Ғабит Мүсрепов-Тандамалы шығармалыры

Ж i6е к - Эр айыпка жаза бар, Тыадай бшмес кулактан Жулып журсем кайтерсш? Т елеген взше болар обалы, 0з|'м тоса бсрермш. Ж iбе к Эйел енкек, ер шалкак, Кулагина кыска кол Жетпей журсе кайтермж? Телеге н Ах, дуние-ай, сол 6ip кун, Шыныменен келер ме он!.. Не кылсак да еркщ деп, Асау басты алдына 0 3 )м эксп иер ме ем! Куларынан асаудыц Жулган колдан суйер ме ем!.. Ж iбек Айтылран сез — аткан ок, Кетер, кей1н кайрылмае! Телеген Айтылран соз — берген серт, Кайталакбас, айнымас!.. Уаде дени осыны! Ж iбек Журуш*1 ем мойын бур май Tipi жанра, Талайдыц колын карып усынранда, Косылса арманга арман, жайдым кушак, Мен сендж, аргы жарын о зт камда... 357

Шe re Айналайын Ж 1бек-жан, Айыц тусын оцыцнан, •• Кунin тусын солыннан, Аккуым десш алганыя, Бойыкда 6ip KfiH жогынан. Гэкку деп салган эдем1 ан Ере журсш соцыкнан. Ак ллеудщ жолында Самал соксын алдыцнан. Ал, отырыс болмасын, Кудаларра барайык,* Барып, бедел салайык, Батсайыдай. женгеш, Он колтыкда алайык, Береннен шапан жабайык Жолын icien ылайык, Жас баладай сыилайык.... Устат жецге, колыднан, Жанылмаспыд жолымнан. 0зге кызык тамаша, Бола жатар сонынан... Батса й ы Журнтдер... ( Т е л е ге н , Ш е ге , Б а т са й ы кетеди, Кызда р -- Жастар жаны жэй тапты, болды т1лек, Жарыл Fa л ы тургайдай со ры п ж ур ен , Ак маралга ак ыйык кез келшт!, Косагынмен коса агар суду Ж 1бек... (Бекеж ан к е л е д 1. ) Бекежан Не болды десем екен, э?, Дурна Не ойласан, сол болды! 358

Бе ке ж а н Солай ма, ЯОбек? Ж iбек Куаныш yetiне кайта оралдын, кутты болсын айт Бекежан... Бекежан Жок! Кут бол мае, Ж 1’бек, жут болар, Кеудене кара кус конар, Tipi болса Бекежан, Журепце шер толар? (Ж 1бек годы кете depedi.) Токтай тур, ЖЗбек, токтай тур. Козщшц жасы кел болар! Канмсн жуып тойывды, Тойында’ салып ойынды, Ceni алмасам маран серт! Кездесе калсам жолыцда* Арман еткен ойыкда Кала алмасац саган серт! Корлаганын; мен екем, Тандараньщ KiM екен? Кун‘1*тун! жортармын, Алдымен соцы куртармын! •(Ш ы г ы п кетед1.) Шымылдык. ЕКШШ1 ПЕРДЕ Окыйра Твлегеннш аульшда етеди Толегеннщ Ж1бекке ахтанмлы •\" жаткан той уст!. Куттыктаган жастар. Твлеген, lller* бар. Твлеген мунаюлы отыр. Хор Турганда кара ормандай калын елк Каймышп, кайысар ма ж!пт бел!? 35»

Кун туса ер басына сынра тусер, Есеп пе аскар бель дария сел'!. Айын тусын онывдан, Жулдызыц тусын солыанан. Акбоз аттын шылбырын Кыз-Жбек алсын кольщнан. (Б и. «К ш з басу») Б иt е косыл ган хор Алты кырдан асыра, Ак текемет тесешк, Жеп* кырра жетюзе, >Юбек к!лем твоей! к, Ж1бектей сулу Ж*1бектш Аяры жерд| баспасын, Кошемет еткен бола ма, AaFbi жерд1 баскасын... Ак козыны 6ip внкей, 0з алдына кырыксын, Актырына козынын Ак шагала кызыкс'ын. Ортага сап ак жуши Квшртешк сабалап, Шыйратылган жчбек жун, Таркатайык салалап... Алты кырдан асыра, Жет1 кырра жетюзе Ал, домалат кшзд'и Жас wirrrfep алдында, Кыз, келшшек артында, Кел домалат кшздк.. Келвдер, кшзд1 алайык, Ортара жэшп салайык, Буран кандай тур лайык, Тур б!ткенд! жыйнайык, Ак аркардын мужзш Ортасыиа ктзд^н Ж!бектен орап салайык, Ж 1'бекке болар сол лайык... ( К,арлыгаш келе жатыр.)

К, а р л ы f а ш Ж ар тауып ерге cepiK ак алмастай, Ж ан тауып еади кайтып жаралмастай... Байлаулы кол-аягын, бугаулы ма ен, Еркщмен суйгенн(Д! ала алмастай? Телеге н Кол-аярым тусаулы ексн, кете алмастай, Кун осы да арманьща же^е алмастай. Карлырашым, алдымызда аке жатыр, Тас кедерп, бал асы аттап ете алмастай. ♦ Ш е ге Ждбыркама Телеген, Ж астар мына, сокында, Квибесе, окец гана кенбес. Карл ы f а ш Кеп болса, батасын бермес! Экпелер де калар, Одан б!рак елмес.! Тел еге н (Кдрындасын ^уша^тап). Ер кешлд1м, ер журект]‘м, Еркек болып тусан. ед! К а р л ыf а ш (Еркелеп). Еркек бои тукан жан-ага, >Юбекке берген сертщде Кайыспай-ак турсац ед!.. Телеген №лермш, сынбаспын, Еркек серт1н бузбаспын, калкам... (Булар торге барып отырады.) Базарбай мен Камка келед».

Шеге Базе-еке-ау; жыл артынан жылдар етт, ■ Жатпай ма карттар кетш, жастар жетш? Квлденен кершгенге тусе берсе, Калатын экенщ де кадыры K d in . Кыс кайтар, кайрыла алмас жаз келгрнде, Канкылдап катарласып каз келгенде, Сен де кайт ырайыннан, сен де ж!б*\\ Аттансын, луксат бер Телегенге!.. Базарбай Айтканым—айткан, Одан арэ кайтпан, Калдым катып соным; К1ммен куда боларын, Сендсйлерден сураман, 03iM билем онымды! Камка. Кырандай карап^кыяга ¥л ©скен1н керсешш. Кызьта карап кыранга Кыз ескенш керсецшь 031‘кмен кетсш ез кунin, Бер баланык Ti3riHip! Базарбай Ойлап журген жер1‘м бар ¥лы-таудьщ бойында. Кызын алып, кыз берсем, “ Жаралбайлы жал пак ел, Тугел болады колымда! (Телегенге ■ бурылып.) Катын алар сен болсан, Калын берер мен боламГ (Журтца.) Кез жумылмай Т1згшд'1 Бере алмаймын балара. Кек-алалы жылкымды S62

Шаша алмаймын далага! г Токтат дынный otaarartf Kerin к.алады. - Шеге .Кырык Kici 6ip жак, Кыдыр Kici 6ip жак! А н ал ы к 6i3;iiK болган сон, Кыдырды кырык жецерлиз. Ж 1бект} алып келерМ13. К а рл ы f а ш Ж1бек тонын Ж !бект1Ц Айыпка алып берерм!з. Суытпаддар ойынды, Океш кей'ш к©рерм1з... . Ка мк а (Твлегенге). Мен батамды бергемш, Аттана бер балам! (Баласыныц маьцдайынан с\\йед\\.) Шеге Айналайын ер женгем, Аттанды Теле ген, Кыз-бозбала эз1*рлен! Ал, жекеше, шашу шаш! (Кам^а «ш аш у» шашады.) «Ш аш у» би... Х о р га цосылады.) ' Хор Енжу, маржан, rayhap тас, Меруерт, жакут аралас, Ал, жолына шашайык. Кыз-бозбала тай-талас, Толкындасын колан-шаш, Шашуды алып кашайык. Кыз жалынса кыйылып, Ж п т талдай шлсж, Алданбасыи айлага.

Кыз алданып айрылса Бшезшен колдагы, Бушер де шлер, Ырде жылап, 6ip кулер, Ж \\ ш Ke3i суршер... Амалын ran, кайтып ал, бнерщмен арба да... Ше г е Токтандар, жамбы бар, Кезекпен садак тартысып, Сынасып 6ip калатын. Бip атканда жамбыны Туа'ргенге бэйге бар — Кдрл&гаштан алатыи!.. Ж1пттер садак. алып, билсй журш садак. тартады, жамбыны тус»ре алмайды. Карлыгаш колында шапан, окталады да, еишмге жаба * алмайды. Бекежан тобы келедК Бекежан- Жагалбайлы жабылып Типзе алмай жатыр ма Алакандай жамбыра? Тимесе орым, менде айыл, . Kina болмас жамбыда! Тарт ж1п'ттер, эз1рлеи! Музыка. «Садак» би1. Бекежан тобы билеп кетедь Би аяктала>бер- генде Бекежан садак тартады. Жамбы алдына кел'ш туседк Карлы- гаш манадан еишмнщ иыгына жаба алмай журген шапанын Беке- жаннык иырына жабады. v Карлыгаш Жакыныма буйырмай, Жатка жапкан шапаным, Жабыл ж\\т нарына... Танымайтын сый-ага, Ырыйза бол азыма... Бекежан Жок, карагым, рыйзамын, Бул уйден сын ала алман! 364

Буйымта^йым жок. емес, Бул емес, 6ipaK., бул емес! ч Ше г е . 9 ?!.. (Журткуд1ктен1п куалады.) К арл ы f а ш Жат екен деп жатсырап, Сыйламасак 6i3де айып. У'сынран колды к аруды КбрдМз калай ci3 лайык? Беке ж ан Жас -екенсщ карарым, Айтыспайык, менде айып. Карлы раш Кекжал ма деп калып ем, Онай туспшз тайып! и* Бекеж ан 0 з i болып Кекжалдын, ©3in болып болжалдым, Кайтер едщ кар арым, Салып алып аркам а Журе берсем кайкайып? К арл ы fа ш Токты-торым емеспin, , Узьшп кетер белнбз, Отырып калып журмегнз, Жылжый ал май шонкайып! Бекежан Кап, капьш коп дуние-ай! Сынатар ем б е л 1мдк Сынасарым сен емес!.

Шындасарым Тэлеген! Ж 1Г1т болса, жекпе-жек Сол сынассын мешмен! Т ел ег е н 9? Йемене? (О рн ы н ан турады.) Шындасарын мен екем, Таласарыц не? * Бекежан, ЯОит пен ж\\т\\т шайкасар, Намыс пен намыс айкасар, Не болушы ед таласы? Т е л е-г е н (Журтты таратып, Бекежанга.) Шауып алар болсан да, _ Айгайсыз-ак келсец ед! Бекежан , Кеудем толы KeriM бар, 0 з колымнан кай^арам, Кыз-Ж1бектей сулуды Алам деген антьш бар Осы-ак саган айтарым!. Т ол е ге н К,ыз-Ж1бект1 ме?.. . К,ой, ойынын болар! * (К ул едй ) Есштен Kipren басыкмен Тес1ктен шырып кетёр ен, Амалым жок, ез уй!м,— Куш'лдегсн кеудецд! Жермен жексен етер ем!, Б е к е ж/а н , Ол мактанды коя тур! Басынранра ашынран . Кездесетш жер1н айт! Бас Hicep жер емес, Бас Tyfiicep жерш айт!

Таласарын Kim болса, \" Сол болад та тереии. Мён.узамай аттанам... Еркек болсан. сонда кел, Кыз-Ж1бектщ алдында е л !... Беке ж а н Болсын! Есггермш, кыз не дер, K im елгешн журт керер! Бекежан кетт калады, Базарбай'келед!. Базарбай Уа, неге тарамайды бул журт? ’ # ' Телеген Алты ай болды-ау, эке, Eni дай бол уй iuii, Ж^уыгысып турралы, Кайыспадын 6ip. 1сщ тентек болса да Карсы кеп сез айткам жок, Байлангандай п’л. Озбыр эке жарлыгы у Тозар да кез! бар шыгар, .. KeciMAi кушм таянды, .Мен аттанам бупн, ■ Евднпсш 03in 61л! Б а з а р б~а й * Уа, не дейд*1 мына жугеясЬ? Жалрыз кетесш, жалгыз! Bip жан ертпеймш касына! Т0леген Ер cepiri тэуекел, жалгыз да болсам атта­ нам!

