Ғабит Мүсрепов-Тандамалы шығармалыры

Э л и з д . Ci3 меш бутан кещцре алмайсыз. ^ Г а р п а г о н . Мен азда кендыре аламын осыран. Элиза. Ондай адамра куйеуге шыкканша, мен ез!мд! 03iM елтф’ ермш. * Г арпаг он. Сен e3i*mi езщ елт1*рмейсщ, сол адамга куйеуге шыра^ын. Жугеназдгш кердщ бе езшщ! ЭкесЬ мен осылай сойлескен кызды KiM корген, э? Элиза. Кызын осылай куйеуге берген экешюм кврд! екен? Г а рпа г о н. Мешц тандауымды KiM болса да макул- дайтынына бэс вдем. Оны тент' емес деп ешюм айта алмас. Элиза. С1здщ тавдауыаызды еишм макулдамасына мен де бэс TireM. Г а р п а т о н (сахна тубЫен B a jie p d i Kepin). Эне Ва лер жур. Тврелши* сол айтсын, токтаймысын соган? Элиза. Макул. Гарпаг он. Ол кандай кеа’м айтса да барынасын рой? Элиза. Багынайын. Ол не айтса, сол болсын! ЖЕТШ1Ш К О П И Ю Гарпагон, Элиза, Валер Г а р п а г о н . Валер, 6epi кел! Bi3 ceni тереип eTin отырмыз. MeHiKi дурыс па, кызымдш дурыс па, тересш сен бер. Валер. Оздш дурыстырында сез бар деймющ! Г а р п а г о н . Сен езщ б1здщ таласымыздын немене екенш 6LTeMicin? Валер. Жок, бшмеймш. BipaK, аздш дурыс болмау- ра мумюн емес: с1з деген Kici акыл-акыйкаттын ©3i емес- ci3 бе! Г а рп а>ю н. Мен тап бупнп кештен калдырмай муны 6ip opi бай, opi бЬйсалды адамра куйеуге берем десем, бул менщ бетше ыржактап, бармаймын дейд1. Сен бул туралы не айтар едщ? Валер. Сен буран не айтар екенсщ дейс1з бе? Г а р п а г о н . Ие, солай. Валер. ЕЬе!.. Г а р п а г о н . Немене? 458

И Й Й лер . Асылы*да мен азд ‘1Н пжфдД жактаймын. Cto- ^ 1Йтелес1пт1 деуге болмайды Fo il. Б’фак, кызыц аа езшше 6io далбайы болуга мумкш... Сондыктан... Г а р п а г о н . Йемене, Ансельм мырза теш ем .екен? Ол акылды, журымды, туысты, мшсзди эр адам. Онын устше алгашкы эйелшен ешбф 5 кок, казына деген сол емес пе! соз­ вал ер. Солай екен!, солай, э р и н е ... Бфак, Элиза ci re осынша неге асыгасыз дей алады гои. те» • ' Г а р п а г о н . Тем'фд1 кызган кезшде с 7 Р 1Ына Осы 6ip peTi келш калган кезд1 етК13Ш алсак, ын кайтып тусейш деп тур ма! Ол жэне ж у болып отыр гой!.. 4 . Вал е р. Жасаусыз? Г а р п а г о н . Ие, жасаусыз. - ' яйтЯП сез1М '. ' Валер. 0 ... онда мент 6ip ауыз карсы■ р карсЫ кок. ByjT дэлелпйз сонша даусыз болганд 1йтатын дэнеме жок. • Лпт|СЯН г0}1 мен!н. жа- . Г а р п а г о и.. Жасаусыз беретш болган сон яыма калардык канша екен» де TYclHl кянпай карсы- Вал е р. Эбден тусипкть р №ЗЫНЫЗ cisre, лык боладьГ деиаз! Шынына к ал * йеуге шыгу унлену деген дуниедеп улы 1С^ Р Д Р не болмаса, ба- деген— не ©Mip боны бакытты б о л у ’ дей алады, кытсыздыкка ушырауынды ш & к е . £ етш басынды Керге юргенше 6ocva^ ne^ ^ ™ a y c b . 3 рой... байлау ушш мыктап ойлану кере Г а р п а г о н . Жасаусыз дед1 М TYftim осында В а л е р . С .здш Д¥Рыс, эрине, деген рой... Слзге 6ipey-Mipey мундайд ^ж ар болып ко- есептеспеуге болмайтын нэрсе дер, Р алшак айыр- сылатындардып арасында жа с ж ы б - xayinTi нэрсе деп ма болса, ер л1 -зайыптылык Y™ еНдСр де бар рой­ те айтар... Ы нрзй, сезш уйлесШ1 Г а р п д г о н . Жасаусыз дедт \"улкен туйтн... бул В а л е р . Ие , оныкыз даусыз с е з ..^ алмас д еГенмен. туралы ак. сайтаннын вз1 де* ;*У боЛуын кымбатырак ба- акшадан rep i кызынын бакытты о'цдай ата-аналар езде- ралайтын ата-аналдр да болад - н еШуак,ытта кур- plain пайдасы ушш ^ызынык аналар ерл1-зайыпты- малдык eTin иббермеид). Онд ,-ыпыс-тирыссыз болуьт\" лыктын ез! даусы з, жанжалсыз, кы р ойлайды гой. 459

Г а р п а г о н . Жасаусыз демед1м бе!!1 З а л ер. Дурыс, дурыс! 0 ппрд1м ушмд1. Жасаусыз деген сон 6api де айтылып болганы... Г а р п а г о н ( б а щ а ж а щ а f^apan в зш е ). 0 й, ит уре- Д1 бьлем... Bipey-Mipey кенщ акшамды жагалатып жур ме?.. (В а л е р г е .) Сен, кетш калма, мен Kaaip келем. (К е - r e d i.) СЕПЗШПП КвР1Н1С Элиза, Валер. э Л и3 а. Валер, муныц кай ойынын? Валер. Шалдыд кытырыйа тимей, дегешм1зге жету уш|нболат та. Оган карсы келдгм дегенше, не барды бул* flipin болдым деу керек емес пе. С\\з де не айтканына кенген ыдрай керсетпиз, ойлаганымыз сонда рана орнына келед!, эйтпесе... Эл из а. Ал, мына бупн кешке кыйылралы турран не- кеш кайтпекб1‘з, Валер? Валер. Оды б1рдеме етш болдырмауды ойласайык... Элиз а. Ойлаура xemirin те калдык. Кешке дейш коп уакыт калган жок кой. Г- от#шВнцазл. е р. Аурум.ын дешз д•е -кейшге ка.лдыра4туруды Элиза. Мен аурумын дер адм. etfnii устап беред1 roftL • Сез ewecTi • V' ьадер. айттыныз! Емил деген немене ту- ciHymi ед{? 1ркшмей, жасканбай^ ауырдым детз де, кай ауру унаса, соны айтыныз: емцплер бэрше де сене бередГ бэрше де себеп табады... . >>../ у.; то гы зы н ты KOPiHiG ) Элиза, Валер, Гарпагон. Г а р п а г о н ( д р 1ректе\\ез'ш е) 1\\удайра шукф, ешнэрсе байк^лган жок. В аде р (о н ы кврм ей). TinTi болмаса, кашып куты ларымыз. Содан сон ез1м1зге 03iMi3 ием!з гой. Егер кым

Jat с 1эдщ мен1 сукмшз 6epiK болса... ( Г а р п о - v) ве, кыз деген экесше багыиуга mien. Ку* ift ёкен деп талгап-тандау деген кыздыц жу- .;емее ол! Ocipece жасаусыз ораны келген кунде, гсмез»ч.Д^т“а'Арлык TinTi дэнеме жок.. Н е берсе, соны ал да ‘ а р и а г о н . Солай! Тамаша айтылган сез. KemipiHi3, сударь, азырак кызынкырап к е т т , ‘ сейлеп кетт1’ м бьлем. Л р п а г о н * О не дегенщ? Ж аным жай тапкандаи бблвр кётт!, кызыма не айтсац да, калай буйырам десен де берд!м т|згш’1МД1. ( Э л и з а г а . ) Е н д *1 сен бултара ал май- ■*Щ. Маган бершген экелж ri3rin iн берД1М мынаган. О л ке айтсД сонысынан шыкпайтын б о л! ( Э л и з а г а ) . Ал, еши будан былаи карай, ме- ^Й тканы мды тывдамай KepiH.i3 iiii, с!рэ!.. 1 .. Э л я з а кетед1. 'К '■rt’J -~i-' •\" 0НЫИШ1Л K O PIH 1C .. ' В а л е р , Мен ере барып, акылымды куя берейш кула- ' •Мвйт »• Г а р п а г о н . Кдрыздармын саган. Бар, эрине... . ;В а л е р . Енд1 окы уыстан шыгармай устау керек. . . . ' • Г а р п а г о н . Дурыс оныц, эа'ресе осыньщ ду- PHCg. ■ г*> а д е р. Тыныш болыныз, 6opi де ойдагы жерден шы- : , Г а р п а г о н . Кудай жолыцды онгарсын! Менщ 6ipas °дашаланатын жумысым бар... Ва й л е р ( Э л и з а K ipaen е с1к к е б а р ы п , Э л и з а г а а й т ьсп т у р га н д а й ). Дуниедеп ей ^.унды нэрсе акша болады Осындай акен.1'3 барлыгын c‘i3 кудайга шу^’риплж етуге мшдеттгс!з. О л бшед] eMipAi, кызды жасаусыз-ак алатын ядам табылып турганда эржагы не болар екен деп ойла- ^атын дэнеме жок. Жасаусыз деген dip-ак ауыз соз — су- лулык, жастык, ата-reri, естьтпк, сыпайылык, аДалдык де- гендердщ бэрше турады!.. Кетедг 461

Г а р п а г о н (жалгыз). Кандай жаксы ж;пт еди мы- нау! Эр ce3i алтындай! Бакытты деп осындай кызметкер* бар адамды айту керекте! х Шымылды и ЕК1НШ1 ПЕРДЕ GIPiHIKI KOPI1I1C Клеант, Лафлеш т' Оцбараисьщ, сен! Канрырып кайда журе- сщ- осы? Мен саран не буйырып ем... rev l e v u l e f 1' Солай екеш рас, сударгь... Мен а‘зд1 кайт- зы М1неД; к\\г- ДеП ем’ .Р-Зщэкешз, турасын айтсам, бия- Tinri V¥DРMьтn ттая 'таесмтеасй,кожиа>змдеаНд1ы.тУрадан тура куып ж1бердь шаткалангрТ;.АД’ б'ЗД? icrifl бет' «алай? Жардайдын езГ ээккее\\ш11зч”ббренн 0ексеоу™мшп>бкоылыипыншдыапктбыакр.ады! Кызга таласатын Л а ф л е ш С|3д|ЦакеК1-3 де рашык па? л а н , Ие, гашык екен. лайыР^барУБ1рдемеРсокка°ны Р.ашыктылыктын ие' »Р' Ол сыякты^адам S S f c l i Л а * Л О rn г ЗД,Дмнэм!зд1н содыры да'. К л ? а н т г ? тНШЫНЫН Неге айтпадыныз? уйлеяуш 6vtv Н1МС,ЗД1КтУмасыЬ дед1'м. бйтпесем, онын Л а * Й ма ,ан кыиындай бермек. Ал, жауап не? деген сум тык б,Лед|’ .сУдаРь, карызра акша алу жалдаптыГколыН? ' еКеН: ci3re Усап аРа-™кта журет!н тын шырар! К г,скен адамнын кермейтт болмай- Л а ф л е ш °Ка1ай11р;,ЭрСегболмайтЬ1н болраны да? айтайын, сирек кезлегет°Л'МаЙДЫ?-Б‘зд'кСиМ0Н’ мен с'зге астын ycriHe келпрд,м,дейд ®ЛДап К0Й>ci3 уш‘1П дуниеН,Н ма? Т’ ^011Ымен— он бес мын франк тле .\\Теколы- Л а фл g щ *ги_ . »?. риза болсаныз Fawa тиед}^*’ болмашы 6iP «парттарыя* 462

v/ o' .. •<• I К л е а н т . А к ш а п ы а л ь т o c p c iiu а д а м ы п а cei\\« к с з д е с Т'РЛафлеш. О не дегешнЫ Мундай гетерi олай fcrej- мейд1 рой! Акша алатыи <мз кандаи тыгылсан. , беретшадам одан бетер тыгылады f o u . О л с .^ ншбадрмеуге тырысады. Акша беретш ад _ '. те ВДД1жалдап Симон квлденен 6ip жерде кезд . Ржайла- шездздш. эл-аукатыныздык жайьш л i экен\\зд1Н рынызды таныстыратын боласыз. ^ Р ине’ . А енд, КОя- кшекенш ecixce, Гс онына келш жатыр гой. Ал eH^ ma тыншартхары мынадай: Мунын взш Си сезге Kipi- беретш адамнын ез1 тэптештеп бершт . «Кдрыз ОДен бурын бул жайларды сгз б\\лт а бёрген ка- беруш! ар-уяхына тозавдай дак тусф м есуш 1Н берген рызына эр жылда бес процентген F^;» мей!р!мд! жан Клеант. Бес-ак процент пе. гг «Ш! Онын аягына жыгылу керек К°и алушыра Лафлеш. Онын взшёГтабылмайтыпдык- ирект! сумма карыз беруш'^ ^ цент eciM теле­ ки, ол сумманы ол жылына жыиыр- Р с ондыктан. ««mi болып баска 61реуден альт пеРка0Ыз алушы те- сонгг* айтылган жыйырма процент де карыз у “ к Л Г н Г Ъ , ку»»* Мьшасы *ы»ырм, « « процент болып шыкты гой! 5м Л а фл е ш. - Ие , мен де солаи J№Д • К л е а н т . Тагы дабфдемес! Р шартЫ бар... «К а Л а ф л е ш . Тагы бф юшкене ,кы„ Ыц карыз бе- рыз алушйга керект! он бес мы t. ФР FaHa 6ере аЛады. РУш! колма-кол акшадаи он ек твмендеп аттары КаЛран уш мынын карыз алуш , аталган буйымдай алура т т с п ». Кл е ант . Мунисы, He^ J lcc‘ T н ' eciTini3: «BipiH- Л а ф л е ш. Буиымдардын аттарь . керует_ аЛты mi — венгер иилтер\\мен эшекейл де ТОЗЫры жет- орындык, б*ф сырмалы керпесп • * Казына астары пеген бухт, жэне ек! е,^ ^ ЫЗс^ жДадан жасалган ж!бек бар... EkiHini— кызрылт суря мЫЛДЬ1к...» баулы, шашакты узын корш > Keperi не? К л е а н т . Мен оны каитпе ушГнш1 — ею faiubiK- Л а ф л е ш . Токтаи турьжыз • ба5ШдайтЫН cyperrcpi тын басынан еткен шыррала Д Р Тертйшй — жаитак бар кабыртара устайтьш токыма... М 463

