауаға тоғыла түскелі ж ел- деткіш өтіне тағы да кеп оты рды . Сағат жетіге кеткен кезде еден сүртушідер дуылдап, қайдағы бір қызме-гке шақырған қоцыраулар согылын, Л е в и н де тоца бастаға- нын сезейін деді. Желдеткіштерді жауы п, жуынып, киініп адды да көшеге шықты. 452

XV Көшелер ә л і де бос екен. Л е в и н Щ ер б а ц к и й л е р ү й ін е қаран беттеді. С ы р т қ ы есіктері ж а б ы қ , түгел ұ й қ тап ж а т ы р екен. Левин қ а й т а оралы п , н о м е р ін е к ір г е н ооң, коф е ә к е л у ін сұрады. Е г о р ж о қ екен, к о ф ен і к ү н д і з істсйтін м а л а й вкелді. Л е в и н сонымеғі де с ө й л е с е й ін деи еді, б ір а к , малаиға қ о ң ь ір а у соққ ан сөң, к с т іп қ а л а д ы ол. Л е в и н к о ф е - сш шип, а у зы н а қ ал а ш с ал ай ы н д е п е д і, а у эы б ір ақ қ а л а ш - Ка жуыспай д а қ о й д ы . Қ а л а ш т ы т ү к ір іп тастап , п а л ь т о с ы н *НД‘ де, қ ь ід ы р а й ы н деп т ағы д а ж ө н е л д і. Л е в и н Щ е р - оацкийлер е сігін ің алды н а е к ін ш і р е т кслгенде, с а ғ а т о н ғ э Қараи кеткен б ол аты н . Ү й д е г іл ер ж а ц а ған а т ү р ег е л іп , а с - пазшы тамак, ә к е л у ге кетіп б а р а д ы е к е н . К ем д еге н д е т а ғ ы Да екі с ағат ш ы д а у керек б о л д ы . , Осы т ү н м ен осы е р т е ң г іл ік т е Л е в и н м үлде с е з ім с із тіршілік етіп , з а т т ы қ дүние ж а ғ д а й л а р ы н а я ө з ія в з і м ү л д е ада боп қ а л ғ а н адам д ай с е з ін д і. К ү н ү зы н ас іш п ей , екі түн үиқтам ай, а я з д а бірн еш е с а ғ а т ж ей деш еқ о т ы р ғ а н д а , езін е зі б ұ р ы н -со ң д ы б о л м а ғ а н б і р ж асаң , с а у -с ә л е м е т адамша с ез ге н і б ы л ай түрсы н , т іп т і ден есін е түк б а й л э н ы с ы адамш а сезінді: қо зғал ғаи д а к ө к еттерін ш ір ем ей -ақ Қозралып, іс т ей м іп дегендерін д е т ү г е л істей б е р е т ін д е й көрді. К е р е к б о л с а , көкке дс ұ ш ы п , ү й д ің б ү р ы ш ы н к в ш ір іп Кондырар е д ім д еп те о й л ад ы . Ө з г е у а қ ы т т ы ң б э р ін д е к ө ш е Қыдырып, с а ғ а т ы н а д ам ы л сы з қ а р а п , ж а н -ж ағы н а ж а л т а қ - таумен б о л д ы . Сонда көрген дуниені соңы н ан қайты п көргсн ж о қ өэі. Әсіресе м ек теп к е тар тқ а н б а л а л а р , ү й төбелерінен т р о т у а р - р* қонып ж а т қ а н көгілдір к ө г е р ш ін д е р , ү и ы ш аң ь іт а , кө- рінбес қ о л д а р қ ал а п ж а т қ а н с а й к а л а р Л евин к ө к іл ін б о - сатып т а ж іб е р д і. С ол с ай к а , с о л көгерш ін, со л е к і б ал а жер бетінде б ір ж оқ бітім де р екен . Бэрі бір м езгіл де үшырады со н ы ң : көгершінге ж ү г ір е жеткен бала Л ев и и ге күлімсірей қ а р а д ы ; көгерш ін , қ а н а т ь і саты р етіп,^ к ү и ге ш а- гьглыса, а у а д а үш қы н д аған қ а р қ ы л а у ы н а р ал ай ү ш а ж ө - нелді, ү й тере зес ін ен піскен н а н и іс і а қк ы п , с а й к а л а р к а- ланып ж а т ы р . С оны ң б эр і қ о с ы л а келіп, т ө т е н ш е б ір жақсы н әр се болған соң, Л е в и н к ү л іп жіберіп, қ у ан ға н ко- зінен ж а с ы д а ш мғы п к етті. Ғ а з е т т е р мүйісі м ен К и с л о в - каны к сң ін с н орай, қ о н ақ ү й г е т ағы д а к ел іп , с а ғ а т ы и алдына к,оя, он екі болуын к ү т іп қай та отырды о л . К өрш і 4БЗ

номердегілер машиналар мен алдампазды қ жайьшда әлде- нелер сөйлесіп, таңертеңгі дагдыша жөтелісіп қояды. Са- ғат тілі он екіге таяиғанын аңғарған жок, олар. Сағат тілі он екіге де жетті. Левин есік алды на шык,ты. Арбакештер түгел білетін тәрізді екен. Ө зара керілдесе, әрқайсьісы өз көлігін ұсына, жүэдері масайрай ж айнап, Левинді қоршай кетісті. Левин өзгелерін де ренжітпейін дегсн оймен, олар- мен де ж үруге уэде беріп, бір арбакеш ті алды да, Щ ер- бацкийлердікіне тарт деп бұйырды. К,аны сыртқа тепкен қып-қызыл күдіс мойнына көйлегінің а қ жағасын шапаны- нан шьіғара, шымқай түймеленген арбакеш те бір әсем адам екен. О л арбакештің шанасы да бір, Левин соңынан қайтып мінбегеи соғұрлы ыцғайлы, биік шана боп шықты, ляғын баспағаны болмаса, аты да бір атырылып тұрған, сзйгүлік ат екен. Арбакеш Щ ербацкий үйін біледі екен де, Левинге ерекше ізет көрсете, делбені дөңгеленте ұстаған куйі «дбру» деді де, есік алдына әкеп түсірді. Щ ербац- кийлер швейцарының да түгел біліп тұрған түрі бар екен. Ол жайы оны ң жымкя күлген күлкісімен: — Көптен бері болмадьщыз ғой, Константин Д м и т­ рии! — деген сөзіяен карініп түр. О л өзі түгел білу үстіне, қуаны ш ы қойньша сыймай, сол қуанышын білдірмеуге тырысып та тұрған сықылды. Левин соиыц сүйкімді көне көзіке қарап, бақытына тіпті тагы да бір ж аң а нәрсе жамалғанын түсіне кетті. — Түрды ма скен? — Кіре беріңіз! Жоқ, осьшда-ақ қойыңыз,— деді швей­ цар, күлімсіреп, Левин баскиімін алғалы қайта оралған соң. Онысы д а бірдеңені білдіре кетті. — Кімге хабарла дейсіз?— деп сүрады малай. Малай өзі әрі жас, эрі қырымпоз ж аң а малай болғанмен, өтс мейрімді жақсы адам екен де, бәрін түгел біліп түр екен. — Княгиняға... князьға... к няж няға...— дей берді Левин. Левиннің алғаш көрген адамы тасІето ізеП е Ьіпоп бол- ды. Шашы мен ж ү зі қүйылыса жайнап, залды аралай өтіп барады екеи ол. Левин сонымен тіл қатыса берісімен-ақ, есіктің іш ж ағы нан қапелімде көйлек сыбдыры шалынып, гпайегаоізеііе ІЛпоп Левин көзіне көрінбей де қалып, ба- к.ыты таянғанға үрейі үша қуанып та кетті. М агіето і- ЕеІІе Ыпоп Л евинді тастай бере, екіиш і есікке қарай, асы- га жөнелді. Сол шығысымен-ак, паркетте жеп-жеңіл ш ап- шаң басқан а я қ дыбысм шалынып, Левиннің сонша үзак,, аңсай қалап, сарыла іздеген бақы ты мен өмірі, вз басынан

сона гүрльім а р т ы қ көрген ө з і д е — қ а с ы н а т е з ж а қ ы н д а п қалды. Китн, а я ғ ы ж ср ге т и м ей , к ө з ш ал м ас б ір к ү ш п е н зыиырай үш ы п к ел е д і екен. Левин в з ж ү р е г ін кзрнеген м а х а б б а т қ а о н ы ң д а ү р е й і таа қуанған, а л д а у білмес, н ү р л ы к ө з ін ғак а көріп т ұ р . и>л бір к ө зд е р Л е в и н д і м а х а б б а т с әү л ес ім ен т а м ы л ж ы й шарпып, ж а п -ж а қ ы н келіп те қ а л д ы . К и т и Л е в и н н ің д э л қасьіна ж а н ас а к е п т оқ тад ы . К ,о л ы н д а кө тер іп, Л е в и н н ің иығыиа а р та с а л д ы әкеліп. Уз мұрсасы жеткениен аян ғаи ж о қ ол,— ж үгіре ж е тіп , журексше, қ у а н а , қ үш ағы на т ү г е л б е р іл е кетті о н ы ң . Л е - вян де ш ап қ ұ ш а қ т а п , сү ю ге ы н т ы к , а у зы н а е р н ін төсегт, еңсеи ж абы сты . О да түні бойы ұйқтамай, т а ң атқалы күтіп оты р екен өэін. Ә ке-ш еш есі де қ а й т е т п е й қ о стап , б а қ ы т ы н а Қоса ж ы р ғ ас ы п т ы . Л е в и н д і к ү т іп т і К и т и . Ө зд е р ін ін , б а қ ы - тьш Л евин ге а л д ы м ен ө зі а й т қ ы с ы к ел іп т і. С о ға н ж а л ғ ы э жолығуға қ а м о й л ап , со л о й ы и а қ у а и а , әрі ж ү р е к с ін іп , ә р і уялып, не іс т е п ж үргенін д е б іл м е п т і. Л е в и н н ің ж ү р г е н дыбысын, с ө й л е г е н даусы н е с т іп , т а с і е т о і з е Н е І . іп о п к е т - кешпе іш кі ж а қ т а к утіп т ұ р ы п т ы . М а с іе т о із е ііе Ъ іп о п кеткен с о қ , к а л а й бол м ақ, не іс т е й м ін дегенді де қ а б ы р ғ а - сыва кең есп ей, Л е в и н ге к е л г е н к ү й і, істегені э л г і б о л д ы оныд. — М ам ам а барайық! — дед і о л , Левиннің қо л ы нан алып. Л е в и н к ө п к е д ейін е ш т е ң е а й т а алм ады , а й т а а л - мағанда, ш а л қ ы п т ұ рған с е з ім ін с ө з к ірлетер д е г е н д ік т е н емес, б ір д ең е д ей ін десе-ак,, с ө з о р н ы н а ә р д а й ы м б а қ ы т жасы т ө гіл іп к етк е л і т ү р ғ а н ы н с е з ге н д ік т е н а й т а а л м а д ы . Китидің қ о л ы н алып, соны с ү й д і. — Ш ы н -ақ па екен осы м ы э ? — деді ол ақы ры , даусы квмескі ш ы ғы п .— Ө эім д і с ен с ү й е д і дегеиге сен е алм а й түрмынГ О л «сеніне», өзіне қар аған Л евин ш е, К ити де ж үрексіие кулімсіреді. — Ш ы н ! — деді ол м а ғ н а л ы пішінмен, б а я у сей леп . К ити, Л евин қолынан а л ға н күй і, қонақ үйге кеп кірді. Княгиня екеуін керген соң, а л қ ы н а тыныстап, ж ы л ап та, күліп т е ж іб е р іп , Л е в и н б ір к ү т п е г е н қ у н ақ ж ү р іс п е н , қ а- сына ж етіп келген күйі, б а с ы н а и құша тұры п сүйгенде, Левин бетіне жасы да т и іп -ти іп кетті. — К ө ң іл жайғасты деген осы ! К,уаныш тымын. К итиді жақсы көр. Қуаныш ты мы н... К и ти І 455

— Т е з табыстыцдар-ау! — деді қ а р т князь, жайбарақат көрінгісі келіп. Левин бірақ, өзіне бурылған кезде князьдің көэі де ш ыланып қалғаньш ацғара кетті. — Қаш ан болсын, көптен қалағаным осы болатыи меніқ! — деді ол, Левинніқ қо л ы нан үстай, өзіне қарай тартып.— М ы н а желөкпе қайдағы ны шығарып жургенде- ақ, менің ойым... — Папа! — деп Кити шыр етіп, аузын қолымен баса қойды оның. — Ж арайды , айтпай-ақ қ о я й ы н !— деді ол.— Өте-өте қуан... Қап! есуас басым-ай... Князь К и ти д іқ бетінен, қолы нан сүйіп, бетінен қайыра тзғы да сүйіп, шоқьшдырып ш ықты . Кити соны ң ет-женді колын аймалай ұзақ сүйіп түрға- иын көрген соқ, бұрын өзіне ж ат адам боп шалынатын сол қарт киязьді жақын түтқан бір ж аң а сезім Левинді де билеп әкетті. XVI Княгиня орыидықта кулімсірей түсіп, үнсіз отыр; князь да сонын, қасы на кеп отырды. К и т и әкесінің қолын әлі сол үстаған күйі, орындыгының ж аны нда түр. Тым-тырыс Бірінші боп түгел сөзбен атап, б ар ой, бар сеэімін өмір мәселесіне көшірген княгиня болды. Онысы алгашқы сәтте бэріне де түгел оғаш көрініп, тіпті қаттьі да іиіп кетті. — Қаш ан дер екеміз? Бата беріп, атауымыз керек қой. Тойьің қашан дейміз? Не ойыц бар, Александр, сенің? — Бұ жерде мынада тур ғой билік,— деді қарт кн яэь Левинді нұсқап. — Қашан дейік? — деді Левин қы зарып.— Ертеқ бол­ сын. Маган салсаңыздар, батаны бүгін беріп, ертең той жасау керек қой деп отырмын. — Қой, ш о п сһег, лақпай оты р өйтіп! — Ендеше бір жетідсн соң жасайық. — Кұдды есуастың сезі. — Жоқ, несі бар оның? — Қүдай жазбасын! — деді шешесі, сол дегбірі қаш - қаиын қуаныш ете күлімсіреп.— Ж асауы н қайтеміз? «Жасау, ырым-сырым дегендер ш ын-ақ керек пе екен түге?— деді Л евин шошып кетіп.— Дегенмен де, сол жа- сау, бата, ырым-сырым дегендер бақы ты ма кәкір келтіре қоя ма менің? Жоқ, тукте кәкір келтірмейді!» Левин 456