EKeyi eni жакка кетедь К, а м к а келе жатыр, журт кайта жыйналады. Камка взеннщ KepKi тал болар, (Телеген келедЦ Ж1пттщ кврк1 жар болар, ‘ Жар кад1рш бимеген •Жар суюге зар болар. Аттана бер, жан балам, TUeyiM болсын жолдасын,— Ак жолына арнарам. Ж^бепм болсын сырласын. Жылкы иес! Камбар-ай, Карарыма коз сал-ай, Адасса жолра сала жур, •Сур1нсе колдан ала жур, Ак тиаеуге аттанран Барланымды бара жур... Аттан, KapaFWM, аттан!..' Те ле г е н \"• Аттанам, аттап ©Tin аскарыннан, Носерлеп от жауса да аспанынан, Арманда айлар erri, кундер Kerri, Жасканып Kopi экедей тас бауырдан... - Журт Твлегенге epin женеле бередь • Шымыллых. УНЫНИИ П Е Р Д Е л жярясы. Yftinreii оркаш тастар, шырша aFauiTap... Тебеде ка- рауыл тур. Bip тастын устжде Бекежан отыр. Бекежан Шецгелдеп кызыл канта боялган кол, Алды вда кыя жаткан ж алгы з-ак жол. Кок кайтпас кан жаламай, талас бггпес, Бекежан, ойланбай-ак тацдарык сол! Куи карам колынан ic кслмегенге, Корермп жан берерде сен бе, меи бе!

Мен емес тая согар тайталаста, Канды кол, тая сокпа сермегенде1;(Дз<5ая к е й м .) Сешмд! cepiK бола алмадын к©п тобыр, тастап кетт1 тай­ таласта. Ж алгыз-ак ж!г!т калды касымда, онын ез! де б!р-ак кундж. Кыз алдына айбарьщмен барран да 6ip eapi едь енд1 менен юм жасданар? Бар ceHepiM oe£i шаткал, кездеспей кете алмас?ьш! Тек, канды мойныН 6epi тарт- сын! ( С е л к етт.) Бул не дуб1р? Карауылдары Ж1г 1т .К еле жатыр Телеген! ' Бекежан Ж алгы з ба? Ж if iт Ж ок, кыз-бозбаласы бар касында. Бекежан Bepi кел! (Ж ш т 6epi к е л е жатыр.) Жок, мен се­ т и жалгыз калганынды андырмын! (Etceyi тас а р а сы н а тытылады. А з K idip ic. Сыртта и щ . С а х - нага Телегенда шыеарып салу Fa ш ы щ а н жастар к*л*д1. К е ш ш р е к Карлыташ, Ш е г е , Телеген.) Ше г е К ун булытсыз, аспан ашык, дуние кулш, - Балбырап жаздьщ эш тур тег!л in. Аккуды ц канатыяан теплгендей Ж олдасы ц осы эн болсын, калсын кудж. Куд!кс1з кул1П турран ой менен кыр, Кулпырып толдындасын эн менен жыр, Алдыцнан аккудай боп Ж1бек шыксЫн, Калмасын актармаган журекте сыр... — А л , он сапар, жолын болсын Телеген. Будан api 6ip аттауга луксат жок, енд1‘ 613 кайталык. Жастар 369 Ие, жолын болсын, ж олы н болсын... 24 Г. Мусрспов, 111 том.

Те л е г е н Рахмет курбы-курдастарым! Карлыгаш Сэлем айт Кыз-ЛОбектсй тендес:не, Алдыкнан соксын самая жел еа'ле, Жолына караумснен кез!*м талар, АлрайсыН, сагындырмай, елд1* есще... Аман барып, сау кайт, кекеинм... Теле ге н CaFbiндырмаслын, карындасым. ( Карындасыныц мацдайынан. суйеди) \\ Жаста р Кош, кош... ( О лар кетедс, Твлеген оларды шыгарып салып сахнага келеди) Г е л е г (Ж алгы з.) Босаныл кеп бугаудан шыккан кезде, Бip рана елестенп сэулем кезге. Аккуым айдын келде жеке жузген, КвН1Л)Мде келенкем жок сенен езге. Ак сункарым Ж1бепм, Жалгыз сенде тьлепм. Босана алмай бутаудан, Бip сен! ойлап жудед|’м... — Кош бол, кеп сергелдон! (Карц-жарагын асынып жащанда Бекежан шыра кел'ш оны атып цалупл садагын кезейди Касындары жШт са- дак;ты устай алады .) Ж i г i т. Токта, уэдек олай емес те! Адал жекпе-жек дегеа'н! Во к р ж а н. Калган жалгыз cepiriM ец, сен де осыны айттыц ба? 9pi тур! (Atijfci deipAenedi.) ■ Ж i ri т. Ендеше есщде болсыи, оны сен атсан, сеш 370

ататын желкедде турар. Бурын атпаса Touipi атсын оны! (CadciFbiH оцтайлайоы, Бекежан цысылады.) Б е к е ж а н . Солай дедщ бе!.. Ендеше болсын дегешд: Телеген квнсе, Бекежан агыспауга да дайын! Ж ур 6epi, кезщмен кер!.. (Eneyi 6epi к е л е д и ) Армысын, Телеген! Т е л е г е н. Бекежанбысын?.. Бар бол! Б е к е ж а н . Кездесер жср!*м1*з Кыз-Жгбекпд алды болса да, жолынды эдей1 тосып ем, Телеген. Т е л е г е н. Оныдды айтпасад да керш турмын... Б е к е ж а н . Кеудем толы кепм бар ед1, саган ариа- ган орым бар едк.. Т е л е г е и . Е, онывды да Kepin турмын... Шынывды айткандайсыд. Б е к е ж а н (Жм'тн. н у ск;а п ). Колымды мыналар какты, эдш тврелнсп осьглар айттьг. Коркактыд ici де­ сен,— жекпе-жег1дд1 берем, еркектщ ici десен — досты- рымды усынам... Садагын ТвлегешНа. алды иа таотайды. Т в л е г е н. Кшэ менде емес-Ti, адал келсен, жайдым кушагымды! Б е к е ж а н . Таксам, тэндр!м тапсын! ( Изерленед1, %анж ары н суй еди ) Mine антым. Осы болсын серт байлау! (Кднж арын Телегенге береди) Т е л е г е н . Байлауга байлау мше ендеше! (О з к,ан~* жарын Бекеж анга 6epedi.) Б е к е ж а н . Ак жолыдакелдснед тусе жаздадым, ке- ruipe бш, Телеген... Т е - л е г е н. Ещд ауызга алмай-ак кой оны. (Екеу1 цуша^тасады.) Б е к е ж а н . Капе б1здщ ел жолында, конак бола кет... Т е л е г е н. Кеп бурылыс емес кой? Б е к е ж а н . Жок, тап жолыдныц устшде. Т е л е г е н. Олай болса, жарайдьг. Б е к е ж а н (ж олдасына). А л аттарды алып кел осы apaFa! (Ж1г1т кетедс.) Кыз-Ж1бектш алдына жауласып бармай, достасып кел- гешм!здщ езг кандай!.. Тан калсын керген журт! Т о л е г е н . Жалгыз шыгып ем, Бекежан, рахмет оны- на, менде болар 6ip колкан... BipaK, садагыдды умытып кетin журме... (Ецкейш Б екеж а н ны ц садагын алы п бе­ рем д еген д е, Бекежан оган цанж ар салады. Толеген цу- л а й д ы .) 371

Б е ке ж а н Birri жумыс, кайтты кек, KapFa-K¥3FbiH жатсын жеп? Кош! (Kerin к;алады.) Т елег е н Кош, есен бол кец-дуние-ай, • Желщ ж1бек, жерщ май. Юмге аманат eTepMiH, Артымда калган арманды-ай? Суйген жарым Кыз-Ж^бек, Кутумен козin талыгар, Карашыгым Карлыраш, Элдеюмге жалынар?.. Дала кен де салты тар, • 9р мойында бугау бар, Караты уйл1 елде бар, Кызда бар бугау, улда бар, KiM узер соны, KiM алар? (Колее аздар келт цснады.) Эуелеп ушкан авду, каз, Сенен баска ммге айтам, Ж1бекке сэлем дегейсш: Достык i3Aen кас тауып, Капыда кетт1 дегейак. Ж ау колынан елд1* арман, Ай далада сенд! арман!.. Твлеген тынып калггды. Бекежаннын Ж1г1т1 келед!. • Ж i Гiт О, суркыя, сумырай, Тары 6ip алдап урдын ба! Умытпа берген антыцды, 0 з кднжарьщныц ушы табар сея11 (Толегеншц к^анжарын алый otcyeipiti Бекежанныц арты нан. кетеди, Алты к,аз бш.... ТелегешН цоршап турып $ал ран к,аздар...) ' Шымылдык.

Т0РТ«•1НШ1 П Е РД Е БТР1НШ СУРЕТ { Я Н Б Х К Т Х Д ТТСТ) Тустепдей буалдыр да.тус1н1кс!з елее табигат. Ж^бек ез*н 6ipi*mi пердедеп жалгыз араштыц келенкесшде уйктап оянгандай перед*, Касында сондагы кыздары билеп жур... Булдыр кырканын басынак Теле^ен салгак/ан талып еспяед1. Сум 6\\л шаш, сен уайым, беу жубайым...* Ж ан езулем айта 6epin не кылайын... (Телегентц ез'г д е Kopinedi.) Ж 1 б ек (Куанышты.) Ак-кудай айдын келдщ ак тесшде, . Тосушы ем ертесшде, кешкесшде. Калрандай умытылып кайран «гГэкку» Кайырл•ы к«ай саратта туст1 ecine?.. Телеген келедь „ . Телеген Саррайран сарынумен сорлы журек, А птырып алкынады кур д1р1лдеп, Табыскан жазрытургы бозторрайдай, Арман не косылран сон шырылдап кеп!.. ( С у ш - cedi.) (Куанышт ы жастар буларды цорш ап алып орталарына отыртызады.) , Хор Торрын шэл1 басында, Жан eyfiepin касында, Ак-сары аттай айкасып, Кулш-ойна асыла... Бурынгы бнлер... Т е л е г е н, Ж i б е к Ертеде азрын елде сарнап-зарлап, ; Ун коскан кобызына талмай сарнап, 0rirrri косыла алмай талай рашык, 373

KeTirrri су тубше талды кармап. Mine 6i3 сонын 6ipi тусЫзде Косылып куаиамыз, iciMi3re. 0м1рде муиы эрине кергем!з жок, Коп арман кете барды пшлшде... Журт тустепдей андатпай жок болады... Телеген де жок. Ж^бек жалплз калган... Сасып жупpin жур... Ж i б е к (Айгайлап.) Твлеш!.. (Кнра^гылы^.) Толеш!.. Шымылдык; . Т0РТ1ШШ ПЕРДЕ ЕКШШ1 СУРЕТ ^ С т а тезезгередГ. Ауыл сырты. Би1к жартас, квл... Шошып оянган бойы отауынан жупре шыккан Ж*бек келе жатыр... \\ Ж iбек Дурия! Дуригя! Bepi келшП (Жуг'ьре басып Дурня., ^ыздар келедi.) Дурия . Даусын, катты шыкты рой, Шошып ояндын, ба элде? Ж iбек Туу, бауырым Дурия-ай, Неге ояндын десеншН.. • ' ' у # Оянбай-ак койсам еттП.. Дурия Эдем! 6ip туе керш соны кыймай турмы- сын? Ж1бек. TyciM деуге кыймай турмын... Кэдушп ешм «ке* деймш... Дурия-ау, кез алдына келлре алармысын, 374

езгешеб^р дуние кврд‘ш ... Ертепдей десем угынармысым... Телеген екеум1з косылып, тойымыз болып жатыр екен... Касымызда сен де барсыд... Bopia де барсындар... Узш - мей ойын-той болып, Телеген екеум13 косылран -екенбдз... Косылган екекш, Дурия!.. Жастар куаиышты аужар ай- тып жур... Телеген екеум!*з ортада. Телеш деймЫ, катты кыспашы деймш. К.асы-кез1‘ кыйылып, кулед!, к’улед1 де суйед», Дурия! Эттен ешм болсайщы... Осы кергеп туам - д1 биенщ 6ip сауымы рана ешмдс керсем, арманым болар ма едП Д у р и я . .Эжем айтушы ед1*, *жаксы керген адамык туа’дде eni адым жакындаса, келмей калмайды деугш едк.. Eki адым жакындады ма касына? Ж 1 б е к . Туу, туешбеитшin-ай, Дурня!.. Eni адымыд не? Выдай кысып-суйд! дегем жок па!.. Ек! адым жер­ дей суйе алатын ба едП *. Д у р и я . Ендеше келмей калмайды,. Жур отауына, жол ашарын жасай берешк. ч К ы з д а р. Акбоз ат, акбоз ат!.. Тёлеген, Телеген коле жатыр! Суйшш! Ж 1бек, суйшшП (Бэр'ь цуанышты... Б е - кежан Kenedi.) Б еке ж а н Кеп болды кермеге.Л1’, ар ма Ж'!бек, Отырсын к!мд! кутш, жадап-жудеп? Шын суйсе келер кез1 болмады ма, Жездейден хабар-ошар бар ма, Ж^ек?.. . Ж iбек Бекежан, кермегел! коп жыл erri, Отырмыз белд1 буып, бузбай сертть К а д 1‘рлес, заманын бгр курбы емес пе ек! Хабарын 0з1д алып келсед нетп?.. Бекежан Баса алмай ?ш1млеп' жанган отты, Кеп турмын шыгаруга сыртка дергп, Жалынам, жалбарынам кешу сурап, Касым деп досыма атып калдым окты... 375

