สารานุกรมการศึกษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

รูปแบบอาคารและโครงสรา้ ง ห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” ที่ได้ขอพระราชทานพระราชานุญาตจัดสร้างขึ้นในรุ่นแรกเป็นอาคาร คอนกรีต ๒ ชั้นในพื้นท่ีประมาณ ๑ ไร่ ๒ งาน ต้ังอยู่ใกล้ชุมชน สะดวกและปลอดภัยในการเดินทางไปใช้บริการ ได้ตลอดเวลา มีเน้ือท่ีใช้สอยประมาณ ๓๒๐ ตารางเมตร มีรูปทรงของอาคารที่คล้ายคลึงกัน เป็นเอกลักษณ์เฉพาะ ของห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” จะต่างกันเฉพาะบริเวณหลังคาและหน้าจ่ัวท่ีก�ำหนดให้เป็นไปตามเอกลักษณ์ เฉพาะตามแบบสถาปตั ยกรรมของวฒั นธรรมเฉพาะภาคที่ปราชญข์ องภาคนั้น ๆ เสนอแนะ เชน่ ภาคเหนอื จะมหี ลงั คาและหน้าจ่วั เปน็ รปู กาแล ภาคตะวันออกเฉียงเหนือจะมหี ลงั คาและหนา้ จั่วเปน็ รูปทรงป้ันหยา ภาคกลางจะมหี ลังคาและหน้าจ่วั เป็นรปู ศิลปะรว่ มสมัย ภาคใตจ้ ะมหี ลังคาและหนา้ จวั่ เปน็ รูปพระอาทิตยข์ ึ้น มเี สาลกู มะหวดอยู่บนยอดหนา้ จว่ั อยา่ งไรก็ตาม กรมการศึกษานอกโรงเรยี นและคณะกรรมการอ�ำนวยการไดใ้ หค้ วามเห็นชอบใหห้ อ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ าร”ี จำ� นวนหนงึ่ ใชแ้ บบทม่ี ลี กั ษณะแตกตา่ งไปจากแบบมาตรฐาน ในกรณที เี่ ปน็ แบบจากอาคารเฉลมิ พระเกยี รติ เดมิ หรอื อาคารทผ่ี บู้ รจิ าคขอขยายพนื้ ทใ่ี ชส้ อยใหก้ วา้ งออกไปอกี ขา้ งละ ๑๐๐ เมตร เพอ่ื ใหม้ พี น้ื ทใ่ี ชส้ อยกวา้ งขวางขน้ึ หรอื กรณีที่ผู้บริจาคออกแบบมาเป็นพิเศษ เช่น ห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” อ�ำเภอจังหาร จังหวัดร้อยเอ็ด และ อ�ำเภอปากช่อง จังหวัดนครราชสีมา เป็นต้น แต่บริการในห้องสมุดยังมีบริการใช้สอย เช่นเดียวกับห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมาร”ี แบบมาตรฐานโดยทว่ั ไป 101 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมยั เฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

สว่ นประกอบของอาคารหอ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ าร”ี ยงั มสี ว่ นทเี่ ปน็ เอกลกั ษณเ์ ฉพาะตวั อกี ๒ ประการ คอื ๑. พ้ืนที่หน้าจ่ัวอาคารห้องสมุด จะประกอบด้วยป้ายห้องสมุดเป็นป้ายส่ีเหลี่ยม ขนาด ๕ ตารางเมตร ภายในป้าย มีพระปรมาภิไธย ย่อ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี และช่ือ ห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” อำ� เภอนั้น ๆ ดังตวั อยา่ ง ภาพพระราชทาน หอ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ ารี” อำ� เภอ : .................................................. ๒. แท่นประดิษฐานพระฉายาลักษณ์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี แท่นนี้ ออกแบบ เพ่ือติดต้ังพระฉายาลักษณ์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี กับผนังด้านหน้าของห้องโถงช้ันล่าง ด้านลา่ งของพระฉายาลกั ษณ์มีแผน่ ป้ายบรรจุขอ้ ความจากลายพระหัตถ์ว่า ร่วมกนั ทำ� ใหช้ าวโลกอา่ นออกเขยี นได้ Let’s join in making a literate world 102 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

งบประมาณคา่ กอ่ สรา้ งอาคารรวมทงั้ สว่ นประกอบพน้ื ฐานในหอ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ าร”ี เบอื้ งตน้ ก�ำหนดไว้เพื่อเป็นมาตรฐานการบริจาคประมาณ ๕ ล้านบาท (ราคาที่ก�ำหนดไว้ในปี ๒๕๓๔) แต่ประชาชนร่วมกัน บริจาคเงินแตกต่างกันออกไปตามศรัทธา ตามขนาดและรูปแบบอาคาร ตั้งแต่แห่งละ ๕ – ๑๐๐ ล้านบาท ขึ้นอยู่กับ แบบรปู และครภุ ณั ฑท์ ตี่ า่ งกนั กรมการศกึ ษานอกโรงเรยี นจะสนบั สนนุ เงนิ งบประมาณเพอ่ื การจดั หาวสั ดอุ ปุ กรณเ์ ลก็ นอ้ ย ประมาณแหง่ ละ ๑ ลา้ นบาท เท่าที่จ�ำเปน็ ลักษณะและวธิ กี ารจัดห้องสมุด ห้องอา่ นหนังสอื ทว่ั ไป ถงึ แมว้ ่าหอ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกุมาร”ี จะเนน้ ห้องสมุดประชาชนทมี่ ลี กั ษณะพิเศษมีความพรั่งพร้อม สมบรู ณก์ วา่ หอ้ งสมดุ ประชาชนโดยทวั่ ไป แตก่ ารบรกิ ารหนงั สอื เพอ่ื สง่ เสรมิ การอา่ นกย็ งั เปน็ บรกิ ารหลกั ทใ่ี หค้ วามสำ� คญั เป็นอันดับแรก หนังสอื ทีจ่ ัดไว้บรกิ ารมคี วามหลากหลาย ท้งั ท่ีไดร้ บั การสนับสนุนจากงบประมาณของรัฐในแต่ละปี และ จากการบรจิ าคของภาคเอกชนและประชาชนในพน้ื ทเี่ ปน็ ประจำ� หนงั สอื ทจี่ ดั ไวบ้ รกิ ารจะมหี ลากหลาย เชน่ หนงั สอื อา้ งองิ นวนยิ าย สารคดี อาชพี ธรรมะ และแบบเรยี นทกุ ระดบั โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ แบบเรยี นสำ� หรบั นกั ศกึ ษาการศกึ ษานอกโรงเรยี น ทส่ี ามารถยมื ไปใช้ประกอบการเรยี นได้ นอกจากนนั้ ยงั มหี นงั สอื พมิ พ์ วารสาร จลุ สารและสงิ่ พมิ พอ์ นื่ ๆ ยงิ่ กวา่ นน้ั หอ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ าร”ี แต่ละแห่งยังได้รับพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อมจากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี พระราชทานหนังสือที่มีคุณค่าและมีประโยชน์แก่นักเรียน นักศึกษาและประชาชนเพ่ือการเรียนรู้อีกด้วย นับเป็น พระมหากรุณาธิคุณอันสูงยิ่งหาที่สุดไม่ได้ ในห้องโถงช้ันล่างท่ีจัดเป็นห้องอ่านหนังสือท่ัวไปนั้น ห้องสมุดได้จัดให้มี มมุ ตา่ ง ๆ เชน่ มมุ เดก็ และครอบครวั มมุ นกั เขยี นทอ้ งถนิ่ มมุ วรรณกรรมพนื้ บา้ น มมุ ธรรมะ สว่ นการจดั นทิ รรศการในวาระ ต่าง ๆ ส่วนการประชาสัมพนั ธส์ นิ ค้าและผลติ ภัณฑ์ของผู้ประกอบการในชมุ ชน และสว่ นการแสดง การประกวดผลงาน ของนักเรียน นักศึกษาและประชาชนทหี่ มนุ เวยี นกนั จัดขน้ึ ในหอ้ งสมดุ และบรเิ วณการจัดกิจกรรมนอกห้องสมุดดว้ ย หอ้ งสมุดเฉลมิ พระเกียรติ เป็นหอ้ งที่มีการตกแต่งอย่างสวยงามสมพระเกยี รติ จดั ว่าเป็นหวั ใจของหอ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลมิ ราชกุมาร”ี ไดแ้ ก่ “หอ้ งเฉลมิ พระเกียรต”ิ หรือ “ห้องสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ าร”ี เปน็ หอ้ งหนึ่งในสามหอ้ ง ของห้องสมุดที่ประชาชนและหน่วยงานภาคเอกชนจ�ำนวนมากอาสาเข้ามาร่วมจัดร่วมตกแต่ง เช่น บริจาคหนังสือ พระราชนพิ นธท์ ส่ี มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ทรงนพิ นธ์ และหนงั สอื ตา่ ง ๆ ทเี่ กย่ี วกบั พระกรณยี กจิ และโครงการตามพระราชด�ำริของพระองค์มาจัดเป็นนิทรรศการถาวรและจัดหนังสือส่วนหนึ่งออกไปบริการให้อ่าน และยมื ในสว่ นทอ่ี า่ นหนงั สอื ทว่ั ไปด้วย 103 สารานกุ รมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลิมพระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ห้องอเนกประสงค ์ ห้องอเนกประสงค์ เป็นห้องที่ประชาชนและชุมชนให้ความสนใจมาก เพราะเป็นห้องที่จัดแสดงข้อมูล ความรู้ท่ีสะท้อนความเป็นมาของท้องถิ่นของอ�ำเภอและจังหวัด ท่ีตั้งของห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” นั้น ๆ รวมทง้ั สภาพปจั จบุ นั และแนวโนม้ ในอนาคตโดยการจดั แสดงเปน็ นทิ รรศการชวั่ คราวทห่ี มนุ เวยี นปรบั เปลย่ี นเปน็ ระยะ ๆ โดยไมเ่ นน้ การแสดงวตั ถุ แตเ่ นน้ ขอ้ มลู ขา่ วสารเพอ่ื กระตนุ้ ใหเ้ กดิ ความสนใจทจ่ี ะแสวงหาสงิ่ ทนี่ า่ ศกึ ษาคน้ ควา้ เพมิ่ เตมิ จาก หนังสือและส่ืออื่น ๆ ด้วยเหตุน้ีชื่อของห้องนี้จึงมักจะปรับไปตามช่ือของอ�ำเภอหรือชุมชนที่หยิบยกมาจัดแสดง เช่น “ห้องทองผาภูมิ” “ห้องศรีมโหสถ” เป็นต้น นอกจากการจัดแสดงนิทรรศการช่ัวคราวที่หมุนเวียนเข้ามาจัดแสดงแล้ว หอ้ งอเนกประสงค์น้ียงั ใช้เป็นสถานท่ีพบกลมุ่ ของนักศกึ ษา การศกึ ษานอกโรงเรยี น เป็นหอ้ งประชุมของหนว่ ยงานต่าง ๆ ระดบั อำ� เภอเปน็ ครงั้ คราว การจดั กจิ กรรมในหอ้ งอเนกประสงคน์ จ้ี ะปรบั เปลยี่ นหมนุ เวยี นไปตามโอกาส สถานการณแ์ ละ ความต้องการของทุกภาคสว่ นในชมุ ชนเป็นส�ำคัญ ห้องโสตทศั นศึกษา ห้องโสตทัศนศึกษามีเจตนารมณ์ท่ีจะจัดบริการ ส่ือ โสตทัศนศึกษาเพื่อส่งเสริมการศึกษาด้วยตนเอง ส�ำหรับ นักเรียน นักศึกษาและประชาชนที่สนใจใคร่รู้สภาพวิทยาการต่าง ๆ ซึ่งมีอยู่กว้างขวางในโลกปัจจุบัน ส่ือพื้นฐาน ในห้องโสตทัศนศึกษามีนานาชนิด เช่น วีดิทัศน์ เทปเสียง สไลด์ คอมพิวเตอร์ แท็บเล็ต วิทยุ ฯลฯ ห้องสมุดประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ าร”ี หลายแหง่ มบี รกิ ารฉายภาพยนตร์ สารคดี การต์ นู แขง่ กฬี า พธิ กี ารสำ� คญั ๆ ฯลฯ โดยมตี ารางและประกาศ ให้นักเรียน นักศึกษาและประชาชนท่ีสนใจมาใชบ้ ริการเป็นประจ�ำ สื่อโสตทัศนศึกษาเหล่านี้ เปิดให้ยืมไปใชไ้ ดด้ ว้ ย อทุ ยานการศกึ ษา อุทยานการศึกษา เป็นส่วนหนึ่งของห้องสมุดท่ีมีพ้ืนที่กว้างขวางพอท่ีจะจัดบริเวณภายนอกให้เป็น แหลง่ เรยี นรู้ ประชาชนสามารถมาศกึ ษาหาความรจู้ ากธรรมชาตแิ ละพกั ผอ่ นหยอ่ นใจ ศาสตราจารย์ ดร.กอ่ สวสั ดพ์ิ าณชิ ย์ อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ได้ริเร่ิมให้แนวคิดและวิสัยทัศน์ไว้ว่า การศึกษาเรียนรู้สามารถเกิดขึ้นได้ ทุกแห่งรอบตัวเรา อุทยานการศึกษาจะเป็นการน�ำธรรมชาติมาเป็นแหล่งเรียนรู้โดยไม่ต้องมีครูสอน ปัจจุบันมีห้องสมุด ประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” หลายแห่ง สามารถจัดอุทยานการศึกษาที่ร่มรื่น มีแมกไม้ปกคลุม มีที่อ่านหนังสือในสวน มีศาลากิจกรรม สวนสมุนไพร สวนวรรณคดีและพื้นที่ออกก�ำลังกาย ส่วนห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” มีพื้นท่ีจ�ำกัดก็อาจจัดอุทยานการศึกษาขนาดย่อม ด้วยการดูแลตัดแต่งต้นไม้ใหญ่ในพ้ืนที่ให้สวยงาม จัดและพัฒนา สนามหญ้า สวนหย่อมและบริเวณรอบ ๆ ห้องสมุดให้ร่มร่ืนเป็นแหล่งพักผ่อนหย่อนใจของผู้มาใช้บริการห้องสมุดฯ อย่างท่ัวถึงทุกเพศ ทกุ วัย 104 สารานกุ รมการศึกษาร่วมสมยั เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

