Лев Толстой-Анна Каренина

керек боп т ұр. Қ а эір барайын. Е й , ш а р а п әке л ш і! —• д елі, команда бергенде эйнек дірілдсіітін, әйгілі, ж у а и д аусы на сала д аб ы стап .— К ой , керегі жок,,— д е д і іл е -ш а л а қ а й т а дабыстап.— Ү йге қайтсаң, бірге ж үрей ін мен. Сөйтті де Вронскиймен бірге ж ө н ел ді. В рон ский іш і екіге бөлінген, ә р і т а з а , ә р і к е ң б ір чухон қүжырасында тұратын. Петрицкий лагерьде де қасьінда бірге б о л аты н . Вронский мен Я ш в и н е к е у і үйге к еп к ір г е н - де, П етрицкий ұйқтап жатыр екен. — Т үрегел, үйқтауын, жетті ғой,— деді Я ш ви н, қ ал т- қыға кіре, мұрньін жастыққа көме ж а т қ ан П етр и ц ки ид і иыгычан жүлқып қалып. П етри ц ки й тізелей үпіып тү р егел іп , ж а л т а қ т а й қ а р а д ы . — С ен ің б ауры ң келді осы н да,— д ед і В р о н с к и й г е .—— Қ үргы р өэі, м ені ояты п жіберіп, т а ғ ы д а к ел ем ін д еп к ет т і. — Соны айтып, көрпесін жамылды д а, ж а ст ы қ қ а қаи та қулады .— Қ ой саң ш ы , Яшвин,— д е д і, к ер п е с ін сьхпы ры п ж атқаи Я ш ви нге ашуланып.— К о й ш ы ! — д еп б е р і^ қ а р а и аунап, көзін ашып алды.— Одан д а н е іш етінімді аи т сен; аузы м ж ам ан таты п тұ р , тіпті. — А рак, а б зал бэрінен,— деді Я ш в и н д ү р етіп .— Т е р е ­ щенко! Б аринға арақ пен қыяр әкелш і,— деді, ө з д аусы на езі сүйсінгендей, дабыстай сөйлеп. — А р а қ дейсің бе? Ә? — деді П етри ц ки й, к ө зіп ты - ж ы ры на уқ ал а п : — Өзін, де ішесің ғ о й ? Б ір г е іш ей ік , енд е- ше! Іш есің бе, Вронский? — дед; П е т р и ц к и й , т ү р ег е л е бере, ж олбарыс терісіндей көрпеиі қолты ғы н ан төм ен ш м м кай ораиып. Қ а л т қ ы есігінен шыққан соң, қ о л ы н кө тср е, ф р а н ц у з - ш а: «К ороль бонты Ту-ла-да» деп әндетіп те ж ібе р ді.— Ішесін, бе, В рон ский ? — Ж о ға л әрі,— деді Вронский, м а л а й ы әп е р ген с ю р т у - гін к и іп ж а ты п . — К а й д а б арға лы т ү р сь ц )__д е д і Я ш в и н .— А н а у ү ш ат ж ек к ен к о л я ск ац да келіп қап ты ,— деген д і қ о с а а й т т ы , таяп кел ген кол яск ан ы коріп. В рон ск и й П етергофтан ои ш ақ ы р ы м ж с р д е гі Б р я н с к и й - ге б ар у ғ а ш ы н ы н да уәде байлап, а т а қ ш а с ы н а л а б а р м а қ - шы б о л ға н ; соған да барып үлгерейін д еген о й ғ а к е л іп т ұ р 201

ол . Ж ол дастар ы б ір ақ ө з ге ж ер ге б ар ға лы тұ р ған ы н да тү- сіне қойысты. П етри ц ки й әндеткен к ү й і: о л Б р ян ски й дегенің кім екенін білем іэ дегендей, к ө зін қ ы са , ү р ты н го л ты р а үрледі. — Б ай қ а , кеш ігіп ж ү р м е! — дед і Я ш ви н тек, сөйтті де, әцгім ені өзгертей ін деген о й м е н : — Н емене, сар ы м қолайы- ң а ж ағы п ж ү р м е? — деп сұ р ад ы , ө зі с атқ ан , түптегі атқа терезеден қарай тұрып. — Т о қ т а й қ ал ! — деді П ет р н ц к и й саңк, етіп, кетіп бара ж а т қ ан Вронскийге,— а га ң х ат тастап , бірдеңе жазы п кет- кен болатын саған. С абыр ет, қабда еді взі? Вронский кідіре қалды . — Қайда оның? — К,айда еді бэсе? Ә қ гім е сонда боп түр-ау!— деді Пет- рицкий н асаттан а, с ұ қ қ о л ы м е н м аңдайы н тірей оиланып. — А й тсаң ш ы , а қ м а қ т ы қ к,ой мүның! — деді Вронскии жымыя күліп. — П еш ж ақ қ ам ы н ж о қ . Б ір ж ер де болуы керек осында. — Ж етті ғой алдауыці Х ат қайсы? — Ж о қ , ш ыіі ұм ы ты п тұ р м ы н . Т үсім де көрдім бе, эм д е? С а б ы р е т, саб ы р ет! А ш у не керек сол! Кешегі мен сы қы лдьі, адам басы тө р т бө тел ке іш кеіі болсаң, қаида ж а тқ ан ы в д ы да білмес е д ің сен . С а б ы р ст, есіме түсірейін қазірі П етри ц ки й қ ал т қ ы ар ж ағы п дағы керуетіне барып жатты. — С а б ы р еті М ен осы лай ж а ты п , ол осылай тұрып еді. Ж э-жә-жә, солай екен... М іне хатың! — деді де, Петрицкнй м атрацты ң асты на ты ғы п қ о й ған хатты суырып әперді. Вронский хат пен ағасы ж азған сәлемді алды. Онысы Вронский күтіп ж үрген пәрсеніц д әл ө зі боп ш ықты : шеше- сінің келм сдің деп өкпелеген хаты мен ағасынын, сөйлесуі- міз керек деген сәлсмі екен. Вронский бұл сәлемніқ де сол жаиында скеніи түсіне кетті. «Н е ш аруалары бар екен өз- дерініц!» деп ойлады Вронский, хатты жолда жвндеп оқы- ғалы, сюртугінің түймелері арасына жүмарлай сұғып жа­ тып. Сенекте: бірі өз полктарынан, бірі өзге полктан келген екі офицер жолықты оған. Вронский пәтері қашан болса да күллі офицерлердің ойнағы болатын. — К,айда тарттық? — Пстергофк,а баруым керек еді. — П атш а Селосындағы а т келіп пе еді?

— Келіпті, бірақ көргем ж о қ әлі. — М ахотиннің Гладиаторы ақсап қалы пты десіп жүр — Бекер сөзі Т ек осы б атп ақта қалай ж ары сар ексн- сіңдер дейім,— деді екінш і біреуі. — П а, сақтауш ыларым келген екен ғой! — деді, алдын- да подносқа арақ пен тұздалған қы яр сап көтерген ш абар- ман түрған П етрицкий, келген офицерлерді көрген соң, саңқылдай сөйлеп.— С ергу үш ін іш деп оты рған мыиа Яшвин ғой мүны. — Ә й, көресімізді көрсеттің із-ау кеше,— деді келген- дердің бірі,— түні бойы ұйқы бермедіңіз ғой. — Ж о-ға, қалай аяқтады қ десецш і, бізі — деп ГІетрип- кии ш үбы рта кеп жөнелді.— В олков үйдіц төбесіне ш ығып алып, ж абы рқап тұрмын деп те соқты. Мен түры п: музыка әкеле гөр, ж аназа марш ын тартсы н деймін! С ол күйі, ж а- наза маршы үстінде төбеде отырып, үйқтап та қал- — С ө зсіз ішіп ж ібер ар ақ ты , іш іп ж ібер, содан соң сельтер суы н ж ұты п, көп лимон же,— деді Я ш ви п, бала- сына дәрі іш деп ж абы сқан анаш а, П етрицкнйге тоне ту- рып,— содан соң б ары п , а зы р ақ ,— б ір бөтелке шамасы шампан іш іп ал. — М ы науы ц табылған сөэ скен. Сабыр ст, Вронский, ішіп ж ібе рей ік . — Ж о қ, қош б олы ңдар, м ы р зал ар , бүгін іш пейтін күнім — Й ем ене, ауырлап кетем дейсіц бе? Ө зім із-ақ ішсміз, ендсше. С ельтер суы мен лимон әкел, кәне. — Вронский I — деді біреуі дабыстап, Вронский сенек- ке шығып қалғанда. — Йемене? — Ш аш ы ңды қы рғы зсаң болар еді дейміп, әитпесе, анау қ асқаң н ы ц өзінде де ш аш ы ц өте ауы р келіп тү р екен. Вронский шынында да мезгілсіз қасқа тарта бастаған болатын. Ж иі тісі көріне, м әз бола күлді де, ф ураж касын қасқасы па түсіре киген күйі, сы ртқа шығып, коляскасы на барып мінді. — А т қораға тарт! — деп, оқығалы хатты алуға ың- ғайлана берді де, атты қарап ш ыққанш а алац болмайын деген о й ғ а к ел д і соң.ы нан. « С о ң ы р а там ан о қ ы й ы н і..» 203

XXI Тақтайдан уақытш а ат қора етіп жасалған балаган гипподром қасм на салынған еді де, аты соған кеше келті- рілмекші еді. А ты н өзі әлі көрген ж оқ-ты. Соцгы күндер- де өзі аты н мініп көрмей, ат жаратуш ы ға тапсырғандық- тан, қ азір соиын, не күйде келіп, не боп тұрғаиынан түк те білмейтін. Вронский коляскадан ш ыға салысьімен-ақ, соныц коляскасы скенін алыстан танып тұрған ат бақташы (грум ) дейтін бала, ат жаратуш ыны да ш ақыра қойды. Ү зы н қо- нышты етік, ш о л ақ желетке киіп, иегінің тек қырпуына ға- на шоқша сақал қойған, қаты ңқы ағылшын, атқа жүруге ебі ж оқтарды ц жүрісіне сала, қолты гы н көтере қомпандап, алдыиан қарсы шықты. — Ж ә, Ф ру -Ф р у қалай ? — деді Вронский ағылшынша сұрап. — А ІІ г і^ һ і1, 5Іг — б әр і баб ы нд а, сударь,— деді ағыл- шын, кем екей ін ің бір жерінен б ұ л ды р ата сөйлеп.— Барм а- ғаны цмз а бзал болар,— деп қосы п қойды, қалпағын көте- ріп.— Т ү м ы л д ы р ы қ к и гізіп қ о й ы п едім, аласұры п түр. Бармай-ақ қойыңыз, алақызып қалады. — Ж оқ, барайын. Көргім келіп тұр. — Ж ү р ің із ,— деді ағы лш ы н , а у зы н сол аш паған күйі, шытына сөйлеп, сөйтті де ш ынтақтары ырғала, былқылдай басып, алға түсе жөнелді. Екеуі барак алдындағьі аулаға келіп кірді. Ж асана жаца күрте киіп, қольіна сыпыртқы ұстаған пысьіқша нәубетші бала, к елгендерді қарсьі алы п, ілесе ж ү р д і. Б ар а к ішіндегі бөліктерде бес ат тұр екен де, Вронский бүгін осында кел- тірілмекші, басты бәс таласы, М ахотиннің бес вершоктік жирен айғырьі — Гладиатордың да келіп тұрғаньш біле қойды. Вронский өз атынан гөрі, өзі көрмеген сол Гладиа- торд ы к өруге көбірек ы н ты қты ; В ронский бірак, а т асы р ау жөніндегі сыпайыгершілік заң ы бойынша, оны көру түгіл, тіпті жайын сүраудың өэі де ерсі екенін жақсы білетін. А т бақташ ы б ал а сол ж ақтағы екінш і бөлік есігін, Вронский коридорда келе жатқанда-ақ ашып қойғандықтан, сүйекті жирен ж ы лқы мен ала аяғьін Вронский де көре өтті. С оны ң Гладиатор екенін білуін білгенмен, бөгде адамның ашық түрған қаты нан тайсалған сезімдей бір сезіммен тайсала өтті де, Ф р у -Ф р у бөлігіне келді. 1 Жақсы. 201

— М ак -к ... М а к ... а ты о сы н д а т у р , осы б ір есім ді ж ен- дсп айта алм ай-ақ қойды м өм ірі,— деді ағы лш ын, ты рнағы кірлеп кеткен бас бармағын иығынан асыра. Гладиатор турған бөлікті нұсқап. — М ахотиндікі ме? Я , меиің елеулі жалғыз бәс тала- сым да сол өзі,— деді Вронский. — С із соған мінген болсаңы з, сіз жөнде бәс тіккея де болар едім,— деді ағылшын. — Ф р у -Ф р у елірмелеу де, ол қарульірақ ж атыр,— деді Вронский, е з жүрісін м ақтағанға жымыя күліп. — Т осқауы лды жары ста әңгіме біткен ріисһ пен жүріс- те ғой,— деді ағылшын. Вронский ө з басында сол ріисһ, яғни баты лдм қ пен жігер жагыіі жеткілікті сеэу үстіне, тіпті бір, ең маңызды жері, сол ріисһ жөнінде дүнисде өзінен озар ешкім жоғына да әбден сенімді болатын. — К өп терлетудің керегі ж оғы н ань іқ б ілесіз бе, өзің іэ? — Керегі жоқ,— деді ағылш ын.— Қ атты сөйлей көр- меңіз. А т тықырш ып қалады ,— дегепді қоса айтты, екеуі сабан үстінде аяғын алма-кеэек басқап дыбыс шалынып тұрған жабык, бөлік алды на келген соң, иегін солай изеп қойып. А ғы лш ы н есік ашқаи соң, Вронский бір кіп-кішкене жалғыз терезелі, ала көлеңке бөлікке ксліп кірді. Бөлікте тұмылдьірықты қарагср бие, ж ақа төселген сабан үстінде, аяғы н алм а -к е зе к б асы п т у р екен. Вроиский б ө л ік іш ін влакөлеқкеде шола бере, сүйікті биесінің бар түлғасын бір қараспен-ақ, еріксіз тағы да шолып шьгқты. Ф ру -Ф р у өэі бойы орташ а келген, бітімінде ксмшіліктері де бар ж ылқы екен. Сүйек бітімі жіп-жіціш ке келіпті; төс сүйегі өте салык, болғанмен, омырауы тар екен. Сауы ры сәл шөмектеу бітіп, алдыңғы, әсіресе, артқы аяқтары едоуір талтақ келіпті. К о ­ лы мен санының шақпак, еттері де онша кесек емес екен; бірак, соған орай, айы лдығы аса ж алпақ екен де, қ азір ішін тартқы зы п, ж аратқан кезде, онысы ерекше тацы рқа- ты п та тұр. Ж іліншік сүйектері, алдынан қарағанда, сау- сақтан жуан емес екен де, соған орай, бүйірдсн қараганда, тотенш е ж а л п ақ екен. К ,абырғадан ө зге денесі, к,ос бүйір- ден қанш ы рдай тартьтлып, тұрқы н созып қойған сықылды екен. Б ір ақ осы кемшіліктерін тугел умыттыратын, өте бір о зы қ ж атқан сапасы да бар екен; ол сапасы қон жағы екен д е, ағы лш ы н д ар а йтқанд ай, ол қан ы көрініп те тұр екен. А тл ас сықылды жып-жылтыр, жуп-жұқа, ыңғайлы

терісіне тарау-тарау жайылған тамы рлары астында шор- шор көрінген ш ақп ақ еттері де сүйек сықы лды қ атты екен. К ө з і тосы рая ойнақш ып, ж а л т ы л д а й қараған құп -қу етсіз басы да, қаны шеміршегіне қ ы зар а қүйылған талыстаи танауының желбезегіне там ан жеткенде жайылын кетіпті. Б укіл сол тұ р ған тұлғасы нда, әсіресе, бас бітімінде белгілі бір қуат пен, соған қоса бір нэзік әлпет бар екен. Сөйле- месе тек, сірә, а у ы з бітім інің өзгеш елігі ған а сөйлеуге дес бермейтін жапуарлардын, бірі екен өзі. Вронскийге, қ а з ір өзі соған қ ар а й түры п сезгендерін, сол бие де, ен, болмағанда, түгел түсініп тұрғандай көрініп Вронский келіп кірісімен-ақ, о да ішіне ауаны ышқына тартып, тосырайған көэін, аласына қан толардай қайшылай қадаи, келгендерге қ ар сы тұстан тұм ы лды рғы н сілке, аяғы майыса, кезек баса тұрып қарады. — Т ы қы р ш ы п тұрғаны н к е р д ің із ғой, әне,— деді ағыл- — О й , жануары м! О йІ — деді Вронский биеге жақьін- дай, жылы-ж ылы сөйлеп. Вронский бірақ неғұрлым ж ақындаған сайын, бие де соғүрлы м ты қы рш ы п к етті. В ронский басыпа жуьіқтаған кезде ғана барып, бие қалт басылып, тып-тықыр майда түк б асқан көк сттері дірілдеп қ о я берді. Вронский биснің бексм біткен мойнын сыйпап, к,ыр желкесіндс скінші жа- ғына жығы лып кеткен жалын оі;дай, бетін жарғанаттың қанатындай делдиген, жұп-жұқа танауына тақай жақын- дады. Бие ауаны осқыра тартып, делдеңдеген танауынан күрсіне шығарған күйі, дір ете қалы п, қүлағын жымыра, Вронскийдіц жсцінен ала тусейін дегендей, қ атқ ы л қара ернін соза үмтылды. Бірақ тұмылдырығы бары есіне түсіп, соны сілкіп қойды да, қаздыйған аяғын тағы да алма-кезек ауыстырып баса бастады. — Т ак, жануарым! Так! — деп Вронский, сауырын қо- лымен тағы да сыйпап, бие жайы өте жақсы екен деген қуанышты оймен, бөліктен қайта шықты. Биеніц тықыршығаны Вронскийді де шалып кетті, қа- ны жүрегіне қүйылып, бие сықьілды өзі де жүріске ынты- ғып, қыршып алғысы кеп түрғанын сезінді, қорқыныш та, көңілді де келіп тур. — Сөйтіп, сізге сеніп түрм ын,— деді ол ағы лш ы н ға,— алты жарымда сонда болсын. — Б әз бабында бәрі,— деді ағылш ын.— Ө зің іэ қайда 206