- аяашьшан жасалган он ею аяры бар, exi жагына б!рдей созылатын улкен стол. Аядтары тугел дырналган... Аяк койып отыратын алты скамейкасы бар...» Кл е а н т. Оны мен хайтпекшн деймш! Лафле. ш. Шыдай турыныз... «Бесшци —уш кен ецеш мылтык... ушеуше уш аяк... Алтыншы— шлмдж дайнататын Kipnim пеш... едеш, ойыгы тугел».., * ’ Кл е а п т. Уа, катырдыд дщкемАП;-.- ... Л а фл е ш. Кызбай тура турыдыз... «Жетшцл — шеп' , тугёлге жакын болон лютнясы... Сепзшнп—Китай бе- лиярды мен дойбы тадтайы; колы бос адамра жадсы ер- мект1д 6ipi деп саналатын гректй* «еркек каз» дейтж ойыныт.. Торызыншы — уйд!д T©6ecine шп койсад уй iini- не ажар 6epin турарлыд imine шеп тыккан кесертке тулы* бы... Осы айтылган, шынына квлганда/т врт жарым мын. ливер туратын буйымын дарыз беруцп б1’р-ад мыд екюге Kecin беруге-эз1рлнчн бвдредЬ. Кл^е a ii.y. Уа, курып дана кетсш дашшер сумырайдын мундаи эз1рлiri! Мундай сумдыкты юм^есшен? Еселеп алар eciMi аз болрандай, ол сум маран уш-ляьгн ливерра еш-ускысын коса етх1‘збек кой! Ол кодтыры exi жуз ли­ вер шырарып бере алар да, маран?.. Dipax, амал дайсы, кенуге тура ке^едь Ол зымыян пышарын мойныма тадап турып, кенбес ершме дояды дейм1сщ! KapFbic атдан эке- вд сарахдыгы. мше, дандай куйге окел1я'Тсодтырады. Осындай экеге ел1*м тклесек,. оран тадданатын не бар? • Л а фл е ш. Шынын айтсак, Ыздщ экещзге бпхен са- рандыдда em6ip адам баласыныд шыдауы' мумкШ емес. Кудайра шуюр, суайттыдда онша бетм емеспШ, epixci3 жетелеп^экелш дарара астыратын icm riici. сезже баста- са-ад тайып берутц де бшем, 6ipaKi шынымды айтайын, с|зд}д экед|зд1 тонап алрым келед1 д е турады. Кейде Tinti С1зд1д экеш’зд! тонаран адам 6ip езп ic ictereH боДйр едЬ ay деп те ойлаймын. . Кл е ант . Жадагы ecKi-ускыларынын яз|мш корсет^ ЕК1Н Ш К в М Ш С \"V; : ' : . м- ч Клеант, Лафлеш, Гарпагон. Симон., Л'*-\"- --/ С и м о н . Ие, сударь, ол жас жптт акшара муктаж оолгандыктац, аздщ дойран шарттарыкыздын бэрше де квнш отыр. ** г m

Г а р п а г о н . Симон мырза, осы icriu артыида б!р хау- ni жоктыгына эбден ccneci3 roii? Сол аитып турман ж\\- гтцвдщ аты-жеш, эл-аукаты, тугаи-туыскандары ез;шз- гебелгш ме? Симон. Жок. Ж 1пт туралы менщ 6iacpiM ете аз. Ме- Hi оран кездейсок 6ipcy аитыпты. Bipaic, ол азгс оз жайын тугел айтады. Онын маган ж!бсрген адамы жакагы айт- кан жактарыцыздан мж табылмайды, деде Мешц бшетБ HiM—ол 6ip байдын баласы, meiueci жок, opi кстсе сепз айданкалмай экееппц ел!мш кутетж кершеди Егер керек етуш1 болса, экоеiиiн. сол мерз1мшеп калмай елетшше кепицик етуге де эз'ф. . Г а р п а г о н . Бул жактарынын 6opi де колайлы ictj таныткандай екен... Симон мырза, жакыныцды жаксы ко­ рудеген юмге болса да колыцнан келгенше жэрдем беру- Д|‘ парыз етед1 р о й . Симон. Эрине. , ^ч Лафл е ш (С и м о н д ы т анып, К л е а н т ^ а а ^ ы р ы н г а н а ) . Мынасы Heci? Б1зд1Н, Симон спзди* экеидзбен сейлесш тур foAI _ ~ Кл е а н т. М ен1н им екешмд5 6uiin койганы ма? Элде сен аитып койып па ен? С и м о н { К л е а н т п е н Л е ф л е ш к е ) . А, а!.. О зд ер тым асыккан екенс!здер!.. Ксздесуд1н осында боларын С1здер- ге KiM айтты? (Г а р п а г о н г а .) KeuiipiHi3, сударь, мыналар- Дьщ келш калранына мен юнэлР см ест и ... Мен буларга ешнэрсе айткан ж ок сд!м. B ip aK , мунда турман елеул1 бэле де жок. Бул Ж1гптерд1*н. 61*ЗД1Н кен,еа\\шге к ул ак салмастай сыпайшылыктарыпа мен сенем. Ал енд] rycim - се берщ1здер... Г а р п а г о и. Калайша? С и м о н (К л е а н т т ы н у с ^ а п ). Ж аканл мен айткан а з- денон бес мьги карыз алгысьг келетш жас жнтг ось ... Г а р п а г о н . О, кангы бас, сен бе СД1Н. К л е а н т . 0 ке-ау, карыз беруш1М с.з бе едина... Симон кашып кетед>- Лафлеш Тасмании. ГПШПП1 К0Г1И1С Гарпагон, Клеант. журген сенб!с.*ц? Г а р п а г о н. Талтусте тоналгалы саз екенс/з гоп ? К л е а н т . О н ай байыгалы ж у р геи 465 30 F. Мусрепов. I I I том.

Г а р па г о н. Осыны icren журш, мент' кез'ше Kepi- нуге калай батылын барады сенщ? К л е а Н т. Осыны icren жургп* инабатгы адамдардын \\ кезше кершуге аздш батылыдыз калай барады? Га р па гон. 0Mip боны ^телмес карыз алып, зкек- т м^ндай TepiH моншактатып журш жыйнаган дуниеан осынша шашура,жеткен есрапкор, кайда сенщ уятын? Кл е а н т. Тыйынга тыйын пайда табу утш airriai кан соргыштардын бэршен асыл, ез1*Н13Д1* вЗ!Н1*з осынша мас- каралап турып, аздш кызарганыныз к$йсы? Г а р п а г о н , Кет оцбаган, кет кез1ме кершбей! К л е а нт. Муктаж болгандыктан есеамен кайтаруга акша алган адам оцбаган ба, я болмаса, муктаж адамды гырдай гып тонап адып, акшасын кайда коярын бшмеитш адам онОаран ба? Слзд1'ншеекеушщ кайсысы жаманырак? Г а рп а г он. Кет деймш саган, кет ашуымды келт1р* мей. (К л еа н т кетедЦ Жамандыксыз жаксылык та жок деген осы да. Енд1 мен вз1мд1 де бакылап устап, шыгар- маспын уысымнаи!.. Ойбай-ау, акшамды 6ipey кагып кеткен жок па екен, карайыншы... (КетедЦ / ТОРТШЩ K0PIEKJ' Фрознна, Лафлеш. Л а фл е ш (Ф розинаны к в р м е й ). Mine шырралан!.. 1кмдГ^?Р03*НамЫСШ1}‘ Мйдан па3йдаболдын?ФЛеШ'ДОСТЫМ’ СеНб''С* ? СеЯ \" een ^ tj Сёй кандай се' ■ 1гелген1Н1мвИГ„а‘ - 'е?|'К|' баяры белг1Л1' жумыской:.. Шамам тырып ж1бгп^м'Мй 1-аЛ^ ам?Т!мыи’ Ж0РТЫПжурш жаяыс- аламысьтз ^ г ' ,б|лес|Ч. онысыз ЪуЯ дунйеде тура «УРгеи адам емёспГ^сорЛ^ ™ iriMb^ “ кврШ гел! журген ж о ы щ ы ^ ” ТауЫП ° СЫ уйд5н ИесЫ to rip ‘ д~ ^ сына дэнекер * ■ бфдеме тус1Р'ре‘ алга^ц»а,ДсаеНнщ-баа^та0кИ-д’ аоннкыыдд беоллммеайсп-н бБоУллаарн! \\

й.уЙде акша деген кымбат екешн ескертюм Енбектж де ецбеп бар емес пе? Л л ера. Сен cipo Гарпагон деген Kicini бшмейтш ^РсьЧлГарлагон деген мырза барлык адам деген зат- Щ iflftftWf ен .6ip адам eweci болады. Кандай ецбек К6рсетседдё од саган алгыс айтып, калтасына кол сукты- №кояр ма екен! Мактау айту, курмет корсету, достык б!лд1ру жакдарынан буаз кылар десем де болар, psi акша деген жакты атаманыз!.. Оныд журек тура- ш жершде журек емес, не 6ip кепкен сухарь, не бол- хаса>мужГлген 6ip суйек шыгар. О л ушш беру дегеннен язмансвз де жок. Ол Tirrri, «caFaii жудырык берпм келш ТР1ДЙ те айта алмайдьт, онын. орныиа «мен саган 6ip %ырык. карыз етемш» дейдк ..К о з и н а . Кудай-ау адам дегенд1.калай сауу кеР^ \" TiriHмаран уйретш эуреленудт не Keperi бар? Мен кшд б°лса да «i6rre алам, кандай журек болса да.еР1Т.е ал Элей жершщ dip де 6ipiH ескермеи етюзбеимш. Лаф л е ш. Д эл бул жолы оньщнын 6ipi Д®TY майды. Одан азкша дегенд1 шектф’ е алсан, ме д■ Р Р Мгн*Коз алдында мурдем кеткел1 жатсац да, о н Кыскасын айтканда, ол ушш акша д сурау- Да. ар-уяттан да, адамшылыктан да кым ; айды? д к. шыга жай рана кезг туеш кетсе, калтыр щек-кар- Ша cVPay деген онын ^Урегте найза ш а ^ 0 \\ эне келе нын-шыжЫмдап тартумен бфдеи тиед жатыр, кош бол! КетеДЬ БЕС1НШ1 KOPIHIC Фрознна, Гарпагон. . . Г а р п а г о н ( в з ш е ) . Орнында екен... Козгалмапты... (Ф р о з и н а га .) Ал , калай, Фрозина? Ф р о з и н а . Кудайым-ау, т!пт1 денсаулыгынызды су- Рзудыц xeperi ж о к кой: гул-гул жайнаган жузниз сау екенд1*п*ц1зд1 031-ак айтып тур екен! u Г а р п а г о н . Ю м , мен бе, гул-гул жайнаган. Ф р о з и н а . М ен с!здан мундай жасарып, мундай сер rin кеткен|’Ц1*зд1 бул кунге деЙ1*н кермеген ед1М. 467 1

Г а р п а г о н . Шын солай ма? Фр о з и н а . Мешмше, ci3 буюл 6Mipini3AiH шнде дэл бугшпдей кыршын жас болып кермеген болуыньгз керек: мен кейб|‘р жыйырма бестеп ж(пттерд1' де бшем, б1збен салыстырганда олар куарран шал эшейш! Г а р п а г о н . Дегенмен, Фрозина, мен каз1р кем! жок алпыстамын. Ф р о з и н а. Е, оныд не окасьгбар? Алпыс жас та кеп болып па? Нагыз гулденетш кез1 рой еркектщ! Г а р п а г о н . О да мумкш... Дегенмен, 6ip жыйырма жасты иыктан сыпырып тастай алсад, repic болмас едГау деп ойлаймын... Ф р о з и н а . Эшейш, кулуге айтасыз рой оны!.. Онын с!зге тук Keperi жок. Оз жуз жыл жасайсыз! . Г а р п а г о н . Солай деп ойлаймысын? Фр о з и н а . Сез жок. Барлык, нышананыз соны айтып тур. Жакынданызшы 6epi!.. Tan сол айтканымдай: мына кецаршшздщ тубшен келденец тускен сызык узак жа- сайтындырыныздыд белпсь Г а р п а г о н . Сен будан да б1рдеме бмуип ме ед!н? Фр о з и н а . Бшгенде кандай! Колыдызды 6epi экелГ ШЗШ1... (алсщ анына, $арап.) К,удайым-ау, Timi ушы-Кыйы* ры жок! ' Г а р п а г о н . Немененщ? . Фр о з и н а . Мына 6ip сызыктыц кай жерге жеткенш керес1*з бе? Г а р п а г о н . Е, керемш. .\\ Фро з ина. Сенсешз— ceniHi3, сенбесед1з — мейлЫз, мен с!зге жуз жасайсыз дед1м рой, coFaH кем дегенде та­ рыжыйырма жас косыдыз! Г а р п а г о н . ©TipiK емес пе? \\ Ф р о з и н а . Ci3re Timi вл1м жок. Ci3 балаларыныз бен немерлер1шзд1' колыдыздан жерлейаз. Г а рпа г о н. Ол тер!с болмас едГау... Ал, жумысы* мыздыд жайы HeiuiK? Фро з ина. Оныд жайын сурап Keperi не? Мен Колы­ ма аляанлстщ келмегеш болатын ба едП Ал, мына куда* лык жап^. болса, оны маран тапсырыныз да койыдыз! Мен аралассам орнына келмейтш кудалык болмайды! Уйлен- .AipriM келсе мен туржтердщ султанын венецияныд рес- пуоликасына да уйленд?ре алар ед1м!.. Сздщ жумысыдыз одан жед^рек кой... ШешеЫ де/кызы да мешжаксы 6i- леди иларга с!з туралы да айтпаганым калган жок. Ше- 468

шесшщкуларына да ci3 Марианианы кешсде А » Р денде злденеше рет корш, уйленуге бел баила сыбыретш калдым. * „ Гарпагон. Ие, meiueci калан карая кештеи Фрозина. Куанып ксгп, орине. Cta‘ Y жэ. шдырмай кудалык шартына кол коиылу■ _ ег£н\\мде, не калыцдыктыц e3i дс ишндс болуы Р тап- inemeci табан •аузында ризалык етш, к .bl3Fa ке- кешк| та. сырды, Марианна туею астан кейш азд i lin шыкпак, содан кеиш базар жакк \\ макка осында келмек. , опкТП кай- Гарпагон. Онда, « e y i мешн а р б а »»» барып кай тар. Фрозина. Е, эбден келгеть шешеЫмен сойлесе Гарпаг он. Ал, жасау пУРа:? кеоекппн айттын а-чдынба? Аз да болса, жасауы б У * Р KC;iyi ба? Кыз деген куйеуге кур кол, ж ас > бол май- ТЫннэрсе гой!.. . ^ Р о з и н а . Калай кур кол лей аласыз? Калыцдык С13ге жылына он cni мык ливер KipicneH келмек. Г а Р п а г о н . Жылына он ею мыц ливер KipicneH к е л - мек! Ф р о з и н а . И е! Еналдымен калыцдыгыныз тамакты пюкгмдеп кан а жеп тэрбиеленген... Салат, сут, сыр, алм а, fap жейп’и там агы осы Faria.- Б у л а р д а н баска дэмд1 мен y r i, кымбатты мен акшалы дегендернизде жумысы ж ок. Осыныц озin жылына уш мыц ливер юрю.деп 6 ip койы* Нызшы. Одан кейш , 031 тазалыкты к а н ш а ж аксы к о р с е дс ^зркьграп ки!*нуд{ тши жек коред!: сэши кейлек, ускс тагынатын асы л моншак, уйдш iuiKi жиИазын жаркьгра кою дегендердш оран тук к е р еп жок... Баска эиел* лердгц бул ж а г ы н а кандай кум а р , кандаи комараи келе- TiHiHеске алсаныз, муныц ез! жылына торт м^ н 1анкемг айналар ма е д \\ ? Одан сон, ол ешбгр а к ш а л ы оиын легенд aeppei келмейдг. Осы кунп бай -ойелдерг, мен байкызда- рын алып кордаз cia! Мен осында гы бгр елд Бгоак 6 i3 Да жыйырма мыц франк уттыргаг-гын - 1 * утт^трар терт есе кем алайнк: сопла ол жылына бес мы» £ ™ р а р ел гой! А л енд! косыныз б* Р '\" - ^ * ПУш мынды тамагьшап кигмнен терт мыц, торыз мь.к оа. мын Kipic унемдеймш девдз, сонда жылына >Р 46\" болады да ш ы г а д ы !

