Ғабит Мүсрепов-Тандамалы шығармалыры

Петр. Жаксы, Жайнак Жылкыайдаров, бар эз!р б0Л1 Жайнак. Орындалады, жолдас полк командирП (Кетеди). Ама нг е л дк Калада к\\мд\\ калдырамыз? Пластунов. Бану кала турса кайтер? KiMiMi3 бар баска? Ама нг е л д к Баска колайлымыз жок. Калсын сол. Пл астунов. Онда солай шешешк. Мен каз1р ша- кыртып алайын да, 6ipa3 тапсырма берейш. (К ет е 6e p e d L ) Ама н г е л д ц Полктармен коштасуга колеси* гой? Пл а с т у но в . Келем! Келем! ( K e r e d i . ) Петр. Полктар KYTin тур, комиссар... А м а н г е л д ц Ka3ip келемш. (П е т р кетедт) Муцайтбас. Улкен майданга 6ipinuii рет аттанып барам, бата не болар, жолдас комиссар?.. . А м а н г е л д ь Э, Муцайтбасым, бата не болар деим^- cin? Казак халкыныц атынан бара жатырсьщдар, май- данта. Елдщ’ ер мшездерш ала барындар да, ез мшезде- ршен арыла барындар! Кыйкьш-сыйкым. ем1рден не жукпады бул журтка! Калсын езппц замаиымен. Азамат арын таза устацдар! Тая согу тар кыспактарда туады. Сондай кезецге сак боларсьщ! ( К у ^ ак\\тап\\ ^ о л ы н Ц ы с ы п .) 9 pi 6ipinmi рет, opi улкен майданга кетш бара жатка- нынды тусшсец болыпты, Муцайтбасым... Улкен майданга мен де 6ipiHiui рет ушырап турмын. Бул сын саган да 6i- р!нш1 маган да 6ipiHini... Кайнауыц жетш, канаттарыц катайды ма, оны калай жарк еткенш танытар. E cki Р о с- сияныц отар улы жаца Россияныц отандыгын коргауга аттанып барасыц, жаца ул екеннци сен де корсет... Кезш сендерде болар... Осы мешц батам! (E n e y i кете o e p e o i.) Шимылдык. ТОГЫЗЫШПЫ СУРЕТ Сахиа езгермейд!. Жалгыз Кете тур... Кете. Bip кезеншн. келт турганын кердт ды келш салсам foh, катыша к а л д ы р ы н ж ы й - аетан-кестен кылатын кол коЗшл1 ашып-жу, налып калады. Солдаттарын жвнелтть 205

куш калды ещц? (К е н ж е р а р а к е л к г тыцдап\\.турядьи) Кайтсем екен, э? Мын сарбазбен журетш Кётён1н журтта калганын кергенше елген жаксы да! Амангелд1* куып и- 6epAi деп барам ба елге? Не айтамын? (Кенжегара^ке- леди) - К е н ж е р а р а . Батыр,'каланы баскарура азд! кал- дырыпты деп ecTin ед!к... Арызшы журт каптап Kerri, кай- TeMi3 муны? ' --•?.> Ке т е . M eH i емес, ана Бануды калдырды! 4 • К е н ж е р а р а . Солай ма едь.. B ip a K , ол Kici булш шыккан болыстарра журш K e r r i рой... Мына журт б!ЗД! екГбатырдыд 6ipiHe жолыктыр деп коршап тур... ©з№ б|леаз, калыд ел Амангелд! екеущ1зд1д б{р1щзд1 улкен, б1р!н!зд5 Kimi кермейд! рой... -. Ке т е . Солай ма? Ендеше... Амангелд! жеге куады MeHi? К е н ж е р а р а (м у л э ш м Ы п ). Ай, осы 6ip, ею кошкар* ДЫН басы сыйса алмайтыи кун кашан калар екен 6!зден... Осы елге ею батыр кеп болып па? Кеше журт сарбаз бол- ранда екеущ деп ерген жок па едП Кун аумай кубылып турран 6ip заманра калдык кой oftTeyip..v ^ ic Кете. Кубылып журген Кете емес! Баягы Кете— Кете, елед1 сол Кете куйшде. Оны ана Амангелдде айт! К е н ж е р а р а . Мунын арты не жаксылык болар дей- СЩ... . Ке т е . Жок! Кете TipUe, орыстыд берюн кид1рмес казакка. Отыр, жаз 6ip каразды! 4 К е н ж е р а р а . Батыр-ау, кагаз жазу кыйын емес, арты езЫзге жаман болып журмесш... • Кет е. Кой С03Д1*, жаз! . ^W К е н ж е р а р а . KiMre, не деп жазайын! . Кете. Баскарусыз калган каланы Кете ез колына ал- ды деп жаз! Солдаттар K erri, сарбаздарым, кайта жыйнал деп жаз! Мына 6ip кагаздарын алып таста да ш сонын орнына! .„ К е н ж е р а р а . Жарайды, жазып экелейш. (Кете бе­ Ке т е , Ана арызшыларды 6epi ж1бер!.. (С т олды ауда- р ы п тастап ж е р г е от ы р а д ы .) Бзлем, 6ip танытайын Кете- нщ Kim екенш! Совдеп-мавдеп де, Ребком-срейком деп, осы журттыд оз\\ болды еркелеп! Кедес бвл!м1 дейсш бе, жер бол 1Mi дейсщ бе, кедей белiMi дейсщ бе, катындар 206

, зрк!м б!р туйе айдап кеткен, 6ip бэлеге калдыккой:доодызыл! Кетенщ 6©л1м1, сарбаздык. бел1м1 деген б9л1мд| жай курткан жок Амангелдк Кешеп мын сарбазбен журетж Кете буг'ш далада ‘калды! Сарбазды нуртып, солдат жасаган дегеид1 тусшбеймш ©зк.. Орыс* тынб1*рдемесгсыякты! Жок, есжтен Kipe бергенде-ак тэр- пп мше мынау, квнсен к©нд‘щ, кенбесен, кегпм деймш поишк-шортпк деп!.. (Ж у р т к е л е ж а т а д ы .) Бэрщ деке- 'Чадр, бэрщ де! Коне, не керек сендерге? С©йлендер! Журт. «Сары-копадан» б\\зд1 кайта айдап шыкты, «атыр... Эперген жерлер1нд1 кайта тартып алды. Осыдан хелгенбуйрык бар дёйдк Кете. Дурыс, бар буйрык) Мен берд1м! (B ip e y in e .) tteuie малиц бар ед1 ©зщнщ? ' — БГр ат, 6ip сыйыр, 6ip туйе рой баягы. Кет?. Сол уш карана «Сары-копаны» сурап келш турмысыц? Баярыдан 6epi калай кун керш жур ед'щ? Бе- Р*лмеид5 саган. Малый, жок, езщ оттаймысьщ? j? Апыр-ау аулымыз болып алып едж кой? Кете.Малы сыймай бара жаткан ауылын бар ма ед'1 J!P; Ауылыда да осыны айт! Бар! Аррын жер! — Аррын- Д1К1, кыпшак жер1 — Кыпщактш! Мелимесш ^кездерш!.'. ( мы 6ipeyae.) Сен екеущ неменеге косакталып журген адамсыддар? •, • ~~ Е, бул эйел!м рой... Байкараныц уШнен енбепм!зд1 %лап кел!п €К... * Кете.^Зйел'и^ >0й!.. Катыным десен., бол май ма, кас- ^Рлемей-ак,!... : ;• Катыным болганмен, ойел1м деп турраным Г°Нсьшайылап..; Кете. Кет ©pi былжырамай! Катынра енбек акы су- ; араны Heci екен уялмай! Сен катын неменеге келш тур- сык жыртыйып? \\ • ^ % л » ^ ел болдым экетай, к©рмейм1с1д бет-аузым- ^Куцдш кущ батыпты, бостандык таны атыпты деп ^ келд?м,Жуткара к©р токталдыктан.... р. Кете. Сенен баска токал жок па екен осы елде? тур рой>9не (>opi де! Соныц бэрш айырып ж*1берем!з бе? ^тынсыз калсын ба, 6©pi? ^ иел. Хашангы шыдаа]йьш, ©лес1 болдым дед!М рои, чзге. _■ * Кете. Жакын арада. катындар жыйналысы болады, 207

сонда бар! (K io/ ein in .) Арызсыз келгендерщ бар ма, с!рз? Ж у Р т. Батыр-ау, вздерщ эперген H<epiMi3Ai сурап ке- * лш турмыз рой. Кете. ©здерщ эперген!.. Сен адмаймын десен, кал- тана 6ipey epiKcis тырып ж1беретш бе ед1? Малы барлар жерЫз калсын да, жерд1 малы жоктар алсын дегенд1 кай атаннан ecTin ед1н? Ж у р т. Жер шаруага бершед! деген сон, байларды бакыртып отырып алып ек, ещип жайды 61'ле алмай тур- мыз. К е т е (ц а м ш ы с ы н б м е м д е п ). Мше, бмепн нэрсе! Кбремклцдер! Уа, Кете болады енд|*п багынарыц! Туп- тугел Кызыл жон кып турып, айдайын ба кеше-кешемен! К1м1ннен бастап, юмщнен токтасам екен, э?.. Кэне, кт бар жер сурайтын? Кай катынра бостандык керек? Саган ба? (Т а р т ы п к ;а л а д ы .) Саган ба? (А й е а й л а п ц а м ш ы лап журтты к,уып кетеди С а х н а г а К е н ж е р а р а м е н 3 Lip ар а ке- леди) 3 i л f а р а. ©й ж1пт екенсщ, Кенжегарам! Калыма тускен кырандай тап ортасына келш тустщ гой! К е н ж е р а р а . Оны айтура ерте, иырым ani сыйран жок. Онай сене кояр емес Амангелдк Осы 6ip туяк 1лек- кен кундерд1 боска етюзш алмайык. 9з1*рм1з бе кый- мылра? 3 i л f а р а. Ы з 6ip-aK кырдыц астында турмыз гой. Тек сэтп* сарат сокканда хабарынды бер демеп пе ем! К е н ж е р а р а . Амангелд! полктарын женелгп м*й- данра. Карсакпайдан кайтысымен колында калган жал- гыз эскадронын да женелтедь Тары полк жасап алганша карап отырмай, Карсакпайдан кайткан бетшде бассалуы- мыз керек! Пластунов екеушщ кез! курымай тан атпайды 6 i3re! 3 i л р а р а. Осы болсын байлам! (А с ы г ы с 9р е л д 1к ке- леди) Эре л д i к. Апыр-^й, осында екенЫндер гой!.. Бармы- сындар, тугелм!а'ндер, эйтеу1р!.. 3 i л р а р а. Йемене жаным? Урей кугандай он К«Я* мапты рой ез1нде! Эре л д1к. Сурамацыз... Амангелд1 агылшындарды шынгыртыл турып айдап келе жатьф. Карсакпайдын бас- тыры Хорслей сендерге хабар айт деген 6ip-aK ауыз сезге келдь.. Айтканым осы... Артымда курын болар, мен бул onipre турактай алмаспын... Кегпм... 208

,3 & Апыр-ау, аз KiAipin дурыстап айтшы. Эрелдлк.хЖЬк, артымда кугын бар, ку£ын бар! 3 1Л г$|Г$;-Мьшау 6ip жаман хабар болды-ау... Кеннсёр ар а. Ал енд\\ с\\з де айналманыз... ЗГлгара. Дурыс. Кош бол! ( K e r e d i. Ж о з ы п э к е л ге н K,aF03dappu<ф ы р т ы п , ж ок , к ,ы л ы п , К е н ж е г а р а тур. А й г а й - лап Кете келе ж а т ы р. ) Ке нже г ара. Кой, енд! мунын. кезше туспсгсн жен болар! (K e r e d U С о ц ы н д а Т э у к е , Б а н у у Кет е к е л е д 1.) Бану. Токта, токта, тентек! Т эу ipe. Уа, тарт атыннык басын! • Кете. : 9pi жур1ндер, opi 6ipre сойылгыларын кел- месе!- • . у ' Бану, Bepi экел каруынды! Кете.- Уа, уйге бар желюлдеме^! Ба ну; Не б е т н з калды, журтка карар! Кете. Жумыстарын. болмасын .мснир бет^мде! , Т эу к е.; Ecci3 илркш, сен’щ.бетщ бе екен айтып тур- Раны! Тым болмаса дшще 6epiK болу да келмед1 мё ко- лындан? Токтат!.. ... 'i Кете.; Саган-ак. берд!М ол Д1ши» шокынды шал! (Касында журт П л а ст у н ов к е л е д и )\" П л а с т у н о в . Токтат, бузакы! Бул не сумдык одь Та у к в. KepMefiMicin, 6ip оккай wipin, 6ip солакаи Hipin берлкттрш жатканын! * Пл а с т у - н ё в ( ж у р щ а ). Сендерге камшы жумса- ДЫм а ? ^ : •■■■-' '' ’ * Жу^р*т,- Камшы- жумсамаса кашатын ба едж... П л а сту-н о в. ..¥ят, уят! Маскара! \".. п Кете. ¥ят болса, карамай-ак ете берсен. еттш.. Сар* базымныц'ж о к т ы р ы да — кергтз'ш .тастайтыи шепннен. (Аманёелдг к е л е д и ) * *• * •. А м а й х е л д ь Бул немене? Не болып калып ед1? Б айу.^Сураманыз, журт не десе 6opi рас. ^ в Ж у р/т^Эперген жерлер’1КД1 кайтарып берд! баилар- га. Кеше-кешемен куалап журш сабады! Керсетпеген Корлыпл калган жок! ' , А м а н г е л д ! (К е т е 'ге ). @3iK айтшы! К ет е. 5 api ©TipiKl, Багйу; ~$>ас де, бузакы, рас де! . А м а н г е - л д ь Тым болмаса жартысы жалгаи дсипн 6ip жан бар ма? “х Б а н у. Жок, батыр жок! И f Mvciwio» 1’,1тг>м *20Э