Ж iб е к • Бекежан, журген жер1д жорык-майдан, Тентек ец бар жыйранын осындайдан, Барады керген сайын жылы ушырап^ Акбоз ат анау туркан алдын, кайдан? Бекежан Айттым кой, eperic 6ip ic icTerri, Ty6iHe Телегеннщ намыс жета, Атыста, айдалада жекпе-жекте, Телеген кайтпайтугын сапар шекть Капыда кыбын тауып атканым жок,. Туа’рд1М бергешнде ол кезект!, Амал жок танып турсад айтпасыма, ©з! елд1 , Акбоз аты менде кеттЯ Дурия Сумдык,ай! Щуг1р1п Keredi.) ЖI б а к Эуел! бас косканым Жагалбайлы, Квц!л1М елд1 деуге бара алмяйды. ©лгеш Телегенн]# расболеа, Кудайнм, йеге «лмайды. Ж1бек!.. Бекежан „i Ж iбек^ v Елд! курткан каракшы, ; Ел болып сен! каррасыя.- YpiM-бутак, зоу-отыц Мендей болып зарласыя. Кадрырып калсан дал ада, Касыда 6ip жан барм^сын! Зарларан мен карраган 376-

, Алдана салып айдасын!, Азаматы осы елдщ Бармысыкдар, кайдасын? (Бекежанньщ ж Ш п келед'ь.) Ж \\ г iT Мен де осы елдГд ж1гМ, Ант бузранга аяу жок! Бекежанра цанжарын сала бередх. Ж iбек Токта! (Дуриям ен б1рге б ip топ жтттер келед1.) 9кет1вдер! (Бекеж анды устап экетед'и) / Ж iбек Карадры коюланып, торлап туман, Оралып мойыныма кара жылан. Болмаса айырар кун, арылар тун, Жалганнан тшек тшеп мен не кылам. (Ж ар басына кэт еры е Oepedi.) Есен бол туып-ескен кайранЧгпм, Аш а бер кушарынды шалкар квл1м. ©ксумен eMip бойы вткешмше, Кайгысыз коз жумайын, бггсш дем1м. Ж1бвк жардан суга кулап кетедк Ш ы м ы л д ы к - •' Соны.

А. Н. О С Т Р О В С К И Й ТАЛАНТТЫЛАР М ЕН ТАБЫНУШЫЛАР Торт перделЬ комедия

* ЦАШДАСУЩЫЛАР: Ч \"V лА л е к с а н д р а Ни к о л а е в н а ' Не г и на —жас кыз, ар­ тистка. * ■\"* Деми а П а к т е л е в н а —онын ш«их«с1. Князь И р а к л и й С т р а т о н ыч Дулебов —еск! барин. Григ орий Антоиыч Б а к и н — чиновник. Иван С е ме н ыч В е л и к а т о в — бай помещик. Петр Е г о р ы ч Мелузов — окыган жас. Нина В а с и л ь е в н а С м е л ъ с к а я - артистка, Негинадан улкен. Таврило Петрович Ми г а е в * —антрепренер. Ерас т Г р о м и лов —трагик. Вася —купец баласы. Матрена — Негинанын ас nlcipyinid. Мартын Пр о к о фь ич Нароков*»режиссер жэрдемгШс!, шалдау адам. Улкен кондуктор. Кондуктор. ' . •: Вокзал кызметкер!, жург]нш!лер...1 1Сахнара ланыктащан нусцасы.

Б1Р1Ш1П П Е Р Д Е Ок,ыйга Негийанын пэтерШд© етедк Уй [mi жупыны. Д о м н а П а н т е л е е в а (тшршаеден тысца к^арап сейлеп,) Bip уш-терт куннен кейш кел; бенефист еткен сон телеймзз тугел! Э? Йемене дейсщ? ©й кек дулей! EcTiMeyiH караты . Бенефкстпз болады; бенефист еткен соц Т0лейм13 деймш тугел. Кеттьау, afrreyip. (От ы рады .) Карыз да карыз, карыз да карыз басып жаткан. Анатан 6ip сом, мынатан eni сом... Бенефист дегенмен туЫм кан- ша болатынына юмнщ кез1 жетед1 ол\\. Кыстыгуш болтан бенефисгте не 6api кырык ею сом елу-ак тыйын тускен. Кырып-сыпырып алганда болтаны-ак сол. Жарым ес 6ip купец merip кек тасты сырта салыпты... адыра калсын, юмге керек о л! Кермегешм сол ма екен! Ka3ip мынау жэрменкетн устшде.ею жуздщ ©зш тугел алармыз дей- мш. Ойбай-ау уш ж уздт езш де аласын, 6ipaK, колында тура ма десендш; саусагыцнык арасынан судай атып Ke- тедь М енщ кызыма бакыт кайда! ©3iH-e3i кылыштык жу- зшдей-ак устайды, журтка сонда да жакпайды. К ез су- ршерлж сыйлык альш керген емес. Элп 6ip, неткенде буйTin, б ы л а й б\\р болады гой... О л болган емес, мысалы князь. Оган не кымбат, не кыйын! Болмаса анау Иван Семеныч Великатов... жалгыз кант заводтарынын ©3i бэ- ленбай миллионта турады дейд!*. Осындаида 6ip-eKi бас кант ж1берсе той, 6i3re кепке жетедь Кешрдектершен ак- шага ба'тып отырып, сорлы кызга 6ipi карасайын демей- дь Мен э л п купец дегендерш ауызта алтым да келмей- Д1*— олардаи ненд1 аласын! О лар театрга да келмейдь 38!

Кейде 6ip кутырыиган 6ipeyiH куйын айдап келмесе, жо* ламайды. Ондайлардан жугеназджтен баска ~кутерщ де жок. (Нароков келедi.) 3, Прокофьич! Кош келдщ! Н а р о к о в . Аманбысын Прокофьевна! Д о м н а. Мен Прокофьевна емес, Пантелевнамын. Н а р о к о в. Е, мен кашан Прокофьич ед1м! Мен Мар­ тын Прокофьичпын. Домна. Ах, KemipiHi3, артист мырза! Н а р о к о в . Егер мешмен сен деп сейлесющз келсе, туп-тура Мартын дещ'з, сыпайырагы осы болады. Проко­ фьевич деген немене? Дерею, мадам, Tinxi дорек!! Д о м н а . Экем-ау, ceHi мен б!з К1'шкене адамдар емес- шз бе, б]'зге сол сырлап-сыпайысудын не кереп бар? Н а р о к о в . К1шкене адам! Еафу етниз, мен шшкене •адам eMecniH. Д о м н а . Онда улкен адам болганын ба? Н а р о к о в . Улкен адам. Д о м н а . Ендеше, будан былай бшетш болдык. Сен улкен адам, б1здей к}шкене адамдарга не жумыспен кел- ДЩ? Н а р о к о в . Сейлесу1TypiH осыдан езгертпейм!з бе, Домна Паителевна? Ci3re бул калжыц кумарлык кайдан пайда болып жур? Д о м н а . ММм-ак шыгар, несш жасырайын, кашан- нан 6epi осылаймын да. Калжыцды жаксы корем. Ceai- мен сейлескенде нес!не кысылайын. Н а р о к о в . Ci3re бул калжьщ кумарлык кайдан пай­ да болды деймш? Суйекке бтаен бе, тэрбие аркылы пай­ да бблган ба? Д о м н а . Не айтайын мына Kicire... кайдан болушы ед1? Анау-мынау, оны-муныньщ бэр! кайдан пайда бола­ ды? Бар ©MipiM кедешп’кте, мещандардык арасында OTTi; кудайдыц кутты кун1 еститшщ боктык, одан кулагыц бо- саган емес. Мен 6ip пансионнан шырып па ем, меш 6ip мадам тэрбиелеп ecipin ле ед1? Di3 деп аталатын журт- тьщ бар eivripi боктык-боктастьгд ортасында етедь Здеп, сыпайлык деген байлардыц ойлап шыгарганы емес пе... Н а р о к о в . Дурыс. Енд1 тусшд1м. Д ом н а. Квршгеняш 6opine калай ишп-сызылып ка- ларсын. KepinreH дегешмнщ атын да айтып жьберер ем, кещл!ке кел*ш калар... К5м кор'шгенге кайтш «с'13» дсп турарсын? • 382 ‘

Н а р о к о в . Ие, жабайы журттыд 6api сен деп сейле- седк . ' - Д о м н а. «Жабайы журт!» Айтарсын! Сен кайдан кел- ген мырзам ед1Я? Н а р о к о в . Мен мырзамын, нарыз мырзанык ©з‘шш... Жэ, кел, сен деп-ак сейлесешк. Одан шошынатын тупм жок. Д о м н а. Шошынатын не тур? Сен'щ мырзалырын. кай жергнде? Н а р о к о в . Мен саран Лирш е айтайын: гула бойым- да тугел мырзалык. Мен окыран адаммын, жогары дэре- жел! мектепте окыдым. Мен бай да болдым. Д о м н а . Сен бе? ' Н а р о к о в . Ис, мен! Д о м н а. Уа, нпркш-ай! Н а р о к о в . Ант im, олда-бшэ деп, айт дейм1сщ? Д о м п а. Жок, онын. neperi не..Ант пппей-ак кой, бы- лай да илаиам. Б’фак, сен нелжтен «шуфлер» болып жур- ciu? Н а р о к о в . Мен шу-фылор да. сифлор да емеспш. Ке- рек болса суфлер да емеспш: мен режиссердщ жэрдемшЬ ciMtH. Осындары театр 6ip ксзде мешк! болатын. Д о м н а (тацданып). Не дейдП СенГю ме? Н а р о к о в . Мен ол театрды бес жил устадым. Гав- рюшка онда хатшым ед! менщ, актерлердщ сезш Komipe- гш. Д о м н а . Гаврила Петрович пе? Кэду!лп осындары ампренер ме? Н а р о к о в . Тап езi. Д о м н а . О ,' жазган басым. Солай едк де! Театр жумысыида саган да кудай бак бермеп едг десещш! С о­ лай РОЙ? Н а р о к о в . Бак! Мен бакты кайда коярымды быше- ген кундер1*м болды. Канша болранын содан байка! Д о м н а . Онда сен некып кулдыйлап кеттщ? 1шкеи бо- ларсыц? Акшадды кайда шаштын? Н а р о к о в . Мен сшуакытта iiuKeH емеспш. Мен бар акшамды бак жолына сарп етп'м. Д о м н а . Эйтксндеп, сен'щ багын кандай болеаны сонда? ................... .^ Н а р о к о в. Мен ен суйген 1с.1мдi штедш, мешц оарым сол ед!*. ( O u r a Kerin.) Мен театрды суйе.\\к мен коркем енерд!* суйем, мен артистерд! суйем, TyciKCMiciH? Мен бар 383

мулюм!! саттым да кеп акш-а жыйнап альт, садым. Бул бакыт емес пе? Осындары театрды жал#№ альт, жалт етюзш, жанартып шыктым: декорациясьш да, •кшмш де, бэрш де. Жаксы яртистерд1 жуйнаа деде* Жумакта тургандай жан рахатын таптьш. TyciM бар ма, жок па, мен орал караран емесшн. Бэрше де едбек акыны мол-мол кесш, уакытында 6epin турдым. Осындай рахат- та бес жыл сайрандараннан кешн, бар акднамнын. еаркы-' лып бара ажтканын кердш. Ойын мезгш аякталзрда бар артисгщ ece6iH 6epin, улкен 6ip коштасу конагын етшш, ..эркайсысына айта жургендей сыйлык жасадым.... Д о м н а . Ал/'содан кеЙ1Н? N Нароков. Содан кешн менщ театрымды Гаврюша алды. Енд1 мен оран кызмет ететш болып кал-дым. Ол ма­ ран' азгана ецбек.акы телейд*, тыйындап-тебеидеп жэр- дем етедь Не 6opi осы-ак, cyfiiKTiM. Домна. Кунвд осымен рана керем^н? Н а р о к о в . Жо-жок. Ку кулкынра мен кайдан да болса табамын. Сабак берем, газеттерге жазып турам, ау- дарамын. Гаврюшкеге «кызмет ететш ce6e6iM— театрдан. кете алмаймын, керкем енерд1 ерекше суйем!н. Мше, сол окыран, нэзж сез1мд! адамыныз осы куш енкей 6ip топас адамдардын ортасында калды, а р т и с т сез!*мд1 кунде жа- ралайтын дерею свздер естид1. (Столга барып.) Мынау не ютаптар? Д о м к а. Саша окып жур Foft осы куш. Bip окытушы келш жур едЬ -- . Н а р о к о в . Окытушы? Кандай окытушы? До м н а. Студент Петр Егорович. Бметш де болар- сын? На р о к о в . Б!лем!я. Как журегшен кара канжар ка- далсын онын! До мна . Муныц кай каталдык? На р о к о в . Тук аярым жок. ' До мна . Канжар сукпай тура тур — Ол Сашаныц KySeyi болады. • .* Ч' На р о к о в . Куйеу? •*/4 • Домна. Тубщде не боларын кудай б!лед!, 03ip куйеу дейм1з. Кызым 6ip жерде таныскан екен, содан 6epi келе- TiH болды. Солай болгасын, KiMiM дёрсш, куйеу!м1з дей- м1з. Эйтпссе, эйтпесе кериллердщ калай ыскыртатынын б|'лесщ рой! Шынында да жаксы 6ip орын тапса, кызымды C0F3H 6epeMiH. Осы кун*! куйеуд*! кайдан таппаксыд? Bip 384