Г а р п а г о н . Есеп жагык келГп-ак тур, 61‘рак, былай, колга TycepiH кере алмай турмын-ау... Ф р о з и н а. Бэл1, айткан екене1з!.. Будан артык с!зге кандай катын керек? Сал, сылан болмаса, есрап легенд! бш м есе, карт а ойнамаса, Ыздщше, осынын 6api колга тусерге косылмай ма? х • S а Р п а г 0 и* .^ен ол анаган, мынаган акша жумса* маиды, а л а келетш жасауы сол дсйсш. Бул жасау емес, мазак кой. Колыма туспеген, ала алмаган жасаута, мен алдым деп колхат бере алмаймын. Сен менщ колыма ту- cip, колыма туссш, устал керетш болайын! Фр о з и н а. Кудай-ау, оныц да болады... Bip жакта ма[М13 же^ м*3 ^ соныц 6api ci3re калмай Па р п а гон. Оларын кору керек... Одан сон, тагы 6ip нэрсе менin тынышымды кеп'рш жур, Фрозина.* Мариан* на жас... ©зщ бшееin, жаетын. езд жаска карай \"езеуреп турады рои... Марианнага ез1’мд1 Kopi емесшн бе екен деп те коркамын. Жас эйел уй!ме де 6ip жада жосык ала ке* екен*^06, Ма3а ^олма®’ W татып кетш журмес пе f ' ^ Р 0 н а* Ах, ci3 оны жаксы бшмегенджтен айта- ло»,Ла\" ’ Марианна бул жагынан да баска зйелдерге ук- * ы Р0И- Мен с1зге айтайын,..ол жас Ж1*пт дегенд!' рпс] келмейд1 де, шалдарды жанындай перед!. А а р п а г о н . Марианна ма? ° 3ин ие» ауызынан емшек табы кстпеген* алам еЗШЗканым. ж е к керед1, дейдь Ал ешн, лы kiriA ы^акалы бар кэршерд1 кергенде не болганым- жа ' г ^ма“ мь!н’ ДеВД1. К,анша картка басса, сонша сыпманыч ''МШ'РКШ- дейд' - С13 одан жасыдызды да жа- “ S “ 3; ^ а.рвдннаДа а л л ы с жастагы адам керек, одан де шыгип ,*GT1 жок' ^сыдан терт-ак ай бурый ол куйеуге деп айтып жаздап’ KY*eyi пурпур жасым елу алтыла кол коя бар ЫП’ °НЫН УСТ1не шарт кагазга коз!лд!р1Кс!з араНЫ Ш0С пе!\" Кудалык бузыл^ы да ф р о з ^ „ яНт1®КС0Дан Рана бузылды ма? ген аз жанр К содан Рана- Маран елу алты жас де- рында’не сэн бар дейд*]?КЭЗ'ЛД'Р'К Mi,ir'3in коймаган му- дайды ест1пГб{лгри^НЫСЫ та1рналарлык м]'нез екен. Мун- еСТ1П б1Лген емес е* м . Онысына капы куанарлык 470 - .

j?мен эйел болсам, кылжактаган жасты е зш’ де . . бол ар ед*1М. ' ^ Щр ^ з и н а . Оныныз тусшштк Ж а с д е ге н тракайлар- дьгк^ейешне сую керек? Кенедей жабысатын немелерге .дай&йшак? - а г о н. Мен эйелдердщ жастарды сонша суйе- нлер^наЛтт! тусшбеймш. Фро з и н а. Акмактыктан суйтедк Жастык деген не- гур онда? Сол олп жас кырымпоз дегендер эдам ба<^ар£.Неменесше кызыгуга турады? ' Пар п.аг о н . Мен ез1М де соны кунде аитамын. Дауысгары тауыктын, балапаныпын дауысындай, муртта- рь!.мысыктын муртындай, тьфу!.. . Ф р о з и и a. 9 cipece, с!збен сальтстырганда олар ада. боливй .кдлады! Адам деген Ыздей болу керек те. К,ара- санквзщ тояды. Эйслге унау ушш де с1зше кшну керек Г а р п а г о н . Мен сешнше де онша не емеспш гой? . Фр о з и ц а . Суретке салуга болатынсыз! Азырак бу- рыдыцызшы... Будан асар ажар болады дсймкмн.!.. Азы- Р^к журт кернтлзшь.. Туу, TinTi тецеуге Т1Л жок! Ж У Р ,С*~ еркш, денещзд1 устауыцыз осем, денед}зд1ц 0 3 i тас.тай, eurGip аурудын б елп а де жок. Г а р п а г о н . Ие, мен, кудайга шуюр, кейде 6 ip окпсм ^Ь1сылып. калатыны бар демесем, eui6 ip елеул! ауру де- ^HAi бпшеймш... ф р о з и на. Ол тук те етпейдь ©кпешздш кысылып *^латыны с1з д щ‘ сонпнзд1 буза алмайды: TinTi с!з жотелш Калгавда, соньщ ©3i сйзге жарасып та тур... Г а р п а г о н . Сен маган мыиаиы айтшы: Марианна вшуакытта да кермед1 ме екен? Ke3i шалган кез1 болФмарпопзаи? н а . Ешуакытта кормептк Б!рак, ол екеуми с!з туралы квп сейлестж, мен сЛзд! эртурл1 бапка мадтадым да суреттед1м, ондай^ еркект* талтуст \\ щам алып 1здесед де таба алмаисын, делил. Г а р п а г о н . Акылдысын гой, сен! Рахмет. Ф р о с и н а . Мен1ц cisre киикене гана &т\\н\\ги\\м Р еД1- Менщ 6 ip куынып жургсн дауым 6aP ej ’ J ’ _ айрыламын-ау деп коркам: а к т а м Ж0Т,К Г . . ст^ . ‘ (Г а р п а г о н к ; а б а г ы н r y iie d i.) Егер с\\з аз гаи • Р ‘ианна. Hi3, мен дауьшды оцай-ак утып ш ы г - а р г |,Р W a p - иын <нзд*1 квруге каидай кумаР ексши р 471

нагон ж а д ы р а й д ы .) С\\з OFan кандай унар екена'з!.. Eci* пен айрылатын болады! *Мьша баумен 6eKiTin койгаи шалбарыкызды кергенде аузынан суы агатын болар!.. Г а р п а г о н . Лита бер, айта бер!.. Ф р о з и н а . Сол дауымныц ©3i кыйнап, мен уылн ул- кен ic болып тур... (Г а р п а го н ^ а ба р ы н ryiledi.) Егер ол даудан жешлш калсам б!ржола тоналып та калганым. Маган акша онша коп те керек емес... Марианнага мен а’здщ жайды топтештеп сойлеп бергешмде кандай куа- нышпен тындаганын корсешз!.. (Г а р п р го н к,айта окады- райды .) Кез1* б1ржола жайнап KerinTi! Мен несше ая- найын, TOKTiw енервдг Аягында мен сол Kicire табан аудармай, каз1*р кунеуге шыккым келш тур, дед! гой! Г а р п а г о н . Карызда^мын, Фрозина, карыздармын.. Карыздарлыгым сонша, кандай алгыс айтуга да б!‘ле ал- май турмын... Ф р о з и н а . MefiipiMini3 Tycin — маган* азырак жэр- дем етш ж1берсешз екен... (Г а р п а г о н цабарын цайта туйед'1.) Сойтсешз мен етек-жеюмд1 онай рана жьтйнап алып, адам кагарына косылар ед1м де азге OMip боны алгыс айтып етер ед1м. Г а р п а г о н . Кош бол. Мен 6 ip жазып жаткан хатты аяктап тастауым керек едн Ф р о з и н а . Ант eTin айтям, сударь, cis MeHi улкен муктаждыктан куткарган болар едМз... Г а р п а г о н . Оздерд! базарга апарып кайту ушш мен«ар6а жек деп тапсырып коярмын. Ф р о з и н а . Хал1м сонша ауыр болмаса, мен аздш мазанызды да алмаган болар едш. Г а р п а г о н . Кешк1 тамакты ертерек 6epimiep деп тапсырармын. Тунге карай тамак жеген зыянды болады. Фр о з и н а . Кайырым еп'шз, сударь, туссш меШрГ мщ!з!.. Мен} канта- куанткан болЯр\"ед!‘шз... Г а р п а г о н . Мешк кету1м керек, эне MeHi шакырып жатыр. Корккенше cay бол. (К е т е д и ) Ф р о з и н а (ж а л гы з), Сен итп’н тукымын жьш-сай- -тан неге талакайлап тастамайды екен! Бул сараига жет- пес жллбарынуым. BipaK, бул жумысымлы аяксыз кал- дыра да алман. Мунда болмаса, баска 6ip жерде кабар какпаным. Алармыи ез1мд1к!н! Шымылдык.

Т1И1НШ1 ПЕРДЕ Б1ПК1П1 KOPIHIC Гарпагон, Клеант, Элиза, Валер, Ж а к , Клода, брендавуан, Ламсрлуш. Клоданын колыида сыпырткы. Г а р п а г о н . Бэрщ де 6epi к е л ’шдер! Бупн ’штелетш ^сгерд{ тапсырып, мшдеттертд! б е л in бсремш. Клода, 6cpi кел, сенен бастайык... Сыпыргышыдныц колында ftyprem ете жаксы екен. Сыпыра бср, кай жер болса да таза болсын!.. Емрдемелерд1 кыйратып алма. Yu липни стол-орындыктарын ыскылап cypTin журме, бояуын ке- TipeciH. KeuiKi тамак, устшде сер бэтелкелерд1 бак.ьтлай- тынбол, 6 ipey урлап акетс ме, сынып кала ма, Kiw битед!, ие бол кезще. Ш ырыны болса, ецбек акыкнаи устап ка­ лам. Жак ( в з ' т е 0 й, куыниыи тапканы-ай! Г а р п а г о н ( К л о д а г а ) . Бар. Клоде КвТвД1. ЕКШПТ1 KOPIHIC Гарпагон, Клеант, Элиза, Валер, Жак т. б. Г а р п а г о н . Брендавуан мен Ламсрлуш! Сен екеущ рюмкаларды жуып, 1ш1мд1к куйып туратын боласындар. ^Щ|мд!*кт1 керек легенде гана куйындар. 1ш|мд1К жайын Tirrri умытып та кеткеи адамга Цшнлз де шлшз деп да мыл таптырмайтын есуас кызметкерлерденг* алмацдар улгпп. Bip сурап, e.Ki сураганша козгалмандар орыпдаръшнап жэне стол уступе суды молырак койындар, аямаид ар ’ суды. Ж а к ( в з Ы е ) . Эрине! Шараптын езш iuie берсе, жург жылдам м ае болып калмай ма! Л а м е р л е ш . Мынау у с т п з д е п кенептерд> ш еш ш тастаймыз р о й ? Г а о п а г о н . BipaK уакыты келгенде ш сш есш дср. Ки1мдер|цд1* кищ лер, 61’рак, б у л га л алмантын болып ко?.- Дерще кар ап журлщер. . • Б р е н д а в у а н . Сударь, м е н т желеткемнт тал ал- 473

дьщры жагында майдьщ табы кап-кара болып турраны еашзде Шырар.. Л а м е р л у ш . Мешк шалбарымнын. арт жары тугсл жыртык екенш де бшеьт Fofi... Тек ецкейе берсем бол- раны... . Г а р п а г о н (Л а м ер л у ш ^ а ). Жетер! Конактарра ке- б1несе алдьщмен бурылатын бол, арт жарынды уйдщ ка- быррасына жапсыра уста!: (Б р е н д а в у а н га .) Сенконактар­ ра кызмет еткенде калпарынды мше былай устайтын бол! (K epcered i.) Брекдавуан меНЛамерлуш кетед!. : 1ШЩШ1 коринс' v Гарпагон, Клеапт, Элиза, Валер, Жак. Г а р п а г о н . Элиза, сен столдыц уст!н жыйнап алар кезд1 бакыларсын. 1иимдж, жемдж б1рдеме кездсн тайып кет|п журмесш. Бул нарыз кыздардьщ ктейтш ici. Оран дей|'н мешн. калыцдьггымды жаксылап карсы алуга эз1р- лен. Екеущ базарга барып келерспщер. Мен не айтып гурранымды ecrreMiciK? Элиз а. EciieMiH, эке. Кетедь ТвРТ1НШ1 КОР1И1С \\. Гарпагон, Клеант, Валер, Жак. . ^ ^ J1а г 0 ***\"^лым мен сенin бугшп кылырынды кеш- тш. 0гей шешен келгенде кабагын жадырацкы болсын, тыржыйып журме! . ' Кл е ант * Мен бе, эке! Мен неменеГе тыржыям? Дар п а г о н. Экелерщшн станин рет уйленуше ба- лаларыныц калаи карайтындарын 61'лемш менГ 0гей ше- ше дегенге кал ай карайтындарын да бкгсем. Егер сен бу­ пнп пыльный б!ржола умытылсьгн десен,' огей шешенс сушспеншшк корсет, эдеггп бола бит. Т’ М0Нл°л ШЫНЫМДЫ ЗИТСаМ, ОЛ K'idHiH аллап болранына куанышты да емест'н. С1зд1 К иш, куана да алмаймын. Bipan, эдепшж, > 474

*?***<■ . 9' 4 ^vggJIfcHUUJUic дегендерМзд! тугел орындаура уаде етем'ш ж ары нан тынышыныз каш пасы н. п а г о и . Ш аман келгенше тырысатын бол. чЗКле а н т . О л жарынан кеш л п и зд ! рыйза етермш. Г а р п а г о н.- Свйтш, акылды бол. Клвамт кетедГ БЕШ1Ш1 КОРШ1С Гарпагон, Валер, Жак. «фза ci3 де 6 epi Екнелд]|‘ш’ зВ.алеР> маган сен керексщ, Ж ак ни» 3 Вожарьщыз ретшде келейш бе, элде асбасшы- №в ^ ш д е ме? Мен с!зге opi божак, opi асбасшымын Р-ар п а г о и.* Маран eKeyi де керек. Жа к. Эуел1 кайсысы болып келейж? г а р п а г о н . Асбасшы ретшде кел. Жа к . K a 3 ip... (С ы р т к ш л и н т а ст а п , а с б а с ш ы к ш м г н д е №лады. ) '- Г а р п а г о н . Сол кайта кшнудщ не кереп бар ед1? Ж а к. Н е буйырасыз? Г а р п а г о н . Мен бупн кешке конак шакырмакшы- мын, Жак мырза. Ж а к.‘ Тан каларлык ic екен! #Г а р п . а г о н . Сол KeiUKi тамакты сен жаксылап ©3 ip- лен аласын ба, жок па, соны бш п м келедн - Ж а к. Акш а жарын жаксылап берсешз, тамак та ^аксы оз1'рленет1‘н болады. Г а о п а г о н. Уа, жер жутсын сенП Акша деген Йе­ мене! Ол 6 ip менщ бшмейтш нэрсемдей, кыйт етсе 6 opi акша, акша, .дейдн Акша, акша! Борщ барып п'релген екенс!вдер акшара! Акшасыз 6 ip адым arrayFa болмайды рой, cipo!.. •’ . В а л е р.*' Будай акылсыз жауапты мен естшен емес- niH. Акша коп бер!лсе, тамакты жаксы жасауга болаты- нын ©3iней баска ешюм бглмейд! деп ойлайды р о й , cipo!.. ©й; акымак, сол, соны да бшгендж дсп айтып турмысыц? Сен ©3 жумысыда шын-ак шебер болатын болсац, аз ак- шзга, арзанга жаксы тамак жасап бер! Ж а к. Opi арзан, opi жаксы болсын ба? 475

