Pjesa III – Informimi i konsumatorit 99 vendosura në fund të faqes, do të konsiderohen shkelje e ligjit. GJED në një çështje të fundit të saj, në lidhje me publicitetin në një gazetë për një automjet të sapofabrikuar, ku tregohej një çmim i caktuar dhe shpjegohej me një shënim në fund të faqes se oferta përmbante çmimin plus shpenzimet e transferimit nga fabrika prej 790 EUR, ka vendosur se Neni 3 i Direktivës 98/6 nënkupton që shpenzimet në lidhje me tran- sferimin e një mjeti motorik nga prodhuesi tek shitësi, të cilat janë të pagueshme nga konsumatori, duhet të përfshihen në çmimin e shitjes të atij mjeti të treguar në një publicitet të bërë nga tregtari kur, duke marrë parasysh të gjitha karakteristikat e atij publiciteti, në sytë e konsumatorëve përbën një ofertë në lidhje me atë mjet. GJED u shpreh se i takon gjykatës referuese të vendosë nëse të gjitha këto kushte janë për- mbushur.5 Nga ky vendim i GJED arrihet në përfundimin se konsumatori ka të drejtë të marrë një informacion krejtësisht të kuptueshëm mbi çmimin e plotë të mallit kur atij i drejtohet një ofertë, si dhe nuk mund të përdoren forma manipulative që çojnë konsumatorin drejt përfytyrimit të rremë mbi elementin çmim në rastet kur konsuma- tori beson se po i drejtohet një ofertë për blerje. Po ashtu, në rastin e shërbimeve është e detyrueshme dhënia e çmimit të plotë të shërbimit. Në rast se shërbimi përbëhet nga pjesë të ndryshme e të veçanta, jepet çmimi i secilës prej tyre dhe çmimi i plotë përfundimtar. Në rast se në çastin e lidhjes së kontratës nuk është dhënë çmimi i plotë dhe përfundimtar, atëherë tregtari duhet të tregojë metodën e përllogaritjes së çmimit. Shembuj: Nuk lejohet të vendosen çmimet si më poshtë: - 350 Lekë + taksat: - 350 Lekë + 15 % taksë - automjet me çmim 1500000 Lekë, pa thënë asgjë mbi aksesorët e detyrueshëm, shpenzimet e përgatitjes dhe transportit që duhet të paguhen. - Fluturim për 30000 Lekë + taksat aeroportuale dhe shpenzimet e karburantit. Lejohen të vendosen çmimet si më poshtë: 3LFD/HNs RIURKHWWUDQVSRUWLQsVKWsSL - Fluturim për 30000 Lek + taksat aeroportuale (nga 10000 deri në 15000 Lekë) + shpenzimet e karburantit (nga 5000 deri në 10000 Lekë) sipas destinacionit. - Shërbime për riparimin e automjeteve: tregimi i shpenzimeve të hakut të punës për orë pune. Çmimet e shitjes së mallrave dhe shërbimeve duhet të tregohen vetëm në mo- nedhën vendase. Nuk lejohet: (XUR - 5200 Lekë/40 Euro. 5 Çështja C-476/14 - Citroën Commerce GmbH v Zentralvereinigung des Kraffahrzeuggewerbes zur Aufrechterhaltung lauteren Wettbewerbs eV (ZLW). ECLI:EU:C:2016:527.
100 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime Lejohet: - 5200 Lekë. Nëse çmimi shkruhet jo me numra, por me fjalë, duhet të përdoret gjuha shqipe. Rregullat për treguesit e çmimeve nuk zbatohen për mallrat ose shërbimet e marra në ankande, pasi në këto raste çmimi vendoset sipas ofertave të pjesëmarrësve në an- kand. Po ashtu, edhe sendet antike dhe veprat e artit janë të përjashtuara nga dispozitat SsUWUHJXHVLWHoPLPLWSsUVKNDNWsVSHFL¿NDYHTsNDQsNsWRVHQGHWsUsQGsVLVsGKHWs vlerësimit që një blerës mund të ketë për to. Këto sende mund të shiten me çmimin që një person është i gatshëm të paguajë, për vlerat morale jopasurore që një vepër arti apo send antik mund të paraqesë për dikë. Kështu p.sh., koleksionistët janë të gatshëm WsSDJXDMQsQMsoPLPGLVD¿VKPsWsODUWsSsUQMsVHQGDQWLNTsDWDNROHNVLRQRMQsVHVD blerësit e zakonshëm. Neni 10 Dokumenti i njohur ligjor 1. Tregtarët janë të detyruar t’i japin konsumatorit kupon tatimor/faturë tatimore për mallin e shitur ose shërbimin e ofruar. Ky dokument i lejon NRQVXPDWRULWWsYHUL¿NRMsVKXPsQHOORJDULWXUSsUVDVLQsHPDOOUDYHWsVKL- tura ose shërbimeve të ofruara. 2. Konsumatori është i detyruar të marrë kupon tatimor/faturë tatimore. Koment: LMK e bën të detyrueshëm që konsumatorit, të cilit i është shitur një mall RVHQMsVKsUELPW¶LMHSHWQMsGRNXPHQWLQMRKXUOLJMRU'RNXPHQWLLQMRKXUOLJMRUGXKHW të vërtetojë se si është llogaritur shuma e përgjithshme e paguar. Dhënia e dokumentit të njohur ligjor duhet të jetë automatike dhe nuk varet nga kërkesa e konsumatorit. Në shumë raste, sikurse për transaksione gjatë ditës, dokumenti i njohur ligjor do të përbëjë provën e vetme që vërteton shitjen e mallrave ose lidhjen e një kontrate shërbimi me një çmim të caktuar. E drejta e konsumatorëve për të marrë një dokument WsQMRKXUOLJMRUsVKWsSUDWKHPHORUH1sPsQ\\UsTsWDEsMsNsWsGLVSR]LWsH¿NDVHOLJML gjithashtu parashikon detyrimin e marrjes së dokumentit të njohur ligjor për konsuma- torët, duke shpresuar që ai ta ruajë si provë nëse i nevojitet. Neni 11 Ambalazhimi i mallit Shitësi është i detyruar ta shesë mallin të ambalazhuar ose të paketuar në mënyrë të rregullt e të sigurt. Në rastet e shitjes me vetëshërbim, shitësi është i detyruar t’i sigurojë blerësit material të përshtatshëm e të sigurt paketimi. Koment: Kjo dispozitë lidhet me shumë me çështjet e sigurisë sesa me ato të in- formimit. Ajo kërkon që shitësi të ofrojë për konsumatorët një ambalazhim të rregullt GKHWsVLJXUWRVHQsUDVWWsVKLWMHVPHYHWsVKsUELPW¶LRIURMsPDWHULDOWsSsUVKWDWVKsP e të sigurt paketimi.
Pjesa III – Informimi i konsumatorit 101 Neni 12 Detyrimi i gjuhës Të gjitha të dhënat dhe informacionet më të domosdoshme për mallin dhe shërbimin duhet të jenë në gjuhën shqipe. Koment: Bazuar në dispozitat e mësipërme, kryesisht nenet 7, 8 dhe 9 të gjitha LQIRUPDFLRQHW Ts GXKHW W¶X NRPXQLNRKHQ NRQVXPDWRUsYH GXKHW Ws MHQs Qs JMXKsQ shqipe. Përdorimi i gjuhëve të tjera është i lejuar për sa kohë gjuha shqipe përdoret SsU W¶X GKsQs NRQVXPDWRUsYH LQIRUPDFLRQLQ Ts OLJML NsUNRQ Ts Ws MHSHW 'HW\\ULPL L gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare në Republikën e Shqipërisë parashikohet si rrjedhojë e kërkesave se informacioni i dhënë konsumatorit duhet të jetë lehtësisht i kuptueshëm prej tij. Meqenëse ligji synon mbrojtje për konsumatorin shqiptar, atëherë edhe kër- NHVDHJMXKsVVKTLSHsVKWsHGRPRVGRVKPH1MsV¿GsWsYHoDQWsSDUDTHWLQIRUPDFLRQL mbi mallrat e teknologjisë së informacionit dhe mallrat tejet teknike të zhvilluara së fundmi. Për këto mallra është e detyrueshme që informacioni bazë të jepet në gjuhën shqipe, por njëkohësisht nuk është e ndaluar që informacione më të hollësishme të mbeten në gjuhët e vendit të origjinës prej nga ka ardhur malli, apo gjuhët në të cilat është shprehur prodhuesi i detyruar nga normat juridike të vendit ku ai ushtron akti- vitetin. Përgjithësisht udhëzuesit që shoqërojnë mallrat teknike përkojnë me gjuhët që janë të njohura dhe studiuara në shoqërinë shqiptare, si p.sh. anglisht, italisht etj.
PJESA IV PPRAKTIKAT E TREGTIMIT 9sVKWULPLSsUJMLWKVKsP LMK i kushton një pjesë të plotë praktikave të tregtimit. Kreu i parë, nenet 13-18, parashikon praktikat tregtare të padrejta, ndërsa kreu i dytë, nenet 22-26, lidhet me publicitetin. Nenet 19-21, 23 u shfuqizuan me ndryshimet që iu bënë LMK në vitin 2011, pasi ato binin ndesh me parimin e harmonizimit maksimal që kërkon Direktiva 2005/29/EC,1 e cila synohet të transpozohet në Kreun e parë të kësaj Pjese. Praktika tregtare ka të bëjë me veprimtarinë e tregtarit në lidhje me publicite- tin, promovimin, shitjen ose furnizimin e mallrave dhe shërbimeve për konsumatorët. 6LSDVSsUNX¿]LPLWWsGKsQsQsQHQLQSLNDPHµSUDNWLNsWUHJWDUH¶NXSWRMPsoGR veprim, përjashtim, mënyrë sjelljeje ose përfaqësimi, komunikim tregtar, përfshirë këtu publicitetin dhe tregtimin nga tregtari, që lidhet drejtpërdrejt me promovimin, shitjen apo furnizimin e një malli apo shërbimi te konsumatorët. Duhet pasur pa- UDV\\VK VH WHUPL µPDOO¶ SsUIVKLQ JMLWKDVKWX VKsUELPHW PHTHQsVH N\\ SsUNX¿]LP sVKWs transpozuar në mënyrë të drejtpërdrejtë nga Direktiva 2005/29/EC, e cila mbulon si PDOOUDWDVKWXHGKHVKsUELPHW6KsUELPHWSDUDVKLNRKHQVSHFL¿NLVKWHGKHQsQHQLQ pika 1, germa c, shpjeguar më poshtë në këtë komentar. Shembuj të praktikave tregtare janë: e drejta e kthimit dhe ulja e çmimeve, shitjet SURPRFLRQDOH VLNXUVH SsUNX¿]RKHQ Qs QHQLQ SLND H /0. RIHUWD Ws YHoDQWD dhe të kombinuara, përdorimi i sloganeve dhe simboleve, instrumentet e marketingut, shpërndarja e mostrave falas, oferta të tjera të posaçme etj. 3XEOLFLWHWL sVKWs QMs SUDNWLNs WUHJWDUH VLNXUVH SsUNX¿]RKHW Qs QHQLQ SLND të LMK. Publiciteti përshkruan kryerjen e çdo lloj përfaqësimi për tregtinë, bizne- sin, zanatin ose profesionin, për të promovuar furnizimin e mallrave apo shërbimeve. Sikurse është përmendur, ajo çfarë e dallon publicitetin nga informimi i konsumatorit është se publiciteti ka për qëllim kryesor të promovojë shitjet e mallrave dhe shërbi- meve dhe jo të informojë konsumatorët. Publiciteti mund të përmbajë disa informa- cione që mund të jenë të dobishme për konsumatorët, por qëllimi kryesor i përfaqësi- mit është promovimi i shitjes. Mosveprimi gjithashtu mund të konsiderohet si një praktikë tregtare, sikurse edhe promovimi ose shitja e produkteve mund të bazohet në SUH]XPLPLQVHGLVDLQIRUPDFLRQHGRW¶LIVKLKHQEOHUsVLWWsPXQGVKsP 1 Directive 2005/29/EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005 concer- ning unfair business-to-consumer commercial practices in the internal market and amending Council
104 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime KREU I PRAKTIKAT E PADREJTA TREGTARE 9sVKWULPLSsUJMLWKVKsP Dispozitat mbi praktikat e padrejta të tregtimit janë strukturuar si më poshtë: - dispozita e përgjithshme për vlerësimin e praktikave të padrejta tregtare (neni 13) - praktika çorientuese të kryera me veprime (nenet 14 dhe 18) - praktika çorientuese për shkak të mosveprimeve (neni 15) - praktika agresive (neni 16) - lista e praktikave tregtare të padrejta (neni 17) Neni 13 përmban një rregull të përgjithshme dhe abstrakte, e cila ndalon praktikat tregtare të padrejta. Kjo është një dispozitë parandaluese që ka për qëllim të mbulojë të gjitha llojet e praktikave tregtare që mund të konsiderohen të padrejta. Tri kategori kryesore të praktikave të padrejta tregtare janë: së pari, praktikat µoRULHQWXHVH¶ Ws NU\\HUD PH YHSULPH Vs G\\WL SUDNWLND oRULHQWXHVH SsU VKNDN PRVYH- SULPHVK VsWUHWLSUDNWLNDWUHJWDUHµDJUHVLYH¶WsFLODWMDQsSsUVKNUXDUPHKROOsVLSsU- katësisht në nenet 14, 15 dhe 16. Ndër praktikat çorientuese është bërë një dallim mi- dis atyre që vijnë nga veprime, sipas nenit 14, dhe atyre që vijnë nga mosveprime ose heshtje a fshehje e informacionit sipas nenit 15. Me fjalë të tjera, praktikat e padrejta tregtare mund të vijnë për shkak të sjelljes aktive ose pasive të tregtarit në të gjitha marrëdhëniet kontraktore ose jashtëkontraktore me konsumatorin. Së fundi, neni 17 ofron një listë shteruese të atyre praktikave tregtare që në çdo rrethanë do të konsiderohen të padrejta dhe për pasojë janë të ndaluara në çdo rast: të ashtuquajturat praktikat tregtare të padrejta. Lista ezauruese e praktikave të pa- drejta shpalos disa shembuj konkretë të zhvilluar plotësisht të formave të praktikave të padrejta. Disa kërkesa shtesë mbi ekspozimin e të dhënave për tregtarin rregullohen në nenin 18. Ky kre i ligjit transpozon Direktivën 2005/29 mbi praktikat tregtare të padrejta, e cila kërkon harmonizim maksimal. KLAUZOLË E PËRGJITHSHME Neni 13 PRAKTIKA ÇORIENTUESE PRAKTIKA Neni 14-15 AGRESIVE INFORMACION I RREMË INFORMACION I MANGËT Neni 16 Neni 14 Neni 15 LISTA E ZEZË NENI 17 Directive 84/450/EEC, Directives 97/7/EC, 98/27/EC and 2002/65/EC of the European Parliament and of the Council and Regulation (EC) No 2006/2004 of the European Parliament and of the Council µ8QIDLU&RPPHUFLDO3UDFWLFHV'LUHFWLYH¶ 7H[WZLWK(($UHOHYDQFH OJ L 149, 11.6.2005, p. 22–39.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 105 Neni 13 Ndalimi i praktikave të padrejta tregtare 1. Një praktikë tregtare është e padrejtë kur: a) është në kundërshtim me kërkesat që një tregtar pritet, në mënyrë të arsyeshme, të zbatojë ndaj konsumatorëve, në përputhje me praktikën e tregtimit të ndershëm dhe/ose me parimin e përgjithshëm të mirëbesimit në fushën respektive të veprimtarisë tregtare; b) dobëson ndjeshëm aftësinë e konsumatorit për marrjen e një vendimi, si pasojë e informacionit të dhënë, duke shkaktuar kështu marrjen e vendi- mit, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë. 2. Praktikat tregtare, që shtrembërojnë sjelljen ekonomike të një grupi NRQVXPDWRUsVK TDUWsVLVKW Ws LGHQWL¿NXHVKsP Ws FLOsW MDQs Ws QGMHVKsP ndaj praktikës, mallit ose shërbimit, si pasojë e dobësisë së tyre mendore DSR¿]LNHPRVKsVDSROHKWsEHVLPLWQsQMsPsQ\\UsWsFLOsQtregtari pritet, në mënyrë të arsyeshme, ta parashikojë, vlerësohen nga këndvështrimi i konsumatorit të nivelit mesatar të këtij grupi. 3. Bëjnë përjashtim rastet e praktikave normale dhe legjitime të publici- teteve, në të cilat bëhen formulime të ekzagjeruara ose formulime që nuk duhen marrë tekstualisht. 4. Praktikat tregtare vlerësohen të padrejta, veçanërisht, kur: a) janë çorientuese, sipas përcaktimit në nenet 14, 15 dhe 17 shkronja “A” të këtij ligji; b) janë agresive, sipas përcaktimit në nenet 16 dhe 17 shkronja “B” të këtij ligji. 5. Praktikat e padrejta tregtare janë të ndaluara. Koment Një praktikë tregtare është e padrejtë nëse ajo cenon interesat ekonomikë të kon- sumatorit, për shkak të zgjedhjes së vesuar që ai ka bërë, bazuar në kritere të caktuara ligjore. Këto kritere janë përcaktuar në nenet 13-17 të LMK. Për të analizuar dhe vlerësuar nëse një praktikë e caktuar tregtare është e padrejtë duhet medoemos të ndiqet testi i tre hapave. Hapi i parë është i thjeshtë dhe mekanik. Ai ka të bëjë me kontrollin nëse një praktikë e caktuar tregtare bën pjesë ose jo në listën me 31 praktika të parashikuara në nenin 17, siç do të shpjegohet më poshtë. Lista është konkrete dhe tregton rastet më të përhapura të shpërdorimeve që mund të bëjnë tregtarët. Nëse një praktikë tregtare nuk bën pjesë në listën e përmbajtur në nenin 17, atëherë kalohet për vlerësim në hapin e dytë. +DSLLG\\WsOLGKHWPHDQDOL]sQTsGXKHWW¶LEsKHWQMsSUDNWLNHWUHJWDUHED]XDUQs tri klauzolat e posaçme, të përmbajtura në nenet 14, 15 dhe 16, siç do të shpjegohen më poshtë. Në këtë hap duhet vlerësuar nëse një praktikë është çorientuese për shkak të informacionit të rremë ose të mangët, ose për shkak se ajo është agresive. Nëse as pas kësaj analize nuk arrihet në përfundimin se praktika tregtare është e padrejtë, por gjithsesi dyshohet se ajo ka diçka që nuk shkon dhe është e papranueshme, atëherë kalohet për vlerësim në hapin e tretë. Hapi i tretë realizohet duke e analizuar praktikën tregtare nën këndvështrimin e dispozitës së përgjithshme të përmbajtur në nenin 13, i cili shpjegohet këtu. Kjo dispozitë e përgjithshme dhe abstrakte, e cila jep kuptimin e një praktike tregtare të
106 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime padrejtë, ka funksionin e një rrjete sigurie,2 me qëllim që asnjë praktikë tregtare që dyshohet si e padrejtë, të mos shpëtojë pa u ndaluar, pasi praktika të tilla cenojnë rëndë interesat ekonomikë të konsumatorit duke vesuar vullnetin e tij të vërtetë. Mekanizmi i tre hapave duhet të ndiqet gjithmonë rreptësisht sipas këtij rendi. Ky PHNDQL]sPNRQWUROOLsVKWsLGHW\\UXHVKsPSsUDXWRULWHWHWNRPSHWHQWHGKHLNRQ¿UPXDU QJD*-('SsUW¶XQGMHNXUQsPsQ\\UsULJRUR]HPHTsOOLPTsWsGLNWRKHQQMsYDUJVD më i gjerë praktikash tregtare potencialisht të padrejta. Nëse një praktikë tregtare e ka- lon me sukses testin e tre hapave, atëherë dhe vetëm atëherë ajo mund të konsiderohet si e drejtë dhe e ligjshme. Pra, qëllimi i dispozitës së përgjithshme të përmbajtur në nenin 13 është që të bëjë të mundur mbulimin e praktikave tregtare që nuk përfshihen shprehimisht në nenet 14 deri 17, por që, pavarësisht këtij fakti, duhet të konsiderohen të padrejta. Ekziston një nevojë e qartë për këtë dispozitë të përgjithshme meqenëse operatorët ekonomikë dhe agjencitë e marketingut mund të sillen në mënyrë krijuese, me shumë fantazi dhe PXQGWsVKSLNLQSUDNWLNDWsUHMDTsPXQGWsPRVSsUIVKLKHQQsDWRTsMDQsLGHQWL¿NXDU deri më sot ose që nuk njihen nga legjislatori si të padrejta, por që mbetet gjithsesi të papranueshme për moralin dhe rendin publik të shoqërisë. Neni 13 jep në mënyrë të përgjithshme dhe abstrakte kuptimin e një praktike tregtare të padrejtë. Një praktikë tregtare është e padrejtë kur vërehen dy kushtet e mëposhtme kumulative: - Së pari, është në kundërshtim me kërkesat që një tregtar pritet, në mënyrë të arsyeshme, të zbatojë ndaj konsumatorëve, në përputhje me praktikën e tregtimit të ndershëm dhe/ose me parimin e përgjithshëm të mirëbesimit në fushën përkatëse të veprimtarisë tregtare. Me praktikë të tregtimit të ndershëm kuptohet sjellja profesionale e tregtarit me aftësi të posaçme dhe kujdes të veçantë në fushën ku ai ushtron veprimtarinë për- katëse tregtare, si p.sh. praktikat e pranuara bazuar në kodet e sjelljes, ku me “kod sjelljeje” sipas përcaktimeve të nenit 3, pika 16 e LMK, kuptohet një marrëveshje ose paketë rregullash të pasanksionuara në ligje, rregullore apo dispozita administrative, H FLOD SsUFDNWRQ VMHOOMHQ H WUHJWDUsYH Ts PDUULQ SsUVLSsU W¶L ELQGHQ NRGLW SsU QMs RVH më shumë praktika të veçanta tregtare ose sektorë biznesi. Megjithatë, fakti që një praktikë e veçantë është përdorur nga të gjithë tregtarët e sektorit nuk do të thotë që kjo praktikë duhet të konsiderohet si e drejtë për konsumatorët, si për shembull, fakti që pjesa më e madhe e shitësve nuk lëshon një dokument të njohur ligjor për konsu- matorët, nuk do të thotë që kjo është një praktikë e drejtë. Sjellja profesionale e tregtarit është ai qëndrim që në mënyrë të arsyeshme pritet të mbajë tregtari ndaj konsumatorëve me të cilët ai ndërvepron. Kjo sjellje duhet të jetë në përputhje me kërkesat e parimit të përgjithshëm të mirëbesimit, çka nënkup- ton ndershmërinë, korrektesën dhe ndjeshmërinë e tregtarit ndaj interesave të kon- sumatorit. Në rast se qëndrimi i tregtarit nuk është në përputhje me standardin e 2 Reich, Norbert, Hans-Wolfgang Micklitz, Peter Rott, and Klaus Tonner. European consumer law. Intersentia, 2014, f. 95.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 107 përkujdesjes dhe ndershmërisë profesionale që ai duhet të tregojë në treg, atëherë vlerësohet se kushti i parë i një praktike tregtare të padrejtë është plotësuar. P.sh., në rast se pjesëmarrja e konsumatorit në një konkurs kushtëzohet nga blerja e një malli të caktuar që ofron tregtari, atëherë mund të vlerësohet se kjo mënyrë të vepruari përfaqëson një rast të shkeljes së standardit të sjelljes dhe përkujdesjes profesionale që një tregtar duhet të tregojë. Kjo për arsye se lojërat e fatit ka shumë të ngjarë të zgjojnë kërshërinë njerëzore për të provuar fatin. Si rrjedhojë lojërat e fatit mund të tërheqin vëmendjen e klientëve potencialë duke i shtyrë ata drejt qëllimeve të caktuara nëpërmjet mjeteve të zgjedhura të strategjisë së reklamimit. Fjala vjen, kur një konsu- mator nuk ka aspak nevojë për mallin që ofrohet për shitje, por ka kërshërinë të marrë pjesë në një lotari, konkurs apo lojë fati që tregtari reklamon se do të organizojë. Sjellja e tregtarit vlerësohet vetëm në rastin e kësaj dispozite të përgjithshme nëse është në shkelje të standardit të përkujdesjes profesionale dhe parimit të mirëbe- simit, ndërsa në analizën që realizohet në hapin e dytë, ku vlerësohen tri dispozitat e posaçme, sikurse janë praktikat çorientuese dhe agresive, sjellja joprofesionale e tregtarit dhe praktika e pandershme e tregtimit prezumohen. - Së dyti, kushti tjetër që duhet plotësuar për të vlerësuar një praktikë tregtare si të SDGUHMWssVKWsQsVHDMRGREsVRQQGMHVKsPDIWsVLQsHNRQVXPDWRULW>µPHVDWDU¶@SsUWs marrë një vendim, si pasojë e informacionit të dhënë, duke shkaktuar kështu marrjen e vendimit që në të kundërt nuk do ta kishte marrë. Kushti i dytë kërkon që sjellja e tregtarit, e vlerësuar si më sipër në kushtin e parë, të ketë pasoja të caktuara mbi konsumatorin mesatar. Pra sjellja e veçantë e tregtarit sipas përcaktimit të dispozitës së përgjithshme, duhet të ketë mundësinë që të prodhojë efekte të caktuara mbi vendimmarrjen e konsumatorit. Ky kusht është për- caktuar në mënyrë shumë të gjerë, pasi nuk kërkohet që sjellja e tregtarit të ketë sjellë realisht pasoja konkrete në vendimmarrjen e konsumatorit, por kërkohet që vetëm potencialisht praktika e pandershme e përdorur prej tregtarit të mund të sjellë pasoja mbi vendimmarrjen e konsumatorit. Për shembull, kur tregtari ndjek një praktikë të caktuar tregtare për të ndikuar dhe manipuluar konsumatorin që të hyjë në dyqanin e tij, nuk është e nevojshme që konsumatori të hyjë konkretisht në dyqan, por vetëm mundësia që veprimet e tregtarit potencialisht të ndikojnë në vendimin e konsumatorit për të hyrë në dyqan është e mjaftueshme që kushti i dytë të konsiderohet i plotësuar. Pra kushti i dytë konsiderohet lehtësisht i plotësuar, pasi nuk është e nevojshme që pasoja e veprimeve të tregtarit të ketë ardhur, por kërkohet që ato veprime vetëm po- tencialisht mund të sjellin pasoja në ndikimin e sjelljes së konsumatorit. Pasojat e mundshme të sjelljes së tregtarit duhet të vlerësohen në krahasim me standardin e konsumatorit mesatar duke e marrë si pikë referimi, sikurse do të shpje- gohet më poshtë, ndërsa në rastin kur praktika tregtare u drejtohet konsumatorëve vulnerabël, standardi mesatar i atij grupi do të konsiderohet si pikë referimi për të vlerësuar drejtësinë e një praktike tregtare sipas dispozitës së përgjithshme të për- mbajtur në nenin 13 dhe dispozitave të posaçme të përmbajtura në nenet 14, 15 dhe 16. Me qëllim vlerësimin e dobësimit të ndjeshëm të aftësisë së konsumatorit për marrjen e një vendimi të lirë dhe të informuar, merret për bazë ndikimi që prakti- ND WUHJWDUH ND RVH PXQG Ws NHWs PEL NRQVXPDWRULQ H QLYHOLW PHVDWDU µ.RQVXPDWRUL i nivelit PHVDWDU¶ sVKWs Qs YHWYHWH QMs NRQFHSW DEVWUDNW .\\ NRQFHSW sVKWs VKXPs L