/* Жу р т . Бэр! шын, батыр, бэр! шын! А м а н г е л д i (В а н у F a ). Сен кайда едщ? Б а ну. TepicaKK.au байлары ревкомды камап алып, мен сонда кетш ед1м. ' Та у ке. Бастыгы Тзуке, он бес азаматьщды к1сеняев босатып экелщ тур Бануыц. А м а н г е л д ь Алындар каруын!.. Байландар колын, кутырган болса!.. (B ip -e t c i щ ы зы л а ск е р Кет еш ц ^олын ба й л а й ды , к,аруын сы п ы ры п а л а д ы .) Ке т е . Уа, cesiM бар, сез1м бар!.. (У м т ы лы п 6epi ке- лед'ь.) Каруымды сыпырып алранша, катын кылып, басы* ма жаулык ютзадер! Уа, босат, сез1м бар\" сез1м бар!.. А м а н г е л д i. Енд1 сез бершмейд1 саган. Bip-ак ауыз сезщ калды сенщ, 61'р-ак icrep icin бар.. Алдында сорыс- соты, сонда айт! Ой-сананда калын кактан аршылган 6ip санлау болса, адал еле б!л! Сен елдш бетше туюрдш! Окелндер! (Кызыл э с к е р л е р К ет еш а л ы п кетед1.) Миша, журтты тарага туршы..г П л а с т у н о в (ж у р щ а ). Тараныздар Ревком берген буйрыкдъщ 6ipeyi де езгермейдк Орындалады 6api де. Жу р т . Болды, карагым болды. (Ж у р т тарайды.) А м а н г е л д ь Миша, не поле бар тещректеп келе жаткан? Кай шаткалмен, кандай сораппен келе жатыр? Жай ма осы?.. П л а с т у н о в . Жай емес, эр и н е . Айналамызда быксу бар, 6ip жер! тутана бастаран сыякты. А м а н г е л д 1 Дурыс айтасын, тутана бастаран 6ip . жер бар! Элдекайдан о р д а л ы жыланнын ыскырыры естш* гендей болады. Тамыр-туб1рге тиген жокпыз рой ani... (Ж а й н а ц келед'1.) Ж а й н а к. Агылшындарды экелд^м, жолдас комис­ сар. А м а н г е л д ь Майдан командованиесше апарып тап- сыр. П л а с т у н о в . Шынын айт, кайда коярын бшмеген сок, Ревком осында айдатып ж1берд1 де. Ал, жолын бол* сын! ( К о л а л ы е , Ж а й н а $ кет еди Б а с к а л а р д а кетеди Б а ­ ку к;алады .) А м а н г е л д к Вану, бупнп 6ip сэта’з тутн шырар, шырагым. Алкыс айтып турран жок шыгарсык маран. Bi* рак, баска кеамге жол жок. Не каз!*р, не кейш, туешер- C1H б ф . - Б а н у. KeciMre айтар арызым жок, комиссар. Еркеп 210

сойылмен, dftejii камшымен аггаиган ауыркезен, таркыс- аактыменде басымнан етшбеп пе ем?.. Сары аязда ка- мыстай калтырасам’ да шыдап баккамын. Шыдау керек шыгардегемш. Сол аяз шыныктырмады дейаз бе... Жа­ дным болса амалым кайсы? в л 'м ауыр ма, уяты ауыр ма?бл^мше кайрырайын ба, уятынан влешн бе? Амангелдк Жаркыным, осындай ма едщ?.. Казак кызымундайды айтпайтын ед'1 гой бурын!. Вану. Бурын айтпаса, енд! айтар... Казак кызынын айгаалмаганы аз ба едк бурын... Квппен тускен жолынан квре бше бурылраныН кез1ммен керд\\м, езшен баска айыптынытаба алмай турмын. Аманг елдь Бшмес 6ip сырым болса ол сен^екен- рН, Бану... ©л*1мше кайрырайын ба, уятынан елешн бе дедщ-ау... Кетешн кес'1м*ш жалрыз айттым ба деп калып еД‘М, 6ipre айткан екем13. Ен жакыны сен осыны айтсан, w Де осыны айтканы да. Бану. Менш елдщ ыкгайы да, ез\\м ойлап тапты Дейм1с1з... Аманг е л дь Жок, Бану, ез ойын, ез'ш айттым де! Вану. Олай демесеядз екен... Бар эйелдщ кунэс1 сон- ДДрой, б\\р сез1м дурыс шыкты дегендазге тасып-твгшп ®Урермш. Аманг е л дк Тасысан тасый бер, карарым, жасы* масад болраны,.Колык жеткеш аз рой эли a3Fa канагат ^пей уйрен... Уэдем1з осы болсын... (Б а н у г а ж а ц ы н - дайды.) Вану. Болсын... ^ А м а н г е л д i. EpciH де, акылдысын да, Бануым... ^ттен, муны менен бурын баска 6ipey айт^п койранын кайтейш... (Кет е беред'ь.) - Вану. Мен оны еспген жокпын рой, б'фак... Аманг ел д1 (т ез б у р ы л ы п ). Бану! Вану (к,уаны п K e r in ). Ие?.. Аманг елд! . Жок... кейш... кейш... Вану. Мен каз1р кеткел! жатыр ед1м... А ма н г е л д к Жок, кетпе!.. Кешн... (У й г е K ip in ке Tedi. Бану ж а л г ы з к ,а л а д ы .) Вану (э н м е н ). • Аткандай журепмшн жазгы таны, Тамылжып теплгендей жаздын эн!... Атымды Бануым деп 6ip атадын, Сол ма екен кеншмшн, жубанганы...

■. :-vv->.-. Эн салган орман, roFafl сай мен сала...у . Шала естш, шала тындар кеншм ала... Элде не куаныштын белпсшдей, Алыстан леп беред! урлеп кана... (Т э у к е келед1.) —Т о у к е. Апыр-ау, батыр бар ма уйшде? Б а н у. Бар... А сырыссыз рой, тары немене болып калды? .• Т э у к е . Ойым жете алмай тур, балам... Батыр*ай... Амангелд! келедк A -ма н г е л д i . HeFbin асыгып оралдыцыз. Тауеке? Т э у к е . «Жет1 кол» жактан улкен 6ip кол келе жа- тыр... ¥натпадым~да, калара кайта шаптым. (Пластунов пен К ен ж ега р а к ел еди ) \"ч * ' . •. А м а н г е л д к (Же™ кол» жактан кутетш колымыз жок ед1 рой? •' . '* '' ' П л а с т у нов. Жалрыз «Жет1 кол» жактам емес, жолдас комиссар, эр тустан!.., ' •• Ч А м а н г е л д г . Bip капымызды тапкан ^кен гой, ан- дып журш! П л а с т у н о в . Элг*1 айтканьщ осы болмаса жарар едь А м а н г е л д к Тауеке, турмацьгз, женелдаз Жайнак- ка! Эскадронын алып тез калара жетс\\н\\ Т э у к е . Женелешн, женелейш. (Т е з кетедТ.) . \" А м а н г е л д ь Ал,\\турмалык~ боска! Каруланывдар, тутел Ь (Ш т а бт а н щ , мылтььк» пулем ет а л ы п ш ы г ы п , 6dpi э зх р л е н е д и Сыртта ш а п ^ а н ат, атылтан м ы лт ьщ ,... Э р ж ер- d e e i к у зет и и л ер келедЬ. )\"\". л К у з е т ш Г л е р . Калара жау acKepi Kipin келед1, ко­ миссар жолдас! Ч. ./ # — Турмеш коршап алды! — Эне, осылай бет алып келеди ... \" А м а н г е л д Г. Осында болывдар! Бул камалДы окай берместз! Болады де^ен умгг ушш де алысып коргевиз, болранды коррап кала алармыз, жолдастар! Миша, отыр пулеметке! Уйге Kip, лштен атыс!* ( К у зе т ш Ы е р ге .у О я ш ь р * , осы коше жакты коргаддар! Мына л£ерге,:мына жерге бекшщдер! Кенжегара, мына жерге бек\\н\\: (Б а н у г а .) Та-^ салана б1лгейсщ... (Сыртта а т ы с.) От! (П л а с т у н о в питвя* б а с ^ а л а р ы тыстан ата б а с т а й д ы .) ' •>**-• К е н ж е г а р а . Мына жактан ак ту кершедк жолдас комиссар, елш! болар... 212

Аманг е л дк Онда жумысын болмасын, атуывды бш! От! (Атыс. З Ы г а р а м е н Б а й д а р а r c e p in e d i.) Бай кар а (ц о л ы н д а г ы туын б у л г а п ). Елхш, елпи ке- лттуриыз! А м а н г е л д к Сейлеспеймш сендермен. Менде сез жок. / - 3 1 л f а р а. Б1зде бар. . А м а н г е л д к Кдйтындар, кейш! Елин деген 6ip ауыз сез ушш атпайын. ' 3 1 лг ард. Ъ\\зд\\ сен керек кылмасад да, ceH i 6 i3 ке- рекдейм1з ел ушш! Карсыласуды токтат та,итардырЪшды бвдщдолга бер! влмесще мен кешл, кудай атымен ант етем! Байдара. М!не, куран! Куран, куран! А м а н г е л д ь Э!.. М ети еле-елмеамд! саудара сал- 'ыларыд келд( ме? Ондайды ©з араларыцнан !здецдер! 3 1 лрара. Ажалмен бекер ойнайсын, батыр. Ол eKi лйтдызбайды, бф-ак айтылады. А м а н г е л д ь Кашындар,' ажалдан корыксакдар!.. Ке к же р а р а ( в з ш е ) . Кел келдесш тургандарын, бес Kicire дарсы майдан ашып! Бата алмай тур!.. 3 i л ра р а. (а р т ы н а б у р ы л ы п ). £ндеше ©з обалы ©31- не, атыцдар к©здеп! ( К о п м ылт ык; у м , А м а н г е л д 1 бут ы п № лады.У' Ам а н г е л д i. Жок! Кездеп аткан былай болады! (Атып ц а л а д ы . 3 U r а р а $ у л а й д ы ,) Кен ж е р ар а * А м.а и г е л д I. От!.. (А л ы с т а н а т ы л е а н м ы лт ы $ у м . ) Миша, естйм!сщ, эскадрон келедь эскадрон!.. От!.. Ке нже р а ра . Апыр-ай, тары аман калды-ау, мы- нау...-Жок, енд1 айналып келмес бул кезец! (А м а н г е л д ш сыртынан ат ы п•к^алады. А м а н ге A d i f^yл а й д ы . К е н ж е т а р а cen ip in T y d n , к^арСы ж а к ^ а а р а й ^аша ж в н е л е с п .), Кула- Аы, Амадрелд! кулады! Умтылындар, умтылындар! Баду. Сенде екен foA бар пэле! (А т ы п ц а л а д ы , К е н - ясерара ц у л а й д ы . Б а н у m y e ip in б а р ы п А м а н г е л д Ы щ о а с ы н суй ей ди ) Батыр-ай, калар ма екен «аны к1 (П л а с т у н о в 6epi ж уг'ьр'т ш ы г а д ы .) . • ,■ ; п Л / П л а с т у н о в , ©лмейд! комиссар, елмеидь айТпаи^ отыр жокты? Комиссардын атымен!.. От!.. От... Олмеид1 комиссар, елмейдП (П у л е м е п н ата 6 e p e o i.) А м а н г е л д ! . Банумысын... Меш суйеп отыррыз да, орнына бар...

У* • ; П л а с т у н о в . Эскадрон келе жатыр, комиссар, эс кадрон! От!.. От!.. (К ,а ш ы п б а р а ж а щ а н Б а й да р а , Бай- тастар куулап-крулап т у с е д и ) Б а ну. Батыр, батыр! ( Ж у г 1р т Т э у к е к е л е д 1. ) Т э у к е. Шыккыр кез1м, не керш турсьщ! (Амангел- д Ы щ б а с ы н c y d e U d i.) Батырым-ай, TiperiM-ай, кезвд аш- шы... Полкыц келш калды, полкыд!.. 9 не, Жайнак та ке* ршдП.. А м а н г е л д к Сэлем айтарсыцдар... П л а с т у н о в . Кашты, «алаштар» кашты, комиссар! От!.. От!.. (Кат т ы атыс. ) А м а н г е л д i. Эскадрон калай coFbicap екен, басым- ды кетер^'ндерии, кврешн... Жалшыны байдын, куалап журт сабатанын кеп керш ед1м, байларды жзлшыиьт куалап журт сабаганьш 6ip кврешн, басымды кетере бе- р1‘ндерщПчКетере 6epiiuepiin\\.. Бану!.. Миша!.. Бану!.. (Т э у к е м ен Б а н у А м а н ге л д ш щ б а с ы н суйеп кетере береди А м а н г е л д ‘1 к е з т а ш а а л м а й сулк; T y c iti K e re d i. Ж а й н а к е • леди) Жа й н а к . Жолдас комиссар! Кала жаудан тазалан- ды! Ту орнында берш! Пластунов унс!з рана фуражкасык алады, бэр! де унсЬ Амангел* Aire ущлш каладьг. Амангелдшщ алдьща улкен кызыл жалау кор* шау болып туседь Ж алауда ат устш деп Амангслд! есксрткЫ. Халык жыйналып ескертю'шке карайды. Шымылды*. Соны.

АДАН СЕРI, АЦТОДТЫ R пердел{, & cypemmi драма

ЦЛТЫ Н4СУШ Ы ЛАР: Акан ccpl. -• - ' Г. ■ Актокты. H а у а н — хаз}рет, Аканныц немере aFacu, кара камшы м ам . Ж а л м у к а н — Актоктынын куйеуь . » К о н к а й — Актоктынын экесь Д э м е л i — Актоктынын meuieci. М а р з и я — Науаннын токалы. М ы л к а у б а л у а н — Сердалынын балуаны. M y V a T ' —Аканнын жолдастары. С е р д а л i — акын. Б а л т а — карт адам. >• Ж ы л г е л д i — Марзиянын агасы. К о р а м с а — Аканнын экесь. ~ К а р а с а к а л — бас куда. . - -Г ‘* - С э д i р — Сердалынын cepiri. - Шэшрттер, кемшрлер, кыз-келшшектер, тойга келген адамдар, куйеу коецгыларьг. .