Кнтиге қ а р а п , ж а са у деген с ө з д і кө ц іл ін е титтей а у ы р алмаганын д а а ц ғ а р а к етті. « Д е м е к , керек болған ы ғо й оның»,— д еп о й л а д ы Л евин . _ Т ук т е білмеймін, ойы мды айтқаны м ғой әш ейін,— деді ол, к еш ір ім өтініп. — Б ы л ай ш а ақы лдасқаны м ьіз ғо й . Б ата беріп, атау ы - мыз керск енді. С олай ол. Княгиня куйеуін келіп суйген с о ң , кетуге ы ңғайланды; куйеуі б ір а қ ж іб е р е қ оймай, ш с т ы қ -с у ы ғ ы б асы лм аған ж а с адамша қ ұ ш а қ т а п , елж ір ей к ү л ім с ір е п , бірнеше қ а й т а р а сүйді. К ә р и я л а р сэл у а қь іт ш а т а с м п кетіп, ғ аш ы қ богі отырган ос ы ө з ім і з бе, қ ы з ы м ы з б а д еген д і де білмей қ а л - ған сьіқ ы л д а н д ы . К н я з ь бон к н я г и н я ш ы ққан соц, Л е в и н қалыцдығыньщ қасы на келіп, қ о л ы н ұстады. Қ азір ө зі дә- тш бекітіп, с ө й л е у г е де ш а р қ ы к е л іп т ұ р ған соң, К и т и г е квп н әрселер а й т у ы керек е д і. Б і р а қ керекті с ө зд ер ін е н мүлде ө зге н э р с е л е р айты п к е т т і. — О сы н ы н , осы лай б о л а р ы н қ а л а й білгем д сс ец ш і взім! Ө м ір і ү м іт еткен де ж о қ п ы н ; б ір а қ ішімнеи к а ш а н болсын с ен іп ж үретін м ін,— д е д і о л .— Осыпын, б ү й р ы ғ ы болғанына д а с ен е берем езім . — М ен ш е?— деді К ити.— Т іп т і сол кезде-ақ...— К и - ти кідіре қ а л ы п , а л д а у білм ес к ө з і н Л с в и н г е т ай ы н б ай т ік - кен күйі, т а ғ ы д а сөйлеп к ет т і,— т іп т і сол, ө з б іқ ы т ы м д ы взім тепкен к е з д е -а қ , ой ы м с о л б о л а т ь ін . К аш ан б о л с ы н бір өзің ізд і ғ а н а суйгенмен, к ө р с е қы за р л ы к . еткем. А й - таиын д еге н ім ... Ү м ы т а р м а е к е н с із д е й ім саны ? — Ж ақсы ж оралығы да б о л ар онықыз. М енің көп нәрсемді ө з ің із к еш іруің із к ер е к , ц а й т а . С ізге а й т а р н әр - сем-ақ... Китиге ай та й ы н деп оқ тал ған сөздерінің бірі б о л аты н онысы. К и т и г е ө з і бірінш і к ү н н е н б а с т а п - а қ : е зіц із с ы қ ы л - Ды пак кіс і е м е сп ін де, е кінш ід ен , д ін г е д е сенбейміи д ег е н нэрсе айтп ақш ы болатыя. С о л а р д ы айту жағы қы ин а- ғанмең, е к е у ін д е айтуы м кер ек д е п есептегсн өзі. — Ж оқ, қ а зір қоя тұрьіп, соцыра-ак, айтайын! — де- — Ж арай ды , соқыра айтсаң ы з, соңы ра айтыңыз, бірак. айтпаушы б о л м ақ ы з, әйтеуір. К ,о р қ а р түгім ж оқ м енің. Түгел б іл у ім к е р е к менің. Б о л а р ы б о л д ы енді. С ез со ң ы н Л евин бітірді. — Болды дегенде, қандай адам болсам, ондай адам болайын, қ а й т етпей, құп а л а с ы з ғо й меиі? Сол м а? 4Б7

— С ол, я. Екеуіпің әцгімесін ш айеш оізеП е Ыпоп келіп бөліп кет- ті, ол болса, көлгірсінгенмен де, елжірей күлімсіреп, сүйікті шәкіртін қүттықтауга келіпті. О л шыққанша жалшы-ма- лайлар да қүттықтағалы сау ете түсті. Содан соң ағайын- дары ағылып, қымғуыт думан басталып кетті де, сол ду- маннан тойы өтер өткенше Л е в и н де бас ала алғая жоқ. Левин ылғы й құлаэып, ебі қ аш ы п жүргенмен, бақыты да тасып, баурап экетті өзін. Ө з б асы н а тусетін, өзі білмейтіи кэделер де көп екенін үздіксіз сезігт, сол айтк,андарын тү- гел істей жүре, соның бәрі б ақ ы т қ а да байыта берді. Өзіне қыз айттыратын қудалығын ө зге қүдалықтардан ала бөтен дара құдальік, көргендіктен, құдалы к, біткеннің үйреншікті жайлары бзсыма қонған ерекш е бақытьіма кәкір келтірер ме екен деп те ойлады; бірақ о л ойы, өзгелер істегенді өзі де істеп, бақыты онысына а р та түспесе кемімей, қайта бұ- рык-соңды теңі жоқ, ерекше б ақ ы т бола берумея барып тмянактады. — Е н д і конфет жейміз,— деп т -1 !е Ьіпоп айтысымен, Левин де конфет әкелуге ж өнелді. — Ө т е жақсы бопты,— деді Свияжский.— Букетті Фо- мішнан алғаныңыз он, болар еді деймін. — С о л керек пе еді? — деді де Фоминға жөнелді. Ж үмсайтьш шығыи, сыйлы қ ж ағы квп болатьшдықтаи, қары зға а к т а алу керек дегенді айтты ағасы. — Сыйлык, керек пе еді? — деді де Фульдеге к,арай шапты. Ө зін кондитер дукенінде де, Фоминда да, Ф у л ь де де кутісіп, сол күндерде бастас болған күллі өзге ж ү р т сы- қылды, олар да қуаітыш етіп, бақытына мәз болысып отырғандарьш керді. Өзін бүкіл ж үрт жақсы көруі устіие, бүрын қоңырайысып, суық, селқос көріиетін адамдары да ©зіне түгел сүйсініп, айтқаны н қайт қылмай, қуаиышын елжірей, кылымсый қоштасып, қалыцдығы жүрттан асқан дегдар кісі болғандықтан, дүниедегі ең бақытты адаммын деген наиымын да қос көргендері тіпті ерекше нәрсе бол- ды. К и ти де сол сезімде б олаты н . Нордстон графиня бү- дан гөрі тәуірірек болса деп, едім дегенді аузы барып, кулак, қ ағы с еткенде, Кити соғурлы шала бүлініп, дүииеде Левипнеп өтер ешкім жоқ деп соғұрлы төндіре дэлелдеген- джтеи, онысмна Нордстон граф иня да мойын қойып, Ки­ ти барда Левинді сүйсіне қар сы алмай қоя алмайтын Д* жақіуа д ш қ ты .

Левиннің түсінісеміэ деп уәде е тк е н нәрсесі сол зам ан - иың ен, б ір а у ы р уақы йғасы е д і. Л е в и н қ а р т к н я з ь б е н ақылдаса к е л іп , соны ң рүқсатьгн а л ғ а н соң, е зіи қ ы к н а ғ а н нэрселері ж а зы л ғ а н күнделігін К и т и г е берді. О л к ү н д е л і- гіи өзі б о л а ш а қ қал ы ң д ы ғы н е с к е а л ы п ж азган б о л а т ы н . Левинді істегек күнәлары мен д ін с із д іг і жөніндегі е кі я ә р - се қ ы й н а й т ы н е д і. Д іи сізд ігін м о й ы н д а у ы елеңсіз ө т іп т е кетті. К и т и ө з і д ін ш іл б о л ат ы н д а , д ін қ а ғ ы й д а л ар ь ш а д а шүбә к ел т ір м е й т ін эсте, б ір ақ Л е в и н ш н , сы рттай д ін с із д іг і тіпті қ ап е р ін е д е келген ж о қ . М а х а б б а т ы а р қ ы л ы Л е в и н жан-дүкиесін ө з і түгел б ілетіндіктен, сол ж ан дүпиедегі е з қалауларын көріп те отыратын, а л , ж ан дүниесінің діи сіз- дік ж ағы н е д егенге кел генд е, К и т и г е б әрібір б о л а т ы н ояың. М ой ы м д а ға н екінші н әр с ес і болса, К ити д і өксіте Л евин ө з і К и ти ге күнделігін б ер геи д е, іштен то л ған б ай берген ж о қ - т ы . К и т и екеуінің а р а с ы н д а құ п ы я с ы р б о л у ғ а тиіе емес д е п білген д іктен , о с ы л а й б о л у ы керек д еп б а й л а - ған болаты н. Б ірак, сол қалай э с е р е те р екен дегенді еске- ріп, К и т и ж а й ы п а ой ж у г ір т п е ге н -д і ө з і. С о л к у н і кеітіке театрға б ар а р алды нда соларды кіне келіп, К итидің бөлм е- сіне кіре, ө з і с а д ғ а н айы қп ас к ү й ік к е қ ұ с а боп ж ы л а ғ а н а я - нышты, эдем :, ш ерлі жуэін к ө р ген с о ц , өткендегі м аск.ара жайын К и т и д ің сол кірш іксіз пактігінен бвліп ж а тқ ан түңғыйьіқты б ір -ақ адғарып, істегеи ісінен шошып т а кет- — М ьш а сүмдык, кітабьіны зды а р ы алыңызпіы! — деді Кити а лд ы н дағы стол үстінде ж а т к а н дәптерді сы ра беріп. — М үны несін бергенсіз м аған!.. Ж о қ , дегенмен д е тәуір болды,— д еп қосы п қойды , Л е з и н н ін күйінген ж ү з іи а я п кстіп.— Б ір а к , сұм д ы қ нәрсе е к е н ө з і! Л е в и н т ұ қ ы р ғ а н күйі, ү н д е г е н ж о қ . Е ш тед е а й т а а л - — К е ш ір м е й с із ғой мені,— д е д і о л күбірлеп. — Ж о қ , кеш іргемін, бірақ сұм ды к, иэрсе екеи бір! А лайда, Л еви н бақыты ты м ш алкы п ж атқандықтан, ол мойындауы ш ы ры н бұзбай, к ай та б ір жана ш ырай бсріп жіберді б ған . К ч т и де кеш ірім е т т і; бірақ Л евин со л к у п - иен б а с т а п - а қ К и ти д ен ө зін б ұ р ы н ғ ы д а н да кем с а н а п , со - ның алд ы н да бүоынғыдан да к іш ір ей е иіліп, о р ы н сы з тап болтан ө з б ақ ы тьш бүрынғы дан д а күш ті бағалайты и б о п кетті.

ХҮП А лексей Александрович ас үстінде, одан соқ айтылған әңгімелерден алган әсерін есіне еріксіз түсіре, оцаша но- меріне қ ай та оралды. Д ар ья Александровианын, ксшірім ету ж айындағы оөздері қы нж ы лты п та тастады өзін. Өз жайына христиан ережелерін қолдану, қолданбау жағы, жеціл-желпі айтуга болмайтын, ты м қыйын мэселс еді дс, Алексей Александрович теріске жорый, әлдеқашан шешіп те қойған мәселе еді. Алексей Александрович жадыиа, ай- тылғаи аңгімелер ішінен көбірек уялаганы ақкөціл, ақмақ Туровцьш ның: жігіттік істеген, дуэльге шақырыпты да, өлтіріп тыныпты деген сөзі болды . Ізет сақтап, пікірлеріи айтпағандарымен, жүрт біткен соны қостаған тәрізді де көрінген. «Әйткенмен, ол өзі тьшған іс болғаи соң, оның жайын ойлайтын да ештеце жоқ»,— дед і Алексей Александрович ішінен. А л д а ғ ы журісі мен тексеру ісініц жайын ғана ой- лап, номеріне кірген соң, қ асы ндағы швейцардаи: малайы қайда екеиіи сұрады; м алайы ңы з қазір ғана шықты деді швейцар. А лексей Александрович шай әкелсін дегенді айт- ты да, стол басына отыра Ф р у м д ы алып, сапарынын, ба- ғыт ж айын ойластыра бастады. — Е к і телеграмма бар екен,— деді қайта оралған мала- йы бөлмеге кірген соң.— Ғаф у етіңіз, тақсыр, қазір ғана шығып едім. А лексей Александрович телеграммаиы алып, желімія ашты. Б ірінш і телеграмма Каренин көңіл ғып жүретін орынға Стремовтьің тағайындалғаны жайындагы хабар екен. А лексей Александрович телеграмманы тастай салды да, қы зара түрегеліп, бөлмеде ж үре бастады. « Р и о з VII11 репЗеге (Зетеп іаі»1,— деді, я и о з деген сөз арқылы осы тағайьшдауға болысқан адамдарды мегзеп. Ол орынды өзі алмағанға қынжылған жоқ, б ұ л ы қ қ а алмаган да тәрізді өзін; б ір ақ сол орьінға, тіл-ж ағы н а сүйенген, мылжың Стремовтын, қабілеті өэгелердің қай-қайсысынаи болсын кем ж атқаны н қалай көрмеді екен деп, соны түсінбей, со- ған таңы рқады . Осы тағайындау арқылы өздерін к о р кы- лып, ө з р г с з іі^ е 2 түсіргендерін қалай көрмеді екен!— деп кейіді. ^ Жарылқамайын дсгепін ақылға да жарытпайды қүдай.

«Тағы да осы сы қ ьіл ды б ір д с ң е б о л а р » ,— д еді іш іи е н кекете, екінші т ел е грам м а н ы а ш ы п ж а т ь ш . Ә й елін ен к е л г е н телеграмма екен. « А н н а » деп к ө к қ а р ы н д а ш п е н қ о й ға н к,о- •ш казіне алды м ен ш ал ы н а к етті. « Ө л ім х а л ін д е м ін , кел у ін,- Д) жалына с ұ р ай м ы н . К сш ірім а л ы п , кө ң іл ім қ о ш б о п өлеищ» деген с ө з д е р д і о қ ы ды о л . Ж и р к е н е кү л ді де, т е л е - трамманы т ас тай с а л д ы . О иын, о й ы н ш а , м ұ н ы с ы б ір т и т т е й күмэні жоқ а л д а у м ен айла б о п к ө р ін д і алға ш ь ш д а . «Алдау д еге н н е н тар ты н б ай д ы о л . Б о с а н у ы кер ек б о л а - тш. Толғақ болуы кэдік. Бірак, н е м ак,саттары б ар екен десеңші? Б а д а н ы з а ң д ы б ал а е т іп , б е д е л ім д і тү сір е, б а с Дшуда бөгемекш і ғ о й ,— деп о й л а д ы .— Б ір а к , «өлім х а л ін - Демщ» деген б ір д е ц е а й ты л ьш ты ө з ін д е ...— Т е л е г р а м м а н ы Қавта оқып ш ы қ т ы ; сөйтіп т ұ р ы п , т е л е г р а м м а д а а й т ы л ғ а н свздщ төте м а ғ н а с ы қ ап елім де т а ң - т а м а ш а қ ы л д ы ө з ін . «унысы ш ын б о л ғ а н кунде ш е?— д е д і ө з ін е ө зі.— Х а л ү с - Шде қ ы йн ал ы п ж а т қ а н соң, р а й ы н а н қ ай т а й ы н д е г е н і шын болып, м ен с о ға н алд ау ш ы ғ а р д е п б арм ай қ а л с а м , н е болмақшы? О н ы м ә р і қ а т а л д ы қ б о л ы п , ә р і ж ұ р т б іт к е н г е әз'мді кін алату ү с тін е , к ещ елігім д е б о л а р еді». — Петр, күймені қоя тұр. П ете р б у р гк е жүрем,— д ед і ол малайына. Алексей А лексан д рови ч П е т е р б у р г к е барып, ә й ел ім ді көрейін д еген ге ш ы қ т ы . А у р у ы а л д а у б о л са, т ы р с е т п е й , *ҮРІп кетейін д е п ой лады . Е г е р а у р у ы ш ьш б о л ы п , ө л ім ДУзында к ө р гісі к е п ж а т са , к ө зі т ір іс ін д е бар сам , к е ш ір е й ін ле’ тым к еш ігіп қ ал с ам , а қ ы р ғ ы б о р ы ш ы м д ы ө тей ін д е д і. Не істеп, н е қ о а м дегенді б ү к іл ж о л бойы қ а й т ы п о й - ■'атан ж оқ. Алексей А лександрович түнде в а г о н соққандьіқтан, ә р і шарщап, ә р і к и ім ін де кір с е э ін е , қ а р с ы алд ы и а қ а р а ғ а н КҮЙІ, не к ү т іп т ұ р дегенді де о й л а м а й , П етер бу р гты н , т а ц сэрідегі т ұ м а н ы н а т о ғы л ы п и е с із т ү р ғ а н Н ев а п р о с п е к т ін бойлай т а р т ы п кел е д і. О н ы о й л а р ж а й ы д а б о л ға н ж о к,, өнткені б о л а р ж а й д ы ескс а л ғ а н д а , с о н ы ң өлім і х а л - ж а н - ымныц қ ы й ы н ш ы л ы г ы н б ір д е н - а қ т ү г е л тү зеп ж іб е р е д і д е - ген ж орам ал ы н б асы н ан а р ы л т а а л м а й д а қ о й ды . Н а н с а - тушылар, ж а б ы қ дүкен дер, т у н г і а р б а к е ш т е р , т р о т у а р с ы - пырған қ о р а к ү т у ш іл ер ш а л ы н ы п о т ы р да, не к ү т іп т ұ р , Қалар қ а қ ы м бол м аған м ен , и е қ а л а у ы м керек д еген о и л а - Рын ж еқ бек ш і б оп , с о лар д ы т ү г е л қ а д а г а л а п к ел е д і. Ь с і к алдына д а к е л д і. Е сік тү б ін д е к ө ш і р і ұй қтаған б ір к ү и м е Мен арбакеш т ұ р екен. С е н ек к е к ір г е н со ң, А л ек с ей А л е к - 461