Валер. Эрине! Жа к . Кднша адам болады? Г а р п а г о н . Сепз адам болар ма екен, он адам ба... BipaK, сен ceri3 адамра рана тамак; эз1рле. Ceris адам тоя- тын тамакка он адам да тояды. Валер. Эрине. Ж ак. Олай болса, тамак тогыз турл1 болраны жен... Сорпа... салкын тамактар... ‘% Г а р п а г о н . 6й, эбшет бассын сенН Мен бушл кала­ нытойындырмак па екем! Жак. Куырдак... Г а р п а г о н (оньщ ауызын б а с ы п ). Сумырай! Сен ■ менщ бар дуниемдг 6ip-aK жутып коятын шырарсыц! Валер. Сен айналып кетей1н, достым, езщ де бшп кой, жане жакын жекжаттарыцнын бэрше де урындырып коюды умытпа — конак шакыргаида erri кеп берген адам— ол конактарына турадан тура кастык еткенк 111а- кырран конактарын жаксы керген уй neci, шамасы кел- генше тамак, жагын тежей устауы керек. Tinri Kopi за- маннан калган мэтел де бар емес пе: 6i3 тамакты eMip суру ушш гана жейм!*з, тамак жеу ушш ewip сурмейлпз. деген. Г а рпа г о н. ЦПркш, мэтел-ак екен! Жакындашы бе- pi, сол ушш мен ceHi cyfiin алайыи. Туа-журе осыдан а'кылды ещнэрсе ecrin' керген емен.' Ы з жеу уплн емф сурем1з, eMip суру ушш емес... Жок, булай емес, калан т ш? Валер. Тамакты eMip суру ушш жейм’я — тамак, жеу уплн eMip сурмейм!з, дептк Г а р п а г о н (Ж й щ а ). EcTin турмысыц? (В а л е р га .) Кандай улы адам айтты екен муны? Валер. Юм айтканын ез1м де умытып калдым. Г а рпа г о н. Осы мате.зд жазып кояйын 6ip жерге, умыттырмашы маран. Меи бул сездерд! алтыннаи ойры- зып залга жаздырып коярмын. Валер. СейтМз. Ал енд1 конактарра берепн тамак,- тын жайын маран тапсыра сальщыз, ез!М ойдагы жердей шыгарып берем. Гарпаг он. Тапсырдым. Жак. Е, бэрекелде, бул маган да жешлдш болды. Г а р п а г о н (В а л е р га ). Адамдыц 6ipкепжейалмай- тын, жесед 61‘рден-ак ауырлатып сала береп'н 6ip тамак- тары болады. гой, сондайды ескерерсщ. Мысалы майы 476

шикылдап TYpFaii буршак пен са л м а д а н жасалган б ф тамактар болатын ед1 гой,.. В а л е р . 0 з'ш е сене бершдз... Г а р п а г о н . О д а н сон, Ж а к м ы р за , ана ароаны т а - залап койыныз. ^ Жа к. Кеы прпиз, муныцыз б о ж а к к а берметш V рык.,. ( Б о ж а к ш а кшн'т о л а д ь и ) С о н ы м ен маган РД дедодз бе?.. Г а р п а г о н . Арбаны тазалап кой , жегетш аттар да Щ турсын, д е й м ш . Ж а к . А ттар дейс1з бе, сударь? С е н ш з маган аггары - ныздын 6ip а т т а у га шамасы жок* С о р л ы жануарлардын тамагы кемдеу болы п жур деп oxipiK 9*йта .алм айм ы н, оларра Tinrri т у к берьтмейди к аш ан н ан 6epi сондай о р аза устап келе ж атканды кдан ж а н у а р л а р аттан repi, аттын келенкесше у к с а п калды. Г а р п а г о н . Сорлы ж ануарлар дейтш, ол агтар нем- Ai 6mpin ж у р едП л Ж а к . 1штене icreMece дс т а м а к ж еу керек бол ад ь той, сударь. Т а м а гы н тойгыза б е р се ц , аттын ютемеитш жумысы бар м а? Г а р п а г о н . Базарра апарып келу деген ат уш ш де онша ауыр ж у м ы с емес кой. Ж а к . Ж о к , сударь, аяктарын алып журе алмайтын зттар арбаны суйрей алады дей алмаймын. Котсрем ат- ты Камшылауга колым да бар м ай д ы . В а л е р . Е , бул тамак icreyre уйде калсын да бо ж ы устап барып келуге мен корпим 1*з Пикарды ш акы ра- ' йын. Ж а к. Е , меШ лдерщ, ят елее, мен in, колымнан е л м ссш , эйтеу1*р. ( Г а р п а г о н г а .) Осындай жагынымпаздарды ме- нщ жаным ж е к коред1‘, сударь... Н а н ба, арак о а, отын ба, шырак ш а м б а, сонын бэрш сыгымдап устап кем оер- meTini — Н з г е жагыну ушш iCTeftai сонын б о р т. Сон ы - сына жыным келед1 мешк. Э ш е й ш д е а з туралы не аи- татынын e ciT ce n i3 , кулагын ш !р 1ген д ей!.. Калай д есеш з де мен а з д ! ж а к сы кврем^н. А т т ар д а н кейш жаксы кере- TiHiM — ci3 ci3 ... Б ул болса, ж агы н ы м п аз эшеиш. Г а р п а г о н . Мен туралы нелер айтылатынын ош с алар ма е к е м . Жак'-*мырза? Ж а к . Ы л с аласыз, сударь... fciep аз аушлапыи г.а лады д ем есем , айтып та ж1берср едкм. 477 Г а р п а г о н . Тук ашудаибаимын.

Ж а к. Эй, ашуланасыз рой деймЫ, свз жок, ашулана- -сыз. 4 I. Г а р п а г о н . Ашуланбаймйн дед1м рой, кайта саран алгыс айтып журетш болам. 0з1*м туралы журттын не деип’шн бшуге мен де кумармын. • Ж а к. Ал ешп, бшчшз келген екен, сударь, онда мен адалымнан квшш, кайда бо л е й да. журттын с1зд1 мазак кылатынын жасырмай айтамын. Журттын жабыла свз кылатыны жалгыз аз, кыя басканыдызды адызра айнал- дырып алганы да аз. Оздщ сараддырыныз жайындары гу-гу оцпмеден аяк алып журпс|з деуге болады. Bip адам С1*зд1 оз алдына календарь жасатып алыпты, кален- дарыида ораза устаитын кундер ек! есе ecin туешл, оны- сы уи кызметкерлер!' оразадан квзш ашпайтын болсын деген1 екен, дедГЕнд1* 6ipey, а‘з кызметкерлерщ1зге мей- рам кундершде вм|‘рде 6ip рет сыйлык 6epin кермепть Кызметкер ece6iH алып шыратын болса едбек акы 6epin керген емес екен, дедк Едбек акыны устап калуга ксл-, генде оз туяд ьпекпретш б1рдемеш -таппай калмайтын сыяктысыз. bip аз рана етл жеп койраны ушшci3 кершГ Ч13ДЩ мысырын сотка тарттырыпты деп те айтысып жу* ред|... bip туш о‘з вз аттарыдыздыд сулысын урлап жат- тсанда колга Tycin калыпсыз... Менен бурынры божары- цыз С13Д1 устап алып, с1лейт!п турып сабап алыпты-мыс... Бфак, оны ci3 жургган жасырып Ж1’бершаз... Кыскасы, каида барсан да аз туралы есп'мейтш сумдырьщГжок. К.ала тугел с!зд1 Мазак ет1п алган. Г а р п а г о н (Жакты салы п ц а л ы п ). Сен, акымаксын, онбарансыд, кезепещ, жугеназ! _ Ж а к. Коне, айтканым келмегеш? Свз жок, ашулана­ сыз демеп пе ем? Аз рана шынды айтсам, ашуланасыз деп ескерткемш озге, сенбегенс1*з! Г а р п а г о н . Эуел!' калай айтуды yilpeHin ал! •• КетедК . * \" АЛТЫНПП K^PIHIC- Валер, Жак. Ва л е р.^Жак мырза, менщ байкауымша, а‘зд1д адал- едзы1р?ыдыз вз!Д1зге кымбатырак TyceTiH сыякты ма, калай 478

сТздщ жумысыныз емес., жандай-шап мыр- за! MS# урранра кулмей тура турьщыз, ©з1шзд1 урраида кулеров, Вал^р. Курмегп Жак мырза, ашуланбасаныз екен... *\\ Жак. Ж ыртакай мырза, есвдзде болсын, мен азбен жьфтавдаскым келш турган жок. М а з а л а й бсруд1 кой- *асаныз, бет:аузын.ыз баскаша кыйсандайтын болады. (BaAepdi с а х н а н ы ц т убш е к,а р а й u r e p e d i , са ба мак; о й ы fap с ы ц т ы .) Валер. Ж э, акырын, абайланыз! Жак. Тук те акырыны жок. М ун д ай калжын, уна- майды маран! Валер. Ал, болсын, тшегщ! Ж ак. П адаисы н сен, дерскП В а л е р .^ К у р м е гп Жак мырза! Жак. К врш ген-кацры ма уш ш мен курметт! Ж а к мырза бола?алмаймын. Таякты ала салы п, темпситн ас- тына алса к е л т , uiiKipeitep ед*1Н, м ы рзам . В а л е р . Й ем ене? Таякты? (Ж а к т ы кеш н. u re p in ж е - fepedi.) • Жа к . Ж.о, ж э мен сабасам дегем ш жок кой... В а л е р . ЕЫ нде болсын, сендей кырымпоздарды са- бау керек болей, мен сенен асырып туарем ш ! Жа к. Онынызга дауласа алмаймын. В а л е р . C i3 ас уйди* 6iTey беренес!, акымаксыз! Жа к . Д у р ы с, дурыс айттыцыз... В а л е р : Слз м е т б!лмейЫз ол!! Жак. Кеиирниз... В а л е р . А л , неге урмайсыц м еш ? Ж а к . Э ш ей ш ойнап ед!м... В- алер, С е ш ц ойынык маран не керек (Т а щ п е н Урыл ц а л а д ы .) Б ш п кой, ойыннын жаманын Fana 01лед1 екенещ! ( K e r i n а\\ а л а д ы .) . in * Ж а к (ж а л т ы з ). Адалдык дегеш курысын да! Пай- дасыз кесш екен, безд!м адалдыктан, будан былаи ш ра- уыз шын свйлесем не дейсщ’ ! К о ж ам ол! де урар меш, ол бола беред1 рой. А л енд1 сен, уй шаруасын баскаратын эз!мден малай, тура тур, табармын кыбынды.

ЖШНИ11 K6PIHIC Жак, Марианна, Фрознна. Ф р о з и на. Жак мырза, кожаныз - уйшде ме екен, бишейаз бе? Жак. Уйде, уйде, уйде екенш оте жаксы бклемш. Ф р о з и и а. Олай болса, б!зд1 келд1 дсп айтып кел1* Ki3iui. Жак квтгдк СЕГШ11Ш1 KOPIHIC Мариапжа, Фровижа. М а р и а нн а. Ах, Фрозина, мен 03iMji б1ртурл! ce3i- нем. Алдымда не^кутт турранынан катты коркамын! Ф р о з и н а. Коркатын не тур? Ештеме де жок. М ар и а ни a. Ci3 де солай сурайсыз ба! Менщ орны- ма ез1шзд1* коиып K9piHi3wi: мен дарра асыл\\та келе жат- кан адаммсн 61’рдеймш Foft. Ф р о з и н а . Дара дегеш'шз Гарпагон рой. ондай да- радан елу ci3 ушш оиша кв1блд1 болмайтынын жаксы и1лемш. Слздщ ойыныздан олп маран айткан жас жш тр И!з шьгкпай жур foh. Мен! алдай алмайсыз... М а р и а н н а . Мен сеш алдарым да келмейд!' Фро* зина. ил б1зд]д уиге^келгенде озш сонша эсем устайтьж ед1. Шьгнымдьг айтайын, мен ол ж 1птке кызккпай кала алганым жок. Ф р о з и н а . С!з онын мм екенш бшеаз бе? р н ? н н а. Жок, Tiirri бшмеймш юм екешя. Жал- .яу рпГ Н1М. ° Ндай ж'г'тт' суймеу кыйын болар едн Тан- алап ел и г3-'МДе б0лса’ мен ойланбай-ак соны тандап теп лтып р'>1^ак меш баска адамга куйеуге шыгуга куш* Ден айрыламГ’\" КЗТЗР К0ЙЫП текеп каРайхгын Да УРей' «3i к9зге3ж п ^ й ^ Д—ау’ ^ жас Ж1пт дегендер|'янш мен кеб! ru n l К9Р:НШ’ жУ3|’ктщ квзшен впп турганы- S болса Tyri ж<ж болаДы емес пе! Cisre С13 эрине И адамра тш°Ден колайлы не болады дей- ттууррммаТййддыы.’ Оо ндnаJйATбан’mдансуаюузыднегдеан тжушакытмараыйдытукБке1радке, 480

м^эылмайды. Маран сешшз, енд1* ол узак, ГаВед!. Содан кейш тие 6 epiHi3 таадараны- *€ceci содан кайтады гой! Кызык екенсщ рой, Фрозина! 0 3 iM ба- !&#У УШ1Н 6 ipeyre ел1м тьпемекгпн бс, болмаса ели t5e? Муныцыз не? Онын. кашан елерш юм бщ ц Ш •• •• • •р Фр4 в,$на. Ci3 оран тигенде Te3 ipei< ж еар калу есе- ,';мен ™<3а. Муныц 0 3 iH шарт кагазга да Tycipe кету ол Kyappaij суйек уш айдьщ шшдс елш кал- :а^ары п турран К0 ргенс'13 болраны. Эне, ©3i де келе *аты{к^ен.л ' . Марианна. Ах, Фрозина, мынау нс деген сумырай * ТОГЫЗЫНШЫ K0PIHIC Марианна, Фрозина, Гарпагон. Ffift п а г*о н ( М а р и а н н а г а ) . С у л у ы м , c i3Ai карсы ал- Г2нда К0з1лд{р1пмд1 тастамараныма аш уланбацы з... О з - Д^улулырыдыз онсы з д а . кезге ур ы п туратынын, оны есфш керсететщ em 6ip шыныиын K cperi жоктырын 01ле- MiH. Б}рак,“ 6i3 жулдыздарра улкейтш керсетет1н шьгны аРКылы кдраймыз рой. Мен С1здш сон д ай 6ip жулдыз екенщйд^ KiMre б о л са да куэландыра аламын. Жулдыз Аманда кандай жулдызсыз! Барлы к жулдыздар олемш- ен сулу ж у л д ы зсы з!.. Фрозина, калы и ды к ундемеидк юзрщ-турранына тук куанбайтын сыякты р° и- Ф р о з и н а . Б1рден кайдан суы ры ла коисын... Ж ур г{н б*фден ан датуга уялатын кы здардьщ эдет1 емее п е... г а р r i i г о н. О н ы н дурыс. (Марианнага.) Айналаиын балдм, кызыммен таныстырура л уксат етниз... *л ОНЫППГЫ K6PIHIC .* Марианна, Фрозина, Гарпагон, Элиза. М а р и а н н а . Слзге кеингш келгеш мд1 KeuiipiHte. Элиза. Бурын келу мешн, мшдет1м ед1, оны icien ал- маганымды ci3 де KeiuipiHi3. ^1 F. Мусрепов. I I I то м . j