барасы з, м илорд? — деді тұтқы йы л сурай кетіп, өзі әсте қолданбайты н сол бір гпу-ЬогсІ деген атауды қолданып. Вронский басын таңы рқай көтерді де, қарай білетін әде- тінше, ағы лш ы нны ң өж ет сурауы на таңданған күйі, көзіне қарам ай, м аңданы на қ арады . А ғы лш ы н бірак, бұл сұрауды бергенде, Вронскийге қожайын деп қарамай, атқа шабушы деп қарағаньін аңғарған соц: — Брянскийге баруы м керек еді, бір сағаттан соң үйде боламын,— деп жауап берді. . «Бүгін осы сұрауды иеше рет бсрді десеңші, өзімеі» де- ді ішіиен, бір сирек әдетіне сала, қы эары п кетіп. А ғы лш мн қадала қарады оған. С өйтті де, Вронскийдің қайда бара- тынын біліп тұрған кісідей: — Б әй ге алды нда байсалды болу деген басты аңгіме,— деп қосы п қойды ,— көңліңізді алац ғып, ешнәрсеге кірар- зып ж урм еңіз. — А ІІ гі§ҺІ,— деп Вронский күлімдей жауап берді де, коляскаға қ арғы п мінісімен-ак,, П етергоф қа т ар т деп бү- йырды. Вронский бірнеше қадам ж үрген соң-ақ, таңертеңнен жауғалы қүры стап тұрған бұлт, шымқап алып, қалы ц не­ сер құйы п кеп берді. «Ж аман болды-ау! — деді Вронский, колясканы ң төбе- сін к өтеріп ж а т ы п ,— б ы л а й ш а д а батпак, еді, енді тіп т і саа боп кететін болды ». Ж аб ы қ коляскада ж ал ғы з оты рып, шешссінің хаты мен ағасы ж азған сәлемді алы п, оқып шықты. Я , бәрі сол, баяғы бір сары н екен. А насы да, ағасы да, бәрі түгелдеи осыны ң ж үрек ісіне килігуді керек деп тап- қан. Сол килігулері Вронскийдің ашуын қозды ры п, сирек сезінетін бір сезімге әкеп тусірді. «Н е ш аруалары б ар екен өздерініқ? К,ыйт еткені м епің қам ы м ды ойлауды борыш көретін мэнісі не екен сол? Н еге жабы са береді екен солар маған? Н еге екені, осыны ң ө зін өздері түсіне алм айты н бірдеңе деп біледі. Б ұл өэі қауымнын, бір әдеттегі пасык, байланысы болса, мағаи тиіспеген де болар еді. М р ы ң ойыншык, емес, өзге нәрсе екенін де, сол эйелдіц м аған өмі- рімнеи қ ы м б ат екенін де сезіп ж ү р олар. О л ар д ы ң түсін- бейтіні сол да, соған қы нж ы лад ы түге. Т ағд ы р ы м ы з не тағдыр болса, ол тағдыр болсын, жасауын жасап қоиғамыз оны, оны д аттар ж айым ы з ж о қ біздің,— деді, біз деген сөз а рқы лы А н на мен өзін қоса айтып.— Ж оқ, оларға ке- регі, өмірді қалай сүруді үйрету болып жүр бізге. Б ақы т- 207

тын, не екенін де түсінбейді о л ар . О сы махаббатсы э бізге б ақ ы т та, б ақы тсы здьіқ т а — ө м ір де ж о қ екенін білмейді олар»,— деп ойлады ол. Вронский киліге береді деп бәріне түгел ашуланғанда, сол бәрі легендердін, ай т қ а н ы о ң екснін де ішінен сеэген соң аш уланды . А н н а екеуін ж а л ғаған махаббат, біреу-мі- реудің өмірінде жайлы, ж айсы з уғымнан өзге із қалдыр- май өтс ш ы ғаты н қау ы м д ы қ бай л ан ы с сықылдьі, минуттік көрсе қызарлык, емес екеніи де сезіп келеді өзі. К үллі қа- уым к өзін е ш алы на кететін ж ер де журген екеуіне махаб- баттарын жасыру, өтірік айту, алдау жайы да ауыр азап, қы йы н сор екенін қоса сезіп келеді; екеуін ж алғаған ын- гықтык, қүмары да соғұрлым күш ті соғып, е з махаббатта- рынан өзгені екеуі де түгел ұмытып жүргенде, өтірік айту, алдау, қ у л ы қ қ а сала, үнемі ө з ге ж ай ды ойлау деген де со- ған сайып тұр. Вронский ө з бітіміне соғүрлы ж ат өтірік айту, алдау қ аж ет болған ж ай л ар ы д а ж и і ж олы ққаны н есіне түгел тусіріп ш ы қты ; сол алдау мен өтірік айту қаж ет болған- ды қтан , А н н а н ы ң да талай д у р кін ұялғаны н есіне ерекше а йқы н түсірді. С одан келіп, А н нам сн а раласқалы бері бағ- зы -б ағзы у а қы ттар да сезетін оғаш сезімдерін де туйсінейін деді. О нысы бір әлденеден: элде Алексей Александрович- тен, әлде өзінен, әлде кү л л і қауьім нан түрш іккен сезім еді де,— оны ө зі ж ақ сы білмеуш і еді. Б ір а қ сол оғаш сезімді е з бойынан ы лғы й серпіп тастап та журетін. Қ азірде де бойын серпіп қойып, ой үш ы ғы н ж алғап әкетті. «Я, бүрын өзі бақытсыз болғанмен, асқақ та, тыныш та адам еді, қазір болса, өзі оны білдірмегенімен де, ты- ныштық тауып, астамсыр жайы қалған жоқ. Я , тындым ету керек мүны»,— деді өэінше байлау айтып. Содан, бүл өтірікті тыюымыз керек, тыйғанда, неғур- лым тезірек тыйсақ, соғұрлым жақсы болады деғен айқын ой басына алгашқы рет осы арада келді. «О да, мен де бәрін тастап, махаббатымызды ала, бір жаққа жоғалуымыз керек»,— деді ішінен. Н өсср ұзақ жауа қоймай, батпақта делбесіз шапқан қосар аттарды соза тартқан түптегі аттын, бар желісімен журген Вронский жүйткіте жеткенде, күн тағы да көрініп, бас көшенің екі ж ағындағы дача төбелері мен баудағы қар т

жөке ағаштары жауын суынан жылтылдап, бұтақ-бұтақта- ғы тамшы жары са там ы п, төбе-төбелерден төгіле қүйып тұр екен. О л енді осы несер гипподромды да бүлдіріп ке- теді-ау дегенді ойлай қоймай, қ азір осы ж ацбы р арқасы нда А ннаны үйінде ж алғы з ж олы қты раты н ш ығармы н деп қу- анды , өйткені су емінен ж у ы р д а қ ай т қ а н А л ек с ей А л е к с а н ­ дрович Петербургтен келіп орны қпағаны н қанык, білетін Вронский, А ннаны ж алғы з жолықтырармын деген дә- мемен, ж үрт назары н аудара қонмайын деп, қаш анғы әде- тінше, көпірден өтпей түсті де, ж аяу тартты . Көш е ж ақта- ғы есіктен барм ай, қора ж ақтан бары п кірді. — Барии келді ме? — деп сүрады бақшашыдан. — Ж о қ , келген жок,- Б а р ы н я үй ін де. С ы р т қ ы есік жак,- тан-ак, кіре беріңіз; кісілер ж ү р сонда, ашып береді,— деді — Ж оқ, бақ жақпен барам. Содан, А нпаны ң ж ал ғы з екеніне көзі жеткен соң, өзі әрі бүгін келем деген уәде бермегендіктен, бәйге алдында келер деу А нна ойында да ж оқ шығар, аңдаусыз барайын деді де, қы лыш ы п қьімтый ұстаған күйі, гүл егілген жол құмын ептей басып, баққа шыгатып тсррасаға қарай тарт­ ты. Вронский енді өз халінің әрі ауыр, әрі қьшыншылыгы ж айы нда ж о л д а ойлағаидары н түгел умыты п та кетті. К,а- эір ол, А н нан ы ж алғы з қы ялы м да ғана көрмей, өмірдегі бар көркімен оты рған ө з келбетін көремін деген б ір ғана ойдыц үстінде болды. Вронский дыбысым ш ықпасын деп, тсррасапы ц к,ыялау басқыш тары на аяғын түгел д ағдай ба­ сып, үйге кіріп қалған кезде кеп, өз басы ылғый ұм ыта бе- ретін, Аннамсн арадағы қарым-қатнасында ең бір азап жақ боп журген,— телміре қараған қарасы өзіне жексұрын кө- рінетін баласы да есіне қ ал т түсе кетті. О л баланын, қы рсы ғы екеуінін, қары м -қатнасы на өзге- ден гөрі көбірек тиетін. О л бала барда Вронский де, А нна да ж үрт біткенніц көзінше айта алмайтын элдеие жайын айтуға батпақ түгіл, тіпті бала түсіне алмайтын нәрсеиі мегзеп айтуға да батпайтын. О л жайында екеуі уәделеспе- генмен де, озінше қалып алы п кеткен жай болатын онысы. О л б ал аны а лд а уды екеуі ө здер ін е мін көргендей д е еді. Б ала барда таны с адамдарш а ғана сөйлесетін. Б ір ақ , осы- лай сақтана жүрсе де, сол баланы ң көзі өзіне сүзіле, шұқ- ш ыя, таңы рқай к,адалып, біртүрлі жасқанш ақ, ы зақ ор тар- тып, бірде еркелей, бірде суык, келіп, именс беретінін де 14—а

В ронский ж ш көретіи. О с ы а д а м м ен ш еш есі арасы н д а мағ- насын түсінуге ө з тәлеті ж етпейтін әлденендей бір маңыз- ды ж айлар барын да бала сезіп тұрған сықылды болатын. Б ала өзі, ш ынында да сол ж ай ды тусіне алмайтынын сезіп, осы адамға деген сезімін аны қтайы н десе де, ой қуа- ты ж етп ей тін , В р о н ский ж а й ы н д а әкесі де, тэрбиеш ісі де, даяш ысы д а ештеңе демегендерімен, соны бәрі жақсы көр- мек тү гіл , қ а й т а ж а н д а р ы тү р ш іге, шошый қ ар ап , шешесі болса, соғаи бір аяулы досы ндай қарайтынын да, балага біткен қағілез сезімталдығы мен айқы н ацғарып жүретін. «Бұл немене екен ө зі? К ім болды екен бұл? Калай ж ақсы көруге болар екен ө зін ? Түсінбегеніме айыпты ма екем злде; әлде ақмак,, әңгүдік б ал а ма екем?» деп ойлай- ты н. В рон ский д і қ ы м сы н д ы р а б ср е т ін сол бір сынай, телмі- ре, бір ж ағынан, жек көре қарайтьін әлпеті де, жасқаншақ, ы зақорлы ғы д а осыдан болаты н опыц. Вронский дің соңғы к езд е с езіп ж ү р ген себеп сіз ж е к сұ р ы н оғаш сезімі де, сол бала болса-ак,, айнымай сап ете түсетін. Сол бала отырса- ақ, Вронский мен А нна екеуінде де заулап келе жатқан б ағы ты , б а р а р б ағы ты н ан әл д е қ ай д а а у ла қ тар ты п кетке- нін к о м п асқ а қ ар а п көргенм ен, ж у р істі то қтатуға дәрмені ж етпей, б а р а р б ағы ты н ан м и н у т сай ы н алы стай түссе де^, ш егінемін дегенді өліммен т ең кө р ген тең ізш ін ің сезіміндей бір сезім пайда болатын-ды. Ө м ір ге қ ап е р сіз қ ар а й т ы н о с ы б ір б ала, екеуінің біле тұра, білгілері келмеген нәрселерінен, қаншалықтьі ауыт- қы п б ар а ж а тқ ан д ар ы н көрсететін компас еді. С ереж а бұ жолы үйде жок, екен де, А н на ж алғы з езі террасаға шығып, серуенге кеткен баласы жацбырда қалып, сонын, қайтуы н күтіп отыр екен. Баласы н іздеуге қы з бен бір адам ж іберіп , күтіп оты р ған ы сол екен. К е ң тігілген ақ' кьйлегін киіп, терраса бұрышындағы гүлдердің қалтары - сында оты р ексн де, Вронскийдің келгенін естімей де қалды . К ара бұйра шашы жараса, басын ецкейткен күйі, манда- йын ж ақтауда тұрған сап-салқьгн су сепкішке төсей, Врон- скийге сонш алық қанық, сақы йналы әдемі екі қолымен су сепкішті демей ұстап оты р екен. Б ар келбеті, басы, мойны, колының көркі Вронскийді әрдайым бір тосын нәрседей таң-там аш а қалды раты н . А н н а ғ а өзі сүйсіне қ а р а ғ а н күйі түры п та қал д ы . Бірак, соған ж ақ ы н д ай ы н деп, апгы н бас- қапы-ак, сол еді, А н н а да сонын, келе ж атқ ан ьін сезе қойып, су сепкішті ысыра, албыраған бстін соған қарай жалт бүрды.

— Йемене? Сырқаттанып қалдьіңыэ б а ? — деді Врон­ ский французша, қасына келе беріп. О л өзі оған қарғьій ұшып келуге де бар еді; бірақ бөгде адамдар болар деген оймен, бал кон есігіне қ ар а д ы да, қ о р қ ы п , ж а л т ақ т а й д ы екем- ау дегенді ссзіп, әр ксздегі әдетіншс, қы зарып қ о я берді. — Ж оқ, саумын,— деді А н на, түрсгеле берс, Вронский- дің үмтыла созған қольш қатты қысып.— Келер деген — Кддай-ау! Н е деген суы қ қол өзі! — деді Вронский. — Мені қорқытып жібердің, езіқ,— деді А нна.— Ж ал- ғы з өзіммін, Сереж аны күтіп оты р см, серуенге кетіп еді; осы ж ақтан келеді олар. Ө зі бірақ байсалды болайын дегенмсн де, ерні діріл- дей берді. — Келгеніме кешірім етіціз, сізді көрмесем, кунді ба­ тыра алмайтын да болдым, — деді Вронский, араларында- ғы орысш а өте суық сіз бен қорқьіныш ты сен екеуінен танқай, фраііцузш а сейлеп. — Кешірер не бар дейсіз? Қ уаиып кеттім сонша. — Ж оқ, не сырқат, не кейігсн адамсыз,— деді Вронс­ кий, А н нан ы ң қолын үстаған куйі, үстіне тусіп кете ж аз- дап .—■Н е ой л ап едің із? — Б аяғы бір жай ғой,— деді А нна күлімсіреп. А ннаны ц айтқаны ш мны еді. Н е ойдап едіціз дегенді қашан, қай минутта сұраса да, А нна сол: бір жай, өз ба- қытым меи бақытсыздьіғым жайын ойлап отырмын деген- иен жаңылм ас та еді. К,азір Вронский үстінен ш ыққан кез- де де, ойлап оты рғаны дәл мынау еді оныц: өзге ж ұртқа, мәселеи, Бетсиге (А нна оның қауымиан жасыра Туш кевич- пен жалгасып жүргенін ж ақсы білстін) түгел бір оп-оңай болғанда, маған осынша азап болғаны несі екен? — дегенді онлап оты р еді. Бүгін кейбір рсттерден осы ойы қатты қыйпаган да болатын. Вропскийдсн бәйге жайын сұрастыр- ды А нна. Вронский жауап беруін бергенмен, қабаржып оты рған жайын кврген соң, коцлін аулагысы келіп, бэйге әзірлігінің жай-жапсарын бажайлап тұрып айта бастады. «А йтсам ба екен, айтпасам ба екеи? — деп ойлады А н ­ на, Вронскийдің сабырлы, мейрімді көзіне қарай отырып.— Ө зі сол бәйгесіне соғұрлы қүлай беріліп, қ ар қ боп жүрген соң, оны байыбына бара түсінбейді де, ол уақыйғаның өзі- мізге деген мағиасына түгел жетпейді де ғой бұл». — С із бірақ мен кіргсн кезде ойлап оты рғаны ңы зды ц

ж айы н айтпай кеттіңіз,— деді В ронский, әңгім есін бөліп,— соны айтыңызшы! А іш а ж ауап бере қоймай, б асы н сәл туқы ртқан күйі, үзын кірпіктері қорщаған нұрлы көзбен Вронскинге қаба- ғынын, асты нан қуы стаиа қ ар а д ы . Ү зілген ж апы рақты ой- натып отырған қолы қалтьірап та кетті. Вронский сонысын көрген соң, А н н а ға б ір сонш а ж ағы п кететін, қ ай т етпеи, құл бола, мөлие жеңілгеи әлпет көрсетті. — Бірдеце болған ғой, к ө р іп оты рмы н. Қ ай ғы ц ы з ба- рын біле тұрып, соған ортацтаспайынш а, бір минут ты- н ы ш ты қ таб а р жайым б о л ар м а екен менің? Қ ұдай риза болсын, айтыцызшы! — деді қайыра жалынып. «Рас, он ы ц м ағнасы на түгсл жетпейтін болса, кешір- меймін де мұны . А й тпаған н ы ң ө зі арты қ, сынап не керск с ол? » — деді А н н а ойланы п, Вронскийге сол қараған күиі, жапырақ ұстаған қолы одан бетер қалтырап. — Қ ұ д а й р и за болсы н! — деді Вронский, қолын үстай бере, қайталап. — Айтайын ба? — Я , я... — Е к іқ аб а т боп қалы ппын,— деді А н на ақьірын, баяу сөйлеп. К,олы ндагы ж ап ы р ақ одан бетер қатты қалтырағанмен, сол сөзді В ронскийдіц құп алған-алмағапы н көрейін деп, бетінен к ө з айырмады. Вронский бозары п кетіп, бірдеце дейін дегенмен, одаи да қайтып, А ннаныц қолын қоя бер- ген күйі, басы түцы рып кетті. «Я, ол уацыйғаныц мағнасы- на түгел жетейін деді бүл»,— деп оклады да Анна, риза бола, қольш қысып қойды. Б ірақ , әйел болған соң, ол хабарды ң мәнін е зім түсін- гендей о да түсінді ғой деген оймен, Анна жацылып та кетті. Сол хабарды естігенде, әлдекімнен түрш іккеи оғаш сезімі буып кеткенін Вронский әлдеқайда күшті сезінді; бірақ соған қоса, қалаған дағдарысы қазір жету ж аққа бет алы п, бұдан әрі күйеуінен де жасы руға ж ай қалм ай, осы бір селкеу жайды қалай дегенмен де, тезірек ашу керек екеніи түсіне кетті. О н ы ң үстіне, А н нан ы ц абы ржуы д а цо- са батып тұр өзіне. Аннаға жүйе-жүйесі босай, жеціле қа- раған күйі, қолын сүйіп, түрегелді де, террасада үн-түнсіз жүре бастады. — Я ,— деді, А ннаға тарты нбай ж етіп келіп.— К,арым- қатнасы м ызға мен болсам да, с із бол сацы з да, ойы нш ы қ деп қараған емеспіз, тағдырымыз шешіліп тс қойды. А у- 212

ж ал ғьіп жүрген өтірігімізді ты нды ру керек енді,— деді жалтақтай қарап. •— Т ы н д ы р у керек д ей сің б е? К,алай ты н д ы р ай ы қ , Алексей? — деді Анна, ақы ры н сөйлеп. К азір езі гыныш- талы п, ж үзі елжірей күле ж айнап түр екен. — Күйеуді тастап, өмірімізді қосуымыз керек. — Ө міріміз былайш а д а қосы лған өмір ғой,— деді А н ­ на, естілер-естілмес етіп. — Р ас қой, бірақ бірж ола қосуымыз керек. — А л , қалай қосайы қ, А лексей, үйретші,— деді А нна, жай-күйініц қы йы ндап кеткеніи жабы рқай мүқатып.— О сы ндай күйден де құтылатьін жол бола ма екен? Күйе- уімнің ж ары емес пе ексм мен? — К,андай күйден б о л са д а құ т ы л у ға б олад ы . Б ек и бі- лу керек,— деді Вронский.— Басы ңдағы ж айыңнан бэрі артык, солардыц. Сенің ж ұрт біткеннің бәрінен, кауымнан да, балацнан да, күйеуіңнен де қысылып жүргеніңді танып тұрм ын мен. — К,ой, күйеуіңнен қы сы лды н , дей көрм е тек ,— деді А н на, ж ай сылтьіңмен.— О н ы білмеймін де, ойламйймын да өзім. О л ж оқ кісі бір. — Ш ы н сөзің емес бүл. Білемін сені. Күйеуің жайын- да да қы йналып жүрсің. — Білмейді де ол,— деп А ш іаны ң жүзі қапелімде қып- қы зы л боп кетті; беті де, мойны да, маңдайы да қызарып, үялғаннан көзінен жасы да ш ығып кетті.— Қойш ы , айтпай- ақ қоялы қ соны. XXIII Вронский, қазіргісіндей баты л кіріспегенмен де, А нна- нық өз жанын талқыға салуға талай жолы-ақ тартып квр- гсн болаты н оны, соны ц қай-к,айсысыида болсын, ж аңағы - дай қайраған сөзіне А ннаның олгі берген жауабы сықылды үстірт, жецілтек пікіріне тап бола беретін. Сол жайының өзінде А ннаны ң бір айқындай алмайтын, не болмаса тіпті, айқындағысы келмейтін әлденелері бар тәрізденіп, соны айта бастаса-ақ, осы отырған, нағыз А нна әлдеқайда ж оқ боп кетіп, Вронскнйге ж ат, өзге бір, оғаш әйел ш ыға кел- гендей болатын да, Вронский де өзін сүбмей, қо р қа бере- тін; ол болса, мұны бет бақты рмайтын. Вронский бірақ бәрін айтуға шешіле кірісті бүгін. 213