сандрович, мыйыныц алые түкпірінен тапқандай бір бай- лауды ойластырып, реттеп те алд ы оны. Ол байлауы: «Алдау болған кунде, тус жорытпай, тып-тыныш журіп ке- тейін де, ш ын болған кунде сьіпайыгершілік сақіайын» де­ ген банлау еді. Швейцар, А лексей Александрович қоңырау соққанша- ақ есікті ашы п жіберді. Галстук тақп ай, ескі сюртук, туф­ ли кигсн ш вейцар Петровтық, басқаш а айтқанда, Капито- кычтың, суры біртүрлі оғаш екен. — Бары ня не боп жатыр? — Кеше босанды аман-есен. Алексей Александрович тоқтай қалы п, бозарып кетті. Соныц өлімін қатты қалағанын қ а з ір келіп аңғарды өзі. — Денсаулы ғы ше? Ертецгіліктегі алжапқышын салған Корней бэспалдақ- тан жугіре тусті. — Өте сәл боп жатыр,— деді о л .— Кеше докторлчр жыйыны болып еді, қазір де осьш да отыр доктор. — Н әрселерді ал,— деді д е А лексей Александрович, хабарды естіген соң, дегенмен де, олуінен ұміт бар екен де­ ген оймен, көңілі жадырағандай болып, ауыз уйге барып кірді. Киім ілгіште әскери пальто ту р екен. Алексей Алексан­ дрович сокы көрген соң: — Кімдер б ар еді? — деп сұрады. — Д октор мен акушерка, Вронский граф үшеуі бар. Алексей Александрович ішкі бөлмелерге қарай тартты. Қонақ уйде ешкім жоқ екен; А лексей Александровнчтің дыбысын естіп, Аннаның кабинетінен көгілдір ленталы шуперек баскиім салған акушерка ш ықты . Акушерка Алексей Алексаидровичке келе-ақ, жан тәс- лімі жақьшдағанын таймақдай білдіріп, қолыиан устап, ж а­ тый бөлмеге алы п кірді. — Құдай жарылқап, келгеніңіз ж ақсы болды! Сізді ғана арман етіп жатыр ылғый. — М ұзды тезірек беріқіз! — деді жатын бөлмеден док- тордыц өктем даусы. Алексей Александрович А ннаның кабинетіне келіп кір- ді. Сонын, столы қасындагы аласа орындықтың арқалыгы- на қырын бере, бетін қолымен басып Вронский жылап отыр екен. Д о кто р даусын естіген соң ұшып түрегеліп, кв- яінен қолын а л а бере, Алексей Александровичті көрді. Күйеуін көргенге қатты сасып қальіп, қайта отырган куйі,

бір жерге к ір іп к е т с й ін деген к іс ід е й , м о йн ы н іш іне а л а қүнысьш кетті ө з і; бірак, д әтін б е к іт е тү р ег е л д і де: Өлу ^ ж а қ қ а ш ы қты . Д о к т о р л а р д а уміт ж оқ деп отыр,—_деді.— Т у г е л ы р қ ы ң ы з д а м ы н , о с ь ш д а бо л у ға рұк,- сат берщіз т е к ... д егс н м еи де, ы р қ ы ц ы з д а м ы н өзім , м ен ... Алексей ^А л е к с а н д р о в и ч В р о н с к и й д ің к ө з ж асы н к ө р - ген соц, қ асірет т а р т қ а н ө зге ж ұ р т т ы ң с ұ р ы н кө р ген д е к э - ңілі^ босайтын ә д е т і ұ стаған ы н с с з д і д е , б етін бұра, В р о н - шіидің сөзін д е т ү г е л естімей, е с ік к е қ а р а й асы ға ж ө н е л д і. шатын б өлм еден А н н а н ы ц ә л д е н е а й т қ а н дауы сы е с т іл д і. Даусы бір ө т е а й қ ы н наш пен, к ө ң іл д і ж а р қ ы н ш ы ғ а д ы . Алексей А л е к с а н д р о в и ч бөлмеге к ір г е н с о ң , кроватьтін, қ а - сына келді. А і ш а н ы ң беті со ға н қ а р а п ж а т м р екен. Ө ң і албырап, к ө зі б а л б ұ л ж а н а, м о н т ы й ғ а н а п п а қ қольі к о ф т а - сьіның ж ең ін ен с ы п ы р ы л а ш ы ғ ы п , с о н ы қ ай ы р а, к ө р п е н іц бүрышын о й ы н ғ ы п ж а т ы р . А н н а ө з і ә р і сау, әрі ж а с а ц көріңу үстіне, т іп т і м әз-м ай р ам , к ө ң іл д і с ы қ ы л д ы е к е н . Даусын н аш ы н а т ө т е н ш е д ұ р ы с к с л т ір іп , соны сезін е, с ы ц - «іраи, тез сө й л еп ж аты р. — Неге десен, мен, Алексей А лександровичті айты п жатырмын, А л е к с е й (екеуі де А л е к с е й , оғаш ж атқан , сум - ДЫК, тағды р е к е н і р а с емес н е ? ) к ө ц іл ім д і ж ы қ п аған д а б о - лар еді. М е н д е у м ы т ы п , о л д а к е ш ір г е н болар сді... Н е г е келмей ж а т ы р е к е н ө з і? Т ұ р ғ а н б о й ы м ейрім о н ы қ , с о л менрімін ө з і д е б іл м е й д і. О й п ы р - а й ! Н е деген с а ғ ы н ы ш десецші, қ ұ д а й ы м ! С у б ер іц д ер т е з ір е к і А й т п зқ ш ы , а н а у Қьізьіма з ы я н б о л а д ы екен ғо й о л ! Ж а р а й д ы , ж а қ с ы , ем і- эетін кісі қ о н ы қ д а р оған . Ж а р а й д ы , к ө н д ім , сонын, ө з і а б - эал тііггі. Ә л г і к е л г е и соң, к ө р у г е қ ы й н а л ы п ж ү р ер . Б е р ін жіберіцдер қ ы з д ъ і. — А нна А ркадьевна, ол кісі к елгеи. М ьша тур! — деді акушерка, А л е к с е й А л ек сан д рови чк е А н нан ы ц н азар ъ ш аудармақшы болы п. — Т уу, б о с с ө з қур! — деді А н н а , куйеуін көрм еи.— Қызды беріқдерш і маған, бере тұрьіңдар! Әлі келген жок, ол. Оны ө з д е р ің білмеген соц, к еш ір м ей д і деп, сонсы н аи- тып турсы ц дар. Е ш кім де білген ем ес. Ж алғы э өзім ған а біліп, с он д а д а а у ы р т и ген ө з ім е . О н ы ң көзін б іл е б іл у керек, С е р е ж а н ы ң к ө зі де қ ұ д д ы с о л с ы қ ы л д ы , с о ға н ҚЛ- рауға ш ыдай алм айты н ы м да с о д а и м енің. Ссрежаға тампк, беріп пе е д іц д е р ? Б ілем ін , у м ы т ы п к етед і оны т ү ге. <_>л болса, ұ м ы тп а ға н д а болар еді. С с р еж ан ы бурыш б өлм еге көшіріп, М а г і е К е сонд а ж а т сы н д е п с ұ р а у керек.

Анна қапелімде қүныса бүнығып, жым-жырт қоя қой- ды да, біреу салы п кете ме деп, содан қорынган кісідеи, қолын көтеріп, бетін қалқалай берді. Күйеуін көріпті.' — Ж о-жоқ,— деді оа,— одан қорықпаймын, өлем ден қорқып ж атырм ы н. Алексей, бері кел. Уақытым аз болған соң да, асығып жатырмын, тіршілігіме аз-ақ уақыт қалды, қазір қызуым көтерілген соц, түк те білмейім мен. Қазір бэрін біліп, көріп жатырмын. Алексей Александровичтің әжімді жүзіне қасірет ізі үялай кеп кетті; Аннаныц қолынан үс.тап, әлдене айтайын дегенмен, сөйлей алмай қоііды тіпті; астыңғы иегі діріл қағып, эбігер көңілін басқалы әлі де алысып, Аннаға тек анда-санда ғана қарап отыр. Сол қ ар аған сайын, Аннанын, өмірі бүйтіп қарамаған бір қараспен, өзіне сүйсіне елжіреп, жүйесі босай қараған көзін де қоса көріп отыр. — Түра түр, білмейсің сен... С аб ы р етіңдер, сабыр етіңдер...— деді де Анна ойланған кісідей кідіре қалды.— Я,— деді сөзін сабақтап.— Солай, я. Айтайын дегенім мы- нау менің. Таңы рқамай-ақ қой м аған. Сол қалпымдамын мен. Бірақ ө зге біреу бар бойымда, содан қорқам мен,— ол соны сүйіп, мен сені жек көрмек болсам да, бүрынғым- ды үмыта алмағамын. Мен емес ол. К,азір түла бойым тү- гел өзіммін. Ө л ем енді, өлетінімді білемін, содан сүра оны. Қол-аяғым мен саусағымдағьг зілгеуірлерді қазір де се- зіп жатырмын. Мынау саусақтарым не дегеп дөкен де- сеңшіі Бірақ ұзам ай бәрі де бітеді оны ң... Кешірім ет сен, мүлде кешір! — М аған керегі ж а л ғы з сол әне. Мен бір сүмдық жан өзім , бірақ: азап ш еккен әулие анан, күйі — солай деуші м е еді өзін? — бүдан да жаман болған дей- тін даяшым. Рим ге кетем мен де, қ ұ л а түзі бар онын,, сонсын зарарым да ешкімге тимейді менің, тек Сережа мен қызымды ғана әкетем... Ж оқ, кеш іре алмайсың сен! Білемін, кешіруге болмайды оны! Ж о-жок,, кете бер, асқан тскті адамсыц сен бір! — Анна лапы лдаған бір қолымеи соның қолын ұстап, бір қолымен и теріп те жатыр. Алексей Александровичтің кө ң іл і босай-босай, қ азір тіпті қатты босап кеткен соқ. соған қарысуын да қойды. Кеңілімнің босауы деп білетін жайы, жан-дуииесініқ қайта, өмірі сезбеген бір жаңа б ақ ы т қ а тосын душар етіп тұрған рақат күйі екенш де қал т сезе кетті өзі. Өмір бойы өзі жолын тұ тқы сы келетін христиан заңы да дүшпанына ксшірімшіл етігі, жақсы көруге ж а зд ы дегенді ойлаған жоқ-тьі ол; б ір ақ дұшпанымды ж ақ сы көріп, кешірім етем 464

деген қ у а н ы ш т ы с е з ім ж а н -д ү н и ес ін кер н еп әкетті. Т із е р - леи о ты р ы п , к оф тасы н ы н , с ы р т ы н а н к ү й дір іп т ү р ғ ан қ о л иініне б а с ы н қ о я , б алаш а с о л қ ы л д а й ж ы лад ы . А н н а к ү - йеуінің қ а с қ а т а р т қ а и б асы н қ ү ш а , с о ға н ж а қ ы н д аға н к ү - иі, көзін б ір а с т а м с ы н ғ а н ә лп е тп ен к ө т е р е қарады . — М ін еки ол , білгемін мені К,ош болыңдар енді, қош болыцдар т ү г е л !.. Т а ғ ы да келді ғой өздері, неге кетп ей жүр түге?.. М ы н ау үстімдегі іш ік ті ары алып тастац - даршы! Доктор қ о л ы н босатып ж асты ққа жайлап салды да, иығыиан а с ы р а ж а у ы п қойды . А н н а ы рқы н а көне, ш ал қап жатты да, қ а р с ы алды на көзі ж ал ты л д ай қарады. — М аған керегі сол кеш ірім ған а болатын, ұм ы тпа соны, ө з ге е ш т е ц е ш н , де к ер егі ж о к , м аған ... Н еге к е л м ей отыр анау? — д ед і А нна, есік ж а қ т ағ ы Вронскийге қа- рап.— Б ері к е л, б ер іі Қ ол ы ң д ы б е р мынаған. Вронский кровать қасына келіп, А нианы көргсн соң, бетін қ о л ы м е н т а ғ ы д а б аса б ер д і. — Б етің д і а ш , қара мынаған. Ә ули е адам бұл,— деді Анна.— А ш , аш бетіқді!— деді А н н а ашулана сөйлеп.— Алексей А лексан дрови ч, бегін аш ш ы ананыц! К өргім кеп жатыр өзін. Алексей А лександрович В ронскийдің қолын үстап, бе- тінен б ы л ай а л а берді, қайғы мен ұ я т т ан әлпеті сүмды к, бұзылып кетіпті. — К ,о л ы ц д ы бер, кешір айы бы н. А лексей А л ексан д ро ви ч к,олын о ған , көз жасы п ар л а и түрып ұсьінды. — К ,ұдая тәу б а , тэуба,— деді А н н а ,— болды енді тү- гел. Т ек а я ғ ы м д ы ж а зы ққы р аң ы э. Б әрекелде, там аш а б о л ­ ды. М ы н ау гү л дер не деген ж ам ан ж асалған гүлдер взі, бәйш еш екке ұ қ сам ай д ы тіпті,— дед і А н н а обоялардм нүс- қап.— Ж а с а ғ а н , құдайым-ой! Қ а ш а н ты нады десеңші б ұл ? М орфина б ер ің ізш і. Д окторІ м орф и н а беріціз, уа ж асаган кұдайы м -ай/ Содан с о ң -а қ А н на төсегінде төң бекш и арпалысып кетті. Бұл ау р уд ы доктор меи д о к т о р л а р босанудан кейінгі асқыну, м ұ н д а й д ы ң жүздсн 99 қ а за ғ а үшырайды дегенді ай'.ысты. К ү н і бойы қы зуы қ аи т п аи , сандырақтап, есш білмей ж а т т ы . Т ү н о ртасы н да а у р у т ш т і сү лқ тү сіп , т а - мыры да со қп ай қалды.