/ У Б1Р 1НШ1 ПЕРДЕ Б1Р1НШ1 С У Р Е Т У Уакыйга мелит касында етед!. Медреседе шэюрттер. Туи. Шэк1рт- тср сабак окыгт отыр. Ш э м р т т е р ( BapAbiFbi ц о сы л ы п эндет т ) . — Суб1ханэзел мулки уэл мэлэкут, — Субиханэзел FH333Ti . уэл Еазамати уэл кудфэти уэл Кербиэш уэл жабаруг... Суб1хан эл мэлнсел хайеллэзи лэ ямут, Суббухен, Куддусен, Раббул мэлэикэти уаррух... Варлыры кайтадаи-эндетедк A cljfwc басып, кызу сейлеп Акай ^ j келедк А к а н. Эделет, хазфет, эделет! Хаз1рет атын канра бояп, - Болмап па ёдщ эл1 де? Каранрыда сорралаган кан i3i, Тары экелд*1 какпана. , ~ чТокта? хаз!рет, токтат мынауынды, ( Х а з 1рет ж о г ы н к о р i n . ) ■Э, жок, екенсщ рой... . ( Ш дм рт т ерге.) Токтатывдар ел!М унш, Токтатыцдар сарынды! Керден шыккан жан ыцкылын, Кундренцен «суб1ханмён» жаппак па ен Токтатьшдар! Кылмыс, кылмыс! 217 (

.I-Ш о к i р т. Не дейдь не дейд1? Н-Ш з к i р т. Ce3i кандай жат едй • Ш-Ш э к i рт. Деш дурыс болраякты. А к а н. Кек мешггтщ 1ш!нде — ©сиет. ^ . в ■ Сыртында кылмыс уйретпек пе едта бул журтка? Кунд1з айткан ©сиетщнен, Тунде ютейтш кылмысын кеп, Кайда апарып, кашан тынбак бул зулым? Алыстагы акырепч айтып, '. Журтты жерге тукыртканда, Эулиеден apiMi3. , Азап уш 6ip аумастай, Орнатарын тамук па ед1* осы елге? I- Ш э к i р т. Typi кандай коркынышты ед1? БеллзЬ жэй емес. II- U I d K i p T . Акан aFa, мешгг касында каттыдауы шыкпаска THic емес пе ед1... А к а н . Жан дауысынын акырын шыкканын кашаь ecrin ен? • ;; ^ Кылмыс атын атамаска, \\ Адам зарын еепмеске, Келш пе едж осында? *, С е й i т. Акан ара, Акан ага, сабыр епщзш!; токта кызшы! Ш-Ш з к i р т. Кулшылык орнында — кулшылыктз' Ак а н . Кулшылыктан кулдык таптык, Арман не? У Сахарада сайран етш» Еркш ©скен, Асау жанды, канды ел кайда? - •/ Куларына кумалак тык, .‘ Есплмесш мун-зары! s ПЫЛ э к 2рт. Баскага лайыктын а*зге айып болаты' нын да умытпассыз молла Акан... ЕНр кезде торыккан жанра сая болран мешгт буп’н азап орны десешз, оны хаз1рет... v А к а н . Жактырмай журер, опасыздык дсп таныр, Де' Ш-Ш а к i р т. Сондыктан... •■ Ак а н. Дереу жетюзерадш, де хаз1ретке! Ш-Ш э к i р т. вклелемесаз... С е й i т. Акан ага, хаз!реттш кезше %туспей бары яызтпы? 218 \\

Акан. Опасыздык осы болса, Су усынып, у 6epreHHiR аты к!ст? «Зарабулап» еткен талай унс!з жа.*, втпес унс1з 6api де! Bip босанар туткын ой, Кете бермес осылай, 0KiHep журт — ойланар! Я токтарсыц, я куларсын, Кара камшы, кара надан хаз1рет! Асырыс кетед!, артынан Сей1т те кетпекпн болады, mairiprrep Cefiirri устап калады. Барлыры шуылдап CeAiTTi ортара алады. Се йi т. Жолдастык хакы, босатындаршы мед]. Мен вз!м де ешнэрсеге тусжгешм жок эль.. 1-Ш9 к i р т. Айтасын к0рген-би1гешндП Н-Шэ к i р т. Айткын келмесе, колын. таза болмага- ныда! III-Ш э к i р т. Айтпашы кане керешн. (Б а р л ы е ы шуылдасып т у р га н да , Н а у а н к е л е д и ) Н ау а н. Не шуласып турсындар туге? Даурыкпандар'демеп пе ем? 1-Ш0к i р т. Мына Сей1т коргешн айткысы келмей TVPF3H. Науан. Сейгг? Оран тапсырган юм бар едП Сейi т. Мешн, айтып турганым да сол ед1, хаз1рет. 1-Ш 0к i р т. BipaK, 6i3 кврмегенд! бул квршп, 6i3 ес- Шегенд1 бул естinn*. Науан. 0 здер1Н. тук б1ле алмарансындар рой, шрэ? 1*Шэ к i р т. Неге б1лмейж, корд^к, естцик... Н-Шэ к i р т. Кан соргалап тары экелд1 какпака, ток- гат хаз1рет, токтат мынауынды, дед1 Акан. х Науан. Акан? Ш-Ш ак i р т. Хаз1рет атын канга бояп болмап па еДЧ дед1 cisre... I-HJoKipT. Каны тамран кара камшы, дед1 с!зд1. ( 0згел ер 1 ц о с т а й д ы .) Не, ие!.. И-Ш э к i р т. _Азап yHi 6ip аумастай, тамук орнаттыи Деп те, айтты ci3re. ^ На у а н. Жэ! (К а м ш ы м е н тартып к^алады .) Свз ое екен сол! Ол емес еспгендерш! Акан айтпайды оны чылыс епгенандер. Не жалган буларыц! ШэЧПрттер. Айтты. айтты, хаз1рет. 21»

Н а у а н. Айтпады дед1М рой! Болды «ме5с баланы ц цул а гы н ж улы п ц а л а д ы .) ; Ш э к 1 р т т е р . Болсын, болсын... Н а у а н. Кане, не естциндер? v ..... „ Ш э к 1 р т т е р . Ешнэрсе еепмедш, ешнарса ecriMe- ДЖ... ' ---N.t- Н а у ан. Кун-фаякун1 III э к i р т т е р. Кун-фаякун, кун-фаякун;>^: Н а у а н . Бара берiндер... (Ш эш рт т ер орьщдарынй б а р ы п у ^ а й т а д а н с у б 1х а н д ы айта б а с т а й д ы .). .Сейгг сен 6epi кел. Мыналдр не жацылыс, не ж а л ?й н айтадЫ. Кер- ген де, ест1ген де сен рана. Олар Аканра дос та ёмес, сен жан ашыр, жаны 61'рдш 6ipicia. Сенщ зкен де мен <цшкты Калимара тш келмей етсе де, кара д!нше берщ адам едь Сен дурысынды айтасын. Акан канша тентек-болса да, о да сендей вз туягым, касынын сезгн тыддарым'келмей- дь.. Кане не кврдщ, айтшы тугел, ( Б у д а н б& А а й царай шэмрттер 6ip e c e с у б iх а н д ы айт ып, б iр есе щ гШ е ге с а л ы п Н а у а н о л а р г а ж е к 1р 1п к^алып о т р а д ы . г . С е й i т. Мен де. дэл айта алар ма екем, хазфет. Bip- азын ©шмдей, б!разын туамдей рана бшемш.^лзЬи, бу да жанылыс болып шыккай едк.. Ызьщьнбар да,дарана* сы калмаган еамде... ‘ Н а у а н . Ойлан, бастап кер. .- С е й i т. Умытпасам,^ элде не ынырсырандаЙГекдазн сон;, шошып кетш, «Эятель-KypciHi» кайта4<айта \\©кьш, тез(рек басып^менптке жакындай бергешмде.--г 6ipey ко* лымнан суйрей жэнелш, сол бет!мен жупрт11Т отырып, зиратка алып барды.. Акан екен... - Н а у а н. Не, содан сон? . : С е й i т. Ею адам каб1рд1 казып болып, акда ^алган 0Л1КТ1 енд1 рана алып тускел1 жатыр екен..АкЛф*^уг’ф1П келген боны «Буларьщ ripi жан емес пе жауыздар? 1\\1нос1 не ед1?» деп, ©лжтщ бетш ашып к г л ранда, мен шалкамна.н туспм. .- V. Н а у а н. Неге?, ,. ■ болдь! Й?Т Б]Р таныс жаннык жуз! елестеп кеткендей Н а у а н. Bip таныс жаннын?.. * Акан, ^«9л1' Tipi, ынырсыйды, ынырсыйды сор* ж1берд1 е Г т Г 8И бергенде’ ана екеУ*! кабырра тастап та Н а у а н . Тастап та Ж1'берд1? Таетап Ж1*берд1 рой аньпс?

.. С ев i т.* Тастап та тберд1... « Куткара кер» деп жал- барынган унд1 мен де анык еспдш-ау, деймш. Содан ар- рысын б!лмейм5н. Науан. Юм болды екен онысы? ©зщ KiM деп ойла- дын? С ей1т. Юм деп ойлайын? KiM ед1 сол туш жерлен- ген. Мен... С{з бшетш шыгарсыз деп ед1м..: Науан. Малгун! Хаз1рет icreren зулымдык демексш бе! CefiiT. ИлэИи, сонша 6ip кад!рл1 жекгем1з — Марзия емес, баска болрай-ак деп тшеймш, xa3ipcT. Науан. Жап аузывды малгун! Бар, жэй елге'нан- дырып кер журтты! Сей1т. Мен елге айту тупл, eciMe алуга коркамын, хаз1*рет. % Науан. Жорал малрун, жогал! ( С еш т K e re d i хазсрет шэмрттерге к е л е д 1. ) Жэ! Таравдар api! (Б а л а я а р кет еди) (окалрыз) Ж'э! Хаз1рет, емес — кара камшы койдым де иенщ атымды! КамшыйГ калса, хаз!рет болып кайтпек ем? Иек карып, терсек жыйнап, 0Л1М андыр деп пе ендер? Укпасан обалын езще, Камшым мен xa3iperiM кабат журетшш кайсын- нан жасырып ем? Камшын катал дейудок? Кай камшыдан кайкакдамас бел бар ед1? .BipiH мшбей, мывды баккан KiM бар eAi? Bipin жауыр болганда, бэрщ кайкандасан, Кезек киерс!ц ноктамды! ' Акан келе жатьгр, Науан бурынгьв калпъшда Аканды кврмеген - .Г . „ шсшей отыра бередь А к ан (е зш е е з1 свй л еп ). Анайы блдщ алкымынан, Айьтрылмаса бул шенгел, * Арашара жарамасан пайдан нек. - ' .* Квред! де кезш жумад, - : Айткын келсе — сырт айналад. Не боп кеткен бул заманныц жасына ( Оте 6e p e d i). Науан. Акан-жан, ажарын. мунша неге сынып кет­ кен? ' Акан. TyciM одалмай жур, хаз'фет... 221 i0

Н а у а н. «Хаз1рет»... Ака деуд1’ умыткансыд ба^сен, осы? t .. А к а н. Хаз1рет депзш болран жоксыд ба, $ул журт- да! Ага деуге ауыз калай барсын? Н а у а н. А! Зш айтамын, жатсырай келем!н, де! Ме­ деи ырысса, саран тырылсын демеп пе ем мынау ел? Се- нен куткешм осы ма ед1? А к а й . MeHin куткешм4де бул емес-тч, xasipeT. Енд1 Mine кун санап кушейген кудж, Illemyi жок жумбакка калдым. Кергешме кур тавданып, Не сешм, не тудшу жок, Журмш дардарып. Н а у а и. Азапта екенсщ рой... А к а н. Азаптамын! '• Тйршшктш бар маранасы 4 Кулшылыктан табылса, Кашайын деген мен бар ма ем?' Не таптым 6ipaK? Сенш келгем, Tynijiin те болдым. Зарларан ун арылмады куларымнан.... Езп СОЗД1 айтарыд бар, ♦• ©з колынды кандамасад erri, 0з колыдды кандарын бар, Езп сезбен ойнап кереп не ед1? . \\, Н а у а н. Уктым ойыдды. Жасырмай жаксы адгарт- тыд. Тагы ней, бар? А к а н. Камшы мен xa3iper — ек1 нэрсе, . Сыйыспайды 6ip жерге, таста 6ipiHl \" Н а у а н. К^амшым калса xa3iperiiw кайтупп ем! Bipi журен, 6ipi ноктам бул елге! Кос нокта'емес пе ед1, сенщ де 6ip кезде жара* тарыц... , . А к а н. Хаз1ретп1н дейсщ, кара надандырыдды кайда коймаксын, сонда? Н а у а н. Надандыктан ©лее, Албан, Суан, Каракерёй елер ед1 рой. Отыр рой олар.да! Тары нен б/р айтатын? А к а н ( д 1з е р л е п ц о л ы н с о з ь т ) . Оделет, хаз1рет, эделет! Разиз 6ip жанды Tip£дей квмд!рш, «. Нелжтен байладын: орына? Панасыздырынан баска жазыры кайсы? Эделет кайда, эделет, эделет?

Науан. Тарт колынды! Сандырарын, емес шырар, бул. Бетщ байкалды! Кездесшшз! Эделет сен жакта екен рой, аянбай-ак кой ендеше! 9 pi разиз жан, opi жаныца тиет1н жан екен рой! Олай болса, жанылмаран екем! Аяс- паудын жолы осы да... Б1рак женгеннщ ел1мше коп кай- fbjpa да берме, мына журт баскага жорып журер. «Kimi катын Kici катыны»... Сол «K ic i» сен боп шырып, басыца булт айналып журмесш тубшде... ( Кет е б е р е д и ) А к а н. HaFbin аузын барады, хаз1рет! Енд! осыган да барранын ба, зулымдык емес пе мунын! Науан (ц а й р ы л ы п ). Э!.. Тие ме жанына! Талай тиер элй Болмаса ие бол аузыца! Кун-фаякун!.. ( K e r i n к;а- лады.) Акан. Кун-фаякун!.. Несш кактым бул какпаны... Тас корранда ел отыр да Кдкпасында хаз1рет. KiMre естшмек адам зары? Жапандасын,. жалрызсын, К5мге есплмек айрайын? * ©зще айттын, не шыкты одан! Неткен магнасыз бос ©Mip!.. Эттец сонау, Кулгенменен 6ipre кулш, ; Жыларанмен 6ipre жылап, Кайрылынын. касында еткен кундер*ш! Кайры-xacipeT, муц .мен шердш, Шат куаныш, асау тойдыц, Bapi тауып дертше ем, * Алрыс айткан аз ба ед1? Неге кетпм касынан? Еркш елде ерке жел ем, ✓ Соны тастап келд1м-ау, осында!.. (Сейхт к е л е о х .) С ей 1т. Мен булд1рд1м бшем, Акан aFa. Акан. Ие? Се йi т. Шыдамадым, бэрш де айтып калдым хаз1рет- ке- Коймады epxiMe. \" „ Акан (ш о ш ы н ы п ). Не айттын? Н е т айттын? Се й i т. Марзиянык riplaefi кем1лгенш мен де кер- Д1М, дед!м. А к а)(. Баска булд1ргент жок кой, эйтеуф? CefiiT. Осы бар айтканым. Саган карар бетш жок...