-/ ч бай купец кездессе екен-ау. Олардын жаксылары да ала коймайды, жаманына кездесеен,, кып-кызыл сор. Саша мына Ж1п т т 1 жаксы кередк ©3i момын бала, ондай яипт- ке кыз берсе цес\\ бар? Берем. Н а р о к о в . Кызым суйед! деймзсщ? Кызыд соны су- йе ме? . ~~ Д о м н а . Суймейтш Heci бар? Ж ас кызга театр ма- нында. сыпкпеге Tycin журудщ не кереп бар! 9м1рге ар- кау болатын не алады одан? Н а р о к о в . Сен де осылай ойлап, осыны ^йтамысыц? Д о м н а. Ие, мен осыны айтамын, алдакашаннан 6epi осыны айтамын^Жамандыктан баска тук ж^ксылык шыкпайды будан. Н а р о к о в . CeHia кызыц талант: ол сахна ушш Гуран емес пе! , ^ Д о м н а . Сахна уинн туранына дау бар ма! Оны юш- кене к у тн д е-а к театрдан суйреп шырара алмайтын ед1м. Шымылдыктын. аржарына барып, калш-калш етш, турып алатын. Э к еа байрус музыкант ед\\ рой, сыбызры тарта- тын. Ол театрга женелсе, кызым осте кала алмайтын, Сах- наньн^сыртында б1рдемеге жабыса калып, демш алмай, катып калатын. Н а р о к о в . Кврдщ бе, эне! Онын орны сахнада рана. Д о м н а . Одан артык opj^H бар дейшсщ OFan! Н а р о к о в . КызЫднын от жалынды кумарлыры бар caxHaFa, TycmeMiciH, курамльшы бар! б зщ д е айтып отыр- сын рой! Д о м н а . Кумарлыры болса кайтешн, онда турранда тук жаксылык жок. Мактайтын дэнеме жок. Театр мына сен сек1лд1 уйаз-куйаз, кангыманын. орны. Н а р о .к о в. О, дулей надандык! Кдра журегще кан- жар кадалсын сагасыиан! Д о м н а. Эй, коя туршы канжарыдды! Сендердщ сах- наларында да uiiri алар дзнеме жок. Мен кызымды байга беру жарына бешм устаймын. Осы куш кызга жабьта ке- тетшдер де кобейш алыпты. Ж абы са кетш, кайдары ж ок пэлеш сыбырлайды куларына... Ана князь Дулебовты карасайшы, о да жармасып жур, енд1 картайранда кызга кырындамак. Жаксы ма, осы? Н е айта аласын, кэне? Н а р о к о в . Князь Дулебов? О, кара журепнен кан- ж'ар кадалсын онын! Д о м н а - . Журттын бэрш канжарлап болдыц, oHTeyip. Кеп боп KeTin журмесш. BipaK, 6opi де Tipi рой, 93ip?.. 25 Р- Муервпов, III том. S8?

Н а р о к о в . TSpi болмаганда калай? Бэр? де т1р?, ДМ* саулыктары кудайга шук!'р, кудай eMip-жастарын узак кылсын. ( Тетрадь усынып.) Мэ, мынаны CauiaFas берер* cin. • :• Д о м н а . Мунын немене?. . , '. Н а р о к о в . Бул Сашанын ойнайтын роль Саша ушш ез?м кеш)'рд1м. Д о м н а. Мынауыц б!р ерекше риззат екен... жука ка- F33Fa жазылыпты, алкызыл таспамен байланыпты... Н а р о к о в. Эрине, солай. Бер озше. Несш энпме кы* ласыц! - Д о м н а. Кедей бола турьтп, осынша кербезд?кт?н ке- peri не? Уз iл in кетпей-ак койсаяшы. Мынаган Fofi, кал- • танды KaFbm берд?н? . . Н а р о к о в . Калтамды карып берсем, нес? бар? Таза жанды Сашанын улб!реген эдем? колына жалбаланран к]рл\\ каразды калай бермекши? Д о м н аг Жок, осынын не Keperi бар, иеменеге? Осы- нын немене, 03i? Н а р о к о в . Сен иеменеге танданасын? Тандайатын данеме жок. Тап осылай болуы керск, ейткеш мен Саша- Fa рашыкпын! х Д ом н.а. Экем-ау, мынау не дейд?? Ец кызгы енд? ке- лед1 екен foh! Ойбай-ау, сен^шал емесгнс/н! Kapi сайтан сен?к? не? Саган кандай рашыктык керек? Н а р о к о в . Саша жаксы емес пе? Айтшы ©з?н: жак- сы емес пе? Д ом на. Ие, жаксы. Biparc, саран одан не тусед?? Н а р о к о в . Е, жаксыны KiM суймейд1? Жаксыны сен. де сумеет. С ент ойыцша, адам б?реуд? жаксы корсе «ап!» деп. асай коя ма? Меищ жаным нэЗж жаралган. Сен оны кайдаи туешешн деп ец! До мн а . Енд? тус?нд1*м— есер екес/н. На р о к о в . TyciHreHiHe кудайга шукгр. Есер екеким/ц мел «з»м де б?лем. Есер^деп, мукатканын ба, ол мен/? До мн а (терезеге барып). Князь кел?п калдц б?лем. Ие, сол екен. На р о к о в . Жэ, мен кетей?н, ас уй аркылы. Сау бо- лыньгз, мадам. До мна . Сау болыкыз мусье... (Нароков Keredi. Д у ­ лебов пен Бакин келеди) Уйдс жок, жогары мэртебел1 князь, гафу eTini3. Саша б?р жакка кетш калып ед*1. Д у л е б о в . Ока емес, мен куте турамын. 386

I Д о м н а . Ерк1ц1з б1лс!н, князь. Д у л е б о в. О з 0з жумысыцызды icrefi берйш. Маран айналмадыз, мен куте турамын. (Д о м н а Keredi.) Б а к и н . Tyfticin калдык-ау, князь. Д у л е б о в . Ока емес. Ei<eyiMi3 де сыятынбыз рой бул уйге. Б а к и н. Жок, Калай болран кунде де скеум1здщ 6i- piMi3 артыкбыз. Сол артык адам эрине — мен. Маран де­ ген бак ылрый осылай келедь Ж а ц а Смельскаяра барсам, онда Великатов отыр, Timi Т1Л катпайды. Тырс етш унде- мейд1* де. Д у л е б о в . Ол ундемесе ci3 бастасацыз erri. Ci3 жак- сы сейлесе б1лес13. Олай болса, утатын жак аздщ колда емес пе? Б а к и н. Олай бола бермейд!* рой, князь. Менщ сей ле­ се бшгешмнеи repi Великатовтыд ундемегеш анагурлым салмактырак кой. Д у л е б о в . Ол нелпсген? Б а к и н . ©йткеш, ол бай адам... «Малдымен Tipecne, элд1\\мен куреспе» деген орыстыц макалы болрандыктан, мен ж алт берш тайып отырам. Великатов бай, ci3 болса- ныз суй ю м д ш к пен жагымдылыктыд адам аспас аскары- сыз. О цалмас жол осылай туспек кой. Д у л е б о в . Жэ, ci3re кару болатын хасиет кайсы дей- MI3 сонда? ' Б а к и н . - О л — ожеток, князь, ежетп’к, б ж е ги к ал- мае корган ж ок деунл ед1* рой. * Д у л е б о в . Корранды алу оцайырак та болатын шы- fap... BipaK, ещи ол ез жумысыдыз. Жырылам деп xayin- тенбесенлз, ежегпю ч сынамайтын не бар. Б а к и и. Мен суйк!МД1 Kepi нем деп жагынып ж алба- рынранша, туярым шкпей-ак .калганын артык керем. Д у л е б о в . Эрюмнщ ез жамбасы бар... ' Б а к и н . Сыйпап-сылап, еркелетш-аялап, сершщ за- маиын т1рштуд1 61здкн кыздар уш ш мен артык хурмет керем. Д у л е б о в . Эрюмнщ оз кезкарасы бар. Б а к и н . Меш’мше мынадай рана жарнама жасасам жетш жатыр: «мен, мше, тан езщ керш тургандаймын; с)зге мынаны усынам, мынаны усыиам; калай, ci3 м еш - суйес1*з бе, суйе алмайсыз ба?» Д у л е б о в . BipaK, муныдыз oйeлдepдi корлау болады емес пе? 387

Ба кин. Ол жары ездерШн жумысы: корда^йрё. ме, кермей ме, онда менщ жумысым жок. длдамаймын. Каптаган жумыстан мурын cin6ipep^ тым болмай журш, мен шын гашыктыкка калайрЙын- бакпын? Ейдеше мен ©ripiK гашыкпын деп калайдлдай алам? 0йтер болсам, колдан келмес 6ip yMir'•туи^ии алып журсем кайтлекпш? 1Шркш, басы ашык шМмге жететш не бар дейсщ. ^ Д у л е б о в.4Эркдмнщ MiHe3i эртурл* рой. BipaK, tWP жарылгасын, Великатов дегешн кш, соны айтшы? #;- Бакин. Ол туралы ci3 канша бкясет'з, мен де сон* дай-ак бшемш. Аскан бай. Keprni губернияда ушы-кыйы* ры жок жер1 бар. Кант заводы, тары да жылкы.-заводы» оныц ycTiHe арак-шарап заводы бар. Мунда ол' жэрмен* кеге келедь Ат сата ма, сатып ала ма, ол араеый.мен 61л- меймш. Оныд кыздармен калай сейлесетМн де бш#еймш. Ал, 61зд1н арамызра юргенде кебшесе ун шырармайды. ' Д у л е б о в . 0з1 сыпайы адам ба? * * Бакин, ©те сыпайы. Ешуакытта да таласпайды, kiw айтса да кене кетедь Сешмен шын сейлесш отыр ма, бол- маса калжак етш отыр ма, онысыи да тусше алмайфд. Д у л е б о в . 0те сыпайы ехен. Бакин. Сыпайы болранда кзндай! Театрдары адам* ньщ бэршщ атын бьпедк Кассирд! де б1'лед1 , суфлерд! де бГлед1, ед аяры бутафорды да б1лед{, 6opiHe де кол 6epin амандасады. А л енд1* кемшрлердщ басын айналдырш ал* ранын Timi сез кылмадыз. Борт де б1лед1, бэрйнде муц* муктажына .ортак. Кыскасы кайГкёмшрге болса да бала, * бала болранда ен адепт!, ек б!р кылт етюзбей турагын - бала. •• • ’• . \"• Д у л е б о в . Жастар жарына онша ецкеймейш, бей1м- делмейтш адам болу керек. Солай ма? • '■ ♦Бакин. Ол жарынан хауттенбенй, князь. чОл cisre' xayinTi бак е^ес. Ол жас-тардан тнегтеп.журедь ©si басfan . соктыкпайды. Едер, езше,. 6ipey тья -ката калса — не буйырасыз,\"не кажет ед1*ден баока с^з^жок..%- -* Д у л е б о в . Мумкш мунысыида болар, езше • журттьщ кещлш аударайын дейтш шырар? Бакин. Оран оныд xeperi не? Ол, ертец, арры кун* дер кететш адам. *. Д у л е б о в . А... Солай ма? Бакин. Сез жок. Оны маран ©3i айтты. Жур\\те эз!р отыр. N №

Д у л е б о в./ Эттеген-ай, к е т т кдлады дешз!.. 0з1 6ip , сокпасы ж ок, тыныш, вте суйю м дг адам^екен. \" Б а к и н . Оныц салмактылыры торышарлырынан рой, деймш. Акы лды буркеп бола ма, б1рде болмаса 6ipAe жарк етпес пе едь Ол ылрьгй ундемейд*, олай болса, аскан акылды емес. BipaK, акымак та емес.4©йткеш, орыисыз калжыраганнан да ундемегенд! Ta.yip кередк Экедеи к а л ­ ган байлыкты шашып-текпей сыпайы калыпты сактауга канша акыл-онер керек болей, о н ш де дал сонша^ рой, деймш. Д у л е б о в. Экеа ofsh берекес! Kerin булшген шаруа- ны калдырып ед1, ол оны кетерш экетт1, эцпме осында емес пе. ' Б а к и н . Е, кунделжт!ц ес'ебш бшетш болар. Д у л е б о в . Кунделжгщ есебшен баскасы да болар. Сонда ол ти тл акылды адам болып шыгады. ’ Б а к и н . Олай деуге тук cemMiM жок. BipaK, маран 69pi6ip, мейл1 акылды болсын, мейл! акымак болсын. Жалрыз-ак сонша бай болуын жаратпаймын да. . Д у л е б о в . Оньщыз калай? Б а к и н . Шыным сол. Кейде, о л кедей болып, мен бай болсам кандай жаксы болар ед1 деген ой келеди Д у л е б о в . Олай болганы c i3 ymiH жаксы болатыны рас кой, о л унлн калай болар? . \" Б а к и н . Е, ол жатканынан турмасын. Онда менщ не жумысым бар? Менш ез мукым. А л енд1 ic жайына ке- лейж: мен а з б е н жараласлай-ак босатам орнымды. Kepic- кенше сау больщыз, князь! Д у л е б о в (цолын 6 e p in ). К ош болыцыз, Григорий Антоныч! ( Б а к и н кетед'ь, Д о м н а Пант елевна келед1.) Д о м н а; Kerin калды ма, куте алмады.ма? Д у л е б о в . Ci3 мына пэтерге канша телейЫз? Д о м н а . Он eki сом, жогары мортебел1м... Д у л е б о в (бурышты н уещ а п ). Дымкос болар езь Д о м н а . Пэтер де акшасына карай болат та. Д у л е б о в . П9терд1 жацалауларыцыз керек. (E tc in u ii eeberi а ш ы п ) Мунда не бар? ' Д о м,н а. Сашаныц белмеск О н жагьщыздары мешц белмем, анау — ас уй. Д у л е б о в (03ine) . Тар екеи. Ие... эрине, булай туру- Fa болмайды. •• * Д о м н а . Эл-аукатымызра карай, жогары мэртобе- 389

Д у л е б о в . Тэшр жарылгасын, е зт з тусшбейтш нэр- ceHi сейлемдаз. Жаксы артисткага булай туруга болмай- ды. Болмайды деймш мен ci3 re, болмайды. Булай туру 'келкпейдь Д о м н а . Оган шамамыз кайсы? Юретш Kipic, тусетш ryciM кайсы деймш? /. • Д у л е б о в . Сздщ туамиизде б1здщ не жумысымыз бар?, Д о м н а. Жок-ау, ол кайдан келед1 деймш, жорары мзртебел1*м... .' Д у л е б о в . Кайдан келедк Онда журттыц не жумы- сы бар? Кайдан алсацыз содан альщыз: ЕИрак, булай ту-, руга болмайды... Бул, бул... Tinri келюпейд!. Эр жагын кайтеаз свз кылып. Д о м н а . Тым болмаса, ецбек акы болса екен-ау... Д у л е б о в . Ецбек акы ма, баскасы ма, ол аздш ез жумысыцыз. * .' Д о м н а . Бенефисте де туам аз, Tiirri жаман. 4 Д у л е б о в . Ofsh KiM айыпты? Бенефисте туЫм. мол болу ymiH жаксы таныстыктар керек. .Таныс бола б1лу керек, эрюмнщ кыбын таба~ б1лу керек... Мен азге, ©3i- щзге тартатын он шакты KiciHi айта аламГ Солардыц № бы табылса, бенефис? те туамд1 мол бередк 6oflreci бар, сыйлыры бар, не туспещи Taupi. Бул онай жумыс, оны журттыц 6opi б}лед1. Tayip адамдарды уйге келлретш бо- лыцыз... Мынау уйдш кай жерше келед1? Мундай уйге Kiw келмек? ^ Д о м н а-. Журт дегешшз Сашаны эшешнде унататын сыякты. Ал бенефисп болса — ецшм жуымайды, шакы- рып келлре алмдйсыц. Д у л е б о в . Ол кандай журт? Гимназист, семинарист, лавкешц усак чиновниктер оларыцыз! Олар алаканы те- с!лгенше кол шапалактап Негинаны он per сахнара ша- кырады. BipaK, ол согылрандарыц сынык куреш вере ме екен, cipo! До м н а . Оныцыз рас, жорары мэртебелдг. Эрине, та- кыстык дегегп'ш’з етек алып жатса, ic баскагпа болар едк Д у л е б о в . Эрине солай. Журтты юнэлап болмайды. Журт ешуакытта да кшал!* бола алмайды. Кэдушп журт- шрлык niKipi дегешшздш ез1*сол рой, оны шналасак кулк'1 болар едш. Сол журттыц бей1л!н аударып ала бглу ке­ рек, ол сеш суйетш болсын. Слздщ кызыныздыц айнала- сында бай жастар децгеленш журс1н де шын достары мы-: 390

на 6i3 сыякты байсалды адамдар болсын. Шздщ бэр1м& де узак кунге колы босамайтын адамдармыз: б'феудш уй жумысы бар, 61'реудщ шаруашыдык жумысы бар, енд!' б!‘реуд]ц когам жумысынап колы;босамайды. Вкздт бар бос болатын кез1м1з кешм б'фнс.ше сат-ат кой: соны етшзетш сн. колайлы жер жас артистканын. yfii болу кс- рск смес пе! Bipey шаруашылык жумысынын -азабынан, 6 ipcy баскаратын KeHceciniH, я болмаса, ауданынын кун бойгы элепнен босап, демалады. Д о м н а . Бул айткандарыныздын жакын мен онша ура алмаймын foh, князь. Осы создериизд1 Сашага айты- ныз. Д у л е б о в . Айтамын, сеза'з айтамын. Эдеш соны ай- тура келш отырмын. Д о м н а . 0 з1 де жупрш келе жатыр екен. Д у л е б о в . Ал енд! ci3 61’зге оралгы бола кермешз, б1рак. Д о м н а . О не дегешюз, оз кызыма ез1м жау леимР а'н MeHi? (И е ги н а келеди).' Сен негып keujirin калдын? Князь сен! кептен xyiin отыр. (Кы зы ны ц киЫ деp in алытг кетед’ь.) / . *. Д у л е б о в (Нсгинаныц к^олынан сушп). Куанышым-- ай, кои кугпрдш рой. ,. • * Н е г и н a. Keinipini3 , князь. 9 л 1* сол бенефист жайын- да жуп'рш журмш, азап болды езП (Ойланып ц а л а д ы .) Д у л е б о в. Не дейа'з, достым-ау...' Н е г и н а. О'зге не керек? ' Д у л е б о в . С]*з сонры о^наран пьесаныц аты немене едг, ол1*?.’. ' * Н е г и н а. «Уриель Акоста>. Д у л е б о в . Ие,' ие. С\\з тамаша ойначыныз сонда, тамаша. Сез!*м кандай, адамгерпилш кандай! Ойыны жок, тамаша 'ойнадыныз. Н е г и н а . Рахмет, князь. • Д у л е б о в . Осы куш 6 ip адам тусшбейтш пьесалар жазьглып жур. Тупне тусшбеймш. ■ Н е г и н а. Бул пьеса ерте жазылган. Д у л е б о в . Ерте? Kiм жазран ез1н Каратыгин ба, Григорьев пе? ' Н е г и н а . Жок, Гудков. Д у л е б о в . А, Гудков па... бкпем, бипем. Онык тары 6 ip тамаша комедиясы да бар рой: «орыс жаксылыкты умытпайды» деген. 391

Н е г и на. Ол Полевойдж!, князь. Д у л е б о в. Ие, ие, coHixi екен рой, мен^ж екем... Полевойдш. Николай Полевой, мещандар зфаеы* нан шывдан. ©з бешен окып французша уйренгй^фраи- цуздардан урлап рылым ютаптарын жазрав... Содав сон йреумен таласып, ралымдармен бе, профессормея^бе/ой' Teyip б1реумен... Одан кейш не болсын, кел1слей/пн де ic кой! Содан кейш оран рылым штаптарын жазуды токтат* тырран болатын. Водовиль жазуды кецес еткен. Кейш ол содан кеп акша тауып, алгыс айтыгх журдк ©з!м муны ойлап таба алмас ед!м ден журд1. Ci3 неге муда1рлысш? Н е г и н а . Ж ум ы сы м кебей ш кетл', князь. Д у л е б о в . Сулуым, Ызге шат болу керек, ойЛана- тын кезЫз болган жок эль 0 з1н1зд1* ез1*н1*з алдандырьш» -• б1рденемен квинл кетеретш болыцыз. Жака 6i3, Ызд1*н[ ше- шешзбен сейлест!к... ,> Н е г и н а. Не жайында князь? Д у л е б о в . Оздщ жайды, кымбаттым; баска йенш жайын болсын! Оздщ пэтерщй. жаксы емес..< 03i артист­ ка, ез!* эдем! жас кызга мундай уйде турура болмайды, бул келкпейдк Н е г и и а (жэ.&рленм)%Пэтергм жаман ба? Жаман болса кайтейш? Будан жаксырак пэтерлер болатынын мен ез1’м де б 1лем... Слз князь, мен! аясакыз кедей екешм- ffi eciMe салМДсаныз етт!. Кедей екен!мд! ci3 айтпасаныз да сарат сайын, минут еайьш сезем. Д у л е б о в . Мен аздг аямаймшг ба? Сулуым, мен с!зд! катты аяймын. J Н е г и н а. Оньщызды-сездфмесешз екен, щпщзден ая- саныз екен, князь. С!зд!н аяраньщыздан келер маран тук пайда жок. ОныйЫзды ест'ш отыру — -жэ0!р. Ci3 менщ пэ- тергмд! жаксы емее деп табасыа, мешмще, будан артык пэтерд!ц маран Keperi де жок, ез!ме осы уй ьщрайяы. Оз- ге менщ пэтеф’м рамайды, с!зге мундай уйде болу \"унамайды. Ал\"сЬД! Kyimeij, экелin журген^де Kid жок кой. ^ ^ . . Д у л е б о в . Кыэбаяыз, кыэба#ыэ£ куаедшым! С!з ту- гел тыядагг, создан байыбына бармай жатып, с!зге жан- тэшмен бершген адамга ашулана бастадыныз. Олай ету- ге болмайды... Неги на. Сейлещз ендеше, мен тьщдадым. Д у л е б о в . Меи эдепт! адаммын, мен ешуакыгга еш- к!мд1 жэб!рлемёйм1Н. Менщ эдептшпм журтка мэл!м,

Егер менде 6ip ой болмаса, мей сЬдЬГтегерШзд! секпе- ген болар ёд1М..Т Н е г и н а. Ол не ой, князь? * ,. t.. ; . N_ Д у л е б о в . Мен фге будан анагурлым артык, патер усынрым келедк j Н е г и н а. Тап реынык багасьнга ма? Д у л е б о в . Багасында жумысын&з белмасын. Нег й' ца. Мен тусше алмадьш* князь. Д у л е б о в . Miee Кореей рой, ардяктым, меи ©те ак- пейш адаммыи. Жумсакнын, муным да журтка мэлгм. Мен осы жаска келгешмше нэзж сез1мд1 балгьш куйшде сактаган адаммын... Мен осы кун! де жас житттей кумар- та алам... Не г и на. Онынызга куанамын. Б1рак, осынын бэрь нщ менщ пэтер1ме кандай катынасы бар? Д у л е б о в . Онда тусшбейтш не тур,чмз тшп* байка- майсыз ба?;М$н суйемт спздьлТлзд! еркелету, элдилеу— мен ушш ©лшеуаз жан рахаты болар едь.. Осы менщ керепм... Менщ керегш... Мещц жанымда етё к©п нэзщ- TiK бар. Маган йреуд! еркелету керек, ©ыыеыз мен тура алмаймын. Келиизаи бер(, балапаным!.; Н ег и н а (тура кел1п). Ci3 естен айрылран боларсыз! Д у л е б о в . Муныцыз дерею шыкты, дерею шыкты, достым! H e r и и a. Ciare бул ой кайдан-кел!П жур? Кудай, сактай гор! Мен аздщ олай ойлауыцызр'а em6ip дерек берген eiwecnfHf Осыны айтура батылыцыз калай барып отыр? - »* Д у л е б о в . Акырын, Достым, акырын. Н е г и н а . Бул немене? В1реуд1к уй!не келш алып, басы жок, аяры жок, жа*ра жэб!р акымактык айтпак, па едщз! ' •• Д у л е б о в . Акырын, tanip жарылрасын, акырын! Бу- лай сейлёсуге _С13 ал! жассыз. ** H er и на. Тапкан екеназ! «Ci3 ол! жассыз!» Ендеше, жастарды калай болса солай жэб1'рлей беруге болады рой, cipa? Олар ундемеу керек кой? Д у л е б о в . Мунда турран кандай жэб1р бар? Куиде болатын icTin 6ipi. Ci3 ©М1‘рд1 де бшмейаз, тэрбиель ко- рамда да болып кермегенс!з, сондыктан, курметт1 адам- ныц 6ipiH бассалып, мшеп жатырсыз! Калайсыз ©3iui3l Ci3 Meni жэб1'рледщ!з! i/ 393

Н е г и на (жылап). К,удайым-ай, не айтайын. Жок, буран шыдар шамам жок. Д у л е б о в . Эр нэрсёнщ ез'ше лайык Kwiciawi' тур! бар, хурмегп каншам! О з дсш дурыс T9.fiiM-Tap6He алма- . ран ?кенс*(з. Озге. мешн усынысым унамаган кунде де с!з маран алдаразы болсын айтып, кабылдамайтыныяызды сыпайы турде бЬтшрш, ец болмаса, калжьщра айналды* руыныз керек емес пе едН Н е г и н а. Ах, TGHip жарылгасын, менде жумысьщыз болмасыншы. Маган аздш эдеп салтын уйреткенппздш кереп жок. Мен не 1стейт1Н1Мл! ез!м де бшем. Не жаксы, не жаман екенш де б|‘лем. Кудайым-ай, кайтейГи!.. Мен а’здщ дауысыцызды есплм келмейдк Д у л е~б о в. Ал, с!*з неге айгайлайсыз? Н е г и на. Неге айгайламайым? Мен ез ушмдемш, ю’мнен коркам? , Д у л е б о в . Жаксы! Куанышым, тек мынаны ecini3- де устарсыз — мен жэб!рд1 умытпаймын. ч. Н е г и н а. Жаксы, жаксы умытпаспын. Д у л е б о в . Рафу ет1шз, мен с\\зл\\ тэл;м-тэрбие алган ба деп ойлап ед1м. Мен Ызд1 асбасшы эйелдерге усап, болмашыдан ыршып, болмашыга жылай бастар деп ой* лаган жок ед1м. Н е г и на. Жаксы, жаксы, мен-ак асбасшы болайын, 6 ipaK, Meniu адая бодрым келед1, былранбаймын. { Домна кepinedi.) ' ^ Д у л е б о в . Олай болса, кутты болсын! Б1рак, жал-' рыз адалдык аз болады: юнын устше, сонынан жылап журмес ушш, акылдырак, сарырак, эдепп’рек болу керек. Маган билет ж!бермен1з, мен бенефисшзге бармаймын, уакытым жок. Егер барием келсе, кассадан аламын би- л е т . (Keredi. Домна Kipedi.) Д о м н а . Бул немене? Не болды, 031? Князь кепп калран ба? Ашуланып кеткен жок па, эйтеу/р? Н е г и н а. А, мейл), ашулана берс2н! До мн а . Саган не болран, езИ Жый еа'цдИ Алдыпда бенефист турганын.Флем!*сщ? Еа'н дурыс па, езщшн? Н е г и н а. А мал кайсы срнда! Оньщ не айтканын ес- т!мегес:н'айтасын гой. Д о м н а . Онда ceifin жумысыи канша, айта берсш. Онык суйгешнен cenin б:рдсмец KCMin кала ма? Н ег и н а. С!з онык не айтканын бшмейсЬ. Басканын жумысына нещз бар катынасып?

Д о м н а . T im i бшемш, еркёктердщ не айтатынын Tin- Ti жаксы бшемш. Н е г и н а. Соныц бэрш ундемей-ак тындай беру ке- рек пе? ' • Д о м н а . Тындаса Heci бар? Ш ата -берет, езе берсй* еркшше, сен шщнен куле бер! , ' 7 .. ?! е г и н а. Уйретпендзгш жокты! Койынызшы, * тэилр жарылрасын! 0 з1*мд)‘ e3iM калай устау керек екен1н бш е­ мш. : . * • Д о м н а. KepiHin-ак тур бшгенщ: дал бенефистгн ал- дьшда сондай адаммен жанжалдасып кала ма екен! Н е г и н а. Апатай, мешц онсыз да жарым кошл бо- лып отырранымды Kepeci3 foii. М ен д1р калтырап барам, байланыспацызшы маран. Д о м н а . Ж ок, сен токтай тур? Сен шешецнщ акы- лын ccTi! Д эл бенефистщ алдында керекп адамдармен Kici Kepicin кала ма екен? Шыдай турсац болмады ма? Беиифестен кешн урсыса бер, канша урыссац да, онда мен 6ip ауыз сез айтпаймын. ©йткен!, еркектерге ер!к бе- pin коя беруге болмайды, оларды иидерлеу керек. М ей- лщ, бакш ага койран каракшы, де! Н е г и н а . Апатай, жетп рой ендк Д о м а. Ж ок, токтай тур! Сен бенефист алдында сы­ паны болуыд керек едь Н е г и н а . Мен еншммен урысканым жок. Мен тек жзб!рленд]*м де, енд1 мешц мазамды алманыз дед1м. Д о м н а . М ш е акылсыз, Mine акылсыз! Сен ш аман келгенше сыпайы болсац erri... «жорары мэртебел1м, 6i3 ci3re кашан да ризамыз, 6i3 ci3re кашан да рахмет айта- мыз, б’ф а к , мундай итпкп есппм13 келмейдП десен бол­ мады \"ма? Б13 де ci3 ойлаган жердей швша алмаймыз, ci3 ойлаган мш ездш адамы емесп1з де! Осы емес пе айта- тын соз! 9 p i шын, 9pi сыпайы! Н е г и н а . бткен ic orri, енд! энпмелеудщ не хаж еН бар? Д о м н а . М ен болсам-окыган адам емеспш, 6ipaK Ki- сшен калай сейлесуд! бшем. CeHi ол\\ окытушы окытып жур. .. ^ Н е г и н а . Енд1 окытушыда нешз бар? С\\з муиын 6i- рш де тусшбейс1з, сондыкган, басканын жумысына ара- ласпацыз. • ' Д о м н а . Тусшетш немене тур? Кздушп студент... Тапкан екем!з аскактайтын нэрсеш! Барон емес кой 6ip! 395

Студент дегенд1 кергем13.* сезден баска жаланаш, кек п’рнек. Кокырайганнан баска болмаса ycTi-басы да 6yTiH болса екен!.. . Н е г и и а. Оны к с!зге не жазыры бар ютегей? Щ Щ ' нэсше куйд1рш жатырсыз? Меш не кшэм ушит берес1з? Д о м н а . Эрине! Усынсак колын жетер ие\\ On:] лы сейлеуге де болмаиды! Ж ок, айнЬлайын* меай , де топ идей алмайды. Урыскым келед!' екен, урсам да лам, кезгне урысам. Нарьгз жанра тиетш ж эбф .ееаД^ Tepin алып, таска баскандай erin айтам, шешедмен жак* жалдаспау кефекттн се’н де б ш п кой. 0 \"V Н е г и н . а . КетиизшИ Д?; ■ Д о м н а . Мынаны кара тары: Kerim дейдП Кегсёк езщ кет, метмен сыйыса алмаеан! > •.. :Л;: Н е г и н а. Эне, 6ipey келе жатыр б1лем. АпатйДбар* турыдызшы. Екеумодч акылга толы энпмем1здЬ ешюмге де хажет емес) Д о м н а . Олай болса, тшН кетпенмш. Карай г ф с«й муны! 0з шешесш 0 3 1 жер-жеб1р1не жетш жэб!рлеадЬй$г онык уст1не тары да уп-айы кеткеп ■ адамымсыйдай «Акылра толык энг1мем1зд» дейдк Мен сешк элп саба*, лакбас студентщ мен екеутнен акымарырак -«месшн* (Негина терезеге царайды.) \\J Н е г и н а . Великатов екен! Бгздщ уйге 6ipiHiui келуГ, 6i3 болсак, мынау... . л Д о м н а . Ол ушж уайым жемеш’з, сударыня мам­ зель Негина, атакты артистка! Юсшен еейлесуд! б » ей£ дей бцеп’нбгз... BipaK, жанарынды ecine 6ip салармш*.> . ^ Н е г и н а . Касында Смельская бар екен. Д о м н а. И е . Сенен баскалар;,выведи. • * ‘ ~ • Н е г и н а . Атгары каидай, аттары кандай едИ: . Д о м н а . С м ел к к ая атпен сыррытып журедГ, бю бол­ сак — ж а я у . ( Смельская м ен Великого* хМАеди) К о ш кёлднбз, келицз, Нина Васильевна! Д д . Д Д Д ; . С м е л ь с к а я E w c fs бе, Д ом н д СТздщ уйге копан зкелдам: Иван СъмънЫ% &£Л1&&о9- (Велика- тов басын u e d i.) * ~ г::,ч Д о м н а . Ах, сгзбен танысу еондай кеквд б\\з ушш. С Ш мен квптен бЫемш, театрда жш керемш, б‘фак, та- нысура тура келмеп едь С м е л ь с к а я . Жаксымь*сын Саша! Мен келейш деп ягыйналып жатыр ем, калпагымды да киш ем. Иван Се- 399

меныч кел1п калды. Маран ерд! де бу да журе берд!. С ен ашуланып турмысын'бзш,? Б у л б 1зд щ мын к у б ы л а д ы рой.,. ‘ ^ - •' ' . - Н е г и н а (Великат овца ц о л ы н 6epin жатып) . К.ойы- ныз... М ен катты куанам, И ван Семеныч, аз Злдекашан келетш жолыдыз бар едь В е л и к а т о в . Бата алмадым, Александра Николаев­ на, мен 6 ip кортаншак адаммын. С м е л ь с к а я. Ие, ете корганш ак адамсыз, катты ук- сайсыз! Д о м н а . Тап -осыны бекер айтасын. Иван Семеныч журттьщ 6 apiмен де уйлесе кетедг; оны езш керд!м„ Та- каббарлык деген бул KicUe атымен жок. В е л и к а т о в . Атымен ж о к , Домна Пантелевна. Д о м н а . Мен дурысын айтканды rayip керем. В е л и к а т о в . Мен де, Д ом н а Пантелевна. Н е г н н а . Отырьщыз Иван Семеныч. В е л и к а т о в . Ол ушш мазадыз кете кермесш, тощ‘р жарылгасын. Оздердщ езара жумыстарыныз болуы мум- KiH. О з д е р 6 i3 re алан болмадыздар. Мен Домна Панте­ левна мен сейлесе турам. ( О т р а д ы , См ельская м е н Н е - вина сы б ы р л а п сейлеседи) Н е г и н а . Жай былай боп тур, Нина... С м е л ь с к а я . Нарып? Н е г и н а. Не icreyre де бшмей отырмын. С м е л ь с к а я . Ал, енд! не icrey керек сонда? Сен бы­ лай етсед кайтер... ( С ы б ы р л а й д ы .) Д о м н а . Сандер немене, сыбырласа койгандарын? Осыны д а эдептш к KepeMiciimep?* , В е л и к а т о в . Бегемендз, оларды, эршмшн ез жумы- сы болады. Д о м н а . Кандай жумыс! Т у к те емес. Олардыд не сейлесш отырганын бьяем. Ш уберек жайы. Сол олардын жумыстары. В е л и к а т о в . О з бен б!з у ш ш шуберек жайы тук те емес зрине^ал, олар ушш ед керекп’шд 6 ipi. Д о м н а . Бенефистке кейлеп* де жок, акша да сон- дай... В е л и к а т о в . Олай болса оныд аты тук те емес бола ма? ( Т е р е з е г е к;арап.) Мына тауыктар cisAiici ме? Д о м н а . Кайсысын айтасыз? В е л и к а т о в . Ана 6 ip кохинхинскийлерь Д о м н а . Е , 6 i3 re кохинхинскийлер кайдан кслсж . Ь к1 397

V гилянка, ек! шпанка, 6ip орыс тукымды коразымыз бола- тын. Кораз емес, акиык ед1 — бэрш урлап кетть В е л и к а т о в. Оз тауыкты жак.сы кереаз бе, Домна Пантслсвна? Д о м н а . Кус баласы дегеннбз, мешц 6ip кумарим. (Мелузов келед[.) Н с г и и а (Великатов^а). Таныстырута луксат ет'иоз. Петр Егорыч Мелузов. Иван Семеныч Великатов. С м с л ь с к а я. Ах, Иван Семеныч, бшеаз бе, Петр Егорыч — студент, Сашаныц куйеук В е л и к а т о в (цолын бериг). Сзбен танысуды ете кенвд деп б'шем. М е л у з о в. Ci3 уинн мунда турган не кешлдшк бар? Бул эшешн айтыла салатын сез рой. Таныстык — таныс болдык. Сол гой не 6opi. В е л и к а т о в (сыпайы). TinTi дурыс. Айтыла сала- тын сездер TinTi кеп, мен косыламын с!зге. BipaK, менщ жацагы азге айтканым, рафу етпиз, бос сез емес. Артист- калардын торбиел} адамдарра куйеуге шыгуы мен ушш ете кешлд1 нэрсе. - М е л у з о в . Олай болса, азге рахмет айтамып. (Ве- ликатовтыц цолын цысады.) Н е г и н а . Жур, Нина, мен саран кейлепмд1 керсе- тей]'н. Содан б!рдеме шыгарып бол ар ма екеи, керш‘1. (Ве- ликатов^а.) Кенлрпиз, 613 ci3Ai калдыра турамыз. Ci3re кен1лс1з де болмас: аз окыган адаммен сойлесе отырасыз, ол 61'збен сейлесу емес кой. Апа, журйбз, шкафты ашып 6epiai3mi. (Булар кетеди) В е л и к а т о в (стол ycrindeei мтаптарды корт). Ki- таптар, дЛггерлер. М е л у з о в . Ие, ептеп окып журм1з. В е л и к а т о в . Кдлай, 1лгер1леу де бар ма? М е л у з о в . Баскалармен салыстырранда деген сыяк- ты, аздап бар. В е л и к а т о в . О да жарайды. Александра Николаев- нанык уакыты да аз гой. Кунде дерлж жана пьеса, оиын- га зз:рлену керек, кшм жайын да ойлау кёрек. Ci3 калай ойлайтыныцызды бьтмеймш, мен осынын 6opi де едэуф кыйындыкрен келед!' гойдеймш. Рольмен 6ipre граммати- каиы оку солай болатын шыгар. М е л у з о в. Ие, онай емес. В е л и к а т о в . Бер: калганда, умтылуы бар, т1лену1* бар, мунын ©3 i де улы жумыс. Атак-абыройы болсын! 398

*N M e л у з о в. Атак не уш1н болмрк? . В ел и к а т о в . Адамгершшк ниет уш!н. Артисткара бшм 6 epin, сабак окыту юмнпх, есше келген! М е л у з о в, С Ь кулш отырган жоксыз ба, cipa? В е л ик а т о , в . Ешкандай•кулу жок. Айып етпешз, мен ондайга жок KiciwiH. Men жаста'рды ©те жаксы каре-, мш. М е л у з б в . Со л ай дейаз бе? В е л и к а т о в . Олардын эщчмеснг тыкдауды катты унатам... жаныцды 6ip желшгт тастайды. Ойлары бшк, адамгершшк хасиет жорарыга тартады. Кейде кундей- Min де. М е л у з о в. Кундейтш мунда к£ тур? Сздш ой-тшеп- шз бшк болып, жорарьна умтылуына юм бегет? В е л и к а т о в . Ызгс ол кайдаf Б1зд1 ем1'рд1н кунде- Л1*п кажытады. Жумакка 6apyFa мен де асыкпын, 6 ipaK, кунэн Ж1бермесе кайтерш. М е л у з о в. О здщ кандай кунэшз бар? В е л и к а т о в . Ауыр кунэларым бар. Дуииелж камы, Kipic пен тус‘ш, б 1здщ куна осы рой. Кашан да колра ту- серд1ц айналасында журесщ; жапыц усактай.бередк бшк тьпек, жогары ойлар басыка келмейд! де. М е л у з о в. С\\з жогары ойлар деп пен! айтасыз? В е л и к а т о в . Жогары ойлар деп адамгершшк ха­ сиет ©те коп болып, 6 ipaK, орындалу онаиргГ туспейтш ойларды айтамын. ( Смельская мен Негина келед1.) С м е л ь с к а я. Айналайын, буларын тукке турмайды, буларьщнан тук шыкпайды. Н е г и н а. Мен ©31м Kopin турмын. Жанадан тп’ спруге кымбатка т у с е д ь , С м е л ь с к а я . Енд\\ кайтпексщ сонда? Онысыз бол- майды рой/Журелж, Иван Семеныч! В е л и к а т о в . Еркниздемш азд'щ. (Негинага цолын усы нады .) Сау болып турыныз. Н е г и н а . Аггарыкыз*кандай жаксы едь Б1рде 6 ip MiHin керер ме едь В е л и к а т о в . Кашан да 03ip, тек буйырсакыз болды, . Домна Паителевна, сау болыцыз. Ci3 менin женешеме катты уксайды екеназ, мен с Ш аз-ак, аз-ак женеше деп калмалым. (Б э p in e цолын 6epedi.) Д о м н а. Солай ма екемш? В е л и к а т о в . Катты уксайсыз. TinTi так калып тур­ мын. Аз-ак женеше деп калмадым. г 399

ч Д о м н а . Дей бер!щз, бегеу болар не тур. С м е л ь с к а я. Ал, журдш. Кош бол Саша, кош болы- ныздар. • В е л и к а т о в . Кош болыцыз, жедеше. (Смельская мен Великатов кетед1.) Д о м н а . Кандай калжынбас едН (Негинагй.) Сен осы менмен дейсщ. Тук те менмен емес. Будан артык pi- ршп турган емен. (Keredi.) Н е г и на (терезеден-к,арап). Сыррытып жонелгенде* piHкарашы. Неткен тамаша едН Нина бакытты-ак! кой; Mi- нез! кандай ак-жаркын. (М елузов Негинаны %ушса$тай- ды.) Tan 6 ip аюдай кушактайсын. влгендей жек керем осыны. Жок, Петя тимешг- маран! М е л у з о в . Саша мен1 сенен осы кунге дейш, тым болмаса, 6 ip рет еркелш керген емен. Калындыкпен куйеу деген осы болса, жаксы-ак екен! - Н е г и н а. Кешн Петя, кейш... азырак ес1мд1 жыйгыз- шы. Ka3ip мен1н, уакытым жок ондайра. М е л у з о в . Оран уакытыд жок болса, кел сабакка отыралык. Не г и на. Кайдагы сабак! Басыма бенефистен баска тук кфмейдк Квйлек жок — эцпме осында болып тур. М е л у з о в . Bis кейлёк жайын кекеспейм1з, ол мешк еабагым емес. Бул жарынан сабак бедуге мен жарамай- мын. . * , в’ Н е г и на. Ka3ip маран сабак 6 epymi емес?, акша ке- рек, акша. ''_ М ^ д у.зов . Мен бул жагынан да таза-такырмын. Орын тауып алсам жегши керермш; сол кезде 6\\з де ке- дейл!к кормей туратын боламыз. Ал, Ka3ip 6i3 не !стемек- ni3? Саша таптым, кел сырласайык! ' Не г и на. Мен соныцнан тартынам, ыцгайсыз керем. М е л у з о в. Менен уяламьк^ыд? . . \\ ■ Не г и на. Жок-э, эшейш *ауыр д а ,’ кешла*з-кер1яед1. М е л у з о в . Ол сез1мд! жецущ керек.: Сея менен ка- лай eMip суруд! уйрет деп-сурадьи* ба?' Олай болса, сен калай.ceaiHeda, калай сейлед1*ч, йеТстедЫ, сонын бэрш магац айтуын керек. Мен саган калай ce3iHin, калай сой- леп, не icTey керек екендтн айтатын болдым. Сонда сен акырындап езгерш, жаксылана берест де б'фаздан кешн былай боласын... Н е г и н а. Не болам, айналайын? 400

М е л у з о % ©те \"жш ь ж--- -- - журт кандай зйёл болуды к*.........., Н е г и н а. Не, Мен каз1рдщ езшде де бфталай езгерщ, ж^сарып каадымГ Оны ез1М де сезем.^;0^ сен аркылы кедан ждкЫлык... карыздармын.^ ола&Ш^сд, баста. (Отырады.) 4 ч-? : М е л у з б в. Е^деще, менймен катар отыр. (Л ещ н а ^ а -' тар отырады. МеЛрзов^ушй^тайдьи) ; . -:'у •r *?•>%£>:; Н е г и н а.. Ал» тындая бер: Бутш тадертен, маган князь Дулебов келд]. Маган rmepin жаксы\"емес екен, булгй? гуру кел1спейдГдед1.Мен азырак жэбТрленш калдьш да егер мешн потерям унамайтын болса, сдздьеишм зорлап окелшжурген жок кой дед1м. ... _ . ' -...„/'Л- Ме л у з о в. Ж ттсш , Саша! Содан сод? H er и на. Содан сон, ол маган жана 6 ip жаксы пз- терге кешуд! усынды.. _ М е л у з о в. “Оран оныд не керегГ бар? Н е г и н а .,Оный, жанында эл1 Кунге дешн толып жат­ кан нэзш сез*мдер-бар ёкён де еркелететш адамы жок кершедь н / . - *»’ М е л у з о в (к у л т ). Mine кутпегён жерде адамга тап- тырмайтын акыл! Оныд еркелететш адамы жок екен (6i- ■! рак; dipeydi еркелеткла келед{? ), сондыктан, й'ьща пэтер жаксы емес, сен баска пэтерге шыгуын керек! Mine саган князь! Угынган екен. ^ *... . ^ Н е г и н а. Сен кулесщ, мен жылап ж1берд1м. - M e л у з о в. 031\\де солай болу керек — мен кулу ке­ рек те. сен ж ылау керек. - Н е г и н а. О л неге? * ■, М е л у з о в.. Ойлашы езщ! Мундай эдпмеден,сен ку- лin, мен жылайтын болсам, жаксЬ! бола ма екен? Н е г и н а. Ие, онда тшт{ жаксы бол мае едь ( Б а ш н сыйпап.) Басын рой осы! Петя, айтамысын маган, сен не- ден осьшша-акылдысьщ? ,. < < М е л у 5 0 В. Акылдымын' ба> жок п а,'ол эл1 белпЫз. Гирак, сендердщ кеб^нен акылдырак екешм — о да дау- сыз. Акылдырак болатын ce6e6iM — мен кеп ойлаймын да аз сейлеймш, Сендердш ойлаудаи ropi сейлеулерщ коп. Н е г и н аг Ендеше, мен саган ей жасырын сырымды айтайын... Бфак, сен ашуланып журме! Ол барлык эйел- дердщ акауы: Мей бугш б1реуд! кундед1м де. М е л у з о в . Юмд! кундедщ, калкашым? Не ушш? Н е г и на. Б1рак, сен ашуланба! Смельскаяны кунде- 26 Г. Mycptno*. I l l том. m

Д1*м. Онын ылгый шат туратыиын, эдем! аттармен журе* т»шн кундед!м. Кундеу жаман скешн 61'лсм, бьтем жаман екенш. AVo л у з о в . Кундеу мен кызганшактык xayimi сез!'м- дер. Ерксктер муны жаксы б 1лед1 де, сендердш сол Mi* нездершмен пайдаланады. Купдеу мен кызганыш аркылы эйелдер толып жаткан жамандыкка урыналы. Н о г и н а . Б!лсм, 61'лем, корд!м, талайын.. Ол менin ойыма 6 ip минутка гама келд1 де содан кеиш акылга кеш* пм. М е л у з о в. Саша, екшщ б1р!н-ак устау керек. Сен екеулпз адал екбск пен адал тур мыс курамыз деп т1лей* м|‘з. Олай болса, эдем! аттар жайын ойлаудык орлы кайсы? Н е г и н а. Орине! Енбек OMipiHiu 03iHiu де куанышы бар емес пе Петя? Бар рои? М е л у з о в. Болгаида- кандяй! Н е г и н а. Сен бупн тамакты осында 1*ш! Туск! тамак* таи кеГпн мен саган ойнайтын рол!мдi окыйын. Куши ту* гел бфге етю'зейж. Сейт!п уГг шш-пн тыныш турмысына \\йрене беретк. М е л у з о в. Таптык, калкашым! Н е г и и а. Вул не? Bipey ксле жатыр ма? (Смельская келед(, к;олындц ш белек нэрсесЬ бор.) С м^ел ь с ка я . Mine, Саша, ал! Иван Семеныч екеун Mi3re ек\\ койлек айып бсрдь Мьшасы саган, мынасы ма­ ган. (Б dpi ашып к;арайды.) М е л у з о в. Оныц Александра Николаепнага сыйлык жасайтын не хакысы бар? С м е л ь с к а я . Тэнгр жарылгасын, ол ойыцызды коя турыныз. Оздщ философияцыз тап Kaiip лит: орынсыз. Бул сыйлык емес т\\т\\, бул бенефист билетшщ куны гана! М е л у з о в. Озге не унп'н эперд!? С м е л ь с к а я . Онда С1*зд1*к не жумрсыныз бар? А1еш суЙет1н|' уипн эперд!. Н е г и н а.^Нина, тап маган кер'егш алган екен. Каи­ дай жаксы ед!! С м е л ь с к а я . Мен foh тандап алган. Саган кандай керопн б!лсм гой мен. Ал, кетт!к Саша, кегпк тез! Не г и н а. Кайда? С м е л ь с к а я . Мен Иван Семенычтык атымсн кол* д!м, соктырамыз. Содан KeniH туск! тамакты вокзалда 402

\\шем1з. Иван Семеныч т д щ барлык труппаны вокзалра конакка шакырды коштасуга. Ол, уздмай кетед'к Н е г и н аг Ылмей турмын... С м е л ь с к а я . Саган не болган, айналайын Йемене- ане ойланасыц? Бармауга бола ма ekenl Оран сен де рах- мет айтуыц керек емес пе. .. М е л у з о в.'- Мундай уакытта с1зд*щ ез1*шздщ кайтеть н1н1зд! б1лпм келер ед*1? Н е г и н а, Петр Егорыч бш еаз' бе... Мен барпаным дурью кой дёймш... Эйтпесе, келюпес. Журтты/гугел езБ М1*зге карсы койып алармыз: князь болса ашуланып кетп\\ Вбликатов та жэб1рленш журер. М е л у з о в. Уй imiHiH тыйыш турмысына кашан уйре- нетш бол амыз? С м е л ь с к а я . Оны emu бенефестен кейш, Петр Его­ рыч! Уй imiHiH. турмысын ойлайтын уакыт па ексн каз1р? Кули foh оныкыз.Уй im'miii турмысы тойдырып та болар wii. Осы кезде колайлы corn кур етюзбеуге тырысу керек. Н е г и н а . Жок, Петр ЕгорыЧмен барам. Бармай к.а- луым дурыс емес. М е л у з о в. Кдлауыныз болсын. Ол ез жумысыныз. Н е г и н а . Зцпме менщ нен1 калауымда емес бул жер- де. Мумкш, мен Timi каламайтын шыгармын муны, 6ipaK, баруга керек. Ойланудын тук Keperi жок, барура керек, эрине. М е л у з о в. Ендеше барыцыз! . С м е л ь с к а я . Жыйнал, жыйнал! Бол! Н е г и н а . MeH/Ka3ip! (К ш н у г е kered i.) С м е л ь с к а я . Оздщ ойьщыздагы кызганыш емес пе? Тынышыныз кашпасын, ол аргы KyHi жур1п кетедк жэне оны мен Сашара бере де коймаймын! - М е л у з о в. «Бере де коймаймын». Еафу етМз, мен еркек пен эйелдщ арасындары мундай карым-катынасты тусшбеймш. С м е л ь с к а я . Оны тусшу кайда с5зге! Ci3 OMipAi Tin* Ti бшмейаз. Азырак 65зд1к... журш байкасадыз уйренес\\з эл\\. (Н егина келеди) Ал, KerriK. Кош больщыз! (Кет еди) Н е г и н а . Петя, сен кол кешке, сабакка отырамыз. Мен акылды болам. Мен ешуакытта да сент айткапыннан шыкпаймын. Бул жолы кешip! Keuiip, жаркыным! ( С у й е - di де к е п п цалады .) М е л у з о в ( калпагын кезЫ е к ш п алып). Ым-ым!.. 403

Кайталык 0з‘ш*1здщ корага карай! Буран Кылар;а6ла кайсы? Ш Ы М Ы Л Д Ы К. EKIHII1I НЕГДЕ *гЧ Кала бакшасы. Театрдын бурышы, сахнага шыратын. баспалдак кершш турады. Бакшада скамейка, агаш саясыдда стол, орындык- тар, скамейкалар. Bip столда трагик, театрдан Нароков шыеады. Т р а г и к . Мартын, 'антракт па? Н а р о к о в . Антракт. Сен тары да «Оралдыи арры бе- тшде» ге басып отырмысыц? Т р а г и к . Менщ Васш кайда? Кайда менщ, Васям? Н а р о к о в . Мен кайдан б'глеиш. Т р а г и к . Мартын, 6epi келпи. Н а р о к о в . Ал келд1м, не бар? - : Т р а г и к. Акшац бар ма? % *' Н а р о к о в . Кара гуренлм де жок. v Т р а г и к . Досьщ1ушш де жок па? Дос деген улысез емес пе! -' ; - ^ч Н а р о к о в . Калтамды каксад да кара гуреш таппай- сын. • ^ Т р а г и к. Жаман. • \"... ' Н а р о к о в . Будан жаман болады дейм;сщ. Т р а г ик . О, журт, журт!.. Мартын! - Н а р о к о в . Тары немёне! Тра г ик. Кдрызга алшы блреудеи!^ , Н а р о к о в . Юмнен дейЫз? Б]зге акша беретш журт та кеп емес кой. Т р а г ик . О, журт, журт! - На р о к о в . Ие, «журт, журт!» Траг ик. Мартын, сен де журтка-^кнелей баста- дын ба? •.; ■ . '* На р о к о в . Сумдык 6ip былык кыйтуркы пыш-пыш басталралы келедк Vx > Т р &г й к: Кыйтуркы? Кай Карсы?-\" Н а р*о к о в. Александра Николаевна Йегияара карсы. Тра г ик ( кдрлент). Кш ол? Кайда ез}? Сен оран айт, менЕраст Громилов, icw сомымен боладыл де! На ро ко в. Сен тук icreft алмайсыц! Шыгарма унщ* дН Келпрме жынымды! Мен онсыз да капаланып келд^м, сен боска айгайлама! Сендермен кергешмнщ 6api азап! 464

Б э р щ н щ - б ^ ^ д н щ де : жетпей б1рталай жаткандарын, •-бар; ^.Эбден игаршадым.' сендермен. КулкЦдилердщ толып ж а т к а и : к у я к 1 с ! бар, сеиде кайшлы\\.хал артыпг жатыр. .Сендер&е аСеаднГ жетпейдк эсемдй&рлшеу-шек жетпейдк Керкам енёр де­ ген олшеу. Сендер актер емес, эшейш кур есер, кыджан,- сындар! ^ - г \" с.5\"А\"Л c f Т р а г и к . Жокк Мартын, мен жаным жогары адам-‘ мын... Менщ жаным сонша жогары! Мартын, жалрыз^ак жэб!р нэрсемен мае кез1мде гана жаным жогары адам- мын... (Ж ы л ай ды .) , Н а р о к о в . Мше есуас! ^• Т р а г и К;. Мартын! Сеш журт жынданган адам дёйдг, айтшы маган, осы дурыс па, жок па? Н а р о к о в . Рас, дауым жок; 6ipaK, 6ip рана шартым бар: осы сендердщ бэры акылды болсандар, мен жынды болfаным,-онда мен, талаеггайу^ш; Т р а г и к . Bijiecuj, бе, Мартын? 6i3* неменеге уксай- мыз? . . '.'i'**-. Н а р о к о в . Неменеге уксаймыз. , Т р а г и к . Сен Лирд1 бмемйсщ? Н а р о к о в . Б1лем1н, l' Т р а г и к . Есвде ме, сондагы-’агаш шшдеп дауыл... мен сондагы Лирмын сен менщ акымарымсьад. Н а р о к о в . Жок, адаспа ойтш, б1здщарамызда лир- лар жок. А л, екеумгздщ кайсымыз1акымак екенш езщ ту- ciHe бер. (Теат рдан Т1егина ш ы р а д ы .) Н е г и н а. Мартын Прокофьевич, бул немене? Мына- лар маран не ютегел! жур?. Н а р о к о в . Бишейшн, бишеймш, менен сураманыз. Не г и н а. Б ™ жылататын жэб1р, керше хыянат кой. Н а р о к о в . Тек жыламаныз. О лар сенщ 6ip тамшы кез жасьща да турмайды. Ci3 кара тарандардьщ арасын- дагы жалрыз-ак кегершшаз. Сондыктан, олар С1зд1 как- пайлайды. А ктырыкыз бен тазалырьщыз, актыгьщыз бен тазалырьщыз олардын, кундейтшк . Н е г и н а (ж ьмамсы рап). Мартын Прокофьевич, eci- шзде ме, ол тап аздщ алдьщызда, а з д щ алдынызда узде етпеп пе едд, бенефист алдьшда маган ойнатам деп? Мен 6ip жума соны кутт ойнагаиым жок. Бупн MiHe, бене­ фист алдындагы ен сонры ойын. О л жексурыи не 1степ отыр енд1? О л бупн Смельская ойнайтын «фру-фру» ды койдырмак. *

Н а р о к о в . Уа, кара журегше канжар кадалсын са- расынан! Не г ина . Мен!н бенефиамшц алдында Смельскаяны ду Kereprin, гулдер берпзбекшь MeHi журт умытып та болды мулдем. Маран сонда кандай туе1мболмакшы? Т р а г и к . Офелия, без бул журттан! Н е г и н а. Мен оган анта бастап ед5м, ол калжьш кы- лады, кез’шше кулк! етедг. Н а р о к о в . Ол агаш, аяаш, смен, терек. ' t Т р а г и к. Офелия, без бул журттан! Н е г и н а. Мартын Прокофьевич, мет жаксы керетш жалгыз С13 гана. Н а р о к о в . О, солай гой! 0м1рден де, бар жарык ду* ниеден де с!зд! жаксы керем! Не г и на. Мен а'зд!* туешемш, ез^м дс С1зд{ жаксы керем. На р о к о в . Тус!иес1з де, жаксы да кершз бе? MiHe, мен бакыттымын, я, бакыттымын. (Ацырын кулед[.) Ба- ладай бакыттымын. • Истина. Мартын Прокофьич, Петр Егорычты 1здеп келе койынызшы; сахнага келс}н деп айтты дещз. На р о к о в . Мен каз!р сондай бакытты болрандыктан, жан суйер1Н13Д1 кабак шытпай-ак шакырып, жетсктеп экелейш. Истина. Ол менн! KyAeyiM, Мартын Прокофьич. На р о к о в . Bopi6ip, 6api6ip ак кегершппм! Куйеут, •epta. Егер ci3 оны суйетш болсаныз, онын аты жан суйер болады. BipaK, оны кундейтш де тупм жок, мен ез1м ба­ кыттымын. Н е г и н a. KaccaFa да сора кетшз, мешц бенефиаме билет алынып жатыр ма ексн, жок па. Мен с*1зд! кишели белмеде тосам, шай iuiepMi3. (Нароков кетед'ь.) Траг ик. Шайын роммен болатын- болса, мен де ке- лем. Н еги н а. Жок, ромсыз. ( Сахнага Keredi.) Траг ик. Мешц Васям кайда? Кайда мешя, Васям? 4 0pi кетед!. Дулебов пен Мигаев келедг Д у л е б о в . Негина 6iare жарамайды деймш мен с\\з- ге. Оз хурметл* топтын кеш'лш таба бьлупиз керек. Кара тобыр емес, xypMcrri журттык камин ойлацыз. Ал, 61зге Негина уиамайды: оте жабайы, кылык та, мшеэ де жок кой езшде. 406

М и г а е м Киетш KiiiMi жеид*1 емес, эйтпесе улкен талант. Д у л е б о в . Талант! Таланттан <пз не тусшетш едБ шз? < М и г а е в. Оныцьгз рас, княз^ одап бтзд1к туанетшБ ш'з шамалы эрине; 6ipaK, 6i3 неге карап багалаймыз гой... Кснпр'пиз князь, туамге карап. Туа*мд1* кеп берсе талант болтаны. Д у л е б о в . Эрине, сендер TyciM/ii есептейандер. М и г а е в. Д э л дурыс айттьщыз, князь, 6*13 тус!мд! еселтеймпз. Д у л с б .о if. О ’здер, ана 61р... андалмайтын нзз!к ажар бар гой, соны туа’нбсйе1здер. М и г а е в . Тусжбе'йшз, жогары мортебел!* князь. Со- нымен 6ipre, былтыргы жылы ардакты аламдарга арнал- гаи рольдер yiuiH ажарлыныц да 6ip атактысын шакыр- ган жайымды баяндапынтге... Д у л е б о в . И с, не болды сонда? М и г а е в. Кып-кызыл зыян болды, князь. Ажар да болган жок, куаныш та экелген жок. Д у л е б о в . Ажар да болган жок? Ажар болмады деп айтуга кал ай ауызыцыз барады. М и га е в . Айыптымын. жогары мортебел! князь, шы- ныида ажар болды. Кейде; ол киш in жатканла баплык труппа сол болменщ касынан кетпейтж болды, 6ipeyi ес:ктен, 6ipevi теа’ктеи сыгалайтын.. ВТзл»к артистом юнм ауыстыратым жер|’м1з ылгый 6ip сузпдсй шуберек- тен жасалган гой. Д у л е б о в (к<арк,ылдап). Ха, ха, ха! MiHe, осынын 03i куаныш емес пе! Ми г а е в. Дуп-дурыс, куаныш та болды... BipaK, а'з угтпн куаныш болды да мен унии кайры сд!. Д у л е б о в . Ха, ха, ха! Сен мэтелдеп Kerri к. М и г а с в. Оисыз болайын деп тур ма, одан-будан ептеген хабарьщ болмаса, арам -елесщ... Б1зд*ш. сыбайлас- тардыд бэр! сол рой, князь. Д у л е б о в . Сен элп Водевиль дейп’н женит мнтезя! пьеса жаза ал ар ел in. Кешфпйз, мен с!зге сен деп сейле- cin KerriM. О л е ч я ‘\\ азгё кулап тургяндьтктыц белись Ми га ев . Б1здщ арпалысатынымыз да сол, адамлы ез!м1зге та р ту-рой, князь. Тек мен*1 бакытка жетк1з1ц!з, онын аржагында ci3 дейс’13 бе, сен д ей а з бе, маран оный 6opi6ip. 407