Жан тәсілім болады деп минут саи ы н күтісті.^ Вронский үйіне кетіп, таңертен, білейін деп қайта кел- ген соң, А лексей Александрович а у ы з үйде жолығып: — Осында-ак, болыңыз, бәлкім, сұрап қалар сіэді,— деді де, әйелінін, кабинетіне езі ертіп кірді. Анна тац а та тағы да арпалы сы п, тағы да шыйрап, ойы мен сөэі т ағы лепіре келіп, есін тары да білмей қалды. Үшінші күні де солай болған соң, докторлар үміт бар ле­ генда айтты. А лексей Александрович сол күні Вронский отырған кабинетке кіріп, есікті ж а п т ы да, қарсы алдына келіп отырды. — Алексей Александрович,— деді Вронский,түсінісер саті тақап қалғаны н сезіп,— сөйлер ж айы м жок, боп отыр, түсінер емеспін. А яцы э мені! С ізг е қанша ауыр болған- мен, сенер б олсаңы з, маған одан д а батыцқырап тұр. Вронский тұ р у ға да оқтайланды. Алексей Александро­ вич бірақ қолы нан үстады да: — Қ ұлақ қоюңыздьі сұраимын мағаи, қажет боп отыр сол,— деді.— Өзім жөнінде с ізд і адастырмау үшін, өзіме тірек боп келген, тірек болаты н сезімімді түсіндіруім керек боп оты р сіэге. Ө зіціз білесіз, мен өзім бас ашуға бекіп, соны тіпті бастап та қойған кісімін. Сол істі бастай түра, батылым жетпей қыйналғанымдьі да сізден жасыр- маймын мен; одаи да, сізден де кек алсам деген ниетім болғанын да алдыңызда мойындай кетемін. Телеграмма алған соң, бүлай қарай сол сезіммен оралып, ең арғысын айтсам: өлуін де тілегемін оның. Б ір а қ ...— деді де, осыған сезімімді ашсам ба екен, ашпасам ба екен деген оймен, үн- демей отырып қалды.— Өзін көрген соң кешірдім де бі- рақ. Сол кешірім еткен бақытым міндетімді де ашып бер- ді меніц. Бірж ола кешірдім. Бүл бетім ді қойса, ол бетімді тосып, ш апанымды алса, хөйлегімді қосып бергім хеледі де, тек кешірім ететін бақытымнан айы ра көрме деп жалы- намын құдайға! — Көзінен жасы мөлдірей түрып қараған сабырлы, байы пты козқарасы Вронскийді қайран қалдыр- ды.— Жайым сол эне. Басымды батпаққа батырып, қауымға таба етемін десеқіз де ык,тыярыңыз, бірақ оны өэім тастамаймын да, өкпе-қалдық сөзді сізге де айтпай- мын өмірі,— дсді ол.— Өз міндетім өзім е санрап түр: оны- мен бірге болуға тиіспін де, болмақпы н да арі. Өзіңізді көрем деген ойы болса, өзім білдірем сізге, бірак, енді кегкеніқіз де ж өн болар дейім. 466

Түрегеліп е ң к іл д е й ж ы л а ғ а н д а , с в з і д е б ел ін іп к е т т і оның. Вронский д е түрегел ген м ен , б о й ы п ж а з а а лм ай, б у к - теле тұрып, к ,а б а ғы н ы ц а сты н ан қ а р а д ы оған . А л е к с е й Александровичтің сезім ін түсінген д е ж ок, өзі. Б ірақ о н ы ң ссы сезімі өзін ін , д ү н и е тан у қ а р ы м ы н д а тіп ті ойы ш а л - маитын, о зы қ б ір д е ң е екенін де с е з ін е й іи деді. XVIII ^Алексей А л ек с ан д р о в и ч п е н ә ң г ім е л е с к е н соң, В р о н с к и й Қаида ж үрген ін , қ а й д а кетіп, қ а й д а а т т а н а р ы н есіне ә р е ң - әрец түсіре, К а р е н и н д е р ү й ін ің е с іг і а л д ы н а ш ы қ ты . Ө з і н азі үятты, а й ы п т ы , ж а сы г ан ж а н с е з іп , со л ж а сы ғ ан ж а - иын ж уаты н м ү м к ін ш іл ік т еи д е а д а б о п қ ал ғ а н а д а м ғ а ұ қ - сап тұр. О с ы к ү н г е д ейін о п -о ң а й , а с т а м с ы й б асы п к е л г е н жолынан қ а ғ ы п ж іб е р ген д ей с е з д і ө з ін . Ө м ір ін ің с о ғ ұ р л ы бекем к өрін ген , ү й р ен ш ік т і ә д е т т е р і м е н у став тар ы қ а п е - лшде қ аж ет к е ж а р а м а й т ы н , т ү г е л б і р ж а л ған н ә р с е л е р боп ш ықты . О с ы к үн ге д енін с о р л ы ж а н тан ы л ы п , б а қ ы - тына к езд ей с о қ к езік к ен , б ір а з с ө л е к е т қы рсы к, к в р ін іп , Қапы ж үрген к ү й еу ін , сонын, ө з і ш ак ,ы ры п , қол ж е т п е с биікке өзі к ө т е р іп ж іб е р д і д е, о л к ү й е у і с о л би ікке ш ы қ қ а н С0Ч. Қ ы ты м ы р, к ү л к і, б о ям а а д а м к ө р ін б е й , қ а р а п а й ы м , меирімді, к е қ а д а м б ол ы п ш ы қ т ы . О н ы сезбеске В р о н с к и й - Де д әр м ен і қ а л ғ а н ж о қ . Р о л ь д е р і д е к іл т өэгеріп к е т т і. Ол биіктесе, ө з с а ғ ы сынып, ол о ц б о л са , өзі теріс ш ы қ қ а - нын да с еэ ін е й ін д ед і В р о н с к и й . С о л к үй еуі қ ас ір е т т а р т а жүріп м ар х абатты ж ан боп ш ы қ са, а л д а п жүрген в зі б ақ а й - ш-ақ, пасык, ш ы қ қ а н ы н д а қ о с а с в э д і о л . Біраіқ ө э б а с ы орьшсыз м енсінбей жүрген сол ад а м алды нда, өз п асы қты - ғын сезінген о с ы ж ай ы б асьін д ағы қай ғы н ы ң ш ет-ж ағасы ғана б олаты н . Ө з бай қауы н ш а, с о ң ғ ы кезде өзіне с а л қ ы п тартып, қ а з ір ө зін еи біржола қ о л ү з д ім деп білген А н н а ж ө- ніндегі ы н т ы ғ ы қ а й у а қ ы т т а ғы с ы н а н д а қ ат т ы к ү ш е й ген д ік - тен, өзін е н д і с ү м д ы қ б а қ ы т с ы э б ы н д е п те сезді. А н н а н ы ң взін осы а у р у ы үстінде толы к, пайымдап, жан дүние- сін білген сон,, с о н ы ө зі ем ір і с ү й г е н ж ок, екем деп т е қ а л - ған. С о д а н А н н а н ы қ а з ір б іл е к е л і п , соны ш ьін ы м ен қ ү - лай сүйген ш ағы нда, соның а л д ы н д а сағы сынып, б ір ж о л а қол үзе, ө з і ж өн ін де соны ц есін д е к,ұр өңксй ұят н эр сел ер қалдырды. Бәрінен сұмдық ұ ятты , күлкі жайы, А лексеи А лександрович келіп, ұяла б асқ ан бетінен қолы н алған ьі • 467

болды. Карениндер есігініқ алды нда, лағып қалған жан- ша, қайда б арары н да білмей тұрьіп қалды өзі. — А рбакеш керек пе еді? — деи сұрады швейцар. — Я, арбакеш керек. Үш түн бойы ұйқы көрмеген Вронский, үйіне келген соң, шешінбей, қолын айқастыра, б асы н соған салып, ди- ванға етпетінен сұлай кетті. Б асы зіл-көтерем боп тұр. Нағыз қы йлы -қыйлы елес, естегілері мен ойлары төтенше айқын ш алынып, бірінен соң б ір і зымырай өтіп жатыр: біресе ауруға берем деп қасы қтан асырып алған дәрісі, біресе акуш ерканың аппақ қолы , біресе Алексей Алек- сандровичгін, кровать алдындағы еденде отырған қызық отырысы елестеп кетеді. «Үйқтайын да ұмытайын!» — деді ол, шаршауын шар- шағанмен, ұйқтайы м десе-ақ, ұйқтай кетегін сау адамньщ сабырлы сеніміне салып. Ш ынында д а басы лезде мэңгі- ріп, ұмыта ұйқтағалы, балбырай жөнелді. Сана-сезімсіз өмір теқізініц толқьшдары басыиа үйіріле бсргея шақта, қапелімде — денесінен құдды бір керемет күшті электр тогі атылып кеткендей — қатты селк ете түсіп, диван се- ріппесінде денесі түгелімен шоршып кеп кетті де, қольін таяна, үрейі үш ып тізерлей отыра қалдьі. Өмірі тіпті ұйк,- тамаған адамша, көві шарасынан ш ығып кетті. Бұдан бір минут бұрын басы зеңіп, бойы босап тұрған жайы сап болды. «Басымды батпаққа батырсаңыз да ықтыярыңыз» деген, Алексей Александровичтің сөзін естіп, қарсы алдында отырған өзін де көре кетті; беті албы рай қызарып, көзі жайнай, өзіне қарамай, Алексей Александровичке емірене, сүйе қараған А н н а жүзін де көріп қалдьі; Алексей Алек­ сандрович келіп, бетінен қолын алғанда, өзінше, есуас, күлкі көрінген ө з кескінін де ш алы п қалды. Вронский ая- ғын тағы да көсіліп, бүрынғы ж атысы нш а диванға қайта құлап, көзін де қайта жұмды. «Қой! Ү йқтайыи!» — деді ішінен тағы да. Бірақ квзін жүма жатып, Аннаның бәйгеден бұрынғы естен кетпес кеште көрген дидарыи одан да айқы ны рақ көрді. - Ол енді жок, та, болмайды да, өзі де окы жадьшан жоқ етсем деп жатыр. Онсыз б ір ақ өмір сүрер жайым жоқ менің. К,айтып, қалай татулассақ екен десеңші? — Дсп даусын ш ығара айтты да, сол сөздерді ой да жүгірг- пей, қайталай берді. Сол сөздерді қайталауы, өз сезуінше, басында қаулап тұрған жаңа бейне, жаңа елестердің туу

жағын да бөгеп қ а л д ы . О л с е з д е р д і қ а й т а л а у ы қ ы я л ы н б і- рақ хөп бөгеген зкоқ . Ж ақ сы ш а қ т а р ы м е н қ о са ә л г ід е гі сағьі сынған ж а й ы б ірін ен соң б ір і с а п ы р ь іл ы п тағы да ел е с- теи бастады. «К ,ол ы н ал»,— деді А н н а н ы н , д аусы . К ү й с у і келіп, бетінен қ о л ы н алған соң, м а т б о л ы п , ұ ял ы п т ұ р - ған өз бет ә л п е тін д е сезе к етті. „ Ұйқтаймын-ау деген титтей ү м іт і ж оғы н сезгенім ен, іиқтамақшьі б оп с о л ж а т қ ан к ү й і, қ а й - қ а й д а ғ ь і о й л ар д ы и , алдеқалай к ез ік к е н сөзд ер ін б а я ғ ы с о л к ү б ір л ей қ а й т а л а - гая ж а ң а бей н ел ер т у у ж а ғ ы н с о л а р қ ы л ы б ө гес ем Деп қояды ө з і. Қ ұ л а ғ ы н т ү р е ж а т ы п , б і р о ғаш , ж ы н д ы с ы - быр қай талаған : « Б ағ а л ай д а, п а й д а л а н а д а білген ж о қ - сын; багалай д а , п ай д ал а н а д а б іл м е д ің » деген с ө эд е р д і д е естіп қалды в з і. «Бү несіі» Ж ы н д а н а й ы н д ед ім б е , ә л д е ? — деді іш ін е н . —Мүмкін. Ж ы н д а н ғ а н д а неден ж ы н д а н а д ы , а т ы л ғ а н д а иеден а ты л ады д е й с ің ? » — деп ө з ін е ө э і ж а у ап б е р д і д е, ағасының ә й е л і В а р я кестелеген ж а с т ы к , б ас ж а ғ ы н д а ж а т - Қаньін квріп, қ а й р а н қал д ы . Ж а с т ы қ т ы ң ш аш ағы н іи ұ қ ы - Аап, В аряны с о ң ғ ы ре т қ аш ан к ө р г е н ін ойлай б а с т а д ы . » а1^ Өзге бөгде нәрсені ой л ау ө зін е қыйын да ти ді. «Ж°қ, ұй қ тау к е р е к !» — деп ж а с т ы қ т ы ж а қ ы н д ат ь іп , б а - сын тыға ж а т қ а н м е н , к ө зін ж ұ м ы п ж а т у үш іп де к ү ш ж ұ м - с®Уы керек б о л д ы . Б ас ы н л ы п к ө т е р і п , түрегеп о т ы р д ы . «Маған е н д і т ы н ғ а н ш ар у а о л ,— д е д і іш інен.— І с т е й т ін шаруамды о й л а у ы м керек. Н е қ а л д ы екен ?» А н н а га д еге н махаббатынан с ы р тқ ы өмірін о й ы м е н тез ш арлап та шықты. «Дэреже ж а ғы ше? С ерпуховской ше? Қ ауы м ж ағы ше? Сарай ж а ғ ы ш е?» О й ы е ш т е ң е г е де дәй ектем ед і. Б у ­ рый соны ц б ә р ін д е де м ағн а б о л ғ а н ы м е н , қ а з ір тү гі д е ж ок, болып ш ы қ т ы . Д и в а я н а н т ү р е г е л іп , сю р ту гін ш еш кеп с о ц , белдігін б о с а т т ы д а, ер кін ір ек т ы н ы с т а й м н деп. ж ү н д е с көкірегін а ш ы п тас тап , б в л м е д е ж у р с б астады . « Ү я т қ а Қалмайын д еп ...— деді қай тал ап ,— о с ы л а й ж ы иданш п, о сы - лай а ты л а ды ж ұ р т » ,— деді б а я у с ө й л е п . Есікке б ар ы п , жауып қой ды о н ы ; содан соң к ө зі беді- рейе, қ а т т ы т іс т ен г ен күйі, с т о л ғ а к е л іп , ал т ы а т ар д ы а л ғ а н С°Ң, о қ т а у л ы с ай ы н о ң т а й л а д ы д а , қо л ы ча а л т ы а т а р м п Ұстай, т ас т ү й іл г ен оймен, т ұ қ м р а тү р ы п , екі м и п у т т а и оиланып к,алды . «Ә лбетте»,— д е д і ө зін е озі, ұзак, т о л гаи ған ойының, қ ы й с ы ч д ы , айқы и а ң ғ а р ы күм ән сіз ^ қ о р т ы н д ы ғ а экелгендей б олы п . Ш ыны на келгенде, ө з оиы иш а б үра

тартқысыз көрінген ол «әлбеттесі», осы сағат ішінде езі он мәртебе ш арлаған, тап сол сы қы лды ойлар мен елестерді қайталау жайынын, ғана нэтижесі болаты н. Бір жола қол узген бақы ты н сол ойлауы ойлау, өміріндегі бүкіл мағна- сыз болаш ақты сол елестеуі елестету, сағы сынған жайын сол сеэуі с езу болды да тұрды. О л елестер мен сезімдер- дің жосығы д а сол жосық болды да қойды. Осы естегілері мен пікірініц ш ы р м ая қ шыйырыка үшін- ші рет тағы д а ойысқан соң, «әлбетге» дегенді қайталадьі да, алтыатарын сол жақ кеудесіне тіреп, қолын, қапелімде жүдырық түйген адамша, пәрменінше түгел дір ете қысып, серіппені басып кеп жіберді. О қ дауысын естімегенмен, кеудесіне соққан қатты тепкіннен а яғы тайып кеп кетті. Столдан ұстауға қармаиып жүргенде, алтыатарын түсіріп алып, теқселіп барьш жерге оты р а кетті де, жан-жағына таңырқай қ ар ад ы . Қағаз корзинкасына, жолбармс терісіне, столдың бунақ-бунақ аяғына төменнен қарай отырып, бөлмесін таиы м ай да қалды өзі. Қонак, үйде сықырлата тез басқан қызметкерінің дыбысы шалмнмп, есі кіріп те кетті. Күш с ал а ойланып, еденде отырғанын аңғарған соң, жолбарыс терісі мен қолындағы қ ан д ы көріп, атылғанын да түсіне қойды . — Ақмақтык, болған екені Т и м еп ті ғой,— деді ол, ал- тыатарды қолы мен шарлай іздеп. Алтыатары қасьшда жатыр еді де, арыдан іздеп кетті ол. Соны іздеп жүріп, екінші жағына ауып кетіп, бойын үстай алмай, қансьірай барып ж ы ғы лды . Жүйкем наш ар дегенді таны стары на талай рет шағып журетін, бакенбардылы сәнқой қызметкері, мырзасынық еденде ж атқаны н көріп, қатты ш ош ы п кеткендіктен, солай қансыратып тастаған күйі, жәрдем ге кісі акелгелі ұша жөнелді. Б ір с ағаттан соң, ағасыныц әйелі Варя келіп, жан- жаққа іздете шаптырған үш докторы бір мезгілде жеткен соң, жаралы адамды солардың жэрдемімен төсекке салып, соны баққалы қасында қалып қойды . XIX Алексей А л ек с ан д р о ви ч ^ әйелімен көрісуге қамдана тұрып, сол әйелі райынан шын қай ты п , өзі де кешірген күнде, сол өзі зәуде өлмеуі де кәдік-ау дегенді ойламаған қатесі, өзі М осквадан келген соң екі айдан кейін — мейлін- ше бір күшті қателігі болып, алды нан бұрқ етіп шыға 470