Торызымдя да еалдырып, он беЫмде мешггке зкелд1к Енд1Г*1 Ж0Н1М не болмак, Акан ага? А к а н. Булд!рмепсщ ешнэрсеш, тек.ендг ие бол ау* зыца. Сешт, сен ауылра бара туршы осы... С е й i t . Жарайды. (К е т е 6e p e d if цайта бу р ы л ы п .)ч Жылгелдшер келТп калды, Акан aFa. Жеткен екен кешж- пей! ( Б алт а, Ж а л м у к а н , Ж ы л г е л д 1‘ к е л е д и ) А д а н . Ассалаумаралайкум, Балта aFa! Келд*1ддер ме кешжпей... Б а л т а . Аканбысын, элшсалам.., Амадбысыд жар* кыным. (К у ш а ^ т а с ы п а м а н д а с а д ы .) Ж а л м у к а н. Несш дзрттеп жатырсыд онын! Ага- лы-шш кос эулие, иырыднан туспейтшш бе? ©лен мен домбыра ез басыднан етпеп пе едь Акан? Найзац тиме* ген кайсымыз калып едж? Квтермеп пе ед!*к онынды? Марзия сенен асып па’ екен! TipUe# квмген деген не сум- дык ед1? Жок, сен молда емес, айыпкер1мсщ. Караны ак* ка .бояп, актап шык арадды, эйтпесе жанра жан, мен де 6ipiHat Tipinefi кемем! А к а н . Бул тшегщ болмай калмас, Жалмукан. BipaK, зулымдыктан • зулымдык кана . туып журмесш. Аптыра шапканыц осы болса, ол кыйынра туспес. • Б а л т а . Жалмукан, соктыкпасадшы Аканра, Айыбы араша тускеш ме? ©з!мен сейлесеЙ1*к те xa3iperriH... Ба- рыддаршы 6ipiH. (СеШ т кет еЫ .} Кайда алп канды мойын xa3ipeTi? А к а н . Жылгелдпнд.жокщысы болып атка мшгенш наган да - унал калды, л Жалмукан. Муны езщ де умысла. . \"7V: .• ; Квшл1 туссе дариядай, „ ч; . Кыйтыры устаса зындандай,- Тудрыйык жатыр алдыдда. ^ ©делеткё апарар жол кеп, г л ,— ; * . Тек осы болсын квздегенщ. • V Сокпак тауып журмейж кейш... -• ; .ч Ж а л м у к.а н. Кекесщщ шырар бул! Кашанры оде­ лим— карашыма карамдран кез!м жок. Каншамныд ка* ^нындай жокгаймын Марзияны. Тек.айыпкер1м opraFa туе! Ак а н . 9йтеу1р адлет кой 1здегенш?‘- v Салмагынды осыган салсац, -- ©ред жетпей калмас. - v •^ 1с кызуы басылып, * • 1зге кылау турган жок эл*1. 224

\\ к*• . Тек тая сокпа эйтеу^р. Тая сокпа Жалмукан. ( K e r e d i. ) Жы л г е л д к Мунысы мойнына алып тур гой, акса­ кал? Валта. Е, ол кашан да осылай ед! рой. Бурылыс, булгары бар ма ед1 мунык! Ж ал м у к а н. Усынган мойныцды кылыш кеспеске экелетн декад! Валта. Осынык аксайтан кезшщ ©3i-aK жарасып туратын ед! елге. Iluki сарайы тузу екен, cipa... Жыл г е л д i. Солай екен. Жа л м у к. а н. А, койшы api... 6ipiH кула, 6ipi« торы дсмес ем осылардыц! Мунысы бшмей калипты, ecTiMcriTi Демексадер ме? Валта. Буран салсан, корше колбей тартпайды де- гетм де! Ж а л м у к а н . К©рерм*13 олк (Н а у а н м е н К,оцк,ай ке* лед1. ) Науан. Ассалаумагалайкум. : Кун етюзбей, журт даурыкпай, , 1з суытпай, жаксы келшсш шалым... Kapi квзщ коре калган екен. Элде61реу сыбыр ет'ш калды ма? Б а л т а. Мысыктан баскаиын. кылыры жататын ба жетп де жаманат! - •• Нау ан. К^лай аузын бутш бе ед1? ^. Xазiperrin. кызылы катан болатын. • '' ' Б ал.т а. Кз*пгез хаз1рет атанганын рас, 7. Каска Tic сынга туесе, кёредыз де! На у а н . Жок, бул жолы биялайдаймын... Меш 6ip Курык эксткен •деп пе ен? Айтар дауым жок, лайырын тал та, кесе бер кес1мщд1. Ж ы л г е л д к Дауыд- болмаса, жазыгы не ед1 Мар- звянын, оны да esin айтарсын? Кунасына коз жетсе, Keciw сурар мен де жок. На у а н . Сен коя тур, Жылгелд!.-\" Суйек сенini екенi рас, : Дау ceHiKi бола алмайды, бГрак. Ж а л м у к а н . Токта Жылгелдк Карашыны кайтсш хаз1рет. Карауылдыц кара ордасын тосайык алдына1 Уа, менмiH жоктаушы! I&Р. Мууреа©*. Ш т*ш.

•; . • . 'Л - а.. •, ■' ' ‘ • •л / ' Н а у а н: Жвшме кешсем, сен ушш квшкем, сейле! Ж ал м у к а н. Сейлесем, эуел1 аскактамайык. ‘. Менщ сендей, сенщ мендей кушм1*з, Кеше рана емес пе ед1? ' . - ■ Ж Кашан Kecin втш ец алдымнйн? •••• / Н а у я н. Бул да 6ip тосу uibiFap, сен де кен! Ж а л м у к а н. Елдщ eaairi казыты мен емес, сен бо- лып калдын, кендш! Сонда MemiT мацын аккан жас, жо- сыран канра айналдырмак па ед!н? KiM калды такымын тимеген? Тал тусте эппак сакалды хаз1реп'мд1 куып ж \\- 6epin, мештмдГ тартып алдЫц! Хаттанымасан да xa3i- рет депздщ esiimi! . 4• •v ' - К о д к а й. Кой шырарым^, Койдын куларына TiciM етпейд], картопиясы бар жерге;- барам деп, хаз!рет жа* рыктык 0 3 i KeTin калды рой... Солай емес пе, хаз1рет?.* Н а у а н. Жа!.. / ‘. - Ж а л м у ъ а й.* Карындасымды Т1*р1дей кэмрендей не айыбы бар ед1? Шыцрыстын аруарын мен; де Шакырам. KeciMiHAi айт*дедщ рой. Меи де 6ipiHAi т^рщей Кемем, ki- М1*нддкыясын, сонынды айт! •• ■%/* ' На у а н . Болдын ба? Кур Абылайлап дау ала ал- майсын, шырарым. Аккан жас, жосыран канды есептесен, eTeyi ypiM-бутарына кетедк Камшыннан кан сорралап турып, KiMre жен айтпаксын! Кеше сен, бупн мен Кол­ сам — дуние кезек емес пе, кенбеске реши де шаран жок! «Елу жьглда ел — жана, кырык жылда — казан!» Дауым жок, айыптымын:?;бул-—'Коян-ка1тык келсен а^тар се- 31*м. Сол айыпты эл1 де сен тартасыд, .кайта-кайта, кос кабатта.п тарткызам, бул егесеен айтатыным. Калауы сен!кИ * • \\ v - Б а л т а. Кудай жолы дегенГн оськма, ,хаз1рет? ч Кара дурсшд1 койгандага,' ак жолымыз. осы ма? Н а у а н . Сен коя тур, шалым. * % . Алдыца бас“тартсам, \"г -- . в. Ж . ; Бата кылуынды £Пл. ' % -Жара дурс!ндг кг:П дуанра апарил отюзбен^ц! Б а л т д . Ж муны.м да бар, де! /7 ? Н а у аД.^Жасырган. емен! MeHMiH бакташын! Алда- рында 6ip хаз1рет, б ф Жылгелд1 тур мынау: кайсысымен болгыларын келсд!? Кайсысы айыпты екеушщ? • / Ба л т а . Аныпты сен. Айып тартар Жылгелд1 болсын лесе, оны мьгна Жал мукан бкгссш! ^~ 226

. ‘.л . \" Жалмук*ан. Такым бурау рой муныцыз... Жыл, гелдк Енд1 айып салмакпысыд? Осы ма же- нще кешкешд?; * Науан. Сен, кой деймш, ЖылгелдП (Ж а л м у ц а н г а .) Айыпты мен дед1м рой Жалмукан! Касымда калсан, кай Keciwine дё тонем1н. Болмаса — жок! Жанга жан сура- дын рой, Оныцды да берем; (Б а л т а м е н Ж ы л г е л д 1 ан^т ац.) Ал, адырмаддар созылран дау ecKipe де беретки... ^ Кодкай. О, беред*1 хаз1рет, бёредь.. : Балта. Ce3iimi устау оцай болып тур ма сенщ! Bipece 6 i3 айыпты, Bipece ^ cefr. Айтарыдды б1ржола айт та, ' Алсад— ал, алмасан аттан дени, 6i3re!.. Науан. Мен мына Жалмуканныд сезш байлау кор­ дам. Жанра жан сурады, берд1м сонысын! (Б алт а, Ж ь м - г Ш 1— «А ст апьТралда, а с т а п ы р а л д а !»)... Шошынбандар, алеуте болианмен, ел1мге емес... (Ж с м м у ц а к г а .) ; Торе тукымы усактап барасык, I Карабайырмен суйек жантырт... Кодкайга куйеу боласын. ' Ад патшанын баласына^пайык кызы бар... Кодкай. Апырау, Актоктым ба, хаз’фет? в Науан. Адтоктын! Баска балан жорын бшмейтш бе едщ? * . ; Ко ддай.'Балак дегенге ауылдастын, 6ipi шыгар деп калып, онда да женгеке акылдасайык, онысыз мен ку- Д9йга'дулдык урура да коркамын деп ем рой? Науан: Мына надан не сандалады ©зП Кодкай. Жок, хаз1рет, жок!.. Мен журепм щаиыл- тан адал*йын*катыннан... Н ау*а н.“ Токта эрИ Надан. «Эррижалу каууамуна раланниса!и> деген курандаг _ Кодкай: Конкайдын. атын куранына да ^оекер-ак Kipri3inciK,-Tinri!.. Меш кой да, ана женгешн юрпз сол... Аулак ет дзледнен... Жыл г е л д i.- K.eperi жок бул кеамнт. Bip сорлыны жоктасан, ' t '. - Тары 6ipiKQ.i сорлы стем деп турган жок па. Keperi жЬк бул телеудщ, Мен тэндрГ алдында сурармын, ' Оран дейш eKi колым жагацда болар. Уа, мына бэледен бас сауга сураддар, бас соугп 227

Кет1п к.алады. К о н к а й. Ег, барекелдП Куткаршы сейт!п! ' Н а у а н. Тыныш отыр! Жалмукан, байлауынды айт! Конкайдын. салмарын мен кетерем> бул айыбымды тарт- каным емес пе!.. Бул тешп’кп' не алар, не алмас едвдер, маран елдщ бутшд1гл керек. Осымен кудай дее+л кол ке- терелж, унаса мешггке К1р1ндер, унамаса—екпелемёссш... Жур, Конкай надан... (м е и й г к е K ip iti кетед'с, бащ аларда ацры с.) Б а л т а. Ал, не отырыс бар? 0згем1з opi кетсе ер кара, Bepi калса кур айгак екем1*з, Сез сенде калады. Жалмукан... Не айтасыц! Ж а л м у к а н . 0 зщ не айтар едщ? Б а л т а. Bi3 акты ак, караны кара деп еткен жанбыз! Тон мойын заманда томырык естж. Экел opi, атымды айыпка алып журер. (Кете бе- p ed i.) Ж а л м у к а н. Кур ектем рой' мунын... 0ткен кунн1н еркеюрек болганын кайт дейсж маран... • Б а л т а (ц а й р ы л ы п ). Элде не деп ед1 жынды, Акан? Не досы, не касы болгайсыд соныц! (K e r in ц а л а ды .) Ж а л м у к а н . Bopi6ip, ccHiu де айиалып табар же* pin осы меипт, Меи — алдарак, сен — сокырак, сол-ак айырмасы. (О й л а н ы п т у р ы п :)% Кой, юрешк менлтке... (K ip in кетеди) — # Жыл г е л д 1 * (цайт а к е л т ) . Ау, неа'де карайлайсык* дар, неЫне о.тырсындар? (B e p i к е л т .) Ау, жанары жан ашырларым кайда? Жер жутты ма, меш*1т. жутты ма? ( M e u i i r r i n iiu in e H куол кет ерт о т ы р га н Н а у а н Ж алм укан* / дарды K eped i.) А, меш!т жутыпты, меипт! Журтым-ау, буран не демекан! _ . Акка жак, KapaFa кайырылмайтын мшезш бар емес пе ед1?.. KiMre жалын, кайда бар Дейещ? EcTip кулак, керер коз кайсында калды? (T K y e ip in б а р ы п м е ш 1ттщ e c ie in к^агып.) Аш, ашыцдар! Жалмукан, Жалмукан!.. Туыспай кет, туыспай KeTKip... • Сей it (келед'1). Жылгелд1 ага, какпай-ак кой ол ес!ктН ? 12»