สรปุ ห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” เป็นห้องสมุดประชาชนระดับอ�ำเภอท่ีสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี พระราชทานพระราชานญุ าต ใหก้ รมการศกึ ษานอกโรงเรยี น กระทรวงศกึ ษาธกิ าร ดำ� เนนิ การเชญิ ชวน ประชาชนทุกหมู่เหล่า ร่วมกันบริจาคเงินจัดสร้างขึ้น เพื่อแก้ไขปัญหาข้อจ�ำกัดในการขยายงานห้องสมุดประชาชนอ�ำเภอ เปน็ แหลง่ เรยี นรทู้ จี่ ะใหป้ ระชาชนในพน้ื ทห่ี า่ งไกลไดม้ าอา่ นหนงั สอื และคน้ ควา้ หาความรู้ เปน็ การรว่ มกนั เฉลมิ พระเกยี รติ ในวโรกาสทส่ี มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารที รงเจรญิ พระชนมายุ ๓๖ พรรษา เมอื่ ปพี ทุ ธศกั ราช ๒๕๓๔ และเพอื่ สนองแนวทางพระราชดำ� รใิ นการสง่ เสรมิ การอา่ นและการมหี อ้ งสมดุ ทดี่ ี มหี นงั สอื ครบทกุ ประเภทสำ� หรบั ประชาชน โดยเรมิ่ กอ่ สรา้ งหอ้ งสมดุ รนุ่ แรกจำ� นวน ๓๗ แหง่ ในปี พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๕ – ๒๕๓๖ ตามความประสงคข์ องประชาชน ผูบ้ รจิ าค คือ ลำ�ดบั ท่ี ห้องสมุดประชาชน จงั หวดั วนั เดือน ปี ทีเ่ ปดิ “เฉลิมราชกุมารี” ๑ อำ�เภอบางคนที สมุทรสงคราม ๒๒ กุมภาพนั ธ์ ๒๕๓๕ ๒ อำ�เภอท่าเรือ พระนครศรีอยุธยา ๑๖ เมษายน ๒๕๓๕ ๓ อำ�เภอโพธิ์ทอง อ่างทอง ๘ มิถนุ ายน ๒๕๓๕ ๔ อำ�เภอสวี ชมุ พร ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๓๕ ๕ อำ�เภอพัฒนานิคม ลพบรุ ี ๑๓ สงิ หาคม ๒๕๓๕ ๖ อำ�เภอวารินชำ�ราบ อุบลราชธานี ๒๐ สงิ หาคม ๒๕๓๕ ๗ อำ�เภอปากช่อง นครราชสีมา ๘ กันยายน ๒๕๓๕ ๘ อำ�เภอรอื เสาะ นราธิวาส ๒๒ กนั ยายน ๒๕๓๕ ๙ อำ�เภอสงิ หนคร สงขลา ๒๕ กนั ยายน ๒๕๓๕ ๑๐ อำ�เภออา่ วลกึ กระบี่ ๒๗ กนั ยายน ๒๕๓๕ ๑๑ อำ�เภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา ๑๓ ตุลาคม ๒๕๓๕ ๑๒ อำ�เภอจังหาร ร้อยเอด็ ๒๒ พฤศจิกายน ๒๕๓๕ ๑๓ อำ�เภอยางตลาด กาฬสินธุ์ ๓๐ พฤศจิกายน ๒๕๓๕ ๑๔* อำ�เภอหนองบวั ลำ�ภู อุดรธานี ๕ มกราคม ๒๕๓๖ * ต่อมาเปลย่ี นชื่อเปน็ อำ�เภอเมือง จังหวดั หนองบวั ลำ�ภู 105 สารานกุ รมการศึกษาร่วมสมยั เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ลำ�ดับท่ี หอ้ งสมดุ ประชาชน จังหวัด วัน เดือน ปี ทเ่ี ปดิ “เฉลมิ ราชกมุ ารี” ๑๕ อำ�เภอวงั ทรายพูน พิจติ ร ๑ กุมภาพนั ธ ์ ๒๕๓๖ ๑๖ อำ�เภอทบั คลอ้ พจิ ติ ร ๑ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๓๖ ๑๗ อำ�เภอดอกคำ�ใต้ พะเยา ๓ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๓๖ ๑๘ อำ�เภอจนุ พะเยา ๓ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๓๖ ๑๙ อำ�เภอสันกำ�แพง เชียงใหม่ ๕ กมุ ภาพนั ธ ์ ๒๕๓๖ ๒๐ อำ�เภอเชียงแสน เชยี งราย ๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๖ ๒๑ อำ�เภอเมอื ง ลำ�พูน ๙ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๖ ๒๒ อำ�เภอแมส่ ะเรยี ง แมฮ่ ่องสอน ๑ มีนาคม ๒๕๓๖ ๒๓ อำ�เภอลอง แพร่ ๓ มีนาคม ๒๕๓๖ ๒๔ อำ�เภอวเิ ศษชัยชาญ อ่างทอง ๒๕ มีนาคม ๒๕๓๖ ๒๕ อำ�เภอทองผาภูมิ กาญจนบุรี ๑๐ มถิ นุ ายน ๒๕๓๖ ๒๖ อำ�เภอศขี รภูมิ สรุ นิ ทร์ ๒๔ มถิ นุ ายน ๒๕๓๖ ๒๗ อำ�เภอกาบเชงิ สุรินทร์ ๒๔ มถิ นุ ายน ๒๕๓๖ ๒๘ อำ�เภอนาดี ปราจนี บรุ ี ๒๙ มิถุนายน ๒๕๓๖ ๒๙ อำ�เภอชุมพวง นครราชสมี า ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ๓๐ อำ�เภอจตั ุรสั ชยั ภมู ิ ๒๙ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ๓๑ อ�ำเภอน้ำ� พอง ขอนแก่น ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ๓๒ อำ�เภอบางละมงุ ชลบุรี ๑๙ สิงหาคม ๒๕๓๖ ๓๓ อำ�เภอสัตหบี ชลบุรี ๑๙ สงิ หาคม ๒๕๓๖ ๓๔ อำ�เภอแกลง ระยอง ๑๙ สงิ หาคม ๒๕๓๖ ๓๕ อำ�เภอย่านตาขาว ตรัง ๒๓ สิงหาคม ๒๕๓๖ ๓๖ อำ�เภอหว้ ยยอด ตรัง ๒๓ สิงหาคม ๒๕๓๖ ๓๗ อำ�เภอลาดหลมุ แกว้ ปทุมธานี ๓๐ สงิ หาคม ๒๕๓๖ 106 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมัย เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ภายหลังได้มีประชาชนในท้องถิ่น หน่วยงานภาครัฐและภาคเอกชน สถาบันทางศาสนาที่มีความจงรักภักดี และส�ำนึกในพระมหากรณุ าธิคุณของสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี เหน็ ความสำ� คญั ในการสง่ เสรมิ ให้มีการขยายผลการจัดสร้างห้องสมุดประชาชนท่ีมีความพร้อมและสมบูรณ์แบบส�ำหรับประชาชนที่อยู่ห่างไกล ตามราชปณิธานของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี พร้อมใจน้อมเกล้าฯ สร้างถวายเพ่ิมเติม อยา่ งตอ่ เนอื่ งจนปจั จุบัน (พุทธศักราช ๒๕๕๘) มหี อ้ งสมดุ ประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” ทสี่ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนินเป็นองค์ประธานในพิธีเปิดและมีการเปิดด�ำเนินการแล้ว จ�ำนวน ๙๒ แห่ง ใน ๖๐ จังหวัด ดังรายชื่อในภาคผนวก นอกจากนั้นยังมีห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” ท่ีได้รับพระราชทาน พระราชานญุ าตใหเ้ ขา้ รว่ มโครงการเพม่ิ เตมิ ตอ่ เนอื่ ง โดยอยรู่ ะหวา่ งดำ� เนนิ การกอ่ สรา้ งและพฒั นาใหส้ มบรู ณส์ มพระเกยี รติ ท่ีจะด�ำเนินการสนองตามพระราชปณิธานของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี อีก ๑๘ แห่งท่ีจะขอ พระราชทานพระราชานุญาตเสด็จพระราชด�ำเนนิ ไปทรงเปน็ องค์ประธานในพิธเี ปิดต่อไป ภาคผนวก รายช่ือห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” ท่ีสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ เป็นองค์ประธานเปิดและให้บรกิ ารเปน็ ทางการแล้ว ระหว่างปี พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๕ – ๒๕๕๘ ลำ�ดับที่ หอ้ งสมุดประชาชน จังหวัด วัน เดือน ปี ท่เี ปดิ “เฉลมิ ราชกมุ ารี” ๑ อำ�เภอบางคนที สมุทรสงคราม ๒๒ กุมภาพนั ธ์ ๒๕๓๕ ๒ อำ�เภอท่าเรือ พระนครศรีอยุธยา ๑๖ เมษายน ๒๕๓๕ ๓ อำ�เภอโพธท์ิ อง อา่ งทอง ๘ มิถนุ ายน ๒๕๓๕ ๔ อำ�เภอสวี ชมุ พร ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๓๕ ๕ อำ�เภอพัฒนานิคม ลพบรุ ี ๑๓ สงิ หาคม ๒๕๓๕ ๖ อำ�เภอวารนิ ชำ�ราบ อบุ ลราชธานี ๒๐ สงิ หาคม ๒๕๓๕ ๗ อำ�เภอปากช่อง นครราชสมี า ๘ กนั ยายน ๒๕๓๕ ๘ อำ�เภอรือเสาะ นราธวิ าส ๒๒ กันยายน ๒๕๓๕ ๙ อำ�เภอสิงหนคร สงขลา ๒๕ กนั ยายน ๒๕๓๕ ๑๐ อำ�เภออา่ วลึก กระบี่ ๒๗ กนั ยายน ๒๕๓๕ ๑๑ อำ�เภอบางปะกง ฉะเชิงเทรา ๑๓ ตุลาคม ๒๕๓๕ ๑๒ อำ�เภอจงั หาร ร้อยเอ็ด ๒๒ พฤศจิกายน ๒๕๓๕ 107 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมยั เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ลำ�ดบั ท่ี หอ้ งสมุดประชาชน จังหวดั วนั เดือน ปี ทเ่ี ปิด “เฉลมิ ราชกุมาร”ี ๑๓ อำ�เภอยางตลาด กาฬสินธ์ุ ๓๐ พฤศจกิ ายน ๒๕๓๕ ๑๔* อำ�เภอหนองบัวลำ�ภู อุดรธานี ๕ มกราคม ๒๕๓๖ ๑๕ อำ�เภอวังทรายพนู พจิ ิตร ๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๖ ๑๖ อำ�เภอทับคล้อ พิจิตร ๑ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๓๖ ๑๗ อำ�เภอดอกคำ�ใต้ พะเยา ๓ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๓๖ ๑๘ อำ�เภอจนุ พะเยา ๓ กุมภาพันธ ์ ๒๕๓๖ ๑๙ อำ�เภอสนั กำ�แพง เชยี งใหม่ ๕ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๓๖ ๒๐ อำ�เภอเชียงแสน เชยี งราย ๘ กุมภาพนั ธ ์ ๒๕๓๖ ๒๑ อำ�เภอเมอื ง ลำ�พนู ๙ กุมภาพนั ธ ์ ๒๕๓๖ ๒๒ อำ�เภอแมส่ ะเรยี ง แมฮ่ อ่ งสอน ๑ มนี าคม ๒๕๓๖ ๒๓ อำ�เภอลอง แพร่ ๓ มนี าคม ๒๕๓๖ ๒๔ อำ�เภอวเิ ศษชัยชาญ อา่ งทอง ๒๕ มีนาคม ๒๕๓๖ ๒๕ อำ�เภอทองผาภมู ิ กาญจนบุรี ๑๐ มนี าคม ๒๕๓๖ ๒๖ อำ�เภอศีขรภูมิ สุรนิ ทร์ ๒๔ มีนาคม ๒๕๓๖ ๒๗ อำ�เภอกาบเชิง สุรนิ ทร์ ๒๔ มีนาคม ๒๕๓๖ ๒๘ อำ�เภอนาดี ปราจีนบุรี ๒๙ มนี าคม ๒๕๓๖ ๒๙ อำ�เภอชุมพวง นครราชสมี า ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ๓๐ อำ�เภอจัตุรัส ชัยภูมิ ๒๙ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ๓๑ อำ� เภอนำ�้ พอง ขอนแกน่ ๓๐ กรกฎาคม ๒๕๓๖ ๓๒ อำ�เภอบางละมงุ ชลบรุ ี ๑๙ สิงหาคม ๒๕๓๖ ๓๓ อำ�เภอสัตหีบ ชลบุรี ๑๙ สิงหาคม ๒๕๓๖ ๓๔ อำ�เภอแกลง ระยอง ๑๙ สงิ หาคม ๒๕๓๖ ๓๕ อำ�เภอยา่ นตาขาว ตรัง ๒๓ สงิ หาคม ๒๕๓๖ ๓๖ อำ�เภอหว้ ยยอด ตรงั ๒๓ สงิ หาคม ๒๕๓๖ 108 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมยั เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ลำ�ดบั ที่ ห้องสมุดประชาชน จงั หวัด วนั เดอื น ปี ท่ีเปิด “เฉลิมราชกมุ าร”ี ๓๗ อำ�เภอลาดหลุมแกว้ ปทุมธานี ๓๐ สิงหาคม ๒๕๓๖ ๓๘ อำ�เภอเมอื ง ปตั ตานี ๑๙ กนั ยายน ๒๕๓๖ ๓๙ อำ�เภอโคกศรสี พุ รรณ สกลนคร ๑๖ พฤศจิกายน ๒๕๓๖ ๔๐ อำ�เภอบา้ นตาก ตาก ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๖ ๔๑ อำ�เภอเขาสมิง ตราด ๒๗ ธันวาคม ๒๕๓๖ ๔๒ อำ�เภอสวรรคโลก สุโขทยั ๒๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๗ ๔๓ อำ�เภอแสวงหา อา่ งทอง ๒๙ เมษายน ๒๕๓๗ ๔๔ อำ�เภอขุนหาญ ศรีสะเกษ ๓๐ มีนาคม ๒๕๓๗ ๔๕ อำ�เภอเมอื ง ราชบุรี ๒๙ กรกฎาคม ๒๕๓๗ ๔๖ อำ�เภอบางสะพาน ประจวบครี ีขันธ์ ๑๘ สิงหาคม ๒๕๓๗ ๔๗ อำ�เภอวงั ทอง พิษณโุ ลก ๘ กนั ยายน ๒๕๓๗ ๔๘ อำ�เภอกาญจนดษิ ฐ์ สุราษฎรธ์ านี ๕ ตุลาคม ๒๕๓๗ ๔๙ อำ�เภอตาคลี นครสวรรค์ ๑๙ ตลุ าคม ๒๕๓๗ ๕๐ อำ�เภอเขาย้อย เพชรบรุ ี ๒๒ มีนาคม ๒๕๓๗ ๕๑ อำ�เภอบ้านแพ้ว สมทุ รสาคร ๑๗ กรกฎาคม ๒๕๓๗ ๕๒ อำ�เภอวดั สิงห์ ชัยนาท ๒๔ มีนาคม ๒๕๓๗ ๕๓ อำ�เภอกะทู้ ภูเก็ต ๑๙ ธนั วาคม ๒๕๓๗ ๕๔ อำ�เภอด่านช้าง สุพรรณบรุ ี ๔ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๔๐ ๕๕ อำ�เภอองครกั ษ์ นครนายก ๓๑ มีนาคม ๒๕๔๐ ๕๖ อำ�เภอเมอื ง ลพบรุ ี ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๔๐ ๕๗ อำ�เภอดอนเจดีย์ สุพรรณบุรี ๒๙ กนั ยายน ๒๕๔๐ ๕๘ อำ�เภอพิมาย นครราชสมี า ๗ พฤศจกิ ายน ๒๕๔๐ ๕๙ อำ�เภอบรบือ มหาสารคาม ๑๕ ธนั วาคม ๒๕๔๐ ๖๐ อำ�เภอศรีมโหสถ ปราจีนบรุ ี ๔ พฤศจิกายน ๒๕๔๑ 109 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ลำ�ดับท่ี ห้องสมดุ ประชาชน จงั หวดั วัน เดอื น ปี ทเ่ี ปิด “เฉลิมราชกมุ ารี” ๖๑ อำ�เภอปักธงชัย นครราชสีมา ๑๓ มกราคม ๒๕๔๑ ๖๒ อำ�เภอเมือง นครราชสีมา ๔ มนี าคม ๒๕๔๑ ๖๓ อำ�เภอกระทุม่ แบน สมุทรสาคร ๓๑ สิงหาคม ๒๕๔๑ ๖๔ อำ�เภอบ้านแพ ราชบรุ ี ๒๔ มีนาคม ๒๕๔๒ ๖๕ อำ�เภอดา่ นลานหอย สุโขทยั ๗ พฤษภาคม ๒๕๔๒ ๖๖ อำ�เภอเสนา พระนครศรอี ยุธยา ๒ สงิ หาคม ๒๕๔๒ ๖๗ อำ�เภอทบั ปุด พงั งา ๒๕ เมษายน ๒๕๔๓ ๖๘ อำ�เภอกำ�แพงแสน นครปฐม ๑๕ มีนาคม ๒๕๔๓ ๖๙ อำ�เภอทา่ ตมู สรุ นิ ทร์ ๒๓ มีนาคม ๒๕๔๓ ๗๐ อำ�เภอเมือง สมทุ รสาคร ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๔๓ ๗๑ อำ�เภอแกง้ สนามนาง นครราชสีมา ๔ ตุลาคม ๒๕๔๓ ๗๒ อำ�เภอเมอื ง เพชรบรู ณ์ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๔๓ ๗๓ อำ�เภอเขาขุนพนม นครศรธี รรมราช ๕ กมุ ภาพันธ ์ ๒๕๔๖ ๗๔ อำ�เภอสามพราน นครปฐม ๒ กุมภาพนั ธ ์ ๒๕๔๗ ๗๕ อำ�เภอวานรนิวาส สกลนคร ๒๕ ตุลาคม ๒๕๔๗ ๗๖ อำ�เภอคิชฌกูฏ จนั ทบรุ ี ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๔๙ ๗๗ อำ�เภอธัญบรุ ี ปทุมธานี ๑๔ พฤษภาคม ๒๕๕๐ ๗๘ อำ�เภอท่าช้าง สงิ หบ์ รุ ี ๑๒ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๐ ๗๙ อำ�เภอสว่างแดนดนิ สกลนคร ๒๖ มีนาคม ๒๕๕๑ ๘๐ อำ�เภอเมือง อำ�นาจเจรญิ ๑๒ กมุ ภาพนั ธ ์ ๒๕๕๒ ๘๑ อำ�เภอคำ�ชะอี มุกดาหาร ๑๖ มนี าคม ๒๕๕๒ ๘๒ อำ�เภอศรีนครนิ ทร์ พัทลุง ๔ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๒ ๘๓ เขตตลง่ิ ชนั กรงุ เทพมหานคร ๙ ธันวาคม ๒๕๕๔ ๘๔ อำ�เภอเมอื งตาก ตาก ๒๗ ธนั วาคม ๒๕๕๔ 110 สารานุกรมการศึกษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ลำ�ดับที่ ห้องสมุดประชาชน จังหวัด วัน เดือน ปี ทเ่ี ปิด “เฉลิมราชกุมาร”ี กรุงเทพมหานคร ๑๐ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๕๕ ๘๕ เขตคลองสามวา ยะลา ๑๕ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๕ สมุทรสงคราม ๑๔ สิงหาคม ๒๕๕๕ ๘๖ อำ�เภอเมือง มหาสารคาม ๑๗ ธันวาคม ๒๕๕๖ สกลนคร ๕ มีนาคม ๒๕๕๗ ๘๗ อำ�เภออัมพวา นครศรธี รรมราช ๑๗ กรกฎาคม ๒๕๕๗ อุดรธานี ๒๐ ตลุ าคม ๒๕๕๘ ๘๘ อำ�เภอเมอื งมหาสารคาม บรุ รี มั ย์ ๒๗ ตุลาคม ๒๕๕๘ ๘๙ อำ�เภอวาริชภมู ิ ๙๐ อำ�เภอชา้ งกลาง ๙๑ อำ�เภอเมืองอดุ รธานี ๙๒ อำ�เภอหนองกี่ หมายเหตุ : * ลำ� ดบั ที่ ๑๔ เดิมคอื ห้องสมุดประชาชน “เฉลมิ ราชกมุ าร”ี จังหวัดอดุ รธานี แต่ปัจจุบนั เปล่ยี นเป็น ห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกมุ ารี” อำ� เภอเมือง หนองบัวล�ำภู จังหวัดหนองบัวล�ำภู เน่ืองจากมีพระราชบัญญัติจัดตั้งจังหวัดหนองบัวล�ำภูข้ึน เมื่อวันท่ี ๑ ธันวาคม๒๕๓๖ และจังหวัดอุดรธานีได้จัดตั้งห้องสมุด ประชาชน “เฉลิมราชกุมาร”ี ท่ีอ�ำเภอเมอื ง จังหวดั อดุ รธานี ขน้ึ ใหม่เปน็ ลำ� ดับที่ ๙๑ เม่ือวันที่ ๒๐ ตุลาคม๒๕๕๘ บรรณานุกรม กระทรวงศกึ ษาธกิ าร, กรมการศกึ ษานอกโรงเรยี น. (ม.ป.ป.). “เฉลมิ ราชกมุ ารี แนวทางใหมใ่ นการจดั หอ้ งสมดุ ประชาชน”. กรงุ เทพมหานคร: เท็กซ์ แอนด์ พบั ลิเคชน่ั คอมปานี ลมิ ิเต็ท. กระทรวงศึกษาธกิ าร, ส�ำนกั งานเลขาธกิ ารสภาการศกึ ษา. (ม.ป.ป). สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี กับการเสรมิ สรา้ งความเสมอภาคทางการศกึ ษา. กรงุ เทพมหานคร: บรษิ ทั ๒๑ เซน็ จูร่ี จำ� กัด. ส�ำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือประสานงาน โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ. (๒๕๔๘). พระทรงเป็นดวงแก้ว ส่องไทย. กรุงเทพมหานคร : อมรนิ ทร์พร้นิ ติง้ แอนด์พบั ลิชชงิ่ . บุคคลผใู้ ห้ข้อมลู น.ส. ปิยาภา ยิดซัง สถาบันส่งเสริมและพัฒนานวัตกรรมการเรียนรู้ ส�ำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษา ตามอธั ยาศัย กระทรวงศึกษาธกิ าร. นางเยาวนี ตระกูลดิษฐ์ สถาบันส่งเสริมและพัฒนานวัตกรรมการเรียนรู้ ส�ำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษา ตามอธั ยาศยั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. นางอัญชลี โภคพูน หัวหน้าฝ่ายงบประมาณ กลุ่มแผนงาน ส�ำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. 111 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ปรชั ญาของการวดั ผลการศกึ ษา วัดผลเพื่อคน้ และพัฒนาสมรรถภาพของผูเ้ รียน แนวคดิ หลกั ของ ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกลุ ผู้บกุ เบิกงานวดั ผลทางการศึกษาไทยต้ังแตป่ ี พ.ศ. ๒๕๐๔ และได้บัญญตั คิ ตยิ ึดถอื ในการปฏบิ ัตงิ าน 112 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมยั เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ปชู นียาจารย์ของวงการศึกษาไทย ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกลุ ศาสตราจารย์ ดร.สำ� เริง บญุ เรืองรตั น์ ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล บิดาแห่งการวัดและประเมินผลการศึกษา เกิดเมื่อวันที่ ๙ มีนาคม พุทธศกั ราช ๒๔๕๙ ณ บา้ นเลขที่ ๑๑๔ หมทู่ ่ี ๔ ตลาดเกา่ ตำ� บลบางเมือง อ�ำเภอเมืองสมุทรปราการ จังหวัดสมุทรปราการ ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล นามเดมิ สะอ้ิง เป็นบุตรคนที่ ๖ ของนายแดง และนางฮนุ้ ในบรรดาพี่นอ้ งทัง้ หมด ๗ คน 113 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ประวตั ิการศกึ ษา พุทธศักราช ๒๔๖๔-๒๔๖๖ เรียนประถมศึกษาปที ่ี ๑-๔ ทโี่ รงเรียนสมทุ รพิทยา พทุ ธศกั ราช ๒๔๖๗-๒๔๗๐ เรยี นมธั ยมศึกษาปีท่ี ๑-๕ ที่โรงเรยี นประจำ� จังหวดั สมทุ รปราการ พุทธศักราช ๒๔๗๑-๒๔๗๓ เรียนชัน้ มัธยมศึกษาปีที่ ๖-๘ ทโี่ รงเรยี นสวนกหุ ลาบวทิ ยาลยั พุทธศักราช ๒๔๗๓ ส�ำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย สอบเรียนต่อในระดับอุดมศึกษา ทีค่ ณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย ในระหว่างที่เรียน ณ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ศาสตราจารย์ชวาล ได้พักอาศัยอยู่กับสมเด็จพระพุฒาจารย์ (แพ ติสฺสเทโว) ซึ่งเป็นเพื่อนรักชอบพอกับคุณพ่อแดง ท่ีวัดสุทัศนเทพวราราม อาจารย์ปรนนิบัติสมเด็จฯ อย่างดีมาตลอดเวลา ด้วยความรักและเคารพสมเด็จฯ ประดุจบิดาบังเกิดเกล้า จึงเป็นท่ีโปรดปรานรักใคร่ของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (แพ ติสฺสเทโว) ในขณะอยู่ที่วัด ก็พยายามอดออมใช้เงินวันหนึ่ง ๆ เพียง ๒๕ สตางค์ เก็บไว้เป็นค่าอาหารเช้าและเย็น เดนิ ดว้ ยเทา้ จากวดั สทุ ศั นเทพวราราม ไปเรยี นทจ่ี ฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ตอนกลางวนั ไมท่ านอาหาร อา่ นหนงั สอื ในหอ้ งสมดุ แทนการรับประทานอาหารกลางวัน ทนอยู่อย่างน้ีประมาณปีคร่ึง ก็เห็นว่าคงไม่ไหว เพราะการเรียนแพทย์ต้องใช้เวลา ๔-๕ ปี ประกอบกับไฟไหม้ร้านค้าของครอบครัวที่ตลาดปากน้�ำ อ�ำเภอเมือง จังหวัดสมุทรปราการ จึงลาออกจาก คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มาท�ำงานเป็นครูโรงเรียนพุฒพัตร ธนบุรี ต่อมาได้ร่วมมือกับพ่ีน้อง ตัง้ โรงเรยี นวฒั นศิลป์วิทยาลัย ท่ฝี ่ังธนบุรี ซ่ึงตอ่ มาย้ายมาอยู่ทป่ี ระตูน้�ำปทุมวัน ใชช้ ่อื วา่ วัฒนศลิ ปว์ ิทยาลยั พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๔ สอบได้วิชาชดุ ประโยคครูพเิ ศษประถม (พ.ป.) พทุ ธศักราช ๒๔๘๕-๒๔๘๖ สอบได้วิชาชุดประโยคครูพิเศษมัธยม (พ.ม.) พุทธศักราช ๒๕๐๑-๒๕๐๔ ได้รับปริญญาตรี ปริญญาโท และปริญญาเอกทางการศึกษา จากมหาวิทยาลัย อินเดยี นา ประเทศสหรฐั อเมรกิ า หลังจากไฟไหม้ร้านค้าที่ตลาดปากน้�ำ อ�ำเภอเมือง จังหวัดสมุทรปราการ ต่อมาคุณแม่ของท่านก็เสียชีวิต เมื่อจะท�ำบุญ ๑๐๐ วัน สมเด็จพระพุฒาจารย์ ซึ่งขณะนั้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช (แพ ติสฺสเทโว) ได้ท�ำพิธีบวช ให้เพื่อสนองคุณบุพการี เม่ือบวชแล้วได้ไปสอนวิชาวิทยาศาสตร์ท่ีโรงเรียนของพี่น้อง ขณะบวชก็ปรนนิบัติ สมเด็จพระสังฆราชเป็นอย่างดี สมเด็จพระสังฆราชทรงเมตตาอุ้มชูและส่งเสียอาจารย์ชวาล แพรัตกุล อย่างดี และสมเด็จพระสังฆราชได้เปล่ียนชื่ออาจารย์จาก สะอ้ิง มาเป็น ชวาล ซ่ึงแปลว่า “รุ่งเรือง สว่างประดุจโคมไฟ” และได้ตั้งนามสกุล ให้ว่า “แพรัตกุล” โดยน�ำเอาช่ือของท่าน “แพ” และช่ือพ่อของท่าน “แดง” ซึ่งมีความหมาย เดียวกับค�ำว่า “รัต” มารวมกันเป็น “แพรัตกุล” ในระหว่างท่ีอาจารย์ชวาลบวชมีต�ำแหน่งเป็นพระครูใบฎีกา ในสมเดจ็ พระสงั ฆราช (แพ ตสิ ฺสเทโว) บวชอยู่ ๗ พรรษา กข็ อลาสกิ ขาจากพระภิกษุมาเขา้ รับราชการ 114 สารานกุ รมการศกึ ษาร่วมสมยั เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ประวัติการรบั ราชการ ๑๖ กันยายน พุทธศักราช ๒๔๘๖ ครูวิสามัญ โรงเรียนมัธยมบ้านสมเด็จเจ้าพระยา แผนกฝึกหัดครูช้ันสูง (ปัจจุบนั เป็นมหาวทิ ยาลยั ราชภัฏบา้ นสมเด็จเจ้าพระยา) ๘ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๗ ครูตรีสามญั โรงเรยี นมธั ยมบ้านสมเดจ็ เจ้าพระยา พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๑ ลาออกจากราชการ กลบั มาสอนทโ่ี รงเรยี นวฒั นศลิ ปว์ ทิ ยาลยั ประตนู ำ�้ เปน็ โรงเรยี นเอกชน ทีญ่ าติพน่ี อ้ งรว่ มกันจัดต้งั ขนึ้ ๒๑ กมุ ภาพันธ์ พุทธศกั ราช ๒๕๐๑ กลับเขา้ รบั ราชการใหม่ เป็นครตู รีประจำ� กรมการฝึกหดั ครู ชว่ ยราชการ วทิ ยาลยั วชิ าการศกึ ษา ประสานมติ ร พุทธศักราช ๒๕๐๑-๒๕๐๔ ศกึ ษาตอ่ ๑๕ กันยายน พทุ ธศักราช ๒๕๐๔ เขา้ ปฏิบัติราชการในตำ� แหนง่ และสังกดั เดมิ ภายหลงั ส�ำเร็จการศกึ ษาระดบั ปรญิ ญาเอก ๑ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๕ อาจารย์โทวทิ ยาลยั วิชาการศึกษา ประสานมิตร ๙ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๐๗ อาจารย์เอกวิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๗-๒๕๒๐ ผ้อู ำ� นวยการส�ำนักงานทดสอบทางการศกึ ษาและจิตวทิ ยา วิทยาลัยวชิ าการศกึ ษา ประสานมิตร ๔ พฤษภาคม พุทธศกั ราช ๒๕๑๐ เลือ่ นตำ� แหน่งทางวิชาการ เป็นผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ ๑ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๑๔ เลื่อนต�ำแหนง่ ทางวชิ าการ เป็นรองศาสตราจารยว์ ิชาการวัดผล ๖ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๑๔ อาจารยช์ นั้ พเิ ศษ รกั ษาการในตำ� แหนง่ รองศาสตราจารยว์ ชิ าวจิ ยั การศกึ ษา ๒๖ กมุ ภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๕๑๘ ศาสตราจารย์ มหาวทิ ยาลยั ศรีนครินทรวิโรฒประสานมิตร ๑ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๐ เกษียณอายุราชการ ในสังกัดมหาวิทยาลัยศรนี ครนิ ทรวิโรฒ ๑ มกราคม พทุ ธศักราช ๒๕๒๑ อาจารยพ์ เิ ศษ คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลยั รามค�ำแหง 115 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