келді. Б ір а қ о л қатесі сол к е з д е й с о к , ж ай ды тек о й ;а п . мағандығынан ғана істелген к,ате емес, өлім х а л ін д е г'ап мен к ө р іс е т ін сол күнге д е й ін ө з ж үрегін білмеге.'.ы ; істеген қ а т е с і б олаты н . Т ө с е к т а р т қ а н ауру әйеліпін,; сында о т ы р ы п ,^ өзге а д а м д а р д ы ң қас ір е т ін к өрген д е жүн оосаи б ір г е к ү й зе л іп , б ұ р ы н ө з і з ы я н д ы к ү й р ек тік д е п ұя' көретін сезім ге де өмірінде т у ң ғ ы ш рет тоғылған б о л аты н соны а я у , с о н ь щ ө л у ін т іл е ге н ін е ө к ін у , әсіресе с о ға н к еш ір іи ету қ у а н ы ш ы қ асірет қ а м ь ір ы ғ ы н тар қ ату у с т ін е , бү- рынры к езд е өмірі сезбеген ж а н ты ныш ты ғы на д а кенелт- кенін к е н е т с е з е кеткен-ді ө з і. К ,а сір ет ін е с абақ б о л ғ а н нәр- селер р у х а н и қуаны ш ы іты ц қ а й н а р көзіне а й н а л ға н соң, кіна т а ғ ы п , ө к п е айта, ө ш тес іп ж ү р г е н ш ағы нда ш еш іл м ес- теи^ к ө р ін г ен н әрселері, к еш ір ім е т іп , ж ақсы к ө р ген к ез ін д е жаи, айқы н нәрсе боп шыға к елгенін де қалт сезінген бола­ тын. Ә йеліа кеш іре отырып, қ а с ір е т өкінішіне б ола а я п та к е т о н ы . В р о н с к и й д і д е к е ш ір іп , әсіресе, к ү й ік устін де істеген қ ы л ы ғ ы н құ л ағы ш а л ғ а н с о ц , оны да а я ғ а н б о л а ­ тын. Б а л а с ы н да бүры нғы дан бетер аяп, көң іл ім ді со­ тая ты м а з бөліппін-ау деп, ө з ін е ө з і өкпелеген д е б олаты н енді. А л , ж а ц а туған т и т ім д е й қ ы з жөнінде е р е к ш е бір аяуш ы лық сезім і устіне, б ал а ж ан д ы л ы қ барын да сезінейін деген. Ө з қ ы з ы болюаса д а , с о л ж аң а ту ған д әр м ен с іэ қызға, ш ещ есі ауру кезінде елеу сіз қалған соң, өзім қа- райласпасам, өліп қалуы да к әд ік -ау деген оймен, басы нда құр ж ан ы аш ы ғандықтан ған а ү й ріле келіп, соны ж ақсы керіп кеткенін өзі де байқам ай қалған. Балалар бөлмесіне күніне н еш е д ү р к ін бары п , с о н д а ұ з а қ отырып ж у р г е н д ік - тен, сол б а р д а именпіектсй б ер е тін емізуш і әйсл м ен д ая ш ы екеуі д е ү й р е н іп кеткен оған . Ү й қ т а п ж атқан б а л а н ы ц ту к- тук, ты р ж ы й ған қы зы лш ақа б етін е бағзы кезде ж а р т ы са- ғат уақы т томсара қараи, ш ы ты на жыбырлаған қабағьш , көзі мен кеуілж ірін сырт ж ағы м ен уқалаған м аймыш сау- сацты б ұ л ты й ған қольні қад ағал ай тьін да о ты р аты н өзі. Алексей А лександрович езін ө зі эсіресе сондай сәттерде тым ты н ы ш ты , риза сеэіп, ө з ж айы нда езгерте қ о я р л ы қ пәлендей, ерекш е ештеңе де ж о қ деп білетін. Б ірақ у а қы т неғұрлым көбірек өткен сайын, осы жайы өзіне қ а з ір г і к үн де қ ан ш ам а т а б и ғ и болғанмен д е, о л қ а л - пында қоймайтындары н да со ғұ р л ы айқын аңғара берді. Ж ан-дүниесін басқарған ру х ани игі күштен өзге, өмірін қоса б илеп жүрген осы қ ұ р ал п ы , яки одан да басым 471

тар мэ,н жэне б ір дүлей куш барын д а сезінейін деді, ол куш ^а1гып-тыныш көніп журе берем дегенінс ырық бермеи- 'күш боп ш ы қ ты . Жұрт біткеи өзіне қыпылдай қарасып, айын да тусінбей, өзінеи бірдецелер кугіп жүргенін де сезе бсрді. Ә сіресе ойелімен ар ад ағы қарым-қатнастың баянсыз, ж асан ды екенін қатты сезінді өзі. Өлім төнгенде жуасыған ж ай ы өткен соң, Анна да Алексей Александровичтің өзінен сескене согып, масыл көріп, көзіне де тура қарай алм ай жүргенін баиқаиын деді ол. А н на е з і бірдеңе айтайын десе де, батпаған кісі сықылданып, араласы п тура алм айм ы з ғой дегенді кун іл- гері сезген кісідей, одан бірдеңелер к ү тті де жүрді. Февраль аяғы н да Аннанық ж а ң а туған қызы ауырып калды, оның а ты да Анна қ ойы лған болатын. Алексеи Александрович таңертен, балалар бөлмесінде болып, док- торга кісі ж іберуге жөн сілтеген с о қ, министрлікке кетті. Ісін тындырып, үйге сағат төртке қ ар а й оралды. Ауыз үи- ге кірген соң, ж и екті киім киіп, аю терісінеи желең сала, американ а қ итіиің терісінен істелген қапталша устап тур- ған сулу м алайды көрді. — Кім екен б ұ л ? — деп сурады Алексей Алексан­ дрович. — Елизавета Федоровна Т в ер ск ая княгиня,— деді ма­ лая, Алексей Александровичтің байқауыш на, жымыя кул- гендей болып. Алексей Александрович күллі осы ауыр кундерде де қауымдағы ө з таныстары мен, әсіресе, әйелдер жагы, өзі мен әйелін ерекше елегендерін де бай қ ап журетін. Сол та- ныстарының бәр і де элденеге қуан ған қуаныштарына арен, не боп турғандары н аңлай беретін өзі, бурын адвокат көзінен көрген сол қуанышты қ азір м алай көзінен де көр- ді ол. Біреуді куйеуге беріп ж атқандай тугел сүйсініп тұр- ған сықылданатын. Өзіне ж олы ққанда Аннаның денсау- лық жайын да қу ан а сүрасқандай болатын. Тверская к н яги н я отырған соц, соған байланысты есіи- дегі жайлары мен жалпы жек көруі А лексей Александро- вичке жайсыз т и д і де, балалар бөлмесіне тіке келіп кірді. Сережа бірінші бөлмесінде аяғын оры нды ққа тірей, столға етпегтей жатып, көңілдене күбірлеп, бірдеңе салып жатыр екен. Анна ауы рған кезде француз эйелдің орнында бо­ лып, қазір б аланы ң қасында өрнек тоқы п отырган ағыл- шын эйел апы л-ғұпы л турегеліп, қ ай та отырды да, Сере- жаны жұлқып қ алды .

Алексей А лександрович баласы ны н, басынан сыйпап, тэрбиеші ә й е л д ің А н н а ж ай ы қ а л а й д ег е н сурауы на ж а у а п берген соң, Ъ а Ь у 1 ж ай ы н д а д о к т о р д ы н , не дегенін с у р а д ы . Қауіптіі еш теңе де ж оқ, в а н и а ғ а тусіріңдср д егенді жазып кетті д о к т о р , сударь. — Д егенмен, безілдегені қ о й м аған екен әлі,— дед і Алексей А л е к с а н д р о в и ч , көрш і б ө л м е д е г і бал аны ң б а ж ы - лын ты ңдай т ұ р ы п . — Е м ізуш ісі жарамайды ғой деймін, сударь,— дсді ағылшын эй е л к есіп . — Н еліктен олай деп сйлай сы з? — деді Алексей А л ек ­ сандрович к ід ір е қ ал ы п . — Поль граф и н яны ң баласы д а о см лай болған, сударь. Ьмдетіп ж ү р г е н б ал а сы : е м із у ш іи щ с ү ті болмай, ә ш е й ін аш бала б о п ш ы қ қ а н , сударь. Алексей А лександрович бірнеш е секунд ойланып ту р - Ды да, екінш і е с ік к е б ар ы п к ір д і. Е м із у ш і к өтерген қ ы з , аузына т о с қ а н , т о р сы й ған ем ш ек т і д е ембей, үстіне т ө н г ен даяшы мен е к е у ін ің қ осы ла к іш -к іш т е ге н дауы сы на д а ж ұ - банбай, б а с ы н ш а л қ а л а т а т ы р ж ы й ы п , з а р қағы п ж ү р е кс н . — Әлі де пәс боп тұр ма ? — деді Алексей А лексан ­ дрович. — Т іп ті м а з а көрмейді,— дед і д ая ш ы күқк етіп. — Э д в а р д м исс, емізуш ініц, б әл к ім , сүті жок, ш ы ғар Дегенді а й т а д ы ,— д ед і А л ек с ей А л ек с ан д р о в и ч . — Ө зім де солай ойлайым, А лексей Александрович. — О нда неге айтпай ж урсіз? — Кімге айтайын айтқанда? А н н а Аркадьевна болса, сырқат әлі,— дед і даяш ы ренж и сөйлеп. Д аяш ы сол үйдегі қар т қ ы зм етш і болатын. О^ның осы жай сөздері-ақ А лексей А лексан дровн чке өз ж айы н мег- зей кеткен т ә р ізд і көрінді. Бала одан бетер ш ыңғырып, ты п ы р қағып, ш ы йқы лдай жылады. Д а я ш ы қолы н бір с іл тед і де, -балаға барыгх, емі- зушінің қ о л ы н а н алған куйі, ш а й қ а п а л а жөнелді. — Емізуііпіні байқатуға д о к то р шақыру керек,— деді Алексей А лексан дрови ч. Көрер к ө зг е сап-сау, сәнді к и ін ген емізуші әйел, аиньіп кетеме д ег е и н е и қ о р қ ы п , ө эінш е б ір д е ң е деп м ұ р ны н ан м ің - гірледі д е, д э п -д ә у емш егін қ а й т а сал ы п , суті ж ок, д еген күдіктерін к екете жымың ете тү ст і. Алексей А л ексаи д р о - 473

вич осы ж ы м ы ң ды да өз жайымды с ы қ ақ еткендік деп жо- рыды. — Б ақьітсы з байғұс бала-ай! — деді даяшы, баданы кіш-кіштеген күйі, сол жүрісінен танбай. Алексей Александрович о ры н ды ққа отырып, ары-бері аяңдаған д аяш ы ға жүзін шер баса, м үңая қарады. Барып-барып баяуқыраған баланы шұңгыл кроватьқа салып, ж асты ғы н жендеп, даяш ы былай жылысқан соң, Алексей Александрович түрегеліп, аяғы н ұшынан әрең ба- сып, баланы ң қасы на барды. Б ал а ға, жүзін сол шер бас- қан күйі то м сара қарап, бір м инуттай тұрып қалды өзі. Бірақ қасы мен қабақ терісі қалт ж азы лы п, жүзі жымьщ ете түсті де, бөлмеден де сол ақырын басқаи күйі шыгып кетті. Ас үйден қоңырау соғып, ж алш ы сы кірген соң, док- торга тағы да кісі жіберіңдер деп бүйырды. Әлгі аяулы баланыц қам ы н ойламағанына әйеліне де қынжылып, эие- ліне сол қы нж ылы п отырғанда барғысы келмеуі үсті- не, Бетси княгиняны да көргісі келмеді өзініц. Бірақ үйреншікті эдетінше, кірмегеніне әйелі таңырқайтын бол­ тан соң, ө зін ө зі күштеп, ж аты н бөлмеге қарай беттеді. Жұмсак, кілсмді баса, есікке ж ақ ы н д ай беріп, естімесем дейтін әңгім есін де лажсыз ести кетті. — Егер сол жүрмейтін болса, сізд ің де, оның да шал- қаиған ж айын түсінген болар едім мен. Күйеуіңіз бірақ ол тұргыдан ж оғары адам болуға тиіс,— деді Бетси. — Күйеуіме бола істеп оты рғам жоқ, өэ зауқым сок- пай отыр. А йтпай-ақ қойыңыз оны ! — деді Аннаныц ашынған дауысы. — Рас қой , бірақ өзіңізге бола атылған адаммен қош- таспаймын дейтін жөніңіз жок, сізд ің ... — З ау қы м соқпайтыны да содан менің. Алексей Александрович қоры ққан әлпетпен, жазықты адамша кідіре қалып, білдірмей қ ай та жөнелуге де ой қылды. Бірак, мұным мін болар деген оймен, тағы оралды да, жөтеліп қойып, бөлмеге қарай беттеді. Дауыстар жым басылған соқ, о да кіріп барды. Тықыр қы рғы зған қара шашы қаулай тебендеген Анна, сүр желеңін кие, басы доп-домалақ боп кошеткеде отыр екен. Күйеуін көрген соң, к^ашанғы әдетінше, жүзіндег! жарқын ш ырайы лып жоқ болып кетті; басын түқьірта, Бетсиге қобалж ы й қарады өзі. Е ң соңғы үлгімен істелген қалпағын, басына шамдал төбелдірігінше әлдеқайда аспан- дата қондырып, бір жак, кеудесі мен бір жак етегіне 474

ыраиған ж о л а қ т ы қы йғаш е и д ір іп , к ө г іл ж ім көй лек к и - ген Ьетси, ұ п -ұзьш сы м п ы ш белін т іп - т ік ұ стап , А н н а н ы ң қасында отыр е кен де, А л ек сей А л е к с а н д р о в и ч т і б а с ь ш не, сылтыц к ү л к ім ен қ ар сы алды . — Ә! — деді о л т аң ы р қ аға и а д а м ш а .— Ү й д е б о л ға н ы - Чызға қуанып қ а л д ы м ғой ә бд ен . Е ш қ а й д а кө р ін б ей д е Қоидьіңыз тіп ті, А н н а а уы ргалы м сн д е к ө р гем ж оқ. І с т е - ген қаиы ры мы ңы зды түгел естіп ж а т ы р м ы н . Р ас, ғ а ж а й ы п күиеу екенсіз б ір ! — деді ол, ә й ел ін е е т к е н кеңш ілігіне б о - Аа' марнабатты лы к, орденін т а р т қ а н д а й , ж ы л ы ш ы р а й м е и мэн бере сөйлеп. Алексеи А л е к с а н д р о в и ч б ас ы н с ұ л ы қ и ді д е, ә й е л ін іц қолын сүйіп, д е и с а у л ы қ ж ай ы н с ұ р а д ы . . _ *Эуірмін ғ о й деймін,— д ед і А н н а , күйеуінің к ө з ін е н ганқай қарап. Бірақ б ет ажары ңы з б езгек адам ны ң ажары сы - ЗДлды екен,— д е д і күйеуі, « б е з г е к » деген сө зд і б а с а аитьш. — Екеуміз ты м көп сөйлесіп к е т т ік ,— деді Б етси ,— °л меніц ө зім ш іл д іг ім ғой деп т е о т ы р м ы н , ж үрем ін е н д і. Ьетси т ү реге л ген м е н , А н н а қ а л т ц ы э а р ы п кетіп, қ о л ы - нан шап етіп ұ с т а й алды . — Жоқ, о ты ра тұрыцыэ. С ізге бір айтатыным бар меніқ... ж о қ , с із г е екен ғой,— д е п А л е к с е й А л с к с а н д р о - 8ичк? б ұ р ы л ғ а н д а , А н н а н ы ң м о й н ы м е н м ац д ай ы н а д е й ін Қыаарды.— С і з д е н еш теңе де ж а с ы р ғ ы м келм ейді, ж а с ы - рар түгім ж о қ ә р і. Алексей А лександрович қо л ы н ш ы рты лдата, төм ен қа- рап кетті. — Вронский граф Таш кентке ж ү р ер алдында біздікін- Де болып, қ о ш а й т қ ы сы кел ед і д е г е н д і айты п о т ы р Б е т ­ си-— А н на к ү й е у ін е қ ар а й қ о й м а й , в з б асы н а қ ан ш а а у ы р тигенмен, о й ы н д а ғы с ы н т ү гел а й т қ а л ы асы ғы п о т ы р ғ а н мчқылданды.— М е н болсам, қ а б ь іл д а р жайым ж ок, д е- генД' айты п о т ы р м ы н . _— Д о с т ы м , с із , о ж а ғы н А л е к с е й А л ек с ан д р о в и ч к е баиланысты д еген сіз,— деді Б е т с и түзетіп . — Ж о-ж оқ, қабы лдар ж айым жок, оны, одан өнер еш^ теце де____д е п А н н а , қ а л т б ө г е л іп , күйеуіне қ ы п м л д а и Қарады ( к ү й е у і қ ар а ғ ан ж о қ о ғ а н ) . — С ө зд ің қ ы с қ а с ы , зауқым жоқ, соған... солай жылжып, қолын ала- Алексей Александрович 475 иын деген о й қ ы л д ы .