Калсын мэпг! жабылып. Ней кетер дейс1н одан... Сен сонау кузетшшщ уйше сора кетш!... Бармай кетпесш дед1 Акан, урамысыц? Ж ы л г е л д ь 3, неге, не ушш дейсщ, карагым? С е й 1 т. Акан айтты дед1м гой... Бшерсщ барран сод... Ж ы л г е л д i. Аканнын. бет1 дурыс сыякты ед1 рой, барайын карагым. {Асырыс кетед|, мешггтен Н ауан, КонкаГц Ж алмукандар шыгады. СеШт шетте турып калады. На у а н . Ал, шырарым, жолдарыц болсыи, кош бол. Bip жарыкшак туа жаздап, жоралды эйтеу1р... Созып кетпендер. Тойды тез жасандар, кызынньщ нскесш ез!М кыйып берем. (К елгендер цоштасып кетед1.) УЬ!.. Эрец кутылдым рой, кургырдан. Ер ел!мш елемейтш заман да бар ед|, Катын е л 1мшщ мунша поле болганын юм керген!.. Катын би болар, сыйыр бул болар деген осы да! (Кетеди) Cef ti T. Е... Тары 6 ip бас байланган екен рой... (Кете- wyeipin М арзия, Жылгелд1 мы гады.) М а р з и я . Ж1бер, ж1бер деймш, Жылгелд! ага. KiMiH сыйлап, неден кысылмак Марзия? Таразыга тартып берем, t Кара шокп<ф хаз!’ретт1, Калыц топтыц алдында! Кара жузш ашып берем — журт Kopcin! Ж(берШ1 дейм!н... Ж ы л г е л д ь Токта деймш кун!м... Кара жерге кайта Kiprin келмесе, Куш сынасар кун бе, осы? Кутылуды ойласацшы, бауырым... (Шекпеы мен тымагын М а р зи яга ер'ьксьз киг1з1п ж уреди) - 4Жур.. Жур... М а р з и я . Жан-ара, туешеендш! Талай сырды ашып 6 epin, .\\ . Кара тацба басып кетейш де, Кара жузде тацба басар жер калса!.. Ж ы л г е л д i. Tan; 6 ip атар! Кун 6 ip туар! Тузарыиан 6 ip кутылсац, Енд1 кайтып керсетиейшн xa3iperriH К03[не! (Алып Keredi.) 220

. */ »* . .V •':'. M a p з и я. Кош бол, тамук — каррые Ат^ан хаз1рет (K ered i. А ц а н келе жатыр.) v А к а н. «Кош бол тамук! > Айткаи эйел, * j -\\... Айткызган KiM — укканга?.. . . ^ ? Г < Талай жанныд талып тапкдн TaFbi калса бггелш, - Азап керш, азат болган Сорлы эйелдщ жан сезоне, не мш б^Р?ч- Жалрыз санлау жабылды да, -у Жалрыз жылга суалды да, >.'*•' - \" Щ Балрын ойлы барлык бала й ... . Тары калды j<,apaHFbiFa кам адап^^кф ^ Хаз1рет емееГкылмыссын сен! ^vr«V Мен де кетем, .\"Ат* ‘ Сен тамугы, Мен жендетч бола алмаймын елГмшн^>,- «. Елге жетем, кулш ©тем вм1рден.*%; -у'** . Мен 6 ip кулмен, - ‘ ^ Мен 6 ip кулсем, • Баскалардыд жынданганы . Ойыншыктайкерщер. •\\ 9з1рейл1 келш турса Акан жанын‘ а1Шм0леп О да кетер урейленш,- '.. . > Акан жаны елде калар мэдпге! v 1 ште жаткан ею арыстан < Жешсе алмай, . _v. ;•;Ч‘h:»ч--■. BipiH-6 ipi кур. картайтып, Ею жуас тебеттей боп калып ед; z' . ‘ Bipin ©л де, * Bipin босан, • Сал ойранды ерюцше! \" ( Сейит' келе жатыр, eKeyi кете 6epedi. БалаларЩ оМд(Л Н ауан келеди)' •*-v' ;.;д • Н а у а н . Окыцдар! (Балалар cy6ixaHdit ^айха- басл тайды.) у. .' Шым- ыл д ^ . ; Ъш' - У

EKIHHII ПЕРДЕ % ЕК1И1Ш СУРЕТ Окыйга Аканнык уйшде етедЬ Акан жалрыз, колында домбыра... < Тесек устшде, айналасы шашылран кггап. Он салып жатыр. («Аулым конган Сырымбет саласына...» токтайды). Ака н. « Л э илэЬа еллэ а л л а ! » — деп, • А'шып ед'т бул ем\\рюн, eciriH.. Аяк бассам 6 ip «арузы» Ky6 ip-Ky6 ip imiMHeH, Kipin келсем, кап-карацры тамук екен юргешм! Кызса бойым, Туласа- ойым, Баска кезге тепелеп, ©з колымнан тусап, матап, туткын eTin 6 epin ем: х Енд1 мыиау-арманда еткен дер кезецшц ' Куйрырына жармаскалы отырран жан сарыны... Устатпаса, Жулып тастап журш кетсе, ъ Топырак кушып кешкеьг елд1н журтында Кдлсам сонда кайтпекпш? Ah, ол кез1м! ' Мык бурылып, жуз толкындап, Келш турран эн бар ед! бойымда. Баска теуш, Бет-аузына ryKipin, ■< Керместей боп куып ед!м мацымнан. Жатсам тустен, туесам естен Шыгармысын ©Teyi жок осы арман! Кэк жиекке кез салуга, Эр тебеге 6 ip шыктым. Бул ем!рден марна 1здеп, Асау ойды эр кыяга 6 ip салдым. Жен таба ал май кур сандалдым. Эр аралга 6 ip камалдым, 0Mip тенге — таба 'ялмадым еткелш... • Айсыз тунде адаскан жан, .Кол былраган талай отты кврсем де, Бурылмадьгм, кете бардым — Адасканнын алды жен! Эр аруакка 6 ip тунеумен, Эр eciKTi 6 ip карумен, 231

Арманда вткен кэп ем 1’рд!ц © T ey i жок вкЫил осы да.'.. На уан мен К о р а мс а келед!.^ К о р а м с а. Керсетер бет'ш калган жок, xa3ipeT. Кв- рем десен, кер мына квксокканды! Бурынгысынын. вз1 жаксы eai, кур кылжан. Тун бой сарнап шыгады, не окытып ж 1берш ен? Ы а у а и. Сабыр( Кореке... Жанылса жастыгы шыгар. Ашу алда, акыл сонында емес пе? Ест! Акан ойланбады деймкпц... (А^анра.) Устаз хакы — кол кайда? К о р а м с а . Ондайды бЬлуден калган бул ж$ш. А к а й . Кол здеп'н жанылмапты, 1\\ Кол мынау гой, хэз'фет. Н а у а н. Жок... epiKci3 созылган кол алынбаиды де­ ген. Устазыц емес, аганмын. Улкеи басый Kimip£HTifl, &{ . келд! ушце. Хаз1рет емес—как imep деп KerinciH? Жат mi* нез)‘н, жаман жоран жайылмай турганда, кайтамцсыц MeuiiTKe, жок па? Соныцды айт эуеЫ? А к а н . Кайтар жол калган жок, хаз1рет. Мыскалдап nipren ауруым бар, Батпандал CipaK шыгаргалы отырмын, Оцалмаймын онсыз. К о р а м с а . Мундайды юм кэрген едП А к а н . Бул бэршщ Tynini, оке. Угына алар сен жок,. Угындыра алар мен де жок, Жен сураспай-ак кояйык. Н а у а н. Ж ел басылып, кун ашылатын. ЕстГ емес пе едт, Акан жан! К о р а м с а . Tonipi деген, кайдагы ес! Есуас.емес пе ед1 кашаннан. Жын-першщ уясы болган бул! \" (К1таптарды турткшп.) Mine, мунда жатыр бар поле: • % Осы жыннын уясы! А к а н . Кур емес шыгар.... К о р а м с а (otcyeipin Kiranrapra бары п). Колым 6 ip жетпей жур едщ, Жеттщ бе хаз1регпн алдында... К^ртайын квз1*ндП Ютаптарды кушактай алии отка тастал ж?беред!. 239

Акан. Эке, не болран С1зге?.. (Таласады, К,орамса болмайдр1). Ко р. а м са Жолама маныма, ертеймш бэр!*н де! (ища туспеген кааптарды аягымен re y in , о щ а салады.) А к а н. Не айтармын саран... Науан. Уа, токта эрП Аканнан езщ тснтек екенсщ foh. Мен сейлесем демеп пе ем, бара тур! (Ш ыгары п ж'ь- oepedi.) К о р а м с а. Жолама маныма, ертеймш бэрш де! Эйтпесе, мен болармын сазайынды тарткызар! (K eredi.) Кедермепр, кек соккан... Н а у а н. Акан жан, мен жен сойлесш, урыскалы ке- лш ем. Акан. Оныныз керппп-ак тур. Кайрап-ак экелшаз. Н а у а н. Оны менен керме... 1<енд1кпеген асаудын кы- тырына неге тиесш? Э^ен не дед! жана, шала-жансар Д1- н!ме тиме, деген жок па? Акан. Экем дурыс айтты. Эттен сорлы сокыр KiMre айгарын кайдан бипсш... Эйтпесе, ceni хаз1рет дер ме ед\\? Кай жер1кмен хаз1рет ен? Н а у а н. Жасырмаймын, камшымен! Кдмшымен -©тем Кайданда. Сол ма ед1 бьлмепк? Акан. Жок., еткен жоксын олП- Эз!н казган ор бар алдында, Куламай ©тил\\ керейш! Н а у а н. Э! Уктым тутшйци, Кемскейщ керппп тур. Марзияныц е л 1м1 рой айтарык. Ол кылтаннан еткен Науан, суршбей! Туйшп кел!*п, кулш кайткан Жалмукаи! Ака н. j@xKeH жоксын, хаз1рет... Жалкыз сол ма ед? Жаба берген жамандьщтар, Епздеп-ак ермеп пе едк ^ Кок меипгпн касынан? Кеп кылмьгсты кез!м кердК Ед алкш ер icTep болды, Как басында хаз1*рет едк j■ Айыбым сол — кур кунйренд1м, айта алмаи! Кеп жылаумен кез1 ойылкан. Коп кайрымен кенш coHin, У м т елген eni уйщшц б1ршде,

Осы емес пе елге ор.наткан заманын! Эделет пен шындык дейп'н кос жетГм,. Тендж сурап барар жер1 калган жок, Eaai нен бар керсетпеген бул елг$? \\ Н а у а и. Keiicin болтан екем1з! Айтысарын мен, сарыц KiM екенш езщ де умытпа! Унпш шыгармаураже гед1 мешц салмарым. Болмаса riJTAi ал, ел зл! кулактан ган жок, кайт.мешггке Ыкше! # А к а н. Карауылдай елге Науандай надан хаз'фет бо лыпты деп кайтам ба мешггке? v . •. \" ^ Жок, жетштч 6 ip А£анныц басына!? 1шке толран*шер мен шемен Шыккалы тур сыртыма. 4 v Татымы жок бос ем!рдён, Талмаураран коп уйкыдан, . Лэ илэha еллэ алладан ~ Безд1м Mine, б1ржола! ‘ vСен орнатар карацрылык, - Сен боп келер зулым-дыкпен - Арпалысьщ етермш!' Енд*1 сен де аянба, . \" ..... \\ Ticin барда ыскырып кал! . . , Н а у а н. Ат куйрырын кескешм де... Адасасын,. Акан. Енд'| кездеспе макан, турма жолымда, дездессек рахым кутпессш: кара жерге карып ж1берермш? '-(Кете берем. А к а н. Ие, кездессек сак болрайсшг’ жемсауыиа. (Отырып.) V .. ::: .Vv,. N Уйкы елшнщ eciHeyi foh,- v .. KeaiM кдлрып, кеншм ояу калган'екен, зйтеу.р- . -*•Сершл кеншм, ;■ Он шарыктап, баякына.кайта . Журепмд1 6ip толкыт -та, Домбыранын кулакына бфГлш,: Шыксын даусын санк етin! •-•г •**’ СоррЗЯап кеп ' -. _ V '~у/ Надандыктай жартасть^оок, . Калсын жартас кансылап.! • Коркыт атам кобызьшдай, • , Талмай тартып куйвдь * •■■■'*: Фердауси мен Науандай ‘ • Таркатармын iaepiiui! . ' 1здегешм ем!р сенщ толкыныц, Ерюн кулкщ,

Kefты ашуыц болса бар in корсет те, Б1р жарага лактырып кет, екжбен! */* • Khan окып жатады. . «Уа, жок жаным, кеипрс к©р, Кайтсем сенен безе алармын! Квтерген сон бул кара жер, Сен деп зарлап журген жанмын, Журсемдары cap далада, KeniperiM мен квз1м сендс. Басурамын босагака, Шыкпасам да сзади торге, * Айым едщ, баттын бултка, Шырармысын кул\\м кагып? Tipi -Гуспм мен тамукка, Негып калдым кетпей жанып? Дерт1 м де сен, дауам да сен, .взщ бьлии, не дейш мен. TipuiepMiH — ripi\\n десен. ©лс!н десен, елейш мен. Жалбарынам, сен еарке, Ceprri сакта, бузба жаным. Сенщ асыл кеш perаде— . - Шыбын конса, кызганамын...: Ж ы л г е л д i мен еркекше кишген М а р з и я келедК Ж ыл г е л д i. Мына 6ip «Ж1 п т» болмай экелдь Акан ;ан... . Акан. Болмай экелд1 ? Не OHepi бар ед1? Ж ы л г е л д i. Домбыранды берсен, ©3 i-aK жвнш пер­ етер. ,чч. ~ А у н (домбырасын. М арзияга усы ны п). Онда оцай-ак танысатын болганымыз да. . Марзия домбыраны. тарта женеледк /— Ш ы га 6 epiciH жаксы екен. М а р з и я (эн д ет т ). Салатын сезден кесте, эннен рнек. ^ Кайран кун оралар ма, шалкып-сермеп, Ел отыр кур Куйзелш, серги алмай, . Тары оят жастар квадлш, кайта тербет... Акан. Марзия десенш], Марзия! Ма р з и я . Меш тордан куткарып, озш тусш калдын з деп коркып ем, кутылдын ба, жаркыным? 235