การบกุ เบกิ เรื่องการวดั ผลและการสร้างขอ้ สอบ เมื่ออาจารย์ชวาล แพรัตกุล เข้ารับราชการเป็นครู คร้ังหน่ึงได้เข้ารับการอบรมเร่ืองการศึกษาแผนใหม่ ศาสตราจารยพ์ เิ ศษ ดร.กอ่ สวสั ดพิ์ าณชิ ย์ ไดบ้ นั ทกึ ไวใ้ นคำ� ไวอ้ าลยั ในหนงั สอื งานพระราชทานเพลงิ ศพ ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรตั กลุ ว่า “อาจารย์ชวาล แพรัตกุล เคยเข้ารับการอบรมเรื่องการศึกษาแผนใหม่ ในการอบรมคร้ังนั้น ผมเป็นคนหน่ึงที่ ไปบรรยายในการอบรม อาจารย์ชวาล ติดอกติดใจในเรื่องวิธีวัดผลการศึกษาเป็นอันมาก เม่ือเสร็จส้ินการอบรมแล้ว ท่าน ได้ตามผมไปถึงท่ีบ้านเพื่อขอความรู้เพิ่มเติม ผมไม่มีปัญญาจะสอนท่าน จึงไปค้นเอาต�ำราที่บ้านผมหลายคร้ัง จนผมต้องแนะน�ำว่าคนอื่นที่เคยไปเรียนเมืองนอกคงจะมีต�ำราแบบเดียวกันน้ีบ้าง จึงได้แนะน�ำให้ท่านไปหาและท่าน ก็ได้รับต�ำรามาอ่านเพิ่มเติมอีกมาก” ท่านเป็นตัวอย่างของผู้ใฝ่ศึกษา ค้นคว้าเพิ่มเติมจากการยืมหนังสือ Elementary Testing Education จากคนอนื่ มาศกึ ษาค้นควา้ ด้วยตนเอง เปน็ ตัวอยา่ งของความพยายามในการเรยี นรู้ และด้วยความสนใจ ด้านการวัดผลเป็นพิเศษนี้ ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล ได้ลงมือสร้างข้อสอบวัดปัญญาของเด็กไทยด้วย ตัวของท่านเอง ท�ำการทดลองข้อสอบ วิเคราะห์ข้อสอบโดยใช้ทุนส่วนตัวของท่านจนเงินหมด จึงเขียนจดหมายถึง จอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี ขอเงินทุน ๓๐,๐๐๐ บาท (สามหม่ืนบาท) มาท�ำวิจัยพัฒนาข้อสอบ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ได้ให้นายทหารคนสนิทมาสืบว่านายชวาล แพรัตกุล เป็นใคร เมื่อทราบดีแล้วและเห็นความตั้งใจจริง จงึ มอบเงินทนุ ใหจ้ ำ� นวน ๒๐,๐๐๐ บาท (สองหมื่นบาทถ้วน) เพือ่ ท�ำวจิ ยั ตอ่ “เม่ืออาจารย์ชวาลมาเป็นอาจารย์ที่วิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตรนั้น ปรากฏว่าอาจารย์ชวาล มีความเช่ียวชาญในเร่ืองวัดผล” ทั้ง ๆ ที่จบเพียงแค่ พ.ม. เท่าน้ัน ต่อมาเม่ือมารับราชการที่วิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร เมื่อพุทธศักราช ๒๕๐๑ ก็ได้รับทุนไปศึกษาวิชาการด้านการวัดผลและประเมินผลท่ีมหาวิทยาลัยอินเดียนา ประเทศสหรัฐอเมริกา ได้รับปริญญาตรี ปริญญาโท และปริญญาเอกด้านการศึกษา ทั้งน้ีเพราะอาจารย์ชวาล แพรัตกุล ไดน้ ำ� ผลการวจิ ัยสร้างแบบทดสอบไปใหอ้ าจารยท์ ีป่ รึกษาดู อาจารยท์ ี่ปรกึ ษาเห็นวา่ เป็นผลงานวิจัยทดี่ เี ยีย่ มมกี ารวเิ คราะห์ ผลการทดสอบอย่างถูกต้องแสดงว่ามีความรู้ด้านวัดผลเป็นอย่างดี อาจารย์ท่ีปรึกษาจึงเสนอให้มหาวิทยาลัยอินเดียนา มอบปริญญาตรีให้อาจารย์ชวาล แพรัตกุล อาจารย์จึงไม่ต้องเรียนระดับปริญญาตรี เรียนระดับปริญญาโทต่อไป จากนั้น กเ็ รยี นระดบั ปรญิ ญาเอกต่อไปอีกใชเ้ วลาเรียนทั้งหมด เพียง ๒ ปี ๓ เดอื น เทา่ นน้ั อาจารยช์ วาล แพรัตกลุ ได้รบั ปรญิ ญาตรี ปริญญาโท และปริญญาเอกทางการศกึ ษา จากมหาวทิ ยาลยั อนิ เดียนา ประเทศสหรัฐอเมรกิ า เมื่อกลับมาปฏิบัติราชการท่ีวิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร ท่านอาจารย์ได้ก่อต้ังส�ำนักงานทดสอบ ทางการศึกษาและจิตวิทยา และด�ำเนินการสร้างแบบทดสอบความถนัดทางการเรียน ใช้ทดสอบคัดเลือกนิสิตท่ีเข้าเรียน ท่ีวิทยาลัยวิชาการศึกษา มีช่ือเป็นตัวย่อว่า CESAT ย่อมาจาก College of Education Scholastic Aptitude Test จนได้เป็น แบบทดสอบมาตรฐานและเปน็ รากฐานของการทดสอบ GAT (General Aptitude Test) ซงึ่ เปน็ แบบทดสอบวดั ความถนดั ทางการเรียนและการทดสอบ PAT และ (Professional Aptitude Test) ซ่ึงเป็นแบบทดสอบส�ำหรับวัดความถนัดพิเศษ ของนกั เรยี นทส่ี มคั รเข้าเรยี นในคณะวิศวกรรมศาสตร์ ศลิ ปกรรมศาสตร์ เป็นต้น มาจนถงึ ปัจจุบัน 116 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมยั เฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ผลงานดีเด่น ๑. งานเผยแพร่วิชาการ หลังจากส�ำเร็จการศึกษาจากสหรัฐอเมริกา เม่ือ พุทธศักราช ๒๕๐๔ อาจารย์ได้เสนอให้จัดตั้งส�ำนักงาน ทดสอบทางการศึกษาและจิตวิทยา คณะวิชาวิจัยการศึกษา วิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร ภารกิจที่ส�ำคัญของ ส�ำนักงานทดสอบทางการศึกษาและจิตวิทยา ก็คือ สอนสถิติ วิจัยการศึกษา และการวัดผลการศึกษาแก่นิสิตระดับ ประกาศนียบัตรช้ันสูงวชิ าเฉพาะการวดั ผลการศกึ ษา และนสิ ติ ปริญญาโทสาขาวิชาการวดั ผลการศกึ ษา ไดจ้ ดั ทำ� หลักสูตร ฝึกอบรมเรื่องลักษณะข้อสอบแบบปรนัย การตัดเกรดโดยใช้คะแนนมาตรฐานที การวิเคราะห์หลักสูตรฝึกอบรมให้แก่ อาจารยว์ ิทยาลัยครทู ง้ั หมด ทงั้ ในส่วนกลางและสว่ นภมู ภิ าค และให้การอบรม การวดั ผลการศึกษาแก่ครอู าจารย์ ผ้บู รหิ าร ระดับต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง โดยไม่เห็นแก่ความเหน็ดเหน่ือย แต่ประการใด นับได้ว่าเป็นการปูพ้ืนฐานการวัดผลการศึกษา แนวใหม่แก่วงการศึกษาไทย มีผลงานการเขียนต�ำราวิชาการการวัดผลการศึกษาท่ีมีช่ือเสียงหลายเล่ม อาทิ เทคนิค การวัดผลการทดสอบเพ่ือค้นและพัฒนาสมรรถภาพ เทคนิคการเขียนข้อทดสอบ เทคนิคการเขียนค�ำถามแบบเลือกตอบ บทความเรื่อง ความหมายของความถนัด เทคนิคในการเขียนต�ำราของท่านนั้น ท่านเขียนอธิบายได้อย่างแจ่มแจ้ง ชัดเจน จนศาสตราจารย์ ดร.สุดใจ เหล่าสุนทร อธิการบดีวิทยาลัยวิชาการศึกษา เขียนมาชมเชยว่าเป็นบทความที่ดีเย่ียม และ ศาสตราจารย์ ดร.พจน์ สะเพยี รชยั ประธานกรรมการบรหิ ารคลงั สมองของชาติ เขยี นคำ� นยิ มในการพมิ พ์ ครง้ั ที่ ๗ ( ๒๕๕๒) ว่าเป็นหนังสือที่สร้างความเข้าใจให้แก่ครู นักการศึกษา อธิบายและใช้ภาษาได้ดี อ่านง่าย เข้าใจง่าย เป็นต้น ส่วนหนังสือ เทคนิคการวัดผลได้รับการพัฒนาเป็นครั้งท่ี ๗ โดยคณะลูกศิษย์ และรองศาสตราจารย์ ดร.เภสัชกรหญิง อรลักษณา แพรัตกุล ได้รับการนิยมยกย่องเป็นต�ำราส�ำหรับการค้นคว้า ในการศึกษาระดับปริญาตรี ปริญญาโท และเป็นคู่มือส�ำหรับครู สบื มาจนปัจจบุ ัน ๒. การผลิตบัณฑิต เนื่องจากการท�ำงานการศึกษาระดับชาติซึ่งเป็นงานใหญ่และกว้างขวาง จ�ำเป็นต้องมีบุคลากรช่วยกัน สบื ทอดเจตนารมณ์ จงึ รเิ รมิ่ เปดิ สอนหลกั สตู รประกาศนยี บตั รชนั้ สงู วชิ าเฉพาะการวดั ผลการศกึ ษาและหลกั สตู รศกึ ษาศาสตร มหาบัณฑิต สาขาวิชาการวัดผลการศึกษา เม่ือ พุทธศักราช ๒๕๐๘ ที่วิทยาลัยวิชาการศึกษา ประสานมิตร เป็นแห่งแรก ในประเทศไทย ขณะเดียวกันก็ได้เปิดหลักสูตรอบรมการวัดผลการศึกษาระยะยาว (๖ เดือน) ควบคู่กันไปด้วย ปัจจุบัน หลกั สตู รดงั กลา่ วไดเ้ ปน็ ผลผลติ สำ� หรบั การปฏบิ ตั ภิ ารกจิ ดา้ นการวดั ผลการศกึ ษากระจายอยใู่ นวงการศกึ ษาทว่ั ประเทศไทย ลีลาการสอนของศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล มีลักษณะเหมือนดังท่ีพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต) (๒๕๔๗: ๕๓-๕๗) ได้บรรยายถึงลีลาการสอนของพระพุทธเจ้าว่า “แจ่มแจ้ง จูงใจ หาญกล้า ร่าเริง หรือชี้ชัด เชิญชวน คกึ คกั เบกิ บาน” 117 สารานกุ รมการศึกษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล สอนลูกศิษย์ คล้ายกับพระสงฆ์สอนลูกศิษย์ สอนด้วยเมตตาธรรม มีคุณธรรมโดยบริสุทธิ์ มีท้ังดุและด่าตามแบบฉบับของสงฆ์ สอนให้ลูกศิษย์ได้ทั้งทฤษฎี และภาคปฏิบัติ เน้นการศึกษา จากประสบการณ์ ท่านปฏิบัติงานอยู่ที่ส�ำนักงานทดสอบทางการศึกษาและจิตวิทยาตลอดเวลาท้ังตอนกลางวันและ ตอนกลางคืน ในเวลากลางคืนท่านจะนุ่งกางเกงแพร มีผ้าขาวม้าห่มสไบเฉียง อาจารย์เยาวดี แพรัตกุล ภรรยาของท่านจะ น�ำอาหารใส่ปิ่นโตมาให้ท่านรับประทานร่วมกับลูกศิษย์ ลูกศิษย์ก็ได้คุยได้ซักถามอาจารย์ในประเด็นวิชาการวัดผลและ ทำ� งานสรา้ งขอ้ สอบ อาจารยแ์ ละลกู ศษิ ยผ์ ชู้ ายกน็ อนกนั อยทู่ ส่ี ำ� นกั งานทดสอบนน้ั สว่ นศษิ ยท์ เ่ี ปน็ หญงิ สว่ นใหญจ่ ะพกั อยู่ หอพักใกล้ ๆ น่ันเอง ลูกศิษย์จึงเรียกท่านว่า หลวงตา การสอนของท่านนับเป็นตัวอย่างการสอนแบบฉบับ และการดูแล นสิ ิตเปน็ รายบคุ คลก็เปน็ แบบฉบบั ในการดูแลของลกู ศิษยข์ องทา่ นทุกรนุ่ ทท่ี ่านสอนตราบจนท่านเกษียณอายุราชการ ๓. งานสร้างขอ้ สอบมาตรฐาน ข้อสอบฉบับแรกของศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล ท่ีได้ด�ำเนินการสร้างถูกต้องตามข้ันตอนของ การพัฒนาข้อสอบมาตรฐาน ชื่อว่า แบบทดสอบวินิจฉัยทักษะสมอง ให้ชื่อย่อว่า ว.ฒ.ศ. (วัฒนศิลป์วิทยาลัย) เป็นแบบ ทดสอบทไี่ ดส้ ร้างเกณฑป์ กติระดบั ชาติไดส้ �ำเร็จ ข้อสอบมาตรฐานวัดความถนัดทางการเรียน (CESAT) เป็นผลงานที่ส�ำคัญอีกชุดหนึ่งใช้ส�ำหรับ สอบคดั เลอื กนิสิตนกั ศกึ ษา ณ วิทยาลยั วิชาการศกึ ษา และไดพ้ ฒั นาปรับปรงุ ใชใ้ นการสอบคดั เลอื กมาจนกระท่งั ปจั จุบัน นอกจากข้อสอบมาตรฐานดังกล่าวแล้ว ยังมีข้อสอบมาตรฐานชนิดอ่ืน ๆ อีก เช่น ข้อสอบมาตรฐาน วัดความถนัดทางการเรียนระดับประถมศึกษาและมัธยมศึกษา ข้อสอบมาตรฐาน วัดผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนวิชาต่าง ๆ ในระดับประถมศึกษาและระดับมัธยมศึกษา ข้อสอบมาตรฐานของกรมแรงงานในการจัดสรรบุคคลเข้าท�ำงาน ข้อสอบ มาตรฐานภาษาฝรง่ั เศสระดับอุดมศกึ ษา ฯลฯ ขอ้ สอบมาตรฐานดงั กลา่ ว ไดใ้ ชเ้ พอื่ วตั ถปุ ระสงคต์ า่ ง ๆ กนั เชน่ การสอบคดั เลอื ก การประเมนิ มาตรฐาน การศึกษา การเล่ือนต�ำแหน่ง การจัดกลุ่มคน ฯลฯ เป็นต้น ซ่ึงได้ใช้กันแพร่หลายท้ังในวงการศึกษา และวงการธุรกิจ ในปจั จบุ ัน ขอ้ สอบที่สรา้ งจะมรี ายงานการสรา้ งแบบทดสอบและคู่มอื ดำ� เนินการสอบแทบทุกฉบับ ส่วนข้อสอบมาตรฐานภาษาฝรั่งเศสระดับอุดมศึกษานั้น ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล ได้กราบทูล แนะนำ� สมเดจ็ พระเจา้ พน่ี างเธอ เจา้ ฟา้ กลั ยาณวิ ฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทร์ และไดถ้ วายงานการวเิ คราะหข์ อ้ สอบ วิชาภาษาฝร่ังเศส และปรับปรุงข้อสอบจนได้ใชเ้ ป็นแบบทดสอบมาตรฐานมาถงึ ปัจจบุ นั 118 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกลุ กราบทูลแนะนำ� ในการสรา้ งแบบทดสอบวิชาภาษาฝรั่งเศส แดส่ มเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวฒั นา กรมหลวงนราธวิ าสราชนครินทร์ เม่ือครงั้ ทรงเป็นพระอาจารย์สอนภาษาฝรงั่ เศส มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ เคร่ืองราชอิสรยิ าภรณ์ที่ ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกลุ ไดร้ ับพระราชทาน ๕ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๐๖ จตุรถาภรณม์ งกุฎไทย ๕ ธันวาคม พุทธศกั ราช ๒๕๑๐ จตั รุ ถาภรณ์ชา้ งเผือก ๕ ธนั วาคม พทุ ธศักราช ๒๕๑๒ ตรติ าภรณช์ ้างเผอื ก ๕ ธนั วาคม พุทธศกั ราช ๒๕๑๕ ทวติ ิยาภรณ์มงกุฎไทย ๕ ธนั วาคม พทุ ธศักราช ๒๕๑๘ ทวติ ิยาภรณช์ ้างเผอื ก ปรญิ ญาดุษฎบี ณั ฑติ กิตติมศกั ด์ิ ดว้ ยความเปน็ ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นการวดั ผลและประเมนิ ผลการศกึ ษา ทา่ นจงึ ไดร้ บั ปรญิ ญาดษุ ฎบี ณั ฑติ กติ ตมิ ศกั ด์ิ ดังน้ี ๒๖ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๒๔ ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาศึกษาศาสตร์ จากมหาวิทยาลัย รามค�ำแหง ๓๐ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๒๗ ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาการวัดผลการศึกษา จากมหาวิทยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ ๒๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๒๙ ปริญญาศึกษาศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักด์ิ สาขาวิชาการวัดผลและ ประเมินผลการศกึ ษา จากมหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ 119 สารานกุ รมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