Анна алғаш ы нда қымсынып қалы п , қолын күйеуініқ сыйпалай іэдеген, тамыры білеудей, жіпсу қолынан тар- тып алды; соңы нан бірақ езін өэі зорлай, қольін қайта ' қысты оның. — Сенгеніңізге үлкен рақмет сіздің... бірақ,— деді ол, өз түсынша оп-оңай, айқын ш еш етін нэрсені Тверская княгиня барда барлай алмайтын болғанын қысьіла, қын- жыла сезіп. Т в ер ск ая болса, соны ң махаббат, кешірім се- зіміне кенелуіне қырсық жасап, қ ау ы м алдында тіршілігі- не ие қылмай, иектеп экететін дүлей куштің нысайы боп көрінетін өзіне. Тверская киягиняға қарап, кідіре қал- ды ол. — Жа, қош бол, сэулетім,— деді Бетси түрегеле беріп. Оа Аннаны сүйіп, сыртк,а ш ыққанда, Алексей Алексан­ дрович ілесе ш ықты. — А лексей Александрович! М ен өзім сізді нағыз мар- хабатты адам деп таныйтын кісімін,— деді Бетси, кішкене қонақ үйге кідіре бере, Алексей Александровичтің қолын тагы да ерекше қатты қысып.— М ен өзім бөгде адам бол- ғанмен, А ннан ы соғұрлы жақсы көріп, өзіңізді сыйлаған- дықтан, кеқес берсем деген де ойға келіп түрмын. Қабылда- ңыз соны. А лексей Вронский деген басына нағыз аброн қонған адам бір, Ташкентке жүргелі ж атыр өзі. — Кеқес беріп, елегеніқізге р ақм ет сіздің, княгиня. Бі- рақ әйелімнің біреуді қабылдау, қабылдамау жағы өэі ше- Осы сөздерді, эдеті бойынша қасьін кере, маңыздана түрып айтқанымен, онысы қандай с ө з болса да, осы күиде жүріп м аңы зданар жайы жоқ екеиін де қалт ойлай кетті езі. Сол сөзінен соң өзіне іркіле күлімсірей қараған Бет- сидің де зілді, сылтың күлкісінен соны көріп қалды ол. XX Алексей Александрович Бетсиге залда қоштасқан соқ, әйеліне оралды. Анна жатыр екен де, күйеуініқ дыбысын естіген соқ, бұрынғы күйінше апы л-ғұпы л қайта отыра қа- лып, шошый қарады оған. Күйеуі о ны ң жылағанын да аң- — Маған деген сеніміңе үлкен рақм ет сенің,— деп, Бет­ си барда ф ранцузш а айтқан с езін орысша жуаси айтты да, Аннаның қасьіна келіп оты рды . Орысша сөйлегенде, 476

оган өзі «сен» д еп сөйлеген діктен , с о л « с е н і» А н н а н ы д а қатгы шамдандырды.— С ен іц со л б а й л а у ы ң а д а эб д ен р и - эамын взім. А қ ы р ж ү р е т ін б о л ған с о ң , В р о н с к и й г р а ф т ь щ мунда келуінің т ү к қ а ж е т і жок, қ о й д е п о т ы р м ы н мен д е. Аитты-аитпады... — Айттым ғой, қайталайты н н ем ен е б ар сол? — деді т , ашуын т е ж е й а лм ай, қ а л т іл іп ә к е т іп . «Б іреу б ір энслді жақсы к ө р ш , соға н бо л а ө л м е к б о п , соған б ас т іг іп *урген соң, ол ә й е л д ің де о н сы з т ір ш іл ік е те р ж ай ы ж ок, ооп отырғанда, с о л а д а м н ы ң со ған к е л і п қо ш а й т у ы н ы ң ПК Қажеті б о л м а ғ а н екен ғой. Т ү к қ а ж е т і ж о қ екен ғ о й соныңі» А н на е р н ін ж ы м ы р а т іс т е н іп , б а л б ү л ж а н ға н к ө - 3111 куиеуінін, б ір - б ір ін б ая у с ы й п а п о т ы р ғ а н , т ам ы р л а р ы адырайған қ о л ы н а қ а р а й тө ң кер д і. Өмірі а у ы зға алмай-ак, қоялы к, с о н ы ,— дегенді ж ай - оарақат қоса с а л д ы А н н а . Ол мәселені ш еш у жағын ө зің е сал ы п отырмын мен, ото ҚУанып о т ы р ғ а н ы м д а...— д еп А л е к с е й А л ек с ан д р о в и ч жалғай беріп е д і. — Менін, о й ы м н ы ң с ізд ің о й д а н ш ы қ қ а н ы ғой,— д е д і Анна сөэді а як ,т а п , сон ы ң нс а й т қ а л ы о т ы р ған ы н ө з і к ү н і Оурын біліп о т ы р с а д а , күйеуінін, с о ғ ұ р л ы баяу с ө йл еген ін е шамданып. — Я,— д е д і о л қош тап ,— с е м ь я н ы ң н а ғ ы з қ ы й ы н ш а- РУасына Т в е р с к а я к н яг и н я н ы ң а р а л а с у ы да ты м о р ы н с ы з соғып тұр, а с ір е с е е зі... — О ж өнде айтқан сөздіц еш к,айсы сы на да сенбеймін езім,—- деді А н н а зы п ы л д ай с ө й л е п ,— менің б іл е р ім -а к өзімді шын ж а қ с ы к өретіні с о н ы ң . Алексей А лексан дрови ч үндемей, күрсініп салды. А н н а «кем алған ды қтан , желецінін, ш аш ағы н шұқылай о йнап, күйеуінен а з а р д а б еэ ер боп, т ү р ш іг е к ,ар ап оты р, с о л с е з і- мін қой м аған ы н а ө зі дс кей іп ж ү р е т ін . Аннанын, қ а з ір г і бар ы нтығы — күйеуінін, с о л ы ғ ы р қ ы л ға н о т ы р ы с ы н ан құтьілу ра н а б о л д ы . „ — Ә лгіде докторға кісі ж ібердім ,— деді Алексеи А л е к ­ сандрович. — Сап-саумы н; доктор не керек маған? — Ж оқ, әлгі кішкентай ш ы р ы л д ап қоймай жүр, ем ізе- тін ойел д е ж а р ы тп а й д ы деседі. — М ен с оны емізейін деп ж а л ы н ға н д а , неге рүқсат бер- медіқ ө з іц ? Б а л а болған соң, б ә р іб ір ( о л «бэрбірі» н е еке- нін А л ек сей А л ек с ан д р о ви ч т е т ү с ін е к ет т і), қ о р қ ы л а д ы 477

оны.— Анна қоңы рау берді де, баланы алып келіндер деп бұйырды.— Емізейін дегенде, рұқсат бермей қойып, мені кеп жазғьірмақ енді. — Ж азғырғам жок, мен... — Жоқ, ж азғы ры п отырсыз! К,ұдайым-ай! Неге өлме- дім екеп десеңші! — деп еңіреп те жіберді.— Кешірім ет, құса болған соц, қыцыр сөйлеп кетіппін,— деді ол, өзіне өзі келіп.— Б ар а бер енді... «Қой, болмайтын эңгіме бұл»,— деді Алексей Алексан­ дрович әйелінен ш ыққан соң. Қауьім алды нда халіиің хал сы йқы қалмай, әйелі болса эбден безініп, көңіл аужайьша қарам ай, тіршілігін иектеген жалпы сол құп ы я дүлей күштіц де баса-көктеп, өз ырқын орындату үстіне, әйеліие деген ілтипатьін қоса өзгертуін та- лап еткен ж ай ы бүгінгідей эсте айқьін шалынған емес-ті өзіне. Бүкіл қ ауы м мен әйелі өзіиен әлдене талап етіп жүр- гендерін айқын аңғарғанымеи, соны ң д әл немене екенін де түсіне алмай қой ды . Соған бола жан-дүниесін ашу қыстап, тыныштык, бермей, істедім деген ерлігінің сәкісін кетіргенін де сезе берді өзі. Аинаныц Вронскиймен араласын қойғаны абзал болар еді дегенімен, жұрт біткен бірақ, соның орайы жоқ деп білетін болса, екеуінің араласуы на тіпті қайтадан жол берсйін де, балаларды қор еткізбейін, өз жайымды өз- гертем деп солардан қол жулы болмайын дегенге де бел байлады. О нысы қанша сөлекет болғанымен, айрылысудан гөрі жақсы д а болатын, айрылысқан күнде, мысы қурьіған Анна масқара күйге үшырап, өзі болса, жақсьі көрген жан- дарынан түгел ж үрдай болатын д а еді. Ө зін өзі бірак, дәр- менсіз сезді о л ; ө з басына түгел қарсы шығып журген жұрт, қазір өзіне табиғи, сыйымды көрінген нэрселерін іс- теуге жол бермей, қайта өэдеріне жак,к,ан сөлекет нәрсені істететіндерін де күні бүрын біліп о ты рды ол. XXI Жас устрица алған Елисеевтен ж аң а ғана келген Степан Аркадьич, Бетсиге залдан шығып болмай-ақ, есік аузында жолыға кетті. — Ә, княгиня! мынау бір жақсы ж олығу болды-ау! — деді ол, сөйлесе кетіп.— Сіздікінде болы п едім мен. — Ж ольіққанда, минуттік ж олығу ғой, жүргелі түрмыи мен,— деді Бетси күлімсірей, қолғабы н киіп жатып. 478

— Қолғабыңыэдьі «имей тұра т ұ р ы ц ы з , княгиня, к,олы- Чызды сүйейін. Қ о л д а н сүю с ы қ ы л д ы е с к і салтгы н, о р а л - гіиыні рнза б о л ға н ы м д ай , еш н эрсеге р и з а б о л ған ем есп ін өзім,— деді Б етсидің, қ о л ы н сүйіп.— К ,а ш а н к ө р іс ер е к с м із? ~ Хатыма®СЬІЭ’— д е д * Б етси к ү л ім с ір е п . — Жоқ, т ат ы с а м м ен таты й ьш , н а ғ ы з б а й с а л д ы кісі б о п кеткеы. Мен д еге н ө з сем ьям т ү гіл , ө з г е с ем ь я л ар ісін д е жөндеп жіберетін к іс ім ін ,— деді о л , м а ғ н а л ы әлпетпен. — Іүу, қуаны п кеттім ғойі — д ед і Бетси, С тиваньщ Лнна жайын а й т ы п түрған ы н т ү с ін е қ о й ы п . С о д а н е к е у і залРа қаита о р а л ы п , б ұрьіш қа кеп т ұ р д ы . — А н н а н ы т ы й - тықтатады ғой д е й ім анау,— д еді Б е т с и м ағн ал ы с ы б ы р - мен.— Сүмдык,, с ұ м д ы к , бір... — Ойыңызға мен де қуанып түрм ы н,— деді Степан А р - идьич, басын ш а й қ а й , қасіретін е ш ы н м ұ ц а я , к,оса қам ы к,- дан әлпетпен,— П е т е р б у р г к е соған б о л а к ел д ім . — Бүкіл қ а л а а й т ы п о т ы р с о н ы ,— д е д і Б етси .— С ұ м - жаи бір. А н н а ж а сы р а , ж а с ы р а б о л д ы . О н ы ң ө з с е э і- мш оиыншық е т п е й т ін әйел екенін д е т ү сін б е й д і анау. Ж і- геР»Н жетсе, е р л ік е тіп алы п к ет т е , н е болмаса, б а с ы н аш деген е кінің б ір і б о л у кер ек к,ой. О л б о л са, соны т ұ н - шықтырумен к е л е д і. — Я, я , д ә л с о л ...— деді О б л о н с к и й күрсініп.— Ө э ім Де соған бола к е л д ім . Я ғн и , о д а е м е с - а у ш ы н ы н да... Ө з і м - Ді камергер е тк е н с о ц , а лғы с а й т у ы м д а к е р е к болды . Б ір а к , ед бастысы, о с ы н ы р е тт е у б о л ы п т ұ р . ~ Жә, ж а с а ға н ж а р болсын! — д е д і Бетси. Степан А р к а д ь и ч Б етси к н я г и н я н ы с ен ек к е дейін ш ы ғ а - рып, қолғабынын, ө р ж а ғы н а ла, т а м ы р ы со ғы п тұ р ған ж е р - Двн сүйген с о ң , к н я г и н я күйерін д е , к ү л е р ін д е б іл м е й т ін ®'Р ерсі ө т ір ік т і с о ғы п ж ібер ді д е , қ а р ы н д ас ьш а ц а р а й тартты. Қ а р ы н д а с ы н ы н , ж ы л ап о т ы р ғ а н үстінен ш ы к ,ты Степан А р к а д ь и ч көңілі көпіре м әз-м а йр а м боп келгені- Мен, Анна к ө ң іл ін ің ы ң ғай ы н а к ө ш е , қ о с а қам ы ғы п , а қ ы н - ша толғанған с а р ы н ғ а ө з-ө зін ен іл е -ш а л а -а қ ойы са к е т т і. Аннаның д е н с а у л ы ғ ы мен е р те қ г і у а қ ы т т ы қал ай ө т к із г е н *айьін с ұрад ы ол . '— Ө те ж а м а н , өте. К ү н ім д е , т а ң ы м д а, өткенім д е, к е- Дер күнім де т ү г е л сол,— деді А н н а . _ _. — Уайы мға салы нып кеткенсін, ғой деймін өзің. С іл кі- ніп тастап т ұ р ы п , ө м ір дегенге т у р а қ а р а у керек қой . А у ы р скенін де б іл ем , б ір ақ ... 479

— Әйел дегендер адамды тіпті жаманшылығына бола- ақ жақсы көреді деп естігенім б ар ,— деді Анна қапелім- де,— бірақ соны өзім ізгілігіне бола-ак, жек көріп кеттім. Бірге турар жайым қалмады тіпті. Білер болсақ, турінің өзі-ақ тұла бойымды туршіктіріп, шыйьіршық атқы зады . Бірге ту рар жайым жок, сонымен, жайым қалмады тіпті. Не істеуім кер ек мен? Бақы тсыз ш ағымда, бұдан өткен ба- қытсыздык, болмас деп те ойлағамы н, бірақ басыма түскен қазіргі сұ м д ы қ жайды айтып жеткізе алар емеспін. Сенер болсаң, ө з басым соның мейрімді, текті адам екеніи, сонын, ты рн ағьш а татымайтынымды біле тұрып та жек кө- ремін өзін. С он ы өэім мархабаттылығына бола жек көре- мін тіпті. М а ға н тек... Анна өлуден өзге ештеңе қ ал ға н жок, дейін деп келе жатқанда, Степан Аркадьич арж ағы н айтқьізбай іліп экетті. — А у р у болған соң, ашуш аңсың да ғой,— деді ол,— сөзге бақсаң, өте асыра айтып оты рсы ң сен. А лы п-ж ұлы п бара ж атқан тук те жоқ мунда. Степан А ркад ьи ч куліп те ж іберді. Осындай күйзелу үстінде, С теп ан Аркадьич орнында ө зге біреу болса күлме- ген де болар еді (күлкі деген өрескел де көрінер еді), б ір ақ Степан А р к ад ьи ч күлкісінде м ейірім жағы, әйелдерше елж і- реген базы на ж ағы басым болғанды қтан, сол күлкісі ж әбір- леу орнына, қайта, жүмсартып, ж убаты п та жіберді. Ж ай - лап жубата сөйлеген сөзі мен күлкісі бадам майынша балқытып, у а та да берді. О л ж а й ы н А нна да кешікпей се- зінейін деді. — Ж оқ, С ти ва, қүрығаным құры ған меніқ! Қ урудан да сорақы. Қ ұ р ы й қойғам жоқ әлі, болды-бітті деуден де ау- лақпьін; бітпегенін сезіп отырмын, қай та. Шерте бұралған ішектей, ш ар т кетуге шақ түрған жаимы н бір. Бірак, біткен жоқ әлі... бітсе, сұ.чдық боп бітеді. — Т у к т е етпейді, жайлап б о сату керек ішекті. Ш ы ға - рыңа жоа табылмайтын кал-жай деген болмайды. — О йлай-ойлай болдым д а. Т е к жалғыз... Стива А н нан ы ң шошый қ а р а ғ а н көзінен, өз ойынш а, сол ж алғыз ж о л ы өаім деп тұ р ған ы н тағы да түсіне кетіп, аржағьш айтқ ы зған жоқ оған. — Қ ой,— деді ол.— Қаперіқе келмесін. Ө з ж ай ы ң ды мен көргендей көре алмайсың сен. Рұ қсат етсең, пікірімді ашық аитаиы н мен,— Сүйкімді жьімыцына сала, тары да куліп қойды ө зі.— Басынан бастай ы н : сен болсаң, өзіңнен 480