А к а н. ©лген!м т1рш1п, ешкен!м жанар кун бар екен рой, эл i де. Кел, келхш, ер жецгем, Марзия! (Куша^ тайды.)... М а р з и я (тацдана qap a n ). Кандай жаксы ед1... Коз кергенш умытпаган екен! . - . Bapi орнында, 6 api жарасып тур. • . Bip кезде 'кыз-жтгпн туын тжкен ордасы Ж алп eTin кулагандай болганда. Квзден жасын сырып алмаган жас калды ма екен, бул елде? Кыз-бозбала уряанып кеп, Орнын корт кетуии ек. ■Кутты болсын, 0 з калпына тускен екен кайтадан! А к а н. Вул сырынды кеш бшд1м рой, Марзия: Кеп женгенщ 6 ipi де деп, Кермей оте CepinniH. Туткындага* зарывды ест1п кана таныдым рой, сени М а р з и я . Акан кайда — эн сонда емес пе ед1, Сен де Kerriн, Тунд1п де жабылып калган жок па? Карауылдыц казынасындай кайран эн, Азан астында калмасын деп, Акан куларына кайта шалынсын'деп, Эдеш салатын едш туткында. Ж ы л г е л д i. ©лее корге сыятын ед1, Tipi калып ед1*— елге сыяр «емес. • А к а н . Эннен тарткан xacipeTiH де коп ед1, / Болса кызырын да коресш де, Осында бол Марзия. * Шертер куй> maFap мунын- жок емесГ \\ > 1 ^ Bip жетерм]’з шаршы топка! (СеСИт келеди) С е й i т. >KiriTTep келш калды, Акан ага... А к а н . Уйге юрп’з Сешт... (Сейит жшттердс алып Ki- pedi. Колдары нда домбырау салдар, к ей ш р ек кшм квтвр* ген жшттер, Мурат келед1.) ** Ж i г i т т е р. Амансын ба Акан... (Кушацтасып, аман* дасып жатады.) коз талдырып, кенлл калдыра жаздап, \\Эрен кайырылдык-ау, Акан... Тобыцнан безгендей не жазып едж?.. оралмасан, 6 i3 де тозып кете жаздамадык па? • гав

А к а н. ©кпелерщ орыяды, ж тттер... , EcKi кешке ермей калып, Жана кеигп бастай алмай, 9pi-copire салганым рас... Е н д 1 Ананды берл!м колдарыца... Ссндсрдш, сендердш не барым... М у р а т (fcutiidepdi ж айы п), Ырза квщлдщ мырзалы- рына да K03in сал, Акан ага, Mi не мынау он бес кыздыц Он кун, он тун кестелеген белбеу1, Шым ж^бекпен т1зген ж акут, Ларыл, меруерт, 6 ipi кызыл, 6 ipi кок... А к а н . А, жаксы екен, Муратым. Кыз квзппц жасындай-ак, М елд1'ретт Ti3irrri. 5ip кадалмас, 6 ip кадалса — Кыз да квдш ала алмас. Отпен ойнап, куйсе — екшбес, Iuii кулсе, коз*1 жылап, Куанышын 6 ip б1лд1рмес, кыздар-а^! Не барыц, не сорыца, КврермЬ де кезшде... - «М акпал» дайын эн болсын муньщ орамалы. «Макпал» этн айтады. С е и i т (зеленд1 к е р с е п п ). Мынаран не айтарсыз? А к а н . Ай мен жулдызды ортара ала, Кок ериегш салган екен аямай! . Жазгы жаркын, кузп салкын, Кыскы аяздын, барлырынын куй1’ бар! Арманда етксн ак саусактар, Мын буралтып айткан екен алыстары мундарын... «А к саусактай» эн*1МД1 берд!м оларра... М у р а т (6epiKTi керсепп). Мынаран калмай жур^меан! Кара камшат, Хандар кисе жараскан. ^ — MiH табылса, уят болар,. ' Енд! 6 ip кун калдыра тур деп едь Алып KerriM, калдыруга бата алмай. А к а н . Бас Kaaipin мунша бтлген, Муны п’ккен KiM, Мурат? М у р а т . Эн еркес! «Ак саусак» та, Кыз epKeci Актокты гой бул елде... ш У

А к а н. 0, Актокты деймкпн!.' s . . .. ТэиДршщ 6ip тадрап жарагкан жаны; ед1-ау... Му рат . Ие, Актокты... KiMre арнайын — Акын ба, я cepi ме деп, Кеп сурады кыйылып. Айталмадым, аямай тек ©Hepiiuu,- ^Кун шыгарда кызыл арай Bip кершер дед1м де, Акай ага, атамадым атынды. „г . Kypciaai де токтай калды, ecTi-ак кой? 031 де енд*1 келген екен балбырап... А к а н . Актоктыдай аяулыга, • Ока емес ед1* айтсан да... Былтыр жазда квргешмде, Кара K03i 6ip жалт eTin калганда,. х «Лэхаулымнан» жанылып 6ip Kgrtn ем, Аягандай, кайтып кезш салмапед! .... ¥рлап кана курсшгендей болганында imiH№, Сол лебшеи естен тана жазып ем. ¥зын й!рп!к найзадай кеп кадалганда кёудеме, Сорлы журек кур д!р1'лдеп, калып ед1кансырап1 Аузы ашылып кетпегей де жапырмаул;'^ Cepi дей бер, Енд1 еишмнен жасыратын сырмм жок Бул дуниеш опасыз деп, Безт келш ед1, де; 03i уйшде, ойы алыста, Кезш келш ед'г, де. ■ ‘ • . •>; _•*■>.-• • Сую деген адам ушш улы дш 6ар,туракЙ^. Анан — Хауа, атак — Адам, •‘ 'Г ~ Сол дш ущ!н тастап кеткен жумакты^’-; Осы дштн. пайгамбары болуга, Кэкшетауга кешедкде cepi Акан! Бу да ecKi журт, - Cepi б1ткен таптап-сарып, Ыгыр еткен муны да. Амалым не, ушм де ерюн, Тыным да ерк1н шыга алатыц Сар жайлауым оеында! Кондым осы журтыма! Ж i г i т тор. Елге апарар сыйымыз не болмак, Акан ага? 238 1

АкaHv Акын Жарылгаптан алып калган 6ip эшм бар ед|‘, соны апарамыз да. Жi г i TYe р. Азырак куйып ж^берсш де куларымыз- га... Акан. Болсын ендеше... (« Т о л ы б а й » э ш н е сал ады .) — Торыны талга байлап мжген кандай, Сыбайып ак б1лект1 турген кандай! .Ауылы калкатайдын кайда екен деп, Сыдыртып сайлау жермен журген кандай? Торыны 6ip тасага байлай тастап, Уйше кдлкатайдык юрген кандай! «Калкам-ау тырс етюзбей к1рдщ бе деп», Алдыцнацv к у л т турса акша мацдай! \\ • Адшатан сары белден аткан кандай, Касында акша мацдай жаткан кандай! Калкамен узшсш зрец турып, Торыга баганагы кайткан кандай... 1шшде айтылмаран сыр калмайды, Сандыкты кулыптаулы актарр^идай. Насыбай осы жерде о да керек, Шакшаны тыкылдатып каккан кандай. Алыстан бурылып б!р Караганда, Артыннан карап турса акша мацдай... vАркада толып жатыр жылкылы бай. Боз’ уйге сбйлес кылран мен Толыбай. Сол уйден бip сулу кыз шыра келдк Жамылып, жанат iuiiK куллырып-ай,' Таратым кызды керш шыдай алмай, Бчлектен устай алдым умтылып-ай! Буыным былк-сылк ет‘ш турганымда^ Колымнан шырып кетт1 жулкынып-ай. Камшымен ашуланып, тартып калдым, Ак кейлек шырын болды жыртылып-ай... Салдар анда-санда койалып кетеди^ Мурат. Акан ара, жарты аманат, Жарым мазак сыякты, ]Тац айтылган 6ip солем де бар сд1 ... Акан. Айт, Мурат. ' .. Му р ат. Актокты мен екеумчздш пекем!ЗД1 кыюга, Акан келсш деп ед?, 239

;?****■ . - V,./-. \" Актокты ертен узатылады екен.., А к а н. Э?.. Бул сумдык кашан болып калып ед1? Ж ы jj г е л д }. Еспмеп пе ен? Марзиянын телеуше ха- з1рет. Актоктыны Жалмуканга берген. А к а н. Кайда барсам, карсы алдымда' xa3ipei! Алдым’ды орап, тоскауылдап,; ' 0 р тасадан 6 ip а‘лтейд1 шокпарын. Кеипгумен еткеи куннщ Эр кун сайын ruin жатыр шокпары... Kiw, юм айтты кела*н деп? М у р а т . Айруын тере куйеу айтты да Кыз 9Keci басын изедн ,, s -“ А к а н . Б у л хурмепм — сыйлай б1лсш, -*■ Кой боп мацырап, ит бол урсш: Деген жок па, 9Йтеу1р? М у р а т . Булдайтындарын жасырран да жок. А к а н. Бар, кайта шап, ■ /J . Жауабын да тез жетюз: * , • Некесш кыюра шакырса да\"\" бармаймын, Аужарын айтура шакырмаса да келемш Деп айтты де Актоктыга. ~ Тере куйеуге — некесш мыктап кыйдырсыд, Жаксы аужар жаман некеш бузып та кететшдсп айтты, дерсш. •^ M.YP а.т* ®3,м ле аузыхцкышып кайтыл ем, жетюзй кереиш. Б|'рак, Актоктыны арашалауым да керек. ЭрДУ* манный ажары ед1-ау, сол Акан неке кыярра журсе, Ка* рауылдын кыз-ж1г1т1 басыиа кара жамылсьш да;дегт, кат- ты налыйды екеи... ‘ Тс А к а н. Катты налыйды екен дейм1*сщ? 9. М у р а г Шакыртсам келер ме екен, жетюзсек кайтер деп, кеп кыйнады жалынып, аша алмады жарымды. • А к а н . Баяры сэн табылеа, •• Бар 9ш*мд1* аяман , \\ Карауылдьщ жасынан. *: '\\~ Жаз келсе, жалырак жайкалмайтын ба'едь Косылдым тобыма! . -Жет Актоктыра!.. (Мурат кетедЦ Xa3ipeVriH калауы— • -*v.\\ Карауылдьщ как ортасы болса, >•; Болсыи т1леп*. Кайран берсш, кайрайтындар канжарын. лазфетпен кездесетш кан майдан 240

К,ай жер болса да 6api 6ip маран! Каранрыда капы айрылган Лэйл'ш сол — Актоктыны жуткызбаспын хаз!'ретке! Ал, жМттер, аттандык .. Бул жолымнан ендГтайман, Бул бет!мд1* енд1 бурман артыма! Жапан тузден жалгыз мола оз1рлсп; Ажал турса меш купп алдымда, Кулер де Акан ©те берер касынан! Алдым алые, бейне тешз, Жатыр жарын сабалап, KerriM Kipin inline! Эн менен куй, Сен де еркщше 6 ip жазыл, KerriM* epin сонына!^ Аттанындар, дрстарым! (Б арлы гы шыга береЫ ,) v Шымйлдык- - E ia H in i ПЕРДЕ YH IIllIU I СУРЕТ Окыйра тойга эз1рленген ауыл касында отель Уй касында жалрыз ,* Кончай. К о нк ай. Солай болдын Конкайым! Тере тукымына куда болдыц, К,онкай атыц кураига да тусп... Tsuipi деген, далага шырып, желпшш 6 ip алмасам, rinii уйге сыя алар емесшн. KyHi кеше exi к'кпбас косса, орк1мн1н аузына 6 ip карап, тугше туешбей, кайтып келш Катынынан сурайтын Конкай! Mine ki' m болдын бупн. KiM болдын-дсй1м мен саган! Байкашы ©з1нд1 езщ'- kimhih Колы батар екен кабыргаца? Уа, кайда^жур элг! Сердал!? Кекшетау дуаныныи, к©31* суршетш той жасагалы отыр- ганымда, жаман немо, катын-калаштыа арасынан шыра алмайын деп жур ме ©3 i?! (К ^раны п.) Гуу-туу!.. Мына 6eTTi карандар/ каптап келс/ц кара курттаи! Кап, сорлы «Басен-тишде» келсд! скен, аяк асты болып калып журе ме байгустар... Осыныц 6 opi де Конкайдыц тойына бара- мыз деп аттанды-ау, о? Мына думанда кызып кетш, i- Peyine тшм тиш кет1п журмесе жарар едь.. Тоба де 1\\он* Кай, тоба де!.. 5 opi де xa3 iperriR аркасы! I\\ici деп жарык- 16 Р. Мусреюв, I I I том. ***

тык хазфегп айтсаншы. Аузында алласы отырса, квп1- л,нде мен сыякты 6ip жазран тары турады.\" Шыцрыс ту* кымыныц сауырынан басып-басып байкады да, 6ip мар- каскасын «Мэ, Конкам!» деп устата салды1 Ертен Ак- токтыны узатып апарранда атымды байлап жаткан 6i* ре)ше--«^ ай, сен торе тукьшы болранда кайсысынкн оаласы едщ?» деп сурасам, содан аррыньщ Keperi де жок ла,ан... «Улкен куданыцезш тарт, езштарт!» деп, шацы- ракка аса женелгенде елш кетсем де мейлП Былайры ка- рауылдыц тершде елгенше, Ш ыцрыстыц шанырарында ^epiHedi3^тыкта'** ^айда алп Сердал!*?.. (Сердам С е р д а л i. А, Конкабайдыц e3i де тур екен foh, мун- да.^ Малмуканиан куйеу аспайды, Коккайдан асар ата камсы екен? Тоиьщ кутты болсын, шалым!- г Айтсын шырарым. Азырак токтай туршы ^ердал1. Конкам ойлап-ойлап келд!' де осы тойдын п'згшж саран бердн Еспдщ бе? С е р д а л i. 0зщ бе, элде женгей де кенд1* ме? . о ц к а и. Конкайдыц катыира акылдасуды койранын еспмеп пе едщ элП рп?НД1..7( / 3 л I* ^ олай де>Т1*птП Ендеше*, таркатармын ше- гш ъуданы арбага ат к;ыл жегт Minin, кыз-бозба- яа эн салыП\"1иы*ады, атайдаушы балуан.). ' 4 К©п. Той кутты болсын, той кутты болсын!' > берщд°еЧр17болИе*кей, гет!с.ы. н(Keкrаeрdакi.т) арым, 6ipre болсын.! Баса г Кыз-бозбала кете бергенде 6ip жагыяак К арасаил шыгады. на >Kirirrep 3 К 2 Л‘ <- еРдал‘‘ аУ, квк жулын болды рой мы- Катында канагат бар ма ед1. Кярып болды калтаиы. ^ . Тоймайды сонда да... Босаттыршы Ж1пттерд1. катыпдардан.1' ° НЫ MaF3H кайт ДСЙС1'«. ездер!мен сейлес Э н е л дер. Ендеше, кэдем!зд1 бер! (Шуылдасады.) по „ 7 ^ .Ж^Т1\\ЫР Сарацбай, калынсыз кыз болса сы« жер3ж^кыр?0ЛаТЫН ба ед,'? Неге Зар KaFa' г е ^ ^ й б а с т Ш ы ) Ж(ф ЖутКЬф' < * * * * * 242