Г а р п а г о н . Кызымнын кандай улкен екенш кереоз бе, жаман шоп бойлап есед! foil , М а р и а н н а (Ф р о зи н а га ) . Жексурын адам екен. Г а р п а г о н (Ф р о з и н а га ). Б1здщ сулу не айтады? Ф р оз и и а. Озге кенипнщ разылыгын айтады. Г а р п а г о н. Сулуым, тым асырып алып журмещз... М а р и а н н а (е з ш е ). Не деген жексурын едП Г а р п а г о-.н. Мен туралы сошла жогары ойда болга- ныцызга алгысымды айтып жетк1зе алар еместн... М а р и а н н а ( в з ж ) . Шыдауга дэрмешм калмай ба- рады, жасаган... ОНБ1Р1НШ1 К6РШ10 Мариана, Фрозина, Элиза, Гарпагон, Клеант, ВалеЬ, Брендавуан. - Г а р п а г о н . А, мынау межк улым болады. М а р и а н н а (Ф р о зи н а га ). Ах, Фрозина, ю'ммен кез- дескен1М)'зд1 кэремюн.*Саган айткан жас >kintiм осы ед1* рои! Ф р о з и н а . Мэ, саган! • • Г а р п а г о н . Ci3 менщ балаларымньщ осынша ержет- кен болып шыкканына танданатын сыяктысыз гой? Bi- рак, мен жакын арада екеушен де кутыламын. К л е а н т (М а р и а н н а га ). Шынымды айтсам, судары­ ня, мен мундай ешнэрсеш кутпеп ед|'м. Экем езшю уйга- рындысын айтканда айран асыр, тан калдым. Марианна. Озге мен де соны гана айта аламын: осы жсрдеп кутпеген кездесу менГ де аз тандандырып турман жок. Булай кездесуге мен Tinri эз|‘рленбеп ед1*м... а 11 т* TYtf»iiKTi сударыня, экем озден асарды 1з- К:ПЯ1. а алл?ас та едк С1*зд1* кору мен ушш улкен бакыт. яйта е^ Н1Н 0?.ы та1^ асына Катты куаныштымын деп тан туп^ МЫН.- ^ ен 0Tipi.K Kejiripcy,ai бишеймш, сондык- янгяпт^г П аитс™ ; егей шеше деп'м келмейпнш нео g:n ™ Кейб|‘реулерге менщ муным epci Kepi- KaJDJ ,3- MCHI ДУРЫС TYcinepci3 деп сенемш.* MeniH онша 1'к1й.г,1,1НЩлКа,ШИ екеш’н коз алдынызга экелу о’зге се жогы» ба™а<!: ?УЛ халде мен куанарлык ешнэр- d'3re бут v«ripCbI ? 1ЛуЩ13 КСРСК- Экем луксат етсе, мен бмш’опм крпй нумн •ешуаКЫ7та болмауын п’лейшпмд!' Д1. Менщ ерк|’ме салса, солай болар едП 462

Г а р п а г о н . Kepceiimri ддептмигш! Осы ед] айта- рык... ' М а р и а н н а . Меи де азге дал езпизше жауап берем: аз мен1 егей тешем депшз келмссе, мен де азд! ©гей улым депм келмейдГак. Слздщ ренжуниздщ айыпкср1 мен екен деп те калмасаныз екен. Мен ешуакытта коюлаздш кётгрерлж icKe баспаган болар ед1м. Сенниз маган epiKci3 барындырар б ip куш болмаса, бул некеге ризашылык бе- pin, с\\зц[ реиж1тпеген болар е д }м . Г а р п а г о н . Дурыс, акымактыц евзше осындай жауап бершу керек. Сулуым, ол ©рескелд! айыпка алма- ныз. Ол жас та, акмак та, не айтып турганын ©3i де бьл- мейдк М а р и а н н а . Сешшз, мен ешкандай жэб1рленгешм жок. Кдйта мен онын ашыктан ашык шынын айтканына рахмет айтамын. Егер ол баска б^рдеме айтса, мен оны кад1рлеуден калар ед1м. • - Га р п а г-о н. Слз оган мвлшерден тыс KemipiM жаса^п яибердицз. Акы лы К1*ред1 гой эль сол кезде баскаша сой- лейтй! болады. К л е а н т . Ж ок, оке, мен'щ айтарым катан да 6 ipey- ак, калдым сонымда табандап. Г а р п а г о н . Мына есаланды кордщ бе, коя ма де- сем, коса тусед1 гой! К л е а н т . Слздщше мен жалган айтуым керек пе?^ Г а р п а г о н . Жетт! Foft ендк баска б1рдеме жайын евз кылуга бол май тур ма? К л е а н т . Жаксы, баска б!рдеме десет'з баска бф- деме болсын. Сударыня, экем1зд1н орнына 6ip-eKi ауыз свз айтуга луксат етпиз... 0 з ом!р1мде мен тзден аскан сыйпаттыны кездест1рген емесшн, мен унин Ызге унаудан артык жогары бакыт та жок, а зд щ ерпш болу бакытын мен жер жузшдеп ен улы патшанын бакытына да аиыр- бастамас ед1м. Ие, сударыня, азд1 кушу менщ акыретпк арманым/ арманымныц ен бшк шыны. Сондай женюке Колым жету уипн, мен барымды тогш, ешб’ф кедерпден тайсалмас ед1м... * Г а р п а г о н . Ей, абайла, жаиым, онша ел)гш кетш журме. . К л е а н т . Муны мен с1здщ орньщызга айтып турмын рой. в. . Г а р п а г о н . Кудайга uiyKip, тш м ен т езшде де бар, маран елшшщ Keperi жок. Б1зге орындык экеп берщдершк

Ф р о з и н а. Б!здщ каз!р базар жакка барып кайтка- нымыз дурыс болмас па екен? Ертерек барып кайтсак, кейш свйлесш отыруга да уак,ыт epKiHipeK калэд едГ Г а р п а г о н (Б рендавуанга) . Жекпр арбаны. ОП EKIHIUI K 6 P IH IC Марианна, Фроэнна, Гарпагон, Элиза, Клеант, Валер. .\\ . Г а р п а г о н (М арианнага) . Кенлрпш, сулуым, се- руендеп кайтар алдында мен азд1 конак етуд! умытын KeTinniH. \" •~ ^ - Кл е ант . Оны мен ескергемш, эке. Каз1р мандарин, апельсин, конфет 6api де келш кал ар осы жерге. Мен Ыз- д|'н атыцыздан буиырраЪшн.' Г а р п а г о н . (ак;ы ры н„гана).- Валер?! В а л е р ( О да сщырын). Бул 03i жынданран болар! Кл е а нт . Оларыц аз болар деп ойлайсыз ба, эке? ’ Онда, курметт! конарымыздан KemipiM сураймын. Марна на.^ларыцыз болмай-ак койса да бола- тын ед\\ Fofl.. Кл е ант . Сударыня, ci3 ^гына экемнщ жузiriндегiдей алмасты квргешшз бар ма? М ар и а н и а. Ие, ете жаксы жаркырайды екён. К л е а н т (д к е с т ц ж у зт н су ы р ы п альт Марианнага Oepedi). Муныд езш жакыннан карап керген дурыс. . Ма р и а н н а . Тамаша алмас екен, жанып тур. 'Кл е а н т (ж у з ж п Г а р п а гон га цайырып вере берген М арианнаны ц алдына тура к ,а Л ы п ). Жок, сударыня, жу- з1ка'здщ колыцызга дзл екен. Экем оны азге тарту етед!! •Гарпагон. Мен бе?! Кл е ант . Гашыктык белпа ретшде~осы жуэттч Ма­ рианна ханымнын кабыл етуiн ci3 катты тшек етеа’з рой, эке? Солай емес пе? •s . Г а р п а г о н (Клеантца), Кал^й дейд1?! К л е а(нт (М а р и а н н а га ). Kepin турсыз рой, экем ма- Г а Н С 0 Л ж ^ ]Кг1 а^Ура'кендф де\\тур. - < ^ аР и а н н а. Менщ Tinxi алгым келмейд! Кл еант. Е, койьщызшы... экем е'ид1 кайтып ала ал- маиды. Г а рпа г о н. К,ап, мынаны кайтсем екен, э? - Марианна. Меш'н муны алуым...

■дмдгдуу»\"■ SpP^-Уант* ( ж у з 1кт1 цай т арука б в ге т ж асап). Ж о к , з^ й л м а са н ы з экемд'1 катты ж эб!рлеген боласыз. ‘ ^ а р а а г о н . Куйд1рд1-ау, м ы н ау Г н т. К е р е а з бе, к©рес!з б е, ©кем издан алм ай- мындегешщзге куйшш тур. . Г а р п а г о н (ак^1ры н г а н а К л е а н щ а ) . Арамза!^ К л е а н т ( М а р и а н н а г а ) . Эком катты ренннгел! тур. . ‘Е а р п а г о н . Кашшер! * ' К л е а н т . Э к е , айып менде ем е с, мен жуз!кт1‘ алыцыз дсп канша у п т т сссм де Марианна ханымнын, алплсы кел- мейдК . Г а р п а г о н (Kio/cinin, п с т е ш п ). Кацгыма! „ К- леант. Судары ня, а з уппн окем урцсып болды гой/йет.-. P a p n a ^ o u . Ж о л тонаушы! К л е а н т . Е ш и алмасацыз, окем ауырып калады, су- Дарьжя MeftipiM спндз, алыцызшы. Ф р о з и н а . Кудай-ау, Hecine кысыласыз, сыныксып! Сонша етшгенде алсанызшы. • М а р и а н н а ( Г а р п а г о н г а ) . СЛзд.\\ будан api ашулан- дырмау ушш,..-алсам, алайын... Б1рак, 0 3 ini3re кантарар кезещ келгенше гана алам... / ОН УШШПН KOPIHIC 'Иардднна, Фрозина* Элиза, Гарпагон, Клеант, Валер, Брендавуан. ••в©■ ■ рейд а в у а н. Сударь, а'зд1* 6ip адам сурап келш ^Р. V-;— Гар^п а г о н. Менщ колым бос емес де. Баска 6 ip уа- Wrra келсш. а р е н д а в у а н. Озге акта окелin ед!*м, дейдк . Г а р п а г о н ( М а р и а н н а г а ) . Онда, кеш1р)‘шз, мен ка- 3,Р оралам. . Брендавуан кетедГ у..'. , и. •' оп торп Him корпис Марианна, Фрозина, Гарпагон,^Элиза, Клеант, Валер Ламерлуш Ламерлуш (orcyeipe k ip iti, Г а р п а г о н д ы цулат ып к е - Т1П)- Сударь... 485

Г а р п а г о н . влд1м!> К л е а н т. Йемене оке, 6 ip жерМз катты сорылган жок па? Г а р па г о н. Мына жауызды менщ борышты адамда- рым сатып алып, мойнын уз деп эдей! ж1берген болар маран. . Ва л е р . Тыныштала кврМз... Л а м е р л у ш . Kemipini3, сударь жанымды салганда* рым едк Г а р п а г о н . Сен жолбасарра немене ксрек e3i? 4 Л а м е р л. у ш. Ею аттын да тагасы jycin калыпты. Г а р п а г о н . Олай болса, устага апарсын. К л е а нт. Эке, ат эз1рлегенше мен Марианна ханым- лы бакшара апара турып, злп айтка'н жемгстерд! де сон- да алгызайын. .. ' Валер мен Гарпагоинан баскалары кетсд|. ОН БДОНШ 1 K O P IH IC Гарпагон, Валер. Г а р п а г о н . Ана жакка.да К0з1нд1 6ij) салып койшы. Алдарына койган жем*1стерд1 тугел сыпырып жеп коюла- рын кутпей-ак. алып кетуге болады гой... Вал е р. Мен онда суйтейш. (К ет еди ) Г а р п а г о н (ж алгыз\\. Кудай сокАн бала меш жу- таткалы журеш б!лем, сен! Шымылдык. Т0 РТ1НШ1 НЕГДЕ шгишп к о г т ю Клеант, Элиза, Марианна, Фрозина.^ Кл е а и т. Bepi журШздер, мында KipeftiK. Ешюм ку* лагын да сала алмайды, еркш свйлесетш боламыз. j л из а. Солай, Маоиапна, арам маран борiн де айт* тьь он!лге куйзеу болып, торгам не екенш мен де бкпе- . енпЦз, аздердщ оерйкзге мен жан-тэшммен ор- такпын. 4«6

Мар и а н н а . Сзздщ муныцыз менщ кэцшме улкен суиеу. Мен соидай бакытсызбын, Элиза, меш достыгы- шзлан махрум ете кермешз! Ф р о з и н а . Е, сорлы балаларым-ай, не айтаАып... Бул жайларьшлы ертерек неге айтпап едщдер м и г а й ? Ош мен icriii бетш баска жакка буратын ел}м гой. К.ай- шларыд емес, куаныштарын жагьша карай буратын едш гой. % К л е а н т . Сонымен с!з неменеге бел байладыиыз, суи(кп‘ М ариан на? М а р и а н н а . Мен бел байлап неменст memyiui ем? Ерю’м ез колымдагы адам емсст'н, менде л’лек етуден баска не болатын едк бзмиз ойлап табыныздар, омip еп’- Н1*з, мен бэрше де кенемш, ризамын. Эдеп, сыпайышы- лыктан ас дем есаз магам, акылмеи icrepci3 дел семем in С1зге. Одан сон, менщ шеше алдындагы борыштарым да бар. Шешем меж жаксы керет1и! соиша, мен ез басым- }ВД бакыты мен рахаты ушш оны ренжте алмаймьтн. Шешемшн мейр1мш аударып алуга езппз тырысыкыз. О л Kicire ашып. айтуга жэне колайлы деп тапкам кадамы- кызды ipKneyre мен с!зге луксат етемш. Ал. кезшдс т е ­ шем менен сурай калса, мен эрине, жасырмай шынымды айтармын. • К л е а н т . Фрозина кегершипм деп журей!н, б1зге жэрдем етем]С1Н? Ф р о з и н а . Оны сурап не кереп бар, жаньшлм c a . i v - эз!*рм1н. Мен жаратылысымла аямпаз адаммьш. Meiiin журег1м де тас емес. Осындай Kipct3 таза гашыктьгкты кергенде м£н куана-куана жордем етем. Тек, 6 i3 не icTevi- Mi3 керек болар екен? К л е а н т . Ойл а жаксылап. М а р и а н н а . Bi3re де уйрет. Э л и з а . © зщ туйген туйжшектерд! езщ теш. Ф р о з и н а . Ол енд’1 кыйын.'.. (М а р и а н н а г а .) О з д щ Шешешд1 кондгруге болар деймш. Oi<eci ме. бал асы ма, ол Kicire' 6 opi6 ip гой. (К л е а н т ц а .) Кыйын болып турга- ны— ол экенщ а'здщ экешз болып турганы гой! К л е а н т . Т уеiнемin. Ф р о з и н а. Менщ айтайыи деп турганым — crop т а л - дьщезш такыр музиа отыргыза салсак, онла ол ашу зор>- нсн сен екеущшц уйленулерще дс карем болып, карысып кала ма деп коркам. Сол шалдын. esi айнып шыгатын 1 Jrt4

еткешяш дурыс болмас па екен? (М а р и а н н а га .) Ол ушш ci3 ол Kicire унамай калуыныз к е р е к .. К л е а н т. М уны кы з ете ж аксы ой. Ф р о з и н а . Токтандар!.. М ен сыякты 6ip ьвдайлы келгеи москал зйелд1 табу керек! Кшнд1р1ндер озш, мар­ киза ма, виконтесса лга, эйтеу1р 6ip аты бар дама болып шыксын. Твм енп Бретаниядан келген бе, кайдан келсе, одан келсш, келсш б!р^жактан... М ен ол зйелд1 аскан бай уй-кушн койтанда жуз мык экю капиталы бар, азге eci- нен айрыла рашык екен, азге т и п а келедк бар байлырын кудалык, шарты бойынша с!зге тугел отш ад деп, а з д т экешзге сыдыртып берсем, маран сетюздер, оран бул Ki- ci кулак аспай кала алмайды. (М а р и а н н а га .) Буралкы сездщ Keperi не, шал с‘вд1 суйедц. ал акша дегенд1 азден 1*лшм артырырак суйедг. Осы карм акка шал 6ip шне кал- 1 са, эржагын уейымдайтын дэнене жок. К л е а н т. 9те жаксы ойлап тауыпсыц! Ф р о з и н а . Енд1 мен осыны жабдыктаймын. Айтпак- шы, K0 цiлдec 6ip ойсл де eci^te тусе калды. Одан взгенш Keperi жок,- -„ ■ К л е а н т. Б1здщ гапздщ орайын келтсрш шырарсан, енбегйцц етермш, Фрозина. А.тгепд1\\ айналайын Мариан­ на, оран деш н Ыздщ шешешздщ бетш бурып алу керек болар. Б у п н болгалы туриаи некеш бузайык. Еркелешз, 'жВлыныныз, жыладыз, а з д суйетшдшш пайдаланыкыз, • айтеу1*р K©HAipiHi3i'‘ М а р и а н н а . Колымнан келгеншн бэр>н де ютермш, умытпаспын ешнэрсСш. • \\ ЕК1ППП КОРШ1С Клеант, Марианна, Элиза, Фрозина, Гарпагон. Г а р п а г о н (вз'ше, оны е ш к 1м байщ чайды ). Е, улым еген щешеанщ колынан суйт жатыр рой..;'0рей шешеа- нщ онша карсылыры да байкалмайды екен... Осынын ^озшде ojp жылым жок-па екен? Э л и з a. Mine, экем де келдк бо^атьГ П а Г ° Н Э3^ ‘ Каласаныздар, журш кетугс менКбГргеа барайын. * 93ЫЗ ба^майтын болгандыктан, 488 ‘