108 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime rëndësishëm pasi përfaqëson, së pari, objektivin kryesor të mbrojtjes së vendosur nga ligji, i cili synon vetëm mbrojtjen e një konsumatori me sjellje të përshtatshme dhe të përgjegjshme dhe, së dyti, ky koncept përfaqëson pikën kryesore të referimit për vlerësimin e drejtësisë së një praktike tregtare. Koncepti i konsumatorit mesatar zakonisht përshkruan një konsumator të arsyeshëm të mirinformuar dhe të kujdesshëm, duke pasur parasysh faktorët so- cialë, kulturorë dhe gjuhësorë. Ky koncept është zhvilluar në praktikën gjyqësore frytdhënëse të GJED gjatë rasteve që ajo ka shqyrtuar në mbrojtje të konsumatorit. Pra neni 13 nuk ka si synim mbrojtjen e konsumatorëve të shkujdesur dhe indiferentë, që sillen në mënyrë kaotike dhe të papërgjegjshme në treg, pa u menduar gjatë, nuk marrin informacionin e nevojshëm dhe nuk bëjnë krahasimet e nevojshme midis pro- dukteve, me qëllim marrjen e një vendimi në interesin më të mirë të tyre, por ka si qëllim të mbrojë konsumatorët e kujdesshëm dhe vëzhgues në treg, të cilët bëjnë disa përpjekje dhe në mënyrë të vazhdueshme kërkojnë informacion, pra janë të interesuar për të mbrojtur të drejtat dhe për të realizuar objektivat e tyre. Konsumatori mesatar përdoret si një pikë referuese për vlerësimin dhe analizimin e një praktike tregtare gjatë hapit të dytë dhe të tretë, sipas neneve 14, 15, 16 dhe 13. Ndërsa në kryerjen e hapit të parë nuk është e nevojshme të analizohet sjellja e kon- sumatorit, pasi hapi i parë, i parashikuar në nenin 17, përcakton shembuj konkretë, ku vlerësimi i praktikës në lidhje me efektin që ajo mund të ketë në raport me konsuma- torin nuk kërkohet. Në rast se praktika tregtare i drejtohet një grupi të veçantë konsumatorësh, një anëtar i nivelit mesatar i këtij grupi përfaqëson standardin e gjithë grupit. Për shem- bull, në rast se praktika tregtare u drejtohet grave në moshë të mesme, atëherë sjellja e gruas mesatare në moshë të mesme do të konsiderohet si pikë referimi. Në këtë rast aplikohet parimi i sjelljes së kujdesshme, vëzhguese dhe të interesuar të konsumatorit mesatar të këtij grupi. Neni 13, përveç standardit të përgjithshëm të konsumatorit mesatar, përcakton gjithashtu edhe konceptin e konsumatorit vulnerabël, si një standard më të ulët. Standardi i konsumatorit vulnerabël duhet të përdoret në rastin kur praktika tregta- UH L GUHMWRKHW QMs JUXSL NRQVXPDWRUsVK TDUWsVLVKW Ws LGHQWL¿NXHVKsP Ws FLOsW MDQs Ws ndjeshëm ndaj praktikës, mallit ose shërbimit si pasojë e dobësisë së tyre mendore apo ¿]LNHPRVKsVDSROHKWsEHVLPLW0HIMDOsWsWMHUDNXUQMsSUDNWLNsWUHJWDUHGUHMWRKHW ndaj një grupi të dobët konsumatorësh, brishtësia e të cilëve vjen për shkaqe legjitime dhe jo sepse ata janë të shkujdesur apo indiferentë a të çorganizuar, atëherë padrejtësia e një praktike tregtare duhet gjithnjë të vlerësohet nga këndvështrimi i konsumatorit të nivelit mesatar të këtij grupi dhe jo grupit të përgjithshëm të konsumatorëve. Shembuj grupimesh të veçanta konsumatorësh që konsiderohen të dobët mund të jenë fëmijët, Ws PRVKXDULW SHUVRQDW PH DIWsVL Ws NX¿]XDU3 konsumatorët me të ardhura të ulëta, konsumatorët që u përkasin minoriteteve etnike. Për këtë arsye autoritetet kompetente në këto raste duhet të marrin si standard të pritshëm sjelljeje atë të konsumatorit që 3 Shih Duivenvoorde, Bram B. The consumer benchmarks in the unfair commercial practices directive. Vol. 5. Springer, 2015: 177-191.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 109 është më vulnerabël dhe që bie më lehtë pre e taktikave të tregtarit sesa konsumatori mesatar i zakonshëm. Për rrjedhojë standardi i drejtësisë i imponuar mbi tregtarin është më i lartë dhe më i rreptë, kur praktika tregtare u drejtohet konsumatorëve të dobët sesa kur ajo u drejtohet konsumatorëve mesatarë të zakonshëm, me qëllim që të PRVOHMRKHWWUHJWDULWsSsU¿WRMsQJDGREsVLDHNRQVXPDWRUsYH1MsVKHPEXOONRQNUHW kur një praktikë duhet vlerësuar duke marrë në konsideratë standardin e konsumatorit vulnerabël është atëherë kur një praktikë tregtare agresive drejtohet ndaj të moshuar- ve, si në rastin e shitjeve jashtë qendrave tregtare. Pra, në rastin e grupeve vulnerabël, konsumatori mesatar i atij grupi është njësia matëse për vlerësimin e praktikës së padrejtë, pasi ligji parashikon mbrojtjen nga ato praktika tregtare që shtrembërojnë sjelljen ekonomike të konsumatorëve që i përkasin DWLMJUXSLSsUVKNDNWsGREsVLVsVsW\\UHPHQGRUHDSR¿]LNH Me gjithë sa u trajtua më sipër, publiciteti me formulime të ekzagjeruara, si p.sh., “më i miri në qytet” ose “thjesht më i miri” apo formulime që nuk duhen kuptuar tekstualisht, si p.sh. “Redbull të bën me krahë”, nuk do të konsiderohen si praktika të padrejta tregtare, pasi janë të pranueshme në formën e dolus bonus në fushën e treg- tisë. Këto lloj formulimesh, qartësisht të kuptueshme nga çdo lloj konsumatori që nuk i beson ato fjalë për fjalë, përbëjnë një formë sjelljeje të tolerueshme në tregti. Të gjitha praktikat e padrejta tregtare janë të ndaluara dhe sanksionohen me dëni- me administrative sipas nenit 57 të LMK. Në rast se ato sjellin dëme të tjera, pasojat rregullohen edhe nga dispozitat e Kodit Civil, si p.sh. pavlefshmëria e kontratës së lidhur si pasojë e ndikimit në vullnetin e konsumatorit të praktikës së padrejtë të për- dorur nga tregtari, apo dëmshpërblimi i kërkuar nga konsumatori në rast se atij i është shkaktuar një dëm nga praktika e padrejtë tregtare etj. Duke qenë se praktikat e pa- drejta janë të ndaluara, atëherë çdo sjellje e tregtarit, e cila do të gjykohet si praktikë e padrejtë tregtare, për efekte të marrëdhënieve juridiko-civile do të konsiderohet si një veprim i paligjshëm, i cili mund të vlerësohet si element i plotësuar për ndonjë dëm të mundshëm, për të cilin konsumatorit i lind e drejta të dëmshpërblehet. Megjithatë këto dispozita në vetvete nuk përmbajnë të drejtën për dëmshpërblim, por sanksionohen vetëm administrativisht. Shpërblimi i dëmit do të rregullohet nga Kodi Civil,4 sikurse edhe çështjet e vlefshmërisë apo pavlefshmërisë së kontratës së lidhur si pasojë e ndonjë praktike të padrejtë. Neni 14 Praktika çorientuese 1. Një praktikë tregtare është çorientuese kur përmban informacion të rremë dhe për rrjedhojë është e pavërtetë. Një praktikë tregtare është ço- rientuese edhe kur, në çfarëdo mënyre, përfshirë paraqitjen e përgjithshme, mashtron apo ka mundësi të mashtrojë konsumatorin mesatar, duke e bërë ose ka mundësi ta bëjë atë, të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë, edhe kur informacioni është bazuar në fakte të vërteta për një ose më shumë prej elementeve të mëposhtme: 4 Shih De Cristofaro, G. “Infringement of the Prohibition of Unfair Commercial Practices and Tort Law” në Schulze, Reiner, ed. Compensation of private losses: the evolution of torts in European business law. Walter de Gruyter, 2011, f. 121.
110 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime a) ekzistenca ose natyra e mallit apo shërbimit; b) karakteristikat kryesore të mallit, siç janë disponueshmëria, dobi- shmëria, rreziqet, aplikimi, përbërja, pajisjet shtesë, asistenca pas shitjes për konsumatorin dhe trajtimi i ankesave, metoda dhe data e prodhimit ose e GRUs]LPLWSsUVKWDWMDPHGHVWLQDFLRQLQSsUGRULPLVDVLDVSHFL¿NLPL RULJMLQDJMHRJUD¿NHRVHWUHJWDUHDSRUH]XOWDWHWHSULWVKPHQJDSsUGRULPLL tij, ose rezultatet apo hollësitë materiale të testeve ose kontrolleve të kryera mbi mallin; c) karakteristikat kryesore të shërbimit, siç janë disponueshmëria, dobi- shmëria, rreziqet, aplikimi, pajisjet ndihmëse, asistenca e konsumatorit dhe trajtimi i ankesave, furnizimi, përshtatja me destinacionin, përdo- ULPL VDVLD VSHFL¿NLPL RULJMLQD JMHRJUD¿NH RVH WUHJWDUH DSR UH]XOWDWHW H pritshme nga përdorimi i tij, ose rezultatet apo hollësitë materiale të teste- ve ose kontrolleve të kryera mbi shërbimin; ç) niveli i angazhimeve të tregtarit, motivet për praktikën tregtare dhe natyra e procesit të shitjes apo furnizimit, çdo deklaratë ose simbol, në lidhje të drejtpërdrejtë ose jo të drejtpërdrejtë, me sponsorizimin apo aprovimin e tregtarit, mallit ose të shërbimit; G oPLPLRVHPsQ\\UDHOORJDULWMHVVsWLMDSRHN]LVWHQFDHQMsSsU¿WLPLVSH- FL¿NQsoPLP dh) nevoja për një shërbim, pjesë këmbimi, zëvendësim ose riparim; e) natyra, atributet dhe të drejta të tregtarit ose të agjentit të tij, siç janë LGHQWLWHWL GKH SURQsVLWs H WUHJWDULW NXDOL¿NLPL oPLPH Ws ¿WXDUD VWDWXVL miratimi, anëtarësimi ose lidhja dhe zotërimi nga ana e tij i të drejtave mbi pronësinë industriale, tregtare apo intelektuale; ë) të drejtat e konsumatorit. 2. Një praktikë tregtare është çorientuese kur, duke konsideruar të gjitha tiparet dhe rrethanat e saj, e bën apo ka mundësi ta bëjë konsumatorin me- satar të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë dhe që përfshin: a) çdo marketing të një malli apo shërbimi, përfshirë publicitetin kra- hasues, që krijon konfuzion me çfarëdo malli, shërbimi, marke tregtare, emërtimi tregtar ose shenjë tjetër dalluese e një konkurrenti; b) mospajtim të tregtarit me angazhimet që përmbajnë kodet ku ai është palë, ku: i) angazhimi nuk është evaziv, por është i prerë dhe është i mundur YHUL¿NLPL ii) tregtari tregon se në një praktikë tregtare ai është i lidhur nga kodi. Koment Neni 14 parashikon një nga tri dispozitat e posaçme ndaj dispozitës së përgjithshme të parashikuar nga neni 13 LMK, të njohura me termin veprime/praktika çorientue- VH 'LVSR]LWD H G\\Ws QMLKHW PH WHUPDW µPRVYHSULPH oRULHQWXHVH¶ RVH µLQIRUPDFLRQ L PDQJsWoRULHQWXHV¶1GsUVDGLVSR]LWDHWUHWsSsUPEDQSUDNWLNDWWUHJWDUHagresive. Karakteristikë e tri klauzolave të posaçme në vijim është fakti se për të konsi- deruar praktika të caktuara tregtare si të padrejta, sipas të tria dispozitave duhet të përmbushen disa kushte, të cilat janë të përbashkëta për të tria rastet, si më poshtë:
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 111 - Së pari, shkelja e përkujdesjes profesionale prezumohet në mënyrë absolute, pra nuk është e nevojshme që të provohet dhe të vlerësohet sjellja e tregtarit nëse ka qenë apo jo në përputhje me normat e përkujdesjes profesionale dhe me parimin e përgjithshëm të mirëbesimit, sikurse duhet të provohet në rastin e dispozitës së përgjithshme mbi praktikat e padrejta, parashikuar në nenin 13. Tregtari në të tria rastet e dispozitave të posaçme nuk mund të mbrohet duke pretenduar se sjellja e tij nuk vjen në kundërshtim me praktikat e ndershme tregtare, përkujdesjen profesionale apo mirëbesimin. Në këto raste prezumimi është absolut dhe merret e mirëqenë se sjellja e tregtarit nuk ka respektuar kërkesat normative të përkujdesjes profesionale dhe mirëbesimit. - Së dyti, kërkohet ekzistenca e lidhjes shkakësore midis praktikës tregtare dhe sjelljes së konsumatorit. Kjo vlen për të tria rastet e dispozitave të posaçme. Me lidhje shkakësore do të kuptojmë se sjellja e tregtarit, pra praktika çorientuese ose agresive duhet të shkaktojë si pasojë një vendimmarrje të konsumatorit, të cilën në të kundërt konsumatori nuk do ta kishte marrë. Pra kërkohet që sjellja apo vendimmarrja e kon- VXPDWRULWVLSsUWsYHSUXDUDVKWXHGKHSsUW¶XIUHQXDUGXKHWWsMHWsWHRULNLVKWSDVRMs e drejtpërdrejtë e praktikës çorientuese ose agresive. Në këtë rast duhet që praktika çorientuese e kryer me veprime ose me mosveprime, apo praktika agresive poten- cialisht të ndikojë në vesimin e vullnetit të konsumatorit. Nuk është e domosdoshme të provohet në praktikë se konsumatori ka ndërmarrë një veprim juridik, por është e mjaftueshme vetëm mundësia se sjellja e tregtarit mund të manipulojë vullnetin e konsumatorit. Për shembull, ky kusht do të konsiderohet i përmbushur në rast se një tregtar paketash turistike reklamon se ofron paketa udhëtimi me një çmim shumë më të ulët sesa ofron në realitet, me qëllim që të tërheqë dhe të zgjojë vëmendjen e kon- sumatorëve, për arsye se një ofertë e tillë potencialisht jo vetëm që tërheq vëmendjen, por mund të ndikojë edhe në vendimin ekonomik të konsumatorit. Në këtë rast nuk është e domosdoshme të provohet se konsumatori vërtet shkoi të pyeste në agjencinë e udhëtimit apo se ai lidhi kontratën e paketës së udhëtimit, por mjafton që një reklamë e tillë ka potencialisht të ngjarë të ndikojë në vendimmarrjen e konsumatorit mesatar. Kjo është e mjaftueshme për ta konsideruar këtë kusht të përmbushur. Për rrjedhojë, ajo çka kërkohet për ta konsideruar të përmbushur kushtin e lidhjes shkakësore midis praktikës tregtare të kryer dhe sjelljes së konsumatorit, është thjesht dhe vetëm gjasa e një reagimi dhe sjelljeje të pritshme të konsumatorit përballë atyre praktikave që konsiderohen çorientuese ose agresive. - Së treti, vlerësimi i pasojës së praktikës do të vlerësohet në këndvështrimin e konsumatorit mesatar, në të tria rastet e dispozitave të posaçme, ashtu sikurse në ra- stin e dispozitës së përgjithshme. Pika kryesore e referimit për të vlerësuar aftësinë e praktikës tregtare për të ndikuar në zgjedhjen e lirë dhe të informuar të konsumatorit do të jetë konsumatori mesatar, i cili është i mirinformuar, vëzhgues dhe i kujdesshëm në mbledhjen e informacionit. Në rastin kur praktikat tregtare u drejtohen grupeve të LGHQWL¿NXDUDVLYXOQHUDEsODWsKHUsNsQGYsVKWULPLLNRQVXPDWRULWmesatar të atij grupi do të merret si pikë referimi. 'XNHXNWK\\HUWHSDUDVKLNLPHWHQHQLWNRQVWDWRKHWVHPHµSUDNWLNDoRULHQWXHVH¶ kuptohet aktiviteti i tregtarit për të kryer promovimin dhe shitjen e mallrave të tij. Kjo
112 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime klauzolë e mbron konsumatorin nga katër lloje të përgjithshme praktikash tregtare të padrejta. Së pari, praktika çorientuese është forma më e hasur e një praktike tregtare të pa- drejtë, e cila përmban informacion të rremë dhe për rrjedhojë të pavërtetë, ose mund të përmbajë fakte të vërteta, por të kombinuara në mënyrë të atillë që e shtyjnë konsu- matorin në lajthim, pra në një përfytyrim të gabuar të realitetit, me qëllim që ai të lidhë një kontratë me tregtarin. Në thelb, ideja e kësaj klauzole është se tregtari po përdor gënjeshtrën me qëllim që të mashtrojë konsumatorin, ide shumë e ngjashme me vesin e vullnetit, mashtrimin, të parashikuar nga Kodi Civil. Shembuj të ndryshëm të praktikave çorientuese që përmbajnë informacion të rremë mund të jenë si më poshtë: - “Pini Stalinvodka…e vetmja vodkë e vërtetë ruse”, ndërsa në të vërtetë vodka është e prodhuar në Letoni. - “Kredi pa pagesë”, ndërsa klienti duhet të paguajë disa shpenzime administrati- ve për hapjen e praktikës së tij. - “Nuk përmban konservantë”, ndërsa në të vërtetë i përmban disa syresh. - “Dhomë me pamje nga deti”, ndërsa pamja është nga mali ose jo nga deti. - “Pa OMGJ”, ndërsa përmban sojë, e cila në vetvete përmban OMGJ. - “Model i ri”, ndërsa modeli është i vitit që kaloi. Së dyti, përveç dhënies së informacionit të rremë, që është forma më e zakonshme e praktikës çorientuese, e tillë do të konsiderohet edhe ajo praktikë tregtare që, edhe nëse përmban informacion të saktë, në çfarëdo lloj mënyre, duke përfshirë prezanti- min e përgjithshëm, çorienton ose mund të çorientojë konsumatorin e nivelit mesatar. Shembuj të ndryshëm të praktikave të tilla çorientuese mund të jenë si më poshtë: - Pajisjet e Teknologjisë së Informacionit: “Merrni teknologjinë e fundit për 2900 /HNsQsPXDMGKHDVLVWHQFsWHOHIRQLNHWsSDNX¿]XDU´NXNRQVXPDWRULNDDUV\\H të mendojë se asistenca është pa pagesë, por një gjë e tillë nuk është e vërtetë. - Tarifat e telefonisë celulare ku vendoset një çmim neto, por njëkohësisht edhe disa shpenzime të tjera shtesë me shkronja të vogla, duke përfshirë edhe opsio- net bazë. - Paraqitja e një modeli autoveture çmimi i së cilës nuk përkon me çmimin e njoftuar. - “Dhomë me pamje nga deti”, ndërsa dhoma është e pozicionuar në një vend të hotelit nga ku mund të shihet vetëm një pjesë e vogël e bregut të detit. ³dPLPHGXNH¿OOXDUQJD«´SRUQsWsYsUWHWsPXQGWsNHWsYHWsPQMsVHQGWs YHWsPTs¿OORQPHDWsoPLP - “Ulje deri në 80%”, ndërsa kjo masë uljeje zbatohet vetëm për një pjesë të vogël të stokut ose pjesa më e madhe e uljeve janë shumë më pak se 80%. Në rastet e dy formave të mësipërme të praktikave të padrejta, informacionet e rreme mund të kenë të bëjnë me natyrën, ekzistencën dhe karakteristikat kryesore të PDOOUDYHDSRVKsUELPHYH QLYHOLQHDQJD]KLPHYHWsWUHJWDULW oPLPLQDSRPsQ\\UsQH SsUOORJDULWMHV Vs WLM DWULEXWHW GKH Ws GUHMWDW H WUHJWDULW DSR Ws GUHMWDW H NRQVXPDWRULW Këto shtatë elemente, të renditura edhe më poshtë, shërbejnë për të shpjeguar konkre- tisht se çfarë kuptohet me praktikë çorientuese. Ato janë:
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 113 1. Ekzistenca ose natyra e mallit apo shërbimit: si për shembull, reklamohet blerja paraprake e një apartamenti i cili ende duhet të ndërtohet, pra nuk ekziston në PRPHQWLQHSXEOLFLWHWLW RVHUHNODPRKHWPDOOLIDOVL¿NXDU OXOHVHUHWsVKLWXUDVLOXOH NRSVKWL PDOOLSsUGRUXULSDUDTLWXUSsUVKLWMHVLLUL 2. Karakteristikat kryesore të mallit ose shërbimit, siç janë: - disponueshmëria: si p.sh., reklamohet një mall i cili nuk është gjendje në lokalin WUHJWDU - dobishmëria: si p.sh., reklamohet realizimi i një mrekullie për humbjen e peshës VsWHSsUWRVHNXQGsUUsQLHVVsÀRNsYHRVHSsUWsUULWXUSHUIRUPDQFsQVHNVXDOH RVHHOLPLQLPLQHGKLPEMHV - rreziqet: kur reklamohet një mall që deklarohet pa rrezik ose mall i sigurt, ndërsa MDQsWsQHYRMVKPHXGKs]LPHULJRUR]HSsUGRULPL - aplikimi: kur deklarohet në mënyrë të pavërtetë mënyra e aplikimit të një pro- dukti me pretendimin se aplikimi është shumë i thjeshtë, por ndërkohë në të YsUWHWssVKWsPMDIWLNRPSOLNXDUGKHNsUNRQSsUSMHNMHRVHQMRKXULVSHFL¿NHQJD NRQVXPDWRUL - përbërja: si p.sh., deklarohet në mënyrë të pavërtetë se produkti është pa sheqer, pa konservantë, ose nuk tregohet në mënyrë korrekte përmbajtja dhe vlera XVKT\\HVH - pajisjet shtesë: kur reklamohet se ofrohen bashkë me mallin, por në fakt duhen SDJXDUYHoPDV - asistenca pas shitjes për konsumatorin: si p.sh., kur reklamohet se kujdesi është RUsQGsUVDRSHUDWRULWHOHIRQLNQXNSsUJMLJMHWJMDWsQDWsV RVHSUHPWRKHWripa- ULPIDODVQGsUVDGXKHWSDJXDUSsUWsNWK\\HUPDOOLQGHIHNWR] SsUGRUHWIRUPXOD “të kënaqur ose të rimbursuar”, ndërsa ofrohet vetëm e drejta për të marrë një PDOOWMHWsUQsWsQMsMWLQG\\TDQSRUMRULPEXUVLP - trajtimi i ankesave: reklamimi i mundësisë për të pasur procedura për trajtimin HDQNHVDYHSRUQsIDNWSURFHGXUDWMDQsWHMHWEXURNUDWLNHGKHWsYsVKWLUDSsUW¶X UHDOL]XDU - metoda e prodhimit: p.sh., reklamohet një produkt pa hormone, 100% natyror, SURGXNWHELRSRUQsIDNWQXNMDQsWsWLOOD - data e prodhimit: malli reklamohet si model i vitit 2018, por në fakt është model LYLWLW - metoda dhe data e dorëzimit: reklamohet dorëzimi brenda 24 orësh, por ky afat QsIDNWQXNUHVSHNWRKHW - përshtatja me qëllimin e përdorimit: si p.sh., goma të përshtatshme për të gjitha OORMHWHPRWLWQGsUVDJMDWsGLPULWQHYRMLWHQJRPDGLPsURUH RVHPDOOLUHNODPRKHW VLERMsSsUPXUHWsMDVKWPHQGsUVDQsIDNWsVKWsERMsSsUPXUHWsEUHQGVKPH - përdorimi i mundshëm: si p.sh., reklamohet telefon celular me shumë funksione, si video, mesazhe, internet, muzikë, navigator rrugor etj., ndërsa vetëm një ose G\\IXQNVLRQHMDQsWsPXQGVKPH VDVLD UHNODPRKHWVKLVKHPHPDVsOLWsUQGsUVDVKLVKMDSsUPEDQYHWsP FO VSHFL¿NLPL WHNQLN UHNODPRKHW SsUSXWKVKPsULD H SDMLVMHV HOHNWULNH PH SDUD- metrat teknikë të rrjetit të shpërndarjes, konsumi i karburantit ose konsumi i HQHUJMLVsSRUQsWsYsUWHWsDWRQXNSsUSXWKHQPHUHDOLWHWLQ
114 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime RULJMLQD JMHRJUD¿NH RVH WUHJWDUH VL SVK UHNODPRKHW 6DOODP 3DUPD 'MDWKs )HWD9HUs&KLDQWL&KDPSDJQHSRUQsWsYsUWHWsQXNMDQsWsWLOOD - rezultatet e pritshme nga përdorimi i produktit ose shërbimit: si p.sh., rekla- mohet zhdukje e plotë e rrudhave pas tri javëve të përdorimit të një kremi fytyre, SRUQsIDNWQXNUH]XOWRQNsVKWX - rezultatet apo hollësitë materiale të testeve ose kontrolleve të kryera mbi mallin: si p.sh., siguri e garantuar, e testuar nga një grup konsumatorësh, kur kjo nuk është e vërtetë. 3. Niveli i angazhimeve të tregtarit, motivet për praktikën tregtare dhe natyra e procesit të shitjes apo furnizimit, çdo deklaratë ose simbol, në lidhje të drejtpër- drejtë ose jo të drejtpërdrejtë me sponsorizimin apo aprovimin e tregtarit, mallit ose të shërbimit. dPLPL RVH PsQ\\UD H OORJDULWMHV Vs WLM DSR HN]LVWHQFD H QMs SsU¿WLPL VSHFL¿N në çmim: ofertë ulje çmimi, por me disa kushte shtrënguese që zbatohen aty ku nuk është e qartë. 5. Nevoja për një shërbim, pjesë këmbimi, zëvendësim ose riparim, që tregtari e reklamon, por në të vërtetë nuk e ofron. 6. Natyra, atributet dhe të drejta të tregtarit ose të agjentit të tij, siç janë identiteti GKHSURQsVLWsHWUHJWDULWNXDOL¿NLPLoPLPHWs¿WXDUDVWDWXVLPLUDWLPLDQsWDUsVLPL ose lidhja dhe zotërimi nga ana e tij i të drejtave mbi pronësinë industriale, tregtare apo intelektuale, të cilat reklamohen, por nuk janë të vërteta, si p.sh., tregtari rekla- PRQVHsVKWsVKLWsVLLDXWRUL]XDUGKHSsUIDTsVXHVLLYHWsPLQMs¿UPHQsT\\WHW 7. Të drejtat e konsumatorit, duke përfshirë të drejtën për zëvendësim, rimbursim, të drejtën për të zgjidhur kontratën etj. Së treti, një formë tjetër e praktikave çorientuese është tregtimi i një produkti që në çdo mënyrë, duke përfshirë publicitetin krahasues, krijon konfuzion me ndonjë mall, markë tregtare, emërtim tregtar ose shenja të tjera dalluese të një konkurrenti, që çorientojnë ose mund të çorientojnë konsumatorin e nivelit mesatar. Të tilla mund të jenë si më poshtë: 5HVWRUDQWIDVWIRRGLHPsUWXDU0DF'RQ¶V - Shishe cola që përdor ngjyrat dhe dizenjot e Coca-Cola Që praktikat e mësipërme të vlerësohen si çorientuese, duhet të jenë të tilla që të kenë mundësi të ndikojnë në vendimmarrjen e konsumatorit, në zgjedhjen e tij të lirë dhe të informuar, duke shkaktuar që konsumatori të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, pra në mungesë të praktikës çorientuese, nuk do ta kishte marrë. Vlerësimi i karakterit çorientues të praktikave tregtare është një proces i cili përdor vetëm kritere objektive. Nuk është e nevojshme të provohet që konsumatori është çorientuar realisht ose ka pësuar një dëm. Ekzistenca e mashtrimit në vetvete, pra mundësia që mashtri- mi të shtyjë konsumatorin në lajthim mund të konsiderohet çorientuese në rast se elementet e tjera janë të pranishme. Po ashtu, nuk ka nevojë që të provohet keqdashja ose neglizhenca e tregtarit. Informacioni i rremë ose i dyshimtë mund të jetë i lidhur me çfarëdo lloj elementi që i komunikohet konsumatorit, sikurse përmendet më sipër.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 115 Së katërti, forma të praktikave çorientuese janë edhe ato që përfshijnë mospajti- min e tregtarit me angazhimet që përmbajnë kodet e sjelljes në të cilat ai është palë, NX L DQJD]KLPLQXNsVKWsHYD]LYSRUsVKWsLSUHUsGKHsVKWsLPXQGXUYHUL¿NLPLGKH (ii) tregtari deklaron rrejshëm se në një praktikë tregtare ai është i lidhur nga kodi. Si për shembull, tregtari pretendon se është palë në një kod të caktuar sjelljeje, por në fakt ai nuk e ka pranuar dhe nuk e respekton atë kod sjelljeje. Një mosrespektim i tillë sVKWsLTDUWsGKHOHKWsVLVKWLYHUL¿NXHVKsP3sUVKHPEXOOWUHJWDULSUHWHQGRQVHsVKWs palë dhe respekton NRGLQHVMHOOMHVVs³%DO¿Q*URXS´SsUNWKLPLQHVHQGHYHEUHQGD një muaji nga dita e blerjes, por në fakt kur konsumatori kërkon të kthejë mallin, tregtari nuk pranon. Neni 15 Informacion i mangët çorientues 1. Një praktikë tregtare është çorientuese kur, duke konsideruar të gjitha WLSDUHWGKHUUHWKDQDWHVDMVLGKHNX¿]LPHWHPMHWHYHWsNRPXQLNLPLWMHS të mangët informacionin, që i nevojitet konsumatorit mesatar për të qenë i informuar për të marrë një vendim dhe, në këtë mënyrë, e bën apo ka mundësi ta bëjë konsumatorin mesatar të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë. 2. Konsiderohet, gjithashtu, informacion i mangët çorientues kur, duke marrë parasysh përmbajtjen e pikës 1 të këtij neni, një tregtar fsheh ose jep informacion në një mënyrë të paqartë, të pakuptueshme, të dykup- WLPWsRVHWsSDUDNRKVKPHRVHGsVKWRQQsLGHQWL¿NLPLQHTsOOLPLWWUHJWDUWs praktikës së tij tregtare, nëse ajo nuk është e dukshme nga konteksti dhe kur në cilindo rast kjo e bën apo ka mundësi ta bëjë konsumatorin mesatar të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë. 3. Në rastet kur mjeti i përdorur për komunikimin e praktikës tregtare im- SRQRQNX¿]LPHQsKDSsVLUsRVHNRKsNsWRNX¿]LPHGKHoGRPDVsHPDUUs nga ana e tregtarit, për të vënë informacionin në dispozicion të konsuma- torit, nëpërmjet mjeteve të tjera, merren në konsideratë kur vendoset nëse informacioni është i mangët. 4. Në rastin e një ftese për blerje, nëse kjo nuk është e qartë nga konteksti, do të konsiderohet si thelbësor informacioni i mëposhtëm: a) karakteristikat kryesore të mallit ose shërbimit, në një masë të përshtatshme për mjetin dhe mallin ose shërbimin; E DGUHVDJMHRJUD¿NHGKHLGHQWLWHWLLWUHJWDULWVLoMDQsHPsUWLPLLWLMWUHJWDU GKHVLSDVUDVWLWDGUHVDJMHRJUD¿NHGKHLGHQWLWHWLLWUHJWDULWQsHPsUWsWs cilit ai vepron; c) çmimi, që përfshin edhe taksat, ose mënyrën në të cilën llogaritet çmimi, kur natyra e mallit ose shërbimit është e tillë që nuk mundëson llogaritjen e arsyeshme paraprake të çmimit dhe, sipas rastit, të gjitha shpenzimet shtesë për transportimin, dorëzimin apo shpenzimet postare ose faktin e pagimit të shpenzimeve të tilla suplementare, kur ato nuk mund të llogari- ten arsyeshëm paraprakisht; ç) marrëveshjet për pagesën, dorëzimin, furnizimin dhe politikën e trajti- mit të ankesave, nëse ato janë të ndryshme nga kërkesat e zakonshme të sjelljes profesionale; d) ekzistencën e së drejtës për heqje dorë ose anulim për mallrat dhe tran- saksionet, që e përfshijnë një të drejtë të tillë.
116 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime Koment Informacioni i mangët çorientues përbën dispozitën e dytë të posaçme sipas së cilës duhen vlerësuar praktikat e padrejta tregtare. Informacioni i mangët çorientues nënkupton mosveprimet çorientuese dhe i refe- rohet faktit të mosdhënies ose fshehjes së informacionit të nevojshëm që duhet kon- sideruar nga ana e konsumatorit, me qëllim realizimin e një zgjedhjeje të lirë dhe të informuar. Kjo dispozitë e dytë, e posaçme synon të sigurojë që konsumatori të marrë të gjithë informacionin e nevojshëm për të marrë një vendim ekonomik racio- nal. Në marrëdhënien e tij me tregtarin konsumatori vuan asimetrinë e informacionin, pra mungesën kronike të informacionit, gjë që e bën pozitën e tij më inferiore dhe delikate, duke e bërë atë më të ndjeshëm ndaj taktikave të padrejta të tregtarit. Në rastin e informacionit të mangët çorientues nuk kërkohet që konsumatori të marrë të gjithë informacionin, por vetëm informacionin material, thelbësor, që i duhet për të marrë një vendim të drejtë në mbrojtje të interesave të tij, të pavesuar nga ndikimet e jashtme, sikurse është heshtja, fshehja apo mostregimi i informacionit të saktë nga ana e tregtarit. Prandaj neni 15 mbi informacionin e mangët çorientues përforcon një dety- ULPWsSsUJMLWKVKsPWsWUHJWDULWSsUW¶LSDUDTLWXUNRQVXPDWRULWWsJMLWKsLQIRUPDFLRQLQ thelbësor në komunikimet e tij tregtare qysh para lidhjes së kontratës. Forma e parë dhe shembulli më i zakonshëm i një praktike të ndaluar sipas pa- rashikimeve për informacionin e mangët çorientues është rasti i mosdhënies së infor- macionit thelbësor, të cilin konsumatori i nivelit mesatar ka nevojë të dijë në mënyrë që të marrë një vendim të informuar në favor të interesave të vetë. Mosdhënia e in- formacionit duhet ta shtyjë konsumatorin në një përfytyrim të gabuar të realitetit, VLUUMHGKRMsQsPDUUMHQHQMsYHQGLPLWsFLOLQQsUDVWVHNRQVXPDWRULGRW¶LNLVKWHWs gjitha informatat e nevojshme, nuk do ta kishte marrë. Për shembull: - “Fluturo për në Paris për 9900 Lekë”, por reklama nuk saktëson nëse është vetëm vajtje ose vajtje-ardhje dhe nuk thotë asgjë në lidhje me shpenzimet VKWHVsVLWDNVDWDHURSRUWXDOHGKHVKSHQ]LPHWHNDUEXUDQWLW - “Lidhje interneti me shpejtësi të lartë për 2900 Lekë në muaj”, por nuk thuhet se për të pasur këtë çmim konsumatori duhet të nënshkruajë një kontratë 3-vjeçare. Forma e dytë e informacionit të mangët çorientues është rasti kur tregtari i jep konsumatorit informacionin thelbësor, por në një mënyrë të paqartë, të pakuptueshme, të dykuptimtë ose të parakohshme. Këtu është fjala për prezantimin e informacionit për përdorim nga ana e konsumatorit në mënyrë të papërshtatshme, si p.sh. përdorimi i shkronjave tepër të vogla, thuajse të palexueshme, çka barazohet me situatën kur informacioni nuk jepet fare apo fshihet me dashje. Forma e tretë e informacionit të PDQJsWoRULHQWXHVsVKWsPRVLGHQWL¿NLPLLTsOOLPLW tregtar të praktikës tregtare aty ku nuk është e dukshme nga konteksti. Pra, që praktika tregtare të mos konsiderohet e padrejtë, kërkohet që të jetë e qartë për konsumatorin se reklamimi prej 3 minutash i cilësive të shkëlqyera të një paste dhëmbësh është një publicitet i paguar ose i sponzorizuar nga tregtari dhe jo rezultat i një anketimi dhe ekzaminimi mjekësor objektiv. Një shembull ilustrues i kësaj forme të informacionit të PDQJsWoRULHQWXHVPXQGWsMHWs¿OPLDUWLVWLN³7KH-RQHVHV´LYLWLW NXQMsIDPLOMH në dukje perfekte zhvendoset për të jetuar në një lagje të pasur suburbane, por kur vjen
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 117 puna për të zbuluar të vërtetën se pse ata jetojnë atje, ata nuk tregohen të hapur dhe të vërtetë me fqinjët e tyre. E vërteta është se ata, nuk janë aspak një familje, por janë vendosur aty si model, të sponsorizuar nga tregtarët për të marketuar produkte tregtare, si p.sh., orenditë shtëpiake, automjetet dhe veshjet e shtrenjta që zotërojnë në dukje, produkte këto që i prezantojnë si veçmas ashtu edhe bashkërisht, gjoja si familje. Pra në kontekst nuk mund të kuptohej aspak se bëhej fjalë për publicitet tregtar. Sikurse për veprimet çorientuese, vlerësimi i karakterit çorientues të një mosve- primi në praktikën tregtare është një proces i cili përdor vetëm kritere objektive. Nuk është e nevojshme që të provohet se konsumatori është mashtruar apo se ka pësuar një dëm. Vetëm mundësia se konsumatori mund të mashtrohet ose dëmtohet, në vetvete mund të konsiderohet si çorientuese, në rast se elementet e tjera janë gjithashtu të pranishme. Po ashtu, qëndrimi i tregtarit nuk ka rëndësi, pra, nuk ka nevojë që të pro- vohet keqdashja ose pakujdesia e tregtarit në mosdhënien e informacionit thelbësor, por mjafton vetëm prova se informacioni thelbësor nuk është dhënë nga ana e tregta- rit, pa hyrë në diskutim të shkakut të kësaj mangësie. Gjatë vlerësimit nëse një praktikë përfaqëson një formë të informacionit të mangët çorientues, merren në konsideratë aspektet e mëposhtme, duke pasur parasysh sjelljen e një konsumatori mesatar ose vulnerabël, sipas rastit: SUH]DQWLPLSDUDTLWMDRVHHNVSR]LPLLSUDNWLNsVWUHJWDUH TDUWsVLDHWHUPDYHWsSsUGRUXU - fakti që disa informacione të rëndësishme, edhe pse përfshihen në mesazh, mbe- WHQWsIVKHKXUDWsSDGXNVKPHRVHPHVKNURQMDVKXPsWsYRJOD NDWHJRULWsHNRQVXPDWRUsYHWsFLOsYHXGUHMWRKHWSUDNWLNDWUHJWDUH OORMLLPMHWLWWsSsUGRUXUSDVLN\\PMHWPXQGWsLPSRQRMsNX¿]LPHKDSsVLQRUHRVH kohore, siç janë reklamat në stenda publike, TV ose faqe interneti. Të gjithë faktorët e sipërpërmendur duhet të merren parasysh kur vlerësohet nëse tregtarët vërtet nuk u kanë dhënë konsumatorëve të gjithë informacionin thelbësor të kërkuar. Për shembull, rasti kur tregtari në komunikatën e tij tregtare (reklamë e ERWXDUQsJD]HWs MHSYHWsPQMsoPLP¿OOHVWDUGKHMRWsJMLWKDoPLPHWHPXQGVKPH të paketave të udhëtimit të ofruara prej tij, nuk do të konsiderohet si një informacion i mangët çorientues nëse në komunikatë është botuar gjithashtu informacioni se ku mund të kontrollohen çmimet e aplikueshme, si p.sh. një numër telefoni, ose adresë interneti ku konsumatori mund të kontrollojë të gjitha çmimet e vlefshme. Në rastet kur komunikimi tregtar i tregtarit përfaqëson një ftesë për blerje, kërke- sat për informacion janë më të rrepta, sepse në këto raste konsumatori është më afër vendimmarrjes ekonomike për blerjen e një produkti apo shërbimi. Ftesa për blerje është më afër një propozimi sipas kuptimit të Kodit Civil, i cili, nëse pranohet nga konsumatori, formon një kontratë të vlefshme dhe të detyrueshme për zbatim. Për këtë arsye pika 4 e nenit 15 përcakton se cili informacion duhet medoemos të bëhet i ditur: NDUDNWHULVWLNDWNU\\HVRUHWsPDOOLWRVHVKsUELPLW DGUHVDSRVWDUHHWUHJWDULW LGHQWLWHWLGKHHPsUWLPLWUHJWDULWUHJWDULW - sipas rastit, adresa postare dhe identiteti, nr. NIPT i operatorit në emër të të cilit vepron WUHJWDUL
118 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime - çmimi, që përfshin edhe taksat, ose mënyra në të cilën llogaritet çmimi, kur natyra e mallit ose shërbimit është e tillë që nuk mundëson llogaritjen e DUV\\HVKPHSDUDSUDNHWsoPLPLW - sipas rastit, të gjitha shpenzimet shtesë për transportimin, dorëzimi apo shpenzi- met postare ose fakti i pagimit të shpenzimeve të tilla suplementare, kur ato nuk PXQGWsOORJDULWHQDUV\\HVKsPSDUDSUDNLVKW - marrëveshjet për pagesën, dorëzimi, furnizimi dhe politika e trajtimit të ankesa- YHQsVHDWRMDQsWsQGU\\VKPHQJDNsUNHVDWH]DNRQVKPHWsVMHOOMHVSURIHVLRQDOH - ekzistenca e së drejtës për heqje dorë ose anulim për mallrat dhe transaksionet, që e përfshijnë një të drejtë të tillë, si p.sh., në rastet e kontratave në largësi ose të kryera jashtë qendrave të tregtimit. Neni 16 Praktika tregtare agresive 1. Një praktikë tregtare është agresive kur, duke konsideruar të gjitha ti- paret dhe rrethanat e saj, dobëson apo ka mundësi të dobësojë ndjeshëm lirinë e zgjedhjes ose sjelljen e konsumatorit për mallin apo shërbimin, QsSsUPMHW XVKWULPLW Ws GKXQsV SVLNLNH GKHRVH ¿]LNH RVH QGLNLPLW Ws WH- pruar dhe në këtë mënyrë e shtyn konsumatorin të marrë një vendim, të cilin, në të kundërt, nuk do ta kishte marrë. 2. Për të përcaktuar nëse një praktikë tregtare përdor dhunën psikike dhe/ RVH¿]LNHRVHQGLNLPLQHWHSUXDUPHUUHQSDUDV\\VK a) kohëzgjatja, vendndodhja apo natyra e saj; b) përdorimi i një gjuhe ose sjelljeje kërcënuese ose abuzive; c) shfrytëzimi nga ana e tregtarit e çfarëdo fatkeqësie të konsumatorit apo rrethane të përmasave të ngjashme, për të cilat tregtari është në dijeni, me qëllim që të dobësojë gjykimin e konsumatorit dhe të ndikojë në vendimin e tij për mallin apo shërbimin; ç) çdo pengesë e vështirë ose e shpërpjesëtuar jokontraktuale, e vendosur nga tregtari, kur një konsumator dëshiron të ushtrojë të drejta sipas kon- tratës, përfshirë të drejtat e përfundimit të kontratës apo të këmbimit me një mall apo shërbim tjetër ose tregtar tjetër; d) çdo kërcënim për të ndërmarrë çfarëdo veprimi, që nuk mund të ndër- merret ligjërisht. Koment Praktika tregtare agresive përbën dispozitën e tretë të posaçme sipas së cilës duhen vlerësuar praktikat e padrejta tregtare. Praktika tregtare konsiderohet agresive nëse liria e zgjedhjes ose sjellja e konsu- matorit mesatar cenohet ndjeshëm si rezultat i sjelljes së tregtarit. Koncepti i agresivi- tetit sipas nenit 16 kuptohet shumë gjerësisht, në mënyrë që, për shembull, të përfshijë WsJMLWKDUDVWHWNXUWUHJWDULPHVMHOOMHQHWLMQGDORQ]EDWLPLQH¿NDVWsWsGUHMWDYHWsNRQ- sumatorit. Në mënyrën si përshkruhet sjellja e tregtarit, ngjason mjaft me konceptin e kanosjes si ves i vullnetit, i parashikuar në Kodin Civil. Shfaqja e praktikës agresive është pasojë e disa prej formave të mëposhtme të sjelljes së tregtarit: QJDFPLPL VLSVKELVHGDWHOHIRQLNHLUULWXHVHWsYD]KGXHVKPH
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 119 VKWUsQJLPLSsUIVKLUsSsUGRULPLQHIRUFsV¿]LNH - ndikimi i padrejtë: shfrytëzimi i një pozicioni pushteti në raport me konsuma- torin, në mënyrë që të ushtrohet trysni, madje edhe pa përdorur apo kërcënuar PHSsUGRULPLQHIRUFsV¿]LNHQsPsQ\\UsWsWLOOsTsNX¿]RQQGMHVKsPDIWsVLQsH konsumatorit për të marrë një vendim të informuar dhe të lirë ekonomik. Ndikimi i padrejtë shpesh është i pranishëm kur WUHJWDULSsU¿WRQQJDGREsVLD¿- zike, mosha apo naiviteti i konsumatorit. Disa shembuj të ndikimit të padrejtë janë: - konsumatorit debitor në vonesë me pagesat i ofrohet një ristrukturim i borxhit PHNXVKWTsWsEOHMsHGKHQMsSURGXNWRVHVKsUELPWMHWsU - nxitje e drejtpërdrejtë tek fëmijët për të blerë mallrat e reklamuara ose që të ELQGLQSULQGsULWHW\\UHW¶XEOHMQsPDOOUDWHUHNODPXDUD - ndalesat surprizë gjatë ekskursioneve të organizuara për konsumatorët e mo- VKXDU Qs HNVSR]LWD Ws SDQDLUHYH SsU W¶L Q[LWXU DWD Ts Ws EOHMQs PDOOUD Ts QXN OLGKHQPHTsOOLPLQHHNVNXUVLRQLW - shfrytëzimi i faktit se konsumatori e gjen veten në një situatë emergjence, për ta VKW\\UsDWsTsWsSDJXDMsQMsoPLPTssVKWsVKXPsPsLODUWsVHoPLPLLWUHJXW - nuk përbën ndikim të padrejtë dhënia e stimujve për të blerë në një dyqan të caktuar ose nga një tregtar i caktuar, si p.sh. ofrim udhëtimesh falas, parkim falas, shitje promocionale, kuponë dhe bono etj. Neni 16 parashikon një sërë kriteresh që ndihmojnë për të përcaktuar nëse një SUDNWLNs WUHJWDUH SsUGRU QJDFPLPLQ VKWUsQJLPLQ IRUFsQ ¿]LNH RVH QGLNLPLQ H SD- drejtë. Duhet marrë parasysh: - koha e praktikës: p.sh., telefonata ose vizita gjate orëve të mbrëmjes ose gjatë IXQGMDYsYH - vendndodhja, natyra dhe këmbëngulja: p.sh., në vendbanimin e konsumatorit, QsVSLWDOQsVKNROOsQsDXWREXV - përdorimi i gjuhës ose sjelljes kërcënuese ose abuzive: p.sh., tregtari kërcënon VHGRWsÀDVsPHWsDIsUPLWRVHITLQMsWHNRQVXPDWRULW VKIU\\Ws]LPL L QGRQMs IDWNHTsVLH VSHFL¿NH RVH UUHWKDQDYH Ws VDM SsU Ws QGLNXDU negativisht në gjykimin e konsumatorit, për të cilën tregtari është ose duhet të jetë në dijeni: p.sh., shfrytëzimi i ndonjë sëmundjeje a gjymtimi, ose fatkeqësie WsNRQVXPDWRULW - çdo pengesë e vështirë ose joproporcionale e imponuar nga tregtari, kur konsu- PDWRULGsVKLURQWsXVKWURMsWsGUHMWDWHWLM SVKYHQGRVMDHNX¿]LPHYHTsQXN janë të parashikuara në kontratë në rast se konsumatori njofton qëllimin e tij për të përfunduar kontratën, të tilla si plotësimi i formularëve të shumtë, pagesa për VKSHQ]LPHDGPLQLVWUDWLYHRVHSULWMHGKHYRQHVDWs]JMDWXUD - kërcënimi për të ndërmarrë masa që nuk mund të merren ligjërisht: p.sh., tregtari NsUFsQRQW¶LGUHMWRKHWJM\\NDWsVHGKHSVHHGLTsQXNNDED]sOLJMRUHTsWDEsMs NsWs NsUFsQLPLSsUWsVHNXHVWUXDURUHQGLWsVKWsSLDNH Neni 17 Praktika tregtare të padrejta Praktikat e mëposhtme tregtare janë të padrejta në të gjitha rrethanat:
120 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime A. Praktika tregtare çorientuese: 1-23 Meqenëse neni 17 është një dispozitë konkrete me shembuj plotësisht të shtjelluar të praktikave tregtare të padrejta, të cilat në çdo rrethanë do të konsiderohen të tilla dhe do të ndalohen, nuk do të jepen komente teorike, por secila praktikë e parashikuar do të ilustrohet me shembuj të thjeshtë nga veprimtaria e përditshme tregtare. Në këtë dispozitë renditen 31 praktika të ndaluara: 1. Pretendimi i të qenit nënshkrues në një kod sjelljeje, kur tregtari nuk është. Shembull: një tregtar i cili është shitës lodrash, pretendon se është palë në një kod sjelljeje, si një formë e rregullimit privat, i cili parashikon gjerësisht sjelljen tregtare të palëve nënshkruese, ku kodi është miratuar nga Shoqata e Prodhuesve, Shpërndarësve dhe Shitësve të Lodrave, kur në fakt ky tregtar nuk është palë as në kodin e sjelljes dhe nuk është as anëtar i shoqatës. Në shoqërinë bashkëkohore rregullimi privat dhe kodi i sjelljes si një nga format e këtij rregullimi po luan një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në rregullimin e tregut dhe aktorëve të tij, sidomos të tregtarëve. Në këndvështrimin e konsumatorëve kodi i sjelljes tipikisht siguron një nivel të caktuar të cilësisë së mallrave dhe shërbimeve, si dhe të drejtësisë në marrëdhëniet tregtar-konsumator, kështu që fakti se tregtarë të caktuar janë nënshkrues të një kodi sjelljeje mund të luajë një rol të rëndësishëm në procesin e vendimmarrjes nga konsumatori. Për këtë arsye pretendimi i aderimit në kodin e sjelljes nga tregtari përfaqëson një praktikë të padrejtë. 2. Përdorimi i një marke të besueshme, marke cilësie apo i një marke të njëvlershme, pa autorizimin e nevojshëm. Shembull: një prodhues mjalti ose vaji ulliri pretendon se mjalti apo vaji i ullirit TsDLSURGKRQYMHQQJDQMs]RQsHFDNWXDUJMHRJUD¿NHVLSVKPMDOWLSURGKRKHWQs malin e Athosit, ose vaji i ullirit është prodhuar në Toskanë, ndërkohë që këto produkte QXNMDQsFHUWL¿NXDUVLWsWLOOD1MsVMHOOMHHWLOOsHWUHJWDULWSsUIDTsVRQSsUYHoVKNHOMHV së mundshme të dispozitave që rregullojnë pronësinë intelektuale, edhe një praktikë të padrejtë tregtare, pasi në fakt një pretendim i tillë i rremë cenon vullnetin e informuar të konsumatorit. Konsumatorët në mënyrë tipike lidhin disa prej këtyre markave me cilësinë e pritshme të produktit. Kjo është arsyeja pse ata duhet të mbrohen nga kjo formë manipulimi prej tregtarit. 3. Pretendimi se një kod sjelljeje ka miratimin e një organizmi publik apo të një organizmi tjetër, kur ai nuk e ka një të tillë. Shembull: një tregtar ose shitës, i cili është në të vërtetë palë nënshkruese në një kod sjelljeje, pretendon se ky kod është miratuar gjithashtu nga dikasteri përgjegjës për mbrojtjen e konsumatorit, për shkak se përmban dispozita të favorshme për kon- sumatorët, kur në të vërtetë një miratim i tillë nuk ekziston. Ekzistenca e miratimit nga një organ i veçantë, sidomos nga një organ me kredibilitet sikurse është një institucion i lartë publik, përmirëson besueshmërinë e një kodi sjelljeje në sytë e konsumatorit. Për këtë arsye është e rëndësishme që miratimi të jetë i vërtetë, në të kundërt, një pre- tendim i tillë ndalohet si një formë e praktikave të padrejta.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 121 4. Pretendimi se një tregtar (përfshirë edhe praktikat e tij tregtare) ose një mall apo shërbim është miratuar ose autorizuar nga një organizëm publik apo privat kur nuk është e vërtetë, ose ngritja si një pretendim në mospër- puthje me kushtet e miratimit apo autorizimit. Shembull: një tregtar pretendon se pasta e dhëmbëve e prodhuar apo shitur prej tij është aprovuar nga Shoqata Kombëtare e Dentistëve për cilësitë e saj në parandalimin e sëmundjeve të mishrave të dhëmbëve, kur në fakt kjo nuk është e vërtetë. Arsyeja e ndalimit të kësaj praktike është përsëri mbrojtja e vullnetit të lirë dhe të pacenuar të konsumatorëve nga çdo lloj pretendimi i pavërtetë që mund të ndikojë në vendimin e tyre ekonomik. %sUMDHQMsIWHVHSsUEOHUMHPDOOLRVHVKsUELPLPHoPLPWsVSHFL¿NXDU pa njoftuar për ekzistencën e çfarëdo dyshimi të arsyeshëm, që mund të ketë tregtari për mundësinë e tij të ofrimit apo furnizimit të mallrave apo shërbimeve, ose të sigurimit të një tregtari tjetër për furnizimin e këtyre mallrave apo shërbimeve, ose edhe të njëvlershme me to, me të njëjtin çmim, për një periudhë kohe dhe në sasi që janë të arsyeshme, duke marrë parasysh mallin apo shërbimin, shkallën e publicitetit të mallit apo shërbi- mit dhe çmimin e ofruar (publicitet joshës). Shembull: Kjo formë mjaft e zakonshme e praktikave të padrejta tregtare përfshin UDVWLQ NXU QMs WUHJWDU RIURQ QMs PRGHO Ws FDNWXDU DSDUDWL IRWRJUD¿N PH QMs oPLP PMDIWWsYROLWVKsPSRUDLYsQsVKLWMHQMsVDVLPMDIWWsNX¿]XDUSsUQMsNRKsPMDIWWs shkurtër, ndërkohë që këtë informacion thelbësor nuk ua komunikon konsumatorëve. Një shembull tjetër tipik është kur tregtari ofron një biletë avioni me një çmim mjaft të ulët, për një rrugë të caktuar, por me këtë çmim ofron vetëm një vend, nga 150 vende që ka avioni. Në botën reale këto taktika përdoren gjerësisht nga tregtarët, për të tërhe- qur konsumatorët që ndikohen nga këto lloj reklamash, me qëllim që ata të blejnë të tjera produkte të ofruara nga tregtari. Prandaj praktika të tilla janë të ndaluara. %sUMD H QMs IWHVH SsU EOHUMH PDOOL RVH VKsUELPL PH oPLP Ws VSHFL¿NXDU dhe më pas: a) refuzimi për t’i treguar konsumatorit këtë artikull; b) refuzimi për marrjen e porosive ose të dorëzimit brenda një afati të arsyeshëm kohor për këtë artikull; c) ekspozimi i një mostre me të meta, me synimin që të promovojë një mall ose shërbim tjetër. Shembull: Kjo formë e praktikës së padrejtë tregtare është e ngjashme me atë më sipër, përcaktuar në pikën 5, gjithashtu mjaft e përhapur në botën reale. P.sh., tregta- ri reklamon “Kurseni shumë me një autoveturë të vogël 2 vendesh, tani vetëm për 200000 Lekë!” ose “Merrni me qira një autoveturë vetëm për 2500 Lekë në ditë!”, por kur konsumatori hyn në dyqan, shitësi/agjencia që jep me qira automjete, deklaron se: - të gjitha automjetet e vogla të disponueshme me atë çmim janë shitur - dhe se, duhet të kalojë një kohë e gjatë para se ato të jenë sërish të disponueshme, prandaj nuk pranon porosi për to.
122 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime - Si alternativë, shitësi ose qiradhënësi orvatet që të shtyjë konsumatorin të blejë apo marrë me qira një automjet më të madh me një çmim më të lartë. Ndonjëherë WUHJWDUL PXQG W¶L WUHJRMs NRQVXPDWRULW QMs PRGHO DXWRPMHWL PH GHIHNW GXNH L ofruar alternativa të tjera. Praktika të tilla janë të ndaluara, pasi ato bazohen në dredhi për të tërhequr kon- sumatorin dhe për ta nxitur atë të blejë mallra të ndryshëm nga ato që reklamohen. 7. Deklarimi i rremë që një mall ose shërbim është i disponueshëm vetëm SsUQMsNRKsVKXPsWsNX¿]XDURVHTssVKWsLGLVSRQXHVKsPQsNXVKWHWs YHoDQWDYHWsPSsUQMsNRKsVKXPsWsNX¿]XDUPHTsOOLPTsWsSULYRMsNRQ- sumatorët nga mundësia ose koha e mjaftueshme për të bërë një zgjedhje të informuar dhe t’i nxitë ata për një vendim të menjëhershëm. Shembuj: “Ofertë njëditore, vetëm sot, çdo gjë shitet para datës 5 mars 2018”, ndërsa koha është shtyrë. “Blini “Kompjuterin Mac BookAir në 24 orët e ardhshme dhe ju do të paguani gjysmën e çmimit të zakonshëm! Mos u vononi! Oferta përfun- don në mesnatë, 30 mars 2018. Ky mall nuk do të ofrohet më. Blijeni tani atë!!!”, ndërsa shoqëria e shtyn periudhën e shitjes edhe me një javë tjetër, sikurse e kishin SODQL¿NXDU Ps SDUs ³6KSHMWRQL Ws DERQRKHQL Qs NsWs UHYLVWs GKH MX GR Ws SDJXDQL 50% të çmimit të zakonshëm. Oferta përfundon më 30 korrik 2018”, ndërsa shoqëria HVKW\\QVKLWMHQHGKHPHQMsPXDMWMHWsUVLNXUVHHNLVKWHSODQL¿NXDUPsSDUsRVHQMs ofertë e tillë e ngjashme është bërë brenda një harku kohor shumë të shkurtër. Me anë të kësaj lloj praktike tregtari në mënyrë të paligjshme përpiqet të përshpejtojë vendim- marrjen e konsumatorëve, me qëllim që ata të blejnë produktet e ofruara pa pasur kohë të mendohen dhe të analizojnë vendimin e tyre ekonomik. 8. Angazhimi për t’u ofruar shërbime pas shitjes konsumatorëve, me të cilët tregtari ka komunikuar përpara transaksionit në gjuhë të ndryshme nga gjuha shqipe dhe më pas t’i bëjë të disponueshme këto shërbime vetëm në gjuhë tjetër, pa ia bërë të qartë konsumatorit përpara se ai të marrë përsipër transaksionin. 6KHPEXOO ³7s JMLWKs NRPSMXWHUsW WDQs SsUIVKLMQs VKsUELP WHNQLN Ws NXDOL¿NXDU 3sUGRUQLVKsUELPLQWRQsRUsQsGLWsWsMDYsVSsUWsIROXUPHGLNsTsPXQGW¶MX ndihmojë vërtet dhe mund të komunikojë lehtësisht me ju, kudo që të jeni.” Elvisi është shqiptar dhe blen një kompjuter nga një furnitor italian në Shqipëri. Faqja e internetit e kësaj shoqërie ofron një prezantim të produktit në dy gjuhë si dhe i ofron produktet në territorin shqiptar. Mirëpo kur Elvisi ka një problem dhe i telefonon VKRTsULVs SsU Ws NsUNXDU QGLKPs WHNQLNH L WKXKHW Ts QGLKPD WHNQLNH PXQG W¶L MHSHW vetëm në gjuhën italiane, ndërkohë që ky informacion nuk i është paraqitur konsu- matorit. Parashikimet ligjore mbi praktikat e padrejta synojnë mbrojtjen e konsuma- torëve nga premtimet e rreme, përfshirë shërbimet pas shitjes, të cilat tregtarët i bëjnë me qëllim që të tërheqin konsumatorët të blejnë produkte prej tyre. 9. Deklarimi apo edhe krijimi i përshtypjes se një mall ose shërbim mund të shitet ose të furnizohet ligjërisht, kur kjo gjë nuk është e mundur.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 123 Shembull: këshillimi dhe shitja e medikamenteve, kafshëve, armëve të zjarrit, pronave publike, shërbimeve të abortit kur për të ofruar këto mallra ose shërbime tregtarit i duhet një leje e posaçme. Në këto raste ai krijon te konsumatori përshtypjen VHH]RWsURQOHMHQHSRVDoPHSsUWsWUHJWXDUPDOOUDPHTDUNXOOLPFLYLOWsNX¿]XDURVH ndaluar. Duhet theksuar se në asnjë rast kjo dispozitë nuk merr përparësi apo nuk ndërhyn në asnjë mënyrë me norma të tjera juridike, si p.sh. ato penale, civile apo administrative. 10. Paraqitja e të drejtave, të dhëna konsumatorëve nga ligji, si një tipar i veçantë i ofertës së tregtarit. Shembull: Reklamimi i një malli në internet ose me e-mail duke deklaruar: “Kur MXEOLQLQJDQHMXGRWsSsU¿WRQLQJDRIHUWDMRQsHSRVDoPHSsUWsKHTXU dorë nga kon- WUDWDEUHQGDGLWsVKSDVPDUUMHVVsPDOOLWGKHWsPHUUQLPEUDSVKWSDUDWs´ RVH³1Ms ofertë e posaçme për ju: blini me dy vjet garanci. Ne e dimë se çfarë zhurme bëhet kur QMsPDNLQsHUHODUsVHSULVKHW.sVKWXNOLHQWL\\QsLoPXDUQHGsVKLURMPsW¶MXRIURMPs një garanci të posaçme dy vjeçare. Kjo do të thotë që në rast se malli prishet në çdo kohë gjatë dy viteve të ardhshme, ne ju sigurojmë riparimin ose zëvendësimin me një mall të ri falas.” Praktika të tilla janë të padrejta, pasi e drejta e heqjes dorë nga kon- trata dhe e drejta për garanci dyvjeçare janë të parashikuara në respektivisht në nenet GKHWs/0.GKHWUHJWDULsVKWsLGHW\\UXDUW¶LUHVSHNWRMsDWRWsGUHMWD 11. Përdorimi i përmbajtjes editoriale në media për të promovuar një mall ose shërbim, kur tregtari ka paguar për promovimin, pa e bërë këtë të qartë në përmbajtje ose nëpërmjet fotove apo tingujve qartësisht të identi- ¿NXHVKsPQJDDQDHNRQVXPDWRULW Shembull: publiciteti testimonial, raportet e udhëtimit, raportet e provave të au- tomjeteve, përshkrime të cilësive shkencore të një ilaçi të ri ose trajtimi mjekësor nga një mjek, pa e bërë të qartë që tregtari ka paguar, të paktën pjesërisht, për të mbuluar shpenzimet editoriale, për shembull, duke paguar shpenzimet e udhëtimit, duke ofruar mallra ose përdorimin e shërbimeve pa pagesë për një periudhë kohore që e tejkalon realizimin e raportit. Nga revistat e udhëtimit: “Hotele dhe restorante në Itali: Zgjedhja ime më e mirë – nga Sven Smith”, e ndjekur nga një krahasim i ven- deve të ndryshme me çmime dhe deklarimi i qartë që hotelet Saphiro ishin zgjedhja më e mirë, ndërsa Z. Smith është sponsorizuar nga Hotelet Saphiro, por ai nuk e ka përmendur një gjë të tillë. Gjithashtu, edhe pse teksti duket si një artikull, hapësira në Revistën e Udhëtimit është blerë nga Hotelet Saphiro. Këto lloj editorialesh5 duhet JMLWKQMs Ws EsMQs Ws TDUWs VH MDQs VSRQVRUL]XDU ¿QDQFXDU DSR XUGKsUXDU QJD WUHJWDUL me qëllim që konsumatori të kuptojë natyrën e tyre tregtare dhe qëllimin e marketimit që kanë. Në raste paqartësie, ato do të përfaqësojnë një formë të ndaluar të praktikave tregtare të padrejta. 5 Në gjuhën angleze quhen edhe advertorial, si një fjalë e krijuar nga bashkimi i termave ‘adver- tisement’ dhe ‘editorial’. Pra këto lloj botimesh janë publicitet i dhënë në formë editoriali, pikërisht për të hutuar konsumatorin me qëllim që ta tërheqin atë të blejë mallin apo shërbimin.
124 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 12. Deklarimi thelbësisht i pasaktë për natyrën apo shkallën e rrezikut ndaj sigurisë personale të konsumatorit ose familjes së tij, në rast se kon- sumatori nuk e blen mallin ose shërbimin. Shembull: Prezantimi i statistikave të rreme ose të paplota në lidhje me grabitjet RVHNULPHWQs]RQsµÉVKWsIDPLOMDMXDMHVLJXUWVRQWH\"$HGLQLWTsHVKWsSLDNHYH MDQsYLNWLPsHJUDELWMHYHWsSDNWsQQMsKHUs\".MRGRWsWKRWsTsMXGKHIDPLOMDMXDMND PsVKXPsVHWsPXQGsVLYHTsW¶LYLGKHWSURQDRVHTsWsGsPWRKHW¿]LNLVKWQJDQMs keqbërës. Fatmirësisht ka një mënyrë të thjeshtë që ju të mund të garantoni sigurinë e pronave dhe të familjes suaj: Blini FamilySafe™, sistemin numër 1 të alarmit për shtëpi.” Kjo reklamë çorientuese nuk përmend që statistikat e krimit janë marrë vetëm nga një zonë me kriminalitet të lartë të qytetit, pra nuk përfaqëson të gjitha zonat. Kjo taktikë tregtare mbështetet në një nga çështjet më të ndjeshme për konsumatorët, sigurinë e tyre dhe të të afërmve të tyre. Për këtë arsye shfrytëzimi i paligjshëm i kësaj ndjeshmërie është rreptësisht i ndaluar. 13. Promovimi i një malli ose shërbimi të ngjashëm me një mall ose shër- bim të prodhuar apo furnizuar nga një tregtar i veçantë në një mënyrë që qëllimisht të çorientojë konsumatorin, që ai të besojë se malli ose shërbimi prodhohet ose furnizohet nga i njëjti tregtar, kur nuk është në të vërtetë. Shembull: një tregtar i cili qëllimisht çorienton konsumatorët në lidhje me markat tregtare përmes përdorimit të prezantimeve ose etiketimeve të ngjashme, apo referimit të qartë te një prodhues tjetër: “Zbulim i ri! Venturo XD2. Ky zbulim, që përmirëson PDNLQsQHNVSUHVSsUGRU¿OWUD=HQQVLR;'SRUSsUJM\\VPRQNRVWRWSRDTVDPRGHOHWH mëparshme të Zennsio.” Kjo reklamë çorienton konsumatorët, duke lënë të kuptohet se XD2 është projektuar për të zëvendësuar modelet e mëparshme të Zennsio XD, ndërsa në të vërtetë është një produkt totalisht i prodhuar nga një prodhues tjetër. Ky rast ndalimi tregon edhe një herë se sa ngushtë janë të lidhura normat mbi praktikat e padrejta tregtare me ato të pronësisë intelektuale, pavarësisht se këto të fundit synojnë të mbrojnë të drejtat e titullarëve të pronësisë intelektuale dhe jo ato të konsuma- torëve. Në shembullin e mësipërm konsumatorët janë viktima të shkeljes së të drejtës së pronësisë intelektuale. Një shembull ilustrues nga bota reale do të ishte rasti i një tregtari që ofron çanta të rreme Louis Vuitton të një cilësie të lartë imitimi, çka kon- sumatori mesatar nuk është në gjendje ta kuptojë. 14. Ngritja, funksionimi ose promovimi i skemave piramidale, ku një kon- VXPDWRUSDJXDQSsUWsSDVXUPXQGsVLQsHSsU¿WLPLWWsQMsVKSsUEOLPLTs rrjedh kryesisht nga përfshirja e konsumatorëve të tjerë në skemë sesa nga shitja apo konsumi i mallrave ose shërbimeve. Shembull: “Fitoni shumë parà në kohën tuaj të lirë dhe nga rehatia e shtëpisë suaj! 3UH]DQWRQLSHVsPLTWXDMPHSsU¿WLPHWHUUMHWLW%HDXW\\FDVHGKHSsU¿WRQLNsWsSDNHWs ekskluzive të produkteve të kozmetikës falas! Sa më shumë miq të prezantoni me UUMHWLQ%HDXW\\FDVHDTPsVKXPsSDUDGRWs¿WRQL.XVKWHGKHSsUNX¿]LPH %DVKNLPL me rrjetin Beautycase kërkon një komision, që paguhet një herë të vetme, prej €10.00. Shpërblimi kushtëzohet nga numri i anëtarëve që ju prezantoni në rrjet.” Një praktikë
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 125 e tillë shfrytëzon në mënyrë të paligjshme konsumatorët dhe për këtë arsye është e ndaluar. 15. Pretendimi se një tregtar do të ndërpresë tregtimin apo do të ndërrojë mjedisin e punës, kur ai nuk do ta bëjë një gjë të tillë. 6KHPEXOO 1MRIWLPLVHSsUIXQGRQNRQWUDWDHTLUDVs±JMLWKoNDVKLWHW PDOOLOLNXL- GRKHW ]KYHQGRVHWQJDYHQGLLWUHJWLPLW VKLWMHSsUPE\\OOMHDNWLYLWHWLQGsUVDWsJMLWKD njoftimet sa më sipër nuk janë të vërteta. 3UHWHQGLPLVHPDOOUDRVHVKsUELPHNDQsDIWsVLWsOHKWsVRMQs¿WLPLQQs lojërat e fatit. 6KHPEXOO 6LWs¿WRQLORWDULQs ³0sQsIXQGMXPXQGWs¿WRQLORWDULQs1MsVRIW ZDUHLULLED]XDUQsDOJRULWPLQH]KYLOOXDUQsODERUDWRULQ&(51WsQGLKPRQTsW¶L kthesh zaret në favorin tënd.” Ose rastet kur një tregtar ofron për shitje kombinimet HQXPUDYH¿WXHVWsQMsORWDULH.sWRSUDNWLNDMDQsJMLWKQMsWsQGDOXDUDSDVLVKSsUGR- rojnë besimin e konsumatorit në treg. 17. Pretendimi i rremë se një mall ose shërbim ka aftësi të kurojë sëmundje, mosfunksionim apo deformim të organeve. Shembull: Deklarimi se disa mallra mund të kurojnë alergjinë, kur në fakt nuk sVKWsHYsUWHWs³6LGRWsQGLKHVKLWMXPHQMsNRNsSORWPHÀRNs\"YMHWPsLUL\"0s VKXPsPDVKNXOO\";KHOL0UHNXOOXHVKsPTsUULWÀRNsWLSURYXDUGKHWHVWXDUSsUULJMH- QHULPLQHÀRNsYH0DVD]KRQLYHWsPQMsVDVLWsYRJsOWs;KHOLWWs0UHNXOOXHVKsPSsU UULWMHQHÀRNsYHQsOsNXUsQHNRNsVVXDMWULKHUsQsGLWsGKHEUHQGDWULMDYsVKMXGRWs NHQLQMsNRNsSORWPHÀRNs´1sUDVWHWHPHGLNDPHQWHYHNsWRQRUPDLQWHUIHURMQsPH DWRWsHWLNHWLPHYHGKHQRUPDWsWMHUDVSHFL¿NHPELUHNODPLPLQHSURGXNWHYHIDUPD- ceutike, të cilat nuk preken, por prevalojnë ndaj normave të praktikave të padrejta. Parashikimi i kësaj lloj praktike të padrejtë ndalon WUHJWDUsWSsUWsSsU¿WXDUQJDVLWXDWD të tilla. 18. Përçimi i informacionit në thelb të pasaktë për kushtet e tregut ose për mundësitë e gjetjes së një malli ose shërbimi, me synimin e nxitjes së kon- sumatorit për të blerë mallin ose shërbimin në kushte më pak të favorshme sesa kushtet normale të tregut. Shembull: Paraqitja e statistikave të rreme ose të pavërteta mbi pozicionin e WUHJWDULWQsWUHJRVHJMHQGMHQHPDOOLWDSRVKsUELPLWQsWUHJ 3UHWHQGLPLLWUHJWDUsYH se ata kanë të drejta ekskluziviteti: “Propulsion™ është raketa e tenisit e përdorur QJD9HQXV:LOOLDPVSsUWs¿WXDUWUL.DPSLRQDWHUUHVKWQs:LPEOHGRQ7DQLHGKHMX mund të përdorni këtë raketë. Është e disponueshme ekskluzivisht nga Tennis Pro 2QOLQH%OLMHQLWDQLQGsUVDVDVLDsVKWsHNX¿]XDU´1GU\\VKHQJDVDSUHWHQGRKHWQsNsWs reklamë, raketa është e disponueshme edhe pranë shitësve të tjerë dhe zakonisht me çmime më të ulëta sesa Tennis Pro Online. Në këto lloj reklamash tregtari me anë të JsQMHVKWUsV V\\QRQ Ws VKHVs PH SsU¿WLP Ws ODUWs PDOOLQ RVH VKsUELPLQ SsU NsWs DUV\\H këto praktika janë të padrejta dhe gjithnjë të ndaluara.