Се рда л i. Уай, «балтам-тапка» салып журмевдер сданы. Э й е л д е р . Сал, сал балтам-тапка! Онсыз мунын ун! ешед!* деймГс1н! (Барлыры сбалтам-тап> ойнауга отыра- оы} бас^арып ж урген СердаМ ; Б алуанды эдеш Караса- $алдыц к^асына отыррызады. Ж а га л а й « балтам-тап» деп, урысып келгенде Б ал уан К арасакалды урып окыгады. Карсацал ойбайлап жыгылады. Катындар Карасакалды ц Щны-крцышын а^тарып, кэделер'ш алады ). К а с а к ал. Талаймысьщдар туге? Э й е л д е р . Мэ, мэ жогалып калгыр! Мэ, мэ! — Кел KopbiFbiLu к ы зры ш , ауыл корран ак тес, мэ! (Алрандары н Карасаг^алра ла^тырып гбайта- рады.) К а р а с а к а л (аш уланы п). Бассыз ауылда бала ба- сынады дел, не оз! булардыд? Куйеу-куйеу дегенмен, ка- тьш-Калаштыц кергеназдтн де котере _беред1 деп пе ен- Дер? Шауып алындар ендеше. TyKipinniH! ( Кетеди) С е р д а л^. Уай, мынау ашуланайын дей ме, ©з1? Кон гмтей1н дегеК екен буран! (Э й ел дер ге.) Кет'шдер эр! шу- Ылдамай! (Эй ел дер кетед1.) — Асаусып калса Сердал1мен сейлесш кера’н, (Балуанга rycin dip in .) Алып кел жаца- ры Карасакалды,- (Б а л уа н кетед'и) С е р д а л i. ЭулГйе кыз Актокты, Суршбей ©тип кане! е 1лд1рмей келш ен суксурым, % Жулдырмай кетип корейin! Кайыспашы кане! 0 м!р боны кетпестей е т т басармын танбамды! Аз кощлд1 ауламап ец, ■ Кеп кушктщ ызасына шыдап кер! Ак жузпци айрыздармын аямай, Айна керсен — Актокты емес, Жын кергендей шошынатын болар'сын! Енкеймей бак Актокты! Карасакалды айдап балуан келедь Б а л у а н (Карасцалды суйреп СердалЫщ алдына *келш). Шок! ( Отыррызады.) Ток, ток, ток! К а р а с а к а л . СердалТау,. кой десеннй, Балуанына. ! 1е керек озще? С е р д а л к Кой-эй... (Балуанды нущып цояды.) К а р а с а к а л . 0 з жолын кашан да белек, мина журтка тыйым салсаншы Сердалк..

С е р д а л i. Коя тур маймандьг!* ■ .' ’ Ч Ч Ч / . Мен айттым суйреи экел, д5п! Kepecimtf кермей, •- v- Керге оп-одай ш’рмейсщ. *' Б1здщ айтарымыз эл|* айтылган жок куйеуге. К а р а с а к ал^. Е, айт, олай болса. * 4. С е р д а л i. Айтсам — бас балуанныд бэйгесш, курес- прмеи бересш Балуанра! ТЗул бiр! Тортебелдщ байгес1Н шаппай 6epeciH, екН Актоктыда эркЫий* екпе-назы-бар, не аитсак та бушрлерщ кызыгг журмесш, ушКОсынык оэрше кенбеседдер, Актокты аман аттанбайды, торт! К а р а с а к а л . Сердалиау, орайы не болмак муныл* НЫЦг . С е р д а л i. Коргенд!* куйеу езиак б1леттй, .бар, еслрт тере куйеуге! • • Г К а р а с а кал . Жарайды... (Кетеди) Смерда л i. Тере б1ткен тебеде 6 ip ойнайын осы жо* лы. Жагамды жайлап, тебеме кыстап келш-ец, калай бо- - чды е.кен’ CGH де кеР- (Кете береди Муратрппбарады.) Эй кайрыла кет! Е, сен кайдан журсщ? М у р а т . Ж у мыслен журем де. ' «С -’ С е р д а л i. Ие? • _ .;;? W М у р а т . Cepi ж1берш еди V 4'V 'V ' С е р д а л и Кайдаты cepi? . .^*’*4// М у р ат. Акан ше? Ойкы кеп тур ма? та«Х,«£Д а л ** Акан? Молдааыры Кайда? Неке кыярра шакырылды демеп ле едН -у келели^ 8 б!?сем' А^токтыныд аужарын айтура Ляп Д«1 У9 Д^?М1Н— Молда мен окыганды зйьша алмасын оар, несше Сердал! боп жургенсщ ез1*д! > ? . сен не сандырактап турсын? v. баста/лкт I ' ,® 3 14 саср ан аманбысыц, а’рэ? Тойды Акая Акан кДр ^ Л арДЬ1 АкаД айтадьг.-уШакырткан Актокты. Актокткт QnH болды деп ем кыз-кыркынды кашна, алып, *5 $ ! ЖаТЫР' еНД^ МЫСЫН • с е р £ ® л 1 Кап! Куд1Пм де осы е д й • Кездескен жер!Н кердщ бе» V - A ; - •• . Лканга калай шак келерсщ! и / Он б е с Т0” болраны да кулар жер)м. 4 сам деп кетген^лоЫпМаНЫ^-арасьгнда талаЙ’аК шайкас- TiM? Ол жаксы; Г ^ аЯШМ б,р желмей™ еди Евд кайт* лыкка жанасам дегенде, жанас, жанас деп 244

айданкырап xci6 epin, ез\\м жаксылариа жанасып KeTin ем... Енд1 кайгпм? Бул тойга Акан келсе, Шырар ун де сошки. Касына ерген коп жаксым, Сей не айтарсын маран? КьгяДа — кыран болса, Колында ш эул1 болатын алрыр кус, Калйнды сагала деймющ? Элде, суйегще 61'ткен эдетщ, 'Аунап журе берем iciH? Сеншаз ен, саган калай сенермш... ( Ойланы п.) , Апырау, 6 ip жаксылык жарк ете Tyeri рой!.. Bip Акан, 6 ip Жалмукан, Неге айкасып калмайДьГ бул? Мынау неге шайнап тастамайды оны? Ж а л м у к а н ксле жатыр. Ж а л м у к а н . Сердал1 акын, кашаннан 6epri окпе- назын болса, бэр1*н экелш осы тойда тегемш дегешн ка-. лай? Той Т1зпш сенде легенде куанып калып ем, келктч- peMiH депещ fou.. Сында турган— 6 ipi карындасьщ, 6 ipi куйеуз'н, егес-ерепске мурындык болмаксын^ба? Сыпайы- лырыц да#болсын, Сердаль.Сешмен егеспеймш, не айт- каныда кенгел! келд1м, не т1лесен, соныц болсын... Не айтасыд? С е р д а л i. Куйеу жан, еккейе келген екес]н, Мен де шалкая бермеепш, Teri. Эйтпесе, бшетш сырьщ. _ Сердалшщ тобьг, беп’н ’бар, ж уз1н бар демеи Кететш кездер1 бола беретш. 1з тастамай, кур кампаимай, Тура Келдщ, жаньгм суйед1 осыны! . • Берд1*м, ала бер колканды! Ж а л м у к а н . Берсен болды. Карауылдын, как жар* тьгсын каласан, да мен де какпаспын колынды. Актокты мен Жалмуканнын досы коп пе, касы коп пе бшмеимш. Sfrreyip, осы тойда топырак шашып калатындар бар сы- якты. Бас-коз бола жур! Той бастарыи мен аужарында туШртпепн, боп журмесш. 1лш зкетер коп пе деп калдым. Ьпдде нец бар, ненд1 ipKin калдык, оны б!здщ ни тс 1- Л1’п турар, Сердалк .. . С ер д а л ir* Еидешё/Калмасын куд1пк, вердикту 2*15

Ж а л м у к а н . Сен берсен. болды. 0зге топтык сенен 6 Hiri бар ма &д\\, Tonipi! 1штершен ырылдай берсш, каба* тын жай кайдан келшт1 оларра. Енд1* Жалмукан айылыв да жыймайды. С е р д а л i. Сонда да сак бол. Bip аланрарар тары келе жатыр деп естшм. Ж а л м v к а н. Онын к*ш? С е р д а л i. Лкан жын! Ж а л м у к а н . Акан?.. Мен нагып ест1мед!м муны? С е р д а л i. Айтпады ма, Актокты? Айтса керек ед! РОЙ... ' .✓ Ж а л м у к а н. Жок. Онысы Heci екен! С е р д а л i. Умытып кеткеш* де... Ж а л м у к а н. Умытып деймющ? Калай умытады? С е р д а л i. Ие, умытпаса да керек едь.. Шакырткан 931* деп ecTin ем... Ж а л м у к а и. Кой ©сек шыFaр, бул! С е р д а л к Мен байыптар жай емес, езшен сурай- сын да. Ж а л м у к а н (езЫе e s i) . Актоктынык мшезше квзш куррырдынуйренбей-ак койды, айтеу1*р... Баска ойы жок эрине, кез: еишмге туспейдк.. BipaK, кенш 6 ip жалт етш калганы сыякты болуын карашы... С е р д а л i. К,ой, кудж алудын. не лайырь? бар? Кыя басканды есептей 6epin Keperi не!.. Ж а л м у кап. О, нес!н куДжтенейш... BipaK, жаман айтпай жаксы* жок: аскактай келсе, Аканнын сорылар' жары да- екеум!‘з болайык десем, буран не айтар ен? С е р д а л i. Мунын ка1Ч1>1 кыйнайтын титек: досыннан аирыл деп, турсын! Ж а л м у к а н. Бойыц кершбей-ак койсын: 1с 6ipre де, 13 баска, -. Кыймыл 6 ipre де, сез баска болсын... С е р д а л 1. Жок Жалмукан... Араларынды aumayFa, Бар куш!МД| аяман, ч Шамам келсе, жакындастырып кврермш... женгелер, кыздар келедь Ж а л м у к а н . Ол кайдан болсын! Ж е к г е. Акын xcirir, c©3 iMi3 сенде едк С е р д а л i. Meai ылрый 6 ip еткел устшде кврестдеР >fa

аУ> сеидф... Коя-ак кой енд1... Куйеуге айтатын сезщ болса... * ' Же н г е . Ойбай, куйеу жан да тур екен рой... >Kenreci успнен шыгып калганда — куйеу 'деген бурылып кетпей- TiH бе! Се рд а л i. Солем етпейтш бе, десенип куррыр! Кыз. Карауылдьщ KaAipi есжде журсш деп, Актокты торе куйеуге 6 ip салмак салгалы жатыр... Калай к©рер екес1‘н, куйеу жан? Се рд а л i. Аямандар! Мойыны жуандыгын кайда керсетед1 бул 1$уйеу! М ен т батам осы! Ж а л м у к а н . Жарайды, бел'ш уз!лсе, мен де ©к1н- бейш, ендеше. Ж е н г е . Суйшнл сурасак та болады екен, боска ай- татын болдык-ау... Ж ал м у к а н. Сушнпнге б\\з эз1р, алмай туры», айтпа олай болса... Кыз. А л дегенщ, бергенщ де, болады сол... Армансыз екенсщ, куйеу жан. Карауылдын, ардагер1, ак иыгы — Аканы келе жатыр тойына! Акан атка коныпты, алдынаи шыгып карсы алайык дейди Актокты. Ж а л м у к а н . Аканды дей ме? •- s Ж е н г е . Енд*1 юмд1 болушы едП Аканын сагынбаган к5м бар ед*1 бул елде! Тойдын, аты 61зд1к!,.кызыры жшгг- TiKi емес пе, журт кумары таркасын дейд!, Актокты. С е р д а л i. TiriTi 6ip кел!*се кеткел1 турган ici екен де Актоктынын... Ж а л м у к а н. Жарайды... Куансын Аканын сагын- тандар... Ж е н г е . Ал, а з т болайык ендеше... (Kerin к;алады.) Ж а л м у к а н . Бул кай келденещ? Ойыны ма,’ шы- кы ма? , С е р д а л i. Е, мунда не тур? Ж а л м у к а н . Не ^ур!.. Акан шыккан тебенщ бшк бола бергеш жаксы ма? С ер д а л i. Е, койшы жокты айтпай... Жолдастарыц- мен алдынаи шык Аканнын. Актоктынын квндлш кал- дырма! (K e r in цалады.) Ж а л м у к а н . Бул не сыры ед!... Аканнын яуруы Актокты деген де 6 ip ©сек болатын ед1, ©Tipii< болмай шы- гьгп журсе кайтермш? Эрг кетсе ез! бЬпедк 6 cpi калса Актоктынын артта калып бара жаткан арма-ны Акан. бслраны да! Айналып сокпасына kim кегил? (Кете Oepedi, * 7Л1 v

,V ' ■ . баганагыдан 6epi Сердал1 е к е у М ц coaik б а ф и т турган> Балуан, Ж алм уцаннан не екенЫ сурап би м еш 1 болады, Ж а л м у^ ан — «ей, кетшг мылцау неме» деп\\ кетin цалады. Балуан ац-тац... Колындагы Сердал1 устатып кеткен дом• быраны о й н а м щ боладыу есп м ек болады. Б1ра$ еспмей- di. Ы залапып шырыа кетеди Сыртта у-ш у.. «Ацан, келд1, А^ан келдИ» деген дауыстар. Журт шулап сахнога шы- рады. Ж аны нда 6ip топ салдары бар,.Ак,ан шыгады.) „ А к а н . Амансын. ба Карауылдыа калыд елП К е п ш i л i к. Хош келдщ арда-кер1М1з!.. .. t Хош келдщ Адан жанГ А к а н (шыр^ап). . '\" Сауыгып сары ауырудан канат кантам, ' . Дер кез! ©Tin кеткен мен бсйбактьщ. ” > - Дарира-ай адасумён ©ткен эмip, kV.v Ел1*мде Лзйл1*м барын бшмей каппын. \\ Ж у р т . Ой, Cepin-ай десещш, cepi осылай'Кёдш де. Умытканды еске салды той. БэлкбэлН^Ерш айрай жада шыкты рой! '— Санырау болып калып едж. Кулай&шз 6ip ашылсыншы. .г ч... — Шаркыткан. eai дёп ед1, оркеш оссш’ Актокть*- ныц. \\ ‘ — Арман не, той тересг ©3iHiKi болды. А д а н . Амарсьш ба Карауылдыц кыз, Ж1ггп! Не барымнан айрылдым ба десем, . “ * Алып Калган ©здерщ екенсщдер. Мэжнуннщ 1здегеш Лзйл1а,- Мен де таптым Лдйлгмдь . . • . =. Жарык дунием 6ip сен едщ сэнд1’др»у..^*‘ • Сеш таптым,— кушагына ал кяйтадан. ' v r Ьурауымды (мржола уз1*п, келш турмын ортака,^ Эн мен жырда кушактаскй 6ipre кайтты Туып-ескен елше. Bipeyre октай, 6ipeyre оттай тиетурын айыбы бар, Жасыра алман оны да. . * v 4>. Алмагым аз, бермепм коп бул елге, Атын озып, Балуан жыккан кундерщд)’ кэргёнде, ■ v >•-•« - 1иаттырынлЬ1 жырлармын; Ori3 елin, арбад сынран кундервде, ишндег! кайры куй!н козгармын. Сенс1з салган эн ж еф де, ‘ '. *48 •э

• сен де кулазыран 6 ip дала . Мелдфеген кара кездщ аты Лэшпм, ЛэШм 3 HiM, осы алдына алып келген тартуым! Басин иеД1, журт костайды. Журт. Рыйзамыз, жайдык кушарымызды! Котер ^рттык Шфин! (Сырттан Балта келед'и) Балта. 0, Акан ба? Акай ба келген? Кайда 63i, тен~ тек mipKiH? А как. Акан мше (К рлы н усы н ады .) Балта. Keperi жок колыцныц, маран езш бер Акан- ныц! (Кушацтап ам андасады , А ^ а н тобы Балтага сэлем wpedi. EKimui. жа^тан А^то^ты ш ы гады . Журт тым- Ttopbic.) Ад то к ты. Есенс13 бе, Акан aFa... Елден бурын асы- ?змын деп Kemirin калыппын, кеше кор!.. А к а ^ (эндбтт). Актокты, айга 6 iTce сендей Kepi к, Тау балкып кетер едк хастар epin. Кезщшн,- жалрыз рана жанарынаи, Кеткендей бойдан куат, ойдан epir<. Ака н т о б ы . Ой Актокты, эй Актокты, Тал бойьщда MiH жок-ты. Катар койса алып кеп,—- Хор кызында MiH кегт. Акан. Ен жайлап ерке толкын мьщ езгерш Жаткан жер кешке карай 6 ip кез келш, Калам ба бал суынаЧир каналмай— Буларын «Райнелхият» кур кез корт!.. А к а н т о б ы . Ой Актокты, Актокты, ,Жарырысыц тунп оттыц! - Актоктыдан айрылган, Болмай калмае жын-сокты... Акан. Аманбысын Актокты!,. А к т о к т ы . Есенс13 бе, Акан ага! Тебем квКке аз-ак тимей калдьг- рой. Журепм жарылралы тургаидай, Журек 51ткен 6 ipre сорып, Ат шапкандай ел yeti... Дабылыкнан кетер!лдж, Колден сынсып акку-каз. .. Шаршы топты 6 ip жылатып, B'ip кулщрген эпичней, Айсыз тунде айрылгаидай, Арманда едж барлык жас. 249

Квн»л куйiu кайтсек тусер, Б\\з 931*рм1з бэрше. Бул жолына жарап кетсе, Жанын кыяр жастар барьнг Кушарынан танырсын... Сен не 1здедщ? \\ Bi3 ccHi 1здеп, Каралы ед1к эр кезде, Коншы езщнщ орнына! Адги Адтоктыпы кушактал амапдасады. К а р а с а к а л. Ойбай-ау, мунысы несь epci емес пе, тштП . • •• • Д э м е л 1*. Сершщ салты да,' Heci ep.ci болушы едк К а р а с а к а л (ашуланып) . Уа, салт болса, бастары- ка шайнап жарыкдар! Кайда жур, элп... (Шыгып кетеди) А к а н. ©кпен орынды, дауым жок Актокты. Карауылдын кэйран жасы, Кай жер!нде мж бар ед! Куландай боп ез кагынан жер1*ген, Кшэ 03i\\me кете барран кацгырып. Бар дуниеш шарлананда, 1здегешм сендер екен сэнд1 топ, Кайта таптым, арманы жок Аканныц. Жалкыз тьлек: KapanFbiFa кеп караумен, Кез жатьфкап калса керек жарыктан,-. Томагамды езщ алып, Ак бшекпе.н cepnin-кана жнберсен, Талмас ед1м кектщ жузш шарлаура... А к т о к т ы . Осы да алганымыз... (Журт к,оштайды.) Турырыннан ушкан бетще кез келшсщ, Тойдыд туын колына ал. Сарынран ел1*к де осында. Сен ортада, журт касында кашан да, г кг * Кумарынан шырармай таратпа. (л мз-оозлала А данным, мацына жыйналады, etcmiui окак,- - /Р тан Ж алм уцан тобы шыгады, ишнде CepdaAi.) ^ е р д а л \\. Токталма Акан, осы да сенен куткешлпз... пт* Я Л п \\ к а н' ^ емепе айтылмаганы эл1 де бар деп ур сыд. Актоктыра Лой/пмс!ц делтч рой! Карай 6epiH*

Ко нка й. Уа, койдыр api, булд1ртпе тойымды! . Д э м е л ! . Тек тур деймш саган. Сер да л i. Не болгаи сендерге? Неге кыйгаштап турсыадар туге? Акто кты. КердМз бе, Акан ага, Кешн баскан кейб1*реуге, Жалынды сез жат KepiHin калганын? Оны ауырлай кермешз... Сердал1дей тетелесщ бар, ескерер. Акан (С е р д а л 1 м е н ^ уш а ^ т а сы п ' а м а н д а ш п ) . Сер далП „• Жалпак елд) жалгыз жайлап, Жаман уйрент калды ма деп ед1м, Олай емес екенс1н, Сердаль Айыруга 6opi 03ip, Косушы табылмап едк Абырой Актоктынш болсын, Аямалык барымызды. Тойды 6i3 бастадык, ешп сен аякта: той б!ткен- ше c e H in кольщда болсын домбырам, мэ! (А ц а н тобы С ер да .и м ен амандасады, Сердал1 А^анны ц домбырасын алады.) С е р д а л ь Туу, Акан-ай1Сен келел1 дегенде, не бо- лып кетп'м екен, айтсыншы Актокты. BipaK, домбыраныц жолы Актоктынш емес пе? Тершде домбыран, белдеуш- Де кулагерщ турмаса, екпелел журсе кайтест? А к а н . А, солай ма ед1? (Сердалг домбыраны Акуток^ тыга 6epedi.) Сурше жаздаган екем, суйеп Ж1*бердщ-ау, СердалП А к т о к т ы . А, уйге юрелж! (Ж урт \\озгалады , Н а у ­ чи тобы ш ы гады .) Ж у р т . Ассалаумагалайкум... Н а у а н. Уагалайкумсэлем... (Аманды корт.) Аканбысыц тары да! Кездеспелж демеп пе ем! Соктыккалы келдщ бе? Корамсаныц кецш уилн, Каргамаймын 6i> жолы, Кайт i3inme аулыца! Кайдагы жын, косылран екен бастарык!.. А к а н . Сердаль токтатшы мьша Kicini. Илансан, му- ньщ арты жаксылыкка сокпайды! . в• А к т о к т ы. Тэшрлай кайдан кездесе калып едМ

С е р д а л и Айыбы не Аканнын? нызшы, хаз1рет,.. # А к а н. Сейлетпе, токтат деймш, СердалИ .>>* Н а у а и. Айыбы не!.. Кайсын б1лмей турсын -айыбын? Кун! кеше имам деп бас игенin, бугш кш? Домбыра ма гд\\ бас иерщ? Бул айып емес пе екен! . ;;Х ^ ' А к т о к. т ы. Апырмау, араша Сдейтш болм^йтын ба ед1, ундесевдерип 6ipin! • . !:J - Н а у а н . Ергенщ Акан болса, • Егескёнщ *?ен боламын, Кдр&уылГ Еретшщ бшп ер, ~ Бммеп е,шм деме ертен! .■ А к а н . Bip хаз!рет, 6ip Акай, сыярмыз осы-елге. Ток* таныз, кайтеаз меш сейлётш... Терд1 с*1зге, бордгк кои, босаганы да кыймайсыз ба домбырага?. • • : ^ Н а у а н . Ел тупл, бел детынан еспртпесш ушйШ А к а я. Коймадын ба хаз1рет... Секпе журтым, *• v‘.; A i От тастауга келгешм жок ортада...* А малым не вкшелеуд! коймаса! • Курын керу ежелп ешшм, . Барлык акын кугын кере туыпты. Эн мен куйдщ улы атасы дуниеге келерде» 1 Аягы ауыр жук™ ананы Кугынра алган осы топ. Же™ басты жылан болып, Ж ет1* ай куып, Жер бетше сыйгызбай, Тещзге экеп кулатып, Жагасында той жасаган осылар! «Ая, тэшр1м!» деп зарлаган Сорлы ананыц дауысына, Тен13Д1Н де бойы елж!реп, TeciH керш, Тесек етш бершть . Кек толкыннын уетшде туган эн мен куй!- s Ел — сол тешз, Куй кеншнщ толкыны, Воска алысып эуре болма, хаз1рет! ;• - Н а у а н . Бел алып барады екенещдер гой, Tiim! Сеш кумаган 031' куылады да 6ip куш! Кане, к1м екен кудыр- майтыи! 2УЯ

А кго к ты. ©леем erri муны кергенше. Сердальата, неге ундемейсщ? Серд а л ь Жалмуканта айталык та. (Жслмуцан, то- Ootna барады.) Не болтан сатан?.. Ма р з и я (cepiA ep тобына). Маган-ак неге Ж1бермей cifwep? CefiiT. Тыныш тур деймш! На у а н ( журща). Мен юмге айтып турмын манадан? Тараддар деп тургам жок па! К ыз д а р т о б ы . ¥ят-ай! ( Шezine 6epedi.) ^Актокты (Жалмутанта арнап). Осында ез уятын 93i бьлер жан калмаган ба, cipo? К\\м&[ юмге экелш со- Fbm турсывдар! Ойласаддаршы! Сец соктыкса, кайык аман калмайтын! Неге тартпайды аятын! Ж а л м у к а н . Актокты, сен де аптыкпа бул жерде! Алшандар жерщ хаз}ретт!ц алды емес. Юмд1 арашалап туртанын айкын онсыз да! Жар салмасад да уктык сы- рынды. . ^ Н а у а н. ¥яла б1лу кызынан да калтан ба ед! бул ел- Д1Н? Кайда элл Крдкай надан? К о н к а й„. Мен мундамын, xaaipeT... Н а у а н. Экетседип кызыдды! • К о д к а й. Актокты! Д э м е л ь Отыр api былай! Ада н. Хаз|'рет неге калмайсыд содымнан? Айтшы кане, ©з тобыдныд алдында! Мен мешггке сацлау 1здеп келмеп пе ем? Кур *1здеумен торыккан жан/ Эделеткс кезж сузш келгенде, . . Керсеткенщ не болды? ТупЫз кара тудтыйыксын, Капылыста зынданыда кулап кете жаздым да.» EciM жыйып тура каштьш кайтадан. 0 Hi менен сот емес пе е д э р е л д щ ? Неге emiKTin осытан?.. Жылатуын сен жылатсад, ■ Уатуын мен уатам. Таласымыз осы болса, 9д1л кел'сек болмай ма? Н а у а н. Од1ЛД1к пе! Журмойд!’ бул арата! Ол эшейш Даудыд жолы! Кылдан Ж1донке, кылыштан^ етк!р квтр бар алдыдда. Мен сеш содан огюземш айдап! Кулым

kImcih деген де байланар Twin бар, сол т!л1кд1 несен бу пн! (Журт ypnuicin цалады.) А к а н. Шаригатын ба бул? Элде баяры айлан ба? Ал туст!м какпанына: Кешршмен коркытпа, хаз!рет, Эн салып етермш! Сен калай етерсщ? Тар кегпрге журт камалса, Кайрысыз болар дейм1сш. • '*• • . Квгцлш котеретш Акан болар сонда!.. .^ , Кулыд емес, Карауыл Аканмын дермш KiM сура* са да! # Жумарына кунюз сеш ж!бер де, Меш.ез1мшц Карауылыма кайтар, дермш! ^ Енд1 MeHi сейлетпе! Жарка жакын калыпсын, Карашы артыца! ' Алаканын жайып, келш турран юмдер, юмдер ар- тында? ©кси еткен елпрлер, кебшш суйретке^ ©лжтер келш тур! Карашы артыка., карашы!.. Н а у а н (шошынып). Токтат, токтат ^мынаны! Ке- Tip, ку!.. Б ал та . Уа, Карауыл! К©п дауылдан калкан жалгы- эыц, еипп-жанран шырарын емес ре ед1, бул тентек? Ей хаз1*рет! О рыцды юмге кадаралы келесш?.. Кешл казы, кез таразы, Жабыскан жала кеп те, Кшэ жок, ед1 рой Аканда. Юмд1 куып жатырсыц елден?- IciH укпай, i3iH барып, Жала жауЪш, куйе жарып. Ней. бар мунда! Кой, т1лд! алсад! И гу а и. Сенщ вред жетпейд! бул жерге! ‘ Мен сез1мд1 Карауылдын слше айтам: Кел1ам болмайды бул арада!* -• Жайнамаз кермеген тас мавдай, Жайына тур эрП f>а л т а. Ата-бабам сенЫз де ©л!п керген! Алмай кайтарраны жок oaip!-. Коркытканьш сол болея, ?м