Коляйлыракболар.z Г а р п а г о н . Жок, сен кал. Оларга онаша болтаны Сенщ маган керепн. бар. Элиза, Марианна, Фрозина ymeyi кетедГ ППШПИ КОРИЛО Клеант, Гарпагон. Тар па г о н. Ал/егей шешелМ ез1мен турсын, жалпы Шай кершед! 8 3 i? . . К л е а н т . Маган калай кершед1 дейс1з бе? .Г а р п а г о н. Ие, ие: жугысымы, дене бпчмд сулулы- 5Ы>акылдылыры жактарынан д§ймш. • К л е ант. Шамалы ма деп калдым. 'Тарп а г о н . ШамЗлык-ак па екен? Кл е а н т . Шынымды айтсам, мен озш булай емес шыгар деуцп ед|’м. Жуинсым жактары додан, дене бптм! Двреяйлеу, ажары эшешн рана, акылы коптщ катарын- да Fana сыякты. Мен аздщ кв1ил1'щ'зд1 суыткалы янтып Щ) екен деп о й л а п калмадыз: ©гей шсшем1з осу бола ма, раеда бола ма, маран 6opi6ip гой. Г а р п а г о н. BipaK;, сен мана баскашарак айтып ед}*п рой... Кл еант. Ондагым ошешн сьгпайышылык кой, жэне оны мен аздщ атьщыздан айттым да, с1здщ калауыцыз бойынша айттым. . Г а р иа г о н. Сонымсн, егей шешец ceHi eui6ip жак- тан тартпады ма? ' Кл еант. Меш ме? Тук тарткан жок. •Гарп а г о н . Энтек екен... Маган 6ip жаксы ой кел*п еДг осынша жас кызга уйленер болсам, • мына журт не aINp, ©сынын; езш'кояйынш’ы деп ем. BipaK, озш усыныс- Жасал, уэде байласып койгандыктан, жопе сеш'н мундай хък K©pi$r калганынды бшмегенджтен, сен ал депм к елт едь/' . агн т. Маган ба? Г а р п а г о н . Ие саран. Кл е а нт . Эйел erin пе? Г а р п а г о н . Эйел етш. ^Клеант. Тьщданызшы, оке, оньщ маган онша унаи Коймаганы рас. BipaK, а’здщ куанышыныз ушш, ci3 кала- саНыз уйленсем, уйленешн осы кызга... 4 SO

Г а р п а г о н . Мешц куанышым ушш бе? Меи сен ой- яаганнан ropi еспрекшн, балам , сеш куштеп уйленд1рпм келмейдь К л е а н т. Ci3ai жаксы керетшджтен, мен ез1мд1 ез!м куштеуге де эз!рмш. Г а р п а г о н . Жок, жок. Суйюпенш ш к болмаган жер* де бакыттылык та жок. К л е а н т. Суйюпеншшк кейш бола жататыны да бар емес пе. Ш ы дамы табылса, суШ спенш ш п де табылар деп жай айтпаган болар. Г а р п а г о н . Жок, еркек деген ушкалакгап барып урынбау керек. Онын Ty6i ете жаманга апарып согуы. мумкш. Оны н жауапкершшпн мен мойиыма ала алмай- мын. Егер сен Марианнины аз да болса суйетш болсан, мен, е, барын ашылсын деп, ез]мн[ц орныма сеш уйлендГ рер ед{м. Оидай уиатымыц болмаган сок, айтканым айт* кан, ез1м уйленем. К л е а н т. Эке, олай болса, Ызден сырымды жасыр- маймын, 6ijilH.i3 бар шынымды. М ен Марианнаны кыды* рып ж урш алгашкы кергеннен 6epi cyfieMiH. Мен Ыздш батанызды сонда-ак сурагым келш едГ б|'рак, ез ойыкыз- ды б ш п калдым да ашуландырып алмайын деп айта ал* мадым. Г а р п а г о н . Сен оныц уйш е де бардын ба? К л е а н т. Бардым. Г а р п а г о н. Б'ф рет те емес шыгар? К л е а н т. Ие, элденеше рет. ^ ч Г а р п а г о н . Калай, жаксы кабылдады ма* К л е а н т. ©те жаксы.' Б1рак, меш’н им екешмд1 61л- ген емес. Осында кездесш калганымызда Марианнанык абыржап калганы да сондыктан. . Г а р п а г о н . Сен онымен туа'ш сш , косылысу жайын да айтып па ен? К л е а н т. Эрине, мен онын, шешесще де адрарткам. Г а р п а г о н . LLIemeci онына калай КарадыВ К л е а н т. ©те жаксы ынгай керсегп. Г а р п а г о н . Ал кызы сен!н суюiне каи^ай ынгай корсет? К л е а н т. Kcft6ip белплерше Караганда, жек кормей* TIH СЫЯКТЫ. Г а р п а г о н (вз'ш е). Т ам аш а!.. Мен!ц б|‘лмепмшн 03i де, оол ед[. (Д а уы ст сп .) Ж э, улы м, еши мен саган тура* сь,!| аитайын: сен бул сукмнд! умыт б!ржола, мент ка-

яындырымда жумысьщ болмасын. Менщ саган туспалдап койраным бар, уйленесш согаи. н Клеа нт. Эдсмьпеп-ак алдап урдыдыз, эке! Олай бол- са, 93ini3 де бш п койыныз, мен Марианнадан ешуакытта базxemin, бас тарта алмаймын. Ci3 оныц шешес1мен уэ- делессещз, мен баска 6ip жолын табамын. Умотенбешз боска! Гарпагон. Калан дед1н кадгыбас?! Сен мешмен кызраталасуга батылын бармак па? Клеант. Мен емес, мешмен кызга таласып журген бз! Мен азден бурын таныскамын. • Гарпаг он. Мен сенщ экен емесшн бе? Сен меш сыйлауын керек емес пе? Клеант. Муидай icie оке де 6ip, бала да 6ip: га- мыктыдоны танымайды. Гарпаг он. Мен таягымды колыма алсам, менр сен таныйтын боларсьп!! Клеант. Ол коркытуыкыздан тук те шыкпанды. Гарпаг он. Марианнадан кол кетерш шыгамысын сен?! Клеант. Дуниешк бар байлыгына да анырбаста- маймын Марианнаны! Гарпаг он. Таягымды окел, таягымды. ТОРТ1Н1Ш KOPIIIIC Гарпагон, Клеант, Жак. Ж а к . О й , о й !.. М ы рзалар, а з д е р г е не болган? Була- рын немене? К л е а н т . К у л ю , оке, муньщ! Жак. Акырын, сударь, акырын. сейлесейЫ деген Г а р п а г о н . С е н межмеи ооссьыилай екес1н! У йретейш мен ceni! Жа к . К уд ай уш ш ,койы ны зш ы . Клеант. Ж ок, мен бермейм!н сагарр! Жак. Эксде осыны айтып турмысын. Г а р п а г о н . Ж1бер меж! .. Жак. Баланды сзбамакпысыз? Ол мен емес icon. ’ Г а р п а г о н . Сен айтшы, Ж а к м е ш ю дурыс емес пе. Жак. Рахым стдаз, айтайын... ( К л е а н щ а .) Кшкене 1иег.»шп турыцыз. 191

Г а р п а г о н . Мен 6ip кызга рашыкпын. Соган уйлен- пм келед]. Ал мына кацрыбас та сол кызды суйед! екен, бу да соран уйлеигю келедк М ен щ луксатым жоктырына карамай уйленпа келедГ Бузакылык емес дехш осыны- сын! ' • Ж а к . А !... Онык1' дурыс емес. Г а р п а г о н . Экеамен к ы з га . таласыпты деген сум- дык емес деип, кэне? ЭкесШ снйлау переклинен бул сол кыздан кол кетерш шыгуга^тшсп емес пе? Ж а к . Сез жок! С\\з осы арада тура турыцызшы, мен балацызбен сейлеа'п келешн. ( К л е а н щ а бара ды .) К л е а н т. Мен 6ip кызды суйёмш. Меш кыз да суйе- дк Экем сол екеум!зд1 айырып, кызра 03i уйленг!с1 келедк Дурыс па осьжысы? Ж а к . Эрине, дурыс емес.. К л е а н т . Осы жаска келгенде уйленем деуМ н e.3i уят емес пе? Гашык болудыц кандай лайыры бар оран? Ондай жумыстын жастард*1Ю екешн мойындауы керек емес пе! Ж а к . С ез жок. Ол ойнайды эшейш. Сабыр етИ з, мен оран да 6ip-eKi ауыз сез айтып келешн. (Г а р п а го н га .) Улыныз тап ci3 айткандай есерсок емес екен. Енд1 ол ой* ланып, эрине мен экемд1 сыйлауым керек, мен эшейш кьц^щ кетш ед1м, экем не айтса да кенемш, тек экем ма­ ран катал бола кермесш, жэне ез1ме унаран 6ip кызды алып берсш , дейди / . * ' Г а р п а гт) н. А!.. Коятын шарты осы болса, .менен не кутетш болса да орындалады, де, Жак.— Марианна- дан баска кыздыц кайсысына уйленем десе де, берд!м луксатымды. • ; Ж а к . С1з турачтурыцыз.... ( К л е а н ц а к ел т .) Экешзч ci3 ойлагандай алжыран жок, екен.О ны к ашуын келяр* ген а зд щ кызып кеткендшЩз квршедй Эйтпесе аздщ ал- дынызга кес-кестейш деген ойы ж ок екен. Мен бэрше де ризамын, не тчлесе, сонысы .болцын, тек 9 3 i жынданбаса екен^ экесше эр кезде сыйлау* курмет Kopcerin, багынып журетш болсын, дейдк ... К л е а н т . Онда а з ол Kicire аитыныз, егер ол Ма* рианнаны маран беретш болса, оке алдында менён аса- тын эдепт1 ул болмас деп айтты, де. Осылай болса, мен эр кезде экемнщ не дегенше ун шыгармай конетш болам. Ж а к (Г а р п а г о н г а кел'т). Ic 6irri. Баланыз конд1 бэ- рше де. 492

р ^ а г о н. Осылай болганы жаксы да. Жак (Клеант^а). Болды дегешшз. Берген ^эдендзге зкеюз рыйза! Клеант. Е, бэрекелде! Жак. Ал, мырзалар, енд1 сейлесе бер|н!здср. Енд! fopi де орнынан келдГ Сдздер ошейш туснпспегенджтен iwricin калган екенс!здер. Клеант. Достым Жак, мен сатан ewip бойы алгыс айта журершн. Жак. Em6ip карыздар eMecci3... Г а р п а г о н . Сен меш каттЬ1 куанттыц, Жак, алгыс. кутер орнын да бар. (Калтасын сщтарады, Жак цолын созадб1, Гарпагон орамалын гана суырып алады.) Бар, умыгпаспын. Жак. Теменшшкпен басымды иемш. Кетедк БЕИНЛП СУРЕТ Клеант, Гарпагон. Клеант. Мен 6ipaa кызып кетсем керек, кеш1рщ1‘з -- ^ Г а р п а г о н . Окасы болмас. Клеант. Сешнлз маган, мен катты ©юнемш оныма. ‘ з р,па г о н. Аягында еетшк icreremne мен де кат- ** куатаамын. ' АЛеант. Ci3 мешц куномд! сошна тез умыткандай *е?ф|мдкекежпз. Г а рпа г о н. Балалар айткднынды тындайтын болса, * кешпейтш кунэа бола ма. Клеант. Мешц есерсоктанганыма eoi6ip ренжу1Щ*з кадтан-жок кой? ’ Хдр п а г о н. Сыйлауыц мен курметще мен де 61'ржо- ла кулап туст1м. ■Клеант! Бул меЙ1'р1МЩ13Д1 керге юргенше умытпас- КаУзде етемшГэке. Г а р п а г о н . Ешнэрседен колывды какпаска мен де етемш. Клеант. Ах, эке,<-с!зден мешц ещи сурайтын ешнэр- ^-болмас, Марианнаны маган бергешшз бар Т1лепмд1 °еРгещщ‘з деп бутемш. 493

Г арпаг он. Калай? Йемене? - Кл е е н т. Мен спзге ойдаг&дан opi разымын деймш: мейр1мпиз .тусш, маран Марианпаны берд1н'13, одан артык. не тшемекшн мен? Г а рпа г о н. Мен саган Марианнаны берд1 деп к1м айтты? Кл е ант . 6зЫз айтпадыныз ба, эке. Г а р п а г о н . Мен бе? К л е а н т. Эрине, ci3. Г а рпа г о н. Мен калай айтам оны? Енд1 аярымды тарттым, баз кеппчм деген ез!н eMecniciK? К л е а н т . Мен бе? Марианнадан баз кешем бе? Г а р па г о н. Ие. Кл е а нт . Ешуакытта болмас ол! Г а р п а г о н . Онда сен ойыннан кайгпаган болдыц ба? Клеант. Кайту *Рупл, каз1рпмнен артык касарып туратын уак^ытым болган емес! Г а рпа г о н. Сен кацгыбас, бурыигына кайта баса- сын ба? ^ К л е а н т . Кайта емес, каш ан да 6epiKniH соны - ма! *. ' . . . Гарпаг о н. Онда езще езщ екпеле, оцбаган есер- сок! К л е а н тг Не кылсацыз да еркодз 61‘лсш! Г а р п а г о н. Уа, сен будан былай кезше кор!ибе ме- нщ1 Кл е ант . Болбын калаганыныз. Гарпаг он. - Мен сенен 6 езд1м. Кл е а нт . БезШз. Гарпа г о н. Будан былай мен сенщ эксн, емесгГш де, сен менщ балам емессщ! Кл е ант . Болсын дегешшз. Г а рпа г о н. Сен менщ мурагерш’ -де емесш! Кл еант. Ойыдызга не келсе, борш 1стец1з. Г а рпа г о н/ Мен ceHi каргадым! Кл е ант . Уйш-тепп-ак жатырсыз жаксылыкты... Ие бола алсам жарар ед'1. Гарпагон кетедь