126 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 19. Pretendimi në një praktikë tregtare se do të ofrohet çmim promocional ose konkurrues, pa e dhënë në të vërtetë këtë çmim apo diçka të njëvler- shme me të. 6KHPEXOO ³8ULPH MX NHQL ¿WXDU QMs oPLP QGsUVD YHWsP NOLHQWsW H SDUs PXQGWsPDUULQQMsoPLP³8ULPH-X¿WXDWPEL/HNsQsoPLPH7HOHIRQRQL tani për të marrë çmimin tuaj. Oferta përfundon më 31 Maj 2018.” Shoqëria që qën- dron pas kësaj oferte nuk shpërndan kurrë çmimet ose shpërndan çmime me vlera shumë më të ulëta se 10000 Lekë. Përkundrazi, kur konsumatorët telefonojnë numrin e reklamës, atyre u propozohet që të blejnë mallra kozmetikë, ose u ofrohet një zbritje në çmim prej 10000 Lekë në rast se ata blejnë mallra për më shumë se 50000 Lekë. Një praktikë e tillë është krejtësisht çorientuese për konsumatorët, si rrjedhojë është gjithnjë e ndaluar. 20. Përshkrimi i një malli ose shërbimi si “gratis”, “falas”, “pa pagesë” ose në një mënyrë të ngjashme, kur konsumatorit i duhet të paguajë sadopak përmbi koston e paevitueshme të përgjigjes ndaj praktikës tregtare, si dhe pagesës për dërgesën e mallit apo ofrimin e shërbimit. Shembull: Publiciteti në një katalog që deklaron se konsumatori do të marrë një dhuratë pa pagesë, ndërsa në fakt kjo zbatohet vetëm me kusht që ai të porosisë disa mallra apo shërbime nga katalogu: “Faleminderit që u regjistruat në këtë listë. Telefononi tani dhe merrni orën tuaj FALAS*. * Ora e disponueshme me porosinë tuaj për çdo paketë udhëtimi me vlerë të ba- rabartë ose më të madhe se 25000 Lekë.” 21. Përfshirja në materialet e tregtimit e një fature ose dokumenti të ngjashëm, që kërkon pagesë, e cila i krijon konsumatorit përshtypjen se ai e ka porositur tashmë mallin e tregtuar, kur në fakt ai nuk e ka porositur. Shembull: kur një bankë dërgon një kartë krediti te konsumatori shoqëruar me QMsGRNXPHQWTsNsUNRQSDJHVsQQGsUNRKsTsNRQVXPDWRULNDNsUNXDUTsW¶LGsUJRKHW vetëm informacion. Dërgimi i një letre formale te konsumatori që e informon atë se një mall i caktuar është tashmë i disponueshëm dhe që konsumatori është i mirëpritur që të vijë dhe ta marrë, ndërsa i paraqitet një dokument me pamjen që e bën atë të duket si një faturë, çka e shtyn konsumatorin të besojë se ai e ka porositur produktin dhe duhet të paguajë në mënyrë që të mos përndiqet nga tregtari. 22. Pretendimi i rremë ose krijimi i përshtypjes se tregtari nuk po vepron për qëllime të lidhura me veprimtarinë e tij ekonomike, tregtare, profesio- nale ose paraqitja e rreme e vetes si konsumator. Shembull: tregtarët që vendosin njoftim në gazeta ose postera pa treguar që kjo shitje është pjesë e aktiviteteve të tyre tregtare, por që hiqen si qytetarë që duan të VKHVLQPDOOUDSHUVRQDOH1sNsWsPsQ\\UsWUHJWDUsWSsUSLTHQWs¿WRMQsEHVLPLQHNRQ- VXPDWRUsYHGKHW¶LELQGLQDWDSsUWsEOHUsPDOOUDW1MsVKHPEXOOWMHWsUWLSLNGRWsLVKWH rasti i një tregtari makinash të përdorura, i cili hiqet si pronari i automjetit, me qëllim që të krijojë përshtypjen te konsumatori se këtë mjet e ka përdorur vetëm ai më parë. Kjo taktikë shfrytëzon në mënyrë të paligjshme besimin e konsumatorit.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 127 23. Krijimi i përshtypjes së gabuar se shërbimi pas shitjes për një mall është i disponueshëm në një shtet, përveç atij në të cilin shitet malli. Shembull: Ofertat e passhitjes të formave nga më të ndryshmet përfaqësojnë një mënyrë të fuqishme të ndikimit në sjelljen ekonomike të konsumatorit. Një shembull tipik është rasti kur një tregtar me qëllim promovimin e shitjes së modelit të ri të tele- fonit celular, premton se ofron një garanci europiane ose ndërkombëtare, e cila është e vlefshme kudo ku konsumatori mund të shkojë, por në fakt një gjë e tillë nuk është aspak e vërtetë. Shërbimet pas shitjes janë një komponent i rëndësishëm i taktikave të shitjes dhe kjo dispozitë ndalon keqpërdorimin e tyre. B. Praktikat tregtare agresive: 24-31 24. (1) Krijimi i përshtypjes se konsumatori nuk mund të largohet nga qendra e shitjes derisa të përfundohet kontrata. Shembull: “Ju nuk mund të largoheni nga qendra e shitjes përpara se të plotësohet GKHWsQsQVKNUXKHWIRUPXODUL8QsGRW¶MXNWKHMPEUDSVKWGLVDGRNXPHQWHTsNDPSsU- GRUXUSsUWsSORWsVXDUIRUPXODULQ GKHTsNRQVXPDWRULWPXQGW¶LGXKHQSsUWsXGKsWXDU ose për të drejtuar automjetin) vetëm pasi të keni nënshkruar kontratën.” Një rast tjetër i kësaj SUDNWLNHDJUHVLYHPXQGWsMHWsHGKHQGDOLPL¿]LNLNRQVXPDWRULWSsUW¶XODUJXDU nga dyqani. 25. (3) Kryerja e vizitave personale në banesën e konsumatorit, duke VKSsU¿OOXUNsUNHVsQHNRQVXPDWRULWSsUW¶XODUJXDURVHSsUWsPRVXULN- WK\\HU PH SsUMDVKWLP Ws UDVWHYH GKH EUHQGD NX¿MYH Ws MXVWL¿NXHVKsP SsU zbatimin e një detyrimi kontraktual. Shembull: “Unë do të largohem nga banesa juaj por vetëm pasi formularët të jenë plotësuar dhe nënshkruar”. Këmbëngulja për të vazhduar paraqitjen e mallit edhe pse konsumatori ka deklaruar se nuk është i interesuar ose i ka kërkuar tregtarit që të largohet dhe të mos kthehet, përbën shkelje të ligjit. 26 (4) Bërja e kërkesave të vazhdueshme dhe të padëshiruara, nëpërmjet telefonit, faksit, e-mailit ose mjeteve të tjera të komunikimit në distancë, PHSsUMDVKWLPWsUDVWHYHGKHEUHQGDVKWULUMHVVsMXVWL¿NXHVKPHSsU]EDWL- min e një detyrimi kontraktual. Shembull: Dërgimi i e-maileve të njëpasnjëshme pa miratimin e konsumatorit. Mos fshirja nga lista e postës pas kërkesave të përsëritura të konsumatorit. 27. (5) Kërkesa ndaj një konsumatori, i cili dëshiron të marrë policën e sigurimit, që të sigurojë dokumente, të cilat, në mënyrë të arsyeshme, nuk mund të konsiderohen të përshtatshme për të vendosur nëse pretendimi ishte i vlefshëm, ose dështimi sistematik për t’iu përgjigjur korrespon- dencës përkatëse, për të zhbindur konsumatorin nga ushtrimi i të drejtave të tij kontraktuale. Shembull: Kërkesa që konsumatorët, të cilët dëshirojnë të kërkojnë dëmshpërblim për vjedhje ose humbje të sendeve personale nga bagazhet e tyre, të paraqesin doku- mentin e njohur ligjor për të gjitha sendet me të cilat lidhet kërkesa.
128 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 28. (6) Përfshirja në një publicitet të nxitjes së drejtpërdrejtë drejtuar fëmijëve për të blerë mallra apo shërbime, ose për të bindur prindërit e tyre apo persona të tjerë të rritur për të blerë këto mallra apo shërbime. Shembull: Kjo video (libër ose lodër) tani është në treg – i thoni mamit që ta blejë sa më parë! Ej fëmijë! U thoni prindërve që të blejnë në DVD Triologjinë “Batman” GKHMXGRWsUHJMLVWURKHQLSsUWs¿WXDUG\\K\\UMHJUDWLVQs3DUNXQH$UJsWLPLW 29. (7) Kërkesa e pagesës së menjëhershme ose të shtyrë nga tregtari për mallrat apo shërbime, në lidhje me furnizimin ose kthimin apo ruajtjen e këtyre mallrave a shërbimeve të pakërkuara nga konsumatori. Shembull: Shitja për inerci përfshin raste si dërgimi i një libri (ose një mall tjetër) WH NRQVXPDWRUL SD NsUNHVsQ H WLM EDVKNs PH NsUNHVsQ SsU QMs SDJHVs GsUJLPL L QMs libri (ose një mall tjetër) te konsumatori pa kërkesën e tij dhe duke kërkuar që në rast VH NRQVXPDWRUL QXN H GsVKLURQ PDOOLQ W¶L QLVHW WUHJWDULW PEUDSVKW PDGMH HGKH PH VKSHQ]LPHWHNRQVXPDWRULW GsUJLPLLQMskarte krediti te konsumatori pa kërkesën e WLM LQIRUPLPLLNRQVXPDWRULWTsSROLFDHWLMHsigurimit ose limiti i tij i kreditimit është ]PDGKXDU DXWRPDWLNLVKW GKH GHW\\ULPHW H WLM SsU SDVRMs MDQs UUHJXOOXDU LQIRUPLPL L konsumatorit që polica e tij e sigurimit ose limiti i tij i kreditimit do të zmadhohen automatikisht me përjashtim të rastit kur ai refuzon brenda një afati të caktuar kohor. P.sh., “E dashur Jona, kjo është tavolina që ju keni kërkuar. Ju lutem të na jepni de- tajet e kartës suaj të kreditit duke përdorur formularin bashkëngjitur ose në internet në faqen tonë web. Ne do të debitojmë çmimin në kartën tuaj të kreditit me këste tri- mujore prej 7500 Lekësh.” Shitja për inerci ndikon si mbi konsumatorët vulnerabël, ashtu edhe ata mesatarë. Konsumatorët marrin mallra të cilat nuk i kanë porositur dhe me të drejtë shqetësohen për pagesën për to. Sipas Direktivës 2011/83 për të drejtat e konsumatorëve, në rast se tregtarët dërgojnë te konsumatorët produkte të paporosi- tura, atëherë konsumatori përjashtohet nga detyrimi për të paguar, pra është i lirë të mbajë produktin që i është ofruar pa e porositur, pa asnjë pagesë. 30. (8) Informimi në formë të qartë i konsumatorit se punësimi apo jetesa e tregtarit vihet në rrezik, në rast se konsumatori nuk e blen mallin ose shërbimin. Kjo dispozitë e mbron vendimmarrjen e lirë të konsumatorit nga format më të gje- ra të mundshme të teknikave agresive. Praktikisht ajo synon mbrojtjen e konsumatorit nga teknikat agresive të përdorura nga tregtari që rreken të luajnë me ndjeshmërinë emocionale të konsumatorit. P.sh., kur shitësja i tregon konsumatorit se ajo është nënë e vetme e tre fëmijëve dhe se nëse konsumatori nuk i blen mallrat që ajo ka për shitje, atëherë ajo do të humbasë punën. .ULMLPLLSsUVKW\\SMHVVsJDEXDUVHNRQVXPDWRULND¿WXDUGRWs¿WRMs RVH GR Ws ¿WRMs QsVH NU\\HQ QMs YHSULP Ws FDNWXDU QMs oPLP DSR SsU¿WLP tjetër të njëvlershëm, kur në fakt: D QXNNDDVQMsoPLPDSRSsU¿WLPWMHWsUWsQMsYOHUVKsP b) ndërmarrja e çfarëdo veprimi për të pretenduar një çmim ose çfarëdo SsU¿WLPLWMHWsUWsQMsYOHUVKsPsVKWsREMHNWLSDJHVsVVsSDUDYHQJDNRQVX- matori ose shkakton kosto.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 129 6KHPEXOO ³8ULPH MX NHQL ¿WXDU QMs oPLP -X MHQL ¿WXHVL IDWOXP /XP VL MX HPULMXDMsVKWsSsU]JMHGKXUSsUWs¿WXDUQMsoPLP QMsDXWRPMHWQMsVKWsSLQMsTsQ- drim në një resort pushimi, një shumë parash, etj.).” Ndërsa ju në të vërtetë duhet të blini një mall ose të paguani që të merrni pjesë në një garë, ose çmimi që ju keni ¿WXDU QXN sVKWs DL L SsUVKNUXDU RVH sVKWs SDUDTLWXU Qs PsQ\\Us oRULHQWXHVH VL SVK ³MX ¿WXDW QMs PEDMWsVH oHOsVDVK´ QGsUVD MX SULVQLW QMs DXWRPMHW RVH HPUL MXDM LVKWH SsU]JMHGKXUYHWsPSsUWsSDVXUVKDQVLQSsUWs¿WXDUQMsoPLPYHWsPSDVSsU]JMHGKMHYH të mëtejshme ose garave të mëtejshme. ³-XMHQL¿WXHV.sUNRQLoPLPLQHPDGK ¼6LWsNsUNRQLoPLPLQ 1HYH na duhet të përballojmë shpenzimet tatimore dhe shpenzimet e tjera që lidhen me administrimin e lotarisë, prandaj për të kërkuar çmimin tuaj thjesht transferoni 10000 Lekë në llogarinë bankare si më poshtë me përshkrimin: “Fitues i çmimit të madh, [emrin tuaj].” Neni 18 Ekspozimi i të dhënave të tregtarit 1. Tregtarët janë të detyruar të vendosin në njësinë e tyre të tregtimit emërtimin tregtar, adresën, orarin për shërbimin e konsumatorit, si dhe të dhëna të tjera, që lidhen me natyrën e mallrave ose të shërbimeve që ofrojnë. 2. Në tregje të hapura këto detyrime përcaktohen nga organet e njësive të qeverisjes vendore dhe të dhënat e mësipërme vendosen në hyrje të tregut. Koment: Neni 18 kërkon që shitësi të ekspozojë në vendin e shitjes tri informa- cione konkrete: - Emërtimin e tij tregtar - Adresën e vendit të tregtimit - Orarin për shërbimin e konsumatorit Tregtarët që ushtrojnë aktivitetin e tyre në tregje publike duhet të respektojnë rregullat e vendosura nga njësia përkatëse e qeverisjes vendore. Të tilla rregulla kërkohen me qëllim që konsumatori të ketë mundësi të njihet me palën kontraktuese, që të dijë se ku të drejtohet në rast se diçka nuk shkon mirë, apo të ketë mundësi të ankohet. Ekspozimi i identitetit dhe adresa e tregtarit është shumë e rëndësishme me qëllim realizimin e të drejtave dhe detyrimeve juridiko-civile. Bazuar QsDGUHVsQ¿]LNHWsWUHJWDULWSsUFDNWRKHWHGKHJM\\NDWDNRPSHWHQWHTsGRWsVKT\\UWRMs kërkesë-padinë që potencialisht konsumatori mund të ngrejë ndaj tregtarit, ose mund të përcaktohet lehtësisht vendi i përmbushjes së detyrimit si dhe të drejta të tjera të ngjashme të parashikuara nga Kodi Civil dhe Kodi i Procedurës Civile.
130 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime KREU II PUBLICITETI 9sVKWULPLSsUJMLWKVKsP Kreu mbi publicitetin transpozon në mënyrë të pjesshme Direktivën 2006/114/ EC6 mbi publicitetin çorientues dhe krahasues, e cila shfuqizoi direktivën më të her- shme 84/450.7 Në fakt, kjo direktivë aplikohet vetëm në marrëdhëniet midis tregtarëve (B2B) dhe si rregull nuk duhej të transpozohej në ligjin për mbrojtjen e konsuma- torëve, por megjithatë direktiva tërthorazi i mbron konsumatorët, pasi në analizë të fundit vendosja e rregullave të drejta në treg, si edhe konkurrenca e lirë dhe e nder- shme prekin konsumatorin duke rritur mundësitë e tij të zgjedhjes dhe ekuilibrimin e çmimeve për shkak të konkurrencës. E drejta e konkurrencës është e lidhur ngushtë HGKHPHPLUsTHQLHQHNRQVXPDWRULWVLSsU¿WXHV¿QDOLWsPLUDYHGKHVKsUELPHYHTs duhet të ofrohen në mënyrë të drejtë dhe të ndershme në treg. Duke qenë se normat që përmbahen në Direktivën 2006/114/EC, zbatohen vetëm në marrëdhëniet midis tregtarëve, dhe se disa aspekte të direktivës më të hershme 84/450 janë transpozuar në nenet 635-636 të Kodit Civil mbi publikimin mashtrues, legjislatori shqiptar gjeti me vend që me ndryshimet e vitit 2011 të LMK, të shfuqi- zonte nenin 23, i cili ishte thuajse identik me nenin 635 të Kodit Civil. Pra Kodi Civil transpozon vetëm pjesën mbi publicitetin çorientues të Direktivës 84/850/EEC dhe është thuajse identik me ish-nenin 23 të LMK i cili është shfuqizuar me ndryshimet që iu bënë ligjit në vitin 2011. Dispozitat në këtë kre duhen trajtuar e kuptuar së bashku me normat e Kodit Civil dhe ato të ligjit për mbrojtjen e konkurrencës, sipas rastit. Neni 22 Gjuha e përdorur Mesazhet e publicitetit duhet të jenë në gjuhën shqipe. Bëjnë përjashtim parullat ose pjesë të tyre, të cilat lejohen të shprehen edhe në një gjuhë tjetër. Koment: Mesazhet publicitare duhet të jenë në gjuhën shqipe. Ashtu si edhe në rastet e së drejtës së konsumatorit për informacion dhe detyrimet e etiketimit të pa- rashikuara më sipër, edhe publiciteti i paraqitur nga tregtari duhet të jetë në gjuhën VKTLSH3XEOLFLWHWLsVKWsPMHWNRPXQLNLPLQsGXDUWHWUHJWDULWSsUW¶LXGUHMWXDUNRQVX- PDWRULW GKH SsU W¶L GKsQs DWLM LQIRUPDFLRQHW WKHOEsVRUH VL PEL PDOOLQ GKH VKsUELPHW e ofruara në treg, ashtu edhe mbi të drejtat që gëzon konsumatori në marrëdhëniet juridike me tregtarin. Meqenëse përgjatë të gjitha dispozitave të LMK kërkohet që informacioni për konsumatorin të jepet i qartë, i saktë dhe i kuptueshëm, atëherë 6 Directive 2006/114/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 FRQFHUQLQJPLVOHDGLQJDQGFRPSDUDWLYHDGYHUWLVLQJ FRGL¿HGYHUVLRQ 7H[WZLWK(($UHOHYDQFH OJ L 376, 27.12.2006, p. 21-27. 7 Council Directive 84/450/EEC of 10 September 1984 relating to the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning misleading advertising OJ L 250, 19.9.1984, p. 17–20, e shfuqizuar.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 131 është rrjedhojë logjike që edhe publiciteti mbi mallrat dhe shërbimet duhet të jepet në gjuhën shqipe, me qëllim që mesazhi publicitar të jetë sa më i qartë e i kuptueshëm për konsumatorin shqiptar. Neni 24 Publicitet i padrejtë Publiciteti është i padrejtë, kur është diskriminues për seksin, racën, fenë, NRPEsVLQsELQGMHWSROLWLNHPRVKsQYHoRULWs¿]LNHGKHPHQGRUH Koment: Publiciteti është i padrejtë kur është diskriminues për seksin, racën, fenë, NRPEsVLQsELQGMHWSROLWLNHPRVKsQYHoRULWs¿]LNHRVHPHQGRUH.\\SDUDVKLNLPsVKWs në mbrojtje edhe të parimit të përgjithshëm të mosdiskriminimit të konsumatorëve në ofrimin e mallrave dhe shërbimeve të parashikuara nga ligji për mbrojtjen nga diskri- minimi. Sipas nenit 20 të ligjit nr. 10221/2010 “Për mbrojtjen nga diskriminimi”8 ndalohet diskriminimi në fushën e ofrimit të mallrave dhe shërbimeve, nëpërmjet pa- UDVKLNLPLWVHSHUVRQL¿]LNRVHMXULGLNTsRIURQWsPLUDDSRVKsUELPHSsUSXEOLNXQPH pagesë ose jo, ndalohet të diskriminojë për shkaqe në lidhje me gjininë, racën, ngjyrën, HWQLQsJMXKsQLGHQWLWHWLQJMLQRURULHQWLPLQVHNVXDOELQGMHWSROLWLNHIHWDUHRVH¿OR]R- ¿NHJMHQGMHQHNRQRPLNHDUVLPRUHRVHVKRTsURUHVKWDW]sQLQsSsUNDWsVLQsSULQGsURUH përgjegjësinë prindërore, moshën, gjendjen familjare ose martesore, gjendjen civile, YHQGEDQLPLQ JMHQGMHQ VKsQGHWsVRUH SUHGLVSR]LFLRQH JMHQHWLNH DIWsVLQs H NX¿]XDU përkatësinë në një grup të veçantë, ose me çdo shkak tjetër, një person tjetër, i cili NsUNRQW¶LDUULMsRVHW¶LSsUGRUsDWR'LVNULPLQLPLQsIXVKsQHRIULPLWWsPDOOUDYHGKH VKsUELPHYHSUH]XPRKHWVHNU\\KHWQJDWUHJWDULTsUHIX]RQW¶LMDSsQMsSHUVRQLDSRJUXSL personash të mira apo shërbime për shkaqet diskriminuese të lartpërmendura, ose re- IX]RQW¶LRIURMsQMsSHUVRQLSsUWsQMsMWDWVKNDTHGLVNULPLQXHVHWsPLUDDSRVKsUELPHQs mënyrë të ngjashme, ose me cilësi të ngjashme, ose në kushte të ngjashme me ato në të cilat këto të mira apo shërbime i ofrohen publikut në përgjithësi. Shkaqet e mosdiskriminimit janë shumë të gjera dhe përmbahen në një listë të hapur nën nenin 1 të ligjit për mbrojtjen nga diskriminimi, pavarësisht se direktiva 2004/1139 që synon të transpozojë ligji në nenin 20, ofron mbrojtje nga diskriminimi vetëm për shkak të gjinisë. Në kuadër të kësaj direktive, GJED në çështjen Test Achat ku diskutohej primi i diferencuar në kontratat e sigurimit midis burrave dhe grave,10 ka vendosur se diskriminimi gjinor nuk mund të lejohet në asnjë rast në ofrimin e mallrave dhe shërbimeve, madje as kur nga të dhëna statistikore apo aktuariale mund WsUH]XOWRMsQMsGLIHUHQFLPSsUVKNDNWsJMLQLVsGXNHPRVOHMXDUNsVKWXDVQMsMXVWL¿NLP për të përdorur gjininë si një faktor aktuarial në llogaritjen e primit të sigurimit, i cili 8 FZ nr. 15/2010. 9 Council Directive 2004/113/EC of 13 December 2004 implementing the principle of equal treatment between men and women in the access to and supply of goods and services, OJ L 373, 21.12.2004, p. 37-43. 10Çështja C-236/09 Association Belge des Consommateurs Test-Achats ASBL and Others v Conseil des ministres [2011] ECR I-0077. ECLI:EU:C:2011:100.