คำ� ประกาศเกยี รตคิ ณุ ในวนั เขา้ รบั พระราชทานปรญิ ญาการศกึ ษาดษุ ฎบี ณั ฑติ กติ ตมิ ศกั ดิ์ สาขาวชิ าการวดั ผลการศกึ ษา จาก มหาวทิ ยาลัยศรนี ครนิ ทรวิโรฒ เม่ือวันท่ี ๓๐ มิถนุ ายน พุทธศกั ราช ๒๕๒๗ มีความส�ำคญั ตอนหนึ่งวา่ “ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล เป็นผู้เช่ียวชาญทางวิชาการวัดผลและประเมินผลการศึกษา ได้อุทิศตน ในการถ่ายทอดความรู้ความช�ำนาญด้านการวัดผลและประเมินผล ท้ังในด้านการเขียนต�ำราวัดผลการศึกษา และการสอน การอบรมแกค่ รอู าจารยใ์ นทกุ ระดบั การศกึ ษา เปน็ ผรู้ เิ รม่ิ สรา้ งขอ้ สอบมาตรฐานเพอ่ื วดั ผลสมั ฤทธทิ์ างการเรยี น ความถนดั ทางการเรียน สร้างแบบสำ� รวจความสนใจในการประกอบอาชีพ สำ� หรับกรมแรงงานได้ใช้เพ่ือจัดสรรบุคคลให้ได้ทำ� งาน ตามความสนใจและความถนัด นอกจากนั้น ยังเป็นผู้ท�ำการวิจัยเป็นจ�ำนวนมากเกี่ยวกับการพัฒนาแบบทดสอบ นับได้ว่า ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรตั กลุ เปน็ ผวู้ างรากฐานและพฒั นาวชิ าการวดั ผลการศกึ ษาใหแ้ กป่ ระเทศไทย จนเปน็ ทป่ี ระจกั ษ์ และไดร้ บั การยกยอ่ งจากบคุ คลในวงการศกึ ษาโดยทวั่ ไป แมเ้ มอื่ เกษยี ณอายรุ าชการแลว้ กย็ งั อทุ ศิ เวลาไปเปน็ วทิ ยากรถา่ ยทอด ความรูด้ า้ นการวัดผลและประเมนิ ผลการศกึ ษาใหแ้ ก่สถานศึกษาต่าง ๆ หลายแห่ง ท่านบ�ำเพ็ญตนเป็นครูผู้มีคุณธรรมและจรรยาบรรณในวิชาชีพอย่างสูง ควรแก่การได้รับการสดุดีเกียรติคุณ อยา่ งแท้จริง” ชวี ิตครอบครวั ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรตั กลุ สมรสกบั นางสาวเยาวดี เรยี งจนั ทร์ เมอ่ื วนั ท่ี ๑๓ มกราคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ มีบตุ รและธิดารวม ๓ คน คอื ๑. นายฐติ ิวัฒน์ แพรตั กลุ ๒. นายแพทยส์ หสั พร แพรัตกุล ๓. รองศาสตราจารย์ ดร.เภสชั กรหญิง อรลกั ษณา แพรตั กลุ ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล ถึงแก่กรรมด้วยระบบการหายใจล้มเหลว เม่ือวันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๔ สริ ิอายไุ ด้ ๗๖ ปี 120 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมยั เฉลิมพระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

บรรณานกุ รม ชวาล แพรัตกลุ , ศาสตราจารย์ (๒๕๒๐). แลอดตี ที่ระลึกเกษียณอายุ. ม.ป.ท. ________. (๒๕๒๔). ท่ีระลึกเน่ืองในวาระพระราชทานปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ จากมหาวิทยาลัยรามค�ำแหง. กรุงเทพมหานคร: ฟนั น่ีพบั ลชิ ชงิ่ ; ________. (๒๕๕๒). เทคนคิ การวัดผล : ค�ำนยิ ม. พมิ พค์ ร้งั ท่ี ๗. กรุงเทพมหานคร: มหาวทิ ยาลยั ศรีนครนิ ทรวิโรฒ. “ประวัติย่อของศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล.” ใน อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล. (๒๕๓๔). กรงุ เทพมหานคร: วฒั นาพานชิ , หนา้ ๑๙ – ๒๒. พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต). (๒๕๔๗). พุทธวิธีสอน. กรุงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบันบันลือธรรม, หน้า ๕๓-๗๗. มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ. (๒๕๓๖). “นายชวาล แพรตั กลุ การศกึ ษาดษุ ฎบี ณั ฑติ กติ ตมิ ศกั ด์ิ สาขาการวดั ผลการศกึ ษา ได้รับพระราชทานเม่ือวันที่ ๓๐ มิถุนายน ๒๕๒๗.” ใน มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ กิตติมศักด์ิสดุดี ผู้ได้รับพระราชทานปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พ.ศ. ๒๕๐๒ - ๒๕๓๕. กรงุ เทพมหานคร : บรษิ ัทวสิ ิทธพ์ิ ฒั นา จำ� กดั . เยาวดี แพรัตกุล. (๒๕๓๔). “ชีวิตของพ่อ”. ใน อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรัตกุล. กรงุ เทพมหานคร : วฒั นาพานิช, หน้า ๖๖ – ๗๐. วรวิทย์ วศินสรากร, บรรณาธิการ. สารานุกรมศึกษาศาสตร์ อันดับ ๑ ฉบับรวมเล่มเฉพาะเร่ือง ๓ ยุคของมหาวิทยาลัย ศรนี ครนิ ทรวิโรฒ. กรงุ เทพมหานคร: สำ� นกั พิมพพ์ ฒั นาศึกษา. หน้า ๓๑๖ – ๓๒๐. สำ� เรงิ บญุ เรอื งรตั น.์ (๒๕๔๗). “ศาสตราจารย์ ดร.ชวาล แพรตั กลุ .” ใน คณะกรรมการโครงการสารานกุ รมศกึ ษาศาสตร์ คณะศกึ ษา ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ. สารานกุ รมศกึ ษาศาสตรเ์ ฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์พระบรมราชนิ นี าถ ในมหามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๖ รอบ. กรงุ เทพมหานคร: คณะศกึ ษาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ, หน้า ๓๕๑ – ๓๕๔. _________. (๒๕๕๗). “ส�ำนักทดสอบทางการศึกษาและจิตวิทยา”. ใน ส�ำเริง บุญเรืองรัตน์ ส�ำเริง (อัตชีวประวัติ). นครราชสีมา : ห้างหนุ้ ส่วนจ�ำกัด มติ รภาพการพิมพ์ ๑๙๙๕, หนา้ ๘๘ – ๙๒. สำ� เริง บญุ เรอื งรตั น์ และโชติ เพชรช่ืน. “สำ� นกั ทดสอบทางการศึกษาและจติ วทิ ยา”. ใน คณะกรรมการศพั ท์ สาขาบุคคล องคก์ ร และสถาบนั การศกึ ษา โครงการสารานกุ รมศกึ ษาศาสตร์ คณะศกึ ษาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ. 121 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมยั เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

๑. หลกั การปกครองตนเอง (Self-Governing Principle) ๒. หลกั การบริหารใหเ้ กดิ ผลตามหน้าที่หรือลกั ษณะงาน (Functional Administration) ๓. หลักการเป็นผนู้ �ำ (Leadership Principle) ๔. หลักความเจรญิ งอกงามทางวชิ าชีพ (Professional Growth) ๕. หลักวิธีการของผ้ฉู ลาด (เจา้ ปัญญา) (Methods of Intelligence) ๖. หลกั การเปดิ โอกาสใหน้ ิสิต (Providing Opportunities to Students) ๗. หลักคณุ คา่ แหง่ เหตผุ ลดี (Virtue of Good Reasons) “การศกึ ษาและพทุ ธศาสนา คอื ทางส่สู ันติภาพของโลก” “Buddhism and Education for World Peace” “จงไปทำ� งานหาชอ่ื เสยี งในต่างจงั หวดั เถิด เมือ่ เจ้ายงั หน่มุ สาวอยู่” “Go up - country young man while you are young ” 122 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ปูชนยี าจารยข์ องวงการศึกษาไทย ศาสตราจารย์กติ ติคุณ ดร.ประชมุ สขุ อาชวอำ� รุง ศาสตราจารยก์ ิตตคิ ุณ ดร.สมหวัง พิธิยานุวัฒน์ ราชบัณฑติ ปราชญ์ทางการศึกษาของไทยผู้มีความคิดล�้ำยุคในการบุกเบิกพัฒนาอุดมศึกษา การครุศึกษา เพ่ือพัฒนา ประเทศ สนั ติศึกษา และการวิจยั นโยบายการศึกษา คือ ศาสตราจารยก์ ิตติคณุ ดร.ประชุมสขุ อาชวอำ� รงุ 123 สารานกุ รมการศกึ ษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เป็นครู เป็นนักวิชาการ เป็นนักบริหาร และเป็นผู้น�ำ ทางการศึกษาที่ย่ิงใหญ่ มีผลงานดีเด่นเป็นท่ียอมรับทั่วโลก ช่ือของท่านได้รับการบันทึกในพจนานุกรมนานาชาติ Who’s Who in the World U.S.A (1978) และใน International Who’s Who of Intellectuals, IBC, UK (1981) ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้รับการคัดเลือกจากสถาบันวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัย ศรีนครินทรวิโรฒ (มศว.) ให้เปน็ กรณีศกึ ษาอนั ดบั ๑ เพ่อื รายงานการวิจัยเกี่ยวกับสตรีนักการศึกษาดีเด่นของประเทศไทย ต่อ UNESCO เม่ือปีคริสต์ศักราช 1986 เหตุผลที่สถาบันคัดเลือก ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ในฐานะผ้นู ำ� และนกั การศึกษาท่ยี ิง่ ใหญ่และประสบความสำ� เร็จยอดเยยี่ มซึ่งระบใุ นรายงานการวจิ ัย ดงั นี้ “The case study No. 1 is selected due to her outstanding accomplishments as leader and eminent educator who has given much dedication and effort to the educational change and improvement in higher education in Thailand. She has inspired much admiration at a university as elsewhere both nationally and internationally…” Professor Dr. Chancha Suvanrathat, Research on Women: Domains of Decision, Behavioral Science Research Institute, 1986, P 4 ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เป็นหน่ึงในบุคคลส�ำคัญที่ศิลปิน ศีราวุธ ชัยศุภกิจสถิตย์ ได้เขียนภาพ และน�ำมาแสดงนิทรรศการ ภาพลายเส้นบุคคลส�ำคัญ ๑๕๐ ท่าน ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอำ� รุง เกิดวันที่ ๒๘ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๔๖๐ เป็นบตุ รคนที่ ๓ ของ นายตยุ๋ และนางจวิ๋ วิรยิ ะวทิ ย์ มีพนี่ ้องรว่ ม บดิ ามารดา ๑๐ คน ดา้ นการศกึ ษา ศาสตราจารยก์ ติ ตคิ ณุ ดร.ประชมุ สขุ อาชวอำ� รงุ เขา้ เรยี นระดบั ประถมศกึ ษา ทโ่ี รงเรยี นวดั สทุ ธวิ ราราม และโรงเรียนมาแตร์เดอีวิทยาลัย ระดับมัธยมศึกษาที่โรงเรียนเบญจมราชาลัย และโรงเรียนเพชรบุรีวิทยาลงกรณ์ ส�ำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรี วิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาเคมี จากคณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ไดร้ บั ทนุ มลู นธิ เิ อเชยี ศกึ ษาตอ่ ไดร้ บั ปรญิ ญาโท สาขาวชิ าการบรหิ ารการศกึ ษาและนเิ ทศการศกึ ษา จากมหาวทิ ยาลยั มชิ แิ กน ประเทศสหรัฐอเมริกา และได้รับทุนมูลนิธิมหาวิทยาลัยอินเดียนา ศึกษาต่อได้รับปริญญาเอกสาขาวิชาเศรษฐศาสตร์การศึกษา และวิธีวิทยาการวิจัย จากมหาวิทยาลัยอินเดียนา ประเทศสหรัฐอเมริกา ซึ่งยังความปิติยินดีของคณาจารย์และนิสิต คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ดังค�ำกลอนเน่ืองในโอกาสงานต้อนรับ ศาสตราจารย์ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ส�ำเรจ็ การศึกษาปรญิ ญาเอกจากประเทศสหรัฐอเมรกิ า ดังนี้ 124 สารานกุ รมการศกึ ษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

“ ศุภศรดี ิถี สวสั ด์วิ ิวฒั น์วทิ ย์ คณาจารย์ และนสิ ิต เกษมสนั ต์ มาเริงรน่ื แวดลอ้ ม พรัง่ พร้อมกัน เฉลมิ ขวัญ ต้อนรบั ผกู้ ลบั มา จงรุ่งเรอื ง เฟอื่ งพราว ดจุ ดาวฤกษ์ ก้องเกียรตเิ กริก เด่นไกล ในเวหา เปน็ หลักค้�ำ แขง็ แกรง่ แหลง่ วิชชา เป็นแสงโชติ โรจนา ค่าควรครอง ประชมุ สุข ประชมุ พร สุนทรศรี ประชมุ จิต นิสติ น้ี วจสี นอง ประชุมใจ คณาจารย์ เปรียบป่านทอง คราเคลอ่ื นคล้อง อ้มุ ขวญั นิรนั ดรเ์ ทอญ ” ศาสตราจารย์สมุ น อมรววิ ฒั น์ กรกฎาคม ๒๕๑๑ นอกจากการศึกษาเล่าเรียนในสถานศึกษาอย่างเป็นระบบ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ยงั ได้ศึกษาดูงานการจดั การศกึ ษาของประเทศตา่ ง ๆ ทว่ั โลก โดยเฉพาะการเสนอบทความและผลงานวจิ ัย เขา้ ร่วมประชมุ วิชาการทั้งในประเทศและต่างประเทศ ตลอดจนการเข้าร่วมกิจกรรมในสมาคมวิชาการและวิชาชีพทั้งในประเทศและ ต่างประเทศ อาทิ เป็นกรรมการที่ปรึกษา “World Confederation Organization of Teaching Profession (WCOTP) เป็น President, The International Association of Educators for World Peace (IAEWP), United Nations, สมาชิกของ Emergency World Council, the Netherlands, Registered World Citizen, Washington D.C. Vice-President, WCPA กรรมการสาขาปรชั ญา สภาวจิ ยั แหง่ ชาติ ผบู้ กุ เบกิ และกอ่ ตง้ั สมาคมวจิ ยั สงั คมศาสตรแ์ หง่ ประเทศไทย สมาคมการศกึ ษาแหง่ ประเทศไทย สมาคมวทิ ยาศาสตรแ์ หง่ ประเทศไทย และสมาคมครศุ าสตรส์ มั พนั ธ์ ทำ� ใหท้ า่ นอาจารย์ มีฐานคิดและแนวทางการพัฒนาอุดมศึกษา โดยเฉพาะการจัดการครุศึกษาท่ีมีความก้าวหน้า ทันสมัยในฐานะเป็นวิชาชีพช้ันสูง ตลอดจนการสง่ เสรมิ และเผยแพร่การศึกษาวิจยั ด้านการศกึ ษาเพอ่ื สนั ติภาพโลกหรือสันติศึกษา 125 สารานกุ รมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ด้านประวัติการรับราชการ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้สอนในโรงเรียนสวนกุหลาบ วิทยาลัย โรงเรียนสุรนารี โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา และเป็นศึกษานิเทศก์ในกระทรวงศึกษาธิการระยะหนึ่ง ก่อนย้ายมา เปน็ อาจารยป์ ระจำ� คณะครศุ าสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ไดเ้ ปน็ กำ� ลงั สำ� คญั ในการกอ่ ตง้ั บกุ เบกิ และสรา้ งคณะครศุ าสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยรักษาการคณบดี และเป็นคณบดี หัวหน้าแผนกวิชาวิจัยการศึกษา อาจารย์โรงเรียนสาธิต จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั และต�ำแหนง่ อ่นื ๆ ในชว่ งเวลาการบรหิ ารงาน ในฐานะผนู้ ำ� สงู สดุ ของคณะครศุ าสตร์ ได้ก่อตง้ั ภาควิชาใหม่ ๆ หลายภาควิชา อาทิ จิตวิทยาการศึกษา บริหารการศึกษา ดนตรีศึกษา วิจัยการศึกษา อุดมศึกษา และ ที่ส�ำคัญยิ่ง คือ การเตรียมคณะครุศาสตร์ในอนาคต โดยจัดทุนให้คณาจารย์ได้ศึกษาต่อระดับปริญญาเอกจากมหาวิทยาลัย ช้ันน�ำในต่างประเทศและกลับมาเป็นคณาจารย์ ต่อมาได้เป็นคณบดีถึง ๔ คน ติดต่อกัน นับเป็นการวางแผนสร้าง ความเข้มแข็งใหค้ ณะครศุ าสตรเ์ ป็นอย่างย่ิง ศาสตราจารย์ ท่านผู้หญิงพูนทรัพย์ นพวงศ์ ณ อยุธยา ผู้ก่อต้ังคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้แสดงสนุ ทรกถาเกีย่ วกับ ศาสตราจารยก์ ิตติคุณ ดร.ประชุมสขุ อาชวอำ� รุง ไวว้ า่ “...เมื่อ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ส�ำเร็จการศึกษาและมารับราชการ ข้าพเจ้าก็ได้ ทราบถึงความสามารถในการงาน ดังนน้ั เมอื่ ขา้ พเจ้าไดม้ โี อกาสจดั ต้งั คณะครศุ าสตร์ สง่ิ ส�ำคญั ท่สี ดุ คอื การเสาะแสวงหา บุคลากรที่มีความสามารถ ฝรั่งใช้ค�ำว่า บุคคลประเภท “Top Knot” (สุดยอด) ข้าพเจ้าได้เลือกท่านผู้น้ีมาท�ำงานด้วย และรู้สึกภูมิใจเป็นอย่างย่ิงว่าเป็นการเลือกท่ีไม่ผิดเลย ตลอดเวลา ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้มาท�ำงานให้คณะครุศาสตร์ ได้ท�ำคุณประโยชน์ให้คณะอย่างมากมาย โดยเฉพาะในต�ำแหน่งส�ำคัญ ๆ ท่ีจะได้กล่าว ไดแ้ ก่ ต�ำแหน่งรกั ษาการคณบดี แทนขา้ พเจา้ ระหว่างไปศึกษาดูงานในตา่ งประเทศ และตำ� แหนง่ คณบดสี บื ตอ่ จากขา้ พเจ้า ... ทกุ ตำ� แหนง่ ทท่ี า่ นทำ� ไดข้ ยายกจิ การออกไปอยา่ งมาก ซง่ึ เปน็ คณบดที ม่ี บี ทบาทสำ� คญั ในความเจรญิ กา้ วหนา้ ของคณะเรา แม้ว่าเมื่อเกษียณอายุราชการไปแล้ว ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง มิได้ว่างเว้นจากการ ประกอบกจิ การท่ีเปน็ ประโยชน์แก่วงการศกึ ษา และสังคมสว่ นรวม... ...ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง มีบทบาทอยู่ไม่น้อย คือ มีวิสัยทัศน์ที่มองการณ์ไกล เกย่ี วกบั สงั คมโลก โดยเข้ารว่ มเป็นกรรมการ และประธานในองคก์ ารต่างประเทศท่ีสง่ เสรมิ การศกึ ษาและสนั ตภิ าพ” ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง สมรสกับพันเอก (พิเศษ) เคล่ือน อาชวอ�ำรุง อดีตนายทหาร ส่ือสาร และอดีตรองผอู้ �ำนวยการองคก์ ารโทรศัพทแ์ หง่ ประเทศไทย เมือ่ วันที่ ๑๕สิงหาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๖ มีธดิ า ๔ คน และหลาน ๖ คน ทา่ นไดส้ ่ังสอนอบรมบม่ นิสัยธิดา และด�ำเนินชวี ิตครอบครวั อย่างดีย่งิ ซ่ึงสะทอ้ นจากขอ้ เขียนของธิดา ดงั นี้ “...ลูกภูมิใจท่ีมีบุญได้เกิดมาเป็นลูกของคุณแม่ คุณแม่เป็นนกั จติ วทิ ยาที่เขา้ ใจธรรมชาติของคน และเปี่ยมดว้ ย ยทุ ธศาสตรข์ องการปลกู ปัน้ บม่ เพาะลูกหลานจนทกุ คนได้เป็นนกั เรยี นทนุ ประสบความส�ำเรจ็ ในชวี ติ โดยถ้วนหน้า 126 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมยั เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

คุณแม่ผู้ย่ิงใหญ่ของลูกเป็นผู้น�ำท่ีสวมหลายบทบาท เป็นภรรยาที่ดี ท�ำกับข้าวเก่ง ตัดเสื้อเก่ง จัดบ้านจัดสวน สวยงาม เป็นครทู ่ีลกู ศิษย์รกั เป็นผ้บู งั คับบัญชาท่ีสรา้ งผลงานคณะครศุ าสตรโ์ ดยขยายงานด้านตา่ ง ๆ เรียกไดว้ ่าเปน็ ช่วงท่ี รงุ่ โรจนท์ ส่ี ุดของคณะกว็ า่ ได้... คุณแม่ขบั รถเกง่ คณุ แมใ่ ฝร่ ใู้ ฝ่เรยี น มคี วามมุมานะพยายาม...วิกฤตคือโอกาส”... คุณแม่สอนลูกว่า ถ้าจะวางแผนทำ� อะไรต้องพยายามวางให้ตนเองท�ำให้ส�ำเร็จด้วยตนเอง อย่าคิดหวังพ่ึงผู้อ่ืน ถา้ มคี นชว่ ยกน็ ับว่าโชคดีไป แต่ถา้ ไม่มตี อ้ งท�ำให้สำ� เรจ็ ลุล่วงด้วยตนเองใหไ้ ด้ ลูก ๆ ยังจดจ�ำ “กฎการด�ำเนินชีวิตของคุณแม่” คือ อย่าผิดกฎธรรมชาติ อย่าผิดกฎศีลธรรม อย่าผิดกฎหมาย และอย่าผดิ กฎสามญั สำ� นึกท่ีถ่ายทอดและประพฤตเิ ป็นแบบอยา่ งให้ลูกหลานได้อยา่ งดี” ปรชี าญาณดา้ นการศกึ ษาของ ศาสตราจารยก์ ติ ตคิ ณุ ดร.ประชมุ สขุ อาชวอำ� รงุ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เป็นคณบดี คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ท่ีมีความรู้ความคิดทางการศึกษา โดยเฉพาะการอดุ มศกึ ษาและการครศุ กึ ษาอยา่ งลมุ่ ลกึ ทา่ นเปน็ ทงั้ ครู ครขู องครู ผู้บริหาร นักคิด นักวางแผนการศึกษา และเป็นผู้น�ำทางความคิดในการ เปลี่ยนแปลงการศึกษาและการพัฒนาการอุดมศึกษา โดยเฉพาะการครุศึกษา ของประเทศให้เจริญกา้ วหนา้ ทดั เทียมกบั อารยประเทศ ศาสตราจารยก์ ติ ตคิ ณุ ดร.ประชมุ สขุ อาชวอำ� รงุ (๒๕๒๒) ไดถ้ อด บทเรียนจากประสบการณ์การเป็นคณบดีคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย ๒ สมัย ได้หลักการ ๗ ประการ ในการน�ำมาประยุกต์ใช้บริหาร งานมหาวทิ ยาลยั ซงึ่ เปน็ ทงั้ ศลิ ปแ์ ละศาสตร์ เพอื่ ความสำ� เรจ็ ในการบรหิ ารงาน มหาวิทยาลยั แบบ “งานไดผ้ ล คนพอใจ” ซ่งึ มีสาระสรปุ ดังน้ี ๑. หลักการปกครองตนเอง (Self-Governing Principle) ซึ่งเป็นหลักมูลฐานของการบริหารวิชาชีพ ซ่ึงแตกตา่ งจากการบริหารธรุ กิจ และเปน็ หลกั การของสงั คมประชาธิปไตย ๒. หลกั การบรหิ ารใหเ้ กดิ ผลตามหนา้ ทห่ี รอื ลกั ษณะงาน (Functional Administration) การบรหิ ารเปน็ มรรค เป็นกระบวนการไม่ใช่ผล โดยม่งุ หน้าทีก่ ารงานเปน็ หลกั ในการจัดวางความมุ่งหมายและวธิ กี ารบริหาร ๓. หลักการเป็นผู้น�ำ (Leadership Principle) โดยถือว่าคณบดีเป็นต�ำแหน่งทางวิชาการ มากกว่าเป็น ตำ� แหนง่ บรหิ าร คณบดไี มใ่ ชผ่ จู้ ดั การ (Manager) ไมใ่ ชผ่ อู้ ำ� นวยการ (Director) และไมใ่ ชห่ วั หนา้ สำ� นกั งานในระบบราชการ คณบดี (Dean) มีความหมายเฉพาะ คือ หัวหน้าคณะใช้กับคณะครู อาจารย์มหาวิทยาลัย และคณะนักบวช ซ่ึงเป็น บุคคลท่ีมีคุณภาพ มีระเบียบวินัยในตนเอง คณบดีท�ำหน้าท่ีเป็นผู้น�ำทางวิชาการของคณะมากกว่าเป็นผู้บริหารคณะ 127 สารานกุ รมการศึกษารว่ มสมยั เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

เมอื่ นกั การศกึ ษาอเมรกิ นั นำ� ระบบบรหิ ารธรุ กจิ เขา้ มาในวงการศกึ ษา ทำ� ใหม้ องคณบดเี ปน็ ผบู้ รหิ ารมากจนเกนิ ขอบเขตไป แม้เราจะมีผู้น�ำทางวิชาการอยู่ไม่น้อย แต่มหาวิทยาลัยไทยยังต้องการผู้น�ำทางวิชาการ ต้องการบรมครู ปูชนียบุคคล นกั ประดษิ ฐ์ และผคู้ ้นพบอีกมาก ๔. หลักความเจริญงอกงามทางวิชาชีพ (Professional Growth) คณบดีมีหน้าที่ส่งเสริมบุคลากร ผู้ช่วยงานให้เกิดความงอกงามในวิชาชีพ โดยเฉพาะอย่างย่ิงในสังคมวิชาการ เช่น มหาวิทยาลัย การประชุม แลกเปลี่ยนวิชาการ ท�ำให้อาจารย์มีมโนทัศน์ทางวิชาการที่ทันสมัย ทราบความเคลื่อนไหวทางวิชาการท่ีถูกต้อง และมองเห็นขอบเขตของความรชู้ ายแดน (Frontier of Knowledge) ๕. หลักวิธีการของผู้ฉลาด (เจ้าปัญญา) (Methods of Intelligence) เป็นวิธีการทางวิทยาศาสตร์ เป็นการเก็บรวบรวมข้อมูลข้อเท็จจริงให้ได้เรื่องราวท่ีถูกต้อง ก่อนตัดสินใจด�ำเนินการ คณบดีและคณาจารย์ต้องรู้ และเขา้ ใจเหตุการณ์ ข่าวสารต่าง ๆ เป็นอยา่ งดี ๖. หลักการเปิดโอกาสให้นิสิต (Providing Opportunities to Students) การเปิดโอกาสให้นิสิตได้รับรู้ และเข้าถึงข้อมูลข่าวสาร โดยเฉพาะเก่ียวกับหลักสูตรและการเรียนการสอน อาทิ นโยบายนิสิตขอพบคณบดี และ ผบู้ รหิ ารตา่ ง ๆ ไดท้ ันที การเปดิ โปรแกรมการศกึ ษาใหน้ สิ ติ เลอื ก คนชอบมโี อกาสเลอื ก แมจ้ ะเลอื กระหว่างของ ๒ ชนดิ ทเี่ หมือนกนั ก็ตาม ๗. หลักคุณค่าแห่งเหตุผลดี (Virtue of Good Reasons) ตามหลักผลย่อมเกิดแก่เหตุ หลักการแห่งเหตุผล เป็นไปตามหลักวิทยาศาสตร์และมคี วามสำ� คญั ต่อการตัดสินใจและการบรหิ ารงานมหาวิทยาลยั ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เป็นคณบดีผู้น�ำทางวิชาการ เป็นผู้บุกเบิกการวิจัยการศึกษา โดยเฉพาะการวิจัยนโยบายการศึกษาในประเทศไทย เป็นผู้ก่อตั้งแผนกวิชาวิจัยการศึกษา และเปิดหลักสูตรปริญญาโท สาขาวชิ าวิจยั การศึกษาท่คี ณะครุศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั เป็นหัวหน้าโครงการวิจัย บกุ เบกิ และเป็นต้นแบบการวจิ ยั นโยบายทางการศึกษา อาทิ Educational Wastages in Thailand, Optimum Size of Educational System; An Application of Econometric Models of Education in Thailand; Seniority in Thai Culture; School Evaluation and Accreditation (Educational Quality Assessment and Quality Assurance); The National University Entrance Testing Program. ศาสตราจารยก์ ติ ติคุณ ดร.ประชมุ สุข อาชวอำ� รงุ กับการศกึ ษาเพ่อื สันตภิ าพ ของโลก หรือ สนั ตศิ กึ ษา “ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เป็นผู้ที่มีวิสัยทัศน์ท่ีมองการณ์ไกลเกี่ยวกับสังคมโลก โดยเข้าร่วมประชุมเป็นกรรมการและประธานกรรมการในองค์การต่างประเทศท่ีส่งเสริมการศึกษาและสันติภาพ (พูนทรพั ย์ นพวงศ์ ณ อยุธยา: ๒๕๔๘, หน้า ๕๐-๕๑)” 128 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เชื่อว่าสันติภาพโลกจะเกิดขึ้นโดยผ่านการศึกษาและพุทธ ศาสนา กลา่ วอกี นยั หนงึ่ คอื การศกึ ษาและพทุ ธศาสนาคอื ทางสสู่ นั ตภิ าพของโลก (ประชมุ สขุ อาชวอำ� รงุ : ๒๕๔๕, ๑-๑๓; ๒๕๒๙: ๒๒๘-๒๕๒) ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้รับการยอมรับว่าเป็นผู้บุกเบิกและเป็นกลไกหลัก เพอ่ื สนั ตภิ าพโลก โดยการจดั ตงั้ IAEWP (The International Association of Educators for World Peace) และไดด้ ำ� รงตำ� แหนง่ IAEWP President ระหว่างปีคริสต์ศักราช 1979-1986 มีการจัดท�ำวารสาร IAEWP IAEWP เป็นหน่วยงาน NGO ในสังกัดองค์การสหประชาชาติ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้ริเริ่มจัดท�ำหลักสูตรสันติศึกษา (Peace Education Program) และสนับสนุนให้ผู้เขียนน�ำเสนอในทป่ี ระชมุ นานาชาตคิ รง้ั ที่ ๑๓ ของ ICET ณ กรงุ วอชงิ ตนั ประเทศสหรฐั อเมรกิ า เมอ่ื ปคี รสิ ตศ์ กั ราช 1983 อกี ทง้ั ไดท้ ำ� วิจัยและเผยแพร่ผลงานวิจัยเกี่ยวกับสันติภาพ (Peace Research) ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้ใช้กลไกสมาคมระดับนานาชาติ การเปิดหลักสูตรสันติศึกษา การวิจัยเก่ียวกับสันติภาพการออกวารสาร การจัดประชุม และการเผยแพร่พระพุทธศาสนา เพ่ือสันติภาพของโลก ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้รับการยกย่องและยอมรับว่าเป็นปูชนียบุคคลในการสร้างสันติภาพ ของโลกท่ีชาวไทยภาคภมู ใิ จเปน็ อยา่ งยง่ิ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง มีองค์ความรู้ในการครองตนและใช้สอนลูก ลูกศิษย์ และเพ่ือนร่วมงาน ได้แก่ ศีลการด�ำเนินชีวิต ๔ กฎ คือ อย่าผิดกฎธรรมชาติ อย่าผิดกฎศีลธรรม อย่าผิดกฎหมาย และอย่าผิดกฎสามัญส�ำนึก และธรรมะในการด�ำเนินชีวิต คือ เป็นคนเรียบง่าย (Simplicity) ท�ำทันที (Sponteneity) เป็นคนจริงใจตรงไปตรงมา (Sincerity) และมุ่งประโยชน์แก่สังคม (Social-Mindedness) (ชาครียา ฟาร์นัม สุชาคร อาชวอำ� รงุ พรชลุ ี อาชวอ�ำรงุ และ นารถธิดา ตุมราศวิน: ๒๕๔๘, ๔๒-๔๔) ในการครองงานและเพื่อนร่วมงาน ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง มีเทคนิคการก�ำหนด นโยบายทีโ่ ดนใจ ทั้งผู้รว่ มงานและนิสิต อาทิ “Go up-country young man while you are young จงไปท�ำงานหาช่ือเสียงในต่างจังหวัดเถิด เม่ือเจ้ายังหนมุ่ สาวอยู่” 129 สารานกุ รมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จุมพล พูนภัทรชีวิน (๒๕๔๔: ๗๕) หัวหน้าภาควิชาสารัตถศึกษาในขณะนั้น มคี วามประทับใจในนโยบาย และได้เขยี นกลอนตอ่ ใหอ้ าจารย์ในโอกาสฉลองอายคุ รบ ๘๔ ปี ดังนี้ “เข้าไปในชมุ ชน เขา้ ไปในชุมชน ฝกึ กมล และสนั ดาน ได้ฝึกตน เพ่อื คนอ่นื เรียนรู้ ทอ้ งถนิ่ ฐาน จะเขม้ แขง็ และยัง่ ยืน ทำ� งาน เพ่อื สังคม จะได้ตื่น ไดร้ จู้ รงิ Go ! go ! upcountry youngmen จะได้เป็นความหวงั อนั ย่ิงใหญ่ While you’re young เปย่ี มพลังจงก้าวไป สร้างชาตไิ ทย สรา้ งชุมชน สร้างตนเอง เข้าไปในชมุ ชน ไดก้ มลและวญิ ญาณ ครไู ทยเป็นต�ำนาน เล่าขานเปน็ สากล” “Work within group, not work on the group” จงทำ� งานรว่ มกบั ผู้อน่ื หรือบรหิ ารงานและมสี ่วนร่วม อย่าใช้การสง่ั การ สอดคลอ้ งกบั ขอ้ เขยี นของ ศาสตราจารย์ ดร.วจิ ติ ร ศรีสอา้ น (๒๕๔๘: ๒๒๔) ท่ีเขยี นวา่ “...ท่านศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ปฏิบัติต่อผมด้วยความเมตตา ท้ังในฐานะ “ลูกน้อง” และ “ลูกศิษย์” ท่านอาจารย์ได้ “สอนงาน” ด้านบริหารมากกว่า “การสั่งการ” ตามสายงานบังคับบัญชา...” ผมจงึ ถือว่า ศาสตราจารย์กิตติคณุ ดร.ประชุมสขุ อาชวอ�ำรุง เปน็ ทัง้ “ครู” “ผู้บังคับบญั ชา” และ “ผบู้ รหิ าร” ...” จะเห็นได้ว่า ความประพฤติของ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เป็นค�ำสอนท่ีย่ิงใหญ่และ ทรงคุณคา่ ยงิ่ ต่อวงการศึกษาไทย ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ได้รับการประกาศเกียรติคุณยกย่อง และได้รับพระราชทาน เครื่องราชอิสรยิ าภรณ์ ดังน้ี 1974 First-Class the Most Noble Order of the Crown of Siam 1975 Honorary Citizen of the City of Huntsville, Alabama, U.S.A. 1976 Biographee of the International Biographical Dictionary, UK. 1976 First-Class the most Exalted Order of the White Elephant 1978 Biographee, Who’s Who in the World, U.S.A. 1981 International Who’s Who of Intellectuals, IBC, UK. 1983 Official Candidate, UNESCO Peace Prize 1984 Certificate of Merit, No Bull Peace Prize, U.S.A. 1985 Honorary Doctorate Degree in Philosophy of Education, Nigeria 130 สารานกุ รมการศึกษาร่วมสมัย เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เป็นผู้ที่มีเกียรติประวัติอันงดงาม เป็นท่ีภาคภูมิใจยิ่ง ของชาวจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และชาวคณะครุศาสตร์ ท่านเป็นปูชนียบุคคลของชาติและปูชนียาจารย์ที่แท้จริง ของศิษย์ เป็นผู้มีเกียรติยศสูงยิ่ง เป็นครูในดวงใจของศิษย์ท้ังระดับมัธยมศึกษาและระดับอุดมศึกษา เพ่ือเป็นการประกาศ เกียรติคุณให้เป็นท่ีประจักษ์สืบไป สภาจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยจึงได้มีมติอนุมัติให้ต้ังช่ืออาคาร ๓ คณะครุศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ซงี่ เปน็ อาคารสำ� หรบั การจดั การเรยี นการสอนวา่ “อาคารประชมุ สขุ อาชวอำ� รงุ ” และบรรดาศษิ ย์ ไดร้ ว่ มกนั จดั ตงั้ กองทนุ สบื ทอดอดุ มการณ์ ในการบม่ เพาะนกั วชิ าการในทกุ สาขาวชิ าเพอ่ื พฒั นาประเทศ ของ ศาสตราจารย์ กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง โดยให้ชื่อว่า “กองทุนศาสตราจารย์ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง” โดย บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นผู้บริหารกองทุนน้ี ให้ใช้ดอกผลเป็นทุนการศึกษาวิจัยของนิสิตท่ีเรียนดีภายใต้การนิเทศ ของอาจารย์บัณฑิตศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยท่านใดท่านหนึ่งที่มีผลงานดีเด่นเป็นผู้น�ำทางวิชาการ พร้อมด้วยน�้ำใจ และวัฒนธรรมอันดีงามของไทย ทั้งนี้ เพ่ือสืบทอดความเป็นนักวิชาการผู้เรืองปัญญาและกอปรด้วยคุณธรรมและ ความรับผิดชอบต่อสังคมไทยส่วนรวมด้วยวิธีเรียนงานโดยเป็นผู้ช่วย (Understudy method) ของอาจารย์ ท้ังนี้ ผู้เขียนได้รับเกียรติให้เป็นอาจารย์นิเทศนิสิตผู้รับทุน ศาสตราจารย์ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ในปีการศึกษา ๒๕๔๑ นอกจากนนั้ ลกู หลานยังได้ตงั้ กองทุนในนามของทา่ นสงั กดั สภากาชาดเพ่ือซื้อยานอกบญั ชใี ห้แก่ผูย้ ากไร้ ศาสตราจารยก์ ติ ตคิ ณุ ดร.ประชุมสขุ อาชวอ�ำรุง ถึงแกอ่ นจิ กรรมอย่างสงบ ด้วยโรคทอ่ นำ้� ดอี ักเสบเฉยี บพลัน ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ เม่อื วนั ที่ ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๔๘ สริ อิ ายุ ๘๘ ปี 131 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

บรรณานุกรม จุมพล พูนภัทรชีวิน. (๒๕๔๔). Go upcountry Young Man While You’re Young เนื่องในโอกาสครบรอบอายุ ๘๔ ปี วันที่ ๒๘ ธันวาคม ๒๕๔๔ ใน หนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพมหานคร วันอังคารที่ ๒ สิงหาคม ๒๕๔๘ กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลัย, หนา้ ๗๕. ชาครยี า ฟารน์ มั สุชาคร อาชวอำ� รุง พรชุลี อาชวอำ� รุง และ นารถธดิ า ตุมราศวิน. (๒๕๔๘). “แดค่ ุณแม่สดุ ทีร่ กั ของลกู ”. ใน หนังสืออนุสรณ์เน่ืองในงานพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพมหานคร วันอังคารที่ ๒ สิงหาคม ๒๕๔๘. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย, หน้า ๔๒ – ๔๔. บุญธรรม กิจปรีดาบริสุทธ์ิ สมหวัง พิธิยานุวัฒน์ และ วิพัฒน์ ปานชุ่มจิตร์, บรรณาธิการ. (๒๕๒๒). งานมหาวิทยาลัย ของศาสตราจารย์กิตติคณุ ดร.ประชมุ สขุ อาชวอำ� รงุ . กรงุ เทพมหานคร: หา้ งหุน้ สว่ นจำ� กดั การพมิ พ์พระนคร. ประชุมสุข อาชวอำ� รงุ . (๒๕๑๒). การวิจยั การศกึ ษาในสหรฐั อเมรกิ า. ศนู ย์ศกึ ษา, หนา้ ๑๖ (๒), ๑๒ – ๑๘. ________ . (๒๕๒๐). ตน้ กำ� เนดิ คณะวชิ าและปรญิ ญาครศุ าสตร์. ชมุ นมุ จฬุ า ฯ สมาคมนสิ ติ เกา่ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั . _________. (๒๕๒๒). ทฤษฎีและประสบการณบ์ ริหารคณะ. ใน บญุ ธรรม กิจปรดี าบรสิ ุทธ์ิ สมหวัง พธิ ิยานวุ ฒั น์ และ วิพัฒน์ ปานชุ่มจิตร์, บรรณาธิการ. งานมหาวิทยาลัยของศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง. กรุงเทพมหานคร: ห้างหุ้นสว่ นจ�ำกดั พระนครการพมิ พ์, หน้า ๑๓๙-๑๙๐. _________. (๒๕๒๘). มหาวทิ ยาลยั สมั ปทานที่ดิน. สารสภาคณาจารย,์ หนา้ ๑๔ (๕), ๑๐-๑๗. _________. (๒๕๒๙). ส่วนหน่ึงจากอนุทินของ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง เม่ือเข้าร่วมประชุม The 4th IAEWP World Congress INNSBRVCK AUSTRIA ๒๖ – ๒๙ พฤศจกิ ายน ๒๕๒๙ ใน หนงั สอื อนสุ รณ์ ในงานพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพมหานคร วันอังคารที่ ๒ สิงหาคม ๒๕๔๘. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, หนา้ ๒๒๔ – ๒๕๒. _________. (๒๕๓๒). อนทุ นิ : ครศุ าสตรร์ ำ� ลกึ พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๘ – ๒๕๓๑. ใน สมุ น อมรววิ ฒั น,์ บรรณาธกิ าร. บทกวนี พิ นธ์ บนเส้นทางชีวิตของศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลยั , หนา้ ๕๖ – ๖๐. _________ . (๒๕๔๕). พทุ ธศาสนาเป็นรากฐานทางสังคมโลกปจั จบุ นั . วารสารครศุ าสตร์. หน้า ๓๐ (๒), ๑ – ๑๓. พูนทรัพย์ นพวงศ์ ณ อยุธยา. (๒๕๔๘). สุนทรกถา. ใน หนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์ กติ ตคิ ุณ ดร.ประชมุ สขุ อาชวอ�ำรุง ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพมหานคร วันองั คารท่ี ๒ สงิ หาคม ๒๕๔๘. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพจ์ ุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลยั , หน้า ๕๐ – ๕๑. วิจิตร ศรีสอ้าน. (๒๕๔๘). คารวะสดุดีใน หนังสืออนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประชุมสุข อาชวอ�ำรุง ณ เมรุวัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพมหานคร วันอังคารที่ ๒ สิงหาคม ๒๕๔๘. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พ์จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย, หน้า ๒๒๔. 132 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

สุมน อมรววิ ฒั น์, บรรณาธกิ าร. (๒๕๓๒). บทกวีนิพนธ์บนเสน้ ทางชีวติ ของ ศาสตราจารย์กิตติคณุ ดร.ประชมุ สุข อาชวอ�ำรุง. กรงุ เทพมหานคร: โรงพิมพ์จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั . หนังสอื อนสุ รณ์เนอื่ งในงานพระราชทานเพลงิ ศพ ศาสตราจารยก์ ิตตคิ ณุ ดร.ประชุมสุข อาชวอำ� รุง ณ เมรวุ ัดโสมนสั วหิ าร กรงุ เทพมหานคร วันองั คารท่ี ๒ สงิ หาคม ๒๕๔๘. กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พจ์ ุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย. Chancha Suvannathat. (1986). Research on Women: Domains of Decision. (Case Study No.1) Report to Regional Unit of Social and Human Sciences in Asia and the Pacific, UNESCO. ใน สุมน อมรวิวัฒน์, บรรณาธกิ าร. (๒๕๓๒). บทกวนี พิ นธ์บนเส้นทางชวี ิต ของ ศาสตราจารย์กิตตคิ ณุ ดร.ประชุมสุข อาชวอำ� รุง. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พจ์ ฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั , หน้า ๖๑ – ๗๔. Prachoomsuk Achava-Amrung and others, (1972). “The University Qualification Program: A Proposal for Broadening and Refining. University Student Selection Procedures in Thailand, Submitted to the National Education Council.” ใน บญุ ธรรม กจิ ปรดี าบรสิ ทุ ธ์ิ สมหวงั พธิ ยิ านวุ ฒั น์ และวพิ ฒั น์ ปานชมุ่ จติ ร, บรรณาธกิ าร. (๒๕๒๒). งานมหาวิทยาลัย ของศาสตราจารย์ ดร.ประชุมสขุ อาชวอำ� รุง. กรุงเทพมหานคร: หา้ งหนุ้ สว่ นจ�ำกัดการพิมพ์ พระนคร, หน้า ๑๑๓-๑๓๒. 133 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

“การศึกษาเป็นกระบวนการพัฒนามนุษย์ท้ังในด้าน จิตใจ นิสัย และคุณสมบัติอย่างอ่ืน กระบวนการศึกษา เป็นเคร่ืองมือที่คนรุ่นหนึ่ง ให้แก่คนอีกรุ่นหนึ่ง เครื่องมือน้ี ถ้าไม่นำ� ไปใชจ้ ะไมเ่ กดิ ประโยชนอ์ นั ใด นอกจากนี้ การศึกษายังเป็นเครื่องมืออันส�ำคัญ ของรฐั ในการสรา้ งความเปน็ อนั หนง่ึ อนั เดยี วกนั ของพลเมอื ง เพอ่ื กอ่ ใหเ้ กดิ ความมนั่ คงของรฐั ตามทรี่ ฐั ตอ้ งการ ทง้ั ในดา้ น สังคม วัฒนธรรม เศรษฐกจิ และการเมือง” คดั จากหนงั สอื สมบัตขิ องแผ่นดิน หนา้ ๑๑ 134 สารานกุ รมการศึกษารว่ มสมยั เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ปชู นียาจารยข์ องวงการศึกษาไทย ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร รองศาสตราจารยน์ พพงษ์ บญุ จติ ราดุลย์ ดร.จกั รพรรดิ วะทา 135 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมยั เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ชาติก�ำเนดิ และการศกึ ษา ศาสตราจารย์ ดร.ภญิ โญ สาธร เกดิ เมอื่ วนั ท่ี ๑๕ เมษายน พุทธศักราช ๒๔๗๒ ท่ีบ้านต�ำบลศาลามีชัย อ�ำเภอเมือง จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นบุตรคนสุดท้อง ของนายคง และนางพง สาธร ซงึ่ มอี าชพี ทำ� นา ศาสตราจารย์ ดร.ภญิ โญ สาธร สมรสกับ นางสุนิตรา สาธร (นามสกุลเดมิ มทั ยากร) มบี ตุ รชายเพียงคนเดยี วชื่อ นายภควตั สาธร วัยเด็ก ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เข้ารับ การศกึ ษาในโรงเรยี นทบี่ า้ นเกดิ โดยเขา้ ศกึ ษาระดบั ประถมศกึ ษา ที่โรงเรียนเทศบาลท่าโพธิ์ และระดับมัธยมศึกษาที่โรงเรียน เบญจมราชทู ศิ อำ� เภอเมอื ง จงั หวดั นครศรธี รรมราช สำ� เรจ็ ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปที ี่ ๖ พทุ ธศกั ราช ๒๔๘๘ จากนนั้ ไดเ้ ขา้ ศกึ ษาระดบั เตรยี มอดุ มศกึ ษาทโ่ี รงเรยี นสวนกหุ ลาบวทิ ยาลยั กรงุ เทพมหานคร สำ� เร็จชน้ั เตรยี มอดุ มศึกษา เมอ่ื พทุ ธศักราช ๒๔๙๑ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เรียนหนังสือเก่ง ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร รัฐมนตรวี า่ การกระทรวง มาต้ังแต่เด็ก เป็นคนช่างอ่าน ช่างคิด ช่างฝัน กระตือรือร้น ศกึ ษาธิการ ในวนั ลกู เสือแห่งชาติ ๑ กรกฎาคม ๒๕๒๐ กล้าแกร่ง มีสมองเป็นเลิศ และเป็นตัวของตัวเอง (เอกวิทย์ ณ ถลาง) เมอื่ เขา้ ศกึ ษาในระดบั อดุ มศกึ ษาจงึ ศกึ ษาดว้ ยความ มงุ่ มน่ั สามารถสำ� เรจ็ การศกึ ษาหลายปรญิ ญาและหลายสาขา กล่าวคือ ๑) อักษรศาสตรบัณฑิต (ภาษาอังกฤษและประวัติศาสตร์) จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย กรุงเทพมหานคร เมื่อ ๒๖ มิถุนายน ๒๔๙๕ ๒) ครุศาสตรบณั ฑิต (การมัธยมศกึ ษา) จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั กรงุ เทพมหานคร เมอ่ื ๗ เมษายน ๒๕๐๑ ๓) ปริญญาโท (M.S.) (การวิจัยและวัดผลการศึกษา) Indiana University, Bloomington, U.S.A. เมอ่ื ๕ มถิ ุนายน ๒๕๐๔ ๔) ปรญิ ญาโท (M.A.) (บรหิ ารการศกึ ษา) Stanford University, Pala Alto, California เมอื่ ๑๒ มถิ นุ ายน ๒๕๐๔ ๕) ปริญญาโท (M.A.) (รัฐศาสตร์ การเมืองเปรียบเทียบและรัฐประศาสนศาสตร์) Stanford University, California, U.S.A. เม่อื ๒๙ กนั ยายน ๒๕๑๐ ๖) ปรญิ ญาเอก (Ph.D.) (วชิ าเอกบรหิ ารการศึกษา วิชาโทรฐั ศาสตร์) Stanford University, California, U.S.A. เม่ือ ๓ เมษายน ๒๕๑๒ 136 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมยั เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

หนา้ ทแี่ ละความรบั ผดิ ชอบ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ได้รับการบรรจุเป็นข้าราชการคร้ังแรก ที่วิทยาลัยครูบ้านสมเด็จเจ้าพระยา สงั กดั กรมการฝกึ หดั ครู กระทรวงศกึ ษาธกิ าร เมอ่ื วนั ท่ี ๑๘ พฤษภาคม ๒๔๙๖ ตอ่ มาไดโ้ อนไปสงั กดั กองตำ� รา กรมวชิ าการ เมอ่ื พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๗ และโอนไปดำ� รงตำ� แหนง่ อาจารยโ์ รงเรยี นพณชิ ยการพระนคร กรมอาชวี ศกึ ษา กระทรวงศกึ ษาธกิ าร เมื่อ พุทธศักราช ๒๔๙๘ เม่ือมีการแยกแผนกครุศาสตร์ออกจากคณะอักษรศาสตร์ จัดต้ังเป็น คณะครุศาสตร์ สังกัดจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ได้โอนไปบรรจุเป็นอาจารย์สังกัดคณะครุศาสตร์ เมื่อวันท่ี ๑ กรกฎาคม พทุ ธศักราช ๒๕๐๐ ศาสตราจารย์ ดร.ภญิ โญ สาธร ไดป้ ฏบิ ตั งิ าน ดว้ ยความเขม้ แขง็ เปน็ ผมู้ คี วามรคู้ วามสามารถ และชำ� นาญในการสอน วชิ าหลกั บรหิ ารการศกึ ษา วชิ าวจิ ยั ทางการศกึ ษา และวชิ าวดั ผลทางการศกึ ษา ทง้ั ยงั เปน็ ผสู้ นใจ คนั ควา้ หาความรู้ และกลวธิ สี อน เพื่อเสริมสร้างการเรียนการสอนให้มีประสิทธิภาพยิ่งข้ึน ท�ำให้มีความเจริญก้าวหน้าในต�ำแหน่งหน้าที่ กล่าวคือ ได้รับแต่งตั้ง ใหด้ ำ� รงตำ� แหนง่ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารยใ์ นสาขาวชิ าการบรหิ ารการศกึ ษา เมอ่ื วนั ท่ี ๒ มถิ นุ ายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๓ และไดร้ บั การแตง่ ตงั้ เปน็ รองศาสตราจารย์ ในสาขาวชิ าการบรหิ ารการศกึ ษา คณะครศุ าสตร์ เมอื่ วนั ที่ ๒ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๙ รวมทง้ั ไดร้ บั แตง่ ตงั้ เปน็ หวั หนา้ ภาควชิ าบรหิ ารการศกึ ษา คณะครศุ าสตร์ ระหวา่ งวนั ที่ ๑๔ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๔ ถงึ วนั ท่ี ๒๒ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๙ และไดร้ บั แตง่ ตงั้ เปน็ คณบดคี ณะครศุ าสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ระหวา่ งวนั ท่ี ๑ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๘ ถงึ วนั ที่ ๒๒ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๑๙ โดยไดล้ าออกจากตำ� แหนง่ ดังกลา่ ว เพ่ือรบั พระบรมราชโองการโปรดเกลา้ ฯ ให้ดำ� รง ต�ำแหน่ง รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ เมื่อวันท่ี ๒๒ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๑๙ และพ้นจากต�ำแหน่ง เมื่อวันท่ี ๒๐ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๐ เปน็ ขา้ ราชการบำ� นาญสงั กดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร ตงั้ แตว่ นั ที่ ๒๐ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๐ นอกจากน้ี ยงั ไดร้ บั แตง่ ตงั้ เปน็ รองเลขาธกิ ารนายกรฐั มนตรฝี า่ ยการเมอื ง ระหวา่ งวนั ที่ ๑๐ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๖ ถึงวันท่ี ๑๓ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๒๙ ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ ให้ด�ำรงต�ำแหน่ง ศาสตราจารย์พิเศษ ในสาขาวิชาการบริหารการศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อวันที่ ๒ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๓๐ และเป็นอาจารย์อาวุโส ประจ�ำส�ำนักอธิการบดี และอาจารย์อาวุโสประจ�ำคณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์ ตั้งแต่วันที่ ๑๕ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๓๑ 137 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

งานด้านวิชาการ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ได้ท�ำหน้าท่ี นักวิชาการได้อย่างสมบูรณ์ โดยได้ท�ำหน้าที่ ทั้งเป็นผู้บริหาร หัวหน้าภาควิชา และคณบดี อาจารย์ผู้สอน และผู้เขียนต�ำรา ผู้วิจัย และให้บริการทางวิชาการ โดยมผี ลงานส�ำคัญ อาทิ เช่น ๑. งานตำ� ราและงานวจิ ัย ๑.๑ หนงั สอื ไดแ้ ก่ หลกั บรหิ ารการศกึ ษา (๒๕๑๖) การบรหิ าร งานบุคคล (๒๕๑๗) รัฐศาสตร์การศึกษา และหนังสือเรียนภาษาอังกฤษ ด้วยตนเอง ๗๕ ยนู ติ เปน็ ต้น ๑.๒ งานวิจัย ได้แก่ เร่ืองบทบาทของศึกษาธิการจังหวัด และผวู้ า่ ราชการจงั หวดั ในการบรหิ ารการศกึ ษา (๒๕๑๖) เรอื่ ง ประสทิ ธภิ าพ ในการผลิตบัณฑติ ของสถาบนั อดุ มศึกษา (๒๕๑๗) เปน็ ต้น ๒. งานบริการวิชาการ โดยเน้นวิทยากรบรรยายและอภิปราย ในการประชุมสัมนาที่หน่วยงาน สถานศึกษา กระทรวง ทบวง กรม จัดข้ึนไม่น้อยกว่า ๓๐ เรื่อง เช่น เร่ือง ทิศทางการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ (กนั ยายน ๒๕๓๑) การบรหิ ารการศกึ ษากบั การพฒั นาประเทศ (ตลุ าคม ๒๕๓๑) แนวคดิ เกย่ี วกบั การปรบั ปรงุ ระบบบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ (เมษายน ๒๕๓๒) และการมัธยมศึกษาเพ่ือปวงชน (เมษายน ๒๕๓๓) เปน็ ต้น ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เป็นนักวิชาการที่มีความรู้ ความสามารถหลากหลาย และไดร้ บั การยอมรบั อย่างกวา้ งขวาง จึงไดร้ บั เชิญ ให้เป็นผูส้ อนและผู้บรรยายพเิ ศษในสถาบันตา่ ง ๆ ดงั ตอ่ ไปน้ี ๑) วิทยาลัยการทพั อากาศ กองทัพอากาศ กระทรวงกลาโหม ๒) โรงเรยี นเสนาธิการทหารบก กระทรวงกลาโหม ๓) โรงเรียนนายอ�ำเภอ วิทยาลยั การปกครอง กระทรวงมหาดไทย ๔) โรงเรยี นสบื สวน (หลักสูตรสารวัตรและผูบ้ ังคบั กอง) กรมตำ� รวจ กระทรวงมหาดไทย ๕) บณั ฑิตวทิ ยาลยั (ภาควชิ าบรหิ ารการศกึ ษา คณะครศุ าสตร์) จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั ๖) คณะบริหารธรุ กจิ มหาวทิ ยาลยั หอการค้าไทย ๗) คณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลยั ธรุ กิจบัณฑิตย์ ๘) โรงเรยี นผะดงุ ศิษย์พทิ ยา กรงุ เทพมหานคร ๙) การสมั มนาอบรมขา้ ราชการระดบั ตา่ งๆ ของกระทรวงศกึ ษาธกิ ารกระทรวงมหาดไทยและกระทรวงสาธารณสขุ เปน็ ต้น 138 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมัย เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

แนวคิดและผลงานส�ำคญั ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ได้เสนอแนวคิดรวมท้ังเป็นผู้น�ำในการปฏิบัติตามแนวคิดท่ีเป็นแนวทาง จดั การศกึ ษามาจนปัจจุบัน กลา่ วคอื ๑. การศึกษาเป็นเครื่องมือส�ำคัญของรัฐ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เช่ือว่า การศึกษาต้องเป็นไป เพื่อประโยชน์แก่สังคม การศึกษาต้องรับใช้สังคม การศึกษาไม่ได้เป็นอิสระและเอกเทศจากสังคม (ไพฑูรย์ สินลารัตน์) การศึกษาจะต้องสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของพลเมือง เพ่ือก่อให้เกิดความมั่นคงของรัฐตามท่ีรัฐต้องการ ทงั้ ในดา้ นสังคม วฒั นธรรม เศรษฐกจิ และการเมอื ง ๒. การให้ความส�ำคัญต่อการบริหารการศึกษา ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร มีความเห็นว่า โรงเรียน จะก้าวหน้าได้ ผู้บริหารต้องเป็นแรงผลักดันที่ส�ำคัญ แม้ครูจะมีความส�ำคัญเพียงใดก็ตาม แต่ถ้าหากขาดแรง ผลักดันส�ำคัญจากผู้บริหารแล้ว การจัดการศึกษาก็จะก้าวหน้าไม่ได้ ท่านจึงเน้นให้ผู้บริหารได้เรียนรู้และมีวุฒิ ทางการบรหิ ารการศึกษา เพ่อื ให้ไดบ้ คุ คลทม่ี ีความพรอ้ มท่ีจะทำ� หน้าท่ีบริหารการศึกษา ๓. แนวคิดการปฏิรูปการศึกษา ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ได้ร่วมเป็นคณะกรรมการวางพ้ืนฐาน เพ่ือปฏิรูปการศึกษา พุทธศักราช ๒๕๑๖ ได้เสนอแนวคิดส�ำคัญหลายประการ เช่น การปรับระบบการศึกษาจากระบบ ๗: ๓: ๒ เปน็ ระบบ ๖: ๓: ๓ และการปรบั ปรุงหลักสูตรการศกึ ษาซ่งึ ไม่ไดป้ รบั ปรุงมาเป็นเวลานาน รวมทง้ั การปรบั ปรุง โครงสรา้ งการศกึ ษาท้งั องคร์ วมซ่ึงนำ� ไปสกู่ ารปฏบิ ัติระหว่าง พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๐ – ๒๕๒๓ 139 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

๔. รฐั ศาสตรก์ ารศกึ ษา โดยทรี่ ฐั ศาสตรก์ ารศกึ ษา (political of education) เปน็ วชิ าทว่ี า่ ดว้ ยวธิ ใี ชก้ ารศกึ ษาเปน็ เครื่องมอื พฒั นาบา้ นเมอื ง ตามระบอบประชาธิปไตยใหก้ ลายเป็นวฒั นธรรมประจ�ำชาติ โดยนกั การเมือง ซงึ่ เปน็ ผู้กำ� หนด นโยบายการเมอื งจะตอ้ งกำ� กับ ดแู ล และการจัดการศึกษาให้สอดคลอ้ งกับนโยบายทางการเมืองของชาติ โดยศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เช่ือว่า นักบริหารโดยเฉพาะนักบริหารการศึกษาย่ิงต้องมีความรอบรู้ในเร่ืองการปกครองและการเมือง อย่างลึกซึ้งเพียงพอที่จะให้การศึกษาแก่ประชาชนและจะต้องมีศิลปะในการใช้ความรู้ในทางการปกครองและการเมือง พัฒนาการศึกษาที่ตนเองรับผิดชอบอีกด้วย นักบริหารที่มีความเข้าใจรัฐศาสตร์การศึกษา น่าจะบริหารการศึกษาได้ดีกว่า นกั การศึกษาท่ขี าดความรู้ความเขา้ ใจในเรอ่ื งรัฐศาสตร์การศกึ ษา และท่านได้จดั การเรยี นการสอนวิชารัฐศาสตรก์ ารศึกษาขนึ้ ในหลักสตู รครศุ าสตรมหาบณั ฑิต สาขาวิชาการบริหารการศกึ ษา ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ๕. นอกจากนี้ ศาสตราจารย์ ดร.ภญิ โญ สาธร ยงั ไดน้ ำ� แนวคดิ เรอ่ื ง การกำ� หนดเขตโรงเรยี น หรอื school zone มาใช้กับโรงเรียนในกรุงเทพมหานคร และปริมณฑล เพื่อให้นักเรียนได้มีโอกาสเรียนใกล้บ้าน ไม่ต้องเดินทางไกล ท�ำให้ จราจรไม่ติดขัด ท�ำให้โรงเรียนเป็นโรงเรียนของชุมชน แม้แนวคิดดังกล่าวจะไม่ประสบผลส�ำเร็จแต่ก็นับว่าเป็นแนวคิดที่ จะแกป้ ญั หาของกรงุ เทพมหานครไดห้ ลายประการ จากแนวคดิ ดงั กลา่ ว ศาสตราจารย์ ดร.ภญิ โญ สาธร ไดน้ ำ� มาสกู่ ารปฏบิ ตั ิ นบั เปน็ ผลงานทม่ี คี ณุ คา่ ตอ่ การศกึ ษา ของชาติ กล่าวได้คอื ๑. ประกาศใช้แผนการศึกษาแห่งชาติ พุทธศักราช ๒๕๒๐ โดยน�ำข้อเสนอของคณะกรรมการวางพ้ืนฐาน เพ่ือปฏิรูปการศึกษา มาด�ำเนินงานในระหว่างด�ำรงต�ำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาการ มีสาระส�ำคัญ คือ การจดั ระบบการศกึ ษา เชน่ ระบบ ๖: ๓: ๓ ซงึ่ นำ� ไปสกู่ ารประกาศใชห้ ลกั สตู ร พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๑ รวมทง้ั การกำ� หนดหลกั การ “การปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข” ไว้ในแผนการศึกษาแห่งชาติฉบับน้ีด้วย ซ่งึ เปน็ รากฐานของสงั คมไทยมาจนถึงปจั จุบนั 140 สารานกุ รมการศกึ ษาร่วมสมยั เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

๒. ศาสตราจารย์ ดร.ภญิ โญ สาธร มสี ว่ นรว่ มสำ� คญั ในการจดั การเรยี นการสอนหลกั สตู รครศุ าสตรมหาบณั ฑติ สาขาวชิ าการบรหิ ารการศกึ ษา ขนึ้ ในคณะครศุ าสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั เพอ่ื เตรยี มบคุ ลากรออกไปทำ� หนา้ ทผ่ี บู้ รหิ าร การศึกษาของชาติ นับเป็นการพฒั นาผูบ้ ริหารการศกึ ษากา้ วส�ำคัญของประเทศ ๓. ขณะดำ� รงตำ� แหนง่ หวั หนา้ ภาควชิ าบรหิ ารการศกึ ษา และ คณบดคี ณะครศุ าสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ได้ร่วมกับกระทรวงมหาดไทย จัดอบรมครูใหญ่สังกัดเทศบาลและองค์การบริหารส่วนจังหวัดทั่วประเทศ ในเร่ือง การบริหารโรงเรียน ซึ่งเป็นการพัฒนาบุคลากรของโรงเรียน สังกัดองค์การปกครองส่วนท้องถิ่นคร้ังส�ำคัญ ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๑๔ - ๒๕๒๒ มีผู้ได้รับการอบรม ประมาณ ๓๐๐ คน ซึ่งส่งผลดีต่อการบริหารโรงเรียน เป็นอย่างมาก และเม่ือมีการโอนโรงเรียนสังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัดมาสังกัดส�ำนักงานการประถมศึกษาแห่งชาติ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร ก็ได้มีการด�ำเนินงานพฒั นาผบู้ รหิ ารโรงเรยี นอย่างตอ่ เนอื่ ง ๔. การแต่งต�ำราและหนังสือ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ได้แต่งต�ำราและหนังสือด้านการบริหาร การศึกษาใช้ประกอบการเรียนการสอน รวมทั้งเผยแพร่ให้ผู้สนใจทั่วไป ที่ส�ำคัญได้แก่ หนังสือหลักบริหารการศึกษา และหนังสือหลกั บริหารงานบคุ คล นับเป็นหนงั สอื สำ� คัญทผ่ี ู้บริหารการศกึ ษาใชเ้ ป็นคมู่ ือในการบรหิ ารโรงเรียน ๕. นอกจากน้ี ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เป็นผู้มีส่วนส�ำคัญในการก่อตั้งสมาคมผู้บริหารการศึกษา แห่งประเทศไทย (TASA: Thailand Association of School Administration) และจัดต้ังหน่วยศึกษานิเทศ กรมพลศึกษา เป็นต้น คุณงามความดี ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เป็นนักการศึกษา นักวิชาการ และนักบริหารชั้นเย่ียม ได้รับยกย่อง จากบคุ คลตา่ ง ๆ โดยแสดงใหเ้ หน็ บคุ ลกิ ภาพความเปน็ ครู และความสำ� คญั ตอ่ การศกึ ษาของชาติ กลา่ วคอื ในดา้ นบคุ ลกิ ภาพ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ท�ำงานด้วยความเข้มแข็ง โดยเฉพาะในด้านการศึกษา ท่านมีความเช่ือมั่นว่าอย่างไร ก็ต้องท�ำให้ได้ (ปิ่น มาลากุล ๒๕๓๕: ๕๓) ปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์ ขยันหม่ันเพียร ทุ่มเททั้งก�ำลังกาย กำ� ลงั ใจเพ่อื พัฒนาการศึกษามาตลอด................เป็นทรพั ยากรทม่ี คี ่ายิ่งคนหนึ่งของชาติ (กอ่ สวัสดิ์พาณชิ ย์ ๒๕๓๕: ๖๐) มีความขยันขนั แข็ง มคี วามรบั ผดิ ชอบสูง เสยี สละ ซอ่ื สตั ย์ สุจริต มีความจรงิ ใจตอ่ ทุกคน (สิงห์โต จา่ งตระกลู . ๒๕๓๕: ๘๙) ยดึ ม่ันในหลักการ และม่งุ หน้า บากบ่นั เพอื่ ส่วนรวม (อำ� ไพ สจุ ริตกุล ๒๕๓๕: ๙๒) รกั ชาติ บา้ นเมือง มีอุดมคติ มีปญั ญา ความรู้ ความสามารถสูง (เอกวิทย์ ณ ถลาง. ๒๕๓๕: ๖๘) แต่เบื้องหลังความกล้าแกร่ง ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร เป็นคนสุภาพ อ่อนโยน มีอารมณ์อ่อนไหว .............. มีท่าทียิ้มแย้มแจ่มใสอยู่เสมอ (ศาสตราจารย์สุมน อมรวิวัฒน์, ๒๕๓๕: ๑๐๔) ในด้านความเป็นครู ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร มีฝีมือเป็นครูอาจารย์ท่ีมีลูกศิษย์ลูกหา เล่ือมใสมาก (บญุ สม มาร์ตนิ , ๒๕๓๕: ๕๙) ท่านเตรียมการสอนโดยเฉพาะเนื้อหามาอยา่ งบริบูรณแ์ ละทนั ต่อเหตุการณ์ มีวิธีการสอน แบบเขม้ ขน้ ทำ� ใหล้ กู ศษิ ยไ์ ดท้ ง้ั ความรแู้ ละแนวคดิ ใหม่ๆ และมคี วามกระตอื รอื รน้ ทจ่ี ะเรยี น (สายหยดุ จำ� ปาทอง, ๒๕๓๕: ๖๔) 141 สารานุกรมการศกึ ษาร่วมสมยั เฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ส่วนความส�ำคัญต่อการศึกษาของชาติ น้ัน ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร มีส่วนร่วมในการสร้างแนวคิด แนวปฏิบัติของการจัดการศึกษาทุกระดับ มีส่วนร่วมอย่างมาก และอย่างใกล้ชิดในการร่างแผนการศึกษาแห่งชาติ พุทธศักราช ๒๕๒๐ (สายหยดุ จำ� ปาทอง, ๒๕๓๕: ๖๓) จนสามารถประกาศใชแ้ ผนการศึกษาแหง่ ชาติ พุทธศักราช ๒๕๒๐ ไดส้ �ำเร็จ โดยมีสาระส�ำคัญเป็นไปตามเจตนารมณ์ และแก่นสารของข้อเสนอ การปฏิรูปการศึกษาในสมัยรัฐบาลสัญญา ธรรมศักด์ิ (เอกวิทย์ ณ ถลาง ๒๕๓๕: ๖๗) รวมทั้งท่านได้สร้างผู้บริหารการศึกษาโดยหลักการบริหารการศึกษาจนท�ำให้ วิชาการบริหารการศึกษาสามารถพัฒนาการศึกษาของประเทศให้เจริญก้าวหน้ามาจนปัจจุบัน นับเป็นบุคคลท่ีมี ความส�ำคัญต่อการศึกษาของชาติบา้ นเมืองอยา่ งย่ิง ดว้ ยคณุ งามความดใี นการรบั ราชการและปฏบิ ตั หิ นา้ ทเ่ี ปน็ ผลดตี อ่ ชาตบิ า้ นเมอื ง ศาสตราจารย์ ดร.ภญิ โญ สาธร ไดร้ บั พระราชทานเครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ดงั นี้ ๑. ประถมาภรณม์ งกุฎไทย วันที่ ๕ ธนั วาคม ๒๕๒๖ ๒. ประถมาภรณช์ า้ งเผือก วันท่ี ๕ ธนั วาคม ๒๕๒๗ ๓. มหาวชริ มงกฎุ เมื่อวนั ที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๒๘ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ถึงแก่อนิจกรรมเม่ือวันที่ ๒๖ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๓๔ เวลา ๒๓.๐๐ น. ณ บา้ นเลขท่ี ๖๖๓ หมบู่ ้านมติ รภาพ สุขุมวทิ ๗๗ เขตพระโขนง กรุงเทพมหานคร สิริอายุ ๖๒ ปี ๕ เดือน ๑๑ วัน พระธรรมรัตนดิลก เจ้าอาวาสวัดบุปผาราม ได้กล่าวถึงศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ในโอกาสสุดท้าย ของชีวติ ดงั นี้ แด่ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร อฏุ ฐฺ าเนนปปฺ มาเทน สญฺญเมน ทเมน จ ทีปํ กยิราถ เมธาวี ยํ โอโฆ นาภิกีรตีติ 142 สารานกุ รมการศึกษาร่วมสมยั เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

“นักปราชญ์ท�ำเกาะ (ที่พึ่ง) ที่ห้วงน้�ำ (ความทุกข์ ความไม่ดีต่าง ๆ ) ท่วมทับไม่ได้ ด้วยความหมัน่ ความไม่ประมาท ความสำ� รวม และความฝึกฝนตน” ดงั น้ี “พระพุทธภาษิต ในคัมภีร์ธรรมบท” ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร ได้สร้างตนจากลูกชาวนาคนหน่ึงของจังหวัดนครศรีธรรมราช มีความรู้ถึง ขั้นปริญญาเอก (ดร.) และถึงข้ันศาสตราจารย์ ด�ำรงต�ำแหน่งคณบดี ในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ต�ำแหน่งรัฐมนตรี ว่าการกระทรวงศกึ ษาธิการในคณะรัฐบาลสมัยหนึ่ง รว่ มคณะรัฐมนตรีชุด ศาสตราจารย์ธานินทร์ กรัยวิเชยี ร ได้น�ำตนถึงความเป็นนักปราชญ์ และด�ำรงตนสมกับฐานะอันสูงส่ง ด้วยคุณธรรมคือความขยันหม่ันเพียร ความไม่ประมาท ความส�ำรวม ระมัดระวังไม่ให้ผิด ความฝึกตนให้สูงเด่นด้วยความรู้และความดีอยู่เสมอ จึงท�ำเกาะ คอื ทพ่ี ง่ึ อนั มนั่ คง ไมใ่ หโ้ อฆะ คอื กระแสแหง่ ความทกุ ขย์ ากตา่ ง ๆ และความไมด่ นี านาชนดิ ทว่ มทบั ได้ อนั เปน็ อภชิ าตบตุ ร ของตระกูลและเป็นประดุจเพชรน้�ำงามส่งแสงประกายแวววาม มีค่ามากยิ่งเม็ดหนึ่งของจังหวัดนครศรีธรรมราชและ ของชาติ ควรไดร้ ับสรรเสริญเกยี รตคิ ุณตามพระพุทธภาษิตขา้ งต้นโดยแท้ บรรณานกุ รม นพพงษ์ บญุ จิตราดุลย์. (๒๕๔๒). สมบตั ขิ องแผ่นดนิ . กรงุ เทพมหานคร: คณะครุศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั . เริงชัย จงพิพัฒนสุข. (๒๕๓๕). อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ ศาสตราจารย์ ดร.ภิญโญ สาธร. วันอาทิตย์ที่ ๑๙ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๓๕ ณ วดั ธาตทุ อง. กรงุ เทพมหานคร: วัฒนาพานชิ . 143 สารานกุ รมการศกึ ษารว่ มสมยั เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

“การศึกษา คือเปา้ หมายทสี่ �ำคญั อย่างหนง่ึ ของทกุ ชีวิต การใช้หลักการบริหารการศึกษาที่เหมาะสม จึงเป็นปัจจัย สำ� คัญในการด�ำเนนิ การศึกษา......” ...... “นกั บรหิ ารทดี่ จี ะตอ้ งบรหิ ารนาย บรหิ ารเพอื่ น และ บรหิ ารลกู นอ้ ง แตก่ ารบรหิ ารทด่ี ที สี่ ดุ นนั้ คอื การบรหิ าร ตนเอง.....” “การบริหารย่อมมีอยู่ในทุกองค์กร แต่การบริหาร การศึกษาจะเน้นการบริหารท่ีเกี่ยวข้องกับความรอบรู้ ในทุกเร่ือง ซ่ึงสามารถน�ำไปใช้ต่อยอดการบริหารได้ในทุก สาขาวชิ าชพี .....” 144 สารานกุ รมการศึกษาร่วมสมยั เฉลิมพระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

ปชู นยี าจารยข์ องวงการศกึ ษาไทย ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศกั ดิ์ วิศาลาภรณ์ ราชบัณฑิต ดร.จักรพรรดิ วะทา 145 สารานุกรมการศึกษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

“ ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักดิ์ วิศาลาภรณ์ ได้ใช้ความรู้ความสามารถและประสบการณ์ ด้านการบริหาร การศกึ ษา กอ่ ใหเ้ กดิ คณุ ประโยชนต์ อ่ ความกา้ วหนา้ ทางวชิ าการ การพฒั นาสถาบนั การศกึ ษาทกุ ระดบั โดยเฉพาะมหาวทิ ยาลยั เครือวิทยาเขตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ และคุณประโยชน์ต่อประเทศชาตินานัปการ ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักด์ิ วศิ าลาภรณ์ เรมิ่ ตน้ รบั ราชการทว่ี ทิ ยาลยั ครยู ะลา ตอ่ มาไดโ้ อนเปน็ อาจารยว์ ทิ ยาลยั วชิ าการศกึ ษา พษิ ณโุ ลก ไดป้ ฏบิ ตั หิ นา้ ท่ี ผู้ช่วยรองอธิการบดีฝ่ายวิชาการ เสนอโครงการเปิดสอนหลักสูตรการศึกษามหาบัณฑิต สาขาการบริหารการศึกษา นับเป็นการขยายการศึกษาระดับบัณฑิตศึกษาด้านการศึกษาในภูมิภาคเป็นแห่งแรกของประเทศไทย ในระหว่าง พทุ ธศกั ราช ๒๕๒-๒๕๒๖ ปฏบิ ตั หิ นา้ ทร่ี องอธกิ ารบดมี หาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ สงขลา ไดร้ เิ รม่ิ กอ่ ตงั้ โครงการตำ� รา มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สงขลา ริเริ่มและเป็นผู้สอนหลักสูตรการศึกษามหาบัณฑิตสาขาการอุดมศึกษาและสาขา การบริหารการศึกษา นับเป็นการเปิดสอนระดับบัณฑิตศึกษาทางการศึกษาเป็นแห่งแรกในภาคใต้ ริเริ่มโครงการ เผยแพรศ่ ลิ ปวฒั นธรรม ทงั้ ดา้ นการประกวดดนตรไี ทยระดบั มธั ยมศกึ ษาชงิ ถว้ ยพระราชทานสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี และดา้ นการสง่ เสรมิ ใหม้ กี ารประดษิ ฐท์ า่ รำ� ทเี่ รยี กวา่ ระบำ� ศลิ ปาชพี เผยแพรไ่ ปยงั สถานศกึ ษาในภาคใต้ และในประเทศเพื่อนบ้าน เกิดการแลกเปล่ียนและความร่วมมือกันท้ังในด้านวิชาการและศิลปวัฒนธรรม ต่อมาได้รับ ตำ� แหนง่ รองอธกิ ารบดฝี า่ ยกจิ การพเิ ศษและตา่ งประเทศ มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ ประสานมติ ร ไดท้ ำ� หนา้ ทปี่ ระสาน ให้เกิดโครงการความร่วมมือระหว่างมหาวิทยาลัยศรีนคริทรวิโรฒ กับมหาวิทยาลัย Illinois State ท�ำให้อาจารย์ของ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ทุกวิทยาเขต จ�ำนวนไม่น้อยกว่า ๑๐๐ คน ได้มีโอกาสไปศึกษาต่อระดับปริญญาเอก ในสาขาต่าง ๆ สามารถกลับมาพัฒนามหาวิทยาลัยทั้งด้านการสอน การวิจัย และการบริหารได้ประโยชน์ย่ิง ท้ังยังได้รับ การยอมรับเป็นศิษย์เก่าดีเด่นของมหาวิทยาลัย Illinois State และเป็นศิษย์เก่าต่างชาติคนแรกท่ีได้รับการจารึกช่ือ ในหอเกยี รตยิ ศของมหาวิทยาลยั แหง่ น้ี ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักด์ิ วิศาลาภรณ์ มีส่วนร่วมอย่างส�ำคัญในการเปิดสอนปริญญาเอก สาขาการบริหาร การศึกษา ของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร ซ่ึงเป็นการเปิดสอนเป็นแห่งแรกในสาขาน้ีของ มหาวทิ ยาลัยไทย และไดร้ บั แต่งตัง้ เปน็ ประธานกรรมการบริหารหลกั สตู ร เปน็ คนแรก “ด้วยความรู้ความสามารถ ประสบการณ์ และการอุทิศตน เพื่อวิชาการด้านการบริหารการศึกษา และ ด้านวิชาคณิตศาตร์ สามารถน�ำมาสร้างผลงานทางวิชาการท่ีลึกซ้ึงอย่างต่อเน่ือง ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักดิ์ วิศาลาภรณ์ จงึ ไดร้ บั พระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งต้งั เปน็ ศาสตราจารยเ์ มอื่ พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๕ และเมื่อพทุ ธศกั ราช ๒๕๓๙ ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งต้ังเป็นราชบัณฑิต ในประเภทสังคมศาสตร์ สาขาวิชาศึกษาศาสตร์ นับเป็น เกียรตปิ ระวัตสิ งู สุด” “การเสรมิ ศกั ดศิ์ รคี วามเปน็ ครขู องศาสตราจารย์ ดร.เสรมิ ศกั ดิ์ วศิ าลาภรณ์ ดว้ ยการใชค้ วามสามารถทางวชิ าการ เป็นปัจจยั และพลงั สรา้ งสรรค์ผลงานท้ังวิชาการและบรหิ ารวิชาชีพ ใช้ประสบการณเ์ ป็นเคร่ืองหนุนนำ� ใหก้ ารบริหารงาน ในระดบั สงู เจรญิ กา้ วหนา้ ทงั้ ในระดบั ชาตแิ ละระดบั นานาชาติ ใชค้ วามดเี ปน็ เครอ่ื งประคบั ประคองใหก้ ารบรหิ ารการศกึ ษา เป็นไปในทางทีถ่ ูกตอ้ ง อำ� นวยประโยชน์แกป่ ระเทศชาติ” 146 สารานกุ รมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลมิ พระเกียรตสิ มเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

จากคำ� สดดุ เี กยี รติคุณ ศาสตราจารย์ ดร.เสรมิ ศกั ด์ิ วศิ าลาภรณ์ ราชบณั ฑติ ในโอกาสไดร้ บั พระราชทานปรญิ ญา การศึกษาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักด์ิ สาขาวิชาการบริหาร การศึกษา ของมหาวิทยาลัยทักษิณ เมื่อวันที่ ๑๖ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๔๙ ย่อมเป็นท่ีประจักษ์ว่า ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักด์ิ วิศาลาภรณ์ ราชบัณฑิต เป็นนักบริหารและ นักวิชาการทางการศึกษาที่มีผลงานเป็นคุณประโยชน์ ต่อวงการศึกษาและประเทศชาติอย่างใหญ่หลวง ได้รับ การยอมรบั ทงั้ ชาวไทยและชาวต่างประเทศ ชาติกำ� เนดิ ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศกั ดิ์ วศิ าลาภรณ์ เกิดเมื่อวนั ท่ี ๓๑ สงิ หาคม พทุ ธศักราช ๒๔๘๓ ที่บา้ นคลองสบิ เอ็ด อ�ำเภอหนองจอก จังหวัดพระนคร ปัจจุบันคือเขตหนองจอก กรุงเทพมหานคร เป็นบุตรของ ครูวิศิษฐ หรือ ฮานาฟี และนางลมุล นามสกลุ เดมิ บัวทอง มพี ่นี อ้ ง ๙ คน เป็นชาย ๖ คน และเป็นหญงิ ๓ คน คอื ๑. นางลมัย อบั บัส๊ สมรสกบั อจั ยี อินยา้ ต อบั บั๊ส นางลมยั ถึงแกก่ รรมเมือ่ พุทธศักราช ๒๕๔๔ ๒. ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศกั ดิ์ วิศาลาภรณ์ สมรสกบั รองศาสตราจารย์วัญญา โพธ์ิแก้ว ๓. นางลดา ชาติเชื้อ สมรสกับ นายสัญชัย ชาตเิ ช้อื ๔. นางมาลัย กาเซม็ สมรสกับ นายประดิษฐ์ กาเซม็ ๕. นายศิลปชัย วศิ าลาภรณ์ ถงึ แก่กรรมเมอื่ พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๗ ๖. นายไพศาล วิศาลาภรณ์ สมรสกับ นางวลิ าสลักษณ์ มีกิจ ๗. นายสมรรถชยั วศิ าลาภรณ์ สมรสกบั นางสชุ าดา ภักดีผล ๘. นายศริ ศิ กั ด์ิ วศิ าลาภรณ์ สมรสกบั อาจารยไ์ บยรู ี หมดั ซอและห์ นายศริ ศิ กั ดถิ์ งึ แกก่ รรมเมอ่ื พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ๙. ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ ดร.วรี ศกั ด์ิ วิศาลาภรณ์ สมรสกบั อาจารย์พรพรรณ แก้ววิมล ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักด์ิ วิศาลาภรณ์ สมรสกับรองศาสตราจารย์วัญญา โพธิ์แก้ว เม่ือวันท่ี ๓๐ ธันวาคม พทุ ธศักราช ๒๕๑๓ ทีอ่ ำ� เภอเขายอ้ ย จังหวดั เพชรบรุ ี มบี ตุ รธดิ า ๒ คน คอื นางสาวสรญิ ญา วิศาลาภรณ์ และ ดร.สรวฒั น์ วศิ าลาภรณ์ ซ่งึ สมรสกบั นางสาวพวงเพชร ปรชั ญาสันติ เม่อื วันท่ี ๒๘ พฤศจิกายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๓ 147 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมยั เฉลิมพระเกยี รตสิ มเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

การศึกษา ศาสตราจารย์ ดร.เสรมิ ศกั ด์ิ วศิ าลาภรณ์ เรม่ิ ศกึ ษาชนั้ ประถมศกึ ษาปที ี่ ๑ เมอ่ื อายุ ๖ ปี ทโ่ี รงเรยี นประชาบาล ต�ำบลคู้ฝั่งเหนือ ๒ (สุเหร่าสนามกลางล�ำ) หรือโรงเรียนสุเหร่าสนามกลางล�ำในปัจจุบัน เรียนช้ันประถมศึกษาปีที่ ๑ และชั้นประถมศึกษาปีท่ี ๒ สอบได้ที่ ๑ จึงได้รับการเล่ือนช้ันให้ไปเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔ โดยไม่ต้องเรียน ชั้นประถมศกึ ษาปที ี่ ๓ เขา้ เรียนระดบั มัธยมศึกษา ในช้นั มัธยมศึกษาปีท่ี ๑ ทีโ่ รงเรียนหนองจอกพทิ ยานุสรณ์ ขณะท่เี รยี น ช้ันมัธยมศึกษาปีที่ ๒ ได้เข้าสอบไล่ปลายปีร่วมกับนักเรียนช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี ๓ และสอบได้จึงใช้เวลาเรียน ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑ ถึงชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๓ เพียง ๒ ปี เม่ือสอบไล่ได้ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี ๔ จึงย้ายไปเรียน ช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี ๕ ท่ีโรงเรียนเศรษฐบุตรบ�ำเพ็ญ อ�ำเภอมีนบุรี จังหวัดพระนคร เมื่อจบช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี ๖ ได้เข้าเรียนชั้นเตรียมอุดมศึกษาท่ีโรงเรียนอิสลามวิทยาลัย ซ่ึงเป็นโรงเรียนประจ�ำ สอบไล่ชั้นเตรียมอุดมศึกษาปีท่ี ๒ เมื่อพุทธศักราช ๒๔๙๘ ได้ที่ ๖๐ ของประเทศ วิชาที่สอบได้ยอดเยี่ยมคือ วิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ และภาษาอาหรับ ไดร้ ับรางวลั ผลการเรียนยอดเย่ียมจากจฬุ าราชมนตรี ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักด์ิ วิศาลาภรณ์ เข้าเรียนชั้นอุดมศึกษา ระดับปริญญาตรีที่วิทยาลัยวิชาการศึกษา บางแสน (วศ.บางแสน) หรือมหาวิทยาลัยบูรพาในปัจจุบัน ส�ำเร็จปริญญาตรีการศึกษาบัณฑิต เกียรตินิยมอันดับ ๒ สาขามัธยมศึกษา วิชาเอกคณิตศาสตร์-ชีววิทยา เมื่อพุทธศักราช ๒๕๐๓ ขณะอายุเพียง ๑๙ ปี ๗ เดือน เท่านั้น ส�ำเร็จปริญญาโท Master of Science (M.S.math) จาก Illinois State University ประเทศสหรัฐอเมริกา เม่ือพุทธศักราช ๒๕๐๗ (ใช้เวลาเรียน ๑๑ เดือน) และระดับปริญญาเอก Doctor of philosophy สาขาวิชา Educational Administration (Ph.D. Ed. Admin.) จาก Illinois State University ประเทศสหรัฐอเมริกา โดยใช้เวลาเรียน ๒๒ เดือน ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศกั ด์ิ วิศาลาภรณ์ เป็นผมู้ สี ตปิ ญั ญาเฉลียวฉลาด เรียนหนงั สือเก่งมาตลอด จะเหน็ ได้จากได้เลื่อนชน้ั ระหว่างปีหลายครั้ง และได้รับทุนการศึกษา ท้ังในระดับมัธยมศึกษาและระดับอุดมศึกษา โดยระดับปริญญาตรี ได้รับทุนการศึกษาของกรมการฝึกหัดครู ระดับปริญญาโทได้รับทุนการศึกษาของ A.I.D. และระดับปริญญาเอก ไดร้ บั ทุนการศกึ ษา Assistantship ของ Illinois State University 148 สารานุกรมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลิมพระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

หน้าท่แี ละความรับผดิ ชอบ ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักด์ิ วิศาลาภรณ์ เข้ารับราชการครั้งแรกท่ีกรมการฝึกหัดครู เม่ือวันท่ี ๓ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๐๓ จึงย้ายไปด�ำรงต�ำแหน่งอาจารย์โรงเรียนฝึกหัดครูยะลา เม่ือวันที่ ๑ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๐๓ เมื่อพุทธศักราช ๒๕๑๑ ได้ย้ายไปด�ำรงต�ำแหน่งอีกหลายแห่ง กล่าวคือ ย้ายไปด�ำรงต�ำแหน่งอาจารย์ประจ�ำ ท่ีวิทยาลัยวิชาการศึกษา พิษณุโลก (มหาวิทยาลัยนเรศวรในปัจจุบัน) เม่ือพุทธศักราช ๒๕๒๑ ย้ายไปด�ำรงต�ำแหน่ง รองอธิการบดีมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ สงขลา (มหาวิทยาลัยทักษิณในปัจจุบัน) และเม่ือพุทธศักราช ๒๕๒๖ ยา้ ยไปดำ� รงตำ� แหนง่ อาจารยป์ ระจำ� ทมี่ หาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ ประสานมติ ร จนเกษยี ณอายรุ าชการ เมอ่ื วนั ท่ี ๓๐ กนั ยายน พุทธศกั ราช ๒๕๔๓ ด้านบรหิ าร ไดท้ ำ� หนา้ ที่บริหารในสถาบนั อดุ มศกึ ษา ได้รับแตง่ ต้ังให้ด�ำรงต�ำแหนง่ สำ� คัญ อาทิ ผชู้ ว่ ยหวั หนา้ ฝ่ายบริหาร วิทยาลัยครูยะลา ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๑๐-๒๕๑๑ ผู้ช่วยรองอธิการบดีฝ่ายวิชาการ มหาวิทยาลัย ศรีนครินทรวิโรฒ พิษณุโลก ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๑๓-๒๕๒๑ หัวหน้าภาควิชาบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัย ศรีนครนิ ทรวโิ รฒ พษิ ณโุ ลก ระหวา่ ง พุทธศักราช ๒๕๒๐-๒๕๒๑ รองอธิการบดี มหาวทิ ยาลัยศรนี ครินทรวิโรฒ สงขลา ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๒๑-๒๕๒๖ รองอธิการบดีมหาวิทยาลัย ฝ่ายกิจการพิเศษและต่างประเทศ มหาวิทยาลัย ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ ระหวา่ ง พุทธศกั ราช ๒๕๒๖-๒๕๓๐ คณบดีบัณฑติ วิทยาลัย มหาวิทยาลยั ศรนี ครินทรวิโรฒ ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๔๐-๒๕๔๔ เป็นกรรมการบริหารหลักสูตรระดับบัณฑิตศึกษา ของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ได้แก่ ประธานกรรมการบริหารหลักสูตรปริญญาเอก สาขาการบริหารการศึกษา ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๒๙-๒๕๓๕ และพุทธศักราช ๒๕๓๙-๒๕๔๕ ประธานกรรมการบริหารหลักสูตรปริญญาโท สาขาการบริหารการศึกษา ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๓๙-๒๕๔๓ และกรรมการบริหารหลักสูตรปริญญาเอก สาขาการวิจัยและพัฒนาหลักสูตร ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๓๗-๒๕๔๕ เป็นกรรมการสภามหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ระหว่าง พุทธศักราช ๒๕๒๑-๒๕๓๐ และ พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๑-๒๕๔๔ และรองอธิการบดฝี า่ ยวิจัย มหาวทิ ยาลัยศรีนครนิ ทรวโิ รฒ ระหวา่ ง พุทธศักราช ๒๕๔๔-๒๕๔๖ ดา้ นวชิ าการ ศาสตราจารย์ ดร.เสรมิ ศักด์ิ วิศาลาภรณ์ ได้สรา้ งผลงานไว้จ�ำนวนมาก ประกอบด้วย ๑. ต�ำราและหนังสือ มากกว่า ๓๐ เล่ม เช่น พฤติกรรมผู้น�ำทางการศึกษา (๒๕๒๒ และ ๒๕๒๕) ความขดั แยง้ : การบรหิ ารเพอ่ื ความสรา้ งสรรค์ (๒๕๓๔ และ ๒๕๔๐) และหลกั สตู ร: แนวคดิ ทฤษฎแี ละการวจิ ยั (๒๕๓๙) บริหารอย่างผม (๒๕๔๓) บรหิ ารอย่างรามเกยี รต์ิ (๒๕๕๓) ๒. งานวิจัย มากกว่า ๒๕ เร่ือง เช่น ปัญหาครู นวัตกรรมการศึกษา ความสัมพันธ์ระหว่างแนวคิด ต่ออาชีพครูกับแบบของพฤติกรรม (๒๕๒๑) ประสิทธิภาพของการบริหาร การนิเทศกับระบบฝึกหัดครู (๒๕๓๑) การกระจายอ�ำนาจการบริหารและการจัดการ (๒๕๔๑) และสภาพการจัดการศึกษาในจังหวัดชายแดนภาคใต้ ( ๒๕๔๑) สภาพการจัดการศึกษาในจังหวัดชายแดนภาคใต้ (๒๕๕๒) สภาพการจัดการศึกษาให้กับนักเรียนชายขอบในจังหวัดชายแดน ของไทยตดิ กบั ประเทศกมั พชู า (๒๕๕๒) การพฒั นาหลักเกณฑแ์ ละวธิ กี ารสรรหาผู้บริหารสถานศึกษา (๒๕๕๕) 149 สารานกุ รมการศกึ ษาร่วมสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘

๓. บทความ ทนี่ ำ� เสนอในทป่ี ระชมุ และลงในวารสารตา่ ง ๆ มากกวา่ ๓๐ เรอื่ ง เชน่ ทศิ ทางใหมใ่ นการบรหิ าร สถาบนั อดุ มศกึ ษาในสว่ นภมู ภิ าค (๒๕๒๑) การบรหิ ารการศกึ ษาเพอ่ื การพฒั นา (๒๕๓๔) ภาวะผนู้ ำ� เพอ่ื การปฏริ ปู โรงเรยี น (๒๕๔๕) Pole of Graduate School in Human Resource Development: The Thai Experience (2001) วินัยนักเรียน (๒๕๕๐) สตรแี ละผนู้ ำ� ทางการศกึ ษา (๒๕๕๒) ภาวะผ้นู �ำเชงิ กลยทุ ธ์ (๒๕๕๗) และผนู้ ำ� ผ้สู ร้างสรรค์ความรู้ (๒๕๕๕) ด้านงานบริการทางวิชาการ ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักดิ์ วิศาลาภรณ์ ได้เป็นกรรมการสภาวิชาการ กรรมการพิจารณาผลงานทางวิชาการ กรรมการร่างหลักสูตร อาจารย์พิเศษระดับปริญญาโทและปริญญาเอก ประธานควบคุมวิทยานิพนธ์ ท่ีปรึกษาวิทยานิพนธ์ หลายมหาวิทยาลัย ทั้งมหาวิทยาลัยรัฐและเอกชน และเป็น อนุกรรมการข้าราชการพลเรือนในมหาวิทยาลัย (อ.ก.ม.) กรรมการผู้ทรงคุณวุฒิในคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน ในสถาบนั อดุ มศกึ ษา (ก.พ.อ.) อนกุ รรมการวสิ ามญั ขา้ ราชการครู (อ.ก.ค. วสิ ามญั ) อนกุ รรมการวสิ ามญั ขา้ ราชการครเู ฉพาะกจิ (อ.ก.ค. วิสามัญเฉพาะกิจ) และเป็นอนุกรรมการข้าราชการครูและบุคลากรทางการศึกษาวิสามัญ (อ.ก.ค.ศ.) หลายคณะ รวมทั้งเป็นกรรมการสภาราชบัณฑิต เป็นประธานกรรมการจัดท�ำพจนานุกรมศัพท์ศึกษาศาสตร์ ของราชบัณฑิตยสถาน และเป็นรองประธานสภาวิจัยแห่งชาติ สาขาการศึกษา นอกจากน้ี ยังท�ำหน้าท่ีเป็นบรรณาธิการที่ปรึกษา กรรมการ ในกองบรรณาธกิ ารของวารสารวิชาการของมหาวิทยาลยั ตา่ ง ๆ หลายฉบับ ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักดิ์ วิศาลาภรณ์ ท�ำหน้าที่ท้ังด้านบริหารและด้านวิชาการ ท้ังเป็นอาจารย์ผู้สอน และผู้วิจัยควบคู่กันไปอย่างสม�่ำเสมอ ท�ำให้มีความก้าวหน้าในทางราชการอย่างต่อเนื่อง และมีผลงานทางวิชาการ เสนอขอแตง่ ตงั้ ใหด้ ำ� รงตำ� แหนง่ ทางวชิ าการไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ โดยไดด้ ำ� รงตำ� แหนง่ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ เมอื่ พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๙ ต�ำแหน่งรองศาสตราจารย์เมื่อพุทธศักราช ๒๕๒๐ และได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ด�ำรงต�ำแหน่ง ศาสตราจารย์ในสาขาวชิ าการบริหารการศกึ ษา เมื่อพุทธศักราช ๒๕๒๕ ผลงานสำ� คญั ตอ่ วงการศึกษา ศาสตราจารย์ ดร.เสริมศักด์ิ วิศาลาภรณ์ ได้ใช้ความรู้ความสามารถปฏิบัติงานอย่างมุ่งม่ัน ทุ่มเท ไม่ว่า จะปฏบิ ตั งิ านอยทู่ ใี่ ด กไ็ ดเ้ รม่ิ พฒั นางานใหม่ ๆ ทเ่ี ปน็ คณุ ประโยชนต์ อ่ การศกึ ษาอยเู่ สมอ จะเหน็ ไดจ้ ากผลงานบางประการ กลา่ วคือ ๑) เป็นผู้ริเร่ิมในการจัดต้ังและด�ำเนินโครงการต�ำรามหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พิษณุโลก ผลของโครงการน้ี ท�ำให้นิสิตได้ใช้ต�ำราท่ีมีมาตรฐานและสามารถซื้อในราคาที่พอจะจ่ายได้โดยไม่เดือดร้อน และเป็นผลกระตุ้นให้อาจารย์ มโี อกาสสรา้ งผลงานทางวชิ าการ ซง่ึ สามารถใชป้ ระกอบการพจิ ารณาเลอ่ื นตำ� แหนง่ เปน็ ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ และรองศาสตราจารย์ ๒) เป็นผู้บุกเบิกการเปิดสอนปริญญาโทที่มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ พิษณุโลก ซ่ึงนับว่าเป็นการเปิดสอน ปริญญาโททางการศกึ ษาเป็นครัง้ แรกนอกเขตกรุงเทพมหานคร 150 สารานกุ รมการศกึ ษารว่ มสมัย เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