жм йырм а ж а с ы улкен адамға ш ы қ к а н кіеісін,. К ү й е у ғе ш ыққанда, не сүймей, не сүю д еген д і білмей шыққансын, сен. Ш ы ң д ы қате л ік -ақ болсын д ел ік. — Сұмдык, қателесу!— деді А н на. — К ,аита айтай ы н бірақ: б ол ар ы бодып қойған ф акт ол. С одан сон, келіп, күйеуіңнен ө з ге адам д ы сүйген б ақ ы т- сыздыкда ұ ш ы р ад ы ң делік. Б ақы тсы зды к, ол; бірақ о да болары б олы п қойған факт. С оны күйеуің де мойындап, кешірген б о л а т ы н .— Степан А р к а д ь и ч , қ арсы лы қ а й т а м а деп, эр п ік ір і с ай ы н аялдай бергспімен, А нна ештеңе деген жоқ.— С о л ай о л . Е ндігі мәселе: күйеущ мен тұра аласың, ба^ жок, п а д е г е н д е болы п оты р . С е н қ а л а й көресіц? О л қ а - лай көреді со н ы ? — Т ү к т е б іл м ей м ін мен. — К,ой, т ө з е р жайым ж оқ с о ған дегенді өзің айт- тын, ғой. — Ж о ц , а й т қ а м жок, мен. К ,о й д ы м оны . Е ш теқе б іл м е й - мін д е, т ү с ін б е й м ін де мен. — С ө з г е қ о н а қ бер, кәне... -— Т ү с ін е алм айсы ң, сен. Б а с ы м тө м ен қарагі, қ а й д а ғ ы бір ш ы ң ы р ау ға ш ы рқап бара ж а тқ ан ы м д ы сезіп оты ры п-ақ, с а қ т а н б а й м ы н м ен . С ақ тан ар ж а й ы м ж о қ әрі. — Т у к т е е тп е й д і, төсеніш т ө с е й м із дс, қағы п а л а м ы з . Ө з қалауы ңды , ө з сезіміңді айту ж а ғы н мойныңа ала ал- м ай тьін ы ң д ы д а т үсін іп , біліп о т ы р м ы н мен. — Т у к те қ ал а у ы м ж оқ... тугел ты н са екен деймін тек. — Бірак, о д а көріп, біліп о ты р мұны . Бұл соған сенен кем баты п ж ү р ғой дейсің бе? С ен қы йнала, ол к,ыйнала берумен, о с ы д ан не ш ығады соида? Б а с ашылса, тугел ше- шілгелі де т у р ,— деп Степан А р к а д ь и ч басты пікірін күш - пен айтты д а , А н наға мағналы қарасп ен жалтацдай қа- А нна еш теңе демей, тоқы райған басын шайқай салдь; құр. Бірак, б ұ р ы н ғ ы әсем ш ы райы кен ет жалт еткен ^жүзі- нен, соньщ ө з ін ор а йы ж оқ б ақ ы т көрген соң да, айтгіай оты рғаны н С т е п а н А р к ад ьи ч түсіне к етті. — Қ а т т ы а я й м ы н екеуіңді! О с ь ш ы реттесем, өзім де бақытты б о л а р едім-ау, дейміні — деді Степан А ркад ьи ч, батымырақ кулім сіреп.— Ештеңе аитн аи-ақ қои аитпа! Қ ұ - дайым о й ы м д ағы м ды айтуға дес б ер с ш де тек. Соған б ара- йын мен. ойлы көзбен қарады да, ештеңе де- Анна ж ауды раған ген ж оқ о ғ а н . 481

XXII Степан А ркадьич Алексей А лександрович™ , кабине- тіне кіргенде, б іраз баптанған әлпетпен келіп кірді, бұл оның өз мекемесінде председатель орындығына отьірардағы элпеті болаты н. Алексей А лександрович қольін артына үс- тай, бөлмеде ары-бері аяңдап, сол әлгі Степан Аркадьич пен әйелі екеуі сөйлескен жайды о йлап жүрген-ді. — Бөгемес пе екем сені? — деді Степан Аркадьич, кү- йеуін көргенде, үйренбеген бір қ ы сы л у сезімі білінгенін қалт түйсіне кетіп. С о л қысьілганын білдірмейін деп, жаңа са- тып алынған, бір қыйлы ж аң аш а ашылатын шылым сал- ғышын алы п , терісін иіскеді де, ш ылымын шығарды. — Ж оқ. Бірдеңе керек б о п п а еді? — деді Алексей Александрович, қырсау сөйлеп. — Я , келген жайым, бы лайш а сө... я, сөйлесуім керек еді,— деді С теп ан Аркадьич ж үрексінбес жерде жүрексін- генін тақ ы р қ ай сезіп. Осы сезімі сонша бір тосы н, оғаш сезім болғандықтан, осынау д ауы с, істеймін деген нәрсесі жаман нәрсе екенін айтып тұрған а р дауысы екеніне де Степан Аркадьич сен- бей қалдьі. Степан Аркадьич ө зін өзі басып, жүрексінген көқілін орны қты ры п та алды. — Сен менің, қарындасымды ж ақ сы көрсем, өзіңе де шын іш тар ты п , сыйлап жүретінім е сенерсіц деп ойлаймын,— деді ол қы зар ы п . Алексей Александрович еш теңе демей, кідіре қалғаны- мен, айтқаны н қайт етпей мойын сұнған бет элпеті, Степан Аркадьичті қайран қалдырды. — О йы м а алып, сөйлесейін деп келгенім, қарындасым жайы мен с о л екеуіқнің ортак, ж а й ы ң еді,— деді Степан Аркадьич, әдетте жоқ ж асқанш ақты ғы н қоя алмай, әлі де әуре болып. Алексей Александрович м ұ ң а я мырс етіп, қайынағасы- на қарап а лд ы да, жауап бермеген күйі, столына келіп, со- дан бір б астап қойған хат алы п , қайынагасына берді. — Ө зім де ылғый соны ойл ай м ы н . Қасында болғаным қурыстандыра берген соң, хат а р қ ы л ы айтқаным тэуір 6о- лар деп, ж а з а бастағаньім мынау е д і,— деді ол, хатты беріп жатып. Степан А р к ад ьи ч хатты а л ғ а н со ң, өзіне бедірейе қа- далған ж абы р қацқы көзге аң-таң боп таңьірқай қарады да, оқый бастады. 482

« Қ асы қы зд а болғанымды ауы рсы нагьы ы цы зды д а ан- лап о ты р м ы н . С оған, көзім ж е ту і ө з басыма қаи ш а а у ы р келгенімен, о н ы ц солайы солай, өзгеш е болар о р ай ы да жоқ екенін к ө р іп отырмын. Ө з б ас ы м сізді айы птам айм ы н да,„ өзін.;а д і а у р у к ез іқ із д е к ө р г е н с о ң , а р а м ы з д а б о л ғ а н жайларды ту гел үмытып, ж аң а ө м ір бастайын деп бекінге- німе де қ ұ д а й ы м ы з куә. І с т е ге н іс ім е өкінбейм ін д е , ө м ір - ғұмыры ө к ін б ск ш і де емеспін; б а р тілегім 'бірак, с ізд ің игілік к ө р іп , ж а н ы ң ы з д ы ң ж ы р ғ а у ь і е д і де, со ға н ш а р қ ы м жетпегенін д е көріп отм рмы н қ а з ір . Ө з басы ңы э к,айтсе шын б а қ ы т т ы болаты н ы н , ж а н ы ң ы з қайтсе ж ай та б а т м н ы н өзіңіз а й т ы ц ы з маған. Ө зім ді ө зім ьгрқы ңызға түгел беріп, әділетті с е з ім іц ізг е жүгініп о т ы р м ы н » . С тепан А р к а д ь и ч хатты қ а й т а беріп, күйеуіне сол аң- таң боп қ а р а ғ а н күйі, не а й т а р ы н білмеді. С ол үндеспеу екеуіне т ы м ы ң ғ а й с ы з т и г е н д ік т е и , К а р ен и н ж ү з ін е н к ө з алмай, т о м с а р а қарап оты ры п, С теп ан А рк ад ьи чтің ерні діріл қ а ғ ы п кем сецдеп те кетті. — О ғ а н а й тай ы н дегенім, м ін е, осы еді,— дед і А л е к ­ сей А л е к с а н д р о в и ч бүрьіла б ер іп . — Я , я ...— ден берді Степан А ркадьи ч, өксігі алқьім ы - на т ы ғы л ған д ы қ тан , жауап б ср у ге дәрмені кслмей.— С о ­ лай, я. Ж ай л ар ы ң д ы түсініп о ты р м ы н ,— деді ақы р ы , тілі орамға келіп. — С о н ы ң не тілегі б ар ы н б іл сем деймін м ен ,— д ед і Алексей Александрович. — Ө з ж а й ы н өзі білмейді ғо й д еп қорқам сол. Т ө р ел е р жайы ж о қ о н ы ң ,— деді С те п ан А р к ад ьи ч , көңіліи д ем д еп алы п.— М о й ы п қалған өзі, м ойы ғанд а да осы м архаба- ты ңнан м о й ы ған сенің. М ы на х а т т ы оқыйтын болса, дәнеңе деуге де д әрм ен і келмей, басын қ ұ р тұқырта береді ол. — О н д а н е істеу керек а л ? К ,алай түсіндіріп... тілегін қалай б іл у керек оның? — С е н м аған пікірімді а й ту ға р ұ қ са т берсең, осы ж аи ды тындыру ж ө н ін д е керек деген ш аралары цды дэл көрсету өзіңе б а й л а н ы с т ы ғой деп о т ы р м ы н . — Д ем ек , о л жайды ты н ды ру керек дейді екенсщ ғои с е н ? __д е д і А л е к с е й А л е к с а н д р о в и ч кескестеп.— Қ а л а И тындыру кер ек ал? — деді ол, қ о л ы н көз алдына, әдетінде ж оқ б ір и ш а р ам е н экеліп,— гүк о райы н көрмей тұ р м ы н соның. ^ . .„ — К а н д а й жайдын, болса д а , о р а и ы келеді, д ед і те- пан А р к а д ь и ч , турегеле ш ы й р ай сөйлеп .— Б ір к езд е айры - , 483

лысам Деген д е ойың боЛған... Рақайға келіп, ёақыттй тура алм айты ндары ңа көзің қ а з ір жеткендей болса... — Б а қ ы т т ы д а әр қыйлы түсінуге болады. Ө з басым түк к,аламай-ақ, түгел көнген де болайын мен. Сонда осы ахуалымыздан шығатын қандай ж о л бар біздің? — М енін, пікірімді білгің келіп отырса,— деді Степан Аркадьич, с о л әлгі А ннанен сөйлескендегі бадамша бал- қытқан б и я з ы жымыцына салы п . Мейрім төге, соғұрлы төндіре ж ы м ы ц даған соц, А л ек с ей Александрович те ез босаңдығын с езіп , соныд ы ң ғайы на көше, Степан Аркадьич айтқалы о т ы р ғ ан сөзге лаж сы з сене кетуге де беиімдел- ді.— О л о н ы ешуақьітта да ай тп а й д ы . Қаласа қалайды-ау деген, ор айл ы көретін бір-ақ нәрсесі бар оныц,— деді Сте­ пан А р к ад ьи ч ,— ол мына қары м-қатнастары ңды тыйып, соған б ай л ан ы сты ойларды т ү гел доғару жағы боп отыр. Екеуіқнін, ж ағдай ы ң да жаңа қ а р ы м қатнас жағын қарасты- ру қажет қ о й деп ойлаймын. О л қарым-қатнас екі жағың тек еркін б о л ған да ғана ж асалм ақш ы . — Б ас аш у ғой,— деді А л ек с ей Александрович, жақ- тырмай кей іп кетіп. — Я . б ас аш у ғой деп ой л ай м ы н . Бас ашу, я,— дел Степан А р к а д ь и ч қызарып-— А р а л а р ы екеуің араларықдан боп жүрген ер-әйелді адамға, қ а й жағьінан болса да, ец орынды ж о л ы осы. Ер-эйелді а д а м д а р бірге тұрар жаиы- мыз жоқ деп оты рса, не қайран етп ек піз? Ол езі қашан да бола беретін нэрсе.— Алексей А лексан д рови ч қатты күрсі- ніп салып, к ө зін шарт жұмып а л д ы .— Б ұ жерде: ер-әйелді адамның б ір і ө з ге неке қалай м а, қаламай ма? — деген бір-ақ ой б а р тек. Қаламаса, т іп т і оңай нэрсе бүл,—дед> Степан^ А р к ад ь и ч , к,ы сылып-қымтылғанын барған сайын қоя сөйлеп. А лексей А лександрович р е н ж и ш ытынып, өэіне өзі бір- деңе дегенімен, тү к жауап б ерген ж о қ . Степан Аркадьнчке соғұрлым о п -о ң ай көрініп т ү р ғ а н нәрсені Алексей Алек­ сандрович м ы ң мәртебе ойланған б олаты н . Сонық бэрі де онша оңай н әр с е көрінбегені б ы л а й түрсын, тіпті мүлде ораиы ж оқ н эр се көрінгсн өзін е. Егжей-тегжейіи біліп ал- ған соқ, Қ азір ө зін е бас ашу ж ұм ы сы ны н, да орайы * окі көрінген-ді, өи ткен і өз бағасын б іл у м ен дінді сыйлау сезімі, өзі кешірім етк ен , жак,сы к ө ретін әйелін жалған зинақор- лық жөншде ж а зғ ы р у жүмысын м о йн ы н а алуына жол бер- месе, сонын, аи ы б ы н ашып,- м а с қ ар а етуіне тіпті жол берген 484

жоқ. Б ас а ш у жағын орайсы з көрсетіп тұрған одаи да м аны зды рак,, ө зге себептер де б а р еді. Бас а ш қ ан күнде б аласы пы ң ж ай ы не болмақ? ІІІеш е- сінде қ а л д ы р у да о р а й с ы з с о қ т ы . Б асы а ш ы л ған ш еш е эаңсыэ сем ьял ы болған соң, о н д ағы өгей баланың ж ай-күйі мен тә р б и е с і д е оңбайтыпы а й д а н ашық. Ө зіме а лы п қал- сам ба е к е н ? — дегенмен, оны сы қ ұ р кек алу болаты нын білгендіктен, о н ы да қалаған ж ок, өзі. Бірак, к ү л л і осы ай ты л ған д ар д ы ң устіне, бас а ш у ға келісім бсрген күнде, А лексей А лександрович А н нан ы в зі сол арқылы қ о р ететін болған со ң, б ас ашу ж ағы н тіп ті орайсыз корді. Д ар ь я А лексан д ровн ан ы ң : бас аш уға б екіген күнде, өз басы ны эды ғана ой лап , с о л арқм лы А н нан ы қ о р етесіз ғой деп М оск- вада айтк.ан с е з і де кокейіне қ о н ы п қалған-ды өзін ін . Со- дан келіп, А л екс ей А л ексан д рови ч сол свэдерді өэініц кешірімі м ен балаж анды лы ғы на байланы сты ра келе, соны енді ө зін ш е ж о р ы й бастаған. А н н а ғ а еркіндік беріп, басы н ашуға кел ісу деген сөз — өзі жак,сы көретіи балалар өмірі- не ж ал ғаған ақы рғы дәнекерінен айры лы п, А ннаны д а ж ақ - сылык, ж олы н дағы соңғы ты янағы н ан түттай ғы п, қор болуға д ү ш а р ету деген сөз еді. А н н а взі басы аш ы лған күнде, В ронскийге косылып, ол байланысы, куйеуі тірі тұрғанда, ш еркеу заңы бойынш а, неке кыя алмайтьтн әйел болған соң, заңсы з, қылмысты байланыс болатыныи да біліп ж у р ге н ол. «Бул оған қосы луы и косылғанмен, бірер ж ы л д а н с о н . н е м уны ол т а с т а п к е т е д і де, не б о л м а са ө з ге біреуді ө з і б а р ы п ж аңалайды м үны н .— деп ойлады А лексей А л ек с ан д р о в и ч .— Басы н з ая д ы е тіп ашуға келісім берген ооң, қ о р б олған ы на өзім кін ал ы болам онын». А лексей А лек сан д р о ви ч осыларды ж ү з м әртебе тугел ойластыры п, бас а ш \\' ісі, кай ы н ағасы айтк.андай, оп-оңай болмауы бы - лай т у р с ы н , т іп т і мулле ор айы ж о қ ноосе екеніне де к ө зі жеткен к іс і бо л аты н . Степан А р к яд ь и ч тің бірде-бір сөзіне сенген ж о қ ол, соның ообір с ө зін жасынға ш ьгғяратын мыңдаган д әлелдсрі де сай туоды , б ірақ соны тыидай тура, сол а й т к а п с ө зд е р аркы лы , ө з і бағы чаты н , тірш ілігін биле- ген ж о й қ ь ш д ү л ен куш те қ о са айты лы п түрғаны н сезе берді ол. „. __ М э о е л е т е к бас а ш у ж ұ м ы с ы н сенін қ а л а и істеп . кандай’ ш а р т т а о қою ға келісетінінде болып отыр. О л өзі ештеце қ а л а м а й т ы н бодған со«. ө зщ н ен сүрауға да батпаи. в з м а р х а б а т ы ң а с а л ы п отыр б ә р ін . 485

«Уа, қүдайы м-ай! Құдайым-айІ» — деді Алексей А лек­ сандрович, б ас ашқанда айы п-қы йы бы н ері көтеретін жай- жапсарды есіне түсіре, ұялғанынан бетін Вронскийше қолы- мен қалқалай басып. — К өң ілің әптер-тәптер ғой, түсініп отырмын оныңды. Бірақ ойға сал аты н болсаң... «Он, бстіңе осқанға сол б етін д і тоса бер, шапанықды шешкенге көйлегіңді қоса бер»,— д ед і Алексей Александ­ рович ойланып. — Ж арайды , бопты! — деді о л , дауы сы шәцкілдей шы- ғып,— өзімді де масқара етіп, б ал а м д ы да берейін тшті, бірақ... б ір ақ қойған жөн б о л м ас па екен осыны? Әйтседе, қ ал аған ы ң білсін... Содан ол, к,айынағасына с ы р т берген күйі, жүзін сол көрмейтіндей етіп, терезе алд ы н дағы орындыққа барып отырды. Іші у д ай ашып, ұялып т а к ет т і; бірак сол қайғыру, ұялу үстінс, өзімің асқан көнбістігіне сүйініп, қуанып та қалды. Степан А р к ад ьи ч те көңілі босап , үндеген жоқ. — А лексей Александрович, сен ер болсаң, сеніц марха- батыцды б ағалай ды екен өзі,— деді ол.— Бірақ қүдайдың бір эмірі ғой деймін,— дегенді қ о с а айтты да, онысының ақмақтық екенін сезіп, сол а қм ақты ғы н а күліп жібере жаз- дап, әрең т о қ тад ы . Алексей А лександрович бірдең е айтайын дегенімен, жас буып сөйлетпеді. — М аңд айға біткен бақы тсы зды к, қой бүл бір, мойыи- дау керек оны . О сы бақытсыздык,ты болары болған факт деп білген соң, оған да, саған д а болыссам деп отырмын езім,— деді С теп ан Аркадьич. Степан А р к а д ь и ч күйеуініц бөлмесінен шыққанда. көңілі босай ш ыққанмен, сол істі ой д ағы дай тындырғанына риза болған соц, оны сы ны қ бөгеті б о л ға н жоқ оған, өйткені Алексей А лексан дрови ч айтқан сө зін е н қайтпайтынына се- ніп те ш ықты ө зі. О л сүйінішіне осы іс істелген кезде эйелім мен көқіл ж етер таныстарыма с ү р ау беремін деген ойы қоса кеп жамалды: «П атш а скеуміздің а р ам ы зд а қандай айыр- машылық б а р ? — Патша бас а ш қ ан д а ешкім жырғамаса, мен ашқанда үщ кісі жңрғап о т ы р ... Немесе: натша екеу- міздің арам ы зда не ұқсастық б ар ? М е н болсам... Дегепмен, жақсылап о й л ан ы п алайын»,— деді ө зін е өзі, күлімсіреп. 486

ххш Вронскийдің ж арасы , журегін ш алм ағанм еи де, к ат е р л і жара б олды . Б ір н е ш е кундей ө л і м е н т ір ін ің а р а с ы н д а жатты өзі. Т іл і а л ғ а ш орам ға к е л г е н к е з д е , бвлм есін де а ғ а - сыиың әйелі, ж а л ғ ы з В а р я ған а б а р е ке н . , ~ Варя! — д ед і ол, ж еқгесіне ж ү зін суыта қ ар а п ,— взімді өзім ж а з а т а й ы м а ты п а л ғ а м ы н , о л ж ай ды а у з ы ң а алмаи-ақ қ о й ә с т е , ж ұ р т қ а д а с о л а й д е й сал түгел. Ә й т п е се , тым ак,мак,тык, ж а й боп тұ р е з і! Варя, оа с ө зін е жауап бере қ о й м а й , үстіне тене к етіп, жүзше қ у а н ы ш п е н күлім сірей қ а р а д ы . К ө з ж ан ар ы ш а п ы - раштанбай, н ұ р л ы болғанмен, қ а р а ғ а н қарасы суы қ екен . — Қ ұдай ж ары лқаған екен ғой! — деді Варя.— А уры к,- сынбайсын, б а ? — М ы на ж ср ім аздап ауры қсы н ады ,— деді ол, көкірегін мегзеп. — К ел, т а ң ы п берейін ендеше. Варя ж а р ас ы н таңьш болғанш а, Вронский де жалпак, бс- тін үнсіз т ы ж ы р ы н а , к ө зі сонд а б о л д ы ы лғы й. В а р я т а ң ы п болған с о ң , В р о н с к и й : — С а н ды р а ғы м емес; өзін ө зі әдейі атыпты деген б ір ауыз әңгіме болмасы н, ж арқыны м ,— деді. — Е ш кім де айтпайды. Т ек ендігәрі жазатайым атп ас- сық деп ойлаймын. — А т п а й т ы н болуым керек, бірак, болғаны д а тэу ір еді... С өй тті д е сам арқау күлім сірей с ал д ы ол. О сы с ө зі м ен кулкісі В ар яны соғұрлы м ш ош ы тқанмсн, жарасынын, кезегі қайтып, оңалуға б ет алған соң, қайғы - сыныц бірсы пы расы нан мүлде айы ққандай да болды взі. Бурый с езіп келген уяты мен с ағы сьшған ж ай ы н осы қылығы а р қ ы л ы жуып тастағандай көрді ол. Ечді өзі А л е к ­ сей А л ек с ан д р о ви ч и ' де ш імірікпей ойлайты н ж а ққа ш ы қ - ты. С он ы ң мархабатын салмай мойындап, сағы сы иудан өзін де а м ан сезінді. О ның үстіне, бурынғы тірш ілік а у қы - мына да қ а й т а кеп түсті өзі. Ү й р ен ш ік ті әдетіне сүйене, жұрт бетін е ұ ялм ай қарап, тір ш іл ік ететін орайын д а аң- лайын деді. Д а м ы л алмай а лы сса д а, бір сезімін көк ей ін ен шьгғара а л м а й қойды , ол сезім і А іш ад л н бірж ола а й р ы л - дым-ау д е п к у й ін ген өкініш і б о л а т ы н . Күйеуінін, а л д ы н д а айыбым ж уы лғанды қтан, А нианы енді кояиын да, опы ғы бар соны м ен күйеуінің арасы на бу дан бьиай әсте кө л ден ең 487

турмайын деген ойы көкейінде м ы қ тап шешіліп те қоиды; бірак, А нна махаббатынан айры лды м -ау деген өкінішін ойы- нан шығара алған жоқ, сол а р қ ы л ы танып, сол шақта қадірін соғұрлы аэ білсе де, қ а з ір г і кезде бар көркімен көкейікеи кетпейтін бақытты м инуттарын да жадынан шыгара алм айты н болды. Серпуховской өзін Таш кентке тағайындау амалын тап- қан соң, оа ұсынысына Вронский де титтей қобалжьімаи көне кетті. Б ір а қ жүрер күні неғұрлы м тақалған сайын, орынды көріп қыйған құрбандығы д а ө з басына сорұрлым ауыр тие берді. Ж арасы ж азы лған соқ, Т аш кен тке жүрудің қамын істеп, жан-жаққа д а ж үре бастады езі. «Соны б ір көріп тұрып, содан кейін қарамды өшіріп, өлейін»,— дегенді ойлады да, қ о ш та са барғанда, сол пікірін Бетсиге де айттьі. Бетси сол елш ілікпен Аннаға барып, оқ көрмеді деген ж ауап әкелді. «Сонысы ж ақсы ,— деді В ронский, сол хабарды алған соң, ойлана тұры п .— Ақырғы к үш ім ді сілкіп әкетуі кэдік осалдырым екен оным». Келесі күні Вронскийге Б етси дің ө з і келіп, Облонский арқылы т ү зік х абар алдым, А л ексей Александрович басын ашатын болы п ты , сенің де көре а л а т ы н мәнісің сол оны дегенді айтты . Вронский тіп т і Бетсиді ж өн елту дегенді де білмей, ө з байлауын д а т ү гел ұмытып, қаш ан а ш ады екен, күйеуі к,ай­ да екен дегенді д е ойламай, Карениндердікіне іле-шала-ақ аттана жөнелді. Ецікімді, ештеңені де көрмей, баспалдаіу«,а жүгіре ш ыққан күйі, қатты ж ү р істен жығылып кете жаз- дап, А ннанмң бөлмесіне шапшақ б ас қ ан бойы, кіріп барды. Бөлмеде біреу б а р ма, жоқ па дегенді де ойластырып, бай- қамай, А ннаны ш ап қүшақтай алы п , бетін, қолын, мойнын шөпілдете сүйіп ала жөнелді. Осы ж о лы ғуға А нна да әэірленіп, соған айтатын сөзін де ойлап қойғаны мен, содан дәнеңе де айта алмай қалды: Вронскийдің^ қ ү м ар ы қоса буып эк етті оны. Анна оны да, езін де басайы н дегенмен, кешігіп қ ал д ы . Соның сезімі өзін де шарпып к етті. Еріндері дірілдеп кеткендіктен, көпке де- иін ештеце дей алмады. — Солай, билеп әкеггің мені,— сенікімін мен,— деді Анна түры п-тұры п, Вронскийдің қ о л ы н көкірегіне басып. Солай б о л у ға тиіс болатын! — деді ол.— Т ірі тұр- ғанымызда со лай болуға тиіс ол. О н ы тусінгеи кісімін енді, 488

к ~ .^ас -ҚОИ о н ы ц ,— деді А н н а , б а р ғ а н с ай ы н б о з а р а , Нронскиидің б а с ы н қ ұ ш а т ү р ы п .— Д е г е н м е н д е, б о л ғ а н зцпмелерден сон,, ос ы н д а б ір с ұ м д ы к н эр с е б ар с ы қ ы л д ы керемш. — Бәрі, б әр і д е ұмыт болады , б ақ ы т қ а б атам ы з әлі! Махаббатымыэ а р т а түскен б о л са , с о н ь щ өзінде сұм ды к, бірдеңе б о л ға н соң, д а, а р т а т ү с іп о т ы р ,— деді о л , б а с ы н иөтере, б ерік т іс т е р і а ш ы л а к ү л ім с ір е п . Соның с ө зін е емес, сүйіп тү р ғ ан к ө эін е бола, А н н а н ы ң , Да күле ж а у а п б ерм еуге ж а й ы б о л ғ а н ж о қ . А н н а о и ы ц қолын а л ы п , сұ п -су ы к , б егі м ен қ ы р ы л ғ а н ш аш ы н ә к е п сыйпатты. — М ы на к,ы сқа шашпен оты р ған д а, өэіқді тан ы м ай ды скем мен. С о ғ ұ р л ы әссм б о п к е т к е н сін ;. Б а л а с ы қ ы л д ы с ы ң . Ьірақ не д е г е н б о п -б о зс ы ң д е с е ң ш і ө з іц ! — Рас, вте әлсізбін,— деді А н н а күлімсіреп. Е рн і тағы Да дірілдеп к ,оя б ерд і. — И тали яға барамы з, оңаласы ц әлі,— деді В ронский. — Е р -әй ел д і кісіше, өзім із ған а оң аш а семья боп т у р а- тын ондай а т т ы к үн де б о л ар м а екен десеңш і? — д ед і Анна, В р о н с к и й д ің көзіне ж а қ ы н д а й қадалып. — С оньің өзгеш е болар ш ағы б а р ма еді деп, м ені таңырқатк.аны с о л жағы боп о ты р , қ а й т а . — Ол өзі бәріне де көнді дегенді айтады С ти ва, сонық м а р х а б а т ы н қ а б ы л д а р ж а й ы м б о л м а й т ұ р м е н ің ,— Деді А н н а , В р о н с к и й д іц б ет ін е н т а й қ а й , о йлана қ а р а и . — Бас ашуды қалам айм ы н да, қ а з ір б әрібір маған. Т е к С е ­ режа ж ай ы н н е деп ш еш ерін б іл м е й оты рмы н сонын,- О сы ндай көрісу үстінде А іш а н ы ң баласы мен б ас аш у жайын қ ал а й о й л ап , есіне қ ал а й а л ы п оты рғаны н В р о н с к и й тіпті түсін е а лм ай қойды. Б әр і б ір емес пе еді о н ы ң ? — О н ы ауы зға алып, о й лам ай -ақ қой,— деді ол, А н н а - ның қолы н ө з қолы на қарай т ар т ы п , назары н өзіне ау дар - мақшы б о л ы п ; А н на бірак, с о л қ ар ам аған күйі қ а р а м а и қойды оған. — Ә ттең , неге өлмедім екен д ес ең ш і, өлгенім ж а қ с ы еді ғой! — д ед і А н н а , үн ш ы ғар м ай -ақ, б етін жасы ж уы п к етіп; бірақ В р о н с к и й ді кейітпейін д еп , кү л м екш і де болды . Т аш кентте тағайындалған әрі мақтаулы, әрі қатерлі қызметтен бас тарту, В ронскийдің бұрынғы ұгымьпіш а, масқара, о р а й с ы з да нэрсе еді. Қ а з ір бірақ, ти ттеи ои жүгіртпей-ак, б ас тартты да, о л қ ы л ы ғы н жоғарғы а д а м д а р 489

қос көрмегенін аңғарған соң, к ы зм еттен де босап шыға берді. Бір айдан соң, Алексей А лексан д рови ч баласын алып пәтерінде қ а л д ы да, Анна бас аш у қағазьш алмаған күйі, одан біржола п ар кешіп, Вронскиймен бірге шетелге жүріп

МАНМҮ Н М Бірінші б ө л ім ...................................................... 5 Екінші бӨАІМ...........................................................134 Үшінші б өл ім ........................................................... 269

Л. Н. Толстой АННА КАРЕНИНА

БАЙҚАЛҒАН ҚАТЕЛЕР дұрысы ьаккан шауыпты түндері күндері ж е тіп ті кетіпті мақалаға Зак. 957