132 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime do të rezultonte në trajtimin e pabarabartë midis burrave dhe grave në fushën e ofrimit të mallrave ose shërbimeve. Është i papranueshëm publiciteti diskriminues, ndërkohë që e gjithë shoqëria pu- non dhe lufton për të shuar paragjykimet që lidhen me racën, fenë, kombësinë etj. Një parashikim i tillë lidhet edhe me vlerat morale e juridike, si edhe me shijet dhe përshtatshmërinë në shoqërinë shqiptare. Bazuar në kushtetutë dhe një sërë ligjesh për barazinë dhe mbrojtjen nga diskriminimi, shoqëria shqiptare nuk mund të tole- rojë akte apo mesazhe diskriminuese. Megjithatë shkaqet diskriminuese janë më të gjera në ligjin për mbrojtjen nga diskriminimi. Duke qenë se ligji për mbrojtjen nga diskriminimi si një ligj i posaçëm prevalon, atëherë neni 24 duhet të interpretohet në një mënyrë më të zgjeruar, duke përfshirë edhe shkaqe të tjera diskriminuese, si p.sh., orientimin seksual, statusin shoqëror dhe prejardhjen familjare etj. Neni 25 Publicitet krahasues 1. Publicitet krahasues është çdo publicitet, i cili, hapur ose në mënyrë të QsQNXSWXDULGHQWL¿NRQtregtarë, mallra ose shërbime të ofruara prej tyre. 2. Publiciteti krahasues lejohet kur është në përputhje me kushtet e mëposhtme: a) nuk është çorientues, sipas përcaktimeve të neneve 14 dhe 15 të këtij ligji; b) krahason mallra dhe shërbime, që plotësojnë të njëjtat nevoja ose shër- bejnë për të njëjtin qëllim; c) krahason objektivisht një ose më shumë karakteristika të rëndësishme, WsYHUL¿NXHVKPHGKHSsUIDTsVXHVHWsPDOOUDYHGKHVKsUELPHYHQsWsFLODW mund të përfshihet çmimi; ç) nuk diskrediton ose denigron markat tregtare, emërtimet tregtare, shenjat e tjera dalluese, mallrat, shërbimet, veprimtaritë dhe rrethanat e një konkurrenti; d) në rastin e produkteve me emërtesë të origjinës, lidhet në secilin rast me produktet e së njëjtës emërtesë; GK QXN SsU¿WRQ Qs PsQ\\Us Ws SDQGHUVKPH QJD UHSXWDFLRQL L QMs PDUNH tregtare, emërtimi tregtar ose shenjë tjetër dalluese të një konkurrenti ose nga emërtesa e origjinës së produkteve konkurrente; e) nuk paraqet mallra ose shërbime, si imitime ose kopje të mallrave ose shërbimeve, që i përkasin një emërtimi tregtar ose marke tregtare të mbrojtur; ë) nuk krijon konfuzion ndërmjet tregtarëve, ndërmjet subjektit që pro- movon mallrat apo shërbimet e tij dhe një konkurrenti ose ndërmjet mar- kave tregtare, emërtimeve tregtare, shenjave të tjera dalluese, mallrave ose shërbimeve të subjektit, që promovon mallrat apo shërbimet e tij dhe atyre të një konkurrenti. Koment: Neni 25 transpozon verbatim nenin 4 të Direktivës 2006/114/EC. Normat mbi publicitetin krahasues synojnë, nga njëra anë, forcimin e sjelljes racionale të konsu- matorit dhe, nga ana tjetër, ndalimin e diskreditimit dhe dëmtimit të reputacionit të konkurrentit. Të dyja këto qëllime janë në mënyrë të barasvlershme të rëndësishme.
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 133 Megjithatë midis dy poleve ka një tension, sepse, nga njëra anë, konsumatori, për të qenë i informuar, ka nevojë për krahasim dhe për të nuk mjafton vetëm krahasimi i fakteve, por edhe vlerësimi i tyre për aq kohë sa konsumatori nuk është në gjendje të nxjerrë vetë konkluzione mbi faktet e dhëna krahasuese. Sa më drastik të jetë krahasi- PLDTPsµLLQIRUPXDU¶GRWsMHWsNRQVXPDWRUL1GsUVDQJDDQDWMHWsUNRQNXUUHQWsWGR të bënin gjithçka për ta ngushtuar krahasimin vetëm te paraqitja e fakteve të thjeshta. “Publicitet krahasues është çdo publicitet, i cili, hapur ose në mënyrë të nënkuptuar, LGHQWL¿NRQWUHJWDUsWsWMHUsTsRIURMQsPDOOUDRVHVKsUELPHWsQJMDVKPHQsWUHJ´ 6KHPEXM 3HSVL &ROD VKXPs Ps H PLUs VH &RFD&ROD 6XOWDQ &ROD Ps VKXPs shije sesa colat e tjera të njohura! Tabelë që krahason çmimet e ushqimeve në su- permarketet kryesore. Tabelë që krahason konsumimin e karburantit nga automjetet. Nëse tregtarët kanë zgjedhur një ngjyrë ose kafshë të veçantë si simbol marketingu, përdorimi i këtyre ngjyrave dhe kafshëve për të krahasuar mallin ose shërbimin e tregtarit me atë të tyre. Duhet mbajtur parasysh se publiciteti kërkon një qëllim promocional. Për pasojë, krahasimi i mëposhtëm nuk përbën një publicitet krahasues: - Fushatat politike 3XEOLFLWHWLHGXNXHVVLSVKÀHWsSDORVMHWsSXEOLNXDUDQJDQMsRUJDQL]sPSXEOLN ose privat për të nxitur përdorimin e mallrave ushqimore të shëndetshme. - Testet krahasuese të kryera nga shoqatat e konsumatorëve. Megjithatë publiciteti krahasues lejohet në disa raste. Arsyeja pse duhet lejuar publiciteti krahasues është sepse kjo praktikë, sipas disa kushteve, mund të jetë burim i një informacioni të vlefshëm për konsumatorët, por duke respektuar disa kushte rigoroze. Publiciteti duke qenë instrumenti i parë promocional, ka shumë të ngjarë që mesazhi krahasues të jetë çorientues ose të paktën jo i kuptueshëm për konsumatorët, VHSVHDLSsUPEDQLQIRUPDFLRQWsNX¿]XDUWsYHWsPQMsSDOH7UHJWDULGRWsVKW\\KHWTs të theksojë vetëm anët pozitive të mallit ose shërbimit të tij dhe do të mbajë të fshehu- ra ose nuk do të përmendë anët negative. Për të qenë i lejuar, publiciteti krahasues duhet të përmbushë të gjitha kushtet e renditura në nenin 25, pika 2. Mospërmbushja qoftë e vetëm njërit nga këto kushte do ta bëjë atë të paligjshëm. Publiciteti krahasues nuk do të jetë i lejueshëm në rast se: 1. Është çorientues, p.sh. i rremë, i mangët ose shfaq mangësi në kuptimin e nene- ve 14 (praktika/veprime çorientuese) dhe 15 (mosveprimet çorientuese). Shembull: “Konsumi i karburantit te Mini është 4.3 l për 100 km ndërsa Midget konsumon 5.5 l dhe Spacecar 7 l”, ndërsa në të vërtetë Mini konsumon 6.00 l për 100 km. Shembuj të tjerë mund të jenë: krahasimi i zërave si çmimi, konsumi i karburantit, konsumi i energjisë ose rezultatet e testit të rezistencës në përplasje, ndërsa përdoren parametra të tjerë për mallrat e veta dhe për ato që janë objekt krahasimi. Krahasimi i çmimit të mishit në tre supermarkete pa përmendur ditën kur bëhet krahasimi. Ose, kur një prodhues A krahason çmimin e karrigeve për zyra që prodhon vetë me çmi- min e atyre të një konkurrenti B, duke evidentuar se çmimi i tij është 10000 Lekë më lirë se ato të Shoqërisë B, ndërkohë që nuk tregon se karriget e konkurrentit janë të
134 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime prodhuara me lëkurë origjinale, ndërsa ato që reklamohen janë të prodhuara me lëkurë sintetike industriale. 2. Nuk krahason mallra dhe shërbime që plotësojnë të njëjtat nevoja ose shërbejnë për të njëjtin qëllim. Shembull: Krahasimi i shërbimeve të një hoteli me 5 yje me ato të një hoteli me 3 ose 4 yje. Ose një bankë e cila në mjediset e saj tregtare vendos postera ose shpërndan ÀHWsSDORVMHNXNUDKDVRKHQLQWHUHVDWHKXDYHKLSRWHNDUHTsRIURQYHWsPHLQWHUHVDWH kartave të kredit që ofron konkurrenti. 3. Nuk krahason objektivisht një ose më shumë cilësi materiale, të nevojshme, të YHUL¿NXHVKPHGKHSsUIDTsVXHVHWsPDOOUDYHGKHVKsUELPHYHWsNUDKDVXDUD Shembuj: Përdorimi i mesazheve të paqarta: malli A është më i përshtatshëm për mjedisin (p.sh. më i biodegradueshëm) sesa B, C ose D, pa ofruar ndonjë fakt në mbështetje të këtij pretendimi. Krahasimi i cilësive që nuk e përfaqësojnë mallin apo shërbimin: krahasimi duhet gjithnjë të lidhet me cilësi thelbësore dhe karakteristi- ke të mallit të caktuar, p.sh një produkt kozmetik për të cilin reklamohet se nuk ka efekte anësore sikurse mund të ketë një produkt farmaceutik i cili përmban substanca kuruese, ndërkohë që efektet e caktuara anësore nuk kanë lidhje me karakteristikat thelbësore të produktit. Ose thuhet se produkti larës rrobash A është 10 herë më i fuqi- shëm se B, sepse është i lëngshëm dhe jo i ngurtë, ndërkohë që cilësitë përfaqësuese të këtij produkti që i japin fuqinë, janë substancat kimike përbërëse të tij dhe jo gjendja DJUHJDWHHSURGXNWLW,QIRUPDFLRQLNUDKDVXHVGXKHWWsMHWsJMLWKDVKWXLYHUL¿NXHVKsP 1sUDVWVHNRQVXPDWRULWLGXKHQWsGKsQDWsWMHUDSsUWsYHUL¿NXDUNUDKDVLPLQHEsUs nga tregtari, atëherë ky i fundit duhet të tregojë se ku mund të merret ky informa- FLRQQGU\\VKHNUDKDVLPLGRWsNRQVLGHURKHWLSDYHUL¿NXHVKsP1GsUVDoPLPLsVKWsQMs DVSHNWTsPXQGWsNUDKDVRKHWSDVLsVKWsOHKWsVLVKWLYHUL¿NXHVKsPQJDYHWsNRQVXPD- torët. Por krahasimi i çmimit të një shporte mallrash duhet të bëhet me kujdes dhe të MHSHWLJMLWKsLQIRUPDFLRQLLVDNWsSsUWsTHQsLYHUL¿NXHVKsP 4. Diskrediton ose denigron markat tregtare, emërtimet tregtare, shenjat e tjera dalluese, mallrat, shërbimet, veprimtaritë dhe rrethanat e një konkurrenti. Shembull: Paraqitja e një imazhi të keq të mallit ose tregtarit tjetër si p.sh., “lo- drat tona janë më të sigurta se ato të shitura nga X”, i cili sapo ka njoftuar që disa nga lodrat e tij do të tërhiqen nga tregtimi, duke abuzuar kështu me vështirësinë e konku- UUHQWLW2VH³VKRTsULD;VKHWGKHLQVWDORQSDMLVMHKLJMHQRVDQLWDUH´3sUWsMXVWL¿NXDU çmimet më të larta se çmimi mesatar në treg, kjo shoqëri në dyqanet e veta prezanton se “kompanitë konkurrente Y dhe Z ofrojnë një cilësi të dobët të shërbimeve të in- VWDOLPLWGXNHSsUGRUXUVWDIWsSDNXDOL¿NXDU´.\\SUH]DQWLPGRWsNRQVLGHURKHMVLQMs publicitet që diskrediton dhe potencialisht denigron konkurrentin. 5. Në rastin e produkteve me emërtesë të origjinës, nuk lidhet në secilin rast me produktet e së njëjtës emërtesë. Shembull: një reklamë që krahason një markë whisky skocez me një markë whi- sky irlandez, ose një verë të një marke franceze me një verë të një marke australiane, RVH NUDKDVRKHW µSekt¶ JMHUPDQ PH µChampagne¶ IUDQFH]H GXNH SDVT\\UXDU VH Ws G\\MD
3MHVD,9±3UDNWLNDWHWUHJWLPLW 135 janë shampanjë dhe se njëra shampanjë është më e mirë se tjetra. Pra nuk lejohet krahasimi qoftë kur produktet janë me origjinë të ndryshme, qoftë kur njëri produkt e përmban emërtesën e origjinës sipas legjislacionit në fuqi dhe tjetri jo. 3sU¿WRQQsPsQ\\UsWsSDQGHUVKPHQJDUHSXWDFLRQLLQMsPDUNHWUHJWDUHHPsUWL- mi tregtar ose shenjë tjetër dalluese e një konkurrenti ose nga emërtesa e origjinës së produkteve konkurrente. Shembull: “Cola jonë ka më pak sheqer se sa Coca-Cola”. Kur një tregtar paraqet mallra ose shërbime, si imitime ose kopje të mallrave ose shërbimeve, që i përkasin një emërtimi tregtar ose marke tregtare të mbrojtur, si p.sh., krahasimi i mallrave të imituara me mallrat që u përkasin markave tregtare origjinale. 7. Paraqet mallra ose shërbime si imitime ose kopje të mallrave ose shërbimeve, që i përkasin një emërtimi tregtar ose marke tregtare të mbrojtur. Shembull: një dyqan argjendarie i cili vendos një tabelë me deklarimin e mëpo- VKWsP ³,PLWLPH Ws RUsYH &DUWLHU GKH 5ROH[ GXNH ¿OOXDU QJD /HNs´ .\\ sVKWs shembull i reklamimit të mallrave me markë apo emër tregtar të mbrojtur. 8. Krijon konfuzion ndërmjet tregtarëve, ndërmjet subjektit që promovon mallrat apo shërbimet e tij dhe një konkurrenti ose ndërmjet markave tregtare, emërtimeve tregtare, shenjave të tjera dalluese, mallrave ose shërbimeve të subjektit, që promovon mallrat apo shërbimet e tij dhe atyre të një konkurrenti. Shembull: Një restorant hamburgerësh fast food i vogël i cili pretendon se %LJ0DFVLWLMSsUPEDQPsVKXPsPLVKVHDLL0F'RQDOG¶V Në raste të caktuara shembujt që sollëm më lart mund të përbëjnë vepra penale ose shkelje të ligjeve të posaçme si p.sh. të normave juridike mbi mbrojtjen e marka- ve tregtare dhe patentave. Po ashtu, veprime të tilla të paligjshme mund të përbëjnë shkak për shpërblimin e dëmit të shkaktuar sipas normave të Kodit Civil. Fakti se këto shkelje dënohen administrativisht sipas LMK nuk i shpëton tregtarët që i kanë kryer këto shkelje nga sanksionet e tjera penale, civile apo administrative. Neni 26 Përgjegjësia për publicitetin Subjekti që promovon mallrat ose shërbimet e tij dhe agjencitë publicitare përgjigjen sipas dispozitave përkatëse të këtij ligji për publicitetin e tyre të pandershëm, çorientues ose publicitetin krahasues. Koment: Në rastin e publicitetit çorientues, të padrejtë ose krahasues të paligjshëm, subjekti që promovon mallrat ose shërbimet e tij dhe agjencia publicitare përgjigjen solidarisht. Ky nen është pothuajse identik me nenin 636 të Kodit Civil, kështu që duhet të merren bashkërisht në konsideratë. Kjo përgjegjësi për publicitetin është një përgjegjësi me faj. Pra në rast se i padituri provon që nuk faj, atëherë do të shkar- kohet nga përgjegjësia. Dallimi midis këtij neni dhe nenit 636 të Kodit Civil, është se neni 636 parashikon përgjegjësinë për shkaktimin e dëmit vetëm në rast të publi- kimit mashtrues (publicitet çorientues), ndërsa neni 26 LMK parashikon kryesisht përgjegjësinë për publicitetin krahasues dhe situatat e tjera të parashikuara në këtë
136 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime Kre. Megjithatë parimet e përgjegjësisë civile dhe elementet që duhet të provohen në rast se ka shkaktim dëmi janë të njëjta. Pra përgjegjësia civile në këtë rast është me faj dhe solidare. Kjo do të thotë që në rast se shkelen parashikimet e ligjit që lidhen PHSXEOLFLWHWLQSUHWHQGLPHWPXQGW¶XNXQGUHMWRKHQVHFLOLWSHUVRQDWLMTsSURPRYRQ dhe atij që publikon, ose të dyve bashkë. Pavarësisht se agjencia publicitare nuk është VXEMHNWLTsSsU¿WRQSUHMSXEOLFLWHWLWDMRGXKHWWsWUHJRKHWHNXMGHVVKPHQsPHVD]KHW publicitare që përcjell, duke vlerësuar ligjshmërinë e publicitetit. Megjithëse agjencia është në pozitën e përfaqësuesit, pasi vepron për llogari të të përfaqësuarit, pra të subjektit që promovon mallrat apo shërbimet e tij, mund të themi se përfaqësimi nuk gjen vend në veprimet e paligjshme. Për veprimet e paligjshme secili subjekt përgjigjet personalisht. Megjithatë agjencia publicitare mund të çlirohet nga përgjegjësia civile nëse ajo provon se nuk ka faj dhe tregon tregtarin përgjegjës, porositës të publicite- tit. Gjithsesi agjencia mban përgjegjësi administrative sipas parashikimeve të LMK. Përveç përgjegjësive që mbajnë subjektet sipas LMK, ato do të përgjigjen edhe si- pas ligjeve të tjera, si p.sh. Kodit Civil, ligjit “Për mbrojtjen e konkurrencës”, etj. Për përgjegjësinë civile, vlerësimi i një publiciteti si të padrejtë dhe të pandershëm, mashtrues/çorientues apo krahasues ka rëndësi për të përcaktuar një nga elementet kryesore të përgjegjësisë jashtëkontraktore, veprimin e paligjshëm. Për këtë arsye dis- pozitat e LMK paraqesin rëndësi në raport me plotësimin e kushteve ligjore për të kërkuar të drejta në bazë edhe të ligjeve të tjera. Një situatë e tillë ndikon mjaft pozi- tivisht edhe për konsumatorin, sepse atij i lehtësohet pozita procedurale në realizimin e të drejtave të veta.
PJESA V KUSHTET E PADREJTA NË KONTRATA DHE KONTRATA E SHITJES ME KONSUMATORËT KREU I KUSHTET E PADREJTA NË KONTRATAT ME KONSUMATORËT 9sVKWULPLSsUJMLWKVKsP 1. Kushtet e përgjithshme në kontrata Kreu i parë i Pjesës së pestë, në nenet 27-28 të LMK transpozon Direktivën 93/13,1 për këtë arsye referenca të shumta do të drejtojnë në kuadrin historik dhe teorik të kësaj Direktive, si edhe të praktikës gjyqësore të GJED që lidhet me të. Për të kuptuar më drejt sfondin historik të direktivës është e nevojshme që së pari të kuptohen saktë kushtet e përgjithshme në kontrata në të ashtuquajturat kontrata stan- darde, pasi janë këto të fundit ato që kanë përbërë shkak për legjitimin e një ndërhyrje gjyqësore në shqyrtimin e kontratave mes palëve private, e më pas kanë diktuar ne- vojën e rregullimit legjislativ. Ekzistenca e kontratave standarde ka qenë arsyeja e ndërhyrjes legjislative në funksion të vendosjes së drejtësisë kontraktore në kuptimin e saj substancial. E drejta e kontratave është instrumenti më i rëndësishëm në një shoqëri të eko- nomisë së tregut për realizimin e interesave të palëve private, dhe sigurisht mbrojtja e aktorëve pjesëmarrës në treg është kyçi i suksesit për ndërtimin e një tregu të lirë, të plotë e të suksesshëm. Për shkak të kushteve historike që ka kaluar shoqëria shqiptare, duke operuar për gati gjysëm shekulli në një ekonomi të centralizuar, ka qenë e vësh- WLUs Ws NXSWRKHQ GUHMW NRQFHSWHW GKH IXQNVLRQL L LGHYH OLEHUDOLVWH TRIWs Qs ¿OR]R¿Qs SROLWLNHDSRQsHNRQRPLNsVKWXTsDTPsLSDPXQGXUUHÀHNWLPLLNsW\\UHNRQFHSWHYH Ws OLULVs Qs GUHMWsVL 3sU NsWs DUV\\H sVKWs H UsQGsVLVKPH Ts VL ¿OOLP Ws KLGKHW GULWs mbi kuptimin dhe arsyet që qëndrojnë prapa përdorimit të kontratave standarde dhe NXVKWHYHWsSsUJMLWKVKPHTsDWRSsUPEDMQsSsUW¶LDUGKXUNsVKWXQsQGLKPsDXWRULWH- teve administrative dhe atyre gjyqësore për një interpretim më të përshtatshëm të nor- mave juridike që rregullojnë kushtet e padrejta në kontrata. Në mënyrë që të jepet një panoramë më e qartë mbi kontratat konsumatore dhe kushtet e padrejta të përmbajtura QsWRVL¿OOLPsVKWsHUsQGsVLVKPHWsWUDMWRKHWNXSWLPLLNXVKWHYHWsSsUJMLWKVKPHWs kontratave standarde në shoqëritë perëndimore, pasi këto kushte përbëjnë premisën 1 Council Directive 93/13/EEC of 5 April 1993 on unfair terms in consumer contracts OJ L 95, 21.4.1993, p. 29–34.
138 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime për kontroll gjyqësor dhe gjithashtu origjinën e frymëzimit të legjislatorit europian për të ndërhyrë mbi kushtet e padrejta. Pa kuptuar arsyetimin mbi këto lloje kushtesh kontraktore dhe implikimet që ato sjellin në marrëdhëniet juridike mes palëve private do të ishte e vështirë të kuptonim vetë arsyet e miratimit të direktivës 93/13 e për pa- sojë ato të legjislacionit shqiptar. Kontratat me kushte VWDQGDUGH ¿OOXDQ Ws SsUGRUHVKLQ Qs DJLPLQ H UHYROXFLRQLW industrial për vetë avantazhet që ato sillnin në kushtet e prodhimit masiv industrial të mallrave.2 Në ekonominë moderne, të karakterizuar nga kompleksiteti teknik dhe organizativ, si edhe nga qarkullimi masiv i mallrave, nevoja e përdorimit të kushteve standarde shihet si një mjet i rëndësishëm për racionalizimin e procesit të lidhjes së NRQWUDWDYH.\\WLSVWDQGDUGL]LPL¿OOLPLVKWX]KYLOOXDQsSUDNWLNsQHQGsUPDUUMHYHSX- blike në fushën e sigurimeve, bankave, transportit etj. Aty nga fundi i shekullit XIX, me përparimin teknologjik, prodhimin dhe konsumin masiv, përdorimi i kontratave me kushte standarde u shtri thuajse në çdo fushë të qarkullimit të mallrave e sidomos në kontratat e shitjes apo shërbimeve. Ashtu sikurse prodhimi i mallrave kaloi nga ai artizanal në atë industrial, edhe SsUGRULPL L NXVKWHYH VWDQGDUGH Qs SUDNWLNDW PRGHUQH WUHJWDUH GXNH UHÀHNWXDU NsWs tranzicion zbehu krejtësisht elementin personal në lidhjen e kontratave, i cili konsi- stonte në zhvillimin e bisedimeve tepër të kujdesshme, në hetimin mbi mirëqenien e palës tjetër dhe të të afërmve të tij, në pirjen e kafes së bashku, e në të tjera rite personale midis palëve. Liria kontraktore mbështetej në premisën se nuk kishte një pabarazi të theksuar, sidomos për nga pikëpamja ekonomike dhe intelektuale, duke hamendësuar kështu një status të barabartë mes palëve. Mirëpo jeta e re nuk kishte Ps NRKs SsU VLWXDWD Ws WLOOD DMR NsUNRQWH VKSHMWsVL GKH NRVWR Ws XOsWD UDFLRQDOL]LP WsSURGKLPLWGKH¿WLPLW1sNXVKWHWHQMsUULWMHMHWsVKSHMWsWsQLVPsVVsOLUsWUHJWDUH bazuar në ndarjen e prerë të punës, sistemi kapitalist kishte nevojë për një mjet elastik në mënyrë që të garantonte shkëmbimin e të mirave në treg. Juristët e shndërruan të drejtën kontraktore nga një institut të plogët siç ishte në shekullin e XVI, në një mjet PH SsUGRULP Ws SDNX¿VKsP GKH PMDIW HODVWLN 1s VKRTsULQs H UH NX NU\\KHVKLQ WUDQ- saksione të panumërta, ligji nuk mund të parashikonte gjithçka, kështu që palëve pri- vate iu delegua pushteti ligjbërës për të rregulluar interesat e tyre të shumëllojshme, bazuar në parimin se marrëveshjet duhen mbajtur (pacta sunt servanta). Liria kon- traktore nuk kishte më të bënte vetëm me parimet morale, por ishte një mjet mjaft praktik edhe për të ruajtur paqen në morinë e shkëmbimeve që kryheshin në treg. Me kohë ajo u shndërrua në partnerin më të rëndësishëm të nismës së lirë tregtare. Kështu që thelbi i së drejtës kontraktore paraqiste shpirtin e individualizmit dhe laissez faire.3 /LULDNRQWUDNWRUHHSDNX¿]XDUHUUsQMRVXUQsPHQGLPLQLQWHOHNWXDOJMDWsLOXPLQL]PLW të fundshekullit të XVIII, bazuar në fuqinë negociuese të barabartë të palëve, e ushqeu 2 Për një analizë të hollësishme të kushteve standarde në kontrata, të problematikave juridike që ato shkaktojnë, si edhe përdorimit dhe kontrollit të tyre shih K-H. Neyman, ,QWO(QF&RPS/9,,FK 12 $9RQ0HKUHUpo aty Ch 1, si dhe J. Gordley po aty ch. 2. 3 F. Kessler, “Contracts of Adhesion – Some Thoughts about Freedom of Contract”, Colombia Law Review 43 (1943): 629-642, 629.