ЛЛТЫНШЫ Б0РШ1С Клеант, Лафлеш. Лафл efti (бси ^ ш а д ан акрила с а л г а н сан д ы ц ш а н ы а л а кемп). Мундай жаксы кездеспесаз, сударь. Ал, тез1рек epiH.i3 магмам! Клеант. Йемене бар? Ла фл е ш. Журщ^з дейм1*н тез1#рек, болылты жолы- Клеант. Кал ай? Л афл е ш. Mine б1здщ бакытымыз! Кл е а н т. Бул немене? Лафлеш. Бул менщ кептен колым жете алмай ьш- iufuii журген норсем. Клеант. Муиыц немене ©3i? Ла фл е ш. Экецшк тыккан казынасы осы, мен оны- сын кымкырып кегпм. Клеант. Сен оны калай 1*стей алдын? Ла фл е ш. Кешн бэрш де бьлеЫз, экешз оке бакыра бастады, кашу керек! ЖЕТШШ1 K6PIHI0 Гарпагон. Ж алкы з а н /ай ла п бакша ж а к га н келе жатады. ' Г а р п а г о н . Уры, уры! Жолбасарлар, кашшерлер!.. Kerri тонап! О, кудай, аяй кер менП 0лд1*м мен, б гт м ! УлтФ1ПKerri мет, бауыздап кегп, акшамды урлап! Kim мУны icTereH? Кайда екен? Кайда жасырынды екен? Каидан Fana табар екенмш? Кайда жупрейш, кайда жу- пРейш? Ана £ip жерде емес пе екен? Мына 6ip жерде ewec пе екен? KiM екен, им? Токта! ( О з к,олын ез1 б а с с а - лып устай а л ы п .) Бер акшамды, бер каракшы, бер! Ах, бэт екем гой... Айрылдым басымнан, кайла екешмд! де •рмеймш, KiM екешмд|\\ не icien жургешм/л де бммеймш. Акшаларым-ай, бейшараларым-ай, айналып кетейш дос- тарым-ай, айырды-ау менен, экегп-ау... Сыпырып кетп’- аУ» айрьглдым-ау таянышымнан, айрылдым-ау кызырым- Нан» айрылдым-ау куанышымнан!.. Мен уипн 6irri 6opi 495

де, ештене калган жок маран бул дуниеде. Кез1м карауы- тып, тыным 6iiin барады! 0лш барам!.. 6лд1м... Кэмш- •д'ш... Кайта TipwTep юм бар? Айналып кетейш акшамды к1мкайырып берер екен? Болмаса кайда екёншшм айтар екен? О?.. Ешкгм жок» КетешнЛ. Шакырайый полицияны. Осы уйдеН жандарды тугел жауапка тартсын. Еркек, эйел кызметкерлерд1 де, улым мен кызымды да, вз1мд1 де тартсын жауапка. Осы манда канша адам болса, мен бэрше де сенбеймш, бэрш не уры керем... 9 ? Ана жакта не сейлесш тур? Мен! йм тонаганын сейлесштурран жок па?Жогарры уйден не шу.шырады? Уры жур ме? О, аян- дар мён1‘, аяндар, урымды бшсендер жасырмандар, ай- тындар!.. Карасады да кулюедк.. Солай, солай!.. Bopi 6ipre болган екен, 6ipre урларан екен!.. ¥ш, тез комиссар- ларды, сержанттарды, приставтарды, судияларды, -жен- деттерд1 шакырт, тез дараны алдыр! Bjpifluu калдырмай дарра астырармын, акша табылмаса, аярында ез'т елермш асылып! , ИГы МЫЛ Д Ы к. БЕС1ШП1 ПЕРДЕ - ЫРШШ K0PIHIC :г ** .» • v • Гарпагон, комиссар, хатшы. ”• •j , ЛтФ у \\ • * Комис с ар/ ЕндМ кыймылды менщ колыма 6epi- Ht3. Кудайра шуюр, менчез ка&бшдГ бшемш. Урлыкты ашып жургенГм буг!н емесг- MeHirif дарара асуга жонелт- кен адамдарымныц саны канша болса сонша алтынра толы дорбаларым болса, кш байлекенш кёрер едщ1з. 4 рп а г о н. Бул деке сот орындарынын 6opi каты- дасура: THicTi. Егер\" бэр] жыйналып акшамды тауып бере алмаса, мен соттын езш ебтка берем! •ч- Комис с ар. Эуелг тэптштеп /Жауап алып, зерттеу керек боладьг. Сандыдшада канша актам бар ед1 дедЬ шз? + Гарпаг он. Он мын экю. •- •• Комис с ар. Он мын экю?\" Гарпаг он. Дэл он мын. Комиссар. Улкен урлык екен. i% 4

' ^•Тарпагон. Бул кылмыстын кар мысы кайтар жазл 6ййды деЙм1с1н! Егер бул жазасыз калса, онда ешбф фуш-катерден корганыш таба алмайтын болганымыз да. \" Ко ми с с а р . 0 3 iHi3 к}м урлады деп сезжтенеаз? С Гарп а г о н.'Мен осы журттын бэршен сезжтенемж. Кдланык барлык. адамы жопе кала макында жакын ту- ратын журттын 6opi тугел колга альшып, кузет астына тусетш болсын! К о м и с с а р . Сежнлз маран, бостан бос eundMAi ур- квтудщKeperi жок. Акырын бипаздап отырып, ayeni кол- Faайрак боларлык дэлектер Tycipin алу керек те, куигп акшанытаптыруга салу керек. ЕК1Н1Ш KOPIH1C Гарпагон, комиссар, хатшы, Жак. Жак ( с а х н а туб'ьнде артына б у р ы л ы п ), Мен Kaeip келем!н. Оран дейш сойып, аяктарын уйтш, ыстык сура сальщ ал да тебеге асып кой. Гарпаг он. . Юмдь урыны ма^? Жак. Шошканын торайын деймш. Г а р п а г о н . Уа, контур dpi... Мына мырза сенен баска б1рдемёлерд1 6uirici келедк К о м и с с а р ( Ж а щ а ) . Корыкпацыз: мен с1эд1 жэбф- лёмеймш, 6opi де дабырсыз болар. Жйк.^Оз крнактардын. 6ipi боласыз ба, сударь? К о м и с qia p^Cis, cyftiKTi достым, ездозд^д мырза- цыздан.еШи$рсенГжёсырмауьщыз керек. * Жак. О жарынан тынышыныз кашпасын, сударь, мен конактарга бупн бар енер'мд! кврсетемш. БэрМз де риза боларсыз. *. тамакГ а р п а г о н . Онын жайы емес. Жак. Егер* менщ ойлаган жершнен шыга ком­ паса, ол С13Д5Н баt кызметкерпоз Валердш айыбы болар: кершгоннщ бэрш коргаштап, аяк-колымды байлап тас- тап отыр. ' \" Г а р п а г о н . Одбаран! Адыра калеын тамагын, сен мен1н урланган акшамнын жайын айт! Жак. (лздщ бе? Акшацыз урланып па? Г а р п а г о н. Ие, кан!шер! Кайырып бермесен, дара- Fa асыласыц! 32 F. Мусрспов. H I том. 4<i7

Ко ми с с а р (Гарпагокга) . Тынданызшы азырак, эд1летс'13 айыптаудыи керсп не? Муньщ адал адам еке- нш жуз1нен-ак керш отырмын. Бглгеж болса, турмеге туспей-акГайтатын адам гой бул. Достым, ci3 6i3re уры k’im екенш айтып \"берсещз, em6ip жаманДык кормеиаз, онын yen*нс мырзаныз алгысын да аямас ед1 азден. Бу- пн мырзаныздыц акшасы урланыпты. Ол туралы С1зд1н сшнэрсе б!лмеу!шз мумк'ш емес. Жак (в з ш е ). 9 !.. Валер мырзанын сыйын алдына тартудыц ретНселе калканыи карашы!.. Манарытаягынын кармысы кайтсыи i3iHme! Гарпа г о н. Йемене ойланып калдыц? К о м и с с а р (Гарпагонра), Тимешз оган. Ол бойын жыйнап алып, актарылгалы тур, бул адал адам дсп ант- тым foh ci3 re. ' • Жак. Егер icrin шынын бтплерЫз келсе, акшаны урлаган С1з5йн бас кызмсткерпиз — Валер. Гарпаг о н. Валер ме? Жак. Не. Гарпаг он. Мети сонша сенш журген Валер1м бе? Ж а к. Тап сонын взГ Мен сол урлады foh дел ойлай- мын. . Гарпа г о н. Сен не себепН сол деп ойлайсыц? Жак. Нс себегт? Гарпа г о н. Ие. Ж*а к. СебебГ.. ойыма солай кейш калды да ойла- дым... Ко мис с а р. Б1зге айрак; боларлык долел керек бо- лады. Гарпа г о н. Сен онын акшаныц манайында TiMicKi- лешп жургенш керш пе ен? Ж а к. Кергемш, налай кермеймш. Э, аздГН акшаныз кайда тьтыдран ед1? Г а рпа г о н. Бакшанын inline.\" Ж а к. Еидете, сол болды. Мен онын бакшанын imin- de сенделт жургенш кергемш. Акшаныз немеиеге салулы ед1? ч Гарпа г о н. Bip кинкене сандыкшада болатын. Ж а к. Mine, Mine... Мен оньщ колында сандыкшаныда керд1м. Гарпа г о н. Кандай сандыкша екен? Мен!.si болса, мен 61рден таныймын. Жак. Кандай екен дедщ1’з бе?

Г а р п а г о н . Ие. Жак. Сондай 6ip... сандыкша сыякты екеи... Г а р п а г о н . Сандыкша, сандыкша сыякты болады, эрине... Сен тур сыйпатын айтып бер маган. Ж а к. Улкендеу сандыкша... Г а р п а г о н . Мснш улкен е м е с -Ti. Жак. Шынында osi улкен де емес кой деймш... Жай рана былай эшейш... мен оны улкен дегешм ншнде акша- сы кеп болгандыктан едк К о м и с с а р . Tyci кандай екен? Жак. Tyci кандай екен дедпиз бе? К о м и с с а р . Ие. Жак. Tyci ен;п взшщ, б1лес1з гбй... тшме орала кой- майтурранын керд1*щз бе... Г а р п а с о и. Жэ? Жак. Кызыл емес пе ед\\? Г а р п а г о н . Жок, сургылт болатын. Жак. Ие, ие, кызгыл-сургылттау... мен тап осылай демек едш. Г а р п а г о и.-В и д } em6ip шубом жок, сол болу керек. Мыяаныц айтканын жазыцыз, жазыцыз, сударь. Кудаfl­ ay, енд! ю м ге сеием\\з бул? Будан кешн мен ешк]*мге сенс алмаймын, 6ip куш мен ©3inmi оз1м тоиап алмаеыма да сене алаймын! v Ж ак ( Г а р п а г о ш а ) . Эие, ез\\ де келе жатыр. Керсетт берген мен ексшмд1 оз1нс айта кермендз, эйтеу!р. ТШШШ1 к о п н ю Гарпагон, комиссар, хатшы, Ж ак, Валер. Г а р п а г о н . Кел берН Ец арам iciaai, дуние ж \\з\\ ес- Tin-61'лмеген сумдык cyFaпактыгынды мойныка ал! Вал е р. Ci3re не керек, сударь? Г а р п а г о н . Арамы! Кылмысынндн негып кызармай турсын? Ва л е р. С 1з к а н д а й кылмысты айтасыз? Г а р п а г о н . Кандай кылмысты! Уятсыздын туешбе- гендей болуын карасаншы! Боска танатын болсын: ic ай- кьшашылды, енд| маган мал!м 6opi де. Жаксылыгымды кайтарыпсын! Эдсш жылмавдап бауырыма K i p i n алгандз °сы екен гой ютемегщ! 483

Валер. бзодзге мэл!м болып турса, мен таймай-ак, танбай-ак кояйын. . .. Жак. О-о!.. Ойламай-ак, устГнен тускен екем гой!.. Валер. Мен ci3re онсыз да шыиымды арткалы жур е:пм. KyTKeHiM слздщ 6ip колайлы- уакытьщыз едь 6з*1шз бурынырак б!л1п калсакыз, оран ашуланбай межц акта- луыма кулак коюыцызды ехшем. Г ар п а г о н. Сен каракшыда кандай акталу болатын ед1! Ва л е р . MeHi каракшы деунцздщ орайы жок, су­ дарь!,. Сез жок, мен Ызд1н.алдынызда кунэл1м1н. BipaK, epiK ез1щзде менщ кунзмд1 кешуге де белады. Га р п а го н. Калай кешпектн? Осындай жауыздык- ты, осындай жуйкемд1 кескешцд! кешуге де ЪЬпа ма екен? Валер. Кудай ушш, тынышталынызшы. Менщ айта- рымды тыцдап болган сон ci3 ойларандай асып кеткен жауыздык жорын 63iH.i3 де кереаэ. Г а р п а г о н.'Мен ойларандай асып кеткен жауыздык жорын! Ол менщ каным, шек-карным, жан-журепм емес № ед1, дарадар каракшы! .. Валер. Сгздщканьщызра emfiip содырымтиген жок, тики мумкш де емес едк сударь. ЕндМ орайын келлру де кыйынга туспес деп ойлаймын. Гарпаг он. Маран керепрщ езкде сол: урлап алга- *нынды кайтарып бер! , ., Валер. Слздщгф-намнсьщызга *цйпкетерлт нзрсеш тугел жууга оз!рм1н, сударь. •■• 1^ Гарпаг он. Ар-намыстьщ жайын сез кылып турган жокпыз. Сен маган осыны icTeyre дем берген адамды ай- тып бер. * Вал е р. Ах, егосоныда сурай аласыз ба? Г а р п а г о н.'Йе, не, сурай аламын. Валер. Маган дел! берген нет болса да KemipiM ету- Д» кэтере алатын улкен сез1м — рашыктык едь Гарпаг он. ГанТыктык? Вал е р. Ие. • v Гарпаг он. Тамаша рашыктык екен! Кудай б!лед1, тамаша рашыктык! Менщ акшама рашыктыкдеген тама­ ша емей, немене! Вал е р. Жок, сударь, меш кызыктырган, мен! ер!кс!з тарткан аздщ байлыгыныз емес: мен шздщ барлык ак- шанызра мойын бурмай, баз Kernin' шыгам, тек кана еши MeHini болып калганга тимей, ез1ме калдырьщыз4... 600

Г а р п а г о н . Калдырам сайтаньщды! Куте.бер, кал- дырармын мен саган! Урлап алганыма тис карме деген жоксыздыгына не айтарсыц муныц! В а л е р . Gi3 осыны да урлык дейаз бе? Г а р п а г о н . Урлык емей, немене? Казынам смсс пе ед1 мен!*ц?! Ва л е р . Ие, казын.а eKeui рас. Слздщ кйзыналары- цыздын; шшдеп ец кымбаттысы, эрине* BipaK, сол казы- нанызды маран берсешз, оньщыз б1ржола айрылрандык та емес кой. Алдыцызга лзерлеп, жалбарынамын: сол асыл казынаны менен кайта тартып алмасааыз ексн! Мей- piMini3 TYcin, ..6 epiHi3 магаи! Г а р п а г о н . Сен немене кутырранбысыц озщ? Ва л е р . Bia елпр боны а й р ы л ы с п а с ц а ант етш, сез байласып ед1к.. Г а р п а г о н . Жаксы ант, жаксы байласкан сез екен! Ва л е р . Bi3 ©MipiMi3;n тугел костык, owip бойы айы- рылыспаймыз. Г а р п а г о н . Ол ушш капа болмацдар, айыру мегпн колымнан келедП Ва л е р . Б1зд1 ел'ш тана айыра алар. Г а р п а г о н . Акша сорлынын, эсерш-ай, э?! Ва л е р . Мен муны аздщ акшанызга кызырып icrere- шм жок дeдiм гой азге. Слз шубеленгеи норсе мешк сйы- ма да Kipin -шыккан емес. Мен адал ссз!мгс гана багыи- Дым. ^ ч Г а р п а г о н . Еейтем1с1’цдер? Бул эл\\ межк мулк!м;и Jiacbin алура-оцтайланьщ жургешн христиандык аяушы- лыгым деп тс айта алатын болар. Жок, бЫп кой, кангы- ма, бшл кой, кезеп, мен барлык шараныц барш колда- нудан да бас тартпаспын. Эдшетс1зд1кке зац Да жол бор- мес! В а л е р . Кай калаганынызды icreyre ерюнзз бар Ыз- Д1Н. Мен бэрш де кетсре беруге озфмш. BipaK 6ip норсс- ге,'сенупизД1 ет1ием: бул icTe кунэл1 6ip адам болса — ол мен, кызыкь/зда тук куно жок. Г а р п а г о н . О да соз бе eKCir! Мешн кызым саган жордем еткен болса, дуние так калар едй Жа, жегер. ic жайыи еейлешк: ант шыныцдьг, сон оиы кайда гык- ТЫН? Ва л е р . Мен бе? Ешкайда тыккапым жок: ездаздж Уй|*щзде. 501