— Б іл е ме, білмей м е о л ,— деді Вронский д ағд ы л ы ор- ны қты , сал м ақ ты сары ны на с ал а сөйлсп,— біле ме, білмей ме ол, оны сы нда ш аруамы з жок, б ізд ің . Б із бүйтіп... эсіре- се, қ азір г і кунде бұл күйі қ а л а р ж а й ы ң ы з жок, сіздің . — Н е істеуім іэ ксрек, с ізш е? — деді А н н а , баяғы сол жеңілтек сылтыңына басып. А нна еэі екіқабат жайымды оңай-оспак, коре ме деп, сонш а қ о р қ а оты ры п, қ азір Врон­ ский содан бірдеце қолдану ксрек деген түйін шығарғаны- на қынжылып та қалды. — Ө зіне түгел айту керек те, тастап кету керек. — М а қ ұ л, соны істей қ о й ға н -а қ болайын мен,— деді А нна.— Сонын, не боларъш білесіз бе, өзің із? А лды н ала- ак, түгел айту ға барм ы н,— дегеиде, бүдан бір минут бүрын елж ірей қ ар а п оты рған кө зін де м ы сқ ы л оты ж а л т ете түс- ті.— «Ә, с із өзің із озгс біреуді сүйіп, қылмысты қылыққа кіріскен екен сіз ғой? (А н н а к үйеуінің мінезіне сала, осы- н ы ң өзін қ ұд ды А лексей А лексан дрови чш е істеп, қылмыс- ты деген созді баса ай т т ы .) Д ін , сем ья, азам атты қ жағы- нан ақы ры неге согары я ескерткемін сіэге. Айтқанымды ты цдам аған ө зің із б олаты н сы з. Е н д і келіп ө з атымды мас- қ ар а етер ж ай ы м ж оқ менің... ө з баламды ,— дегісі де келе туры п, б аласы н мазак, ете алм ады бірақ...— А ты м ды мас- қ ар а етер ж ай ы м ж оқ», тағы д а осы сы қы лды бірдеңелер,— дейді деп қосы п қойды .— ?Калпы ол мені жібере алмаймын дегенді м ем лскеттік эуег.іне б аса, аш ы қ, айқы н айтады да, ш атақты т ы ю ға қолы нан келген ш аралары н істейді. Айт- қ ап д ары н саспай, м үқы ят істенді әрі. Н е болары сол, әне. А ш уы н а мін генде, адам емес, м аш ина боп кетеді ол, маши­ на б ол ған да, қаһарлы маш ина бір,— дегенді қоса айтты да, айтқанд а, А лексей А лсксам дровичтің кескінін, сөйлеу нә- шін, мінезін егжей-тегжейімен есіне түгел түсіріп, басынан жаман деп тап қан нәрселерін түгел кіна етіп, соны ң алды и- дағы өзін ің сұмдык, айыбы үшін де оған түк кеш ірім бер- мей айтты. — Ж оқ, А нна,— деді Вронский, жүбатқысы келіп, дау- сын бәсеңдете, төндіре сөйлеп,— дегенмен де, өзіне айтуын айтып тұрып, сонсьш, қолданған шарасына қараи амалын істеуіміз керек. — Нсменс, қашу керек пе? — К аш пайтьпі да кемене б ар дейсін,? Б үл күйде қала берудің орайьш к ере алмай тұрм ы н мен. О н ы ө зім үшін емес, сіздін, қасіретіцізді корген сон, айты п тұрмын. 214

— Ә, қаш ып кетіп, сізд ің аш н аң ы з болуым керек екен ғой? — дсді А нна, зіл ш ақыра сөйлеп. — А ннаі — деді Вронский, өкпелей б азы на етіп. — Я ,— деді А нна, ойым жалғап,— аш нацыз болып алып, түгел қор қылу керек екен ғой... А нна баласын тағы да айтайын дсгснмсн, аузы барма- Вронский Аннанын, адуы н, адал бітіммен оты ры п, осы алд ам ы т ахуалға қалай көніп, содан қалай қутьілғысы кел- мей оты рғаны н түсіне алм ады ; сонын, басты себебі А нна- ны ң ауэы бары п анта алм ай оты рған бала деген сөз екенін түсінген ж оқ ол. А н на өэі баласын, соның әрі, әкесін тастап кеткен шешесіне деген б олаш ақ қары м -қатнасы жа- й ы н о й л аға и д а , істеген ісін о й л ан ы п -то л ған б ай істеп , эйел б о л ға н с о ң , б әр і б ай ы р ғы қ ал п ы н д а қ а д а б ерсін де, балам жайы не болады деген сүмды қ сұрауды умытатын болайын деумен, өзін өзі қур жалғап толғау, ж ай сөэбен жұбатпак, болғанына урейі үшып та кетті. — Ө тінем де, жалынам саған,— деді А нна, қапелімде б ір ө зге , ш ын, елж ірсй ш ы қ қ а н л еб ізб ен , В р о н с к и й д ің к,о- лы н ұстай беріп,— ол жөнінде әсте сөнлеспе менімен? — Қ ой , Анна... — Әсте. Ө з ырқыма бер. Ж айымның асқан арам, сұм- дык, ж ай екенін де білем. Б ір ақ оны шеше қою сен ойла- ғандай оңай-оспақ иәрсе емес. Ө з ырқыма қой да, айтка- нымды ж ьіқпа. О л ж өнінде әсте сөйлеспе менімен. Уэде бересің ғой маған? Ж о-ж оқ, уәде бер!.. — У әдем ә зір , бірак,, ә сір есе ә л гі а й т қ а н д а р ы ң д ы есті- геннен кейін, тыньгштық табар жайым болмай оты р. Сен ты н ы ш ты қ таппай туры п, ты н ы ш ты қ табар ж айы м жок, — М ен бе? — деді А нна қайырып.— Б ағзы кезде қый- налып та қоям, рас; бірақ әлгі жөнде взін, менімен әсте сөйлеспейтін болсац, ол қы йналганы м басылы п та кетеді. М енімен сол жөнде сөйлесссң, сонда ғана қыйнайды ол — Т усінсем не дейсің,— деді Вронский. — С енің адал бітіміңе,— деп А н на киіп экетті,— втірік айту деген қандай ауы р екеніи де білемін, аяйм ын сені әрі. Ө міріңді маған бола қайтіп қор еткеніңді көбірск ойлай- — М аған бола бәрін қалан құрбан етті екен деп, мен де қ азір соны ойлап едім,— деді Вронский.— С ен бақы т- 2Т5

сы з боп отЫ рғанда, өзімді ө зім кеш ірер жайым ж о қ м«нің. — М ен бақытсызбын ба? — деді Анна, соған жақьш- даған күйі, махаббаттың мэз жы мыцы на сала қарап,— мен деген бір — алды на ішуге ас қойган аш адам сықылды жанмын. Бэлкім, ол, көйлегі ж ы рты қ, қоңылтақ, ұялып та отырған болар, бірақ бақы тсы з жан емес ол. Бақытсызбын ба мен? Ж оқ , меніц бақ ы ты м әне... А н н а қ ай ты п келе ж а т қ ан баласы ның даусьш естіген соң, террасаны тез шолып өтті де, ұшып түрегелді. Көзін- де Вронскийге қаны қ оты лап ете тусіп, сақыйналы әдемі қолы н ш апш ац көтере, В роискийдіқ басын құш қан күйі, сарыла қарап тұрып, ерні күлімсірей ашылған әдемі ж үзін таяп келіп, аузы мен екі көзінен лып ете сүйіп-сүйіп алды да, итеріп кеп ж іберді. А н н а кетейін деп еді, Вронский жі- бсрмеді. — Қ а ш а н ? — деді, сүйсіне қар а ған куйі, сыбырлай сөн- — Бүгін , с ағат бірде,— деп А н н а д а сабыр етіп, қатты күрсініп сала, баласы ның алдьш ан барғалы , елпілдей тез басып, ш ыға жөнелді. Ж аңбыр, Сережа үлкен бақта жүргенде жауыпты да, даяшысы екеуі күркеде отырып қалыпты. — Ж ә, хош бол,— деді А п и а Вронскийге.— Бәйгеге ке- шікпей б ару керек. Бетси соға жүрем деген маған. Вронский сағатқа қарадм да, асығьіп журіп кетті. XXIV Вронский Карениндер балкоиында сағатқа қарағанда, қатты абыржып, өз ойымеи әуре боп тұрғандықтан, цифр- дағы с ағат т іл ія коруін көрсе де, к,ай сағат екенін аңғара алмапты. Т ас жолға шыққан соң, батпақта дағдай басып, коляскасыка қарай тартты. А ннаға деген сезім өэін қатты иектеп кеткендіктен, қ ай сағат скенін де, Б рянкскийге ба- руға уақыт бар ма, жоқ па дегенді де ойлаған жоқ. Басын- да қүр, неден соң не істейтін едім деген, ж иі ұш ырай бере- тін бір, үстірт ойдың ғана қабілеті қалы пты . Қ а л ы ң ж өке ағаштыц қыйыстап қалған көлеңкесіндегі коляска тскшесін- дс қалғы п оты рған көшіріне келіп, терлеген аттар үстінде үилыға шалқып, ұйтқый құжынап жүрген шіркейлерді та- маш алаған соң, көшірін ояты п, к оляскаға қарғы п мінді де, Брянскийге тарт деп бүйырды. Ж еті шақырым шыққан

еоң-ақ, көңлі әбден орньіғып, сагатына қарады да, бес жа- рым болған соң, кеш іккенін де ацғара кетті. Сол күні бірнеше бэйге: әуелі айдамалы бәйге, одан соң офицерлердің екі ш ақы рым дмқ, төрт ш ақы рымды қ бәйгесі- мен әлгі, Вронский өзі қатнасаты н байге бар еді. Вронский өз бэйгесіне үлгергевмеи, Б ряискийге баратын болса, бәй- геге келген күнде де, сарай адамдары түгел жыйналып қал- ған кезде келетін ж аққа ш ықты . Ж ақсы да емес еді онысы. Бряпскийге бірак, барам деп сөз беріп қойғаи соң, ілгері тарта беруге бекіді де, көшіріне аттарды аяма деп бүйыр- Брянскийге келген соқ, бес минут болды да, қайта зау- латты. О сы тез жүріс өзін ш ынықтырып та тастады. А н­ намец қатн есы жайыидағы ауы р ойлар мен соңғы әңгіме- лерінен кейінгі енжарлык, көцлінен шығып та кетті; қ азір өзі бәйге жайьш , қайткенмеи де үлгерем ғой деген үмітін елегізе, балбырай ойлап, бүгін түнде жолығамьіз-ау деген бақы т дәмесі де қы ялы нда ауы қ-ауы қ маздай ж анып келеді. Д ач а л ар мен Петербугтен бәйгеге бара ж атқан экипаж - дардан оза, бэйге деңгейіне ж ақы ндаған сайын, алдағы жа- ры с сезімі де езін соғұрлы билеп әкетті. П әтер үйінде ешкім жок, екен: түгел бәйге басьш а кетіп- ті де, қақпа қасында малайы ғана тосып түр екен. Врон­ ский киініп болғанша, малайы: екінші бәйге де басталып қалды , сізді сүрай көптеген м ы рзалар келіп кетті, ат қора- дағы бала екі рет жүгіріп келді дегенді айтты. Вронский асы қпай киініп болып (ө зі өмірі асықпайтын да, саспайтын да), баракқа тарт деп бүйырды. Барак тур- ран жерден гипподром төңірегінде қүжыған экипаж , ж аяу- лар мен солдаттар, ш аты рларда қайнаған халық көрініп те тұр. Вронский баракқа кірерде қоңырау даусын естуіне қа- рағанда, екінші байте болып ж атқан да түрі бар екен. А т қораға жете бергенде, М ахотиинін, ала аяқ жирен Гладиа- торына кездесті, көк қүлағы шанш ыла, жойдасыз үзы н ке- рінген, көк ендірген сэры кежім жауы п, гипподромға апара ж атыр екен оны. — К орд қ ай д а? — деді Вронский атшыға. — К,орада, ерттеп ж атыр. А у зы ашьіқ, бөлікте Ф р у - Ф р у ерттеулі де т ұ р екен. С ы ртқа шығаруға ьщғайласа бастады. — Кешіккем жоқ па? — А11 гі§һ{! АІІ гі§ҺІ! Б ә з б аб м н д а б эр і, б э з ,— дей берді ағылш ын.— А бы рж ый бермеңіз. 217

Вронский тұлабойы тугел дірілдеп турған биенің сым- б атты , сүйікті келбетін тағы д а ш олм п өтіп, сол көріністен көзін әрең айы рғаи куйі, д а л а ға қ ай т а ш ықты . Ш ат ы р ма- ңына, ешкім пазар'.ш а ш альшбайыи деп, нағы з қолайлы кезік тауы п келді өзі. Е кі ш ақырымдык, ж ары с ж аңа ғана а яқ тал ы п , к е з біткен а тта р ы н өліп -тіріле төпеп, бағанға та- яп келе ж а т қ ан алд ағы к ав а л ер гар д пен ар ты н д ағы лейб- гусарга қ ад а л ы п оты р екеи. А й н ал м ан ы ң іші, сыртындағы күллі ж ұрт бағанға қарай кін тіресе үмтылып, кавалергард тобындагы солдаттар мен офнцерлер ө з офицер жолдасы- ның озып келетіи салтанатыи қуамыш қып, жаңғырықтыра айқай ласы п ж аты р . Б әйге аяқ т а л ға н ы н білдіре қоқырау со- ғылып, үстіке батгіақ ш аш ырай, озып келген бойшақ ка­ валергард еріне етпеттей, терден қарауыта, қатты тыныс- таған көк айғмрыныц тізгіиін ірке бастаған жөпелдеме вез­ де, Вронский де кеп топ іш іне бай қаусьіз қосылып кетті- А й ғы р , алпамсадай декесінін, қ ат т ы екпінін, аяғьін ші- рене тіреп теж ей берді д е, к ав а л ер гар д офицері ш ырт ұи- қы дап с ян ғ ан адамдай, төң ірегіне сол к езде кеп қарап, әрең дегснде барып ж ы м ыя күлді. Ө з адамдары, өзгелер тобы төңірегін қоршап әкетті. В ронский ш аты рлар алд ы н да емін-еркін, баптана сөи- лесіп ж үргеи м зртебелі қ ау ы м тобы н а қасақана жуымады. К арен и н а д а, Б ет с я де, ағасы н ы ң әйелі де сонда екенін біл- генмен, а л а я б о л ар к ы п д ея, о ларға да әдейі бармады. Бі- рақ дамылсыз жолыққан тапыстары бұрынғы жарыстар- д ы ц ж а н -ж ап сар л асм н айты п, кеш іккен мәнісін сұрап, тоқ- тата да берді өзія. Ж ар ы сқ а и д а р бэйгелерін алуға ш аты рға ш ақы рылы п, жұрт бітксн солай ойысқан кезде, Алексей сықылды терт- пақ, орта бойлы болғанмен, одан гөрі сұлуша, қы зы л шы- райлы келген, мүриы қызара, масалац тартқан, ашық жүз- ді, эксельбанг таққан А лександр дейтін полковник ағасы қасына кслді. — М енің сзлемімді.алып па е д ің ? — деді ағасы.— Өмі- рі тапқызбанды-ак, екенсің өзіц. А лексан д р Вронский түрм ы с жағынан эумилікке, әсіре- се, маскүнемдікке салынып, сол ж өн д е аты ш ығып кеткен- мен де, эбден сарай адамы боп алған-ды . Қ а зір ін ісі мен өзіие өте б ір ж ағы м сы з иэрсе жайында сөйлескенмен, көп адаи дар к ө зі ө здерін е қ ад ал а қ ал у ы кә- дік екенін білген сон, ічісімен алденендей б ір м ацы зсы з

нәрсе жайында қалж ыцдасқаи адамша, күлімсірей тұрып сөйлесті. — А луын алғанмен, ш ынывда сенің нсменеге шыжык, боп жүргеніңді түсінбеймін,— деді Алексей. — Ш ыжык, болғанда, жаца осында сені ж о қ екен, өзін эрі дүйсембі күні Петергофта керіпті деп бетіме басқаіі соц, ш ыжық боп жүрмін. — Тікелей қүжыр ғып жүрген адамдар ғана талқылай- тын іс бар да, сен әлгі соғұрлы ш ы ж ы қ боп жүрген іс бар, сондай бір... — Әлбетте, олай болғанда қы зм ет істемей-ақ... — Килікпеуіңді сүраймын, айтарым сол. А лексей Вронскмйдің ш ытыиган ж үзі боп-боз тартып, ш ығы ңқы біткен астыцғы негі, сирек үшырайтын бір әл- петпен, дірілдеп қ оя берді. Ө з і өте мейірлі адам болған- дықтан, сирек те ашуланатын, бірақ ашуы үстап, иегі дірілдейтін болса-ақ, қатерлі боп катетінін Александр Врон­ ский де білетін. Александр Вронский емен-жарқын күлімсі- — М ен эшейін шсшеңніц хатын берейін дегемін. Ж арыс алды нда көңліңді бүзбай-ақ, ж ауап бере сал соған. Воппе сһап се1,— деп күлімсірей кірістіріп қойды да, А лексейдің қасы нан тайқай жөнелді. О л кеткен соң, Вронскийді достык, күтты қтау тағы да тоқтагты, — Көңілдесіңді білгіц кслмес пе екені Сәлеметсің ғой, т о п сһег,— деді Степан А ркадьич, қызыл шырайлы жүзі мен жы лты рата тараған бәкенбардысы П етербургтегі осы нұрлар арасында да М осквадағы шырыііан кем емес екен. — Кеше келіп едім, сенің салтанатьщ ды көретін боп, өте қуанып тұрмын. К,ашан корісер екеміз? — Е ртең артельге кел,— деп Вронский гафу өтіне, пальтосыньщ жеңінен қ ы сты да, гипподромнын, ортасына қарай тартты. Тосқауылды үлкен жарыста шабатын аттар сол жерге әкелініп те ж атқан. Жарыста сабыла терлеген аттарды атшылар жетелеп Қайта зкетіп ж аты р да, алдағы ж ары сқа қосы латын, көп- шілігі ағылшын тұқымды, төбелдірік кнгізілген, бауй р л ар ы қаншырдай, үлкен бір ғаж айы п қүстарға ұқсаған ж аңа, тың аттар бірінен соң бірі ш ығып жатыр. Қанш ы рдай жараған сұлу Ф ру-Ф руд ы , көсіктей бақанш ағын серінпеше 219

майыстыра бастырып, оң ж ақта жетелеп ж үр. С оның дец- гейінде қалқан құлақ Г ладиаторды ң кежімін алып жатыр. А р т жағы ғажайып әсем келген, бақайш ағы тұяғына тым тақ ал а, төтенш е қ ы сқ а біткен ай ғы р д ы ц көрікті, кесек, м інсіз түрі В ронский н азар ы н ер іксіз аудары п та әкетті. Ө з биесіне там аи бар ай ы н дей бере, тан ы сы кеп тағы да тоқтап қалды. — Ә , К а р ен и н ғой м ы нау! — деді сөйлесіп тұрған та- нмсьі.— Ш ат ы р д а о ты рған әйелін ізд еп ж үр. Әйелін көріп пе едіціз? — Ж ок,, кврмедім,— деді д е, К арен и н а оты р деп сіл- теген ш аты рга тіпті к ө з қ ы р ы н д а салмай, биесіпің қасына кетті Вронский. В ронский ер-тоқы м ы н қ ар а п , керекті жарлы ғы н беріп үлгергенш е, бэйгеге ш абуш ы ларды нөмір алып, сапқа шы- ғьіңдар дегелі шатырға ш ақырып та қалды. Ш атырда ж үэдері б айсалды , қ а т у т ар т қ а н , көбінің ж ү зі бозары п кеткен он ж еті оф ицер тоғы сы п , нөмірлерін тараты п алыс- ты . В ронскийге 7-ш і нөмір ти ді. « А т қ а қоныңдар!» деген дауыстар да шалынды. В ронский бәйгеге ш абаты н өзгелерм ен бірге өзінің де көз біткенді қадалтқан орталы қ боп тұрғанын сезіп, аты- ны ң қ асы н а тас түйілген б ір қалы ппен барды , эдетте мұн- дай к езін д е жүріс-тұры сы д а с алғы рт, сабырлы келетін өзініц. К орд бәйге салтанатына мейрамда киетін костюмі — қара сюртугін түймелене киіп, ш ықш ытын тірелте қаггы қаты рм а ж ағасын салып, доңгелек қара қалпағы мен сап- там а етігін ки іп шығыпты. Қ а ш а н ғы әдетінше, м аңғазсы - ған, сабы рлы қалыппен, биенің қос тізгінін де өзі ұстап тұ р екен. Ф р у -Ф р у безгек қы сқанд ай қалш ы лдаған күйі, таяу келген Вронскийге көзінен ұшқын ұша, қырьгндай қарады. Вронский саусағын салып, айылын баиқап шықты. Бис одан бетер қырындап, аузын аша, құлағын да жымьш- тып жіберді. Е р ерттеуін тексергенге күлкісі келіп, ағыл- ш ы н н ы ң е р ні де ш үрішіп кетті. — А б ы р ж ы й бермейсіз, мініп алы ңы з. Вронский бәс таластарын ақырғы рет тағы да шолып шықты. О ларды жарыс үстінде көре қоймайтынын да біліп тур өзі. А т жіберілетін сөрсге қарай, екеуі ілгері кетіп те қалыпты. Вронскийдің қауіпті бэс таластарыныц бірі, ке- ңіл жетер жігіті — Г альцин — торы айғыры мінгізбей, қасында куйбеңдеп жүр екен. Т а р ш албарлы тәпелтек лейб- гусар ағылшындарға еліктеймін деп, атының сауырына 220

мысықша ммқшыя отырып, ш оқырақтата жөнелді. К узов- лев князь Грабов заводынан ш ыққан таза туқы мды бие- сінің устінде боп-боз боп оты р да, ағылш ын сулығынан алып жетелеп барады. К узовлев жүйкесініц ерекше «осал», асқан эйецкес екенін Вронский мен жолдастары түгел бі- летін. О л ар оның қьійт еткен нәрседен, тіпті көшелі атпен жүруден де қорқатынына қаны қ болатын; бірақ сол өзі бәйгеге әркімдердін, м ойны үзіл іп , бәйге қ о р қ ы н ы ш ты сок,- қан соң, тосқауыл басы доктор, крес қадаған лазарет ар- басы, ж әрдем ш і эйелдер т ұ р ғ ан дэа қазіргІ ш ақ т а келіп шаппак, болыпты. Е кеуінің бір-біріне көзі түсіп кетті де, Вронский ж ылы үшырай қостап, ым қагып қойды. О л тек, Гладиаторға мінген, басты бэс таласы М ахотипді ғана көр- — А сы қпаңы з,— деді К о р д Вронскийге,— есіңізден шығармайтын нэрсеңіз: тосқауылға келгенде, тартпацы э да, қы стамаңыз, тацдап қарғуға еркіне қоя беріңіз. — Ж арайды , жақсы,— деді Вронский, тізгінді ала беріп. — Ы ц ға й ы ц ы з келсе, бәйгенің, алды н да б о л ы ң ы з; бі- рақ соңы нда болған күнде де, соцғы минутке дейін күдер үэуші болмаңыз. Б и е қозғала бергенше-ак,, Вронский қарулы , ымқы рулы қыймылмеп бедер-бедер б олат үзенгіге лып еткен күйі, бы лғарысы сықырлаған ерге денесі сыптай боп, оп-оңаи орнығып та алды. О ң аяғын үзенгіге басып, қос тізгінін машық ебімен саусақтарьш ы ң арасына теңеп үстаған соң, Корд та қолы н босата берді. Ф р у -Ф р у қай аяғьш бұрын басарын білмей қалғандай, тізгінді тал мойнымсн соза тар- тып, үстіндегі адамды жайлы арқасында ж атық ырғай, се- ріппеше м айы са басып, т ү р а ж өн елді. К о р д қар ы ш т ай ады.мдап, ілесе т ар тты . А л а қ ы з ғ а н бие, үстіндегі адам ды жаңылтқысы кеп, тізгінді бір о жағьгна, бір бұ жағына соза тартын барады да, Вронский баяуқы ратпақ боп, жы­ лы сөйлеп, сыйпай тусе, қүр әуре боп барады. А т жіберетін сөреге бет ала, тосулы өзенге таяп та қалған өздері. Бәйгеге ш абуш ы лар алда да, артта да көп келе жатқан, Вронский арт ж ағы ндағы батпақты жолда шоқыртқан ат дыбысын қал т ести кетті де, қалқан қүлақ, ала аяқ Гладиаторға мінген М ахотин кеп оза берді. М ахо- тин ірі тісі ақсы я күлім сірегенм ен, В ронский а ш у л а н а п а ­ рады оған. Вронский ө зін ж а д п ы ж а қ сы көрм ейтін д е еді, қ азір ен, қауіпті бэс т ал а сы м д еп білген діктен , қ ас ы н а н шауып етем деп аты н елеуреткен ін е тіпті қ ы н ж ы л ы п 221

қалды . Ф ру-Ф ру жүйтки жөнелгелі аяғын сілтей, ыршып бэрып, кере тартқаи тізгініне кектене, үстіндегі адамды зіркілдете, тапырақ желіске бары п түсті. Вронский соңынан Корд та қабагыи шыта, жорға жүріспен дедектей ұшты. XXV Б әй геге офицсрлердем н ебәрі он жеті адам қатнастьі. Бәйге, ш аты рлар алдындағы төрт шақырымдық сопақша, үлкен айн ал м ада ш абы лм ақ болаты н. О л айналмаға он тоғы з тосқауы л — өзеи бөгеті, шатырлардың өкпе тұсьша екі кез келетін, үлкен бітеу бөгет, құр арық, суды арык, төбеш ік, ш өп-ш алам қосы п тап талған ирланд үйіндісі (тос- қау ы л д ар іш індегі ен, бір қ ы й ы н ы ), оны ң қалтары сы на ат к езін е ш алы иа қоймайтын ж әи е бір ары қ жасалыпты , де- мек, ш ап қ ан а т екі тосқауы лдан не қатар қарғы п, не өліп ты наты н тү р і б ар екен; одан ары екеуі суды, біреуі құр және үш а р ы қ б ар екен де,— бәйге көмбесі ш аты рлар тү- сында екен. Б ірақ бәйге сөресі айиадмадан басталмай, одан ары ж ү з саж ен жерден басталады екен, бұл екі арада өзен тосы п ж асаған , ені үш кез келетін алғаш қы тосқауы л бар екен де, ш ап қан адамдар содан ө з беттерінше не қарғытып, не кешіп өтулері керек екен. Бәйгеге шабушылар үш қайтара қатарласса да, әр жол сайын біреулерінін аты ілгері шыгып кетіп, басынан тағы да қайта бастау керск бола берді. А т жіберудің білгірі Сес­ трин дсйтін полковник ашу ш ақыра бастап, ақыры төр- тінші ж олы кедіп: « Т артьщ дар!» — деп сац қ еткенде, бэй- гешілер де жөнеліп кеп берді. Ш ұбартқан салт аттылар шоғыры қатарласып жат- қаида, бүкіл көз, бүкіл дүрбі біткен сонда оты рған бо- «Ж ібердП Ж өнелді!» — дссіп, тып-тыныш күтіп оты р- ған ж үрт ду ете қадысты. Топ-топ, жадғыз-жалғыз ж аяулар да жақсылап көргелі о жердей бұ жерге жүгірісе бастады. Алғашқы сәтте түй- дегімен жөнелгеи с алт атты л ар ш оғы ры созы ла тартып, екіден, үштен, жадгыз-ж алғыздан қүнысқан тістесе, өзеи- ге таман жақыидағаны корініп тур. Көріп отырған жұртқа солардың бәрі бірге кеде жатқаіі сықылды; бірақ, атқа шабушыларға мәкі үлкен секундтық айырмашылықтары да Аласүрып, қатты қымсынған Ф ру-Ф ру алғашқы сәтті 222

қапы жіберіп алып, бірнеше ат өзіііеи бурын жөнелгенмен, Вронский, тізгінді сүзе ұмтылған биесін б ар күшін сала тежеп, үшеуінен өзенге жетпей-ак,, сы я етіп өте ш ықтьі да, алдында М ахотин н ің так ж и р е н Г ла д и а то р ы ғаы а қ ал д ы , Гладиатор Вронскийдін; қарсы алды нда бөксесін баппен, жеңіл ала зымы рап кслсді де, одан ары, ж ұртты ң ецалдын- да, влі-тірісі белгісіз Куэовлевті деңгелектетіп, сэулетті Д иана кетіп барады. Ә уелгі сэттерде Вронский ө зін де, биссін де элі игере қойган жок, болатын. А лғаш қы , өзен тосқауылына жеткен- ше аты ны ң ш абысын да б асқара алған ж оқ өзі. Г лади атор мен Д иан а бірге жетіп, тіпті бір сәтте-ак,: өзен үстінеи лып-лып ы рғыган күйлері, аржағына бұлдырай ж өнелісті; екеуінің соцынан Ф р у -Ф р у да, үшып келе жат- қаидай, ы рғығаны білінбей қалқы й жөнелді де, Вронский ауада келе жатқаиын сезген кезде, өзеннің аржағы н ала, атының дэл аяғы астына таман тыраңдап ж атқан Кузовлев пен Д и а н а н ы қ а л т к өр е к е т т і( К у з о в л е в а ты ы р ғы ға н сон,, тізгінін қоя беріпті де, аты өзін ала басынан аса барып ж ы ғы лы пты ). Вронский ол ж айды кейін бары п білді, қа- зір ол Ф р у-Ф руд ы ң дәл аягы тиетін жерге Д иаианы ң не басы, не аягы тап келетінін рана көріп келеді. Ф р у -Ф р у бірак, сол ырғу үстіиде-ак, аяғы , арқасы арқы лы , цұлаған м ы сы қш а қ ай р ат қ ы л ғак күні, Д иаианы жанай өтіп дік етті де, ілгері қарай зым ы рай жөнелді. «О й, аяулы м!»,— деп оклады Вронский. Вронский биесіне өзеннен өткси соц барып ие боп, үл- кен бөгетте М ахотиннің соңы кан отейін де, содан арғы екі ж ү з сажен келетін тосқауы лсы з жерде озып көргйін бүдан деген оймен, тізгінін тежей де бастады. Үлкен бөгет патша ш атырыныц дәл алдында болатын. Екеуі сайтанға таман (үлкен бөгет солай аталғаи) таяиа бере-ақ, патш а да, күллі сарай адамдары да, қүжынаған халык, т а түгел сол екеуіпе, Вронский мен ат бойы алды нда келе ж атқан Махотинге қарасты . Вронский бүкіл түс-тұстан өзіне қадалған сол көздерді сезсе де, биесінің мойны мсн құлағьш ан өзге, өзіне қарсы зы м ы раған ж ер мен алдында аяғын баппен жедел сілтеп, арасы ылғый бір қалы пта ксле ж атқан Гладиаторды ц ала аяғы мен сауырынан өзге еш- теңені көрген ж оқ. Гладиатор ештсцсгс ілекпсй, шолак, қүйрығын ш ыбжың еткізіп ьірғыган күйі, Вронскнйге кө- рінбей де кетті. — Уа, б әлі!— деді біреудіц ж алғыз даусы. 223

О сы сэт:ге бөгет т ақ та й ы Бронскийдің к ө зін ің дй, өэінің де алды нда қ ар а ң ете қ ал д ы . А сты н дағы биесі ша- бы сы н титтей айны тпай, қ ал қ ы п аса берді; т ақ тай көрінбей кетті де, арт жагьш ан бірдеце тык, ете түсті тек. Алда келе ж атқан Гладиаторға өршеленген бие, бөгет алдында ты м ертерек ы рғып, артқы а яғы н соған соғып алғаіі екен. Б ірақ шабысы сол күйінен танбады да, Вронский Гладиа­ тор соңы нан тағы да сол б ұры н ғы дсңгейге келгенін бетіне жентек-жентек лай шашыраған соң барып аңғарды. Гла- диатордын, сауы ры и, ш о л ақ қүйрығы н, үзамай, жедел зы м ы раған баяғьі сол а ла а ғы н алды нан тағы да көрді. Вронский Махотиннен енді озуым керек-ау деп ойласы- м ен-ақ, Ф р у -Ф р у да сол ойы н біле қойып, ешбір деметпей, көтеріле сілтеген күйі, М ахотин ге нағы з қолайлы, керме ж ақ тан кеп ж ақы ндай б астады . М ахотин керме ж ақты бер- меді. Вронский сы рт ж ағы н ан орала озайын дегенше, Ф р у -Ф р у д а аяғы н қ ал т өзгертіп , дәл сол жағынан кеп оза бастады. Ф ру-Ф руды ң қарауытьіп терлей бастаған иығы Гладиатордың саурына қатарласып та қалды. Екеуі б ір аз ж ерге қатарласа сілтеді. Екеуі бірақ тосқауыл ал- ды на тая ған жерде, Вронский үлкен айналмаға жеткізбейін деп, тізгін ге сүйеген күйі, М ахотиннен дэл төбешікке жет- кенде, сып етіп өте шықты. М ахотиннің батпақ шашыраған бетін д е ш алы п қал д ы көзі. М ахотин өэіне тіпті күлімсіре- ген де сықылданды. Вронский Махотиннен озуын озғанмен, қалы спай келе ж атқаны н да қ а л т сезіп, Гладиатордың бір- келкі дүрсілі мен танауынан үзіле-үзіле ш ыққан, әлі тіпті ты ц ты ны сы н дәл ар т ж ағы н ан тынбай естіді де отырды. А ры к, пен бөгеттен ж асал ған ілгергі екі тосқауылдын, екеуіиен де оцай өткенімен, Вронский Гладиаторды ң пыры- лы мен дүрсілі жақындап қ ал ғаны н да ести кетті. Врон­ ский биесінің, басын ж іберісімен-ақ, шабысы кілт үдеп. Гладиатор тұяғының дыбысы тағы да сол бұрынғы дең-. гейден шыққанын қуана сезінді. Вронский бәйгенің алды н а ш ығып — өзінің де көкейін тесіп, К о р д т а кеңес берген дітіне жеткен соң, озы п келеті- ніне де сеніп алды енді. С абы ры қаш а қуанып, Ф р у -Ф р у ға деген мейрім і де күшейіп кетті. А р ты н а бүрыла қарайы н десе де, батылы оған бармай, өзін де баяуқьіратып, биесін де жібермей, Гладиаторда қалды-ау деп келе ж атқан қа- рымға оның қарымын да тең ұстайын дегенге тырысып келеді. Ен, қыйын, ж алғы з тосқауы л қ алды . С одан ж ұрт- ты ц алды болып отсе, бірінші боп келмекші. И р л ан д уйін- 224

дісіне де таяп қалды. О л уйіндіні Ф р у -Ф р у екеуі де сонау алыста келе жатқанда-ак, көріп, биесі мен екеуі де л ез ара- сында қоса күдіктене кетті. Биесі именгенін құлак, тігісінен байқап, қамшысын көтергенмен, күдігі бос күдік екенін де дереу аңгара қойды өзі: биссі не керегін біліп келеді екен. Бие қаруына қару қоса, Вронский ойлаған ойдан айнытпай, баппен ы рғый үш қан күйі, ж ерге дік ете бере көтерген ек- пін күш іне ілесе, а ры қ та н әл д е қ ай д а ар ы асы п к етті. Ф р у - Ф ру күш те жүмсай қоймай, сол аяғын, солай сілтеген қалпы, зым ы рай жөнелді. — У а, бәлі, Вронский! — дескен, сол тосқауыл қасында тұрған топты жүрттьің — Вронский өзі білетін полк адам- дары мен ж олдас-жораларының дауыстары шалынды оған; Яш виш ііц даусын тануын танығанмен, өзін кере алғап жок, бірак,- «Уа, сәулеттім, меніц!» — деді ол Ф ру-Ф руды ойлай, арт ж агы ида не боп, не қоймп ж атқаиы н ты ңдаған күйі. «К,арғьіп кеткен екеп ғой!» деді, арт жағынан Гладиатор- ды ң дүрсілін естіп. С у салулы , екі кез келетін соңғы жал- ғы з ары қ қалды. Вронский оған да қарай қоймай, әлдеқай- да озы қ келсем деген ойкен, тізгінін дөцгеленте ұстап, биесінің басыи сілтесіне қарай бір көтере, б ір жібере зымы рата бастады. Биесі ақырғы қаруын жұмсап келе жат- қаны н да сезейін деді өзі; биенің мойны мен иығы ғана терлеп қоймай, желкесінен де, басынаи да, қамыс құлағы - нан да тер тамшылап, әрі қаттьі, әрі жиі алқына да баста­ ды. Б ірақ еиді қалған 200 сажен жерге осы қаруының озі де арты ғы мен жетерін Вронский біліп кследі. Вронский биесі ш абысты тым үдетіп жібергенін, жерге өзі жуы қтай зымырап, сілтестің де ерекше жатык, тарты п кетуінен ғана барып сезінді. Биесі, арықты қаперіне де алмай, үш ып өте ш ықты . Ө ткенде де тіпті қүстай үшып өтті; Вронский бірак, дәл осы кезде бие қы ймы лыпа ілесе алмай калып, не болға- ны н ө зі де білмей, ерге дү қ к ете, кеш ірімсіз бір жаман қы йм ы л істегенін сезіп, шошып кетті. О ты ры сы қ ал т оз- герген соң-ақ, бір сүмдык, болғаны н аңғара қойды . Врон­ ский не болып, не қойғанын байыптағанша-ақ, жирен айғырдың ала аяғы дэл қасьш ан ағараң ете түсті де, жа- нынан М ахотин зымырап өте ш ықты. Вронскийдің бір аяғы жерге тиісімен-ақ, биесі де сол аяғы на қарай сүлай кетті. Вронский аяғын босатып алу-ак, мұң екен, биесі қатты пы- рылдаған күйі қабырғалай жыгылып, тер басқан, тал мойнын соза тұрайын деп тырбанған бойы, Вронский 15—/ 225

аяғы н ы ң асты нда, о к, тиген қусш а ты пы рлады . Вронскийдің орашолақ қыймылынан биенің белі үзіліп кетіпті. Бірақ, Вронский оны әлдеқайда кейін б ары п білді. Қ а зір ол М ахотиннің тек зымырай узап, өзі болса, сұлық, жатқан батпақ жерде теңселе басқан күйі ж алғыз тұрьіп қалып, Ф р у -Ф р у болса, қарсы алд ы н да басын өзіпе бүра, әдсмі көзі жаудырай қараған бойы, алқына тыныстап жатқанын ғана көріп тұр. Вронский не болып, не қойғанын әлі сол білмеген күйі, биені тізгінінен тартқылай да берді. Биесі ердің қапталын сықырлата, тағы да балықша төңбекши ұм тылы п, алд ы ң ғы а яқ тар ы н көсілмегенімен, бөксесін кө- теруге дәрмені жетпей, қалт сенделіп барып, қабырғалаи к.айта жы ғы лды . Вронский, қумарльщтан сұры қаша бо- зары п , асты ңғы иегі қалты рап кетті де, биені өкшесімен ішке теуіп жіберіп, тізгінінен тағы да тарта бастады. Бие бірак, тұм сы ғын жерге тірей, қозғалмаған күйі, иесіне қүр жаутаңдай қарады. — А аа! — деді Вронский, басын шеңгелдей ыцыра- нып.— А аа ! Н е істегемін десецші! — деді бебеулеп.— Бэй- геден де қалды м і Кешірілмес кінаны өзім істеп, ү ятты да болдым! М ынау аяулы, сорлы биенің обалына да өзім қал- дым! — А аа! Н е істегемін десеңші! Ж ұрт та, доктор мен фельдшер де, өз полкынын, офи- церлері де соған қарай жүгірді. Сорлы болғанда, түгел аман, тугі құрамағанын сезіп тұр өзі. Биеніц белі үзілген скен, атып тасталсын деп байласты. Вронский сұрауларына ж ауап та бере алмай, ешкіммен сөйлесе де алмай қойды. Ж алт бурылған бойы, басынан ушып кеткен фуражкасын да алмай, қайда бара жатқаны н д а білмей, гипподромнан безіп ала жөнелді. Ө зін өзі б ақы ты күйген жанш а сезінді. Бақытсыэдықтың ең ауырын, ауыры болғанда, өзі істеп алған, түзелмейтін бак,ытсыздык,ты өмірінде тұңғыш рет сезгені осы болды оның. Вронский, соңынан фуражкасын ала Яшвин қуып жетіп, уйіне апары п салған соң, ж арты сағаттан кейін бары п есін жыйды. Б ір а қ осы бәйге жайында есінде қалған ойы өмі- рінде көкейінде бір ұ зақ сақталған ең ауыр, ең аза п ой болды. ХХҮГ А лексей А лександровичтің әйелі мен арадағы қарьім- қатиасы сырттай сол бурынғы күйі болатыи. Ж алғы з бір айырмашылығы, Алексей Александрович бурынғыдан да

жүмыс басты боп кеткен. Ж ы л сайын қыстыкүнгі қат-қа- бат жүмьістак қажыйтьін денсаульіғын түзегелі, ілгергі жылдардағысьшша, ж аз шығысьімен шетелдегі су еміне ке- тіп, әдетіише, июль айында оралып, үбреншікті жүмысына, жігеріне жігер к,оса кіріскен болатын езі. Әйслі де, эдетін- ше, дачаға кетіп, езі П етербургте қалған. Тверская княгиня үйіндегі кештен соң, сөйлескен сөзінен бері Аннамен өзі кудігі, қы зғаныш ы жайында ешуақыт сөйлескен жок, еді де, біреуді ілмелей сөйлейтін үйреншікті сөэ сарыны әбелімен арасындағы қ азіргі қарьім -қатнасына көбірек қабысатын еді. Әйеліне біраз салқьшдау да бола­ тын вэі: эйслі бет бақтырмай қойған соң, алғашқы түндегі эңгіме жөнінде эйеліне қүр кішкентай кірарэып жүрген сы- қылды еді. Соған деген ілтипатындағы реніш шалығы бол- маса, өзге ештеңе де ж оқ еді. «Менімен түсінісе қойғың келмеді ғой сенің,— дегендей болатын өзі, сонымеи ойша сөйлесіп,— өэіңе жаман ол. Тусінісуге енді өзің жалынар- сын, да, мен көнбеспін. Ө зіңе жаман ол»,— дейтін ойынша, өртті өшірем деп қүр эуреленіп-әурелеиіп, сол әуре болға- нына ашуы келіп кеткен соң: «Бұл болмасаң, күл болі Ө р - тенбесең одан ары!» дегісі келген адамша. Қ ы зм ет жөнінде ақылды, майталмен адам бола түрып, әйеліне олай қарауы әбден ссуастық екенін де түсінбей қойды өзі. О ны түсінбегенде, өзініц шын жайын аңлауы өте сұмдық көрінген соң да түсінбеді, содан келіп, семьяға, яғни эйелі мен баласына дегеи сезімдері жатқан жәшікті де жан-дүниесіне таре жауып, қаттап-мөрлеп, бекітіп таста- ды. Ө зі сақ әке бола түрып, осы қы сты ц аяғынан бері баласына да әйелінше ерскше суык, тартып, ілмелсй сөйлей- тінді шығарды. «Ә! Ж ігітім!» дей келетін болды оған. Алексей Александрович қызметім быйылғы жылғыдай эсте көп болып көрген емес деп, соны ойлап, соны айта беретінді шьіғарды; быйыл б ір ақ қы эм етті өзіне өзі тауы я алып, онысы әйелі мен семьясына деген сезімдері мен ой- лары жатқан жәшікті ашпаудыц бір амалы екенін де, ола- ры онда неғүрлым көбірек ж атқан сайын, соғүрлым қорқы - нышты боп кеткенін де мойындай қоймады. А лексей Александровичтен әйелі жайыида не оны барын хақы бар біреулер сүрай қалған болса, моп-момын, жүп-жуас А л ек ­ сей Александрович ешбір ж ауап бермес еді де, қойта, соны сүраған адамнын, өзіне қ атты ашуланған да болар еді. Әйелінің денсаулығын сүрағакда, А лексей А лександрович 227

б ет әлпетінде болаты н б ір астам ды қ, қатац дьіқ та осыдая ш ығы п ж ататы н. А лексей А лександрович, әйелінің құлқы мен сезімдері ж айы нда ойы на түк алғысы кслмейтін де, шынында ол жөнде дэнеце де ойламайтын. А лексей А л ексан д рови чтіц түпкілікті дачасы Петер- гофта болаты н да, Л и д и я И ван авн а графиня әдетте жазды күні А ннам ен сол ж ерде кө р ш і тұрып, ылғы й араласып жү- ретін. Л и д и я И вановна граф и н я П етергофта тұрудан бый- ыл айны п ш ыгып, А н н а А ркадьсвианікінде де бірде-бір болмай, А ннаныц Бетси мен Вронскийге жақьшдасуы ж ай сы з екенін де А лексей А лсксандровичке құ л ақ қагыс ете кеткен-ді. А лексей А лександрович менің әйелім күдікке таң аты н кісі емес деген п ікір айтып, Л и д и я Ивановна гра- ф иняны к,атты қайтары п тастағалы , жуымайтын да боп алған оған. К,ауымдағы көп адамдар ойелін оқты көзбен атьіп жүргендерін де көргісі келмей, көрмей д е қойған өзі; Б етси түраты н, ж ақы н маңы нда Вронский полкының лагері бар патш а селосыиа барсам екен деп әнелі неменеге ерекше етпеттей бергенін де түсінгісі кслмей, түсінбей де қойган. О л ж ай ды ойламайтын д а, ойлағы сы келмейтін де өзінің; б ір ақ соғаи қоса өзі, қапы ж үрген еркек екенін өмірінде өзіне ө зі айтпай-ақ, айтар ешбір дәлелі түгіл, күдігі де бол- мағанмен, іішнен соны ж ете біліп жүретін де, содан келш мейліише бақытсыэ да болатын. Әйелім сн б ақы тты түрған сегіз ж ы л өмірі ішінде Алексей Александрович опасыз бвгде жарлар мен қапы қалған ерлеріне карай түсіп: «Осы күйге түсуге қайтып жол берсді екен? Сорақы сол жайдм қайтып шешпей жүр екен?» дегенді өзіне өзі талай-талай-ақ айтқан болатын. Бі- рақ қазір өз басына күн туған шақта, сол жайды қалай шешу жөнін ойлау түгіл, тіпті соны білгісі де келмей қон- ды өзініц. Білгісі келмегенде, ол өзі бір өте сұмдық, тым селксу нәрсе болган соң да білгісі келген жоқ. Алексей Александрович шетелден келгелі дачада екі-ақ дүркін болды . Б ір жолы кеп түскі там ақ іш ті де, скікші ж олы қон ақтар қасында сауы қ кеш ін өткіЗгенмен, бүрьінғы ж ы лдардағы әдетіпше соның бірде-бірінде де қона кеткен Бәйге күні де Алексей Александровичтің өте бір жұ- мыс басты күні болатын; бірақ, таңертеңнен б астап -ақ күн кестесін ж асап алды да, сәске тамағы н іш е салы сы меи дача- дағы эйеліпе соғып, бзнгеге сол жерден баруға ұйғарды, онда Сарай адамдары түгел болатыи еді де, езі де баруы 228

керек еді оған. Әйеліне еоғайын дегенде, сыпайыгершілікке бола сонда аптасында бір рет болып тұрайын дегендіктен соғатын болды. О ның үстіне, қалы пты тәртіптері бойынш а, сол күні айдың он бесіне қарай эйеліне шығьшға ұстайтын ақша да апарып беруі керек еді. Ойына десін жүргізіп үйренген әдеті бойынша, әйелі жайында осыларды түгел ойластырғанмен, әйелінін, ө з ба- сына тэн иәрселерге ол ойларының ойысуына жол берген Алексей Алсксандровичтін, бүгікгі тацертеқгі уақыты өте жүмыс басты уақы т болатын. Ө ткен күні оған Л идия Ивановна графиня П етербургте жүрген, Қьітайдағы әйгілі саяхатшьшын, кітапшасына қоса хат жіберіп, әртүрлі ойлар бонъшша, өте қьізықты, керекті адам көрінген сол саяхат- шыкьщ өзін де қабылдауын сұраған. Алексей Александро­ вич кітапшаны кешкісін оқып бітіре алмай, таңертец бітір- ді. Содан соң келіп, А лексей Александрович™ ; күнделікті істер деп атайіы н, уақытты сонша көп алатыи істері ж ал- ғасып: арызшылар келіп, баяндамалар, қабылдау, тағайын- дау, босату, наград, пенсия, жалақы бөлу, қатнас’ қағаз- дар ж азу жағы басты. О дан сон, ө з шаруасы болып, доктор мен іс басқарушы кіріп ш ықты. Іс басқаруш ы уақы тты коп ала қойган жоқ. Алексей Александровичке керекті ақніаларды ғана берді де, жайы жамандау боп ж атқан ге­ тер жөпінде қысқаша мәлімдемелср жасады, өйткені быйыл- гы жылы жүріс-түрыс көп болғандықтан, қарж ы көбірек шыгып кстіп, тапшылык, боп қалған-ды . У ақы тты бірақ Алексей Александровичтің көңілдесі боп жүрген — Петер- бургтің эйгілі докторы көп әкетті. А лексей Александрович ол докторды бүгін күткен жок, еді де, соның келгеніне та- ңырқауы үстіне, доктор е зі А лексей Александровичтен хал-жайын өте тақақтай сүрастырып, көкірегін ты ңдап, қо- лымен тықылдатып, баурын басып көргеніне одан бетер тацырқады. Лидия Ивановна досы Алексей Александро- вичтің денсаулық жаиы быйылғы жылы пәс боп жүргенін банцап,^ докторға: барып ауруын қараңызш ы деп өтінгенін Алексей Александрович білген жок, болатын. Л идия И в а ­ новна графиня «осыны мен үшін істей көріціз» депті док- торга. — М ен оны Россия үшін істеймін, графиня,— депті доктор. — Баға жетпес адам! — депті Лидия Ивановна гра­ финя. 229

А лексей А лександровичке д октор көңлі тіпті көншімей қ алды . Б ау р ы едәуір ұлғайы п, қорегі кеміп, суды ң да тук себі тимегеи деп тапты ол. Мумкіндігінше жүріс-тұрыс жа- ғы н көбейтіп, ой жағын қы стай беруді аэайты п, әсіресе, кеи беру жағын м үлде қо й ы ц ы з дегенді, яғни Алексей А лексан дрови чей , қ о я р о райы ж о қ , а лар тьш ы сы ндай нәр- сені, қой ы ң ы з дегенді әкеп ж ап сы р д ы ; сөйтті де, Алексей А лекснадрови ч көңлінде: түзел ер ж айы жоқ, 'б ір жаман нэрсе бар екен-ау деген жағым сыэ ой қалдыра аттанды. Д окто р , А лексей А лександровичтен ш ыққая соң, есік алдыида өзініц бір ж ақсы танысы, Алексей Александро­ ви чей , іс басқаруш ысы С лю ди н дейтінге ұшыраса кетті. Екеуі университеттегі кездеріпен-ақ жолдас болатын да, бі- рін бірі, сирек жолықса да, құрмет тұтысып, жақсы көңіл- дес адамдар боп жүретін. Д окторды ң ауру жайыидағы аш ы қ пікірін Слю динге айтқандай ешкімге айтпайты ны да содан еді. — С о л кісіде болғаны ңы зға, тіпті қуанып қ алды м өзім, — дед! Слюдин,— жайы ж ам ан боп ж үр е зін ің , меніцше де... Немене екен өзі? — Неменесі сол,— деді доктор, көшіріие атты экел деп, қолын Слюдиннің басынан асыра бүлғап қойып.— Н е екені сол,— деді доктор, шыта қолғабынын, саусағын аппак, қо- лына ұстаған күйі, кере созы п тұрьіп.— Ш скті шерттіре бүрамай тұрып, үзіп көріңіэ,— үзу деген қыйынға соғады оны; бірак, соны шерттіре б ұрап тұрып, сол ш срткен шекке саусағықыздың салмағын салсаңы з-ақ — шарт кетеді. Ол кісі болса, жүмы с дегенге таб аид ы , үқы пты қарауы нан ше- гіне жете эбдеи бүралып болған кісі б ір ; ауы р, бөгде сал- мақ және қосылып тұр,— деді доктор, сөэін қоры та, қаба- ғын едәуір көтере сөйлеп.— Бэйгеде боласы здар м а? — де- генді кірістірді, көлденең тартқан күймесіне қарай түсіп бара жатып.— Я, я, әрине, көп уақы т алады,— деді доктор, Слюдин айтқан әлденеменеге ести қоймаса да, жауап У ақы тты соғұрлы коп алған доктор кетісімен, әнгілі саяхатшы келіп, Алексей Александрович әлгіде ғана оқы- ған кітапшасы мен ол нәрсе жайында бүрыннан білетінде- рін де пайдалана отырып, ол иәрсені білу жагы да терец жатқанын ақғарта, оқымыстылық көзқарасының қарымы- на саяхатшыиы қайран қалдырды. П етербургте жүрген губерн и ялы қ бастауш ы келгенін де саяхатшымен қоса хабарлаған болатын, онымен де сөйлесу 230

керек болды. О л аттан ған с о ц , іс басц ар у ш ы м ен к ү и делікті жүмысты ты нды ры п, с о дан с о ц б ір елеулі, м аң ы зд ы мэселе жаіімнда әж ептәуір б ір а д а м ға б ар ы п қ ай т у ы к ер е к б олды . Алексей А лексан дрови ч с а ғ а т б ескс қ ар а й , т а м а қ к езіи д с эрең оралып, там ағы н іс б асқ ар у ш ьім ен б ір ге о т ы р ы п іш ті де, дача мен бэйге ж а қ қ а м енім ен б ір ге ж ү р д еп ө тіл етті. Алексей Александрович, не екеніне ой ж үгіртіп жатпай, қаэір әйтеуір айелімеіі к еэдеск сн ж е р д е үш інш і б ір су бо- луын да керекси беретін. XXVII А нна есік алд ы и дағы ц ай ы р ш а ц т м ш ы қ ы р л ат қ а н дөң- гелек дыбысын естіген к ез д е, кө й л егін е А н н у ш к ан ы ц ж әр- демімен ақы рғьі ж елбірлсрін ж а п сы р ы п , ү стіц гі ү й д егі айна алдында тұрған болатын. «Бетси келуге ерте ғой элі»,— деген оймен, тереэеге қа- рай бере-ақ, күйме мен содан ш ы ғы п келе ж а т қ а н ш огаай- сан қ ара қ алп ақты , А л ек с ей А л ек с ан д р о ви ч т ің со ғү р л ы қанық қалқан құлағын көре кетті. «О райсыз келді-ау мы- нау, шын-ақ қонбак, п а е к е н ?» — деген ой тусіп, осы н ы ц аяғы неге соғар екен д еу д ің б ар і ө зін е б ір сонш а сұмды қ, Цорқыныш көрініп кетті де, бір м инут ойлануға д а ш арқы келмей, алдары и ан ж ү з і ж а й н а й м әз б олы п, ж ү гір е ш ы қты , содан, взіне қ ан ы қ алд ау , а р б а у ж ел ігі ұстап кеткеи ін севе, сол ж еліктіц әуеніне қ а л т т ө ц к ер іл ген күні, не а й ты п , не Қоярын да білмей, свйлеп а л а ж өн елді. — Түу, не деген ж а р ас ты қты !— деді күйеуіне қолын бере, үйде жүретіи ада м д а р ы — С лю д и нге күлім сірей аман- дасьщ.— Қон аты н ш ы ғарсьіц д ей м ін ? — д еу б олды , а лд ау желігі айтқ ы зғаи алғагнқы с ө зі,— б ір ге б ар а т ы н болдык, енді. Т ек әлгі Б етсиге у әде б ер генім вкініш боп т ұ р. М а ға н соға жүрмек еді өзі. Алексей А лександрович Бетси есімі аталғанда шыты- имп қ оя берді. — Қой, қой, жұбы ж азылмайтындарды айырар жа- иым ж о қ менің,— деді о л , ү й р ен ш ік ті қ ал ж ы ң б ас с ар м н ы и а сальтп.— Б із М ихаил В аси л ьеви ч екеу м із-ақ кете берсміз. Докторлар да өзіме ж аяу ж үр дегенді айтып ж аты р. Ж ол- да жаяу тартып, су емінде жүрм ін деп қы ялдағы м кеп түо. — А сы ғаты н түк т е жок,,— деді А н на.— Ш а й ғ а қалай - сыздар? — деп қоңырау да соғып жіберді өзі. 231

— Ш ай океліңіз де, Ссреж аға Алексей Александрович келгенін айта қ ай ты ң ы з. Ж э, денсаулы ғы ң қ алай, ал? Ми­ хаил Васильевич, с із м аған кел ген ж о қсы з ғой ; балконым қапдай ж ақсы , қараң ы зш ы ,— деді А н н а біресе оған, бір- есе бұған қарай отырып. Ө з і өте қарапайы м, таб и ғн оты ры п сөйлегенмен де, тым көп, тез сөйлеп кетті. М и хаи л Васильевичтің таң ы рқай қа- раған қарасы нда өзін қадағалағандай бірдеңе барын аңғар- ғандықтаи, ол жайын өзі де сезіп отыр. Сонын, арасынш а М и хаи л Васильевич террасаға шығып А нна күйеуінің қасына кеп отырды. — А ж ар ы ң о п т а ж ақсы емес екен өзі,— деді ол. — Я ,— деді куйеуі,— бугін өзіме доктор да келіп, бір сағат уақытымды алды. Денсаулмғымды сонша қымбат көрген дос-ж арандары м ны ң б ір і ж іберді ғой деймін езін... — Ж оқ-а, не айтты озі? А нна денсаулығы мен жумыстарының жайын сұрасты- рып, мұнда келіп, тынықсацшы деп те жабысты. Соның бәрін де кезі ерекше жайнай, жарқын отырып, тез айтты ө зі; бірақ А лексей А лександрович о л әлпетіне тук м ән берген жоц енді. С о н ы ц қур сөзін естігеи куш, онысына озінін, сол т у р а мәніи ған а берді де оты рды ол. Ө зі де қалжьгц араластырғанмен, жауабын да жай қаитар- ды. Сол эңгіменің өнбойында ерскше сштсңе бола қойма- ганмеи, А н н а оэі аясы а з букіл сол аңгімені соңы нан есіне тусіргенде, бетінен вмірі оты шыга ұялмай тусіро алмаитын да боп кетті. Тэрбиеш і бастаған Сережа келіп кірді. Алексей А лек­ сандрович байқайыншы деп өзіне өзі жол берген болса, Сереж аны ц әуелі экесіие, одаи соң шешесіие жүрексіне қа- раған әңкі-тэңкі көэ қарасын ацғарған да болар еді. Б ір а қ өзі ештеңе көргісі келмеген сон,, көрмей де қойды оны. — Ә , жігітім! Өсіп қалы пты ғон өзі. Ш ы ны нда д а әб- деп үлкен кісі боп қалы пты . Сәлем ет пе, жігітім! Сөйтті де қорқып турған Сережаға қолын усынды. Э ке дегенде бурый да журексіне беретін С ереж а, қ азір окесі өзіне жігітім деген а т қойып, Вронскийді де до с па еі-еи, қас па екен деген ж ум бақ көцлін уялағалы , әкесіие тоцторыс т а боп кеткеи. С а я болш ы дегеидей шешссіне жалтақтай қарадм. Ж алғыз шешесікен жүргені жайлы да болатьш өзінс. Бул кезде Алексей Александрович тәрбие- шімен сойлсскен күйі, баласы ны ң иы ғы пан қ ы м ты й ұстап 232

отырған да, Сережаныц ебі қ а ш а қ ы й н а л ьш , ж ы л ар м а н ғ а келіп турғанын А н н а да к ө р іп о т ы р ғ ан . Баласы кірген сәтте д е қ м з а р ы п к еткен А н н а , С е р еж а- ның қысылып тұрғаны н б.-.йк,аған с о ц , ұш ы п т ү реге л іп , ба- ласының нығьшан А лексей А л ек с а н д р о в и ч т ің қ о л ы н алы п , бетінен сүйді де, террасаға а п а р а с ал ы п , қ а й т а о р а л д ы . — Антпақшы, уақыт боп қ ал ы п ты гой,— деді А н на, сағатына қарап ж іберіп,— Б стсіідің к елм ей ж а т қ а н ы несі бүлі.. Я,— дсп А лексей А л ек с ан д р о в и ч т с тү р сгел іп , сау - сақтарын сұғылыстырып ш ы р т ы л д а т а б ас т ад ы .— Б у л б ұ л - Ды энмен асырай алм айсы ц д ем екш і, сснін, ө зіц с а қ ш а да апарааьшшы деп келіп едім,— д с д і о л .— К е р е к т е ш ы ға р денмін саган. „—• Жоқ, керегі жок,... я , к ер е к сді,— дсй б ер д і А н н а , кунеуіне қарай қойман, ш агаы ігьщ т у н то р ін е д ей ін қ ы за р ъ ш кегіп.— А нтты-айтпады , б ойгеден осьтода со ға т ы н ш ы ға р - сын, денмін сен. Әлбетте! — деді А лексей А лександрович.— Ә, П е­ тергоф сәулеті. Т в ер с к ая к н я г и н я д а к е л д і міне,— д еп қ о - сып қойды, коляскакьщ •қ ау е ш е к қобдый&ш ш екш ите б и ік орнатьщ, қайы с а б зал т ағы н а, т а я у к ел ге н агьглш ы и эк и - па*ына тереэсден қ ар а й сал ы п .— Н е деген с зн д ен іс десен,- ШІІ Құйылысып турі Ж ә , б із де ж ү р ей ік ендеш е. Тверская княгиня, есік алды на келген соц экипаж дан шьіга қоіімады д а, ш иблет к и іп , ж е л е ң ж а м ы л ған , қ а р а қалпақты малайы царғы п түсті. — Кеттім мен, қош б о л ы ц д а р і — деп А н п а баласы н ы я, бетінен сүйді де, А л ек сей А л ск с зн д р о в и ч к е келіп, қ о л ы н үсьшды.— К елген іқ тіп ті ж а р а с ы п қ ал д ы сенін;. Алексей Александрович қолы нан сүйіп қойды._ — Жо, көріскепше қош боп түр, ендсіне. Ш ай іш уге со- ғасық ғой, өте ж ақ сы б о л д ы і — деді де А н н а гү л -гү л ж ай - нап, мәз бола ш ыға ж өн сл ді. Б ір а қ к үй суі к ө зін сн тас а бо- лыскмен-ак,, қолыг.ын,, зкан,а соиын; е р ні ти ген ж е р ін сезіне, түршігіп дір ете қал д ы . Алексей А лександрович бзйгеге келгскде А п иа күлл» жоғарғы қоғам тоғыск,аи ш ат ы р д а Е етсн м ен қ а т а р отыр^ған болатын. Күнеуін өзі сонау қы йы рдан -ақ көргеп. Күйеуі мен ашынасы екеуі емірінін, екі б елеці боп к еткеидіктсн,

екеуінін, ж у ы қ жүргенін с ы р тқ ы с езім д ерсіз-ақ сезе қоятын өзі. Күйеуінің ж ақы н д аған ы и со нау қы йы рд ан -ақ сезіп, сол келе ж а тқан топты ж ұрт толқы ны ны ң арасыиан соны өзі амалсыз қадағалап та отырған. О л оныц біресе жалпаңдай бас игендерге сүле тіл қатып, біресе өзі теңдестерге ақыра, ж арқылдай амандасып, біресе дүние үйелмендерінің қаба- ғы н қ ы л пы л д ай бағы п, қ ұлағы и ж ы м ырған дөцгелек үлкен қ ал п ағы н сы п ы ра, ш аты р ға т а я п келе ж атқаны н көріп оты р. А н н а ө зі ол м езіретілерді түгел білетін де, соны ң бэ- рі өзіне бір жексүрын болатын. «Мұның күткен-баққаньі- иын, б зр і бақ қ ү м ар л ы қ бір, б ар ниеті көзге тусу ж ал ғы з,— көкейіндегінін, бәрі сол әне,— деп ойлады А н на,— озы қ ой ш ы лды қ, оқы м ы сты лы қты сүіо, дін дегеннің бәрі — тек сол көзге түсудің қүралы әшейін». А нна оның әйелдер шатырыпа қараған көз қарасынан (А ннаға өзі тура қарағанымен, толып отырған торғын, лента, қауы рсы н , қолш аты р, гүлдерден әйелін таны ған ж оқ еді) өзін іздеп жүргенігі де аңғара кетті; бірақ қасақана көрмегсн кісімсіп қоя салды. — Алексей Александрович! — деді Бетси дабыстап,— әйеліңізді көрмей тұрсыз ғой деймін өзіціз: мына отыр ол! А лексей А лександрович салқы н әлпетіне с ал а жымы- йып күліп қойды. — О сындағы қыруар ж алтыл тіпті көздің жауын алып жіберді,— деді шатырға келе беріп, әйелін жаңа ғана кез- дестіріп, ж ү з көріскен сркектер эдетінше, әйел/не күлім сі- реп қойды да, княгиня мсн өэге таныстарына амандасып, әрқайсы сы на есесін бере, яғни әйелдерге қ алж ы ңдаған күйі, еркектерге де сэлемдесіп ш ықты . Твмен, ш аты р қасы нла А лексей А лександрович сыйлайтын, ақы л, білімімен аты ш ыққан генерал-адъютант тұр екен. Алексей Александро- вичпен екеуі тіл қатыса бастады. Бәйге арасындағы толас уақы т болған соң, әңгімеге де ешкімнің богеті болған ж оқ. Генерал-адъю тант бәйгені мі- ней сөйледі. А лексей А лексан дрови ч бэйгені ж ақтап , қарсы пікір айтты. А нна оның біркелкі шәңкілдек даусына қүлақ туре, бір сөзін қақа жібермей тыңдағанымен, әрбір сөзі өзіне ж алған көріиіп, қүлағының құлы қ стін жеді. Тосқауыл арқылы шабылатын төрт шақырымдық бәйге басталған соң, А нна ілгері қарай етпеттей отырып, а т қа- сына барып, соған міне ж енелген Вронскийге к ө з аударм ай қарағаи кезде де, күйеуінің сол тынымсыз, жексүрын дау- сын естіді де отырды. О л өзі Вронский үшін қорқам деп 234

бір қыйиалса, күнеуінің сол, өэіне ты ным сы з ш ы цы лдап есіілген, нэші қанык, нәзік даусынан одан бетер қы йналды . «Өз басым ақмақ-ақ, құрыған-ак, эйсл ш ығармын,— деп оіідады Анна,— бірақ өтірік айтуды сүймеймін де, өтірікті көтсрер жайым жоқ, ол болса (к үйеуі), көрген қорегі сол егірік онмң. Бэрін біліп те, көріп те оты р ол: осылай ж ай сөндегенде, не сезбек екен десецші ө зі? М ен мүны өзім мен Вронскийді өлтіріп жіберсе, а р т ы қ сыйлаған да болар едім гой. Бірақ бұған кереғі өтірік п еи сыпайыгерш ілік бол­ тан соц, не сорың қүр»,— деді А н н а ішінен, күйеуінен не да.\\ап, қалаи бол дейтініне де аны қтап ой жүгірте қоймай. Алексей Александровичтгц сырттай төтенш е сөзуар тар т- данына шамданғанмен, оныкі қ ұ р іш кі үрей, абы рж у әлпеті гана екенін түсінген жоқ. Ж ы ғы лы п қалы п, етінің ауьхрық- сьінғаньін қыймылмен, қарғы п б асаты н бала сықы лды, Алексей Александровичке де әйелі жайьш дағы ойы н басу- Гі а«,ьи әрскеті қажет сді, ол ойы әрі Вронскийдіц есімі да- иылсыз аталып, әйелі мен сол ж үрген ж ерде көңлін де Кобалжыта беретін. Сондықтан, қ ар ғ у дсген балаға қандай сыиымды болса, жақсы, ж а ты қ сөйлеу дегеи бұған да сондай сыйымды еді. Сөйлеп оты р өзі: — Атты әскер жарысындағы к,ауып-к,атср деген бәйге- нің қажетті шарты ол. Әскер тарихьш да атты әскердін, ең тамаша істерін А нглия көрсететін болса, онысы тек адам- нын>Д». малдың да осы күшін тари хи дамы тқанды қтан ға- ча болып отыр. Меніц ойымш а, спорт дегеннің м ацы зы Үлкен нәрсе де, біз қүр, қ аш ан ғы әдетімізше, е қ үстірт \"эрселерді ғана ацдаймыэ. — Үстірт түгі жоқ,— деді Т вер ск ая княгиня.— Б ір офицер екі^ қабырғасын сынды рып алы пты десіп жүр. Алексей А лександровичтіц ж ы м ы я күлген күлкісі қүр тісш ғана аштырғаны болмаса, ө зге ештеқе де білдірғен Жоқ, — Үстірт болмаса, іш кі нәрсе-ак, дей қ о ял ы қ , княги- НЯ’— дад' ол-— Әңгіме онда тү р ған ж о қ, бірақ,— деді де, шьшдай сөйлесіп отырған гснералы на қайта бұрылды ,— бэйгеге шабатындар сол кәсіп ті қалап алған әскери аДамдар екенін үм ытпақыз д а, қ алау дегенніц м едаль сыр- тьшдан қалтарыс жағы да б ар дегенге келісе б ерің із. О л взі оскери адамнын, міндетіне тікелей кіретін нарсе. Ж ұды - рьіқ сайысы, яки И спанияпы ң б ұ қ а соғысы сы қы лды дүлеи спорттар тағылык, белгісі де, арнаулы спорттар дам у бел- п и ол. 235

— Ж оқ, өз басмм ендігәрі келмеймін; қатты толқыта береді екен мені өзі,— деді Б етси княгиня.— Рас емсс не, Анна? — Т олқытқанмен, көз айы руға д а болмайды екен,— деді екінші бір әйел.— Мен өзім Ри м әйелі болған болсам, цирктің бірде-бірін құр өткізбегеп болар едім. А нна дәнеңе де демей, дурбісін де алмай, тек бір жер- ге ғана қар ад ы д а отырды. О сы кеэде ш атырды аралай ұ зы н бойлы бір генерал етті. Алексей А лександрович сөзін бөле, сасып қалса да салмақпен түрегеліп, өтіп бара ж атқ ан әскери адамға қат- ты еңкейе иілді. — Ж ары спайсы э ба, сіз? — деді оған әскери адам к,ал- жыңдап. — М енің жарысуым деген қыйы ны рақ-ау,— деді А лек­ сей А лександрович ізстпен тіл қаты п. Қайырған жауаптьщ қабьінды тугі болмағанмен де, әс- кери адам ақы лды жакныц ақы лды сөзін естідім-ау, 1а ро- іпіе сіе 1а за и с е 1 эбдсн тусінемін, деген әлпет көрсетті. — Орындаушы, көруші боп отырған екі ж ақ бар мунда,— деді Алексей Александрович сөзіи қанта сабақ- тап,— осы көрініске қызыға берудің өэі де көрушілер да- муы төмен екенін айнытпай көрсетеді дегенге цосылам өзім, — Б эс тігейік, княгиня! — деп төмеиде тұрып Бетсиге тіл қ атқан Степан А ркадьнчтің даусы естілді.— К/мге тіге- сіз сіз? — А н н а екеуміз Кузовлев кн язьға тігеміз,— деді Б ет- — М ен Вронскнйге тігсмін. Е к і қолғап. — Мақул! — Н еткен жарасымды дсссңші, рас емес пе? А лексей А лександрович, қасы ндағы лар сөйлесіп ж ат- қанда ундемей отырды да, қойысымен тағы да бастап: — Қосылам өзім, бірақ срлік ойындар...— деп жалғай беріп еді. Алайда, бәйгеге шабушыларды осы кезде кеп қоя бер- гендіктен, аңгіме біткен түгел толастап, Алексей А лексан ­ дрович те тыньш, ж у р т біткен тугел турегеле, өзен ж ақ қ а қарады. Алексей Александрович бойгеге зауқы соқпаған- дықтан, шапқандарга қарай қоймай, көзін ацыра цыдыр- 1 Байыбы яе екенін. 236

тып, жұрт арасы н ш ола б ас т ад ы . К ө з і А н н а ғ а б ар ы п т ү ст і. Аннанық өңі боп-боз болып, суы п кетіпті. Б іреуден өз- ге ешкімді де, еш тецені де көрм ой о т ы р ғ а н т ә р із д і. Ж ел п у і- тін қолына қ ал ты р а й қ ы м т ы гап к ү й і, д ем іи д е а лм а й о т ы р екен. Алексей А л ек с ан д р о ви ч с о ға к қ а р а д ы д а , ө зге л ер д і шола, лып б үры лы п кетті. «Рас, мына б ір әйелдер м ен ө з ге л е р і де ө те е л е г із іп отыр екен; әбден т аб и ғ и и эр с е ғ о й б ұ л » ,— д еді А л ек с ей Александрович іш інеи. А іш а ғ а ө зі қ а р а м а й ы н десе д е, к ө зі соған еріксіз тар та д а б ер д і. С о л д и д а р г а т а ғ ы д а қ а р а п , сондағы соғұрлы м а й қ ы н ж а з у л а т ү р ғ а н и әр сен і к ө р м ей ін - ақ десе де, көңлі соқп аған с о л ә л п е т т і, у р ейі ұ ш а, л а ж с ы э оқыдьі өзі. Өзенде К узовлевтің алғаш ж ы гы л у ы ж ү р тты түгел дүрліктіргенмен, А н н а н ы ң к ө з т ік к е н к іс ісі ж ы ғ ы л м а ға н ы н насатгана қ араған б о за р ы ц :;ы ж ү з ін с н А л е к с е й А л е к с а н ­ дрович айқы н көрд і. М а х о т и и м ен В р о н с к и й ү л к ен б ө гет- тен ырғыта өтіп, с одан с о ң ғ ы о ф и ц е р іл е -ш ал а ш ан ш ы л а жығылып, т іл тар тп а й өл гек іи е ж ү р т б іт к ен ү р ейі ұш а к ү - бірлсген кезде де, А н нан ы ң , с о к ы т іп т і а ң ғ а р м а й д а қ а л ы п , акналасындағылар неге сөйлегеиін б а р а п -б а р ы п әрең түсін- геніи де А лексей А л е к с а н д р о в и ч к о р іп о т ы р д ы . Б ір а қ ө эі Анкага қ атты ш ұқш ы я қ а р а у ы и , б а р г а н сай ы н ж и іл е т іп те жіберді. А т қ а ш ап қ ан В р о н с к и й с ы й қ ы п а б ар о й ы м ен қ ұ - лай қараған А н н а , ө зін е к ү а е у ін іц б ү к ір д е н қ а д а л ға н с у ы қ Кезіи де сезіп оты р екен. Анна оған бір лез ж алт б үры лы п , қуы стана қарад ы да, Қабагын сәл ш ы ты ң қьірап қ о й ы п , т а ғ ы д а ар ы қ а р а п к етті. Күйеуіне: — Әй^ қойш ы , бәрібір м аған,— дегендей болды д а, ол Қайтып қарамай қойды . Бойге сәтсіз бәй ге б о л ы п , о и ж е т і адам н ы н , т е ц ж а р т ы - сьшан көбі ж ы ғы л ы п , қ ы й р а п қ а л д ы . Б әй г е н ің а қ ы р ы н д а Жүрт түгел а б ы рж ы п , ол а б ы р ж у л а р ы п атш аны н, реніш і Қосылып, одан б етер үл ғай ьш к ет т і. X X IX Ж ұрт біткен қам ы ры қтары н ж арцы н-ж арқы н айтысып, «тек әшейін ар ы с т ак д ы ц и р к б о л м а д и ғой»,— деп ә лд е- Кім айтқаи сөзд і түгел қ а й т а л а п , тегіс ш о ш ы н а с еэш ген - Діктен, В ронский ж ы ғ ы л ға н д а А н н а и ы ң да қ а т т ы б аж 237

етуінде тұр ған төтен еш теқе ж о қ еді. Б ір ақ А н н а жүзінде іле-ш ала біліиген өзгеріс, сыпайы герш іліктен мүлдем шы- ғы п та кетті. Есінен м үлде адасы п қалды өэі. Қ о л ға түс- кен к,үсша талпы ны п: біресе т ұ р а сала әлдеқайда зы та же- нелгісі кеп, біресе Б етсигс сөнлеп ш ала бүлінді. — Ж үрейікші, жүрейік,— деп жалынды. Бетси б ір ақ сөзін естіген жок, оны ң. Ө зіне келген гене- ралмен, еңкейе отырып, сөйлесе берді ол. А н н а ға А лексей А лексан дрови ч келіп, қолы н сынык,- сый ұсынды. — Қаласаңы з, қайтсақ деп тұрмын,— деді ол, фран­ ц узом сөйлеп; А н на б ір ақ генерал сөзін ты ңдаған күйі, күйеуін байқаған да жоқ. — О н ы ң да аяғы қы йрап қалы пты деседі,— деді гене­ рал.— Тіпті шектен шығып кетті ғой бұл. А н н а күйеуіне ж ауап бермеген куйі, дүрбісін кетеріп, Вронский ж ы ғы лған жерге қ ара д ы ; бірақ өзі сонша алыс, жұрт соғұрлы көп жыйналған жер болғандықтан, ештецені айьірып білуге болмай қойды ; алайда, осы тұста бір оф и­ цер шауып келіп, патшаға бірдеңе-бірдеңелерді баяндады. Анна соны тыңдап, ілгері өңмеңдей созылды. — Стива! Стива! — деді баурына дабыстап. Бауры естіген жок, бірақ. А н н а тағы да шығайын деген — Ж үрер ойыңыз болса, қолымды тағы да усынып түрмын,— деді Алексей Александрович Аннаныц қолына жуы са беріп. А н н а одан түрш іге ы ғысқан күйі, бетіне де қарам ай: — Ж о-ж оқ, тимеціз, қ ал а түрам мен,— деп ж ау ап берді. А нна енді Вронский жығылған жерден айналманы ара- лай, шатырға қарай жүгіріп келе жатқан бір офицерді көр- ді. Бетси соған орамалын бұлғады. О л офицер ш апқан адам аман қ алы п ты да, атынын, белі үзіл іп кетіпті деген х абар айтты. А н на соны естіген соқ-ақ л ы п оты ра кетті де, бетін желпуіш імен қ ал қ ал ай берді. А лексей А лександрович А н - наның эрі жылап, әрі жасына ие болуы былай тұрсын, тіп- ті өксігенде көкірегі көтеріліп түрғанын да көре қойды. Алексей Александрович, долығы басылсын деп, алдын қалқалай да берді оның. — Қ олы м ды үшінші рет усынамын сізге,— деді ол, біраз уақы ттан сон, А ннаға тіл қаты п . А н н а оған қарауы н 238

қарағанмен, не дерін білмеді. А н н а ға Б етси к н яги н я кеп болысгы. — Қойыцыз, А лексей А лексан дрови ч, А ннан ы өзім экелген сод, өэім апарып салам деген уәдем бар,— деді Еетси араласа кетіп. — Ғафу етіңіз, княгиня,— деді о л , сыны қсы й күлім сі- регенмен, Бетсидің көзіне қат а я қараіт,— байқауы м ш а, А н - канық өзі сьірқаттау сықы лды да, өзімм ен бірге кетсе де- гев ойға келіп тұрмын. Анна үрейі ұша ж алтақтай қ ар ап , қ ай т кылмай түре- гелл де’ күйеуініц қолына қолы н а р т а берді. — Өзіне кісі салып білермін де, айтуға ж іберерм ін,— деді Бетси^Аннаға сыбырлап. Алексей Александрович, қаш ан ғьі әдетінше, ж олы ққан жҮРтқа шатырдан ш ығарында да сөйлесіп, А н н а д а, қ а- ВДііғы эдетінше, тіл қаты п, ж ау ап бере беруге тиіс еді; Анна бірақ күйеуімен қо л ты қтасқ ан күйі, үйқы буган адамша, мец-зең болып кете барды . «Өлі ме екен, тірі ме екен? Р а с болды м а екен? К е- леР м_е екен, келмес пе екен? К ө р е р м е ексм бүгін ө зін ?» — деп ойлады Анна. Анна өзі Алексей А лексан дрови ч күймесіне ү н сіз мініп, Қүжнаған экипаждар арасынан д а ү н сіз жөнелді. А лексей Александрович нелер-нслерді коргенм ен де, әйелінін, шын ®аиын ойлауға озіне өэі сонда да ж о л бере қой ған ж оқ болатын. О нық көргені тек с ы р тқ ы белгілер ғана еді. А н - каныц сыпайыгсршіліктен ш ы ға істеген қы лы ғы н көрген- Діктен, соны езіне айтайынш ы дегенді борыш ы м дсп те Ссіді. Бірақ соны ғана айты п, о эгелерді айтпау өзіне де К.ЫЙЫІІ тиді. А ннаны д сы п айы герш іліктен ш ыға істеген ҚЫлығын айтқалы аузы н аш а б ерді де, амалсы з м үлде басі^а нэрсені айтып кетті. — Дегенмен, осы қат а л көріністі көруге түгел неге бейім екеміз десенші өзіміз,— дсді ол.— М енің байқауы м - ша... _— Немене? Т үсінбей о ты рмы н,— деді А н н а ж ақ ты р - Алексей А лександрович к,орланып қал д ы да, ойы ндағы - сь,н да ірікпсй айта бастады . — Менін, сізге айтайын дегенім,— деді о л сөзш оңтаи- лап. «Түсінісу екен ғой мүнысы»,— Дегсн оймен, Аннанын, жүрегі су ете түсті.

— Сіэдін, бугінгі сыпайы герш іліктсн шыға істеген қы- л ы ғы ң ы зд ы айтуым ксрек боп оты р ыснің,— деді ол А нна- ға французша сөйлеп. — Сы пайы герш іліктен ш ы ғы п не істеппін? — деді А н ­ на шаңк, етіп, А лексей А лександровичке мойнын тез бура, көзіне тіке шаншыла кетіп, бірақ, бурый, әлденені жасы- рып тұратын мәз қалпы мүлде өзгеріп, қорқынышын әрең қалтқы лағап б ір қатац піш інмен сөйледі. — Ү м ы тп ац ы з,— деді А лексей Александрович оған, кеш ір түсьшдағы ашық терезені нусқап. Алексей Александрович түрегеліцкіреп, әйнекті көтеріп қойды. — Н ені сыпайыгершіліктен шыққандык, депбілдіңіз?— деді А нна қайырып. — Бәйгеге шабушылардың біреуі жьгғылған кезде, жа- сыруға ш арқыцыз келмей шала булінгеніңізді айтамын. О л өзі А н на қарсыласар деп те кутіп еді; А н н а бірақ бет алдмна қараған куйі үндемей қойды. — М ен өзім қауымда жүргенде өзіңізді өзіңіз тіпті жсл ауыздар да қарсы тук айта алмастай етіп ұстаеаңыз деген- ді, ө з басы ңы здан өтінген де болаты нмы н. К езін де іш кі қарым-қатнас жайларын да айтқаным болған; қазір осы айтар жайым жок, менің. К,азір сы ртқы қары м -қатынас жа- йын ғана айтып отырмъш. Ө зің ізд і е зіц із сыпайыгершілік- тен ш ығарып жібердіңіз де, мен соны қайталам асацы з де- генді қалағалы отырмын. А н на ол айтқан сездің жары м-ж арты сьш естімей де қа- лып, содан қорьіққан куйі, Вронскийдің өлме- гені рас болды ма екен дегенді ғана ойлап кетті. Ө зі аман қалып, аты иы ң белі узілді дегенде, соны айтты м а екен, элде? А н н а өзі күйеуіиің не айты п, не қой гаіш н естім е- гендіктен, сөзін бітірген к езде де, қ ү р эшейіп сы лты ң ете көлгірси кулім сірегеи күйі, үпдемей ц о я салды. А лексей Александрович сөзін батыл бастағанмен, өзі не айтып отырғапым айқын аңғарған кезде келіп, Аішанын, қорқы- нышы езін де шарлып кетті. Әлгі кулкіні коргеиде, ац-таң боп адасы п та қалды өзі. ^«М еніц сезітіме кулім сіреп оты р ғой бұл. С сл ай ы со- лай: сенін, сезіктепср дәлеліц ж о қ, мұның бір күлкі ғой деп, қ азір де сол жолы айтцандарыи айтэды бұл». Қ азір бзрі ашылыч цалып, ецсесін басыя түрган кезде, А н на да бұрынғысыпш а сезіктенер дәлелің жок,, күлкі ғой муныц деп сылтың ете жауап берсе дегеннен озге ештеңе 240

де қалаған ж оқ ол. Білген ж ай ы сонш а сұм ды қ болғандык,- тан, қазір бәріне де сене беруге ә зір оты р өзі. Бірак, А н на- ныц шошына тұнжыраған бет әлпеті енді тіпті алдаиы н дсгенді де білдірген жоқ. — Бәлкім, қателесетін ш ығармын мен,— деді күйеуі,— олай болғанда, кешіруіцізді сұраймын. — Жоқ, қателескен жоқсыз,— деді А нна базу сөйлей, күйеуінің салқын жүзіне ш ақш ыя қарап,— к,ателескен жок,- сыз. Ш ала бүлінгенім бүлінген, бүлінбес жайым ж оқ мсніц. Қүлағым сізде, ойым сонда оты рды . Соны сүйемін де, со- ныц ашынасымын мен, көтерер жайым қалған жок,, қ о р қ а- мын да, көрмегенім сіз болсын деймін... К,алағанын,ызды істей беріқіз маған. Анна күйменіқ түкпіріне шегіне оты рды да, бетін қолы - мек басып, солқы лдай жылады. А лексей А лександрович түра алды на қараған қалпын өзгертпеген күйі, қозғалмай отырып қалды. Б ірақ бет піш іні қапслімде өлі адамны ң бетіндей түгел сұлык, тартып кетті де, сол әлпеті дачаға жетср жеткенше түк өзгсрмей де қойды. Ү й ге таяу келген соң, Аннаға сол элпетін бұзбаған күйі бұрыла қарады . — Солай! Бірак, өз абройымды араш алайты н ш ар а к,ол- данғамымша,— дегенде даусы қал ты р ап кетті,— сыпайы- іоршіліктіц сыртқы ш арттары сақталуы н талап етемін, ол шараларды өэіңіэге хабарлармын. Аннаны өзі, ал дымен ш ығып түсірді. Ж алш ысына к ө з етін, Аннаныц қолын үнсіз қы сты да, күймесіне міне П е- прбургке қарай тартты. Ол кеткен соң, А ннаға Бетси ж іберген малай келіп, хат эксп тапсырды. «Алексейдің денсаулығын білуге кісі жіберіп едім , маған өзі аман, саумын, тек қапа боп қалды м деп ж азы п ты ». «Онда ӨЗІ келеді екен ғой! — деді А н н а ойланып.— олгіге бэрін айтып, қандай ж ақсы істегем десеқші». Анна сағатьша да қарап жібсрді. Ә лі үш сағат б ар екен дс, соцғы жолыққандағы ж ай-ж апсары есіне түсіп, к,аны дуылдап қоя берді. «Тәцрім-ай, не деген ж ар ы қ десецші! Осынын; ө зі қ ор- қымышты болранмен, сонын, ж үзін көру мен сол бір к,ы ял мулесін сүйем өзім... Күйеуім б ар екен-ау? Ә, айтпақш ы ... озімен қүдай оцдап тындым болғаным да еп болған екен».

XXX Ж ұрт тоғы сатын куллі ө зге ж е р л ер сы қы лды , немістің Щ ербацкийлер келген аядай шипа суларында да қоғамды к ри сталдан ды ру іспеттес үйренш ікті жұм ы стар болып, әр- бір мүшесіне белгілі, б ая н д ы ор ы н дар сайланы п жатты. С уы қта қ а р кри сталы н ы ң белгілі тү р і бітетін суды ң бір белгілі, б ая н д ы бөлшегі сы қьілды , су еміне ж аң а келген адамнын, да әрқайсысьі өзіне лайық орнына жалма-жан жайласа кетіп жатыр. З а й ы б ы мен қы зы н ала келген Щ ербацкий кн язь да ж айласқан пәтері мен атағы, табьісқан таныстары жағыиан өздеріне деген белгілі оры нға ілеземде-ак, кристалдаса Б ы й ы л ғы жы лы с'у емінде немістің нағы з ф ю рстині1 бар екен де, қоғамның бұрынғыдан бетер күшті кристал- дандырылмағы содан екен. К нягиня қызымды қалайда принцессаға көрсетсем екен деген тілек білдіріп, ол ырымы келесі күні-ак, оры ндалып ш ы қты . К и ти П ариж дан ж а зд ы - рып алған өте қарапайым, яғни өте сэнді жаздык, көйлегін кие келіп, сәулетпен майыса иіліп тәжім етті. Принцесса: «О сы нау әдемі ж у зіқ е қ ы зғь іл т ш ырай тез о р алар деген дәмем бар» десімен, Щ ербац ки й лерге де өмірдің даңғы л жолы кілт ашыла кетіп, ол жолдан қайтып шығуға болмай да қалдьі. Щ ербацкийлер ағы лш ьін ледиінің семьясымен де, иеміс граф инясы мен де, соньің соңғы соғыста ж аралан ған баласымен де, швед ғалымымен де, қарындасы бар М . С а ­ пы! пен де таны сып алды. Б ір а қ Щ ербацкийлердіц басты қоғамьі қызымен келген М осква әйелі М арья Евгеньевна Ртшцева мен Москва полковнигі екеуі болды, Ртищ ева- ныц қызы Китиге, езі сықылды ғашықтықтан ауырған- дықтаи, сүйкімсіз де көріне берді; мундир киіп, эполет та- ғып яіүретін полковникті К ити жасында көріп, жасыпан білетін де, бул араға келгенде де көзі сықсыя, аш ы қ мой- кы на гүлді галстук тағы п жүргені келеқсіз күлкі көріміп, жармасып қалмауьі жалықтырып та жіберетін болды. Осы- ныц бәрі әбден қалыптасып алған соң да, князь Карлсбад кетіп, шешссініц қасында өзі ж алғыз қалғандьіқтан, Китиге өте көцілсіз соға бастады. Білетін адамдармнан ешбір жа- ңалық шықпайтьінын сезіп, оларға бой үруды да қойып кетті өзі. Қ азір оның су еміиде жүріп көкейін тесе құла- 242

ганы өзі білмейтін адам д арды б ақ ы л ап , соларды тұспалдау боп алды. Кити өзіне біткен м ін ез қасиетіне қ ар а й , ең аяу- лының б ә р іқ а ш а н болса да а д ам д а, зсірссс, ө зі білмейтін- дердс деп ойлайтын. С одан келіп К н ти қ а з ір : кім дер екен вздері, араларындағы қ ар ы м -қ а тн ас тар ы қандай екен, қ ан - дай жандар болды ексн дегсн түсп ал ж асап. е ң ғаж аны п, сқ аяулы мінездерді слестете, б ақ ы л ау ы ар қы л ы соларды расқа шығарып та журді. Соидай адамдар іш інен к ө ң л ін етс-мөте ү й ір е бергені орыстың бір қ ы зы боп ш ы қ т м , оа өзі су еміне ж ү р т біт- ісен Ш таль бнке деп атан ты н о р ы ст ы ц бір ау р у әйелімен келіпті. Ш таль бике ж огарғьі қ о ғам адам ы екен де. ө зі сон- ша сал ауру болған соң, ж ү р у ге д е дзрм ен і кслмсй, су еміис де қүр ілу-шалудағы ашык, к у н дер д е ғана қол қүймемен ке- ліп журеді екен. Б ірақ к н яг и н я н ы ң айтуы н а қ араған д а, Шталь бнкенің ауруынан гөрі а стам д ы гы б асы м кеп, оры с- тардың бірде-бірімен таігыс бо л м ау ы д а содан екен. О р ы с Қыаы Ш таль бикені дс бағы п -қ ағы п , он ы ң үстіне, К и т и д ің банқауынша, су емінде ж а т қ а н қ ь ір у ар қ атты ауруларм ен Де тугел ж араса кетіп, со лар д ы тіп т і асты -үстіне түсе ба- ғып-куте береді екен. О л о р ы с қы зы н ы н, е зі, К и т и д ің ба- цылауынша, Ш тал ь бикспіц т у ы сы д я, ж а л дап алған жэрдемшісі де емес с ы қ м л ды . Ш т а л ь бике в зін В арен ька Дсйді ексн де, өзгелер «Ш -ІІе В ар ен ьк а» деп атай ды екен. Сол қыздьщ Ш тал ь ханым мен, ө з і тан ы м ай ты н ө зге адам- Дарга деген ілтипаты н б ақ ы л ау ж а ғы н а К и т и д ің бой ұра бсргснін былай қойғанда. К и т и е э і. ж и і ұ ш ы рай ты н бір ЭДетпен, сол т-11е В аренькаға б о л ж а л с ы з іш тар ты п , к ө зі көэіпе тускенде, өзін о ны ц да ү н ат ы п жүргенін қоса сезе- тін болды. Ол Ш-ІІе Вареньканы ц ө зі б ал ғ ы н ж асы н д а болмауы былай турсын, тіпті жастык, дегенді көрмегсн ж а н сы қ ы л - Ды: он тоғыз, оты з ж асты қ о са бсруге дс б олаты н адам «сн. Өэі пішін ж ағы нан а лғаи да, б етін де с м р қ а т р еңі бола ТУРД, сыйықсыз деуден гөрі, сү лу деуге келеді екеи. Д ен е- с|нің вте қатьщ қы , орта б о ііы н а қ ар а ғап д а, басы н ы ң тым Дзулігі демесе, келбетті де б о л ға н д а й сксн ; б ір ақ еркектер- |!с Д° ұнамды бола қ онғандай смес екен. М эуссі әлі түгел боАіанмен, өңі қаш ы п, исі к етіп қ а л г а н эдемі гүлге ұқсаи - Ды «Ден өэі. О ны ң үстіне, ср кек тср ге ұнам ды бо л а алм аи- ТЫн жане бір мэнісі: Кити б о й ы н д а қ а у л а п тү р ған көп нэр- сслср,— сақтаулы өмір оты мен ұ н ам д ы м ы н деген с езім 0иы “Үнда жок, екен. 243

Ө з і ы лғы й жұмыс басты көрін іп , оны сы нда күман да болмай, содан келіи, бөгде сшнәрсеге бой ұра алмайтын д а тәрізд і екен. С ол алш ақты ғы м еп де К итиді өзіне ете- мөте т арты н әкетті өзі. К и тн де к әзір гі қы йнала іздеген ігәрсесінің: өм ір мүдделерінін;, өм ір таты м ы ны ң улгісін қа- уым қы зы ны ң еркектерге деген, өзі жексұрын көретін қа- ры м -қатн асы н ан сы р т ж үрген содан , сонын, өмір қалпынан табатындай сезді, қауымдағы қы зды ң қарым-қатнасы Кити- ге алуш ылар келсе деп анталагі түрған товардың масқара көрмесі боп кеткен болатын. К ити өзі тосын досын неғұр- лым көбірек бақылаған сайын, ол қы зы да сол өэ ойында- ғы н ағы з ж етік жан екеніне к ө зі соғұрлым жете түсіп, 631- мен таны суға да соғұрлым ьш тьіға берді. Е к і қ ы з күніне бірнеше р ет жолығып, әр жолыққаи сайы н-ақ Китидін, көзі: «Кім б олды ңы з екені* Н е істеп жүр екенсіз? С ізд ің сол, мен қы ялдаған әсем жан екеніңіз рас Қой? — д ей беретін болды.— Б ір ақ , мені таны сқалы жармасқысьі келіп жүр екен деп ойлай көрмеңіз, тәңір жа- ры л қ ағм р ,— деп қосьіп қ ояды кө зі.— Ө зім ошейін өзіңізді әуес етіп, ж а қ сы көріп жүрмін».— «М ен де жақсы көрем сізді, ө зіқ із бір асқан сүйкімді жан екенсіз. Уақытым болған болса, бұдан да жақсы көргеи болар едім сізді»,— дей жауап береді тосын қы зды ң көзі. Ш ынында да өзінің ы лғы й ж ұм ы с басты екенін К и ти де көріп ж үрді: су бойынан өзі не орыс семьясының балаларын алып қайтып, немесе аур у әйелдің ж ы лы ш әлісіи әкеле, соны қы мтап, не болмаса ашуланған аурудық көңлін ауламақ боп, яки әлдскімдердің кофесіне печенье қарастырьіп, соны сатып алып жүрді. Щ ербац ки й лер таңертеңгі су еміне келген соң, көп үзамай-ақ және бір екі адам келіп, ж ұрт біткен де ж ақ- ты рмай тугел үдірейе қалы сты. Е кеуінің бірі: өте бойшаң, еңкіштеу келген, қолы келеңсіз салалы, бойына қараганда киген п альтосы да таңқы йған, ескі, қ ар а к ө зі аққаусы й, ала ра қ араған еркек адам екен де, екіншісі өте жұпыны, салақ киіне салған, шұбарлау келгсн әп-әдемі әйел кісі ексн. Кити ол адамдардың өзін орыс деп біліп, екеуі жайында тебірендіретін бір тамаша романды да қыялында құрас- тырып қонды. Б ірақ княгиня ол екеуінің Николай Левин мен М арья Н иколаевна екенін Қ и гІІзі1 арқы лы біліп келіп, К итиге сол Л евин н іц қандай ж ам ан адам екенін түсіндірген 244