3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 139 dhe e nxiti fenomenin e përdorimit të kushteve standarde dhe çoi në lindjen e një ten- VLRQLPHSDULPLQHGUHMWsVLVsNRQWUDNWRUHSDULPLFLOLDUULWLSUDQLPQs¿OOLPWsVKHNX llit të XX. Në këtë kohë kontratat VWDQGDUGH¿OOXDQWsEsKHVKLQQRUPDGKHDWRLQGL- vidualisht të negociuara një përjashtim në rregullimin e marrëdhënieve kontraktore. .sWRWsIXQGLWNX¿]RKHVKLQRVHQsWUDQVDNVLRQHWMRNRPHUFLDOHRVHQsWUDQVDNVLRQHWH vetme ndërmjet ndërmarrjeve të fuqishme që kërkonin trajtim individual. Megjithatë përdorimi i kushteve standarde, sidomos nga pikëpamja ekonomike, është një mjet me mjaft vlerë për të racionalizuar transaksionet masive, pasi ato i kursejnë shoqërive tregtare dhe klientëve të tyre kostot dhe shqetësimet e negocimit të kushteve në çdo kontratë individuale.4 Teoritë ekonomike ofrojnë ndryshore të tjera në analizën eko- nomike të kushteve standarde. Ato nuk e shohin problemin në pabarazinë e palëve apo në imponimin e pushtetit nga pala më e fortë ndaj palës më të dobët, por në asimetrinë e informacionit që kanë palët, çka shpie në dëmtimin dhe dobësimin e tregut.5 Këta te- oricienë e gjejnë arsyen e sjelljes së përulur të klientëve jo tek imponimi i pushtetit të WUHJWDUsYHSRUWHYHWsUDFLRQDOLWHWLLNsVDMVMHOOMHMH SsUSMHNMDSsUWsQHJRFLXDUDSRSsU të kërkuar në treg kushte më të mira në një drejtim a një tjetër duke shpenzuar para dhe NRKssVKWsQsUDSRUWWs]KGUHMWsPHDYDQWD]KLQTsNsUNRKHWWs¿WRKHW0HDQsWsNsW\\UH kushteve bizneset janë në gjendje të parashikojnë risqet e lidhura me një mori kon- tratash e kështu mund të parandalojnë mosmarrëveshjet, të parashikojnë rezultatin, të kursejnë kohën dhe të ulin koston e transaksioneve duke thjeshtëzuar organizimin dhe menaxhimin më të mirë të biznesit. Nga ana tjetër mund të thuhet që edhe klientët NDQsQMsOORMSsU¿WLPLPRGHVWVHSVHDWDWUDMWRKHQQsPsQ\\UsWsEDUDEDUWsPHNXVKWH të barabarta kontraktore në blerjen e mallrave dhe shërbimeve duke shmangur kështu diskriminimin që mund të pësojnë nga ana e ndërmarrjes, në mënyrë që klientët të jenë të barabartë përpara pushtetit të biznesit.6 Në mënyrë të arsyeshme palët e orien- tojnë qëllimin dhe energjitë e tyre drejt essentialia negotii, dhe në mënyrë gjithaq të arsyeshme nuk u kushtojnë vëmendje kushteve standarde apo accidentalia negotii, të cilat kanë pak gjasa të gjejnë zbatim. Sipas një pikëpamjeje, klienti i pranon kushtet standarde për të shmangur shpenzimet e shumta që do të kishte në rast të kundërt. .sWRNXVKWHPXQGW¶LQsQVKWURKHQQMsNRQWUROOLJM\\TsVRUoNDQXNLELHQGHVKSDULPLW të lirisë kontraktore, që kërkon të respektohet vetëm kur palët kanë pasur mundësinë të ndikojnë mbi kushtet e kontratës.7 4 H. Kötz, European Contract Law, Vol I (Carlendon Press, Oxford, 1997), 130-151. 5 Shih, K. Zweigert, H. Kötz Introduction to Comparative Law (Carlendon Press, Oxford 1998), % 6FKlIHU 3& /H\\HQV ³-XGLFLDO FRQWURO RI 6WDQGDUG 7HUPV LQ FRQVXPHU FRQWUDFWV´ Qs 3 /DURXFKH )&KLULFRHGVEconomic Analysis of the DCFR (Sellier, Munich 2010), 97-119, botuar edhe në: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1520457. Të gjitha teoritë mbi ana- lizën ekonomike të kushteve standarde e kanë marrë shkasin nga një artikull i famshëm, i cili më pas ¿WRLHGKHoPLPLQ³1REHO´L*$$NHUORI³7KH0DUNHWIRU³/HPRQV´ 4XDOLW\\8QFHUWDLQW\\DQGWKH Market Mechanism”, Quarterly Journals of Economics, 84 no.3 (1970): 488-500. 6 G. De Nova, në R. Sacco e G. De Nova, “Il contratto” I, në Trattato di Diritto Civile (Utet, 2004), 361. 7 T.D. Rakoff, “Contracts of Adhesion: An Essay on Reconstruction”, Harvard Law Review 96, no.6 (1983): 1174-1284.
140 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 3sUNX¿]LPLOLJMRULNsW\\UHWHUPDYHSsUKHUsWsSDUsXGKDQJD.RGL&LYLO,WDOLDQ në vitin 1942,8 dhe më pas thuajse në të gjitha legjislacionet e Europës perëndimore u parashikuan rregullime të termave të përgjithshme kontraktore. Ato u referohen atyre kushteve që janë të formuluara paraprakisht nga njëra palë për përdorim të përsëritur Qs UUHJXOOLPLQ H QMs QXPUL Ws SDNX¿]XDU WUDQVDNVLRQHVK Ws DUGKVKPH PH QMs QDW\\Us thelbësisht të ngjashme dhe në mënyrë detyruese ndaj palës tjetër. Sipas Kodit tonë Civil bëhet fjalë për ato kushte që janë të përgatitura nga njëra palë kontraktuese dhe që në raste të caktuara përmbahen në modularë a formularë që synojnë të disiplinojnë në mënyrë uniforme marrëdhënie kontraktore të caktuara (Neni 687, KC). Supozohet se kushtet e negociuara nuk hyjnë në këtë kategori kushtesh. 2. Problematikat në lidhje me kushtet standarde Problemet që mund të sjellin kushtet standarde kanë lidhje, së pari, me elementin më të rëndësishëm të kontratës, vullnetin. Sipas teorive që mbështesin vullnetin (e brendshëm), në pamjen e jashtme kontratat me kushte standarde paraqiten si veprime juridike të dyanshme, bazuar në shkëmbimin e objekteve përkatëse.9 Si rregull kon- trata është e vlefshme kur palët kanë rënë dakord për kushtet thelbësore të kontratës (essentialia negotii), për shembull, përcaktimin e një sendi dhe çmimin për të. Ndërsa përdorimi i një sërë kushtesh komplekse për rregullimin e rrethanave të rastit dhe ka- limin e rrezikut kontraktor konsiderohet si kusht i përgjithshëm (accidentalia negotii). Këto kushte të përmbajtura në kontratën standarde nuk ofrojnë asnjë garanci se pëlqi- mi (consensus ad idem) i të dy palëve është shfaqur në lidhje me të gjitha parashi- kimet e tjera kontraktore. Kjo sidomos kur kushtet e veçanta nuk i janë nënshtruar negocimit dypalësh. Në këtë rast dukja objektive e deklarimeve të vullnetit zbehet përpara mungesës së brendshme të takimit të vullneteve. Kur kushtet e kontratës janë të hartuara në mënyrë të njëanshme nga njëra palë, atëherë vullneti i lirë i kundërt dhe reciprok i palëve drejtohet vetëm kundrejt essentialia negotii, pra drejt marrëveshjes mbi mallin dhe çmimin e tij apo shërbimin që duhet të kryhet. Ndryshe ndodh me kushtet standarde të hartuara nga një palë dhe shpesh të vendosura në shtojca, që në shumicën e rasteve kanë një shpjegim sipërfaqësor. Këto kushte janë më shumë WsNRQ¿UPXDUDIRUPDOLVKWVHVDMDQsUHDOLVKWSDVRMsHQMsYHQGLPLDSRYXOOQHWLQsQMs kuptim subjektiv. Konsumatori zakonisht është i prirur të mos u kushtojë vëmendjeve kushteve të shkruara me shkronja të vogla, madje gjatë kontraktimit ai as që i vë re ato, pasi mendon se marrëveshja nuk varet nga këto kushte, për më tepër kur pala tjetër tregtare shpesh e siguron atë duke i thënë: “Firmosni këtu, ju lutem, është thjesht një IRUPDOL]sP´1sNsWsPsQ\\UsT\\VKQs¿OOLPWsNRQWUDNWLPLWNRQVXPDWRULWWsVKSsUTHQ- druar as që i shkon mendja se sendet mund të jenë me të meta dhe se ai ka të drejtën W¶L NXMWRMs WUHJWDULW VH QXN PXQG Ws SsUMDVKWRKHW QJD SsUJMHJMsVLD 6KSHVK SsU DUV\\H psikologjike konsumatori, pasi ka rënë dakord për kushtet thelbësore, nuk mendon se 8 Për një analizë të Kodit Civil Italian në 20 vjetorin e tij shih G. Gorla “Standard Conditions and Form Contracts in Italian Law”, The American Journal of Comparative Law, 11 (1962): 1-20. 9 K. N. Llewellyn, “Review of the “Standardization of Commercial Contracts in English and Continental Law” by O. Prausnitz, Harvard Law Review 52 (1939): 700- 705.
3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 141 mund të mos e lidhë kontratën vetëm për shkak të çështjeve dytësore. Një tjetër faktor trysnie psikologjike është fakti se teksti i kushteve standarde e mbingarkon konsuma- WRULQ GXNHLOH[XDUDWRDLVKSHVKQXNsVKWsQsJMHQGMHW¶LNXSWRMsSORWsVLVKWSRUSsU të mos u dukur injorant, përpiqet ta fshehë këtë fakt. Madje ai shpesh është i prirur të besojë se një tekst kaq i gjatë me gjithë ato kushte të ndërlikuara shërben për të mbrojtur interesat e tij. Veç të tjerash, përdorimi i kushteve standarde ka qëllimin për të kursyer kohë dhe kosto: sikur konsumatori të rrinte e të lexonte kushtet standarde sa KHUsTsEOHQQMsELOHWsWUHQLGRWDNLVKWHKXPEXUWUHQLQGKMHWsUDKHUs VLNXUWsQGDOHM për të lexuar kushtet standarde sa herë që e lë automjetin në një parkim, do të kishte KXPEXUDTNRKsVDQXNGRW¶LDYOHQWHPsWsSsUGRUWHDXWRPMHWLQSDVLPXQGWsNLVKWH mbërritur më parë në këmbë. Kushtet standarde në ditët e sotme kanë marrë më shumë pikërisht këtë kuptim, ato i shpëtojnë të dyja palët nga kostot e negocimit. Askush nuk e diskuton dobishmërinë e tyre, por duhet gjetur forma e duhur për kontrollin e tyre, në mënyrë që të balancohen avantazhet dhe disavantazhet që ato sjellin.10 Në kontratat standarde duhet dalluar marrëveshja efektive mbi çështjen kryesore QJDQMsUDDQsGKHSDUDTLWMDHVKWLUXUHQMsPLUsNXSWLPL¿NWLYTsUUHWKRQNXVKWHWVWDQ- darde të imponuara nga njëra palë, pavarësisht nga mungesa e njohjes së mjaftueshme mbi to, nga ana tjetër. Në këto kushte autorët që janë në favor të teorisë së vullnetit, konceptojnë dy variante. Në variantin e parë të argumenteve paraqitet hipoteza se tregtari i paraqet SsU¿UPsNRQVXPDWRULWNXVKWHWsSsUJMLWKVKPHTsSsUPEDMQsUHIHUHQFDWsQGU\\VKPHQs GRNXPHQWHWsWMHUDWsFLODWNRQVXPDWRULQXNLNDQsGLVSR]LFLRQ RVHWUHJWDULLSDUDTHW konsumatorit kushte mjaft të rënda, të pazakonshme në rrethanat konkrete, të cilat janë të fshehura pas një gjuhe mjaft komplekse, ku tregtari, si rastësisht, me ndërgjegje e shpërqendron vëmendjen e palës tjetër dhe e shtyn të nënshkruajë. Në këto raste ai është i ndërgjegjshëm që nuk ka marrë vullnetin e vërtetë dhe serioz për sa u përket këtyre kushteve. Metoda konvencionale e interpretimit në këto raste është contra pro- ferentem.11 Në këtë rast tregtari me mashtrim ka shkaktuar privimin e palës tjetër nga njohja e kushteve standarde dhe më pas kërkon që ato të jenë pjesë e kontratës. Në këtë UDVWHGKHIDNWHWREMHNWLYHÀDVLQNXQGsUSsUIVKLUMHVVsNsW\\UHNXVKWHYHQsNRQWUDWs Sipas variantit të dytë të argumenteve, i cili është më pak bindës, thuhet se kon- sumatorët as që e marrin mundimin të lexojnë terma që nuk i kuptojnë. Për më tepër, logjikisht me të drejtë askush nuk do të shpenzonte kohë me leximin e termave aq të mërzitshëm. Por këtu formalisht nuk ka arsye objektive për të thënë që mungon YXOOQHWLSDVLSDODHNDSDVXUPXQGsVLQsSsUW¶XQMRKXUPHNXVKWHWGKHSsUVKNDNWs neglizhencës së vet duhet të mbajë përgjegjësi. 10 Për një analizë ekonomike dhe disa propozime për rregullimin e kushteve standarde shih: A.W. Katz, “Standard Form Contracts” në P. Newman ed. The New Palgrave Dictionary of Economics and the Law, (Macmillan, London, 1998). Gjendet edhe në 1998 http://papers.ssrn.com/sol3/papers. FIP\"DEVWUDFWBLG &3*LOOHWWH³6WDQGDUG)RUP&RQWUDFWV´ QsKWWS SDSHUVVVUQFRP VROSDSHUVFIP\"DEVWUDFWBLG 11 . =ZHLJHUW + .|W] 8 %HUQLW] ³&RQVXPHU 3URWHFWLRQ DQG 6WDQGDUG &RQWUDFW´ Scandinavian Studies in Law 17 (1973): 11-50.
142 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 7HRUL Ws WMHUD H MXVWL¿NRMQs QGU\\VKH NsWs VLWXDWs VLJXULVKW Ts NRQVXPDWRUsW QXN kanë kohë të lexojnë kushtet standarde, madje të tilla kushte prandaj edhe lejohen, që të kursejnë kohën dhe shpenzimet, e meqenëse ato lejohen, atëherë këto kushte duhet të jenë të drejta, dhe kështu që legjitimohet kontrolli gjyqësor kur ato devijojnë nga kushtet e mirëbesimit, apo shkaktojnë pabarazi të theksuar ndërmjet palëve. Për sa u përket teorive që mbështesin rëndësinë e deklarimit të vullnetit,12 ato pranojnë që deklarimi ka vlefshmëri ashtu sikurse është kuptuar nga personi ndaj të cilit ky vullnet është deklaruar. Autori i deklarimit nuk mund të mbështetet në argu- PHQWLQVHYXOOQHWLLGHNODUXDUQXNSsUNRQPHYXOOQHWLQHWLMWsEUHQGVKsP-XVWL¿NLPH të tilla nuk mund të pranohen në biznes. Parimi i së drejtës kontraktore caveat emptor (përgjegjësia mbetet me blerësin) nuk e lejon palën të çlirohet nga barra e kontratës që vetë e ka pranuar. Ky ka qenë përgjithësisht qëndrimi ndaj kontratave me kushte standarde. Madje gjykatat vështirë se kanë pranuar që njëra palë të çlirohet nga detyri- met e rënda në kontratë duke u mbështetur në interpretimin se vullneti i deklaruar nuk përkon me vullnetin e brendshëm, përveç rasteve kur këta terma kontraktorë shkelnin norma urdhëruese të ligjit apo normat e rendit publik. &LODW NDQs THQs UHDJLPHW\" .XVKWHW H padrejta shqetësojnë drejtësinë kontrakto- re. Organet shtetërore kanë vendosur në parim që lidhja e kontratave të përcaktohet nga loja e lirë e pushtetit dhe forcës së palëve. Në kohën e liberalizmit ekonomik shtetet kanë ndërhyrë shumë pak në lirinë kontraktore me anë të normave korrigjue- se urdhëruese,13 duke prezumuar barazinë në forcën dhe statusin e aktorëve në treg. Megjithatë me kalimin e kohës gjithnjë e më pak e ka parë shteti nga lart, me vështrim helikopterik, çështjen e kushteve standarde të hartuara në mënyrë të njëanshme nga njëra palë. Autorë të ndryshëm kanë folur për arrogancën në pushtetin legjislativ të palëve, që po shkatërronte kushtet thelbësore të barazisë së fuqisë negociuese të palëve, një parakusht ky për indiferencën e shtetit. Kessler ka deklaruar se liria kontraktore i mundëson tregtarët të bëjnë legjislacion me anë të kontratës, dhe çfarë është më e rëndësishme, të aprovojnë legjislacion në një mënyrë thelbësisht autoritare, por pa përdorur dukjen e formës autoritare. Kontratat standarde në veçanti mund të bëhen një mjet në duart e lordëve të industrisë dhe të tregtisë duke u dhënë mundësinë të imponojnë një rend të ri feudal të krijuar mbi një varg vasalësh mikpritës. Kështu që kthimi pas nga kontrata në status po lehtësohet nga fakti se besimi në lirinë kontraktore ka mbetur një nga aksiomat më të paepura në të JMLWKsIDEULNsQH¿OR]R¿VsVKRTsURUHWsNXOWXUsVVRQs14 Ndërsa Raiser në vitin 1935 shprehej se forca e brendshme e veprimit juridik, vullneti, po zbehet. Individët e ndiejnë veten të pashpresë përballë tregtarëve. Individi 12 E. Betti, Teoria generale del negozio giuridico,8QLRQH7LSLJUD¿FR(GLWULFH7RULQHVH7RULQR 1952. 13 Shih R. Zimmermann, 7KH 1HZ *HUPDQ /DZ RI 2EOLJDWLRQV +LVWRULFDO DQG &RPSDUDWLYH Perspectives, 2005. Gjermania në vitin 1894, madje para Kodit Civil, miratoi Ligjin “Mbi shitjet me NsVWH´SsUVKNDNWsQMsQHYRMHXUJMHQWHSsUWsPEURMWXUSXQsWRUsWTsPXQGW¶LEOLQLQPDNLQDWTHSsVH vetëm me kredi, nga shfrytëzimi i ndërmarrjeve ekonomikisht tepër të fuqishme. 14 F. Kessler, “Contracts of Adhesion – Some Thoughts About Freedom of Contract”, Columbia Law Review 43, no. 5 (1943): 629-642, 640.
3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 143 shtyhet të pajtohet me kushtet që i imponohen për shkak të situatës në të cilën ndodhet, SDVLsVKWsPMDIWLGREsWSsUW¶LVWUXNWXUXDUDWRVLSDVSUHIHUHQFDYHWsYHWDDVSDNLDIWs për të parashikuar shtrirjen dhe ndërlikimet që mund të kenë ato në rastin e tij konkret. Në vend të një vendimmarrjeje të lirë, të bazuar në një vlerësim të kushteve, në fakt paraqitet një pjesëmarrje pasive në një marrëdhënie impersonale të formuar parapra- kisht nga një tjetër.15 Ky autor vuri në dukje se kontratat standarde po merrnin pamjen e legjislacionit privat. Pra ishte një ligj që i imponohej njërës palë nga tjetra, ndërkohë që autonomia e vullnetit nuk është dhënë për këtë arsye nga Kodi Civil. Pikëpamja se sjellja e palës aderuese në kontratat standarde është zakonisht pa- VLYHQDMHSQMsDUV\\HSsUW¶LWUDMWXDUNsWROORMNRQWUDWDVKQGU\\VKHQJDDWRWsQHJRFLXD- ra individualisht për një përdorim të vetëm. Më e rëndësishmja është që drejtësia thelbësore e kontratave VWDQGDUGHPXQGW¶LQsQVKWURKHWNRQWUROOLWQGsUVDNRQWUDWDWLQ- dividuale jo: kjo ka qenë pikëpamja e vazhdueshme.16 Megjithatë debatet juridike në VKRTsULQsHVRWPHNDQsHYROXDUDTVDVRWÀLWHWSsUQMsliri thelbësore kontraktore,17 me qëllim shndërrimin e barazisë formale në një barazi efektive mes palëve në kontratë. Pra, sot debatet teorike janë zhvendosur nga trajtimi i konceptit të lirisë kontraktore në diskutimet mbi drejtësinë kontraktore,18 duke vijuar më tej me analizat mbi trans- formimin e drejtësisë kontraktore dhe ndoshta kalimin e saj në të ashtuquajturën drejtësi shoqërore.19 Nga pikëpamja e realitetit ekonomik dhe sociologjisë së të drejtës, pyetja që shtohet është nëse ky qëndrim lejues ndaj kushteve standarde mbështet abuzimin me pushtetin ekonomik. Nëse në një situatë të tillë ku procesi i formimit të vullnetit 15 L. Raiser, 'DV 5HFKW GHU $OOJHPHLQHQ *HVFKlIWVEHGLQJXQJHQ (Hanseatische Verlagsanstalt, +DPEXUJ 1s ¿OOLP Ws VKHNXOOLW ;; UHDJLPHW L SsUNDVLQ WHRULVs QRUPDWLYH QMs VKNROOs mendimi e cila, e ndikuar edhe nga teoritë e shtetit korporatë dhe regjimit Nacional Socialist, argu- mentonte se kushtet standarde të hartura nga një palë për përdorim të vazhdueshëm në një varg të panumërt veprimesh kanë shumë ngashmëri me legjislacionin, por sigurisht nuk kanë krejtësisht YOHUsQMXULGLNHWsOLJMLW DWRNDQsIRUFsQsNRQWUDWsGKHYOHMQsVLEXULPDVKWXVLNXUVHHGUHMWD]DNRQRUH 3UDSUDNWLNDWWUHJWDUHEDUD]RKHVKLQPH]DNRQHWSRUQsUDVWHWsFDNWXDUDPXQGW¶LQsQVKWURKHVKLQNRQ- trollit gjyqësor ex-post, sepse nuk e kishin në fakt legjitimimin e legjislacionit që vjen nga autoriteti shtetëror. 16 Ky ka qenë sidomos një qëndrim strikt i akademisë gjermane që ka ndikuar madje edhe Direktivën 93/13, Shih, J. Basedow, “Il controllo delle condizioni generali di contratto nella Republica Federale Tedesca”, Contratto e impresa DW $79RQ0HKUHQ,QWO Enc.Comp.L VII ch. 1 (1976), I-29. 17 Mbi një kuptim të lirisë substanciale kontraktore shih, A. Colombi-Ciacchi, “Party Autonomy as Fundamental Right in the European Union”, European Review of Contract Law 6, no. 3 (2010): 303-318. 18 ³0RV YDOOs SDULPL L OLULVs NRQWUDNWRUH GXKHW ]sYHQGsVXDU PH DWs Ws GUHMWsVLVs NRQWUDNWRUH\"$ QXNGXKHWNX¿]XDUex legeOLULDNRQWUDNWRUHQsPRPHQWLQTsFHQRKHWEDUD]LDPHVSDOsYH\"´±S\\HVWH .=ZHLJHUW +.|W]QsYLWLQ 19 Mbi transformimin e drejtësisë kontraktore shih H. Rösler, “The transformation of Contractual Justice – A historical and Comparative Account of the Impact Consumtion”, në Hans-W. Micklitz (ed.), The Many Concepts of Social Justice in European Private Law (Edward Elgar Publishing, &KHOWHQKDP 8. 1RUWKDPSWRQ0DVV I VKLK HGKH - %DVHGRZ ³)UHHGRP RI Contract into European Union”, ERPL 16(6)(2008): 901-923.