Г а р п а г о н (взше). 0й, айналып.кетёшн, сандык- шам!.. (Д ауы ст ап.) Эл} менщ ез ушмде ме? Валер. Не, сударь. Гарпаг он. Сен OFaH кол типзгеи жокпысын? Ва л е р. 1Мен бе? Мен кол типзем бе? О, слз, б’шдт екеум1зд1 де жзб1рлейс1з. Men OFan бул кунгё дешн оттай жалынды, opi таза, opi курмегл сез1ммен рана кол созып келд1м. * .^ Г а р п д г о и (ез'ше). Мещц сандыкшама жалындап созыпты колын! ч Валер. Мен оран эдептен тыс норселерге эшейш туе* пал жасау аркылы болса да корлауга жеткешмнен ©лге- шм жаксы да! Ол эр} тым акылды, opi тым адал рой он* дайра. Г а р п а г о н (взше). Мешц адал саидыкшам! Валер. Менщ бар куанышым оны корт, гажайып коздершен таза ойларын таиуда гана болып келдк Г а р п а г о н (взше). Менщ сандыкшамныц гажайып коздерш дейд1! Сандыкшама гашык болран адамша сей- лейдь Валер. Барлык шынымртзды Клода бкледк Сздщ ал* дынызда куэлпз де бола алады... 4 , Гарпаг он. Калайша? Б}здщ кызметш} эйелдщ де катынасы бар ма буран? Валер. Ие, сударь.-.. Б1з ант етюкенде куэм1*з сол бо­ лып ед}. Онда да менщ ниетщшн, адалдырьща кез1 жет- кеннен кейш, Клода кызыцыздыц. маран свэт берпзуге катынасып едк - ^Гарпаг он Э? (в з ш е ). Мынау cipo зэреа ушкан- дыктан сандырактай бастады 61‘лем. (Валерге.) Сен осы арага менщ кызымды не ушш кыстыра 6epin турсыи. осы? В а л е р . Мен оньщ уялшактыгын гашыктырыммен же- ; ш'п шыру маран кандай улкен едбекке тускенднш айтпак ед1м. Гарпаг он. Юмищ уялшактыгыи? Валер. С|’здщ кызыныздыц дейм}н. Ол тек кеше га­ ма иекслж шартка кол коюга зрец легенде белш байлады. Гарпаг он. Менin кызым пекелж шартка кол кой- пы ма?! Валер. Ие, мен де кол койдым. I ар п а г о н. Кудай-ау, тагы 6ip жаца захм'ет кой мы- насы! 502

Ж ак ( К о м и с с а р г а ). Жазыныз, сударь, жазыныз! Г а р п а г о н; К,айгы-каарет1м аз болып жур екен рой, осы екен рой- жстпей турганы! (К о м и сса р га .) Сударь, орындацыз мшдетзшздк мынаны урлыры, api кызымды бузганы унии сотка бер!н1з! Жак. Opi урлыры, api кызды бузгандыры ушш. В а л е р , Муныныздын екеуъ де емес,. Ci^ мешц kim екен\\мд1 бихсендз... Т0РТШШ1 KOPTHIC Бурынрылар мен Марианна, Элиза, Фрозина. Г а р п а г о н. О, тебецнеп ypFbip, жексурын кыз! Арам жумыртка, ©Mip бой уйреткешм зая Kdin, осыран жетт пе сп! Bip кезбе каракшыньш, жетепнде кетуге калдыц ба? Сен оран мен1ц ризалы-рымсыз сезщд! калай бере ал- дыц! Кателесшсщдер екеущ де! ( Э л и з а г а .) Белменнен шырарсам кор де тур, содан ксйш к т д } суйсен соиьщэ раш ык бола бер! ( В а л е р г а ) Сен, каргыс аткан каакыма, мешц борышымнан дараяа асылынганда рана кутылар- сыц! В а л е р. Меш соттайтын а з болмассыз, ал соттайтын адам ецалдымен мешн сез!ме де кулак, асатын болар. ' Г а р п а г о н . Жок, ауызымнан ката шырып кет!пт?, ееш дара га аспайды. Кол-аягыцды мылжа-мылжа кы- лып сындырып, TipUeii доцгалакка байлап койыгт жаза- лайды. Э л и з а ( п з е р л е ш п ) . Жалынамын оке, онша катал болмасакыз екен. Экел1к хакымен сонша катал пайлалан- баксыз ба? Ашуга сонша бершуге бола ма екен, не kvreri- н!з кел)‘п турганын ойланынызшы. С з ю'мнен кек алрьь цыз келш турганын сезбейЫз. Валер аз ойлагандай адам емес. Ол болма^анда мен бул дуниеде Tipi журе алмаган да болар сл'\\м . Омы бшеещз, меш езниз де аярсыз. Мен сура батып бара жатканда меж* куткарган сол болатып. Ол еенбзде шыгар. К,ызыныздыц Tipi калгапына сол се- бепкер-дк.. .. Га р п а гон. Онда мешк жумысым жок. Маган сал- сад, магап 6yrin мынаны корсеткенше, сопда-ак ceni суга батырып ж1бермегс1пн кайтейш онын. - Э л и з а . Оке, с!зге -рашыктык атьгмен тшек етсм... 503

Г а р п а г о н . Жок, жок, ecTiriM де келмейд! ешнэрсе- Hi! 9 д‘1л ©юм айтылура TwicTi! Жак (ез1не). Бул манагы таягыд уппи! Ф' розина. Не деген сумдыд ед1 мынау! '• ББ01НШ1 R0P1HIO л • .• Бурынрылар мен Ансельм.> Ансел ьм. Бул немене, Гарпагон мырза, 6ip апар-то- napFa ушырап калгандайсыз гой? * Гарпаг он. Сурамадыз, Ансельм мырза. Дуииедеп ед бакьгтсыз адам менекем: а'збен жасамак болранынеке шарты ушы-кыйыры жок 6ip сергелдедге сорыптур. Мен тура тоналган адам болып. калып отыриын: мулюмдг , тонады, ар-уяттан да тоналдым. -Мына туррагг арамза, жауыз, маган кызметкер болып iiiii-бауырыма Kipin алып, акшамды да урлап алды, кызымды да бузып алыпты! Валер. Слздщ акшацызды ойлаган епшм жок.. Жок- тыайтпасадыз екен. Гарпаг он. Eneyi 6ipiHe 6ipi сез бершкойыпты. Бул .жагы Ансельм мырза турадан тура азгетит жатыр: му- нысоьардылы курык-сурпнге салып, барлык ке'рген жэ- б1>жападыздыд KeriH кайтару аздщ м1ндет1щз. Ансел ьм. Мен ешуакытта кудггеп уйлене алмай- ' мын. Bipeyre бер1лген журектщ мага^ кереп жок. Bipait с!зге жаным ащырандыктан, сошна 93 iciMдей етш тусуге 03iptoiH. Гарпаг он. Комиссар мырза мынау, бул ада^ ко­ миссар, кызмет карызы жвншде не'-Чстеу керек болса, ешнэрсеш дур ©тюзбейд!', бэрш -де орындайды/ (Комис- сарга ВалерсН н у с щ п ). Мынаган дарсы тшси айып- тау icin кетерш, тшсп жаза бермуш .талап ету1шзд! эти •немш. ^ - - .* , . - Валер. Мен аздт кызыдызды суйш;екеумпз 6ip> 6 ipiMi3re с©з бер]скен1м!з ушш бе? Ол бола кояр ма екеи! Эс1ресе, менщ юм екешмдГ бшгеннен кеЙн бола алмас. ; * . *‘4 Гарпаг он. Ол мен!к ecTireH сртеплер1м. Аксуйек атын жамылган урьгкары, алдауыштар осы куш кебейт Kerri. Лай Судан балык аулап журт белгЫ б!реудш аты- •.на ©Tipiк не бола кетед1 6api де! S#4 I

Ф а л е р. Сеницз маран, б1реуд1н, атын иемдеауге NcaiH арым ждбермейд1, мен тым адел жанмын: менщ шьвдан жерщд1 букш Неаполь кдласы куэландыра алады. А н с е л ь м . -Сарырак, болыцыз ж1гтм ! Не айткыцыз келш турранын ойланып алыцыз.:Слз одбай усталып ка- луыныз мумкш. Алдыдызда Неапольды ту^ел бшетлц, ада^мтур, оны алжастыру колыдыздан'келмей журер. В а л е р (ъалпарын тэкаббаркит аШп). Мен ешнэр- седен ырыспаймын, Егер ci3re букш Неаполь таныс болса, дон Томас д\"Альбурчи деген адам да таныс болура ШСП? -7 А н с е л ь м . Эрине, таныс^ Онычменен артыд бьлечин адам аз болар. -; Г а р п а г о н . Дон-Томас па, дон Мартын ба, туюрге- him бар менщ! ( Е к 1 шыра^тыц ж а н ы п турранын'tcepin б г petyiti e i u i p e d l .) .* ’v А н с е л ь м . Toiiip жарылрасын, сезш белмендзип. Тыцдалыд, не айта алар екен. ^ В а л е р . Менщ айтарым — сол Kici менщ зкем . бо- лады. А н с е л ь м . Сол ма?! - В а л е р . Ие. А н с е л ь м . Жетер!./Будан repi ьщрайлырак б1рдеме- н} ойлап табыдыз, бул жоншде б1*зд! алдай да алмайсыз, езщ!зд1куткара да алмайсыз. В а л е р . Слз де эдеп игенбершен бекер асып сейлей- ci3. Мен щзд! алдамаймын да айтканымды дэлелдей, де аламын. А н с е л ь м . Калай? Оз дон-Томастын д\"Альберчидщ улымын деуге батылыныз бара ма? - В а л е р . Ие, барады батылым. Онымды KiMre болса да дэлелдей аламын. А п с е л ь м. Муныцыз адам естшеген кеуделж екен! Бшп койыныз, оныцыздан уяла да бшгешщз epci болмас, ол адам Неапольда болрантэртшщздшпеи курыниан ба- ла-шарасымен кашып шырыщ.тендз-де каза тапканына он алты жыл болды. Балалары мен эйел1 де сонда каза бол- гаи. . Ва л е р. Дурыс, 6ipai<. ©зниз де бшп койыныз, бшме- сещз оныцыздыц уяты езппзге болс.ын, ол Kicimn жет1жа* cap улы касындагы кызметкер]мен екеул ол ел1мнен КУ' тылган болатын. Оларды испан Kcweci куткарран, сол 605

ел!мнен кутылган бала менмш. Кеменщ капитаны мен1 ез коль-на алып ульшдай тэрбиелеп ocipAi. Содан кешн мен сокыс кызметше К1рд1М. Узамай, олд1 деп койран эксмнш Tipi дсген хабарын алдым да.осында }здсп келд1м. ОсыН- да тагдырдыц жазуы ма, элде баска ма, Элиза кездесш, рашык болдым. Элизага косылу ушш айлалы экеш адас- тырып оган кызметкер болып Kipyre тура келдь Мен1н ©з кызмсткер1мд1 экемд1’ 1здетуге ж1берд1м. А к с е л ь м. Ал, аздщ осы айткандарьщыз ойдан шы* rapFan б!рдеме емес, шындык екенш немен. дэлелдейаз? Волгам окыйраны естуМз мумкш, жэне ондай шындыкты дэлелдсуге ез1шздщ айтканьщыз рана жеткшюм бола ал- майды'-рой. Вал е р. Дэлелдер1м де, куолер!м де эз!р, кемешн капитаны экемнщ рубинман жасаткан wepi, бшепме 6ip кезде шешем байлагап лакат б1лезж, жоне мешмен 6ipre •кутылган к.ызметкер‘1м Педро шал... Ма ри а н.н а. Ах, eHAi муныц 6opi шйн екешй мен де'айта аламын. С\\з менщ туран'арам екена'з, еид1 бул к!мге болса да айкын болура тшстП Вал е р. Меи с1зге агамын ба? М а р и а л н а. Ие, агасыз. С ен 6ipimni сезвд!* айткап- да-ак мен in ж-урепм тулай бастап ед1. Ызд1н бакытсыз- дыкка кал ай ушыраганымызды шешем маран тал ай айт- кан бслатын. Анамиздыд куткеш де жалрыз сенс1н. Коме кыйраганда кудай сактап 6i3 д е аман-есен кутылганбыз. BipaK, 6i3 ел1мнеи кутылып, кулдыкка тутылран ед!к. 5i3Ai куткаррашкосарлар екен. Б \\ з он жылдан кешн кут- пеген-жерде кулдыктаи кутылып Неапольга келдж. Di3- дщ уй-куй*1 м 1з сатылып кеткен екен. Экехпз жен'шде ein6ip хабар болмады . Содан кешн б!з Генуяга конгпк, ineuieMia содам калган мурамыздын, а л е м ш жыйнап алды. B ip ak -шешем:здin, туыскан^ары 6i3re .нашар карады да 6i3 осын- да келдж. Шешем каз1р осында эрец-оренмен кун ел- 'чтел... .. . 'А п с е л ь м. О, дуд1*рет1 к у л т кудайым! Мундай Fa- жайып ж алгы з сен;.ц кольпшан гана келед1 де. Келщдер балаларым, кушактацдар экелеради, менмшs сендерд1к экелсрш. Келптдер 6jpre куаналык. .. * Ва л е р. 9 кем1з ci3 бе ед!шз? Ма р и а н н а . С\\з бс ед{н.1з шешемнш зр кезде жок- тайтыпы! А ис е л ь м. Ие, карактарым, дон Томас д\"Альбурчи 506

менмш. Мен де в л \\м мен тоналудан, аман кутылгамын. -Бар акша менщ касымда едк Он алты жыл боны мен бо- piHAi де елд1 деп, ceHin койгамын. ¥зак жалгыздыктан кейш, енд1 калган бадытымды жаца некеден, жана уй iuiuiiK турмыстан 1здемек болып, уйленбек болып ем... Неапольга баруга коркып ед!м. Ондагы мулклм!зд1 меи сыртынан сатып ж'1бергемш. Содан кешн осында келш Ансельм деген атиен турып кадрам. Ондагым бурынгы ем1р1м1здсн eui6ip i3 калмасын дегешм едь Г а р п а г о н . Сонымен мынау с1здщ балаларыныз бо- лып шыкты ма? А н с е л ь м . Ие. „ Г а р п а р о н . Ендеше муныд урлап алган он мыцын С13 орнына салатын боласыз. А н с е л ь м . Урлап алган? Ол Ыздщ акшацызды урла- мак па? Г а р п а г о н. Осынын. тап oai. В а л е р . Оныазгс Kiw айтты? Г а р п а г о н . Жак айтты. В а л е р ( Ж а к ц а ) . Сен айттын ба? Ж а к. Мен ундемей турган сыякты емесп!н бе? Г а р п а г о н . Ие, ие компасар.мырза онын не корсет- кенш жазып та алды. ~ В а л е р . (дздгц ойьщызша мен соидай жаман icne бара алмакиын ба? - Г а р п а г о н . Бара аламысыц, жок па, онда менin жу- мысым жок, акшамды экел! АЛТЫНШМ КОРИЛО Бурынгылармен Клеаит, Лафлеш. К л е а н т. Тынышталыныз, оке, еншмд1 айыптама- цыз да, мен Ыздщ жогыцыздык жайынан анык сыбыс ес- Т1*д1*м де, егер Марианнага уйленуге маган луксат етсе- Н13 акш а ц ы з д ы п колыдызга кайтатынын айткалы кел- Д1М. Г а р п а г о н . Кайда, кайда ©3i актам? К л е а н т . Кайда скснше хауштенбенга: акшаныз се- HiMAi жердё, оган жауап бсретш менмш. /Коне барлык те- TiK мен(к кольгмда. Мен озд iН байламыдызды кутемж. 507