соң-ақ, екеуі ж айы ндағы т э т т і қ ы я л ы түгелім ен с ап б олды . Китиге шсшесі а й тқ ан д ы қ таи емес, с о л ада м К о н с т ан т и н - ніқ бауры болған соң-ақ, екеуі д е о ған аяк, а ст ы и ан ж а н шошырлық сұмпайы лар боп ш ы ғ а кел д і. Б ас ы к ек ж ең д ей тін эдеті бар сол Л евин К и т и д і енд і ту р ш ік т ір іп , б ез ер е тіп т е Кити өзі Л евиниің ш үқш ы я б ақы лаған, алам айлы қор- қынышты көзін де өш іге к ек е тк ен с сзім б ар с ы қ м л д ы квріне берген соц, өзіне тіп ті ж о л ы ғ у д а н тай қ а й бер етін - де боп кетті. XXXI Күн бір лайсаң күн еді, ж ац б ы р таңертеңнен толассы з жауып, ш аты р үстаған а у р у л а р г а л л е р е я д а то п ы р л а п ж ү р - ген болатын. Кити шешесі м ен М оск ва п о л к о в н и г ін щ қ ас ы н д а ж ү р ген , полковник ф ран кф урттан д а й ы и к ү й іи д е алға н е вр о п а л ы к сюртугін кие, ем ен-ж ар қы н ы з д ы я б а с ы п ж ү р ге н -д і. Ө э - Дсрі галлереяның екінш і ж а ғ ы н д а қ ьід ы р ғ а н Л е в и н г е жуығылары келмей, б ір ж а ғ ь ш а л а ж у р г е н б ол ат ы н . В а­ ренька да қ оң ы рқ ай көй легін , е те гі тө м ен қ ай р ы л ғ ан қ а р а Қалпағын кнгеи күйі, сок,ыр ф р а н ц у з әй е л ексуі гал л е р ея - ның ұзына бойын қ ы д ы р ы п , К и т и г е о р б ір ж о л ы қ қ а и саиын, бір-біріне д осты қ и ш а р ам е н қ а р а с а ө т іп ж ү р д і. — Мама, соған тілдесуіме б о л ар м а ексн м енің? деді Литн, тосын д осы н б ақ ы л ап к е л е ж а т ы п , со н ы ң ^тумаға таянғанын көрген соц, сонд а т о ғ ы с а р м ы з деген ой м ен . Жарайды, көқлің сонш а к,ұлап тұрса, алдымен жаиын білейін де, өзім б ар а й ь ш ,— д ед і шеш есі.— С о н ы ц йасынан соғүрлы немене т а б а қ о й д ы ц е кен с ен ? С ы б ай л а - сыц шығар ш амасы . Қ а л а с а ң Ш т а л ь би кем сн т ан ы с аи ы н “ен. Веііе-зоеиг-ін б ілетінм ін © зінің,— д еп қ о сы п қ о и д ы княгиня, басын м ардам сы й к ө тер іп . Шталь ханы м өзім ен т а н ы с у д а н т ай қ а ға н д а й б о л ған ьін а, квягиняның қ орл ан ы п ж ү р ге и ін К и т и д е біл етіи. К и т и кУштей қойған ж о қ . Р Не деген ғаж айып, сүйкім ді десецш іі деді ол, “ Креиька ф ран ц уз әйелге с т а к а н д ы зп е р іп ж а т қ эн д а , со ған Карап тұрып.— Қ а р а ң ы з д а р ш ы , н е д еген қсрагіай ы м , су и- кі»ді түгел бір. __~ Сеніц е п ^ о и е ш е п І5 '- а ц к ү л к ім д і к ел тір іп б о л д ы ме- Ермсгің. 245

ніқ,— деді к н ягиня,— қой , кейін қ ай тқ ан ы м ы з ж ө н бо- дар,— дегенді қосы п қой ды , қ ар с ы алд ары н аіі әйелі мен неміс докторы н ерте, соны м ен әлденені ж арқы н-ж арқы н, аш улана сөйлесіп келе ж атқ ан Л е в и н д і көріп. Б ұ л ар д ы ң кейін қай тқ алы б ұ р ы л а бергені де сол еді, қапелімде қ а т т ы д абы рды қ о й ы п , айқай. естіле кетті. Л е ­ вин кідіре бере, айқай салы п, д о к то р қоса екіленіп түр екен. Т оп ты ж ұрт төқіректеріне жыйналып та қалды. Княгиня меи К ити апыл-ғұпыл жөнеле берді де, полковник но әңгіме скенін білгелі сол то п қ а араласы п кетті. Екеуін полковник бірнеше минуттан соң қуып жетті. — Н е болыпты әлгі жерде? — деп сұрады кня- — М асқара, сұмдық бір!— деді полковник.— Ш етелде жургенде оры стар жолығады-ау деген бір-ақ нәрседен қор- қасы ц. Ә лгі бойш аң -мырза доктормен керісіп, мені көңіл- дегідей емдемейсің деп, ауэына келгенін айтып т а я қ сілтеп- ті. С у м д ы қ қой бір! — А пырай келіспеген екені — деді княгиня.— Я, не­ мей ты нды е зі? — Н ұ р ж ауғы р, әлгі... әне бір сақ ы р ау құ л ақты қал п ақ киген әйел кеп араласа кетті дереу. О р ы с болар деймін өзі,— деді полковник. — М-Пе Варенька ма? — деді К ити қуана сұрап. — Я , я. Ж ұ р т біткеннен б у р ы н сол умтылып, анау мырзанм қолты қтаған күйі ала жөнелді. — Әнеки, мама,— деді Кити,— менің соған сүйсінгеніме таңырқай беруші едіңіз. К ити тосын досын келесі күннен бастап-ақ бақылай келіп, т-11е Вареньканы ң Л евин мен қасы ндағы әйел екеуі- не деген ілтипаты да өзге ргоіёцёз жөніндегі ілтипатындай боп алғанын аңғара кетті. Ө зі соларға келіп, әңгіме құ- рып, шетел тілін ің бірде-бірін білмейтін әйелге тілм аш боп алыпты. К и ти В аренькам ен таны суға р ұ қ са т бер деп шешесіне бүрынғыдан бетер жалына бастады. Содан, әлденеге бәл- дснген Ш таль ханымға танысайык, деп алдымен барып тілек білдіргендей болуы кн яги н яға қанш а ж айсы з тигені- мен де, Варенька ж айындағы ақп ар л ар д ы ж ы я келіп, онымен танысудан жақсы лы қ аз болғанымеи, ешбір жаманшылык, та ж оқ деген қортынды шығатын жай-ж апсарын біліп алған соң, Варенькаға алдымен взі бары п, өзі танысты. 246

Княгиня, қы зы тұм аға кетіп, В а р ен ь к а н ан сатуаіының алдына аялдаған к езд і а ң д ы п т ү р ы п , қ а с ы н а ө зі б ар д ы . — Рүқсат етсеңіэ, танысып қ ояй ы н сізбен,— деді кн я­ гиня, маңыздана күлім сіреп.— Қ ы э ы м гаш ьгқ б о п ж ү р сіэге,— деді ол.— Бәлкім , с із м ені б іл м ей тіи д с ш ы ғар сы з. Мен... — Оныңыз сізден гөрі маған тиіп ж аты р, княгиня,— деді Варенька л ы п етіп. Кеше әлгі отандас б а й ғ ү с м м ы з ғ а қ а н д ай ж ақсм лы к, істегепсіз десецізшіі — деді к н я г и н я . Варенька қ ы за р ы п кетті. — Есімде ж оқ, еш теңе істем еген б о л у ы м кер ек м ен ,— Деді оа. . — О не дегеніңіз, сол Л евин ді кәкірден қағы п қалған 03 болдыңыз ғой. — Рас, з а со ш р а ^п 'е 1 ш а қ ы р ғ а н сон, б ар ы п аш у ы н б ас- пақшы болып едім, н ауқасы қ а т а ң кіс і екен д е. д о к то р ға дешп қалыпты. Сондай а у р у л а р ғ а қ а р а н л а й кететін б ір д ағ - Дым бар өзімнің. — Рас, ұмытпасам, ш -ш і Ш т а л ь д ей тін ж е ң ғе ң ізб е н Ментонда тұрады екен деп естігем с ізд і. О л к ісін ің Ье!!е- ^ Т - ін білетінмін. — Жоқ, жеңгем емес о л кіс і. Ө з і н ш а ш а п д еп а тч ға- №іммен, туысым д а емес, тәр б и ел е ген кіс і м ені,— деп Мреньуа тағы д а қ ы за р ы п к етті. усы сөзі сонш а қ ар а п ай ы м а й т ы л ы п , б ет әлп сті сонш а Дэдшсіз, ашық сүйкім ді к ел ге н д ік т е н , к н я г и н я К и т н д ің осы “ ареньканы ж а қ сы кө р ген м ән ісін де түсін е к етті. ~ Ж ә, Левин жайы не болды әлгі? — деп сұрады Гнягння. — Жүретін б олды ол кісі,— д е д і В ар ен ь к а. арада, өзінің тосы н досы м ен шеш есінің таны с- «стгі”3 маса“ра “ қуан ы п , тұм а ж а қ т а н К и ти де келіп _ ,Г~ Ал. К ити, сен ің т ан ы с ам д еп қ а т т ы ы н т ы қ қ а н ие~ мінеки. ^ ~~ Варенькаң,— деп В а р ен ь к ан ы ң ө з і аиты п жіберді- чГ біткен өзім ді солай а т а п к ет іп т і. аити қуанғаннак қы зары гі кетіп, ж а ң а д осы яьщ қольш * .13 Қьіса берді д е, ол до сы қ ы с қ а н ы н а қ ы са ж а у ап б ер - ‘м' Қоаын қолм н а беогси кү іі. ч о а ғ а л м а в ту р ьш қалдь,'.

М -Ие Варенька қолын қы сқанға қ ы са жауап бермегенімсн, баяу, қуана жымыйған кулкісі, аздап мұң қосыла журсе де, ж үзіи ж ады рата аш ы п, ірі б іткен әсем тістері де көріне — Ө з б асы м осыны к өп тен аңсап едім,— деді ол. — Ө зің із сонша жұмыс басты болған соң... — Қ ой ы ң ы зш ы , қай та, тіп ті түк жұмьісым жок, ме- нің,— деді Варенька, алайда, соны айтысымен-ақ, жаңа достарын қал д ы р а тураты н орайьг келіп кетті, ейткені бір ауру оры сты ң бүлдіршіндей кіш кене екі қ ы зы жүгіріп — В аренька, мамам ш ақ ы р ы п ж аты р! — десті ексуі ш аңқы лдап. Варенька екеуіне ілесе ж өнелді. X X X II Варенькапыц вткендегі егжей-тегжейі мен Ш таль бике екуінің қарым-қатиасьі, Ш таль бикенің өз жай-жапсары жайында княгинянын, білгендері мыналар болып шықты. Ж үрт түрлі саққа жүгіртіп, біреулер күйеуін азапқа сал- ған өзі екен десе, екінші біреулер шалдуар мінезді күйеуі азапқа мұны салыпты деп аңы з еткен Ш таль бике қашан болсын сырқаттьі да, көңлі көтеріңкі де эйел болатын. Күйеуінен айры лы п қойған соң тап қан туЦғыш баласы , туа салып өлгендіктен, Ш таль ханымньщ балажан екенін білген туысқандары осы хабардан өзі өліп кетпесін деген- иен қорқып, сарай аспазшысының Петсрбургте сол түні, сол үйде туган қыэьш алып, Ш таль ханым баласыньгң орнына әкеп салған. Сол қы э осы Варенька екен. Ш таль бике кейіннен Варенька ө з қы зы емес екенін білсе де, со- дан соң көп үзамай-ақ, Варенька туысқандарынан ешкім қалм ағанды қтан, ары қарай тэрбиелей берген. Ш таль бике шетел оңтүстігінде төсектен түк қозғалма- ған куйі, еш қайда ш ықпай, он ж ы л д ан аса тұры пты . С о- дан біреулер Ш таль бикені ізгілік жолын тұтқан, аса діншіл, қоғам д ы қ дарежесі б ар әйел бопты дегенді де ш ы- ғарыпты, екінші біреулер езі сол ж ан бітімінде-ақ жақын- жамбарларыньщ ырысына жаралган нағыз жоғары құ- лы қтм жан болатын детей ойларын айтыпты. В ірақ оның католик, протестант, православный діндсршіц қайсысын қолдайтынын бірде-біреуі білмепті, ж алгы з бір күмансыз 248

жағы — куллі ш еркеулер м ен у ағы за адам д ар ы и ы ң ең жоғарғыларымен достасып алғаны ғана болыпты. Варенька шетелде соиымен ылғый бірге болыпты да, Шталь бикені білгендер ш-Пе Вареньканы да түгел біліп, жақсы керіп, түгел осылай атап кетіпті. Княгиня осы егжей-тсгжсйлерін түгел білгсн соң, қы- зының Варенькамен жақындасуында өрескел ештеңе де жоқ екен дегсн ойға келді, он ы ц ү стін е Варсньканы ң тэлім -тәр- биесі де ең ж ақсы тәлім-тәрбие болы п ш ықты . Ф р аііц у зш а, ағылшынша оте ж ақсьі сойлейді екен, әсіресе, ІІІт ал ь ха- нымііың ау р у болғандык.тан, княгинямеп таны судан да қүр қалды м деген арманын айтып келгені жағып кетті. Кити Варенькамен танысқан соц, жақа досына күннен күиге қы зы ғы п, күн сайын бір жаңа қасиеттерін де таба К н я г и н я Варенька әнді ж а қ сы салады скен дегенді естіп, кешке б ізге келіп, ән салы п б ер іц із дсп ш ақы рды . —Рас, жөнсу болғанмсн, өзімізде де фортепиано бар, Кити күй тартады да, сіз бір ж анымызды жырғата көңіл ашып бересіз,— деді княгиня көлгір күлкісіне салып. Ва- репьканың он салғысы келмей тұрғанын аңғарғаидықтан, Китиге онысы өте-мөте келіссіз де көрініп кетті енді. Бі- рақ Варенька дегенмен де кешкісіи, нота дәптерін бірге ала келді. К н я г и н я М а р ья Е вген ьевнан ы қы зы м ен қоса, пол­ ковник үшеуін ш ақырды. Варенька бұл арада танымайтын кісілер бар-ау дегенді гіпті қаперіне алм айты н ж а н екен де, келе сала ф ортепиа- ноға д а ж ұғы са кетті бары п . К ү й д і ө зі қосып тар т а алма- ғанмен, ән сал ған д а нотаны эдемі о қы йды екен. К үй ді жак,- сы қосатын болған соң, К ити тартты. — Т ал а н т ы ц ы з төтенш е тал а н т екен,— деді к н яги н я Варенькаға алғащ қы пьесаны келістіре айтып шыққан соң. М арья Евгеньевна меи қы зы екеуі де алғыс аитысып, мақтап салды. •— М ы н ан ы қ ар а ң ы з,— деді полковник терезеден көз салып,— эн іц ізд і ты қдауға қ ан ш а ж ұ р т ж ы й и ал ь т қал ған десецізші,— ш ы н ы н да д а тер езе алды н а ж ұ р т едәуір көп жыйиалып қалыпты. — О сы ған көцілдеріңіз тынса, үлкен қуаиышым сол менің,— деді Варенька ж ай ғаи а ж ауап беріп. Кити досына арқалаиа қарады . О л өзі досының внеріне де, үніне д е, өңіие дс сүйсінгенмен, Вареньканы ң ө з әні жайында, сірә, түк тс ойланбаи, мақтау-мадақ дегенді 249

гіпті қаперіне де алмай тұрған тәліміне көбірек суйсінді; ө зі құр: әлі де айта түсем бе, әлде ж етер ме е к е н ? — деп, соны ғана сұрап тұрған сы қы лды екен. «Е гер мен осы болған болсам,— деп ойлады К и ти іші- нен,— осы әнді қандай мақтан еткеи болар едім! Терезе алдындағы сонау топты ж ұртқа қарап, қандай қуанған болар едім десеңші! Бул болса, ойына түк келіп тұрған жоқ. М ұиы қозғап журген әшейін: бас тартпай, т а т а п суйінер қ ы л ы қ істейін дегеи ниет қой құр. Н е б ар екен де- сеңші өзін де? Бірін елетпей, ер іксіз сабырлы ететін сол күш ті өзіне не беріп т у р екен десеңш і? Ө зінен соны біліп, уйренуді қандай қалаған болар едім мен»,— деп ойлады К и ти , сол сабы рлы піш інге қ ад а л а қараған куйі. Княгиня тағы да айтыңызш ы деп жабы сқан соң, Варенька екінші пьесаны да фортепиано қасына шапшыла тұрып, қоңыр- қай ашан, қолы н соның ы рғағьіна төңкеріле қ озғап, баппен, айқын, әсем етіп айтып шықты. Дәптерде жазылған одан соцғы пьеса — И талия әні екен. К и ти кіріспесін тартқан соң, Варенькаға қарады . — М ұны к,оя тұралы қ,— деді Варенька қ ы эар ы п кетіп. Кити Вареньканың жүзіне қыпылдай, шошына қарады. — Ж арайды , басқасы-ақ болсы и,— деді К и ти лы п етіп, бетті аудара бере, сол пьесаға әлденелер астасып жатқанын аңғара кетіп. — Ж оқ.— деп Варенька нотаны қолымен баса кулімсіре- ді,— ж оқ, осыны -ақ айталы қ.— Сөйтті де, ол пьесаны да бурынғысьіндай салмақпен, салқын, әсем турып айтып шықты. Варенька бітірген соң, тағы да түгел алғыс айтысып, шай іш уге тартты . Кити мен Варенька уй қасы ндағы бау ішіне ш ьіқты. — Әлгі әнге астасқан бір есте қалғаныңыэ бары рас қой деймін?— деді Кити.— Ө зге нәрсе айтпай-ақ, рас па — соны айты ңы з? — дегенді де қосып қойды жалма-жан. — Жоқ, неге айтпайын? А йтуы н айтамын,— деді Ва­ ренька сабырлы күйі, сөйтті де, жауап болғанша, жалғап та әкетті: — Рас, ол естегінің взі бір кезде ауыр да болатын. Ө зім бір адамды суйіп, сол элгі нэрсені соған айтқамьін. Кити Варенькаға бадана көзі ж аутаң қағып, үнсіз егіле қарады. — М ен оны, о л мені сүйген болаты н; бірақ шешесі ше- кі көрген соқ, езгеге барып уйленді ол. Қ азір еэі бізден шалғай турады да, оқта-текте ғана көрем әшейін, Роман 250