144 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime (qëllimit të palëve), është tronditur dhe liria e vullnetit të njërës palë është kaq sipër- IDTsVRUHEDUD]LDHREMHNWLWWsGHW\\ULPHYHWsSDOsYHDQXNGXKHWW¶LQsQVKWURKHWNRQ- trollit zyrtar me qëllim rivendosjen e neutralitetit në kuptimin e barazisë së pushtetit QHJRFLXHVWsWsG\\SDOsYH\"$QXNGXKHWWsQGsUK\\MsOHJMLVODWXUDSsUWsNRUULJMXDUGLNWD- turën e njëanshme nga njëra palë, apo mungesa e ndërgjegjes procedurale në lidhjen HNRQWUDWsVSUHYDORQ\".XUSDODPsHdobët ekonomikisht në mënyrë metodologjike shtrëngohet të pranojë kushte favorizuese ndaj palës tjetër, kushte të cilat kjo palë QXNGRW¶LNLVKWHSUDQXDUQsVHGRWsNLVKWHQMs]JMHGKMHWsOLUs(GKHSsUDXWRQRPLQs private privilegji për të rregulluar në mënyrë të pavarur marrëdhëniet juridike, apo për WsPEXVKXUYDNXPLQOLJMRUGXKHWQsYHWYHWHW¶LQsQVKWURKHWOLJMLW/LJMLHNDNX¿]XDU veten në përcaktimin e rregullave të sjelljes të ndërveprimit personal, pak a shumë në një masë të gjerë, kur ky ndërveprim nuk ka të bëjë dhe nuk shqetëson rendin publik (ius distributiva), por ka të bëjë ekskluzivisht me ekuilibrimin e interesave privatë (ius commutativa),20 duke u deleguar kështu pushtete palëve që të luajnë të lira sipas forcës relative që kanë. Nëse ky mekanizëm i lojës së lirë nuk funksion më, atëherë kur kushtet standarde në kontratë, të cilat janë produkt i privilegjit të vetë rregullimit që u është dhënë palëve, reduktohen në një imponim të njëanshëm duke shkatërruar kriterin demokratik të konsensusit kontraktual të parashikuar nga ligji, kur në fakt liria kontraktore e të fuqishmit rrezikon nënshtrimin e më të pafuqishmit, atëherë lindin dyshime mbi drejtësinë, ndershmërinë dhe paanësinë në rregullimet e autono- misë private. Liria kontraktore u është dhënë palëve që të realizojnë personalitetin HW\\UHGKHYHWsYHQGRVMHQSUDQGDMNMROLULNX¿]RKHWQsPRPHQWLQTsNULMRQHIHNWLQH kundërt.21 Në këtë rast ligji duhet të ndërhyjë për të mbrojtur drejtësinë në shkëmbim (ius commutativa) të shkelur dhe të rregullojë çështjet ku përmbajtja e kontratës u largohet shumë parashikimeve ligjore, pra situatave juridike të sjella nga rregullimi kontraktual i njëanshëm. Reagimi ndaj kushteve standarde dhe mëshimi mbi parimin e ekuilibrit kontraktor HUGKLVLSDVRMsHNHTSsUGRULPLWGKHDEX]LPLWPHWRQJDDQDHWUHJWDUsYHQs¿OOLPHW e përhapjes së gjerë të këtyre kushteve të përgjithshme në vendet e industrializuara. 5UHJXOOLPL OLJMRU GKH MXVWL¿NLPL SsU NRQWUROOLQ JM\\TsVRU PEL NXVKWHW VWDQ- GDUGH QGU\\VKRQ Qs YHQGH Ws QGU\\VKPH NX WHNQLND Ws QGU\\VKPH X SsUGRUsQ SsU W¶L NXQGsUVKWXDUNsWRNXVKWHWsQMsDQVKPHTsQJDMXVWL¿NLPLVHDWRLVKLQQsNXQGsUVKWLP me mirëbesimin, me zakonet e mira apo ndershmërinë tregtare, apo që këto kushte interpretoheshin kundër atij që i kishte hartuar dhe imponuar në kontratë (in dubio minus, interpretatio adversus stipulatorem), apo se kishin një shkak të paligjshëm etj. derisa u miratuan ligjet dhe normat përkatëse të cilat parashikonin rregullimin e tyre.22 Nga sa më sipër dhe nga çfarë do të trajtohet më poshtë, sot është e rëndësi- shme të bëhet dallimi midis masave që synojnë të rregullojnë kontrollin e kushte- ve të përgjithshme, standarde, dhe masave kundër kushteve të padrejta në abstrakt, 20 Koncepte që vijnë që nga Aristoteli, drejtësia në shpërndarje, dhe drejtësia në shkëmbim. 21 K. Larenz, Lehrbuch des Schuldrechts,QHXEHDUE$XÀ %HFN0QFKHQ et seq. 22 .RGL &LYLO ,WDOLDQ L SDUL H Ps SDV PH UDGKs$*%* HWM 6KLK - %DVHGRZ 1HXPD\\HU 12-17 -20.
3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 145 megjithëse elementi i përbashkët në të dyja rastet është se kushtet e padrejta në mënyrë tipike shfaqen në kushtet standarde të kontratës, por jo vetëm, dhe padrejtësia per se mund të qëndrojë gjithashtu në vetë faktin se këto kushte standarde janë im- ponuar ndaj njërës palë në mënyrë të njëanshme, si të formuluara më parë nga pala tjetër, ose se kushtet janë integruar në një sërë kushtesh të pasigurta e të paqarta. Siç do shihet më poshtë, dallimi që duhet bërë këtu në lidhje me natyrën dhe qëllimin e normave juridike që rregullojnë, nga njëra anë, kushtet e padrejta dhe, nga ana tjetër, kushtet standarde, është se: kushtet e padrejta si rregull janë në formën e një ndalimi,23 ndërsa normat juridike në lidhje me kushtet standarde kanë si qëllim të vendosin një mekanizëm kontrolli24 mbi këto kushte, në mënyrë që të parandalojnë shpërdorimin. Gjithsesi në të dyja rastet ato kanë lidhje me kushtet e përgatitura më parë dhe që i MDQsRIUXDUSDOsVWMHWsU1sDVQMsUDVWQXNsVKWsHMXVWL¿NXHVKPHTsNsWROORMNXVKWHVK të rregullohen në sete te ndryshme normash ashtu sikurse është bërë në legjislacionin VKTLSWDUSDVL¿OR]R¿DTsTsQGURQSUDSDW\\UHsVKWsHQMsMWsGKHNRQFHSWLLNXVKWLWWs padrejtë sigurisht që buron nga fenomeni i standardizimit të kontratave, pra edhe rre- gullimi duhet të mbetet brenda së drejtës kontraktore. 1sWsG\\MDUDVWHWOHJMLVODWRULNDQGsUK\\UsED]XDUQs¿OR]R¿QsHPEURMWMHVVsNRQ- VXPDWRULWHFLOD¿OORLWs]KYLOORKHMUUHWKYLWHYH¶PHTHQsVHsVKWsQsIDNWNRQVXPD- tori që vuan nga kushtet e padrejta standarde. Për më tepër që në rastin e kontratave konsumatore, pabarazia në pushtetin ekonomik dhe negociues i referohet edhe faktit të mundësive të ndryshme që kanë palët për të mbrojtur të drejtat e tyre. Zakonisht gjykatat vendosin pasi atyre u kërkohet një gjë e tillë, dhe në të tilla raste konsuma- torët jotregtarë nuk e kanë vullnetin për të kërkuar në gjykatë të drejtat e tyre, pasi VKSHQ]LPHWJM\\TsVRUHHWHMNDORMQsVKXPs¿VKLQWHUHVLQQsIMDOs Neni 27 Kushtet e padrejta 1. Kushti kontraktual, i cili nuk është negociuar veçmas, është i padrejtë në qoftë se shkakton pabarazi të ndjeshme dhe të dallueshme në të drejtat dhe detyrimet e palëve, që rrjedhin nga kontrata, në dëm të konsumatorëve. 2. Një kusht do të konsiderohet si i panegociuar veçmas, kur ai ka qenë hartuar më parë nga tregtari dhe, si pasojë, konsumatori nuk ka qenë në gjendje të ndikojë në përmbajtjen e kushtit, veçanërisht në tekstin e kon- tratës standarde, të formuluar më parë. 1sUDVWVHGLVDDVSHNWHWsNXVKWLWRVHQMsNXVKWVSHFL¿NNDQsTHQsWsQHJR- FLXDUDYHoPDVQXNSsUMDVKWRKHW]EDWLPLLSDUDJUD¿WWsSDUsWsSLNsVWH pjesa tjetër e kontratës, nëse një vlerësim i përgjithshëm i kontratës tregon se ajo është një kontratë standarde e formuluar më parë. Kur tregtari pretendon se një kusht standard ka qenë i negociuar veçmas, barra e provës bie mbi të. 3. Padrejtësia e kushtit kontraktor do të vlerësohet duke mbajtur parasysh: 23 Shiko p.sh. Nenin 27(4) LMK, apo nenin 686 § 3 KC, të cilat përmbajnë një listë të zezë të kushteve të caktuara. 24 Si p.sh. neni 27 (1) dhe 28 LMK ose 686 § 2 KC, të cilat përcaktojnë kriteret se si duhet vlerësuar kushti që të konsiderohet si i padrejtë/pavlefshëm.
146 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime a) natyrën e mallrave dhe shërbimeve, për të cilat lidhet kontrata; b) kohën e lidhjes së kontratës; c) rrethanat shoqëruese të lidhjes së kontratës, ç) kushte të tjera të kontratës ose kontratë tjetër, nga e cila është e varur. 3.1. Vlerësimi i natyrës së padrejtë të kushteve nuk lidhet as me objektin kryesor të kontratës, as me përshtatshmërinë e çmimeve ose pagesave të mallrave apo shërbimeve të furnizuara, për sa kohë këto kushte janë hartuar në një gjuhë të qartë e të kuptueshme. Koment: Kreu i parë i Pjesës së pestë, në nenet 27-28 të këtij ligji transpozon Direktivën 93/13 mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore, konkretisht nenin 3 dhe 4 të saj.253sUNsWsVKNDNJMDWsNRPHQWLWWsNsWLMQHQLGRW¶LUHIHURKHPLVKSHVK tekstit të Direktivës, recitaleve të saj, praktikës gjyqësore të GJED që lidhet me këtë Direktivë, si dhe punëve përgatitore për miratimin e kësaj Direktive, si burime të vlefshme interpretimi. Padrejtësia e kushteve të kontratës vlerësohet sipas dy katego- rive kriteresh: kriteret thelbësore të parashikuara në këtë nen dhe kriteret formale të parashikuara në nenin 28 infra. Përpara se të trajtohen kriteret thelbësore të vlerësi- mit të kushtit kontraktor si të padrejtë do të tregohet fusha e zbatimit të tyre: fusha subjektive e zbatimit, pra mbi cilat subjekte do të zbatohet kjo dispozitë dhe fusha objektive e zbatimit, pra mbi cilat lloj kushtesh do të ushtrohet kontrolli i padrejtësisë. 1. Direktiva 93/13 mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore. Transpozimi i saj në legjislacionin shqiptar Sikurse shumë masa të marra nga (ex) Komuniteti Europian edhe Direktiva NDQMsQDW\\UsVKXPs¿VKH1JDQMsUDDQsPHTHQsVHPEsVKWHWQsH[1HQLQ Ws Traktatit të Romës tani neni 114 TFBE, ajo synon forcimin e tregut të brendshëm, nga ana tjetër ajo realizon objektivin për mbrojtjen e konsumatorit nga kushtet e padrejta të kontratës anembanë Europës. Argumenti bazë që ngre Komisioni Europian për të ndërhyrë në mbrojtjen e kon- sumatorit është së pari tregu i brendshëm, në mënyrë qe ky të operojë lehtësisht nga QMsUD DQs GKH QJD DQD WMHWsU NRQVXPDWRUsW WD SsUGRULQ SORWsVLVKW GKH Ws SsU¿WRMQs avantazhet prej tij, duke përdorur konceptin e konsumatorit me besim. Sipas njërit opinion konsiderohet se konsumatorët nuk kanë të njëjtën fuqi negocimi dhe ekono- mike dhe janë të detyruar të aderojnë në kontratat standarde me opsionin “merr” ose “lër”, ndërsa sipas opinionit tjetër prezumohet se është e arsyeshme që palët për të kursyer kohë dhe para aderojnë në kontrata standarde. Nisur nga këto premisa argu- mentet që sillen për kontrollin e kushteve standarde janë të ndryshme. Në lidhje me kontratat standarde përkundrejt pabarazisë së fuqisë ekonomike mund të themi se sistemi i kontrollit francez dhe gjerman përfaqëson qartësisht dy lloje të ndryshme të përqasjes përkundrejt trajtimit dhe arsyetimit mbi termat stan- GDUGHGXNHUHÀHNWXDUG\\VKNROODWsQGU\\VKPHPHQGLPLNXQGUHMWNRQWUROOLWTsGXKHWWs ushtrojë gjykata mbi kushtet e padrejta. 25 Council Directive 93/13 of 5 April 1993 on Unfair Terms in Consumer Contracts OJ L 95/29, f. 29.
3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 147 Sipas njërës shkollë mendimi arsyet për ndërhyrjen kundrejt kushteve të padrejta qëndrojnë në përdorimin e kushteve standarde në transaksionet tregtare. Pavarësisht se përdorimi i këtyre termave lehtëson transaksionet tregtare duke kursyer para dhe kohë, këta terma rrezikojnë të privojnë palët nga mundësia e rishikimit të kontratës dhe për këtë arsye kërkohet një kontroll i jashtëm mbi drejtësinë e termave. Kjo qasje është përfaqësuar nga Kodi Civil Gjerman (BGB),26 dispozitat e të cilit zbatohen mbi kushtet standarde dhe kushtet e përgjithshme të biznesit kur ato nuk janë negociuar veçmas duke përfshirë këtu edhe kontratat ndërmjet bizneseve, madje në pak raste edhe kontratat ndërmjet jo profesionistëve. Shkolla tjetër e mendimit anon në favor të konsumatorit si pala potencialisht më e dobët në një transaksion, e shfrytëzuar nga pushteti ekonomik superior i palës “pro- fesioniste”. Ky pushtet çon në shpërdorimin e njëanshëm të lirisë kontraktore dhe të lirisë së zgjedhjes. Kushtet kontraktore të paravendosura mund të jenë në disavantazh të njërës prej palëve dhe të vënë në pikëpyetje ekuilibrin e teorisë së tregut të lirë. Nisur nga kjo perspektivë, nevoja për të kontrolluar tregun lind nga nocioni i abuzimit me pushtetin ekonomik. Kjo qasje është adoptuar nga sistemi ligjor francez, ku ligji kundër termave të padrejtë daton që nga viti 1978,27 kur nevoja për të ndërhyrë në treg MXVWL¿NRKHWNU\\HVLVKWQJDQHYRMDSsUWsPEURMWXUSDOsQPsWsdobët.28 +HVVHOLQNEsQQMsSDUDTLWMHWsWKXNsWWsWsJMLWKDWHRULYHDNWXDOHSsUMXVWL¿NLPLQ H NRQWUROOLW PEL NXVKWHW NRQWUDNWRUH VL GKH LPSOLNLPHW H W\\UH GXNH ¿OOXDU PH WHR- ritë që japin arsye mbi pabarazinë në pushtetin negociues dhe që mbështesin pari- min e mbrojtjes së palës së GREsWDSRWHRULWsTsHMXVWL¿NRMQsNRQWUROOLQHNXVKWHYH standarde/padrejta për shkak të drejtësisë shpërndarëse (ius distributiva), sipas së cilës e drejta kontraktore përdoret si mjet i shpërndarjes së pasurisë në mënyrë të GUHMWs DSRWHRULWsPELGsVKWLPLQHWUHJXWVLSDVWsFLODYHQsUDVWVHQXNGRWsNLVKLP një kontroll të kushteve të padrejta, atëherë kushtet e këqija standarde do të nxirrnin jashtë tregut ato të mirat, çka do të çonte në një kolaps të tregut të kushteve standarde. Sipas kësaj të fundit, mbështetur në konsiderata ekonomike nga pikëpamja e asime- trisë së informacionit,29 nuk ka ndonjë dallim midis kontratave midis konsumatorëve dhe sipërmarrësve (b2c) apo midis vetë sipërmarrësve (bizneseve) (b2b).30 Një arsye tjetër, që mbështetet nga teoritë paternaliste, qëndron në faktin se ato kushte standarde 26 Kushtet e përgjithshme të biznesit, Gjermania i kishte të parashikuara në nje ligj te veçantë *HVHW]]XU5HJHOXQJGHV5HFKWVGHU$OOJHPHLQHQ*HVFKlIWVEHGLQJXQJHQ(AGBG), 1976-Ligji mbi kushtet e përgjithshme të biznesit , ndërsa që nga viti 2002 me modernizimin e të drejtës së detyrime- ve *HVHW]]XU0RGHUQLVLHUXQJGHV6FKXOGUHFKWV (6FKXOGUHFKWPRGHUQL]LUXQJ kushtet standarde u përfshinë në BGB (Bürgerliches Gesetzbuch), § (neni) 305-et seq. 27 Franca i parashikonte këto kushte në ligjin e ashtuquajtur Loi Scrivener no.78-23, datë 10 Janar 1978, derisa në 1993 u konsolidua së bashku me Code dela Consommation. 28 P. Nebbia, Unfair Contract Terms in European Law (Hart Publishing Oxford and Protland, Oregon, 2007), 34. 29 J. Basedow, “I Singoli Contratti Fra Concettualismo Giuridico E Disfunzioni Di Mercato”, në “,&HQWR$QQL'L&RGLFH&LYLOH7HGHVFR,Q*HUPDQLD(1HOOD&XOWXUD*LXULGLFD,WDOLDQD”, Atti Del Convegno Di Ferrara, 26-28 Settembre 1996, 331-346, f. 345. 30 %6FKlIHU 3&/H\\HQV
148 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime që devijojnë së tepërmi nga rregullimet juridike, pra nga normat lejuese që rregullojnë të drejtën kontraktore në kodet civile, janë kushte të padrejta dhe duhet të prezumohen si të tilla. Një formë e dobët paternalizmi gjendet në idenë gjermane (BGB §307, pa- UDJUD¿ 3RWsYsPsUH.RGLQ&LYLOVKTLSWDUQGHVKLPWsQMsMWLQDUV\\HWLP QHQL -XVWL¿NLPHWsWMHUDMHSHQQJDWHRULWsTsQLVHQQJDNDUDNWHULLWUHJXWGXNHPDUUsQs NRQVLGHUDWsµWUHJXQVRFLDO¶HXURSLDQWsSDUDTLWXUHGKHQsQHQLQWsWUDNWDWLW>7)(8@ Pra nëse duam arritjen e një tregu të tillë, atëherë kontrolli i kushteve të padrejta duhet të jetë shtrati i këtij tregu.31 Pavarësisht se eksperiencat kombëtare mbi kushtet e padrejta mbështeten mbi VKNROOD Ws QGU\\VKPH PHQGLPL 'LUHNWLYD ND QMs SDPMH Ws G\\¿VKWs DMR YHQGRV QMs lidhje midis mbrojtjes së konsumatorit dhe tregut të brendshëm. Duhet theksuar se ekzistenca e mëparshme e dispozitave kombëtare që rregullonin kontrollin e kushteve të padrejta në shumë prej vendeve anëtare të BE, ishte jo vetëm një arsye që justi- ¿NRQWHQGsUK\\UMHQH.RPXQLWHWLWSsUWsOHKWsVXDUNULMLPLQHWUHJXWWsEUHQGVKsPSRU edhe një burim frymëzimi për ata që hartuan Direktivën 93/13 të cilët u përpoqën të pasqyronin zgjidhje të ndryshme kombëtare, çka shpjegon edhe problematikat që ka vetë Direktiva.32 Qëllimi i komenteve është të shpjegojë deri diku natyrën dhe përmbajtjen e Direktivës 93/13 si edhe interpretimin e saj nga Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Europian (GJED), në mënyrë që të kuptohet edhe më mirë natyra e legji- slacionit shqiptar që ka implementuar këtë Direktivë me anë të LMK, nenet 27-28 infra. Këto dispozita duhet te lexohen se bashku me dispozitat e Kodit Civil 686-688 që trajtojnë kushtet e përgjithshme në kontrata. 2. Fusha e zbatimit të kushteve te padrejta në kontratat konsumatore 2.1. Fusha subjektive e zbatimit Dispozitat mbi kushtet e padrejta në kontratat konsumatore zbatohen vetëm mbi kontratat konsumatore, pra mbi ato kontrata të lidhura ndërmjet tregtarëve, nga njëra anë, dhe konsumatorëve, nga ana tjetër. Neni 27 ka një fushë zbatimi të përgjithshme pothuajse mbi të gjitha llojet e kontratave me konsumatorët. Nuk ka rëndësi fakti nëse tregtari është person juridik privat apo publik. Për sa i përket fushës subjekti- ve, subjektet mbi të cilat kanë efekt parashikimet ligjore mbi kushtet e padrejta pa- rashikohen në nenin 2 të LMK i cili përcakton fushën e vet ligjit e rrjedhimisht edhe të kushteve të padrejta. Kështu që kushtet e padrejta zbatohen në të gjitha marrëdhëniet ndërmjet tregtarëve dhe konsumatorëve në lidhje me mallrat apo shërbimet. Një trajtim i detajuar mbi kuptimin e subjekteve është dhënë në komentin mbi nenin 2. 2.2. Fusha objektive e zbatimit Në Shtetet Anëtare të Bashkimit Evropian kushtet e padrejta të kontratës ndodhin YHoDQsULVKWSRUQXNNX¿]RKHQYHWsPWHOORMHWHPsSRVKWPHWsNRQWUDWDYHNRQVXPDWRUH 31 0: +HVVHOLQN ³8QIDLU WHUPV LQ &RQWUDFWV %HWZHHQ %XVLQHVV´ Qs 5 6FKXO]H - 6WX\\FN (eds.) Towards a European Contract Law, Sellier, Munich 2011, f. 131-147. 32 P. Nebbia Unfair Contract Terms in European Law (2007), 3.
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
- 347
- 348
- 349
- 350
- 351
- 352
- 353
- 354
- 355
- 356
- 357
- 358
- 359
- 360
- 361
- 362
- 363
- 364
- 365
- 366
- 367
- 368
- 369
- 370
- 371
- 372
- 373
- 374
- 375
- 376
- 377
- 378
- 379
- 380
- 381
- 382
- 383
- 384
- 385
- 386
- 387
- 388
- 389
- 390
- 391
- 392
- 393
- 394
- 395
- 396
- 397
- 398
- 399
- 400
- 401
- 402
- 403
- 404
- 405
- 406
- 407
- 408
- 409
- 410
- 411
- 412
- 413
- 414
- 415
- 416
- 417
- 418
- 419
- 420
- 421
- 422
- 423
- 424
- 425
- 426
- 427
- 428
- 429
- 430
- 431
- 432
- 433
- 434
- 435
- 436
- 437
- 438
- 439
- 440
- 441
- 442
- 443
- 444
- 445
- 446
- 447
- 448
- 449
- 450
- 451
- 452
- 453
- 454
- 455
- 456
- 457
- 458
- 459
- 460
- 461
- 462
- 463
- 464
- 465
- 466
- 467
- 468
- 469
- 470
- 471
- 472
- 473
- 474
- 475
- 476
- 477
- 478
- 479
- 480
- 481
- 482
- 483
- 484
- 485
- 486
- 487
- 488
- 489
- 490
- 491
- 492
- 493
- 494
- 495
- 496
- 497
- 498
- 499
- 500
- 501
- 502
- 503
- 504
- 505
- 506
- 507
- 508
- 509
- 510
- 511
- 512
- 513
- 514
- 515
- 516
- 517
- 518
- 519
- 520
- 521
- 522
- 523
- 524
- 525
- 526
- 527
- 528
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 528
Pages:
