Commentary on Consumer Protection Law

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 149 VKLWMHWHPDOOUDYHWsSUHNVKPHWsNRQVXPLW VKLWMHWHSDVXULYHWsSDOXDMWVKPH NRQWUDWDWHX]XIUXNWLWRVHHP¿WHR]sV NRQWUDWDWHTLUDVs NRQWUDWDWHKXDV VKsUELPHWEDQNDUH NRQWUDWDWLQGLYLGXDOHWsXGKsWLPLW - kontratat e SDNHWDYHWsXGKsWLPLW - kontratat e lidhura QsODUJsVL VKLWMHWQsLQWHUQHW - shërbimet e ULSDULPLW VKsUELPHWPMHNsVRUH - kontratat e VLJXULPLW NRQWUDWDWHWUDQVSRUWLW VKsUELPHWHWHOHNRPXQLNDFLRQLW IXUQL]LPLPHXMs IXUQL]LPLPHHQHUJMLHOHNWULNHRVHJD] - shërbimi postar. 2.2.1. Kushtet e panegociura veçmas Kontrolli i pa/drejtësisë së kushtit sipas nenit 27 (1) LMK, i cili ka transpozuar nenin 3 (1) të Direktivës 93/13 nuk zbatohet mbi kushtet e kontratës që janë negociuar midis palëve. Nocioni i kushtit i cili “nuk është negociuar veçmas” jepet në pikën (2) të nenit dhe është i tillë “kur ai ka qenë hartuar më parë nga tregtari dhe, si pasojë, konsumatori nuk ka qenë në gjendje të ndikojë në përmbajtjen e kushtit, veçanërisht në tekstin e kontratës standarde”. Nga kjo dispozitë kuptojmë se kushti i panego- ciuar veçmas mund të jetë pjesë edhe i një kontrate jostandarde, pra një kontrate që përdoret vetëm njëherë midis tregtarit dhe konsumatorit. Kodi Civil nuk jep ndonjë SsUNX¿]LPWsNXVKWHYHWsSsUJMLWKVKPHDVWsNRQWUDWDYHstandarde. A janë kushtet e përgjithshme kushte që nuk janë negociuar YHoPDV\"$MDQsDWRNXVKWHTsSsUGRUHQ]D- konisht nga sipërmarrësit për të disiplinuar dhe standardizuar marrëdhëniet e tyre dhe TsSDODWMHWsUQXNNDPXQGsVLWsLQÀXHQFRMsPELWR\"$SRMDQsDWRNXVKWHWsNRQWUDWsV të ndryshme nga “kushtet thelbësore”33 apo “konditat e nevojshme”34\"1sIDNWPH kushte të përgjithshme të kontratave kuptohen ato kushte të cilat nuk janë thelbëso- re për kontratën. Nga leximi i nenit 687 KC kuptojmë që kontratat e lidhura duke “nënshkruar modularë a formularë, që synojnë të disiplinojnë në mënyrë uniforme marrëdhënie juridike të caktuara” janë në fakt kontrata standarde, ku palët mund të DGHURMQsSDPXQGXUWsLQÀXHQFRMQsPELNXVKWHWHW\\UH3R³NXVKWHWHSsUJMLWKVKPH´ DMDQsNXVKWHWHNsW\\UHOORMNRQWUDWDYH\"3RW¶LUHIHURKHPLQHQLWGRWsVKRKLPVH legjislatori termat “kushtet e përgjithshme apo modularë a formularë” i ka përdorur si alternativa duke lënë të kuptojë që kemi të bëjmë me dy raste të ndryshme. Por në 33 Neni 676 KC. 34 Neni 663 KC.

150 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime fakt nuk është ky rasti, pasi nëpërmjet një interpretimi sistematik, në mungesë të një SsUNX¿]LPLSsUNXVKWHWHSsUJMLWKVKPHDWRGRWsOH[RKHVKLQQsGULWsQGKHQsNRPEL- nim me kuptimin që KC jep për modularët dhe formularët në nenin 687. Pra mund të VXJMHURMPsVHMDQsDWRNXVKWHTsIRUPXORKHQPsSDUsQJDQMsUDSDOsSsUW¶XEsUsSMHVs HNRQWUDWDYHPHTsOOLPSsUGRULPLWsVKXPs¿VKWsSDYDUsVLVKWVHDWRPXQGWsMHQsQMs SMHVs¿]LNHHYHoDQWsQJDNRQWUDWDDSRMDQsEsUsSMHVsHYHWsGRNXPHQWLWNRQWUDNWRU Nuk mund të themi që kushtet e përmbajtura në kontratat individuale të destinuara të përdoren në një rast të vetëm ndërmjet palëve për të krijuar apo ndryshuar një marrëdhënie juridike, ku kushtet e kontratës janë negociuar hollësisht midis tyre, do WsNRQVLGHURKHVKLQNXVKWHWsSsUJMLWKVKPHGKHGRW¶LQsQVKWURKHVKLQQMsNRQWUROOLDSR një interpretimi mbi pasojat e pa/drejta e të pa/anshme, pasi në këtë rast do të vinim në kundërshtim me parimet themelore të përcaktuara nga vetë KC, sikurse është parimi i lirisë kontraktore dhe vetëvendosjes së palëve që realizohet me anë të shfaqjes së vullnetit, duke krijuar një situatë pasigurie në lidhje me vetë forcën e kontratës. Sipas LMK dhe Direktivës 93/13, barrën e provës për të provuar se një kusht standard është negociuar veçmas e mban tregtari. Direktiva, e për rrjedhojë LMK, duket se përvijon një dallim ndërmjet një kushti standard dhe një kushti të panego- ciuar veçmas. Kjo rrjedh nga vetë formulimi i nenit 3 të Direktivës apo 27 (1) (2) i LMK, i cili duket se u jep nuanca të ndryshme termave “kusht i panegociuar veçmas”, “kusht standard”, që në fakt duhet të jetë kushti e një kontrate standarde dhe “kontratë standarde e formuluar më parë”. Prezumimi në nenin 3(2)(1) dhe 3(2)(2) i Direktivës transpozuar fjalë për fjalë në nenin 27 (2) tregon se kushti që “nuk është negociuar veçmas” është vetëm një nga kërkesat për kontratat standarde, nëse do të konsidero- QLPVHNRQWUDWDVWDQGDUGHsVKWsHIRUPXOXDUPsSDUsSsUSsUGRULPWsVKXPs¿VKWsDSR në seri. Sipas këtij mendimi, konsumatori do të kishte tri mundësi: së pari, të provonte IDNWHWTsSsUFDNWRMQsVHNXVKWLQXNsVKWsQHJRFLXDUYHoPDVVsG\\WLWsSURYRQWHIDNWHW që përcaktojnë se kushti ka qenë i hartuar më parë nga tregtari dhe konsumatori nuk NDPXQGXUWsQGLNRMsPELSsUPEDMWMHQHNXVKWLWVsWUHWLWsSURYRQWHVHNXVKWLsVKWs një kusht standard dhe në këtë rast barrën e provës e mban tregtari.35 Ky parashikim në fakt është huazuar nga doktrina juridike gjermane, ku është e debatueshme nëse kushti i negociuar, por i pandryshuar, mund të konsiderohet vërtet si kusht i negociuar apo MR1JDSsUPEDMWMDHSDUDVKLNLPLWQsSDUDJUD¿QHWUHWsGXNHWVLNXUQsVHWUHJWDULDUULQ të provojë negocimet atëherë një kusht standard i pandryshuar mund të konsiderohet VLLQHJRFLXDUYHoPDV3RUN\\LQWHUSUHWLPELHQGHVKPHSDUDJUD¿QHSDUsWsSLNsVNX thuhet se një kusht i hartuar më parë konsiderohet gjithnjë si i panegociuar veçmas. Prandaj interpretimi më i drejtë do të ishte se këtu bëhet fjalë për kushte të ndryshuara VLSVKPHVKNULPGRUHNXHGKHQsNsWsUDVWEDUUDHSURYsVGRW¶LELQWHWUHJWDULW36 35 Më gjerësisht lidhur me barrën e provës në rastin e kushteve të padrejta në kontratat konsuma- tore shih, F. Bruder, “Burdern of Proof and Unfair Terms in Consumer Contracts Directive”, ERPL QGsUVDSsUQMsYsVKWULPNUDKDVXHVGKHPsWsJMHUsQsOLGKMHPHWsJMLWKDNRQWUDWDW konsumatore në BE shih, S. Whittaker “Burden of Proof in the Consumer Acquis and in the Draft Common Frame of Reference: Law, Facts and Things in Between”, European Review of Contract Law 4, no. 3 (2008): 411-444. 36 P. Nebbia, Unfair Contract Terms in European Law (2007),120.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 151 2.2.2. Përjashtimi i kushteve thelbësore LMK me ndryshimet e vitit 2011 shtoi në nenin 27, pikën (3.1),37 ku përjashton nga kontrolli kushtet thelbësore të kontratës, apo më saktë objektin kryesor dhe çmi- min përkatës, nëse këto janë shprehur me një gjuhë të qartë e të kuptueshme. Në fakt një shtesë e tillë nuk ishte aspak e nevojshme, aq më pak detyruese nga MSA. Së pari, një ndryshim i tillë, që e ul mbrojtjen e konsumatorit, vjen kundër vetë arsyes se pse legjislatori propozoi këto ndryshime, që ishte ofrimi i një mbrojtjeje më të mirë të të drejtave të konsumatorit.38 Së dyti, themi që legjislacioni shqiptar ishte krejtësisht i KDUPRQL]XDU PH 'LUHNWLYsQ  SDVL QMs JMs H WLOOs NRQ¿UPRKHW Qs QMs osVKWMH gjyqësore Caja de Ahorros,39 ku GJED, pasi u pyet nga Spanja, e cila nuk e kishte transpozuar këtë dispozitë në legjislacionin e brendshëm, nëse kjo mungesë e lexuar në lidhje me nenin 8 të Direktivës, i ndalon shtetet anëtare të BE të miratojnë norma juridike që e shtrijnë kontrollin edhe mbi objektin kryesor të kontratës dhe çmimin përkatës, iu përgjigj duke vendosur se, “neni 4(2) dhe neni 8 i Direktivës 93/13 duhet të interpretohen se nuk e ndalojnë legjislacionin kombëtar që të autorizojë një kon- troll gjyqësor të padrejtësisë së kushteve kontraktore, të cilat kanë lidhje me objektin kryesor apo çmimin përkatës, madje edhe në rastet kur këto kushte janë hartuar në një gjuhë të qartë e të kuptueshme”. Së treti, ky nen lexohet së bashku me recitalin 19 të Direktivës, sipas të cilit, gjithsesi objekti kryesor dhe çmimi mund të merren në konsideratë kur vlerësohen kushte të tjera të kontratës. Për më tepër po nga ky recital jepet edhe një shembull nga kontratat e sigurimit, ku jo të gjitha kushtet e kontratës që përcaktojnë rrezikun e siguruar duhet të konsiderohen si objekt kryesor, përveç rasteve kur ato kushte përcaktojnë dhe përshkruajnë qartë rrezikun. Pra vlerësimi i kushteve të padrejta në lidhje me objektin dhe çmimin duhet interpretuar në mënyrë të ngushtuar, se nuk shtrihet mbi mënyrën e llogaritjes së çmimit apo të ndryshimit të tij.40 Në këtë frymë duhet interpretuar edhe parashikimi i mëvonshmëm i LMK, pasi ky interpretim është në përputhje me frymën e ligjit, po të shohim se është shtuar edhe një kusht i padrejtë 37 Kjo pikë ka transpozuar nenin 4(2) të Direktivës 93/13. 38 Për një referim në punët përgatitore dhe për kuptuar arsyen pse legjislatori propozoi këto ndryshime në ligj shih: http://www.parlament.al/web/Sesioni_i_katert_11681_1.php, Procesverbal dates 14.7.2011, p. 5-7, ku vihet re theksimi i tepruar e mbrojtjes së të drejtave të konsumatorit. Ndërsa për diskutimet në komisionin parlamentar përkatës, shih: http://www.parlament.al/web/Per_ 9HSULPWDULWHB3URGKXHVHB7UHJWLQHBGKHB0MHGLVLQBBSKS\"HYQ VUP USS  US  PVY PVY 6UF VHU , Procesverbal i datës 8.7.2011. 39 Çështja C-484/08 Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid v Asociacion de Usuarios de 6HUYLFLRV%DQFDULRV$XVEDQF [2010] ECR-I-04785. 40 Në BE ka akoma paqartësi dhe mungesë uniformiteti në shtetet anëtare lidhur me çështjen se çfarë konsiderohet “objekt kryesor” dhe “çmim apo shpërblim përkatës”, për më tepër që GJED në çështjen Caja de Ahorros e pati mundësinë, por nuk u shpreh se çfarë kuptohet me këta terma QsSDUDVKLNLPLQHGLUHNWLYsV3sUPsWHSsUVKLK-6WX\\FNµ&&DMDGH$KRUURV\\0RQWHGH Piedad de Madrid v Asociacion de Usuarios de Servicios Bancarios (Ausbanc)’, European Reviw of Contract Law 6 no. 4 (2010): 449-459.

152 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime në listën e zezë, që ka lidhje me metodologjinë e llogaritjes së interesit të kontratave të kredisë.41 Së katërti, direktiva e ndryshuar nga Direktiva 2011/83 mbi të drejtat e kon- sumatorit e njeh një fenomen të tillë dhe u kërkon shteteve anëtare të informojnë Komisionin në rastet kur e shtrijnë vlerësimin e padrejtësisë edhe mbi kushtet e nego- ciuara apo mbi përshtatshmërinë e çmimit a shpërblimit.42 Së fundi, për nga pikëpamja e një interpretimi historik apo referimi në punët për- gatitore të Komisionit për miratimin e Direktivës, kjo dispozitë u parashikua në çastin e fundit nën ndikimin gjerman, në mënyrë që të përjashtoheshin nga fusha e zbatimit të Direktivës të gjitha aspektet e veprimit juridik që vijnë si pasojë e drejtpërdrejtë e lirisë kontraktore.43 Për shkak të një proteste të përgjithshme të juristëve gjermanë në UHVSHNWWsHNRQRPLVsVsWUHJXWGKHOLULVsNRQWUDNWRUH]EDWLPLL'LUHNWLYsVXNX¿]XD në kushtet jo individualisht të përcaktuara, duke përjashtuar edhe essentialia negotii, ndërsa në vende të tjera si Franca, Spanja etj., gjykatat mund të kontrollojnë të gjitha kushtet kontraktore.44 Ndërsa në rast se i referohemi interpretimit të Direktivës 93/13 si më sipër, së pari, ajo përjashton kushtet thelbësore sikurse është çmimi, së dyti, lë mënjanë kushtet që janë negociuar veçmas ndërmjet konsumatorit dhe tregtarit, si edhe ato kushte të ci- lat janë të diktuara nga norma imperative të së drejtës ndërkombëtare apo norma të tje- ra detyruese apo rregulluese të parashikuara në shtetet anëtare. Kjo shprehje përfshin edhe ato norma lejuese të cilat gjejnë zbatim kur palët nuk janë marrë vesh ndryshe, pra elementet e zakonshme të kontratës,45 pasi zakonisht këto norma parashikojnë zgjidhje të cilat legjislatori i ka menduar si më të ekuilibruarat dhe më të paanshmet, pra i ka menduar si kushtet më të arsyeshme mbi të cilat palët do të pajtoheshin në rastet ideale, nëse ato do të kishin mundësi të zgjidhnin apo të ndikonin në kushtet e kontratës në një situatë barazie absolute. Pra kushtet të cilat përgjithësisht mund të NRQVWDWRKHQµNRQVLGHURKHQ¶46) të pavlefshme janë kushtet standarde. Megjithatë, sipas disa autorëve ka dy opinione kryesore në të kuptuarit e Direktivës 93/13. Mënyra si kuptohet kjo Direktivë ndryshon ndërmjet shteteve anëtare si në mënyrën që ato kanë implementuar Direktivën,47 ashtu edhe në doktrinën juridike. Dy 41 Neni 27 (4) (m). 42 Sipas Direktivës 2011/83/EU OJ L 304/64, 22.11.2011, f. 64–88, Neni 32 shton “Nenin 8 a” në Direktivën 93/13. 43 - 6WX\\FN µ&DVH & &DMD GH$KRUURV \\ 0RQWH GH 3LHGDG GH 0DGULG Y$VRFLDFLyQ GH 8VXDULRVGH6HUYLFLRV%DQFDULRV$XVEDQF¶European Review of Contract Law 6, no. 4 (2010): 449- 31HEELDUnfair Contract Terms in European Law31HEELDµ8QIDLU&RQWUDFW 7HUPV¶LQ&7ZLJJ)OHVQHUThe Cambridge Companion to European Union Private Law, Cambridge University Press (2010): 219. 44 H. Kötz, European Contract Law, Vol I (Carlendon Press, Oxford, 1997), 144-145. 45 Me elemente të zakonshme kuptojmë atë çka Prof. Nuni ka sqaruar si elemente të veprimeve juridike në A. Nuni, E Drejta Civile: Pjesa e Përgjithshme, (Tiranë 2009). 46 Term i përdorur nga LMK në nenin 28 (2). 47 Për të parë se si shtetet anëtare të BE e kanë implementuar këtë direktivë shih H. Schulte- Nölke, C. Twigg-Flesner, M. Ebers eds. EC consumer law compendium (Sellier, Munich 2008).

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 153 kampet kryesore mund të përshkruhen si më poshtë: nga njëra anë janë autorët të cilët mendojnë se Direktiva trajton vetëm kontrollin e kushteve standarde. Në këtë mënyrë shtetet anëtare të BE janë të lira të vendosin nëse duan ta shtrijnë kontrollin mbi kushtet e negociuara veçmas. Nga ana tjetër janë autorët të cilët mbrojnë një vështrim më të gjerë dhe nisen nga premisa se harmonizimi i përshkruar nga Direktiva arrin përtej kontrollit të kushteve standarde.48 Sipas Micklitz, argumentohet se koncepti i kontrollit i parashikuar në Direktivë arrin përtej dallimit midis kushteve standarde dhe individuale dhe lejon vendosjen e një koncepti europian të vërtetë i cili e lidh kontrollin e kushteve të padrejta me shpërdorimin e pushtetit. Shpërdorimi i pushtetit në marrëdhëniet e së drejtës private dhe shpërdorimi i pushtetit në të drejtën e konku- UUHQFsVMDQsWsQGsUOLGKXUD.\\QGRVKWDLVKWHTsQGULPL¿OOHVWDUL.RPLVLRQLW(XURSLDQ HQGRVKWDN\\sVKWsHGKHTsOOLPL¿QDO Por, siç e përmendëm edhe më sipër, përjashtimi i kushteve thelbësore dhe indivi- duale erdhi si pasojë e protestave të juristëve gjermanë, disa prej të cilëve u shprehën se po binin kambanat e vdekjes së ekonomisë së tregut.49 3. Kontrolli substancial i kushteve të padrejta Padrejtësia e kushtit kontraktor shfaqet në dy kuptime kryesore, në kuptimin sub- stancial dhe në kuptimin formal. Në këtë seksion do të trajtohet kuptimi substancial i pa/drejtësisë së një kushti kontraktor. Testi mbi drejtësinë e kushtit konsiston në dy lloje kontrollesh, substancial dhe formal. Meqenëse për sa i përket këtij kontrolli legjislacioni shqiptar parashikon dy VHUL QRUPDVK Qs .& GKH /0. QH GR W¶L VKRKLP QMsNRKsVLVKW NsWR SDUDVKLNLPH pavarësisht se parimi interpretues është lex specialis derogat generalis, LMK për- mban parimin e “mbrojtjes më të favorshme për konsumatorin”, kështu që mund të lindë nevoja që LMK të mbetet pa zbatim dhe të zbatohet KC, kur ky i fundit ofron PEURMWMHPsWsPLUs'LUHNWLYDGKHQHQHW Ws/0.]EDWRKHQPELWsJML- tha kushtet e kontratës së lidhur me konsumatorët, të cilat nuk janë negociuar veçmas, ndërkohë kur këto kushte duhet të plotësojnë kërkesën për drejtësi dhe paanësi. Sipas Direktivës testi bazohet në dy kritere kryesore: së pari, kushti i kontratës nuk duhet të jetë “kundër parimit të mirëbesimit” dhe së dyti, nuk duhet të shkaktojë “një pabarazi të ndjeshme në të drejtat dhe detyrimet e palëve që rrjedhin nga kontrata, në dëm të konsumatorëve”.50 LMK në nenin 27 (1) parashikon vetëm kriterin e dytë “pabarazi e ndjeshme dhe e dallueshme”, duke lënë jashtë parimin e mirëbesimit.51 Pavarësisht se 48 H-W. Micklitz, N.Reich, P.Rott Understanding EU Consumer Law (Intersentia, 2009), 139. 49 H. Kötz, European Contract Law, Vol I (Carlendon Press, Oxford, 1997), 114. 50 Neni 3 i Direktivës 93/13 dhe Neni 27 i LMK. 51 Ky parim është jashtëzakonisht i diskutueshëm në vendet e europës kontinentale, ndërsa në Britanine e Madhe, parimi nuk është i njohur si i tillë. Për sa i përket kuptimit në Direktivë ai duhet lexuar në kombinim me recitalin 16 të vetë Direktivës, ndërsa për trajtime të detajuara teorike dhe për mendime pro e kundra shih, M. W. Hesselink, The New European Private Law (Kluwer Law ,QWHUQDWLRQDO    5 =LPPHUPDQQ  6 :KLWWDNHU HGV *RRG )DLWK LQ (XURSHDQ &RQWUDFW/DZCambridge University Press, 2000).

154 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime parimi i mirëbesimit parashikohet në disa raste në KC,52 në këtë rast LMK pajtohet me parashikimet e nenit 686 (2) të KC, i cili duke qenë një variant i përmirësuar i Kodit Civil Italian të vitit 1941,53QsSsUPMHWVKWLPLWWsSDUDJUD¿WWsG\\WsNUDKDVXDUPH.& Italian ka parashikuar edhe rastin e pavlefshmërisë së kushteve që sjellin humbje apo dëmtime të shpërpjesëtuara të interesave të palëve. Nuk është aspak e thjeshtë të jepet kuptimi i saktë në zbatimin praktik, i no- cionit “padrejtësi e ndjeshme dhe e dallueshme” apo edhe “humbje apo dëmtime të shpërpjesëtuara”. 1sPXQJHVsWsGRNWULQsVGKHSUDNWLNsVVKTLSWDUHSsUW¶XGKsQsQMsNXSWLPNsW\\UH QRFLRQHYHGRWsLVKWHHGRELVKPHW¶XUHIHURKHVKLPDXWRUsYHHYURSLDQs1HELDVKSMH- gon se “pabarazia e ndjeshme” përfshin një mungesë simetrie në të drejtat dhe detyri- met e palëve ose mjetet e ankimit janë jashtë mase të shpërpjesëtuara (p.sh. një tregtar në Tiranë që lidh një kontratë me një konsumator në Tropojë, Sarandë apo Korçë, për- cakton në kontratën standarde se për çdo mosmarrëveshje, kompetente është gjykata e Tiranës, pra vetëm aty mund të drejtohen mjetet e ankimit, ose përcakton që nuk lejohet ankimi në gjykatë, por vetëm në arbitrazh. Një situatë e tillë krijon një pabarazi të dukshme në fakt, në të drejtat e palëve, sepse, nga njëra anë, krijon një lehtësi të tepruar për tregtarin që e ushtron aktivitetin e tij në Tiranë dhe ka një akses mjaft të lehtë në gjykatë, ndërsa nga ana tjetër, i vë një barrë të rëndë konsumatorit duke e detyruar atë të përshkruajë kilometra të tëra UUXJHSsUWsEsUsQMsDQNHVsVLSDGLWsVDSRSsUW¶XSDUDTLWXUQsJM\\NDWsVLLSDGLWXUSsU të mbrojtur interesat e tij). Në të kundërt barazia apo ekuilibri nënkupton që çdo rrezik i vendosur mbi konsumatorin duhet të peshohet përkundrejt atyre të vendosura mbi tregtarin, p.sh. një klient mund të blejë mallra të cilat duket se kanë garanci të plotë, por në fakt shikon se kushtet e kontratës i japin të drejtë vetëm shitësit për të vendosur nëse sendet janë me defekte apo jo. Pabarazia qëndron në faktin se shitësi mund të ngrejë një padi kundër blerësit, nëse ky nuk paguan, por blerësi nuk e ka një mundësi të tillë nëse shitësi mohon se sendet janë me të meta. Një kusht çmohet si i padrejtë nëse, edhe pse i kompensuar nga një çmim i ulët, e vendos konsumatorin përpara një niveli rreziku të papranueshëm. Në pabarazinë e ndjeshme kjo do të nënkuptonte se kushtet janë të drejta kur ato mund të pranohen nga njerëz të arsyeshëm, të cilët, pa e ditur se në cilën anë të kontratës mund të qëndrojnë, duhet ta imagjinojnë veten palë të kontratës. Kontratat që nuk e kalojnë këtë test nuk mund të jenë të vlefshme, përveç rasteve kur pala humbëse në mënyrë të ndërgjegjshme e ka marrë rrezikun përsipër. Gjithashtu sugjerohet se një kusht shkakton pabarazi të ndjeshme kur ai përfshin një 52 Shih në KC dispozitat mbi posedimin, ose sjelljen parakontraktuale të parashikuar në nenin 674 që parashikon parimin e culpa in contrahendo, “palët gjatë zhvillimit të bisedimeve për hartimin HNRQWUDWsVGXKHWWsVLOOHQPHPLUsEHVLPQGDMQMsUDWMHWUsV¶DSRVKLKQHQLQLFLOLSDUDVKLNRQVH µNUHGLWRULGKHGHELWRULGXKHWWsVLOOHQQGDMQMsULWMHWULWPHNRUUHNWHVsSDDQHVLGKHVLSDVNsUNHVDYHWs arsyes”. 53 Kodi Civil Italian i parashikon kushtet e përgjithshme në nenin 1341 dhe 1342, për një interpre- WLPWsNsW\\UHQHQHYHVKLK*&LDQ $7UDEXFFKLCommentario Breve al Codice Civile (CEDAM, 2010), Art. 1341, 1523.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 155 rrezik që jo vetëm një klient do të ngurronte ta pranonte, por kështu do të vepronin shumica e klientëve.54 Ndërsa Kötz përpiqet ta shpjegojë një koncept të tillë duke vlerësuar se një kusht kontraktor mund të konstatohet si i pavlefshëm nëse njëra palë nuk ka pasur asnjë shans real për të ndikuar mbi përmbajtjen e kushtit, duke argumentuar se mungesa e një shansi të tillë nuk vjen për arsye të fuqisë negociuese apo pushtetit ekonomik të palës tjetër, por për shkak të faktit se shpenzimet e kontraktimit, duke kontrolluar kushtet e përgjithshme të kontratës dhe duke i krahasuar me kushtet që ofrojnë sipërmarrësit e tjerë si edhe duke bërë kundërpropozime që çojnë në negocime të mëtejshme, do të WHMNDORQLQoGRSsU¿WLPWsPXQGVKsPTsPXQGWsNLVKWHNOLHQWL3sUPsWHSsUTsVLSsU- marrësit e tjerë nuk është se do të ofronin kushte më të mira. Një sjellje e tillë është e arsyeshme, por mund të shfrytëzohet nga pala sipërmarrëse. Si pasojë kushtet që ofron pala sipërmarrëse duhet të konsiderohen të “padrejta”, ose “të paarsyeshme” kur ato janë disavantazhuese në krahasim me kushtet për të cilat palët do të kishin rënë dakord QsVHGRWsNLVKLQPXQGXUW¶LQHJRFLRQLQDWR1sQMsERWsWsWLOOsNXNRVWRWHWUDQVDNVLR- nit do të ishin zero, rreziku do të anonte ndaj asaj pale e cila mund ta shmangte atë me kosto më të ulët. Kështu p.sh., nëse një klient mund ta shmangë një rrezik me një kosto më të ulët sesa tregtari, ai do të pranonte më mirë rrezikun sesa një çmim më të lartë TsGRWsRIURQWHWUHJWDULQsVHGRW¶LGXKHMWDPEDQWHYHWsWUHJWDULULVNXQ1MsDUV\\HWLPL tillë nuk do të pranohej nëse nuk do të ishte i mundur ndonjë veprim parandalues, ose do të ishte i mundur me një kosto të shpërpjesëtuar. Në një rast të tillë palët e arsyeshme GRW¶LDUsQGRQLQUUH]LNXQSDOsVTsPHNRVWRPsWsXOsWGRWsPXQGWHWsUXKHMQGDMGsPLW të mundshëm dhe sidomos të sigurohej ndaj këtij dëmi me çmim më të lirë.55 Një arsye- tim i tillë mbështetet nga teoritë e analizave ekonomike të së drejtës, të cilat ofrojnë arsyet e kontrollit juridik të kushteve standarde, si edhe propozojnë barazi në trajtimin e kontratave konsumatore dhe atyre tregtare.56 Nuk është e thjeshtë të vlerësohet pabarazia dhe shpërpjesëtimi i interesave të palëve në kontratat standarde apo kontratat konsumatore, për më tepër që edhe GJED deri pak më kohë më parë nuk kishte ofruar ndonjë tregues mbi vlerësimin e pa- drejtësisë së kushtit. Në çështjen Freiburger Kommunalbauten GJED-së iu kërkua të vendoste mbi vlefshmërinë e një kushti që detyronte konsumatorin të paguante çmimin ndaj sipërmarrësit përpara se ky i fundit të përmbushte detyrimin, por GJED u përgjigj se janë gjykatat kombëtare ato që duhet të vendosin nëse një kusht kontraktor SsUPEXVKNULWHUHWSsUW¶XNRQVLGHUXDUVLLpadrejtë.57 GJED u frenua të vendoste mbi ]EDWLPLQHNULWHULWWsSsUJMLWKVKsPQsQMsNXVKWVSHFL¿NNRQNUHWGXNHXVKSUHKXUVH QMsNXVKWLFDNWXDUGXKHWWsYOHUsVRKHWQsGULWsQHUUHWKDQDYHVSHFL¿NHWsosVKWMHVQs fjalë. Në këtë rast GJED refuzoi të jepte ndonjë ndihmë dhe orientim nëse kuptimi i një koncepti të paqartë, abstrakt dhe të hapur, i parashikuar nga Direktiva, përfshin 54 P. Nebbia, Unfair Contract Terms in European Law (2007), f. 150. 55 H. Kötz, European Contract Law, Vol I (1997), f. 146-147. 56 %6FKlIHU 3&/H\\HQV 57 Çështja C-237/02 )UHLEXUJHU .RPPXQDOEDXWHQ *PE+ %DXJHVHOOVFKDIW  &R .* Y 8OULNH Hofstetter und Ludger Hofstetter [2004] ECR I-3403.

156 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime apo jo një lloj të caktuar çështjeje.58 Duke u referuar tek e drejta kombëtare GJED ka legjitimuar në këtë mënyrë përdorimin e normave lejuese të së drejtës private si një matës për padrejtësinë. Një koncept i tillë përfshihet edhe në KC ku parashikohet se kushtet e përgjithshme janë të pavlefshme kur “posaçërisht ato ndryshojnë në mënyrë thelbësore nga parimet e barazisë e të paanësisë të shprehura në dispozitat e këtij Kodi që rregullojnë marrëdhëniet kontraktuale”. Pra normat lejuese të KC mund të konside- rohen si kushte mbi të cilat palët do të kishin rënë dakord nëse do kishin një mundësi negocimi me kosto zero. Një argument i tillë shkon në favor të qasjes paternaliste. Pavarësisht se thuhet se Kodi ynë Civil është një riprodhim servil i Kodit Civil Italian sidomos në pjesën e detyrimeve, në të vërtetë ai përmban një shije të ndjeshme gjer- mane përgjatë të gjitha instituteve, pavarësisht inkonsistencave në terminologji, që janë krejt të huaja e të panjohura si fenomen në BGB. Nuk kishte se si të mos depër- tonte forca e parezistueshme e arsyes gjermane, qoftë edhe në mënyrë të tërthortë. Megjithatë së fundmi GJED në çështjen Aziz59 ka interpretuar kuptimin e no- FLRQLW Ws µPLUsEHVLPLW¶ GKH Ws µSDEDUD]LVs Vs QGMHVKPH¶ Ws SsUPEDMWXUD Qs QHQLQ  Ws 'LUHNWLYsV  6LSDV *-(' Qs NsWs osVKWMH NRQFHSWHW H µPLUsEHVLPLW¶ GKH Ws µSDEDUD]LVsVsQGMHVKPHQsWsGUHMWDWGKHGHW\\ULPHWHSDOsYHTsUUMHGKLQQJDNRQWUD- WDQsGsPWsNRQVXPDWRUsYH¶SsUFDNWRMQsYHWsPQsPsQ\\UsWsSsUJMLWKVKPHIDNWRUsW që e bëjnë të padrejtë kushtin kontraktor të panegociuar veçmas. Për të përcaktuar pabarazinë e ndjeshme mes palëve, duhet të konsiderohen veçanërisht se cilat norma të së drejtës kombëtare do të zbatoheshin në mungesë të një marrëveshjeje të palëve në atë drejtim. Një analizë e tillë krahasuese do të mundësonte gjykatat kombëtare të vlerësonin nëse dhe, sipas rastit, në çfarë shtrirje kontrata e vendos konsumatorin në një pozitë juridike më pak të favorshme sesa ajo e parashikuar nga legjislacioni kombëtar në fuqi. Për këtë qëllim duhet të ndërmerret një vlerësim për sa i përket situatës ligjore të atij konsumatori, duke mbajtur parasysh mjetet në dispozicion të tij sipas legjislacionit kombëtar, me qëllim parandalimin e përdorimit e vazhdueshëm të kushteve të SDGUHMWD 0H IMDOs Ws WMHUD *-(' ND NRQ¿UPXDU VH GXKHW NUDKDVXDU situata se si është pozita e konsumatorit në rastin e zbatimit të një kushti kontraktor dhe si do të ishte ajo në mungesë të këtij kushti. Në mungesë të një kushti kontraktor zbatohet drejtpërsëdrejti ligji që rregullon marrëdhënien e caktuar në të cilën ka hyrë konsumatori. Në rast se pozita e konsumatorit kur zbatohet ligji është shumë më e favorshme sesa ajo kur zbatohet kushti kontraktor, atëherë do të kishim një pabarazi të ndjeshme në të drejtat dhe detyrimet e palëve, e për rrjedhojë padrejtësi të kushtit, nëse edhe kriteret e tjera plotësohen. Ndërsa në çështjen Alvarez60, ku konsumatorit 58 Shih M. W. Hesselink, “Case: ECJ - Freiburger Kommunalbauten v Hofstetter”, European Review of Contract Law35RWW³:KDWLVWKH5ROHRIWKH(&-LQ(&3ULYDWH /DZ\"±$&RPPHQWRQWKH(&-MXGJPHQWVLQ2FHDQR*UXSR)UHLEXUJHU.RPPXQDOEDXWHQ/HLWQHU and Veedfald”, Hanse Law Review, 1 (2005): 10-17. 59 Çështja C-415/11 0RKDPHG $]L] Y &DL[D G (̗ VWDOYLV GH &DWDOXQ\\D 7DUUDJRQD L 0DQUHVD &DWDOXQ\\DFDL[D [2013] ECLI:EU:C:2013:164. 60 Çështja C-226/12 Constructora Principado SA v José Ignacio Menéndez Álvarez [2014] ECLI:EU:C:2014:10.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 157 i kërkohej nga kontrata që të paguante një taksë lokale të cilën sipas ligjit duhet ta paguante ndërtuesi dhe njëkohësisht shitësi i sendit të paluajtshëm, GJED theksoi se ekzistenca e një “pabarazie të ndjeshme” nuk kërkon doemos që kostot e ngarkuara mbi konsumatorin nga një kusht kontraktor të kenë një ndikim ekonomik të ndjeshëm në lidhje me vlerën e transaksionit, por ajo mund të rrjedhë vetëm nga një përkeqësim mjaft serioz i situatës juridike në të cilën vendoset konsumatori për shkak të dispo- ]LWDYHNRPEsWDUHSDYDUsVLVKWQsVHNMRSR]LWsUUMHGKQJDQMsNX¿]LPLVsGUHMWsVDSR një shtrëngim në ushtrimin e atyre të drejtave apo në imponimin ndaj tij të detyrimeve shtesë të paparashikuara nga legjislacioni kombëtar. Janë gjykatat kombëtare ato që duhet të shqyrtojnë nëse ka një pabarazi të ndjeshme duke marrë parasysh natyrën e sendeve apo shërbimeve për të cilat u lidh kontrata duke iu referuar të gjitha rretha- nave shoqëruese të lidhjes së kontratës, si edhe të gjitha kushteve të tjera të kontratës. Ndërsa për sa u përket rrethanave në cilat një pabarazi e tillë shfaqet kundër “kërkesave të mirëbesimit”, GJED u shpreh se, duke mbajtur parasysh recitalin 16 të Direktivës 93/13, gjykatat kombëtare për këtë qëllim duhet të vlerësojnë nëse tregta- ri, duke ndërvepruar në mënyrë të drejtë e të paanshme me konsumatorin, mund të prezumojë në mënyrë të arsyeshme se konsumatori do të ishte pajtuar me një kusht të tillë në negocimet kontraktore individuale. Për një interpretim të drejtë duhen marrë parasysh edhe pasojat e kushtit sipas ligjit të zbatueshëm mbi kontratën, duke kërkuar të konsiderohet sistemi ligjor kombëtar. Me fjalë më të thjeshta, GJED ka shpjeguar se kërkesa e mirëbesimit kërkon që kushti kontraktor të jetë aq i arsyeshëm sa në rast se do të negociohej nuk kish si të mos pranohej nga konsumatori. Kërkesa e mirëbesimit ka të bëjë me marrjen në konsideratë nga ana e tregtarit të interesave të konsumatorit. Kur tregtari është i ndërgjegjshëm se një kusht kontraktor nuk do të pranohej nga kon- sumatori në rast se do të negociohej mbi të, themi se kushti është “kundër kërkesave të mirëbesimit”. Gjithashtu LMK në nenin 27 (3) parashikon disa rrethana që duhen mbajtur pa- rasysh gjatë vlerësimit të kushteve të padrejta, sikurse janë: natyra e mallrave dhe VKsUELPHYHSsUWsFLODWOLGKHWNRQWUDWDNRKDHOLGKMHVVsNRQWUDWsVUUHWKDQDWVKRTsUXH- se të lidhjes së kontratës, kushte të tjera të kontratës ose kontratë tjetër, nga e cila është e varur. Ndërsa KC në nenin 681 parashikon se gjykata gjatë interpretimin të kontratës vlerëson sjelljen e palëve në tërësi para dhe pas lidhjes së kontratës. LMK duke tran- VSR]XDU 'LUHNWLYsQ NX¿]RKHW Qs IDNW WH UUHWKDQDW VKRTsUXHVH Ws PRPHQWLW Ws OLGKMHV së kontratës, të cilat duhen kuptuar se janë të gjitha momentet para dhe pas lidhjes së kontratës. Në vlerësimin e kushtit si të padrejtë duhet të merren në konsideratë të gjitha kushtet e kontratës, si edhe të gjitha kushtet e një kontrate të ndërvarur. Kushti i kontratës nuk mund të vlerësohet veçmas dhe i shkëputur nga konteksti i gjithë kon- tratës, pasi një kusht që veçmas mund të duket si rëndues, në fakt mund të balancohet me një kusht tjetër që është mjaft lehtësues për konsumatorin, ose kontrata kryesore mund të duket si e çekuilibruar në të drejtat dhe detyrimet e palëve në disfavor të kon- sumatorit, por kontrata e varur është aq lehtësuese sa e balancon krejtësisht të parën. Këto janë arsyet se pse duhen vlerësuar të gjitha rrethanat dhe kushtet, me qëllim që të ruhet një barazi efektive mes palëve dhe jo të krijohet një përmbysje e situatës duke X IDYRUL]XDU WHM PDVH NRQVXPDWRUL Qs PsQ\\Us Ws SDMXVWL¿NXDU 3DUDVKLNLPHW OLJMRUH mbi kushtet e padrejta synojnë ta shndërrojnë barazinë formale midis palëve në një

158 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime barazi efektive, duke krijuar besim dhe siguri në tregun e lirë dhe veprimet juridike të pjesëmarrësve në të. Përveç këtyre rrethanave, si LMK ashtu edhe KC përmbajnë nga një listë të zezë të kushteve që janë të padrejta. Kushtet e parashikuara në KC 686(3)61 dhe ato të parashikuara nga neni 27, pika 4 e LMK do të trajtohen në mënyrë të detajuar dhe veçmas infra. Megjithatë më poshtë po sjellim disa shembuj, që përbëjnë raste të vër- teta, të vendosura nga gjykatat në vendet anëtare të Bashkimit Evropian, ose që janë konsideruar të padrejta nga autoritetet e tyre kompetente administrative. Edhe pse çdo vendim duhet të interpretohet sipas fakteve dhe rrethanave të rastit, përzgjedhja e bërë më poshtë synon të pasqyrojë disa prirje përfaqësuese dhe të zakonshme të jurispru- dencës bashkëkohore. Kushtet e mëposhtme janë konsideruar të padrejta: - kushti, i cili i jep juridiksion ekskluziv gjykatës në juridiksionin territorial ku WUHJWDULNDYHQGLQNU\\HVRUWsXVKWULPLWWHDNWLYLWHWLW - klauzola që përcakton juridiksion të ndryshëm nga ai i gjykatës ku ka vendbani- PLQRVHYHQGTsQGULPLQNRQVXPDWRUL - klauzola e zgjedhjes së juridiksionit, ku kompetente për zgjidhjen e çdo mos- marrëveshjeje që lind nga kontrata e paketës së udhëtimit është gjykata e vendit NXXVKWURQDNWLYLWHWLQRSHUDWRULWXULVWLN NXVKWLTsYHQGRVQMsLQWHUHVWsVKSsUSMHVsWXDUQsNRQWUDWsQHKXDV - klauzola kontraktore që i kërkon blerësit të produktit të pushimit afatgjatë, i cili SRXVKWURQWsGUHMWsQSsUW¶XWsUKHTXUQJDNRQWUDWDTsWsSDJXDMsQMsVKXPsTsL tejkalon shpenzimet e nevojshme për të lidhur kontratën, të cilat në fakt paguhen QJDWUHJWDUL QsVHRIUXHVLLVKsUELPLWWHOHIRQLNRIURQSsUGRULPWsSDNX¿]XDUWsLQWHUQHWLWGKH garanton që çmimi për shërbimin nuk do të ndryshojë brenda dymbëdhjetë PXDMYHDWsKHUsN\\VKsUELPQXNGXKHWWsNX¿]RKHW - klauzola që rrumbullakos llogaritjen vjetore të interesit të huave hipotekare dhe gjithnjë rrumbullakosja bëhet në favor të bankës. - në kontratën e shërbimeve postare: “Ju pranoni që të lejoni hapjen e pakove SRVWDUHQsoGRNRKsGKHSsUoIDUsGRDUV\\H´ - faturimi i klientëve për çdo tërheqje nga llogaria e tyre, ndërsa këta klientë pa- JXDMQsNRPLVLRQLQPXMRUWsPLUsPEDMWMHVVsOORJDULVsVsW\\UHEDQNDUH - çdo marrëveshje për kostot e përmbarimit që do të paguhen në të ardhmen, e cila as nuk tregon vlerën e mundshme të kostove, as nuk përcakton se duhet të rimbursohen vetëm kostot që janë të nevojshme për shoqërinë për të mbledhur VKXPDWHSDSDJXDUD 61  .X¿]LPH SsU SsUJMHJMsVLQs PXQGsVL SsU W¶X WsUKHTXU QJD NRQWUDWD SsU Ws SH]XOOXDU ]EDWLPLQ H VDM DIDWH GHFDGHQFH QGDM SDOsV WMHWsU NX¿]LPH QGDM Vs GUHMWsV SsU Ws EsUs SUDSsVLPH QGDM lirisë NRQWUDNWRUHQsPDUUsGKsQLHPHWsWUHWsWNXVKWHWsDUELWUD]KLWRVHVKPDQJLHVQJDNRPSHWHQFDWHRUJD- neve gjyqësore. Kushti i arbitrazhit është shtuar në krahasim me nenin 1341 (2) të KC Italian, ndërsa kushti i zgjatjes apo rinovimit me heshtje të kontratës, që pëmbahet aty, është hequr nga KC shqiptar.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 159 - klauzola që parashikon të drejtën e shitësit për të hyrë pa miratim në pronën private të konsumatorit, për të rimarrë mallra për të cilat konsumatori nuk ka SDJXDUQsNRKsRVHSsUWsGsEXDUNRQVXPDWRULQRVHSsUQGRQMsTsOOLPWMHWsU - një kusht që lejon shitjen e mallrave që i përkasin konsumatorit, të cilat shitësi LNDQs]RWsULP - një kusht ose deklaratë e cila lejon furnizuesin të japë informacion në lidhje me konsumatorin më lirisht ose gjerësisht, sesa do të lejohej ndryshe sipas legjisla- cionit për mbrojtjen e të dhënave personale. Kushtet e mëposhtme janë konsideruar si të pranueshme: - një klauzolë për afatet dhe kushtet e përgjithshme të operatorit turistik ku pa- UDVKLNRKHW³3DVPDUUMHVVsNRQ¿UPLPLWPHVKNULPGKHGRUs]LPLWWsFHUWL¿NDWsV së garancisë, 20% e çmimit total të udhëtimit duhet të paguhet si paradhënie. Për sa u përket apartamenteve të pushimit, parapagesa arrin në 20% për njësi akomo- GLPLWsUH]HUYXDU´ - klauzolat e mëposhtme në kontratat standarde bankare: “Banka ka të drejtë të WsUKLTHWQJDNRQWUDWDQsUDVWVHJMHQGMD¿QDQFLDUHHNRQVXPDWRULWRVHGRUs]DQsVLW të tij është përkeqësuar në masën që aftësia e tij për të përmbushur detyrimet kun- drejt bankës është në rrezik.” dhe “Banka ka të drejtë të tërhiqet nga kontrata në UDVWVHNRQVXPDWRULNDGKsQsLQIRUPDFLRQWsSDVDNWsPELJMHQGMHQHWLM¿QDQFLDUH RVHUUHWKDQDWsWMHUDWKHOEsVRUH´ - klauzola “ne nuk mbajmë përgjegjësi për dëmin e shkaktuar nga palët e treta”. 4. Lista e kushteve të padrejta – neni 27(4) Dispozita e përgjithshme e përcaktuar në nenin 27 (1) ndiqet nga një listë kushtesh të padrejta. Megjithëse neni 27, pika 1 i LMK dhe po ashtu, neni 686 i KC kanë një dispozitë të përgjithshme për të vlerësuar padrejtësinë, si pasojë pavlefshmërinë e kushtit, një argument në favor të listës do të ishte që ajo lejon të përcaktohet se çfarë është e padrejtë prima facie, duke treguar në mënyrë të qartë e konkrete se çfarë nuk lejohet duke ndihmuar kështu si juristët kur hartojnë kontrata standarde për klientët e tyre, ashtu edhe autoritetet kontrolluese të tregut dhe gjykatat gjatë shqyrtimit të çështjeve, kur ato përballen me kushte të tilla. Sipas Direktivës 93/13 dhe praktikës gjyqësore të GJED, kjo listë është treguese dhe jo shteruese. Ajo përmban kushte të cilat mund të konsiderohen si të padrejta, për pasojë lista mbetet një listë “gri” dhe jo e “zezë”. Fakti i vetëm që kushti i gjetur në kontratën me konsumatorin shfaqet në listën e aneksit të Direktivës nuk do të thotë që ky kusht është i padrejtë automatikisht. Duhet bërë një vlerësim i gjithanshëm duke zbatuar kriteret substanciale të vlerësimit për padrejtësinë e tij. Në nivelin e Direktivës sipas nenit 3(3) lista e përmbajtur në shtojcën (1) është vetëm “një listë treguese jo shteruese e kushteve që mund të konsiderohen të padrejta. Në çështjen Komisioni v Mbretërisë së Suedisë62*-('NRQ¿UPRLQDW\\UsQWUHJXHVHRULHQWXHVHWsOLVWsVVs 62 Çështja C-478/99 Commission of the European Communities v. Kingdom of Sweden [2002] ECR I-04147.

160 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime kushteve të padrejta dhe gjithashtu mohoi detyrimin për të bërë efektiv një imple- mentim formal të këtyre kushteve të padrejta. Për Gjykatën ishte e rëndësishme se një kusht i parashikuar në listë nuk është i domosdoshëm të konsiderohet i padrejtë dhe e anasjella, çka do të thotë që një term i cili nuk është pjesë e listës, mund të konside- rohet i padrejtë. Në fazat e para të procedurës legjislative, shteteve anëtare iu kërkua të paktën ta shtypnin listën gjatë procesit të implementimit të Direktivës, pavarësisht se ajo nuk ishte deklaruar si detyruese. Në këtë mënyrë palët kontraktuese dhe gjykatat që shqyrtonin çështje gjyqësore do të mund të konkretizonin termat e përgjithshëm. Megjithatë, në çështjen Komisioni v. Mbretërisë së Suedisë, Komisioni nuk arriti të mbronte këtë pikëpamje. Gjykata refuzoi argumentin e Komisionit dhe vërejti se efektiviteti i plotë i Direktivës mund të garantohej edhe nëse lista e përmbajtur në shtojcën e saj nuk ishte pjesë e dispozitave që implementonin Direktivën. Megjithatë një pjesë e rëndësishme e vendimit të GJED mban qëndrimin se konsumatori duhet të informohet mbi funksionin dhe përmbajtjen e shtojcës. Kërkesat precize nuk mund të deduktohen nga vendimi i GJED, por mjetet e zgjedhura të implementimit duhet të garantojnë se publiku i gjerë mund të njihet me listën e kushteve të padrejta. Suedia u mbrojt se një informacion i tillë u ishte dhënë konsumatorëve nëpërmjet fushatave informative sensibilizuese të shoqatave të konsumatorëve dhe se materialet ishin të disponueshme në internet. Megjithatë duhet mbajtur parasysh se vendet anëtare të BE në ligjet me anë të të cilave kanë transpozuar Direktivën 93/13, zakonisht kanë krijuar një listë të zezë me kushtet që duhet të konsiderohen si të padrejta. Në çështjen Océano63 GJED kon- ¿UPRLVHYHQGHWDQsWDUHWs%(PXQGWsPLUDWRMQsPsVKXPsPDVDPEURMWsVHSsUW¶L shndërruar kushtet e përfshira në listën gri sipas Direktivës 93/13 në kushte të listës së zezë. Gjykata gjithashtu ka dhënë një interpretim të gjerë dhe të favorshëm për kon- sumatorët të disa kushteve të përdorura nga Direktiva dhe sugjeron që lista e kushteve të padrejta sipas Direktivës të vlerësohet si e zezë. Thënë më thjesht, nuk është e nda- luar nga Direktiva 93/13 që ligjet kombëtare, transpozuese të Direktivës, të rendisin kushte të tjera. Kontrolli i përgjithshëm sipas nenit 27.1 do të zbatohet te çdo kusht i kontratës me konsumatorët, që mund të konsiderohet i padrejtë. Sipas Direktivës, lista mbetet “gri” dhe treguese, ndërsa vendet anëtare të BE lejohen që në ligjet e transpozimit të shtojnë kushte të tjera në listë dhe ta bëjnë listën të “zezë” me kushtet që do të konsiderohen si të padrejta gjatë praktikave të autorite- teve kompetente. Neni 27, pika 4 prima facie përfshin një listë të zezë duke parashikuar se Janë kushte të padrejta në kontrata të drejtat e tregtarit, kur: (a) SsUMDVKWRMQsRVHNX¿]RMQsSsUJMHJMsVLQsOLJMRUHWsVKLWsVLWRVHIXUQL]XH- sit, për shkak të vdekjes së konsumatorit ose dëmtimit personal të tij, si pasojë e një veprimi ose mangësie të tregtarit; 63 Çështjet e bashkuara C–240/98 to C–244/98 2FpDQR*UXSR(GLWRULDO6$Y0XUFLDQR4XLQWHUR [2000] ECR I–04941.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 161 Shembull: një kusht i kontratës, i cili kalon riskun e përdorimit të sendit te konsu- matori duke përjashtuar tregtarin nga përgjegjësia për dëmshpërblim ose që përcakton një tavan kompensimi për dëmet e pësuara nga konsumatori. Megjithatë ekziston një SsUMDVKWLPQJDNMRUUHJXOOQsUDVWVHWUHJWDULPXQGWsNX¿]RMsVKXPsQHNRPSHQVLPLW në përputhje me legjislacionin kombëtar në fuqi, siç mund të jenë rastet në sektorin e transportit. Nëse tregtari vendos në kontratë: “shitësi nuk mban asnjë përgjegjësi në rast se pajisja elektronike merr zjarr dhe shkakton dëmtimin e shëndetit apo vdekjen e konsumatorit”, atëherë një kusht i tillë është i padrejtë dhe për rrjedhojë i pavlefshëm. ESsUMDVKWRMQsRVHNX¿]RMQsQsPsQ\\UsWsSDSsUVKWDWVKPHWsGUHMWDWOLJMR- re të konsumatorëve përballë tregtarit ose palës tjetër, në rast të një mo- spërmbushjeje, tërësore ose pjesore, apo përmbushjeje të pamjaftueshme nga tregtari të çdo detyrimi kontraktua, përfshirë të drejtën e zgjedhjes së kompensimit të borxhit ndaj tregtarit kundrejt çdo pretendimi, që konsu- matori mund të ketë kundër tij; 6KHPEXM6LSDVNsWLMSDUDVKLNLPLNDQMsVsUsVLWXDWDVKNXUWUHJWDUsWNX¿]RMQsWs drejtat e konsumatorëve për të çliruar veten nga përgjegjësia: - Përjashtimi nga përgjegjësia për sende me të meta ose kur paraqiten në mënyrë të rreme: QMsNXVKWLNRQWUDWsVTsPRKRQWsGUHMWsQHNRQVXPDWRULWSsUWsSsU¿WXDUNRP- SHQVLPWsSORWsNXUVHQGHWMDQsPHWsPHWDRVHGHIHNWR]H - një kusht i kontratës, që parashikon se sendet duhet të jenë ose ishin këqyrur nga konsumatori, ose një person tjetër në emër dhe për llogari të tij. Konsumatorëve QXN PXQG W¶X PRKRKHW PXQGsVLD SsU W¶X DQNXDU SsU Ws PHWD Ws VHQGLW PH përjashtim kur të metat janë krejt të dukshme dhe për këtë arsye sendet shiten me çmim të lirë), përveçse kur e meta i është treguar shprehimisht konsumatorit SsUSDUDEOHUMHVVsVHQGLW - një kusht i kontratës, që parashikon se sendet kanë vetëm përshkrimin dhe/ose TsOOLPLQHGHNODUXDUQsIDWXUs - një kusht i kontratës, që transferon te konsumatori rrezikun e dëmtimit ose humbjes përpara se sendi të dorëzohet, si për shembull, tregtari e lidh kalimin e rrezikut me momentin kur shitësi njofton disponueshmërinë e sendeve. Është e SDSUDQXHVKPHQsSLNsSDPMHWsVsGUHMWsVTsNRQVXPDWRUsYHW¶XPRKRKHQPMHWHW ligjore të ankimit kur sendet janë shkatërruar, vjedhur ose dëmtuar ndërkohë që MDQsHQGHQsQNRQWUROOLQHVKLWsVLWRVHIXUQLWRULW - një kusht i kontratës, i cili parashikon se sendet janë pranuar si në përputhje me kërkesat e konsumatorit, i tipit “Unë i nënshkruari deklaroj se kam inspektuar ma- OOLQSURQsQGKHHJMHWDDWsSDPDQJsVL´RVHTsLPSRQRMQsNXVKWHWsSDDUV\\HVKPH për kthimin e tyre. Ky lloj deklarimi duhet të konsiderohet si kusht përjashtimi përgjegjësie dhe për pasojë duhet të ketë një trajtim të njëjtë, në rast se konsu- matorëve u thuhet që ata duhet të nënshkruajnë këtë deklaratë për të lejuar vazh- dimësinë e kontratës. Konsumatorët kanë të drejtë për një mundësi të arsyeshme për të inspektuar sendet dhe për të mos i pranuar ato në rast se nuk janë në për- puthje me kërkesa e tyre. Në rastet e sendeve të përbëra, një mundësi e arsyeshme për të inspektuar do të thotë mundësia për të provuar sendet. Konsumatorëve nuk

162 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime PXQGW¶XKLTHWHGUHMWDSsUWsLQVSHNWXDUUHDOLVKWVHQGLQQsPRPHQWLQHdorëzimit RVHW¶XNsUNRKHWTsWsNWKHMQsVHQGLQQsQMsPsQ\\UsTsQXNsVKWsHPXQGXU±SsU shembull, në kutitë që normalisht hidhen pas hapjes së tyre. - një kusht i kontratës që shkarkon përgjegjësinë e tregtarit për sendet e shitu- ra në shitjet promocionale ose uljet, duke thënë se malli i shitur nuk kthehet. Konsumatorët kanë të njëjtat të drejta qoftë në rastin kur i blejnë sendet me çmim të plotë, qoftë kur i blejnë ato me ulje çmimi. - një kusht i kontratës që shkarkon përgjegjësinë e tregtarit për mallra të dorës së dytë, duke përdorur shprehje të tipit: “shiten në gjendjen që janë”, pasi në këto raste konsumatori duhet njoftuar në rast se standardi i pritshëm i cilësisë është më i ulët. Megjithatë ligji ndalon përdorimin e kushteve që shkarkojnë përgjegjësinë e tregtarit për mospërmbushje të standardeve të arsyeshme. - Përjashtimi nga përgjegjësia për shërbim të dobët: - një kusht i kontratës që përjashton përgjegjësinë e tregtarit për shërbim të dobët si p.sh., kushti që redukton detyrimin për të ushtruar kujdesin e arsyeshëm nga ana e një furnizuesi shërbimi. Megjithatë një kusht që përjashton përgjegjësinë vetëm për humbjet kur tregtari nuk ka faj ose kur ndeshen rrethana që nuk mund të parashikoheshin në momentin e lidhjes së kontratës, është i pranueshëm dhe i drejtë. .X¿]LPLLSsUJMHJMsVLVsQsUDVWHWHPRVSsUPEXVKMHVWsUsVRUHRVHSMHVRUHDSRWs pamjaftueshme. Një kontratë duhet të jetë e detyrueshme në mënyrë të plotë dhe të barabarte si për shitësin dhe konsumatorin, secila prej palëve duhet të ketë të drejtë të rimbursohet plotësisht në rast se pala tjetër nuk përmbush detyrimet H VDM .XVKWHW Ts NX¿]RMQs SsUJMHJMsVLQs X QsQVKWURKHQ Ws QMsMWDYH REMHNVLRQH sikurse ato mbi përjashtimin e përgjegjësisë, si më sipër. Të tilla mund të jenë: NXVKWHWTsYHQGRVLQQMsNX¿WDYDQSsUNRPSHQVLPLQHNRQVXPDWRULWQsUDVWPR- VSsUPEXVKMHMHWsNRQWUDWsVQJDDQDHWUHJWDULW - kushtet që i kërkojnë konsumatorit të përballojë shpenzimet që ligji ia ngarkon furnitorit ose detyrojnë konsumatorin që të përballojë shpenzimet e kthimit të VHQGLWPHWsPHWDWHIXUQLWRUL - kushtet që parashikojnë se furnitori është përgjegjës vetëm në masën që ai vetë mund të pretendojë kundrejt SURGKXHVLW NXVKWHWTsNX¿]RMQsOORMLQHGsPLWSsUWsFLOLQPXQGWsNsUNRKHWdëmshpërblim, GXNHSsUMDVKWXDUSVKGsPLQPRUDOMRSDVXURU - Përjashtimi nga përgjegjësia për rrethana të paparashikueshme: tregtarët mund të mbrojnë pozitat e tyre në mënyra të ndryshme, të cilat mund të konsiderohen si të drejta, për shembull, duke përjashtuar përgjegjësinë e tyre për humbjet që ishin të paparashikueshme nga të dyja palët kur kontrata u hartua dhe/ose për humbjet që nuk janë shkaktuar nga ndonjë mospërmbushje e tregtarit apo faj i tij. Megjithatë tregtarët nuk mund të abuzojnë me të drejtat e tyre për të mos PEDMWXUSsUJMHJMsVLGXNHNX¿]XDUWsGUHMWDWHNRQVXPDWRUsYHWsWLOODVL - një shembull i abuzimit do të ishte kur në një kontratë shërbimesh postare pa- rashikohet se: “Ne nuk mbajmë përgjegjësi për dëme ose aksidente, pavarë- VLVKWQsVHDWRVKNDNWRKHQEUHQGDDSRMDVKWsGHW\\ULPHYHNRQWUDNWRUHN\\përjash- tim nga përgjegjësia zbatohet edhe për dëmet dhe aksidentet e shkaktuara nga

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 163 pakujdesia ose drejtpërdrejt nga ne: a) dëmi jo i drejtpërdrejtë ose dëmi apo KXPEMDHSDSDUDVKLNXHVKPHRVHHSD]DNRQWsEGsPHWsWMHUDLQGLUHNWHFPRV përmbushje të një kontrate tjetër. Dëmi jo i drejtpërdrejtë përfshin veçanërisht humbjen e të ardhurave, ¿WLPHWHPXQJXDUDGKHKXPEMHQHLQWHUHVDYH´2VH “Ne nuk jemi përgjegjës për humbjet, dëmtimin ose dorëzimin jo të plotë të pa- kove kur kjo është shkaktuar nga rrethana që nuk varen prej nesh. Këto rrethana përfshijnë: a) një defekt të sendit ose veçoritë e tij edhe atëherë kur ne e dinim NsWsQsPRPHQWLQHPDUUMHVVsSDNRVEVKsUELPLQSRVWDUQGRQMsNRUULHUWMHWsU ose ndonjë palë të tretë, me të cilën ne kemi nënshkruar ndonjë kontratë që i detyron ata që të dorëzojnë pakot në vendin e caktuar ku ne nuk e ofrojmë vetë në mënyrë të drejtpërdrejtë këtë shërbim. Ne nuk pranojmë përgjegjësi për dëme RVHIVKLUMHWsLPD]KHYHHOHNWURQLNHRVHIRWRJUD¿YHWsVKNDNWXDUDQJDHOHNWULFLWHWL ose forca magnetike”. Klauzola e mësipërme është e padrejtë meqenëse ajo shkarkon shoqërinë postare nga çdo lloj përgjegjësie që rrjedh nga ushtrimi i shërbimit postar ose të ndonjë spedi- cioneri tjetër ose pale të tretë me të cilën mund të ketë lidhur një kontratë transporti. Megjithatë pjesa e kontratës që përjashton përgjegjësinë për dëme, ose për fshirje të LPD]KHYHHOHNWURQLNHRVHIRWRJUD¿YHWsVKNDNWXDUDQJDHOHNWULFLWHWLRVHIRUFDPDJQH- tike është e lejueshme, pasi kjo nuk varet nga vetë shoqëria postare. - Përjashtimi i përgjegjësisë për vonesat. Sendet duhet të dorëzohen, dhe shërbi- met duhet të kryhen, në kohën e përcaktuar, ose, në rast se nuk është përcaktuar ndonjë datë, brenda një afati të arsyeshëm. Një kusht që i lejon furnitorit që të mos përmbushë detyrimet e tij ose zhbalancon barazinë e kontratës është i padrejtë, si p.sh.: - kushtet që thjesht SsUMDVKWRMQsWsJMLWKDSsUJMHJMsVLWsSsUVKNDNWsYRQHVsV NXVKWHWVWDQGDUGHTsOHMRMQsSHULXGKDWsJMDWDWsSDMXVWL¿NXHVKPHSsUGRUs]LPLQ HVHQGLWRVHNU\\HUMHQHSXQsVDVKsUELPLW - kushtet standarde që lejojnë marzhe vonese të paarsyeshme pas datës së caktuar PHPDUUsYHVKMH - kushtet që parashikojnë se do të bëhet “çdo përpjekje” për të respektuar afatet e parashikuara në kontratë, duke përjashtuar gjithsesi të gjitha përgjegjësitë për ndonjë vonesë. Kushtet që përjashtojnë përgjegjësinë për vonesë mund të jenë të pranueshme në UDVWVHDWRMDQsWsNX¿]XDUDQs]EDWLPLQHW\\UHVLSVKSsUYRQHVDWHSDVKPDQJVKPH të shkaktuara nga faktorë që nuk vareshin prej tregtarit, por jo për situata si mungesë stoku, probleme pune etj., që mund të jenë për faj të tregtarit. Kushti “forcë madhore” përdoret zakonisht në klauzola të këtij lloji. Është një terminologji ligjore që më mirë duhet shmangur ose nuk duhet përdorur pa një shpjegim të qartë se çfarë kuptohet me të. - Përjashtimi i përgjegjësisë për mospërmbushje të detyrimeve kontraktore: - një kusht që i lejon tregtarit që të refuzojë të përmbushë detyrimet e rëndësishme NRQWUDNWRUHVLSDVGsVKLUsVGXNHPRVPEDMWXUSsUJMHJMsVL NXVKWHWTsLOHMRMQsDWLMWsSH]XOORMsQGRQMsGLVSR]LWsPHSsU¿WLPWsUsQGsVLVKsP sipas kontratës.

164 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime Megjithatë këto kushte nuk mund të kundërshtohen dhe nuk do të konsiderohen si të padrejta, në rast se ato vetëm i lejojnë tregtarit që të merret me probleme teknike ose rrethana të tjera që janë jashtë kontrollit të tij. (c) e bëjnë një marrëveshje detyruese për konsumatorin, ndërsa furnizimi i shërbimit nga tregtari është subjekt i një kushti, realizimi i të cilit varet vetëm nga ai vetë; Shembull: një kusht i kontratës që detyron konsumatorët të paguajnë shërbimet TsQXNMDQsRIUXDU1sSsUJMLWKsVLNXVKWHWTsLOHMRMQsWUHJWDULWQMsIDUsÀHNVLELOLWHWLQs përmbushjen e detyrimeve të tij sipas kontratës mund të konsiderohen në parim të pra- nueshme në rast se ato përcaktojnë rrethanat se kur detyrimet kontraktore nuk mund Ws UHVSHNWRKHQ SRU NMR QXN ]EDWRKHW DW\\ NX UUHWKDQDW Qs IMDOs MDQs HIHNWLYLVKW QsQ kontrollin e tregtarit. Këto janë të ashtuquajturat kushte potestative, të cilat varen nga vullneti i vetë palës në kontratë, në këtë rast tregtarit, si p.sh., “mallrat do të dorëzohen QsEDQHVsQHNRQVXPDWRULWQsVHVKLWsVLSODQL¿NRQWUDQVSRUWSsUQs6DUDQGs´ (ç) lejojnë tregtarin për të mbajtur shumën e paguar nga konsumatori, kur ky i fundit vendos për të mos e përfunduar ose përmbushur kontratën, pa parashikuar për konsumatorin marrjen e kompensimit të një shume ekuivalente nga tregtari, kur ky i fundit është pala që ndërpret kontratën; Shembull: Një e drejtë themelore e konsumatorit është të rimbursohet për pagesat e bëra sipas një kontrate që nuk vazhdon, ose e cila zgjidhet përpara se diçka të jetë SsU¿WXDU SUHM VDM 1Ms NXVKW Ts SsUFDNWRQ VH SDUDSDJHVD DSR GHSR]LWD sVKWs H JMLWKD e pakthyeshme pavarësisht rrethanave, është i padrejtë. Kur konsumatorët anulojnë NRQWUDWsQSDDVQMsMXVWL¿NLPGKHSsUUUMHGKRMsWUHJWDUsWSsVRMQshumbje, konsumatorët nuk mund të presin rimbursim të plotë të të gjitha pagesave. Por një kusht sipas të cilit konsumatori humbet gjithçka që ka paguar, pavarësisht shumës apo shpenzimeve dhe humbjeve të shkaktuara nga anulimi, është i padrejtë. Një situatë e tillë do të përfshinte rastin kur një kusht i kontratës, i cili nga njëra anë, e bën kaparin ose parapagimin thelbësor ose depozitën e paguar nga konsumatori totalisht të parimbursueshme në çdo OORMUUHWKDQHQGsUVDQJDDQDWMHWsUQXNSsUFDNWRQTsNRQVXPDWRULWGXKHWW¶LNWKHKHWQMs shumë ekuivalente në rast se është tregtari ai që ndërpret kontratën. P.sh. kur një kon- sumator paguan 5000 Lekë kapar për të blerë një palë këpucë, të cilat kushtojnë 8000 Lekë dhe shitësi parashikon në kontratë, që në rast se konsumatori nuk vjen të tërheqë mallin dhe të bëjë pagesën e plotë, atëherë shitësi ka të drejtë të mbajë plotësisht kapa- rin. Nga ana tjetër, kontrata nuk parashikon që në rast se shitësi nuk e pret konsumatorin të vijë të tërheqë mallin, por ia shet këpucët një klienti tjetër, është i detyruar të kthejë G\\¿VKLQHNDSDULWWsSDJXDU2VHQsUDVWVHQMsNRQVXPDWRUNDOLGKXUQMsNRQWUDWsVKsUEL- PLLQWHUQHWLPHWDULIs¿NVHPXMRUHGKHNDSDJXDUSsUQMsYLWQXNLNWKHKHWDVQMsVKXPs në rast se ndërpret kontratën pas tre muajsh, ndërkohë që shitësi nuk detyrohet për të kompensuar asgjë, në rast se nuk është më në gjendje të ofrojë shërbimin e internetit dhe e ndërpret kontratën pas tre muajsh. Pra, me qëllim që të drejtat të jenë në ekuilibër, GXKHWTsMRYHWsPNXUVKLWsVLWLsVKWsVKNDNWXDUGsPWsSsU¿WRMsNRPSHQVLPSRUHGKH NXUNRQVXPDWRULWLsVKWsVKNDNWXDUGsPDLGXKHWWsSsU¿WRMsJMLWKDVKWXNRPSHQVLP1s UDVWVHNRQVXPDWRUsWQGsUSUHVLQNRQWUDWsQSDMXVWL¿NLPGKHWUHJWDULSsVRQQMshumbje

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 165 si rezultat i kësaj ndërprerjeje, konsumatorët nuk mund të presin një rimbursim të plotë të parapagimit. Mirëpo një kusht i cili i shkakton konsumatorit humbje të plotë të çdo parapagimi, pavarësisht nga vlera e shpenzimeve dhe humbjeve të pësuara nga shitësi për shkak të ndërprerjes së kontratës nga konsumatori, është i padrejtë. (d) i kërkojnë çdo konsumatori, i cili nuk arrin të përmbushë detyrimin e tij, të paguajë si kompensim një shumë të lartë joproporcionale; Shembull: Si rregull është i padrejtë imponimi i sanksioneve për mospërmbushje kontraktore që nuk janë proporcionale. Një kusht i kontratës i cili do të detyronte kon- sumatorin për të paguar për një mospërmbushje të kontratës një kompensim shumë më të lartë sesa masa reale e humbjes që i është shkaktuar tregtarit nga mospërmbushja dhe për më tepër, një humbje kjo e parashikueshme, është një lloj penaliteti i tepruar. Të tillë shembuj do të ishin: - kërkesa për të paguar një interes të paarsyeshëm për shumën e mbetur të kësteve, SsUVKHPEXOOPHLQWHUHVDPMDIWPsWsODUWsVHVDLQWHUHVDWED]sWsEDQNDYH - një kërkesë për të paguar shpenzime të tepruara për magazinimin e mallit ose ndonjë shërbim tjetër në rast se konsumatori nuk merr në dorëzim sendin në PRPHQWLQTssVKWsUsQsGDNRUG - kushte që i japin të drejtë tregtarit të kërkojë të gjitha shpenzimet dhe jo vetëm NRVWRQHWLMQHWR - kushte që i japin të drejtë tregtarit që të kërkojë jo vetëm të gjitha shpenzimet e tij, por edhe ¿WLPLQHPXQJXDUQsUDVWVHNMRoRQQsIDNWLQTsWUHJWDULWsNRP- pensohet dy herë për të njëjtën humbje, si p.sh., në rast se sendi që nuk është tërhequr nga konsumatori, është magazinuar për dy ditë dhe më pas i është shitur një konsumatori tjetër, por përsëri shitësi kërkon si kompensim çmimin e sendit GKHVKSHQ]LPHWHPDJD]LQLPLW - kushtet që parashikojnë se konsumatori mund të paguajë një shumë minimale QsWsJMLWKDUDVWHW - kushtet që i lejojnë tregtarit të kërkojë të gjitha shpenzimet e ligjshme në rast VHGRW¶LGXKHWWsQJUHMsSDGLQGDMNRQVXPDWRULWSUDWsJMLWKDVKSHQ]LPHWGKHMR vetëm ato të arsyeshme për rastin. Ndërsa, nuk do të shkaktonin asnjë problem dhe nuk do të kishte objeksione për kushte të tilla që: - i kërkojnë konsumatorit të paguajë një shumë që përfaqëson kostot reale, të drejta dhe të vlerësuara paraprakisht apo humbjen e ¿WLPLWTsWUHJWDULPXQGWs YXDMsRVH - thjesht parashikojnë se konsumatori pritet të paguajë një kompensim të arsyeshëm apo një kompensim në përputhje me ligjin. (dh) autorizojnë tregtarin të prishë kontratën, mbi bazë të lirë të të ve- pruari, kur një lehtësi e tillë nuk i është dhënë konsumatorit, ose lejon tregtarin të mbajë shumën e paguar për shërbimet ende të pafurnizuara nga ai, kur është vetë tregtari që prish kontratën; Shembull: palët e kontratës duhet të jenë të barabarta në lidhje me të drejtën për të zgjidhur kontratën. Drejtësia dhe barazia kërkon që konsumatorët dhe furnizuesit

166 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime GXKHWWsMHQsQsWsQMsMWsQSR]LWsQsOLGKMHPHWsGUHMWsQSsUW¶XWsUKHTXURVH]JMLGKXU kontratën. Të drejtat e furnitorit nuk duhet të jenë të tepruara dhe të drejtat e konsu- PDWRULWQXNGXKHWWsNX¿]RKHQQsPsQ\\UsWsWHSUXDU7sWLOOsVKHPEXMGRWsSsUIVKLQLQ - kushtet që shprehimisht deklarojnë se furnizuesi mund të zgjidhë kontratën sipas GsVKLUsVSDSDVXUDUV\\H NXVKWHWTsOHMRMQs]JMLGKMHQSsUDUV\\HWsSDTDUWD - kushtet që deklarojnë se konsumatorët nuk mund të zgjidhin në asnjë rast kon- WUDWsQRVHPXQGWD]JMLGKLQDWsYHWsPPHPLUDWLPLQHIXUQL]XHVLW - kushtet e kontratës që i lejojnë furnizuesit të zgjidhë kontratën pa i njohur kon- VXPDWRULWWsGUHMWsQSsUW¶XULPEXUVXDUQsOLGKMHPHSDJHVDWHNU\\HUD (e) i mundësojnë tregtarit t’i japë fund kontratës për një kohëzgjatje të pacaktuar, pa njoftim të arsyeshëm, me përjashtim kur ka bazë të rëndësi- shme për ta bërë këtë; Shembull: në pjesën më të madhe të kontratave, një përfundim i papritur nga ana e tregtarit mund të shkaktojë vështirësi dhe ndonjëherë shpenzime për konsumatorin. 7UHJWDUsW]DNRQLVKWQXNSsVRMQsWsQMsMWLQIDW.RQVXPDWRUsYHPXQGW¶XNsUNRKHWTsWs njoftojnë për zgjidhjen e kontratës duke pasur parasysh një afat të arsyeshëm njoftimi. Një e drejtë për tregtarin që të përfundojë kontratën pa njoftim mund të konsiderohet HGUHMWsQsUDVWVHSsUGRULPLLVDMNX¿]RKHWQsVLWXDWDWNXUNDDUV\\HWsUsQGsVLVKPHSsU një zgjidhje të menjëhershme. Këto mund të jenë rrethana kur ka një rrezik për humbje ose dëmtim të tregtarit ose të palëve të treta në rast se kontrata vazhdon qoftë edhe për një periudhe të shkurtër kohore – për shembull, kur ka një dyshim të arsyeshëm për mashtrim ose ndonjë abuzim tjetër. (ë) zgjasin automatikisht një kontratë, që ka një afat kohor të caktuar, kur konsumatori nuk është shprehur ndryshe, kur afati i fundit kohor, që i lihet konsumatorit për të shprehur dëshirën për moszgjatje të kontratës, është i paarsyeshëm; Shembull: një kusht në një kontratë me afat të caktuar, ku në përfundim të afatit kërkohet që konsumatori të njoftojë se nuk dëshiron rinovim të afatit dhe se mungesa e njoftimit automatikisht do të rinovonte kontratën. Kushti bëhet edhe më i padrejtë në rast se i kërkon konsumatorit që të shprehet mbi mosrinovimin e kontratës në një kohë krejt të paarsyeshme, si p.sh., një vit më përpara: le të themi që një kontratë është lidhur me afat deri në datën 30 korrik 2019 dhe konsumatorit i kërkohet të njoftojë për mosrinovimin automatik të saj në 20 qershor 2018. Konsumatorët që lidhin këto kontrata normalisht presin të jenë në gjendje që ta zgjidhin atë brenda një afati të arsyeshëm nga momenti që vendosin që nuk e dëshirojnë më ose nuk i përballojnë më kushtet e saj. Në rast se atyre u kërkohet që ta marrin vendimin shumë kohë më parë ata mund ta harrojnë krejt një gjë të tillë, ose të gabojnë në parashikimin e nevojave dhe mundësive të tyre të ardhme. Në të dyja rastet efekti i kushtit është i njëjtë me atë të një kushti për rinovim automatik: ato sjellin një rinovim të padëshiruar të detyri- meve monetare. (f) detyrojnë konsumatorin të mos anulojë kushtet, me të cilat ai nuk ka mundësi reale për t’u bërë i njohur, përpara përfundimit të kontratës;

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 167 Shembull: detyrimi i konsumatorëve për të pranuar kushte të fshehura është i padrejtë. Kushtet që kanë si efekt marrjen e miratimit të konsumatorit në lidhje me detyrime për të cilat ata nuk mund të kenë dijeni në momentin e negocimit dhe të lidhjes së kontratës, nuk janë të pranueshme. Mundësia e konsumatorëve për të lexuar dhe kuptuar kushtet përpara se ato të bëhen të detyrueshme është një kërkesë themelore për barazinë kontraktore. Shembuj konkretë do të ishin: - “do të zbatohen Nenet A dhe B të Kodit Civil”, pa ndonjë shpjegim në lidhje me GLVSR]LWDWHNsW\\UHQHQHYH - “kushtet e përgjithshme të përgatitura nga Shoqata e Tregtisë janë pjesë e kësaj NRQWUDWH´ ³GHW\\ULPHWHJDUDQFLVsVsVKLWsVLWMDQsSsUIVKLUsQsFHUWL¿NDWsQHJDUDQFLVs´SRU NMRsVKWsEDVKNsQJMLWXUQsSDNHWLPLQHPDOOLWRVHGRW¶LGRUs]RKHWNRQVXPDWRULW vetëm në momentin e GRUs]LPLWWsPDOOLW -“konsumatori do të kompensohet sapo tregtari të marrë dëmshpërblimin sipas kontratës së VLJXULPLWTsWUHJWDULNDQsQVKNUXDU´ - “palët pranojnë që Rregullorja XYZ të zbatohet për kontratën e tyre”. (g) i mundësojnë tregtarit të ndryshojë kushtet e kontratës në mënyrë të QMsDQVKPHSDQMsDUV\\HWsYOHIVKPHTsVSHFL¿NRKHWQsNRQWUDWs Shembull: një e drejtë e njërës palë për të ndryshuar kushtet e kontratës, pavarë- sisht miratimit të palës tjetër, duhet të konsiderohet e padrejtë, si p.sh.: “tregtari ka të drejtë të bëjë korrigjime në kontratë sipas dëshirës të tij dhe pa marrë përsipër SsUJMHJMsVL´³QGU\\VKLPHWsDUV\\HVKPHPXQGWsEsKHQQsNRQWUDWsQsUDVWVHDWRMDQs të nevojshme”. Këto kushte mund të jenë të drejta në rast se parashikohet një dety- rim i tregtarit për të njoftuar paraprakisht ndryshimet e propozuara dhe një e drejtë e konsumatorit për të zgjidhur kontratën pa penalitete, përpara se ndryshimi të jetë i zbatueshëm. Megjithatë në këto raste GJED ka theksuar se konsumatori duhet të ketë efektivisht të drejtën për të hequr dorë nga kontrata dhe jo vetëm teorikisht. 1GU\\VKLPHWTsUHÀHNWRMQsQGU\\VKLPHQsOLJMRVHNsUNHVDWHUHMDRVHkodet e reja të sjelljes që ngrenë standardet për mbrojtjen e konsumatorëve konsiderohen të drejta, por edhe për këto ndryshime konsumatori duhet të informohet në mënyrë të qartë. (gj) i mundësojnë tregtarit të ndryshojë, në mënyrë të njëanshme, pa një arsye të vlefshme, çdo karakteristikë të mallit ose shërbimit që është për t’u ofruar; Shembull: raste ilustruese të këtyre lloj kushteve do të ishin të tipit: “tregtari do të OHMRKHWTsWsQGU\\VKRMsIXUQL]LPLQVLSDVGsVKLUsVVsWLM´³WUHJWDULUH]HUYRQWsGUHMWsQ për të ]sYHQGsVXDUGLoNDWsQGU\\VKPHQsNUDKDVLPPHoIDUssVKWsUsQsGDNRUG´RVH kushti që i rezervon të drejtën për të dorëzuar një automjet të një ngjyre tjetër të QGU\\VKPHQJDDMRHSRURVLWXUNXVKWHWTsUH]HUYRMQsWsGUHMWsQSsUWsdorëzuar një mall të një modeli ose madhësie të ndryshme nga malli i porositur. Fakti që në këto raste NRQVXPDWRULWGRW¶LMHSHWHGUHMWDSsUWs]JMLGKXUNRQWUDWsQGKHSsUWsPDUUsULPEXUVL- min e parave të paguara nuk e bën atë të drejtë. Sigurisht, konsumatori nuk duhet të gjendet kurrë në rrethanat kur duhet të pranojë mallin që nuk është në përputhje me atë që ka porositur, ose të vuajë pasojat e mosdorëzimit të papritur të sendit, për shembull,

168 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime VHQGHSsUWsFLODWDLRVHDMRPXQGWsNHWsQHYRMsLPHGLDWHRVHSXVKLPHWsSODQL¿NXDUD kohë më parë, vetëm sepse tregtari nuk ka furnizuar çfarë ka premtuar. (h) parashikojnë për çmimin e mallit të përcaktohet në kohën e shpërn- darjes ose lejojnë shitësin e mallit apo ofruesin e shërbimit të rrisë çmimet, për të dy rastet, pa i dhënë konsumatorit të drejtën e ndërsjellë për të anu- luar kontratën, nëse çmimi përfundimtar është shumë më i lartë se çmimi, për të cilin ishte rënë dakord kur kontrata ishte përfunduar; Shembull: klauzolat për ndryshimin e çmimeve janë të padrejta. Me qëllim që kontrata të konsiderohet e ekuilibruar, konsumatori duhet të jetë i sigurt që do të marrë atë që i është premtuar në këmbim të çmimit që ai ka rënë dakord të paguajë. Një kusht i kontratës që i lejon tregtarit të rrisë çmimin, duke ndryshuar pjesën më të rëndësi- shme të detyrimeve kontraktore të konsumatorit duhet të konsiderohet i padrejtë, si p.sh. kushtet që i lejojnë tregtarit të përcaktojë një çmim në momentin e dorëzimit të sendeve që nuk është i barabartë me çmimin e deklaruar konsumatorit në momentin e SRURVLVsWsUULVsoPLPLQVLSDVNRQWUDWDYHDIDWJMDWDPHSsUPEXVKMHSHULRGLNHWsGHW\\- ULPHYHNXNRQVXPDWRUsWQXNNDQsWsGUHMWsWs]JMLGKLQNRQWUDWsQWsUULVsoPLPLQSsU të mbuluar shpenzimet shtesë qofshin këto edhe reale të tregtarit, si ndryshimi i kursit WsNsPELPLWVKSHQ]LPHWHNDUEXUDQWLWHWM1MsVKNDOOsÀHNVLELOLWHWLPXQGWsSUDQRKHW aty ku niveli dhe koha e ndonjë rritjeje çmimi, sikurse edhe arsyeja e rritjes, janë përcaktuar në kontratë dhe janë sjellë në vëmendjen e konsumatorëve. Në këto raste arsyeja dhe metoda e përllogaritjes së rritjes së çmimit duhet të jenë vendosur qartë në kontratë. Në parim konsumatori duhet të njoftohet paraprakisht në lidhje me rritjen e çmimit dhe ai duhet të ketë të drejtë të tërhiqet nga kontrata pa paguar penalitete. (i) i japin tregtarit të drejtën për të përcaktuar nëse malli ose shërbimi i ofruar është në përputhje me kontratën ose i japin atij të drejtën ekskluzi- ve për të interpretuar çdo kusht të kontratës; Shembull: një kusht, i cili i lejon tregtarit që në mënyrë të njëanshme të vendosë PELLQWHUSUHWLPLQGKHNXSWLPLQHQMsWHUPLNRQWUDNWRUHGUHMWDHWUHJWDULWWsSsUFDNWRMs QsVHDLYHWssVKWsRVHMRQsPRVSsUPEXVKMHNRQWUDNWRUHWUHJWDULUH]HUYRQWsGUHMWsQ SsUWsYHQGRVXUQsVHDLNDSsUPEXVKXUVLoGXKHWGHW\\ULPHWNRQWUDNWRUHQMsNXVKWTsL lejon furnizuesit ose agjentit të tij, në rast se konsumatori ankohet që mallrat janë me të meta ose puna nuk është kryer siç duhet, të kryejë testin ose inspektimin e mallit për të përcaktuar nëse ankesa është ose jo e bazuar. MNX¿]RMQsGHW\\ULPLQHWUHJWDULWSsUWsPEDMWXUDQJD]KLPHWHPDUUDQJD agjenti i tij, ose i bëjnë angazhimet e tij subjekt të pajtimit me një forma- litet të veçantë; Shembull: parimi i mirëbesimit në përmbushjen e detyrimeve detyron secilën palë të japë çdo informacion të nevojshëm që ndihmon palën tjetër në marrjen e ven- dimit për lidhjen e kontratës, si edhe të respektojë premtimet e saj, duke përmbushur me ndershmëri dhe korrektesë detyrimet që rrjedhin nga kontrata. Do të konsiderohen si të padrejta kushte të tipit: - “punëmarrësit ose agjentët nuk kanë të drejtë të marrin përsipër angazhime detyruese ose të kryejnë ndryshime në kontratë”, kur në të vërtetë shitësit ose

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 169 agjentët realizojnë konkretisht ndryshimin e një kushti, le të themi, me shkrim dore mbi formularin e kontratës ose me gojë dhe konsumatori e ka besuar dhe sVKWsPEsVKWHWXUQsDWsNXVKW - “ndryshimet e kontratës mund të kryhen vetëm me shkrim dhe duhet të nënshkruhen nga Drejtori”. Këto kushte i japin mundësi tregtarit që të shkarkojë përgjegjësinë për premtimet e bëra nga përfaqësuesi i tij, që në kuptimin ligjor është alter ego e tregtarit, pra veprimet HDJMHQWLWMDQsVLW¶LNLVKWHNU\\HUYHWsWUHJWDULÉVKWsJMLWKDVKWXHSDGUHMWsTsGLVDDQ- JD]KLPHWsWUHJWDULWW¶LQsQVKWURKHQSORWsVLPLWWsGLVDIRUPDOLWHWHYHWsYHoDQWDNXUNsWR QXNNsUNRKHQQJDOLJMLGKHMDQsWsSDMXVWL¿NXHVKPHVLSVKQMsNsUNHVsSsUWsSsUGR- rur një shërbim postar rekomande për njoftimet me shkrim, kur njoftimi me anë të një VKsUELPLSRVWDUQRUPDOGRWsLVKWHPsVHLSsUVKWDWVKsPQMsNsUNHVsSsUWsNWK\\HUQMs FHUWL¿NDWsJDUDQFLHSsUWsEsUsWsPXQGXU]EDWLPLQHGHW\\ULPHYHOLJMRUHWsJDUDQFLVs (k) detyrojnë konsumatorin të përmbushë të gjitha detyrimet e tij, ndërsa tregtari nuk përmbush detyrimet e tij; Shembull: një kusht që detyron konsumatorët të vazhdojnë pagesat kur mallrat ose shërbimet nuk janë GRUs]XDUVLNXUVHsVKWsUsQsGDNRUGQMsNXVKWQsNRQWUDWsQSsU furnizimin e mallrave të përbëra, që nuk i lejon konsumatorit të drejtën për të zgjidhur kontratën në rast se furnizuesi nuk dorëzon disa pjesë përbërëse të mallrave. Në rastin e sendeve të përbëra, mosdorëzimi i disa pjesëve përbërëse të sendit do të shkaktonte një mospërmbushje thelbësore të detyrimit, pasi sendi nuk mund të funksionojë për qëllimet që është krijuar në rast se i mungojnë disa pjesë përbërëse të tij, si pasojë një mospërmbushje e tillë do të ishte njësoj sikur sendi të mos ishte dorëzuar fare. Në këtë rast mohimi i së drejtës së konsumatorit për të zgjidhur kontratën është krejt i papra- nueshëm, për rrjedhojë i padrejtë. Një tjetër ilustrim do të ishte një kusht që detyron konsumatorët të paguajnë çmimin në një kontratë shërbimi me detyrime periodike, pavarësisht se furnizuesi ushtron të drejtën për të pezulluar ofrimin e disa shërbimeve ose pjesë të shërbimeve. Detyrimi i konsumatorëve të paguajnë kur furnizuesi është në mospërmbushje, është i padrejtë. (l) i japin tregtarit mundësinë të transferojë të drejtat dhe detyrimet e tij, sipas kontratës, kur kjo mund të shërbejë si pakësim i garancive për kon- sumatorin, pa pëlqimin e këtij të fundit; Shembull: Në rast se tregtari shet aktivitetin e tij ose cedon të drejtat e tij, kon- sumatori do ta gjejë veten duke u furnizuar nga dikush tjetër në rast se kontrata është periodike, si p.sh. një kontratë sigurimi, abonim në një gazete ose revistë ose kur kjo është për një transaksion të vetëm, në rast se lind ndonjë problem në lidhje me sendin ose shërbimin e furnizuar. Pozicioni i tij ligjor duhet të mbetet i pandryshuar pavarë- sisht cedimit të të drejtave. (ll) përjashtojnë ose pengojnë të drejtën e konsumatorit të ndërmarrë ve- prime ligjore ose të ushtrojë çdo kompensim tjetër ligjor, veçanërisht duke i kërkuar konsumatorit të paraqesë mosmarrëveshjet ekskluzivisht në ar- ELWUD]KWsSDPEXOXDUQJDGLVSR]LWDWOLJMRUHGXNHNX¿]XDUSDGUHMWsVLVKWWs dhënat në dispozicion për të, ose duke i ngarkuar konsumatorit barrën e

170 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime provës, e cila, sipas nenit 12 të Kodit të Procedurës Civile, i bie palës tjetër të kontratës. Shembull: në këtë parashikim rastesh kemi disa kategori, si p.sh., klauzola të detyrueshme arbitrazhi: - “Në rast mosmarrëveshjeje, konsumatori së pari do ta paraqesë kërkesë-padinë përpara gjykatës së arbitrazhit të përshkruar në kontratë, përpara se ta dërgojë atë në gjykatë”. Në rast se do të përdoret një klauzolë arbitrazhi, ajo duhet të jetë e shkarkuar nga elementet detyruese, për shembull, mund të bëjë të qartë që kon- VXPDWRULsVKWsLOLUsWs]JMHGKsTsW¶LGUHMWRKHWDUELWUD]KLWRVHJM\\NDWsV'HW\\ULPL SsUW¶LXGUHMWXDUDUELWUD]KLWPXQGWsMHWsLYOHIVKsPYHWsPQsVHSDOsWELHQGDNRUG pasi mosmarrëveshja është materializuar dhe konsumatorit i shpjegohen pasojat që vijnë në rast se një mosmarrëveshje trajtohet nga gjykata e arbitrazhit. klauzola të detyrueshme ndërmjetësimi:  ³Qs UDVW PRVPDUUsYHVKMHMH NRQVXPDWRUL GXKHW W¶L GUHMWRKHW ¿OOLPLVKW VLVWHPLW të ndërmjetësimit që kryhet nga ABC”. Përdorimi i skemave të ndërmjetësimit duhet të mbetet vullnetar dhe konsumatori, sikurse tregtari, duhet të jetë i lirë që Ws]JMHGKsW¶LGUHMWRKHWRVHMRQGsUPMHWsVLPLW klauzolat e përcaktimit të juridiksionit gjyqësor: - Konsumatorët kanë të drejtë të ndjekin procedurat ligjore në gjykatat pranë vendbanimeve të tyre. Do të ishin të padrejta kushtet kontraktore në kontra- tat me elemente të huaja, të tipit: “për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që lindin nga kjo kontratë vetëm gjykata e Athinës (ku ndodhet selia e tregtarit) do të MHWsNRPSHWHQWH´³SsU]JMLGKMHQHPRVPDUUsYHVKMHYHQJDNMRNRQWUDWsYHWsP gjykata e Tiranës është kompetente”, kur kjo kontratë përdoret në qytete të tjera të Shqipërisë ku ka gjykata dhe kjo klauzolë do të detyrojë konsumatorin që të udhëtojë gjatë dhe të paguajë për qëndrimin e tij në Tiranë. NODX]RODWTsNX¿]RMQsSURYDWSsUNRQVXPDWRULQ  ³NXSRQL WDWLPRU QXN SsUEsQ QMs SURYs Ws PMDIWXHVKPH SsU EOHUMHQ H NU\\HU´ “nxjerrja e llogarisë nga karta e kreditit nuk pranohet si provë për kryerjen e SDJHVsV´ klauzolat që transferojnë barrën e provës: - “në rast mosmarrëveshjeje konsumatori do të ketë gjithmonë – si në rastin kur ai vepron si paditës, ashtu edhe në rastin kur ai është i paditur – barrën e provës SsUWsYsUWHWXDULQWHUHVLQHWLMOHJMLWLP´³SsUoGRWsPHWsWsVHQGLWEUHQGDJMDVKWs muajsh nga data e shitjes, konsumatori do të konsiderohet si përgjegjës përveç rastit kur ai provon të kundërtën.” krijimi i barrëve dhe pengesave për paraqitjen e ankesave të konsumatorëve: ³SsUSDUDVHNRQVXPDWRULWsSDUDTHVsSDGLQsJM\\NDWsGXKHWW¶LSDJXDMsWUHJWDULW një penalitet prej 20000 Lekë ose 20% e çmimit të paguar sipas kontratës, për Ws PEXOXDU VKSHQ]LPHW DGPLQLVWUDWLYH´ ³QMs WDULIs PLQLPDOH SUHM  /HNs GXKHWWsSDJXKHWQsUDVWDQNHVHWsSDMXVWL¿NXDUQsOLGKMHPHOORJDULQsEDQNDUH ose NDUWsQHNUHGLWLW´ - një kusht që shprehet ose sugjeron që konsumatori duhet të bëjë diçka, për VKHPEXOOWsNWKHMsQMsIRUPXODUPHSRVWsSsUWsSDVXUWsGUHMWsTsWsSsU¿WRMs

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 171 nga zgjidhja e kontratës, si p.sh. kur një subjekt që ofron si shërbim parkimin e automjeteve përkundrejt pagesës, deklaron: “Mbajmë përgjegjësi për dëmtimin e automjetit vetëm në rast se konsumatori kërkon dëmshpërblimin përpara se të dalë nga parkimi dhe paraqet biletën e parkimit ose dokumentin e njohur OLJMRU´ RVH ³-XULVWL L VKRTsULVs VRQs ND  YMHW HNVSHULHQFs 'XKHW Ws MHQL Ws gatshëm që të përballeni me të, si dhe të pasur, në rast se dëshironi të shkoni QsJM\\NDWs´RVH³0HQGRKXQLPLUsSsUSDUDVHWsQDSDGLVQL.MRJMsPXQGW¶MX kushtojë shtrenjtë, si p.sh. duke pajtuar një avokat. Shoqëria jonë nuk ka humbur kurrë asnjë çështje gjyqësore”. NX¿]LPLLWsGUHMWDYHTsXMHSHQNRQVXPDWRUsYHQJD/0. - “produkti ynë është i garantuar për 3 muaj/ose 6 muaj/ose 1 vit/ ose 18 muaj nga GDWDHOLGKMHVVsNRQWUDWsV´QGsUNRKsTsJDUDQFLDOLJMRUHsVKWsYMHW³QsUDVWVH MXQXNMHQLLNsQDTXUPHPDOOLQMXNHQLGLWsGXNH¿OOXDUQJDGDWDHdorëzimit për ta kthyer atë”, ndërkohë që në kontratat në largësi afati është 14 ditë. Raste të tjera ilustruese do të ishin kur tregtari i shet konsumatorit një send në banesën e këtij të fundit dhe i kërkon një deklarim me shkrim se kontrata është lidhur në vendin ku furnitori ushtron aktivitetin me qëllim që të shmangë zbatimin e periudhës 14 ditore për heqjenGRUsQJDNRQWUDWDTssVKWsSDUDVKLNXDUQJDOLJML ose një kusht kontraktor që i kërkon blerësit të një produkti pushimi me afat NRKRUNXUN\\XVKWURQWsGUHMWsQHWLMWsOLJMVKPHSsUW¶XWsUKHTXUQJDNRQWUDWDWs paguajë disa shpenzime. NX¿MWsNRKRUsSsUSUHWHQGLPHWYHQGRVMDHDIDWHYHprekluzive: - “tregtari është i çliruar nga përgjegjësitë e tij kundrejt konsumatorëve kur kon- sumatori nuk denoncon brenda 5 ditësh pas lidhjes së kontratës të metën e sen- dit”. Një afat i tillë prekluziv do ta bënte krejt të pamundur ose tejet të vështirë realizimin e së drejtës së konsumatorit për të pasur mallra konform kontratës, sikurse parashikon LMK. (m) ndryshojnë kushtet e kontratave të kredisë, veçanërisht metodën/me- todologjinë e përllogaritjes së normës së interesit dhe elementet e saj, pa marrë më parë pëlqimin e konsumatorit. Shembull: ky parashikim është në fakt një rast që nuk përmbahet në shtojcën e Direktivës 93/13, por sikurse u analizua më sipër, lista është treguese dhe jo shterue- se, për këtë arsye lejohet shtimi i saj në ligjet transpozuese të Direktivës. Ky kusht i cilësuar si i padrejtë trajton rastin e mbrojtjes së interesave të konsumatorit që paraqitet si huamarrës në kontratat e huas, kryesisht me institucionet bankare, të cilat tentojnë të ndryshojnë elementet apo kushtet që lidhen me normën e interesit dhe mënyrën e llogaritjes së saj, pa marrë paraprakisht pëlqimin e konsumatorit. Kontrata e lidhur nga palët ka forcën e ligjit për ta64. Kodi Civil parashikon se një kontratë e lidhur rregu- llisht as nuk mund të ndryshohet dhe as nuk mund të zgjidhet, përveçse me pëlqimin HQGsUVMHOOsWsSDOsYH.MRGRWsWKRWsVHSDVLsVKWsOLGKXUGKHND¿OOXDUHN]HNXWLPLQH 64 Për hollësira shih nenin 690 të Kodit Civil.

172 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime detyrimeve, kontrata nuk mund të ndryshohet në mënyrë të njëanshme. Meqenëse kjo SUDNWLNs H PRGL¿NLPLW QJD KXDGKsQsVLW H NUHGLYH EDQNDUH sVKWs YsUHMWXU UsQGRP Qs tregun shqiptar, kjo ka qenë një nga arsyet që ligjvënësi e ka vlerësuar me të drejtë ta ngrejë në nivelin e një dispozite ligjore për të mbrojtur më mirë interesat e konsuma- torëve nga ndryshimet e kushteve kontraktore nga pala tregtare që është më e fuqishme QsWUHJGKHGLNWRQSXVKWHWLQHYHW/LJMYsQsVLQXNHNX¿]RQNsWsUUHJXOOLPYHWsPQs huamarrjet bankare. Kjo do të thotë që kjo dispozitë vlen edhe për çdo kontratë huaje, SDYDUsVLVKWQJDVWDWXVLLKXDGKsQsVLWPMDIWRQTsDLWsSsUNX¿]RKHWVLWUHJWDU Neni 28 Kërkesat e transparencës 1. Në rastin e kontratave, ku të gjitha ose disa kushte që u ofrohen konsumatorëve janë të shkruara, atëherë këto duhet të kenë një formu- lim të kuptueshëm në gjuhën shqipe dhe një paraqitje të qartë e të da- llueshme. Shkrimi i përdorur të jetë “Times New Roman”, me madhësi të karakterit të shkrimit, të paktën 10. Në rast se ka dyshime rreth kuptimit të kushtit të kontratës, atëherë interpretimi është në favor të konsumatorëve. 2. Në rastin kur kushti konsiderohet i padrejtë, ai quhet i pavlefshëm nga koha që është lidhur kontrata. Kushtet e tjera kontraktuale mbeten detyruese për palët dhe zbatimi i mëtejshëm i kontratës është i mundshëm. 1. Padrejtësia e kushtit kontrakor në kuptimin formal: Kërkesa për transparencë Sikurse u përmend në komentin e nenit 27 supra një kusht kontraktor duhet të kontrollohet jo vetëm në aspektin e tij përmbajtësor, por edhe në aspektin formal me qëllim që pasojat e tij të kenë efekt mbi palët që kanë lidhur kontratën. Në rast se ndonjë nga kërkesat ligjore qoftë substanciale, qoftë formale nuk janë plotësuar, rre- zikohet që kushti kontraktor të mos sjellë asnjë pasojë juridike për palët. Mosardhja e pasojës juridike në këtë rast ka për qëllim të penalizojë tregtarin që ka hartuar kushtet në kundërshtim me kërkesat e ligjit, nga njëra anë dhe të mbrojë konsumatorin në dëm të të cilit janë vendosur këto kushte, nga ana tjetër. 1.1. Kuptimi i kërkesës për transparencë Kërkesa për transparencë është formuluar verbatim sipas nenit 5 të Direktivës 93/13. Rëndësia e përgjithshme e parimit të transparencës është qartësuar edhe nga praktika e GJED. Ky parim është i një rëndësie kryesore për implementimin e Direktivës në legjislacionin kombëtar të vendeve anëtare të BE. Një referencë e thjeshtë në praktikën e gjykatave nuk është e mjaftueshme. Prandaj GJED ka rregu- lluar një diskutim të gjatë dhe kontradiktor në lidhje me parimin e transparencës, i cili ka tejkaluar edhe vetë Direktivën 93/13. Opinioni i Avokatit të Përgjithshëm, i cili u adoptua plotësisht nga GJED, cilëson se shitësi apo furnizuesi (tregtari) duhet që në ¿OOLPWsVLJXURMsVHNXVKWHWMDQsKDUWXDUQsQMsJMXKsWsWKMHVKWsHWsNXSWXHVKPH3sU më tepër ai duhet të jetë përgjegjës se përpara përfundimit të kontratës konsumatori duhet të marrë të gjitha informacionet e nevojshme, në mënyrë që të vendosë me njohuri të plota mbi çështjen. Madje parimi i transparencës zbatohet edhe mbi kushtet

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 173 thelbësore të kontratës, siç është çmimi dhe cilësia e objektit të kontratës, kur këto kushte janë formuluar në një gjuhë të errët.65 Kushtet e shkruara në kontratat konsumatore duhet të jenë formuluar me një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme. Miratimi i dhënë nga palët nuk do të konside- rohet i vlefshëm në rast se kushtet janë të palexueshme dhe të pakuptueshme. Kushtet e kontratës duhet të jenë jo vetëm të qarta, por edhe të kuptueshme. Kjo kërkon që har- timi i kushteve individuale duhet të jetë jo vetëm i kuptueshëm nga ana gjuhësore për konsumatorin, por ai duhet të kuptojë edhe nga pikëpamja thelbësore se si ndikojnë kushtet në të drejtat dhe detyrimet që ai dhe tregtari kanë sipas kontratës. Në çështjen Kasler, GJED mbajti qëndrimin se kushti i transparencës kërkon që konsumatori të jetë në gjendje të vlerësojë në bazë të kritereve të qarta e të kuptueshme pasojat eko- nomike që vijnë si pasojë e një kushti kontraktor.66 Gjithashtu kërkohet që kushtet të jenë të kuptueshme për publikun e nivelit me- satar, pra për konsumatorin mesatar, jo vetëm për juristët. Nuk mjafton që kushtet të MHQsWsTDUWDGKHWsVDNWDYHWsPSsUTsOOLPHOLJMRUH]KDUJRQLOLJMRUGXKHWWsVKPDQJHW dhe të preferohet gjuha e thjeshtë. Kuptueshmëria varet gjithashtu nga mënyra se si paraqiten dhe përdoren kontratat. Sigurisht, shkronjat duhet të jenë të lexueshme. Legjislatori shqiptar ka qartësuar mënyrën e paraqitjes së kontratave, ku kërkohet që shkrimi i përdorur të jetë “Times New Roman”, me madhësi të karakterit të shkrimit të paktën 10. Lexueshmëria e shkrimit nuk varet vetëm nga madhësia, por edhe nga ngjyra e shkronjave të përdorura. Disa nga shembujt përfshijnë rastet e mëposhtme: - klauzolat e interesit dhe të penaliteteve që shfaqen me shkronja të vogla, të pa- lexueshme, në anën e pasme të kontratës së huas, ndërsa në pjesën e përparme në shkronja të dukshme lexohet se kontrata bazohet në një “ofertë huaje pa interes”. SsUGRULPLL]KDUJRQLWOLJMRU SsUGRULPLL]KDUJRQLWWHNQLN - informacioni i tepërt, shumica e të cilit nuk është drejtpërdrejt i rëndësishëm. Transparenca e kontratave ndeshet shpesh si objekt mosmarrëveshjesh në kontra- tat e sigurimit, kontratat e telekomunikacionit dhe ato të huas bankare. Po ashtu, përfshirja në kontratë e deklarimeve të tilla si “kam lexuar dhe kuptuar gjithçka më sipër”, nuk përjashton detyrimin e tregtarëve për të respektuar kërkesat e transparencës. Në praktikë konsumatorët shpesh nuk e lexojnë kontratën, ose nuk u jepet mundësia për ta lexuar atë, dhe rrallë kuptojnë plotësisht kushtet e kontratave që ata nënshkruajnë. Është pozitiv fakti që konsumatorët rreken të lexojnë dhe të kup- WRMQsNRQWUDWsQSRUNMRQXNMXVWL¿NRQSUHWHQGLPLQTsHNDQsNXSWXDUNXUQsIDNWQXN e kanë kuptuar. Qëllimi i përfshirjes së deklarimeve të këtij lloji në kontratë është për të detyruar konsumatorët të pranojnë gjuhën e përdorur, haptazi në kundërshtim me kërkesat e mirëbesimit, ndërkohë që tregtarët janë krejtësisht të ndërgjegjshëm se një deklarim i tillë nuk është i vërtetë. 65 Çështja C-144/99 Commission v Kingdom of the Netherlands [2001] ECR I-03541. 66 Çështja C-26/13 ÈUSiG.iVOHUDQG+DMQDOND.iVOHUQp5iEDLY273-HO]iORJEDQN=UW[2014] ECLI:EU:C:2014:282.

174 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime Gjithashtu, tregtarët nuk lejohet të propozojnë kushte të tilla të kontratës, të ci- lat janë hartuar në mënyrë të tillë nga tregtari, që konsiderohet se konsumatori i ka pranuar ato, nëse ky i fundit nuk i ka refuzuar në mënyrë eksplicite. Ky është një shembull shumë i përhapur i “kutive të parazgjedhura” (pre-ticked boxes), të përdo- rura zakonisht në kontratat e lidhura në internet, të cilat gjithmonë konsiderohen au- tomatikisht të përfshira në një kontratë, nëse konsumatori nuk i refuzon ato. Kushte të tilla nuk janë të detyrueshme për një konsumator. Ato ndalohen edhe sipas Direktivës 2011/83 mbi të drejtat e konsumatorit. 1.2. Interpretimi contra proferentem Në rast se ka dyshime rreth kuptimit të kushtit të kontratës, atëherë interpretimi është në favor të konsumatorëve, lexon neni 28, pika 1, fjalia e fundit, i LMK. Një rregull kjo e përmbajtur thuajse në të gjitha legjislacionet civile evropiane dhe i njohur si parimi contra proferentemTsGRWsWKRWsµLQWHUSUHWLPNXQGsUDWLMTsHNDKDUWXDU¶ Pra, në rast se një kusht i kontratës është i paqartë a i dykuptimtë, atëherë do të ketë epërsi kuptimi që është në dobi të konsumatorit. Ky parim jepet krejt qartë edhe nga neni 688 KC dhe është i zbatueshëm përgjithësisht për të gjitha palët, qofshin konsu- matorë ose jo. Megjithatë pyetja që lind është: a ka ndonjë vlerë të rëndësishme ky SDULP\"$LVLJXURQDLPEURMWMHQHQHYRMVKPHNRQVXPDWRULW\"0XQGWsQGRGKsQsUDVWH të caktuara, që konsumatori të vendoset në një pozitë më të mirë në rast se kushti inter- pretohet kundër tij, e kështu të vlerësohet si i padrejtë dhe për rrjedhojë të konstatohet i pavlefshëm. Në një rast të tillë konsumatori do të vendosej në pozita më të barabarta me tregtarin pa kushtin e dyshimtë, sesa me kushtin e dyshimtë të interpretuar kundër tregtarit, në favor të tij. Këtu lind e nevojshme të bëhet dallimi ndërmjet rregullave mbi kushtet që nuk janë të përcaktuara në gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme dhe rre- gullave mbi kushtet e kontratës me kuptim të paqartë apo të dyshimtë. Pra, shprehur QGU\\VKHFLOLsVKWsGDOOLPLPLGLVIMDOLVsVsSDUsGKHIMDOLVsVsG\\WsWsQHQLWSLND\" Në rastin e parë (fjalia e parë e nenit 28, pika 1), parashikimi ka natyrë teknike dhe lidhet me qartësinë vizuale të kontratës, për sa i përket lexueshmërisë, gjuhës së kon- tratës, natyrës së tekstit, shkrimit, madhësisë së germës. Në këtë rast dispozita na jep standardin teknik që lidhet me përdorimin e gjuhës shqipe, përdorimin e llojit të shkri- mit, madhësinë e karakterit që të jetë i lexueshëm për të gjitha grupmoshat pa pasur nevojë për një edukim të veçantë dhe të specializuar. Pra, nuk mund të kuptohet fare se çfarë duhet të nënkuptojnë kushtet, ose për shkak të paraqitjes së tyre, kushtet nuk mund të lexohen aspak, sepse p.sh. janë me shkronja milimetrike të padiktueshme nga syri i njeriut, ose janë dhënë në një format elektronik i cili nuk është i pajtueshëm me programet e zakonshme kompjuterike e për rrjedhojë dokumenti nuk mund të hapet, ose nëse hapet, paraqet vetëm hieroglifë. Prandaj, për të mbrojtur konsumatorin nga efektet e tyre potencialisht të dëmshme, ato konsiderohen nul, të pavlefshme. Ndërsa në rastin e dytë (fjalia e dytë e nenit 28, pika 1) parashikimi ka natyrë juridike, sepse ka të bëjë me kuptueshmërinë e përmbajtjes së kontratës. Kjo lidhet me interpretimin e kontratës dhe kushteve të saj për efekt të përmbajtjes dhe detyrimeve të palëve në rastin kur kushtet nuk janë të qarta, janë të errëta apo kuptohen nga palët në mënyra të ndryshme. Në këtë rast parashikohet mbrojtja e pozitës së konsumatorit, duke u

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 175 interpretuar kontrata në kuptimin më të favorshëm dhe më pak të dyshimtë për konsu- matorin në raport me tregtarin. Në këtë rast kushtet nuk konsiderohen të pavlefshme, pasi ato nuk janë të palexueshme ose të pakuptueshme, por mund të kenë disa kuptime nga të cilat do të merret i mirëqenë gjithmonë ai kuptim që është më i favorshëm për konsumatorin. Kodi Civil67 trajton parimet e përgjithshme të interpretimit të kontra- tave duke parashikuar se nëse kushtet e një kontrate janë të paqarta për palët, për të nxjerrë kuptimin e vërtetë të tyre duhen analizuar: - gjithë kontrata me PLUsEHVLPQJDSDOsW TsOOLPLLYsUWHWsGKHLSsUEDVKNsWLSDOsYHQsOLGKMHQHNRQWUDWsV - sjellja e tyre para lidhjes së kontratës, gjatë ekzekutimit të saj dhe pas përfundi- PLWWsNRQWUDWsV - kushti i paqartë në lidhje të ngushtë me kushtet e tjera të kontratës, sepse kuptimi i tij plotësohet edhe nga kuptimi i kushteve të tjera kontraktore dhe nga tërësia HWHNVWLWWsNRQWUDWsV QsNXSWLPLQTsNXVKWLVMHOOHIHNWMXULGLNGKHMRQsDWsTsQXNVMHOO - kuptimi i kushtit sipas kuptimit që ka në vendin dhe praktikën ku është lidhur NRQWUDWDDSRDW\\NXNDVHOLQsVLSsUPDUUsVL - fjalët dhe shprehjet me dy kuptime do të merren në kuptimin më të përshtatshëm me natyrën e kontratës. Në çdo rast që një konsumator hyn në një marrëdhënie kontraktore, ai duhet të marrë në konsideratë kushtet e kontratës, por jo gjithmonë e ka mundësinë e ndryshi- mit apo adoptimit të tyre në tekst, sepse pala tregtare që është më e fuqishme dhe më dominuese në raport me konsumatorin, shpesh operon me kontrata tip apo model. Kushtet e këtyre kontratave quhen kushte të përgjithshme, sepse janë të ndryshme nga kushtet thelbësore të kontratës dhe të njëjta për çdo konsumator. Ndonjëherë kushtet e përgjithshme mund të jenë edhe jashtë tekstit të kontratave të nënshkruara nga palët, duke u vendosur në katalogë, fatura, garanci etj., që prezumohen të njohura dhe të pranuara nga konsumatori në kontratën që nënshkruan. Tekstet e paravendosura të kontratave shpesh janë detyruese dhe njihen mjaft mirë nga hartuesi i kontratës, por mund të jenë më të pakapshme në kuptimin e tyre nga pala tjetër konsumatore, e cila nuk disponon njohuri të njëjta me tregtarin. Gjithë listës me rregullat e mësipërme të interpretimit të kontratës i shtohet edhe interpretimi favorizues i bërë nga neni 28 pika 1, fjalia e dytë, për rastet kur njëra nga palët kontraktore është në pozitat e konsumatorit. Kjo pasi konsumatori, duke qenë më i pambrojtur dhe më i paditur profesionalisht, është në një pozitë më inferiore nga pikëpamja e fuqisë negociuese dhe nivelit të njohurive. Ky disavantazh mund të krijojë kushtet e përshtatshme qe tregtari potencialisht të abuzojë me vendosjen qëlli- misht të kushteve kontraktore të paqarta për njohuritë profesionale të konsumatorit. Pikërisht për këtë arsye çdo dyshim apo rezervë e parashikuar në një kusht të paqartë kontraktor që rëndon apo dëmton interesat e konsumatorit do të interpretohet gjith- monë në favor të tij. 67 Për hollësira shih nenet 681-689 të Kodit Civil.

176 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime Një shembull i zbatimit të parimit contra proferentem, do të ishte rasti i interpreti- PLWWsNXVKWHYHWsNRQWUDWsVPEL¿OOLPLQHDIDWLWWsSsUPEXVKMHVVsGHW\\ULPLWNXVLSDV kontratës afati i fundit i kryerjes së pagesës është pesëmbëdhjetë ditë, ndërsa lidhja e kontratës dhe dorëzimi i mallit të blerë nuk janë të njëkohshme, pra nuk janë realizuar QsWsQMsMWsQGLWsDSRGDWsSUDQXNsVKWsSsUFDNWXDUVHQJDFLODGLWsGRWs¿OORMsWsHFs DIDWLLSDJHVsVVHNXUGR¿OORMsWsOORJDULWHWDLSsUHIHNWHWsSDJHVsV6KWURKHWS\\HWMD DIDWLGRWs¿OORMsWsHFsQJDGLWDHOLGKMHVVsNRQWUDWsVDSRQJDGLWDHGRUs]LPLWWsVHQ- GLW\" /H Ws WKHPL VH NRQWUDWD sVKWs OLGKXU Qs GDWsQ  PDUV  QGsUVD VHQGL sVKWs GRUs]XDUQJDWUHJWDULWHNRQVXPDWRULQsGDWsQPDUV1JDFLODGDWsGRWs¿OORMs Ws OORJDULWHW DIDWL SHVsPEsGKMHWs GLWRU\" 1s NsWs UDVW SD G\\VKLP GR Ws NRQVLGHURKHW VHDIDWLLSDJHVsVGRWs¿OORMsWsHFsQJDPRPHQWLLGRUs]LPLWWsPDOOLWTssVKWsGDWD 30 mars, pasi ky është momenti më i fundit dhe në këtë mënyrë më i favorshëm për konsumatorin. Po kështu, në rast se një kusht i përgjithshëm në një kontratë sigurimi është i formuluar në mënyrë jo precize, në rast dyshimi, interpretimi më i favorshëm për mbajtësin e policës së sigurimit duhet të mbizotërojë. 2. Pasojat e padrejtësisë së kushtit Neni 28, pika 2 parashikon pasojat e padrejtësisë së kushtit kontraktor të pa- drejtë. Ky parashikim respekton kërkesat e nenit 6 të Direktivës 93/13. Sipas nenit 6 të Direktivës kushtet e padrejta nuk mund të jenë detyruese për konsumatorin, por gjithsesi sipas një përqasjeje objektive kontrata duhet të vazhdojë ndërmjet palëve nëse ajo është e aftë të ekzistojë pa kushtin e padrejtë. Në të kundërt Direktiva u lejon shteteve anëtare të vendosin pasojat e sakta juridike të padrejtësisë së kushtit. Pra këto kushte nuk mund të zbatohen mbi konsumatorin, por u lihet shteteve anëtare ta zgjedhin mënyrën se si këto kushte do të mbeten pa efekt, për rrjedhojë të pavlefshme. Në kombinim me këtë sanksion, shteteve anëtare të BE u kërkohet të parashikojnë µPMHWHWsPMDIWXHVKPHGKHHIHNWLYH¶SsUWsSDUDQGDOXDUSsUGRULPLQHNXVKWHYHWspa- drejta.68 Për këtë arsye shtetet anëtare duhet të sigurojnë se personat apo organizatat që kanë një interes legjitim sipas ligjit kombëtar për mbrojtjen e konsumatorëve mund të paraqesin padi në gjykatë apo kërkesa para organeve administrative për të kërkuar që të vendoset se kushtet e kontratës të hartuara apo rekomanduara nga shitësi apo fur- nizuesi (tregtari) apo shoqatat e tyre janë të padrejta. Në vendet anëtare të BE zbatohen sisteme të ndryshme. Pavlefshmëria absolute është një koncept i pranuar nga shume shtete.69 Kjo nënkupton se një kusht i padrejtë është automatikisht i pavlefshëm. Sipas legjislacionit shqiptar, çështja e pavlefshmërisë së kushteve të padrejta në kontrata rregullohet edhe në nenin 686 (2) Kodi Civil, i cili parashikon: “Janë të pavlefshme kushtet e përgjithshme që sjellin një humbje ose dëmtim të shpër- pjesëtuar të interesave të palës kontraktuese, posaçërisht kur ata ndryshojnë në mënyrë thelbësore nga parimet e barazisë e të paanësisë të shprehura në dispozitat 68 Neni 7 i Direktivës 93/13. 69 Shih H. Schulte-Nölke, C. Twigg-Flesner, M. Ebers, (eds.), EC consumer law compendium, (Sellier, Munich 2008).

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 177 e këtij Kodi që rregullojnë marrëdhëniet kontraktuale.” Gjithashtu Kodi Civil rregu- llon edhe pavlefshmërinë e pjesshme në nenin 111 sipas të cilit thuhet: “Kur shkaku i pavlefshmërisë prek vetëm një pjesë të veprimit juridik, ky mbetet i vlefshëm në pjesët e tjera të tij, përveç kur, sipas përmbajtjes së veprimit juridik, këto pjesë paraqe- sin marrëdhënie të pandashme me pjesën e pavlefshme të veprimit juridik.” LMK përdor një terminologji që nuk përkon me atë të Kodit Civil, pra pavarë- VLVKW VH GXNHW VLNXU SDYOHIVKPsULD sVKWs DEVROXWH WHUPL µNRQVLGHURKHW¶ QXN SsUNRQ DV PH WHUPLQ µVKSDOOHQ¶ Ws SsUGRUXU QJD .RGL &LYLO SsU NDWHJRULQs H YHSULPHYH Ws DQXOXHVKPHUHODWLYLVKWWsSDYOHIVKPHGKHDVPHµMDQs¶DSRµNRQVWDWRKHQ¶WsSsUGRUXU për kategorinë e veprimeve absolutisht të pavlefshme. Megjithëse gjuha e LMK mund Ws OsUs YHQG SsU G\\VKLPH GR Ws WKRVKLP VH IROMD µNRQVLGHURKHW¶ sVKWs Ps H DIsUW PH IROMHQ µNRQVWDWRKHW¶ SUDQGDM SDYOHIVKPsULD H SDUDVKLNXDU QJD QHQL  SLND  sVKWs një pavlefshmëri absolute. Dyshimet mbi llojin e pavlefshmërisë zbehen edhe më tepër duke marrë në konsideratë edhe se legjislatori ka për qëllim mbrojtjen e kon- VXPDWRULW GR Ws LVKWH SDUDGRNVDOH Ws WKRVKLP Ts OHJMLVODWRUL NXMGHVHW Ps VKXPs SsU palët në përgjithësi sesa për konsumatorët, të cilët për të gjitha arsyet e lartpërmendura në këtë komentar meritojnë më shumë mbrojtje. Për më tepër, qëllimi i legjislatorit është qartazi i dukshëm që të garantojë një mbrojtje më të lartë të konsumatorëve, duke miratuar një mjet të posaçëm ligjor për të realizuar këtë qëllim, siç është LMK. Pavlefshmëria e parashikuar nga neni 28 pika 2 i LMK i krijon efektet ex-tunc, pra GXKHW Ws ¿OORMs QJD NRKD NXU NRQWUDWD sVKWs OLGKXU .sVKWX Ts PLGLV SDYOHIVKPsULVs absolute të parashikuar nga Kodi Civil dhe llojit të pavlefshmërisë së kushtit të pa- GUHMWs NRQWUDNWRU GXNHW VH ND QMs QJMDVKPsUL Ws PDGKH VLGRPRV SR W¶L UHIHURKHPL edhe praktikës së fundit të Komisionit të Mbrojtjes së Konsumatorit, ku ai ka konsi- deruar disa kushte në kontratat standarde si të padrejta H[RI¿FLR.70 Nëse i referohemi praktikës gjyqësore evropiane mbi pavlefshmërinë e kushtit të padrejtë, shohim se GJED ka theksuar se Direktiva 93/13, duke u vendosur në mbrojtje të konsumatorit, shtrihet edhe në rastet në të cilat një konsumator që ka lidhur një kontratë që përmban një kusht të padrejtë, nuk arrin të kërkojë pavlefshmërinë e kushtit të padrejtë, sepse ose është i pandërgjegjshëm për të drejtën e tij ose sepse pengohet për shkak të shpen- zimeve të larta gjyqësore.71 Ky konstatim i gjykatës është tipikisht tipar i nulitetit të QMsYHSULPLMXULGLN.ODVL¿NLPLLNXVKWLWWspadrejtë në pavlefshmërinë absolute apo UHODWLYH sVKWs PMDIW L UsQGsVLVKsP SDVL Qs YDUsVL Ws NsWLM NODVL¿NLPL QJULKHQ S\\HWMH të tjera, si p.sh. nëse kërkesa për të konsideruar një kusht të padrejtë i nënshtrohet ose jo afatit të parashkrimit. Nga argumentet e lartpërmendura, kushti i padrejtë në legjislacionin shqiptar përmban thelbësisht tiparet e një pavlefshmërie absolute HSsUUUMHGKRMsQXNPXQGW¶LQsQVKWURKHWDIDWLWWsparashkrimit, ashtu sikurse nuk i nënshtrohet në përgjithësi pavlefshmëria absolute. Ky interpretim përshtatet edhe me praktikën e GJED në çështjen &R¿GLV. 70Vendimi Nr. 9, datë 6.8.2010, dhe Vendimi Nr. 15 datë 4.2.2011 publikuar në www.kmk.ekono- mia.gov.al. 71Çështja C-473/00 &R¿GLVY)UHGRXW [2002] ECR I-10875, §34.

178 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 2.1. Konstatimi i pavlefshmërisë së kushtit H[RI¿FLR Nga të gjitha arsyet që thamë më sipër KC dhe LMK kërkojnë që autoritetet kompetente me nismën e vet ta konstatojnë kushtin e padrejtë si të pavlefshëm. Kjo do të ishte konform edhe praktikës së GJED së deritanishme, pasi të drejtat e konsu- matorit në një kontratë janë një çështje e rëndësishme në nivelin e BE, ngaqë neni 7 i Direktivës 93/13 i kërkon shteteve anëtare të miratojnë mjete efektive në mënyrë që të ndalojnë përdorimin e kushteve të padrejta. Një nga këto mjete efektive do të ishte detyrimi i gjykatave që ta deklaronin kushtin të padrejtë H[RI¿FLR. Pavarësisht VH'LUHNWLYDQXNVKSUHKHWQsVHNRQVXPDWRULGXKHWW¶LUHIHURKHWSDGUHMWsVLVsVsNXVKWLW apo nëse gjykatave u lejohet apo për më tepër u kërkohet të konstatojnë padrejtësinë H[ RI¿FLR, kjo pyetje juridike është trajtuar në disa raste nga GJED. Një vendim i rëndësishëm ku mund të referohemi është marrë në çështjen 2FHDQR *UXSR,72 ku GJED konstatoi se konsumatori është në një pozitë disavanzhi qoftë për shkak të pozicionit të dobët për sa i përket pushtetit negociues, qoftë për shkak të një informa- cioni më të pakët që ka në krahasim me tregtarin, dhe se mbrojtja efektive e kërkuar nga Direktiva mund të arrihet vetëm nëse gjykatat kombëtare kanë pushtetin për të vendosur me nismën e tyre (H[RI¿FLR) nëse një kusht i kontratës është i padrejtë që në veprimet paraprake, në mënyrë që të vendosin nëse mund të vazhdojnë apo jo me shqyrtimin e çështjes, a e kanë një kompetencë të tillë apo jo. GJED e konsideroi këtë pushtet të gjykatave si të domosdoshëm për të siguruar një mbrojtje efektive për konsumatorin. Madje GJED shprehu shqetësimin se ekziston rreziku që konsu- PDWRULPXQGWsPRVMHWsIDUHLQGsUJMHJMVKsPSsUWsGUHMWsQHWLMDSRW¶LGXNHWNUHMW e vështirë për ta realizuar një të drejtë të tillë. P.sh. në Gjykatën e Tiranës vihet re se procedohen masivisht padi të paraqitura nga kompanitë e mëdha telefonike Vodafon apo AMC kundër klientëve të tyre, banimi i të cilëve ndodhet dhjetëra apo qindra km larg Tiranës.73 Pavarësisht se në kontratat e tyre standarde mund të jetë e parashikuar që kompetente është Gjykata e Tiranës, gjykata duhet të tregohet e kujdesshme për të vlerësuar kompetencën e vet, pasi një kusht i tillë kontraktor mund të jetë i padrejtë sepse shkakton pabarazi ndërmjet kompanisë dhe konsumatorit, pasi kompania e ka mjaft të thjeshtë të paraqitet pranë gjykatës ku ajo vetë ka selinë, ndërsa konsumatorit GR W¶L GXKHW Ws SsUVKNRMs NLORPHWUD Ws WsUs SsU WD SDVXU NHWs PXQGsVL .sWs H WUHJRQ edhe fakti që në shumicën e rasteve konsumatorët janë gjykuar në mungesë. Nëse gjykata konstaton se kushti mbi kompetencën është i padrejtë, atëherë ky kusht është i pavlefshëm dhe në këtë rast gjykata nuk mund të vazhdojë shqyrtimin e çështjes, pasi padia duhet të ngrihet në vendbanimin e të paditurit, pra gjykata me nismën e vet duhet të deklarojë moskompetencën në rast se vlerëson se kushti i kompetencës gjyqësore është i padrejtë/pavlefshëm. 72 Çështjet e bashkuara C–240/98 to C–244/98 2FpDQR*UXSR(GLWRULDO6$Y0XUFLDQR4XLQWHUR [2000] ECR I–04941. 73 www.gjykatatirana.gov.al; një rast p.sh është nr. i çështjes 7683/5839 Vendimi, datë 4.7.2011, ky nuk është rasti më i mirë ilustrues, por raste të tilla janë bërë krejt të zakonshme në Gjykatën e Tiranës, edhe për banorë të Kukësit, Tropojës etj.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 179 Në rastet e mëpasme të paraqitura përpara GJED, pyetja që u shtrua ishte nëse gjykatat kombëtare lejohen thjesht të shqyrtojnë padrejtësinë e një kushti potencialisht të padrejtë më nismën e tyre, apo janë të detyruara të veprojnë kështu. Në çështjen Mostaza Claro74 GJED konstatoi se, sipas Direktivës, një gjykatë kombëtare ku është paraqitur padia për anulimin e një vendimi arbitrazhi, duhet të vendosë H[RI¿FLR nëse marrëveshja e arbitrazhit është e pavlefshme dhe ta anulojë atë marrëveshje nëse ajo përmban apo përbën një kusht të padrejtë. Kështu duhet vepruar, u shpreh GJED, edhe nëse konsumatori nuk ka kërkuar anulimin e marrëveshjes së arbitrazhit, por ka kërkuar vetëm anulimin e vendimit të arbitrazhit. Pra, kaq larg ka shkuar GJED, madje ajo u shpreh se normat imperative të Direktivës kanë statusin e rendit publik75 që zbatohen QsWsQMsMWLQQLYHOVLQRUPDWHNRQNXUUHQFsVHSsUUUMHGKRMsJM\\NDWDWNRPEsWDUHGXKHWW¶L zbatojnë këto norma me nismën e tyre, ashtu si në rastet e pavlefshmërisë absolute sipas OHJMLVODFLRQLWNRPEsWDU.\\TsQGULPXD¿UPXDSsUVsULQsosVKWMHQPannon.76 Ky rast përsëri kishte të bënte me një klauzolë kompetence ekskluzive e cila nuk kishte qenë e negociuar individualisht. GJED theksoi se kushtet e padrejta nuk janë detyruese për konsumatorin dhe nuk është e nevojshme që konsumatori të kundërshtojë vlefshmërinë e një kushti të tillë, madje e drejta e BE kërkon që roli i gjykatave kombëtare të mos MHWsLNX¿]XDUYHWsPQsSXVKWHWLQSsUWsYHQGRVXUPELSDGUHMWsVLQsHPXQGVKPHWsQMs kushti kontraktor, por në fakt krijon një detyrim mbi gjykatat kombëtare që të shqyr- tojnë një çështje të tillë me nismën e tyre në prani të elementeve ligjore dhe faktike. Ky vendim qartësoi gjithashtu se gjykatave nuk u kërkohet të përjashtojnë mundësinë e zbatimit të një kushti të padrejtë në rast se konsumatori, pasi është informuar nga gjykata mbi mundësinë se një kusht është i padrejtë, nuk synon që ky kusht të konsta- tohet si i padrejtë apo jo detyrues. Në fakt në këtë rast kushti do të kishte të njëjtin sta- tus si një kusht i negociuar, ku konsumatori njihet me kushtin, e kupton atë dhe pajtohet me të. Ky qëndrim i GJED nuk vjen në kundërshtim me natyrën e pavlefshmërisë absolute që duhet të ketë një kusht i padrejtë. Po ashtu në një çështje tjetër, Pénzügyi /t]LQJ=UW,77 GJED shkoi më tej duke vendosur një detyrim mbi gjykatat kombëtare që të hetojnë me nismën e tyre nëse një klauzolë kompetence në një kontratë të lidhur midis konsumatorit dhe tregtarit hyn në fushën e zbatimit të Direktivës dhe, nëse futet në këtë sferë, atëherë të vlerësojë kushtin nëse është i padrejtë me nismën e vet. Meqenëse legjislatori shqiptar ka synuar të implementojë Direktivën dhe meqenëse ky është një detyrim nga MSA, atëherë autoritetet shqiptare duhet të kenë vështrimin nga praktika e GJED, pasi vendimet e saj janë pjesë e Aquis dhe kështu që qëllimi i legjislatorit dhe detyrimi për harmonizimin e legjislacionit shqiptar me BE do të realizohej plotësisht. 74 Çështja C–168/05 Elisa María Mostaza Claro v. Centro Móvil Milenium SL [2006] ECR I–10421. 75 Shih M. Ebers, “From Océano to Asturcom0DQGDWRU\\&RQVXPHU/DZ([2I¿FLR$SSOLFDWLRQ of European Union Law and Res Judicata”, ERPL    DW  VL GKH 1 5HLFK ³0RUHFODULW\\DIWHUµClaro¶\"´European Review of Contract Law. 3(1)(2007):41–61. 76 Çështja C-243/08 3DQQRQ*60Y(U]pEHW6XVWLNQp*\\|U¿[2010] ECR I-04713. 77 Çështja C-137/08 9%3pQ]J\\L/t]LQJ=UWY)HUHQF6FKQHLGHU[2010] ECR I-10847.

180 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 2.2. 3DYOHIVKPsULHNXVKWLWDSRHWsJMLWKsNRQWUDWsV\" Fjalia e dytë e nenit 28, pika 2, parashikon qartë nevojën për shpëtimin e kon- WUDWsVQsWsUsVLSsUUUMHGKRMsNX¿]LPLQHSDYOHIVKPsULVsYHWsPWHQMsSMHVsHVDMSUD te kushtet e padrejta. Në parim pavlefshmëria zbatohet vetëm te kushtet e vlerësuara si të padrejta, por nëse këto kushte janë pjesë e dispozitave thelbësore të kontratës, si çmimi ose karakteristikat kryesore të mallit ose shërbimit të porositur nga konsumato- ri, shprehur në mënyrë të paqartë e të pakuptueshme, apo nëse kushti është i lidhur në mënyrë të pazgjidhshme me kushtet thelbësore dhe për rrjedhojë kontrata nuk mund të qëndrojë pa atë kusht, atëherë kontrata në tërësinë e saj do të jetë e pavlefshme. Për sa u përket kritereve për të vlerësuar nëse një kontratë mund të vazhdojë të ekzistojë pa kushtin e padrejtë, GJED është shprehur se: duhet theksuar se kërkesat në lidhje me sigurinë juridike të aktivitetit ekonomik janë në favor të një qasjeje objektive në interpretimin e dispozitave përkatëse ligjore, në mënyrë që situata e njërës prej palëve në kontratë, në këtë rast konsumatorit, nuk mund të konsiderohet si faktori vendimtar në përcaktimin e fatit të kontratës.78 Pra, gjykata kombëtare që shqyrton çështjen, nuk mund ta bazojë vendimin e vet vetëm në avantazhin e mundshëm për konsumatorin për anulimin e kontratës si të tërë. Kështu, neni 6(1) i Direktivës 93/13 nuk mund të interpretohet se nënkupton që kur vlerësohet nëse kontrata mund të vazhdojë të ekzistojë pa kushtet e padrejta, ky vlerësim duhet të mbështetet mbi alternativën më të favorshme për konsumatorin. Pra në rast se gjykatat apo autoritetet kompetente duhet të marrin një vendim mbi pavlefshmërinë e kushteve të padrejta dhe konsta- tojnë se pavlefshmëria e kushteve konkrete rrezikon ekzistencën dhe vazhdimësinë e kontratës, nuk duhet ta mbështesin vendimin e tyre në vlerësimin se cila situatë do ishte më e leverdisshme për konsumatorin (pavlefshmëria e të gjithë kontratës apo pavlefshmëria e një apo disa kushteve), por duhet të nisen nga kritere objektive të vlerësimit të pavlefshmërisë, sikurse kërkon edhe neni 111 i Kodit Civil. 78 Çështja C-453/10 -DQD3HUHQLþRYiDQG9ODGLVODY3HUHQLþY626¿QDQFVSROVUR [2012] ECLI:EU:C:2012:144.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 181 PRAKTIKË GJYQËSORE Vendimet e GJED në lidhje me kushtet e padrejta79 1. Océano Grupo80 Një kusht që përcakton kompetencën ekskluzive tokësore të gjykatës ku ka qendrën kryesore të biznesit shitësi është i padrejtë; gjykata kombëta- re duhet H[ RI¿FLR të shqyrtojë kushtin e padrejtë (çështjet e bashkuara C–240/98 tek C–244/98 2FpDQR*UXSR) Faktet Konsumatorët e paditur ishin banues në Spanjë dhe kishin lidhur një kontratë për blerjen me këste të një enciklopedie për përdorim personal, çmimin e së cilës nuk po vazhdonin ta paguanin. Kontrata përcaktonte se kompetente për zgjidhjen e mos- marrëveshjeve ishte gjykata e Barcelonës, një qytet në të cilin asnjë prej të paditurve nuk ishte banues, por ku shitësit, pala paditëse në çështje, kishin qendrën kryesore të biznesit. Shitësit e enciklopedisë kërkuan një urdhër ekzekutimi nga gjykata, që konsumatorët të vazhdonin të paguanin këstet e maturuara si pjesë e çmimit të encik- lopedisë. Konsumatorët nuk ishin njoftuar për këtë procedurë dhe gjykata kombëtare kishte dyshime mbi kompetencën e vet tokësore në këtë rast. Në këto kushte Gjykata e Barcelonës, nisur nga mbrojtja që ofron Direktiva 93/13, i drejton pyetje GJED nëse kjo Direktivë kërkon që gjykata të marrë në kon- sideratë H[RI¿FLR kushtet e padrejta gjatë seancës paraprake kur bën vlerësimin nëse padia duhet të vazhdojë. Arsyetimi kryesor GJED parashtroi konsideratat e mëposhtme në lidhje me Direktivën 93/13: Kur një kusht (si kompetenca ekskluzive) është përfshirë në kontratë pa u ne- JRFLXDU Qs ED]D LQGLYLGXDOH DL SsUPEXVK Ws JMLWKD NULWHUHW SsU W¶X NRQVLGHUXDU VL L padrejtë për qëllimet e Direktivës 93/13. Një kusht i tillë, qëllimi i të cilit është që, SsUWsJMLWKDPRVPDUUsYHVKMHWTsUUMHGKLQQJDNRQWUDWDW¶LMDSsNRPSHWHQFsJM\\NDWsV Ts PEXORQ WHUULWRULQ NX ND THQGUsQ VKLWsVL GHW\\URQ NRQVXPDWRULQ W¶L QsQVKWURKHW kompetencës ekskluzive të një gjykate shumë larg vendbanimit të tij, gjë që vësh- tirëson pjesëmarrjen e tij në proces. Sidomos në proceset me vlera të vogla, shpen- zimet gjyqësore bëhen pengesë për paraqitjen e konsumatorit përpara gjykatës dhe mund të shkaktojnë heqjen dorë krejtësisht edhe nga ndonjë mbrojtje a mjet juridik. Prandaj një kusht i tillë hyn në kategorinë e kushteve që kanë si objekt ose efekt të 79 Ky seksion ndër të tjera është bazuar edhe në përmbledhjen e çështjeve gjyqësore të GJED të kryer nga Prof. Micklitz, i cili ka qenë ekspert në disa raste në kuadër të projekteve të GIZ në ndihmë të harmonizimit të legjislacionit shqiptar me atë të BE, botuar në: Micklitz, Hans-W., and Betül Kas, “Overview of cases before the CJEU on European consumer contract law (2008–2013)–Part I.” European review of contract law 10, no. 1 (2014): 1-63. 80 ECJ judgment of 27 June 2000, Joined Cases C-240/98 to C-244/98 2FpDQR*UXSR(GLWRULDO SA v. Murciano Quintero- [2000] ECR I–04941.

182 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime përjashtojnë ose pengojnë të drejtën e konsumatorëve të ndërmarrin veprime ligjore, NDWHJRUL H FLOD sVKWs UHIHUXDU Qs JHUPsQ T Ws SDUDJUD¿W  Ws$QHNVLW Ws 'LUHNWLYsV 93/13.81 Në të kundërt, një kusht i tillë i jep mundësi shitësit që të merret me të gji- tha proceset gjyqësore që lidhen me tregtinë, biznesin a profesionin e tij në gjykatën kompetente ku ai ka qendrën kryesore të biznesit. Kjo e bën më të lehtë për shitësin që të nisë procese përpara gjykatës dhe të paraqitet përpara saj pa ndonjë barrë të rëndë. Prandaj kushte të tilla duhet të konsiderohen të padrejta në kuptim të Direktivës. Për sa i përket pyetjes nëse gjykata përpara së cilës paraqitet një mosmarrëveshje që lind nga një kontratë konsumatore, mund të vendosë kryesisht nëse një kusht kon- traktor është i padrejtë, GJED u përgjigj me konsideratat e mëposhtme: - Sistemi i mbrojtjes i prezantuar nga Direktiva bazohet në idenë se konsumatori është në një pozitë të dobët përballë (vis-à-vis) shitësit apo furnizuesit, si për sa i përket fuqisë negociuese gjatë bisedimeve ashtu edhe nivelit të njohurive. Kjo çon në pajtimin e konsumatorit me kushtet e hartuara paraprakisht nga shitësi apo furnizuesi pa qenë në gjendje për të ndikuar në përmbajtjen e kushteve. Qëllimi i nenit 6 të Direktivës 93/13 që kushtet e padrejta të mos jenë detyruese për konsumatorët, nuk do të arrihej nëse konsumatori vetë do të detyrohej të ngrinte pretendimin mbi natyrën e padrejtë të kushteve. Në mosmarrëveshjet mbi shuma të vogla tarifa e avokatëve mund të jetë më e lartë sesa shuma objekt mosmarrëveshjeje, çka mund të pengojë konsumatorin nga kundërshtimi i zbatimit të një kushti të pa- drejtë. Kur është rasti që në disa shtete normat procedurale i mundësojnë individit të mbrojë veten në procedura të tilla, aty ka një rrezik real se konsumatori, veçanë- risht për shkak të mosnjohjes së ligjit, nuk do ta kundërshtojë një kusht të pretenduar kundër tij bazuar në argumentin ligjor se ai kusht është i padrejtë. Prandaj mbrojtja efektive e konsumatorit mund të realizohet vetëm nëse gjykata kombëtare pranon se ka kompetencën të vlerësojë kushte të këtij lloji, kryesisht. - Sistemi i mbrojtjes së konsumatorit i përcaktuar në Direktivë bazohet në no- cionin se pabarazia midis konsumatorit dhe shitësit mund të korrigjohet vetëm me veprime pozitive të palidhura me palët konkrete në kontratë. Kjo është arsyeja se pse neni 7 kërkon që të merren masa efektive për parandalimin e vazhdimit të përdorimit të kushteve të SDGUHMWDGKHVSHFL¿NRQVHNsWRPDVDGXKHWWsSsUIVKLMQsHGKHOHMLPLQH shoqatave konsumatore të ndërmarrin veprime ligjore për parandalimin e vendosjes në kontrata të kushteve të padrejta,82GKHQsVHsVKWsQHYRMDW¶LQGDORMQsDWRHGKHVLNXU DWRWsPRVMHQsSsUGRUXUQsQMsNRQWUDWsVSHFL¿NHNRQNUHWH 81 Kjo pikë korrespondon me pikën (ll) të pikës 4 të nenit 27 LMK. 82 Neni 7 i Direktivës 93/13 parashikon: “1. Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë që, në interes të konsumatorëve dhe të konkurrentëve, ekzistojnë mjete adekuate dhe efektive për të parandaluar përdorimin e vazhdueshëm të kushteve ë padrejta në kontratat e lidhura me konsumatorët nga shitësit RVHIXUQL]XHVLW0MHWHWHSsUPHQGXUDQsSDUDJUD¿QGXKHWWsSsUIVKLMQsGLVSR]LWDVLSDVWsFLODYH persona ose organizata, që kanë një interes legjitim sipas së drejtës kombëtare në mbrojtjen e kon- sumatorëve, mund të ndërmarrin hapa në përputhje me ligjin kombëtar përkatës, përpara gjykatave ose organeve administrative kompetente, për lëshimin e një vendimi që përcakton nëse kushtet kon- traktuale të hartuara për përdorim të përgjithshëm janë të padrejta, në mënyrë që ata të mund të zba- tojnë mjetet e duhura dhe efektive për të parandaluar përdorimin e vazhdueshëm të kushteve të tilla.”

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 183 Është vështirë të konceptohet se, në një sistem që kërkon implementimin e një JUXSL PMHWHVK Ws SRVDoPH Ws QMs QDW\\UH QGDOXHVH SsU W¶L GKsQs IXQG NXVKWHYH Ws SD- drejta në dëm të konsumatorëve, një gjykatë që dëgjon një mosmarrëveshje në një NRQWUDWs VSHFL¿NH Ts SsUPEDQ QMs NXVKW Ws SDGUHMWs QXN PXQG Ws MHWs Qs JMHQGMH Ws konstatojë pavlefshmërinë e kushtit përkatës vetëm sepse konsumatori nuk e ka pre- tenduar faktin që kushti është i padrejtë. Përkundrazi, pushteti i gjykatës për të vendo- sur kryesisht nëse një kusht është i padrejtë duhet të konsiderohet se formon mjetin e duhur si për të arritur rezultatin e synuar nga neni 6 i Direktivës 93/13,83 pra të ndalojë, për një konsumator të caktuar, forcën apo detyrueshmërinë e kushtit, ashtu edhe për të arritur qëllimin e nenit 7, pasi nëse gjykata ndërmerr një shqyrtim të tillë, kjo mund të shërbejë si pengesë dhe të kontribuojë në parandalimin e kushteve të padrejta në kontratat midis konsumatorëve dhe tregtarëve. - Për arsyet e mësipërme, mbrojtja e konsumatorit e parashikuar nga Direktiva 93/13 detyron gjykatat kombëtare të vendosin, kryesisht, nëse një kusht i kontratës së paraqitur përpara tyre është i padrejtë, kur bëjnë vlerësimin paraprak nëse një padi duhet të lejohet apo jo të vazhdojë përpara gjykatës kombëtare.84 - Për sa i përket rastit kur një direktivë nuk është transpozuar, duhet të mbahet pa- rasysh se në bazë të praktikës së konsoliduar të GJED-së, kur zbatohet ligji kombëtar i miratuar qoftë përpara, qoftë pas Direktivës, gjykatat kombëtare, të cilave u kërkohet të interpretojnë atë ligj, duhet ta bëjnë interpretimin sa të jetë e mundur në dritën, formulimin dhe qëllimin e Direktivës, me qëllim që të arrijnë rezultatin e synuar nga Direktiva dhe për rrjedhojë të pajtohen me parashikimet e Traktatit.85 Prandaj gjyka- WD NRPEsWDUH NXU ]EDWRQ GLVSR]LWDW OLJMRUH NRPEsWDUH sVKWs H GHW\\UXDU W¶L interpre- tojë ato në frymën dhe qëllimin e Direktivës. Kërkesa për interpretim konform me Direktivën kërkon që gjykata kombëtare duhet të favorizojë interpretimin që do ta lejonte atë të hiqte dorë kryesisht nga kompetenca tokësore që i është caktuar me anë të një kushti të padrejtë në kontratë. Integrimi në praktikën gjyqësore Ky është vendimi i parë që GJED jep në lidhje me Direktivën 93/13, ku gjykata tregohet e vendosur për të qartësuar rendin juridik që vendos Direktiva. Ajo avancon 83 Neni 6 i Direktivës 93/13 parashikon: “1. Shtetet anëtare duhet të parashikojnë se kushtet e padrejta në një kontratë të lidhur me konsumatorët nga shitësi ose furnizuesi, sikurse parashikohet sipas ligjit kombëtar, të mos jenë të detyrueshme për konsumatorin dhe se kontrata të vazhdojë të detyrojë palët mbi ato kushte, nëse është në gjendje të vazhdojë ekzistencën pa kushtet e padrejta. 2. Shtetet anëtare duhet të marrin masat e nevojshme për të siguruar se konsumatori nuk do ta humbasë mbrojtjen e dhënë nga kjo Direktivë për shkak të zgjedhjes së ligjit të një vendi jo-anëtar si ligj të zbatueshëm në kontratë, nëse ky i fundit ka një lidhje të ngushtë me territorin e atij Shteti Anëtar.” 84 Për analogji në të drejtën e brendshme se kur gjykatat vendosin kryesisht mbi pavlefshmërinë e YHSULPLWMXULGLNVKLK³9HQGLP8QL¿NXHVL*-/´1UGDWsPELSDGLQsSsUSDYOHIVKPsULQs absolute të veprimit juridik. 85 %sKHWIMDOsSsUQHQLQ7)(8LVKQHQLSDUDJUD¿LWUHWsLFLOLSDUDVKLNRQVH³'LUHNWLYD ka fuqi detyruese, në lidhje me rezultatin që duhet arritur, për çdo Shtet Anëtar të cilit i drejtohet, por ua lë autoriteteve kombëtare kompetencën e përzgjedhjes së formës dhe të mënyrave.”

184 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime duke vendosur vetë se një kusht i caktuar është i padrejtë kur parashikon se kushti kontraktor që përcakton kompetencën tokësore ekskluzive të gjykatës ku ka qendrën shitësi, në një kontratë konsumatore është i padrejtë. Po ashtu, po aq e vendosur tre- gohet gjykata kur parashikon detyrimin e gjykatave kombëtare për të vlerësuar krye- sisht nëse një kusht kontraktor në kontratat konsumatore është i padrejtë. Në çështjet e saj të mëvonshme GJED ka hequr dorë nga parashikime kaq të forta sikurse për kom- petencën e vet për të vendosur nëse një kusht është i padrejtë, duke ia lënë këtë kompe- tencë gjykatave kombëtare, por duke ruajtur si kompetencë të vetën dhënien e udhëzi- meve të qarta sesi duhen kuptuar dhe interpretuar dispozitat e Direktivës 93/13. Ndërsa për sa i përket detyrimit të gjykatës kombëtare që të vendosë H[RI¿FLR mbi natyrën e kushtit, ky vendim ka ardhur duke u qartësuar më shumë në çështjet e mëpasshme. 2. Komisioni kundër Shteteve Anëtare Përveç kërkesave për një vendim paraprak (vendim paragjykimor), GJED ka shqyrtuar në lidhje me Direktivën 93/13 katër padi të ngritura nga Komisioni Europian, përkatësisht kundër Holandës (C-144/99), Italisë (C-372/99), Suedisë (C-478/99) dhe Spanjës (C-70/03). Vetëm në çështjen e Komisionit kundër Suedisë GJED nuk gjeti shkelje, ndryshe nga tri çështjet e tjera ku Shtetet Anëtare nuk kishin transpozuar në mënyrë korrekte Direktivën 93/13. Më të rëndësishmet paraqiten çështja kundër Suedisë dhe ajo kundër Holandës. Në padinë e parë GJED-së iu kërkua të detyronte Suedinë të transpozonte në mënyrë korrekte Direktivën 93/13, pasi nuk kishte transpozuar listën e kushteve që mund të konsiderohen të padrejta, të përmbajtura në Aneksin e Direktivës. GJED nuk gjeti shkelje në këtë rast, pasi argumentoi se lista kishte natyrë treguese dhe jo shteruese. Megjithatë, siç do të shihet përgjatë praktikës së GJED më poshtë, ajo ka lëvizur ndaj këtij pozicioni duke treguar rëndësinë që ka lista për të vlerësuar nëse një kusht është i padrejtë. Ndërsa në çështjen kundër Holandës, GJED gjeti shkelje pasi Holanda nuk ki- shte transpozuar në mënyrë korrekte nenin 4 (2) të Direktivës 93/13, i cili parashikon përjashtimin e kushteve thelbësore të kontratës nga testi i padrejtësisë për aq kohë sa janë shprehur në gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme. Holanda kishte transpozuar në legjislacionin e brendshëm një përjashtim absolut, pa marrë parasysh rastet kur kushtet thelbësore të kontratës nuk janë transparente, nuk janë shprehur qartë dhe kuptueshëm, me gjuhë të thjeshtë. Pra edhe kushtet thelbësore të kontratës nuk përjashtohen nga testi i drejtësisë së kushtit nëse janë të paqarta. 3. Ideal Service86 .RQVXPDWRUsVKWsYHWsPSHUVRQL¿]LNosVKWMHWHEDVKNXDUD&GKH C-542/99 ,GHDO6HUYLFH) 86 ECJ judgment of 22 November 2001. C-541/99 and C-542/99 &DSH6QFY,GHDOVHUYLFH6UO& DQG,GHDOVHUYLFH015(6DVY20$,6UO&[2001] ECR I-09049.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 185 Faktet Shoqëritë tregtare “Idealservice MN RE Sas” dhe “Idealservice Srl” lidhën për- katësisht me “OMAI Srl” dhe “Cape Snc”, në 14 shtator 1990 dhe 26 janar 1996 dy kontrata për furnizimin e tyre me shpërndarës automatikë të pijeve, që do të insta- loheshin në mjediset e këtyre kompanive dhe do të përdoreshin vetëm nga personeli. Në lidhje me ekzekutimin e këtyre kontratave, “Cape” dhe “OMAI” nisën procedurat për kundërshtimin e urdhërpagesës, duke pretenduar se klauzola e përfshirë në lidhje me kompetencën tokësore gjyqësore në kontratë ishte e padrejtë, referuar nenit 1469/a të Kodit Civil Italian, prandaj dhe nuk mund të zbatohet nga palët mbështetur në pikën d të nenit 1469 të këtij kodi. Gjykata kombëtare drejtoi pyetjet: (1) A është e mundur të konsiderojmë si konsumator një kompani e cila lidh një kontratë me një tjetër kompani sipas formës së përcaktuar nga kjo e fundit, për sa kohë që bën pjesë në fushën ku ajo vepron dhe blen një shërbim, mall apo të mirë për të punësuarit e vet edhe pse kjo është pa asnjë lidhje me veprimtarinë e saj tregtare apo EL]QHVLQ\"3UDDPXQGWsWKXKHWTsQsNsWRUUHWKDQDNMRSDOsNDYHSUXDUSsUTsOOLPHTs GDOLQMDVKWsIXVKsVVsDNWLYLWHWLWWsYHWWUHJWDU\" (2) Në qoftë se pyetja e parë merr përgjigje pozitive, a është e mundur që të konsiderojmë si konsumator çdo palë apo subjekt, që vepron për qëllime që nuk kanë OLGKMHPHDNWLYLWHWLQHWUHJWLVsDSRNRQVXPDWRUGRWsTXKHWYHWsPSHUVRQL¿]LNGXNH SsUMDVKWXDUJMLWKsWsWMHUsW\" $PXQGWsNRQVLGHURKHWNRQVXPDWRUQMsNRPSDQL\" Arsyetimi kryesor GJED u përgjigj se Direktiva ka qenë mjaft e qartë në kuptimin e saj në nenin 2/b, pasi ka parashikuar ndryshe më poshtë, në nenin 2/c, ku jep përcaktimin se shitësi ose IXUQL]XHVLPXQGWsMHQsG\\OORMHSHUVRQD¿]LNsRVHMXULGLNs6DPsVLSsUGHOTDUWs se nga formulimi në nenin 2 të Direktivës nënkuptohet që një person, i cili nuk është SHUVRQ ¿]LN OLGK NRQWUDWD PH QMs VKLWsV DSR IXUQL]XHV QXN PXQG Ws NRQVLGHURKHW konsumator. Pra, sipas GJED neni 2 (b) i Direktivës 93/13, duhet interpretuar se i UHIHURKHWYHWsPSHUVRQDYH¿]LNs &R¿GLV6$87 Afatet e parashkrimit për të kundërshtuar kushtet e padrejta janë të nda- luara nga Direktiva 93/13 (çështja C-473/00 &R¿GLV) Faktet 0RVPDUUsYHVKMD LVKWH PHV ³&R¿GLV 6$´ QMs NRPSDQL H WKHPHOXDU VLSDV OLJMLW francez, dhe konsumatorit në lidhje me pagesën e shumave për shkak të një kontrate NUHGLHWsOLGKXUQGsUPMHWW\\UH³&R¿GLV´PsGDWsMDQDUOLGKLQMsNRQWUDWsNUH- 87 ECJ judgment of 21 November 2002, C-473/00 &R¿GLVY)UHGRXW [2002] ECR I–10875.

186 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime GLHPH=)UHGRXW.XUNsVWHWPEHWsQWsSDSDJXDUD³&R¿GLV´QJULWLQMsSDGLNXQGsU Z. Fredout më 24 gusht 2000, në gjykatën e shkallës së parë për pagimin e shumave. Ligji francez parashikonte se padia për të kërkuar anulimin e kushteve të padrejta duhej të ngrihej brenda dy vjetëve nga lidhja e kontratës. Oferta e kredisë e ofruar nga ³&R¿GLV´NLVKWHIRUPsQHQMsEURVKXUHWsVKW\\SXUQsWsG\\MDDQsWNXQsDQsQHSsUSDU- me ishin shkruar me shkronja të mëdha fjalët “Aplikimi falas për rezervën e parave”, ndërsa në anën e kundërt ishte shkruar me shkronja të vogla referenca për normën e interesit kontraktor dhe një klauzolë penaliteti. Sipas gjykatës kombëtare “klauzolat ¿QDQFLDUH QXN OH[RKHQ PLUs MDQs Ws SDTDUWD´ dhe se “mungesa e lexueshmërisë është në kontrast me fjalën “falas”... e vendosur në mënyrë të dukshme”, gjë e cila oRULHQWRQNRQVXPDWRULQ*M\\NDWDNRPEsWDUHYHQGRVLVH³NODX]RODW¿QDQFLDUHPXQGWs konsiderohen si të padrejta”, prandaj iu drejtua GJED me pyetjen nëse ligji francez, i cili vendoste afatin e parashkrimit prej dy vjetësh për të anuluar kushtet e padrejta, ishte në kundërshtim me Direktivën 93/13. Arsyetimi kryesor GJED duke iu referuar konsideratave të dhëna në çështjen e mëparshme Océano *UXSR konstatoi se, nëse do të pranohej afati i parashkrimit prej dy vjetësh për anuli- mit të kushteve të padrejta, atëherë tregtarët thjesht do të prisnin 2 vjet deri në përfun- dim të këtij afati për të kërkuar më pas zbatimin me anë të gjykatës të këtyre kushteve. Kjo do të ishte krejt në kundërshtim me qëllimet që kërkon të arrijë Direktiva, ndër të tjera të bëjë të padetyrueshme kushtet e padrejta për konsumatorët. Një rregull proce- dural i cili ndalon gjykatën kombëtare që, me përfundimin e afatit të caktuar, të për- caktojë H[RI¿FLR ose me kërkesë të konsumatorit, se një kusht që kërkohet të zbatohet nga shitësit apo furnizuesit është i padrejtë, në procedura në të cilat konsumatorët janë të paditur, e bën tepër të vështirë aplikimin e mbrojtjes që jepet nga Direktiva (parimi i efektivitetit). Prandaj, u shpreh GJED, nuk lejohet që ligji kombëtar të ndalojë gjykatën të shprehet kryesisht mbi padrejtësinë e një kushti kontraktor me arsyen se ka kaluar afati i parashkrimit prej 2 vjetësh. Integrimi në praktikën gjyqësore Këtu gjykata përcakton qartë se konstatimi i padrejtësisë së një kushti kontraktor QXN PXQG W¶X QsQVKWURKHW DIDWHYH Ws parashkrimit. Kushti mund të konstatohet ex RI¿FLR nga gjykata në çdo kohë që një çështje, që ndër të tjera lidhet me kushtet e padrejta, paraqitet përpara gjykatës. 5. Freiburger Komunalbauten88 Vetëm gjykata kombëtare ka kompetencë të shprehet nëse një kusht i caktuar është i padrejtë (çështja C-237/02 )UHLEXUJHU.RPPXQDOEDXWHQ 88 ECJ judgment of 1 April 2004, C-237/02 )UHLEXUJHU.RPPXQDOEDXWHQ*PE+%DXJHVHOOVFKDIW &R.*Y8OULNH+RIVWHWWHUXQG/XGJHU+RIVWHWWHU [2004] I-3403.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 187 Faktet Nga kontrata noteriale e datës 5 Maj 1998, “Freiburer Kommunalbauten”, një kompani ndërtimi komunale duke vepruar në kuadër të biznesit të saj, u shiti kon- sumatorëve një hapësirë parkimi që gjendej në një park shumëkatësh makinash që “Freiburer Kommunalbauten” do të ndërtonte. Sipas klauzolës 5 të kontratës, pagesa e çmimit të plotë do të bëhej në çastin e dhënies së një garancie nga shitësi. Në rast vonese të pagesës, pagesa do të bëhej me interesa standardë. Garancia, e cila ishte në formën e një garancie bankare, iu dorëzua konsumatorëve më 20 maj 1999. Dhënësi i garancisë mori për bazë, si përgjegjësi primare, të garantonte çdo ankesë që Z. dhe Znj. Hoftstetter mund të bënin ndaj “Freiburer Kommunalbauten”. Konsumatorët re- fuzuan të kryenin pagesën. Ata pretenduan se dispozita që kërkonte pagesën e vlerës WRWDOH LVKWH Qs NXQGsUVKWLP PH SDUDJUD¿Q  Ws OLJMLW NRPEsWDU PEL WHUPDW VWDQGDUGs të biznesit [Ligji gjerman AGBG, tani në Kodin Civil (BGB § 305 et.seq.)]. Ata e paguan vlerën vetëm pasi e kishin pranuar hapësirën e parkimit, duke e inspektuar atë më parë dhe duke e gjetur pa të meta, më 21 dhjetor 1999. Arsyetimi kryesor Duke iu referuar koncepteve të mirëbesimit dhe shpërpjesëtimit të ndjeshëm mi- dis të drejtave dhe detyrimeve të palëve, neni 3 i Direktivës 93/13, u shpreh GJED, përcakton thjesht në mënyrë të përgjithshme faktorët të cilët e bëjnë të padrejtë një kusht kontraktor që nuk është negociuar individualisht. Aneksi të cilit i referohet neni 3(3) i Direktivës, përmban vetëm një listë treguese dhe jo shteruese kushtesh që mund të përcaktohen si të padrejta. Një kusht i treguar në listë nuk duhet konsideruar me- doemos i padrejtë dhe, anasjelltas, një kusht mund të mos jetë fare i treguar në listë, e megjithatë mund të konsiderohet i padrejtë. Për sa i përket pyetjes nëse një kusht i veçantë në një kontratë është apo jo i padrejtë, neni 4 i Direktivës89 siguron që përgjigjja duhet të arrihet duke marrë për bazë natyrën e mallrave dhe të shërbimeve për të cilat është lidhur kontrata, duke iu referuar kohës së lidhjes së kontratës, si dhe të gjitha rrethanave që kanë ndikuar në lidhjen e kontratës. Duhet theksuar gjithashtu se pasojat e afatit të kontratës duhen marrë parasysh sipas ligjit në fuqi. Kjo kërkon që të merret në konsideratë ligji kombëtar. GJED në lidhje me kompetencën e vet u shpreh se GJED mund të interpretojë kriteret e përgjithshme të vendosura nga legjislacioni i Komunitetit në mënyrë që të përcaktojë konceptin e kushteve të padrejta. Megjithatë GJED nuk duhet të vendosë mbi zbatimin e atyre kritereve të përgjithshme te një kusht i veçantë, i cili duhet të shqyrtohet në bazë të rrethanave të veçanta të çështjes në fjalë. GJED bëri dallimin me praktikën e saj të mëparshme duke konstatuar se: Është e vërtetë që në çështjen 2FpDQR*UXSR90 Gjykata vendosi se një kusht i hartuar pa- UDSUDNLVKW QJD VKLWsVL TsOOLPL L Ws FLOLW LVKWH W¶L MHSWH NRPSHWHQFs SsU Ws JMLWKD PRV 89 I transpozuar në nenin 27 (3) LMK. 90 C-240/98 -2FpDQR*UXSR(GLWRULDODQG Salvat Editores- [2000] ECR I-4941 § 21-24.

188 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime marrëveshjet që mund të lindnin nga kontrata konsumatore, gjykatës në territorin e së cilës ai kishte qendrën e tij kryesore të biznesit, i plotëson të gjitha kriteret e ne- vojshme që të gjykohet si i padrejtë për qëllimet e Direktivës. Megjithatë ai vendim u arrit në lidhje me një kusht që ishte vetëm në interes të shitësit dhe në këmbim nuk SsUPEDQWHDVQMsSsU¿WLPSsUNRQVXPDWRULQ6LGRTsWsLVKWHQDW\\UDHNRQWUDWsVNXVKWL Qs PsQ\\UsQ VL LVKWH IRUPXOXDU XOWH H¿NDVLWHWLQ H PEURMWMHV Vs Ws GUHMWDYH OLJMRUH Ts Direktiva i jep konsumatorit. Këto ishin, pra, rrethanat sesi u arrit në marrjen e ven- dimit që kushti ishte i padrejte, pa marrë në konsideratë të gjitha rrethanat në të cilat ishte lidhur kontrata dhe pa u dashur të vlerësohen avantazhet dhe disavantazhet që ai kusht do të mund të kishte sipas ligjit kombëtar të zbatueshëm ndaj asaj kontrate. Por, siç duket qartë nga vëzhgimet e GJED, kjo nuk zbatohet për kushtin në fjalë në procedimin kryesor që po shqyrtohet për një vendim paragjykimor. Përgjigja e pyetjes së referuar për vendim paraprak, nëse një kusht kontraktor si ky i çështjes në fjalë i SORWsVRQNsUNHVDWSsUW¶XTXDMWXUNXVKWLSDGUHMWsVLSDVQHQLWWH'LUHNWLYsVsVKWs SsUW¶XDUV\\HWXDUGKHYHQGRVXUQJDJM\\NDWDNRPEsWDUH Integrimi në praktikën gjyqësore Sikurse vihet re në mënyrë të qartë, GJED është larguar në mënyrë të konside- rueshme nga qëndrimi që mbajti në çështjen 2FpDQR*UXSR Ajo ndan kompetencën HYHWQJDDMRHJM\\NDWDYHNRPEsWDUHGXNHXDOsQsNsW\\UHWsIXQGLWWsGUHMWsQSsUW¶X shprehur në lidhje me kushtin konkret objekt gjykimi. GJED i cakton vetes vetëm detyrën për të interpretuar kriteret që gjykatat kombëtare duhet të zbatojnë sipas Direktivës, një qëndrim ky në përputhje me Traktatet e BE-së. Megjithatë, siç do të shihet në çështjet e mëposhtme, në vazhdimësi GJED është përpjekur të pajtojë këto qëndrime të vetat diametralisht të kundërta. 6. Mostaza Claro91 Gjykata kombëtare duhet të anulojë vendimin e arbitrazhit, nëse marrëveshja për arbitrazh përbën një kusht të padrejtë në kon- tratën konsumatore (çështja C–168/05 0RVWD]D&ODUR) Faktet Në maj 2002 Znj. Mostaza Claro lidh një kontratë telefonie celulare me kom- paninë “Mòvil”. Kontrata përmbante një kusht arbitrazhi ku thuhej se në rast mo- VPDUUsYHVKMHMH SDOsW GR W¶L GUHMWRKHVKLQ SsU ]JMLGKMHQ H osVKWMHV *M\\NDWsV Vs Arbitrazhit AEADE. Pasi konsumatori zgjidhi kontratën përpara afatit minimal të abonimit, “Mòvil” iu drejtua për gjykim arbitrazhit. AEADE i dërgoi një njoftim klientes Mostaza Claro ku i jepte 10 ditë kohë që të refuzonte dhe në rast se refuzonte procedurat e arbitrazhit duhet të niste procedurat ligjore. Znj. Mostaza Claro nuk u shpreh brenda 10 ditëve mbi refuzimin e arbitrazhit, por paraqiti argumente mbi the- melin e çështjes, kështu gjykata e arbitrazhit vendosi kundër saj. Znj. Mostaza Claro 91 ECJ judgment of 26 October 2006 C-168/05 -Elisa María Mostaza Claro v. Centro Móvil Milenium SL.- [2006] ECR I–10421.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 189 e kundërshtoi vendimin e gjykatës së arbitrazhit AEADE në gjykatën kompetente (spanjolle) duke u shprehur se për shkak të natyrës së padrejtë të kushtit kontraktor që LGHW\\URQWHSDOsWW¶LSDUDTLVQLQosVKWMHWSsU]JMLGKMHQsDUELWUD]KHJMLWKsPDUUsYHVKMD e arbitrazhit ishte e pavlefshme. Gjykata “Audencia Provincial de Madrid” u shpreh se nuk kishte dyshim që marrëveshja e arbitrazhit përfshinte një kusht të padrejtë kontraktor dhe për rrjedhojë ishte e pavlefshme, pra nul. Ajo i drejtoi këtë pyetje GJED-së: a mundet që mbrojtja e konsumatorit në bazë të Direktivës 93/13 të kërkojë nga gjykata shpalljen si të pavlefshëm të vendimit të arbitrazhit edhe pse vetë marrëveshja e arbitrazhit ishte e pavlefshme pasi përcaktohej si kusht i padrejtë, por që pala nuk ka ngritur preten- dimin për pavlefshmërinë e kësaj marrëveshjeje qysh në momentin e procedurave të DUELWUD]KLW\" Arsyetimi kryesor Gjykata iu referua praktikës së saj të mëparshme duke ndjekur modelin e Océano *UXSR dhe duke u larguar përsëri nga Freiburger Komunalbauten. GJED konstatoi paraprakisht se së pari, nga dokumentacioni i dosjes, gjykata kombëtare kishte ven- GRVXUVHNXVKWLLDUELWUD]KLWTsSsUIVKLKHMQsNRQWUDWsLVKWHLSDGUHMWsVsG\\WL*-(' QXN GXKHM Ws YHQGRVWH PEL QDW\\UsQ H NXVKWLW GXNH ]EDWXDU NULWHUHW H SsUJMLWKVKPH dhe së treti, i takonte gjykatës kombëtare të vendoste nëse kushti kontraktor në fjalë SORWsVRQWHNULWHUHWSsUW¶XNRQVLGHUXDUVLLWLOOs GJED theksoi se sipas praktikës së konsoliduar gjyqësore, në mungesë të rregu- llave komunitare përkatëse, rregullat e detajuara procedurale të hartuara për të si- JXUXDU PEURMWMHQ H Ws GUHMWDYH Ts LQGLYLGsW ¿WRMQs VLSDV Vs GUHMWsV NRPXQLWDUH MDQs çështje të rendit të brendshëm juridik të Shteteve Anëtare, sipas parimit të autonomisë procedurale të tyre, me kusht që ato të mos jenë më pak të favorshme se normat që rre- gullojnë situata të brendshme të ngjashme (parimi i ekuivalencës) dhe që ato rregulla të mos e bëjnë tepër të vështirë ose të pamundur në praktikë ushtrimin e të drejtave të akorduara nga ligjet e BE-së (parimi i efektivitetit). Megjithatë GJED ka vendosur tashmë se kur rregullat e brendshme procedurale i kërkojnë një gjykate kombëtare të pranojë një padi për anulimin e vendimit të arbi- trazhit kur ai vjen në kundërshtim me normat kombëtare të rendit publik, duhet gji- thashtu që ajo ta pranojë atë padi edhe kur vendimi i arbitrazhit vjen në kundërshtim me normat e Komunitetit (tani: Bashkimit) të këtij lloji. Rëndësia e mbrojtjes së konsumatorit ka shtyrë legjislatorin komunitar të pa- rashikojë, në nenin 6 të Direktivës 93/13, se kushtet e padrejta të përdorura në një kon- tratë konsumatore “nuk janë të detyrueshme për konsumatorin”. Kjo është një normë imperative, e cila duke marrë në konsideratë pozitën e dobët të njërës prej palëve në kontratë, ka për qëllim të zëvendësojë ekuilibrin formal të vendosur mes të drejtave dhe detyrimeve të palëve, me një ekuilibër efektiv, i cili rivendos barazinë mes tyre.92 92 Në këtë mënyrë barazia formale mes palëve si parim i përgjithshëm i Kodit Civil shndërrohet në një barazi substanciale, efektive mes palëve në kontratë.

190 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime Për më tepër, meqenëse qëllimi i Direktivës është të forcojë mbrojtjen e konsu- matorit, ajo përbën sipas nenit 3(1)(t) të Traktatit të Komunitetit Europian, një masë thelbësore për përmbushjen e detyrave të besuara Komunitetit, në veçanti, rritjen e nivelit të jetesës dhe cilësisë së jetës brenda territorit të tij. Natyra dhe rëndësia e interesit publik, si baza për mbrojtjen që u jep Direktiva NRQVXPDWRUsYHMXVWL¿NRMQsSsUPsWHSsUQHYRMsQTsW¶LNsUNRKHWJM\\NDWsVNRPEsWDUH të vlerësojë kryesisht nëse një kusht kontraktor është i padrejtë, duke kompensuar në këtë mënyrë mungesën e ekuilibrit që ekziston midis konsumatorit dhe shitësit ose furnizuesit. Duke marrë parasysh sa më sipër, përgjigja ndaj pyetjes së referuar është se Direktiva 93/13 duhet të interpretohet se ka kuptimin që, një gjykatë kombëtare për- para së cilës paraqitet një padi për anulimin e një vendimi arbitrazhi, duhet të ven- dosë nëse marrëveshja e arbitrazhit është e pavlefshme dhe ta anulojë atë vendim kur marrëveshja përmban një kusht të padrejtë, edhe pse konsumatori nuk ka pretenduar për këtë pavlefshmëri gjatë procedurës së arbitrazhit, por vetëm në padinë për anuli- min e vendimit. Integrimi në praktikën gjyqësore GJED u përpoq në këtë rast të gjente një të mesme midis çështjeve të veta të mëparshme. Por rëndësia e këtij vendimi qëndron se GJED i ka ngritur normat e përmbajtura në Direktivën 93/13 në norma të rendit publik të Komunitetit duke i ba- rasvlerësuar ato me normat e rendit publik në të drejtën kombëtare dhe duke u kërkuar kështu gjykatave të zbatojnë rregulla ekuivalente dhe efektive për të garantuar zbati- min e këtyre normave të Bashkimit Europian. 7. Pannon GSM93 Detyrimi i gjykatës kombëtare të shqyrtojë kryesisht padrejtësinë e një kushti që përcakton kompetencën (çështja C-243/08 3DQQRQ*60) Faktet Palët lidhën një kontratë abonimi për dhënien e shërbimeve të telefonisë celulare. Sipas kushteve standarde të dyja palët pranuan se gjykata kompetente për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve do të ishte gjykata e vendit ku “Pannon” kishte qendrën kryesore të biznesit. Sipas këtij kushti “Pannon” iu drejtua gjykatës së rrethit Budaörs për lëshi- min e një urdhri pagese. Konsumatori më pas parashtroi pretendime kundërshtuese ndaj atij urdhri pa kundërshtuar klauzolën e kompetencës. Megjithëse gjykata kishte dyshime mbi vlefshmërinë e klauzolës së kompetencës, ajo nuk mund të shqyrtonte kompetencën e vet tokësore sepse konsumatori ndërkohë kishte paraqitur pretendimet në mbrojtje të tij për themelin e çështjes. Gjykata hungareze referoi në GJED pyetjen nëse natyra e padetyrueshmërisë së një kushti të padrejtë është pasojë ipso jure e efektit të nenit 6 të Direktivës 93/13, 93 ECJ judgment of 4 June 2009 C-243/08 3DQQRQ*60Y(U]pEHW6XVWLNQp*\\|U¿ [2009] ECR I-04713 ECLI:EU:C:2009:350.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 191 apo nëse konsumatori duhet të kundërshtojë vlefshmërinë e një kushti të tillë duke dorëzuar pretendimet e nevojshme. Gjykata kombëtare referuese ngriti, për më tepër, çështjen se, nëse ekziston detyrimi i gjykatës kombëtare të vendosë kryesisht mbi pa- drejtësinë e një kushti kontraktual pavarësisht llojit të padisë dhe cilët faktorë duhet të konsiderojë për të vlerësuar padrejtësinë e mundshme të një kushti kontraktor. Arsyetimi kryesor GJED vërejti se natyra e padetyrueshmërisë së një kushti të padrejtë në kontratë nuk kërkon që konsumatori të ketë kundërshtuar paraprakisht me sukses vlefshmërinë e atij kushti. Duke u mbështetur në praktikën e mëparshme si &R¿GLV dhe Mostaza Claro, GJED theksoi detyrimin e gjykatës kombëtare të vendoste mbi padrejtësinë e një kushti, kryesisht, nëse kishte të gjitha elementet faktike dhe ligjore të nevojshme për këtë detyrë. Ky detyrim ekziston gjithashtu edhe për sa i përket vlerësimit të kompetencës së vet tokësore. Pa këtë pushtet ndërgjegjja e vetë konsumatorit mbi të drejtat e tij apo frika e shpenzimeve të padisë mund ta çojnë atë në mosushtrimin e të drejtave të veta. Kjo nuk përjashton mundësinë që kushti në fjalë mund të jetë i zbatueshëm nëse konsumatori, pasi informohet mbi të nga gjykata, vendos të mos e kundërshtojë padrejtësinë e kushtit apo statusin e padetyrueshmërinë e tij. GJED iu referua edhe vendimit të vet në çështjen 2FqDQR*UXSR se një klauzolë kompeten- ce mund të konsiderohet si e padrejtë. Megjithatë GJED duke iu referuar çështjes Freiburger Kommunalbauten, ia la gjykatës kombëtare të vlerësonte padrejtësinë e mundshme të një kushti të veçantë në dritën e rrethanave të veçanta të çështjes. Integrimi në praktikën gjyqësore Ky vendim qartëson se gjykatat kombëtare janë nën një detyrim për të kryer një shqyrtim H[RI¿FLR. Në çështjen 2FpDQR*UXSR, GJED shkoi vetëm drejt pushtetit të një shqyrtimi H[RI¿FLR. Në &R¿GLV, GJED kishte adoptuar ndërkohë një detyrim të shqyrtimit H[RI¿FLR, i cili u bë edhe më i qartë në çështjen Mostaza Claro. Një ele- ment i ri është se konsumatori mund të vendosë të mos kërkojë statusin e padrejtësisë së kushtit, pasi është njoftuar nga gjykata kombëtare mbi të. Ky rregullim pajtohet me idenë e mbrojtjes së konsumatorit nëpërmjet informimit. Në përputhje me pari- min e autonomisë së palëve, GJED merr në konsideratë se mund të jetë në interes të konsumatorit të zbatohet kushti në çështjen individuale dhe të shmanget mbrojtja e detyrueshme mbi konsumatorin. Një pikë diskutimi në doktrinë është ndarja e kompetencës ndërmjet GJED-së dhe gjykatave kombëtare. Në çështjen 2FpDQR*UXSR u prezumua se GJED kishte marrë QMsNRQWUROOWsJMHUsPELSsUFDNWLPLQ¿QDOWsSDGUHMWsVLVsVsQMsNODX]ROHNRPSHWHQFH Megjithatë, në çështjen Freiburger Kommunalbauten*-('WKHNVRLVHVKT\\UWLPL¿QDO i padrejtësisë së një kushti kontraktor të caktuar duhet të bëhet nga gjykatat kombëta- UH 'HW\\UD H *-(' sVKWs H NX¿]XDU Qs LQWHUSUHWLPLQ H NULWHUHYH Ws SsUJMLWKVKPH Ws vlerësimit. Në 3DQQRQ*60, GJED përpiqet të sjellë në pajtueshmëri vendimet e saj në 2FpDQR*UXSR dhe Freiburger Kommunalbauten. Klauzola e kompetencës mund të konsiderohet si e SDGUHMWs SRU YOHUsVLPL ¿QDO L OLKHW JM\\NDWsV KXQJDUH]H *-(' TDUWsVRQVHDMRNLVKWHYHQGRVXUYHWsPNULWHUHWsSsUJMLWKVKPHSsUSsUNX¿]LPLQHSD- drejtësisë në 2FpDQR*UXSR.

192 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime 8. Asturcom94 Anulimi i një vendimi përfundimtar arbitrazhi në rastet e një klauzole të padrejtë arbitrazhi (çështja C-40/08 Asturcom Telecomunicaciones) Faktet Në këtë çështje konsumatori nuk pagoi faturën e telefonit dhe zgjidhi kontratën përpara përmbushjes së afatit minimal të parashikuar në kontratë. Gjykata e arbitrazhit vendosi në favor të shoqërisë “Asturcom”. Konsumatori nuk kishte marrë pjesë as në procedurat e arbitrazhit dhe as nuk kishte ngritur padi për anulimin e vendimit të tij. Gjykata përpara së cilës u paraqit kërkesa për lëshimin e urdhrit të ekzekutimit prezu- moi padrejtësinë e klauzolës së arbitrazhit. Megjithatë ligji spanjoll për procedurën ci- vile nuk përmbante ndonjë dispozitë në lidhje me vlerësimin që duhet të bënte gjykata nëse klauzola e arbitrazhit ishte e padrejtë kur gjykonin një kërkesë për lëshimin e urdhrit të ekzekutimit për një vendim arbitrazhi të formës së prerë (përfundimtar). Gjykata spanjolle e shkallës së parë nr. 4 e Bilbaos pyeti nëse është e nevojshme për një gjykatë kombëtare, që dëgjon një kërkesë për lëshimin e urdhrit të ekzekuti- mit për një vendim të gjykatës së arbitrazhit të bërë në mungesë të konsumatorit, të vendosë kryesisht nëse marrëveshja e arbitrazhit është e pavlefshme dhe si pasojë të anulojë vendimin, nëse konstaton se marrëveshja e arbitrazhit përmban një kusht të padrejtë arbitrazhi në dëm të konsumatorit. Arsyetimi kryesor *-(' WKHNVRL Ts Qs ¿OOLP UsQGsVLQs H res judicata si për rendin juridik të Komunitetit, ashtu edhe për atë kombëtar. Parimi i efektivitetit dhe ekuivalencës ku- ¿]RMQs]EDWLPLQHVsGUHMWsVSURFHGXUDOHNRPEsWDUHTsLPSOHPHQWRQSDULPLQHJMsVs së gjykuar (res judicata). Afati dy-mujor për kundërshtimin e vendimit të arbitrazhit pajtohet me parimin e efektivitetit.95 Nevoja për pajtim me parimin e efektivitetit nuk mund të shtrihet aq shumë sa të nënkuptojë se gjykatës kombëtare i kërkohet të riparojë indiferencën e konsuma- torit që as nuk kishte marrë pjesë në procedurat e arbitrazhit dhe as nuk ishte ankuar kundër vendimit të tij, i cili si pasojë mori formë të prerë. Si rrjedhojë rregullat pro- cedurale spanjolle nuk e bëjnë të pamundur apo tejet të vështirë për konsumatorin të ushtrojë të drejtat e tij në përputhje me Direktivën 93/13. GJED ia la gjykatës kombëtare të shqyrtonte pajtueshmërinë me parimin e ekuivalencës. Detyrimi për të shqyrtuar padrejtësinë e mundshme të një klauzole arbitrazhi ekziston nëse ligji pro- cedural kombëtar lejon gjykatën që kryesisht të rishikojë klauzolën e arbitrazhit për shkak të shkeljes së mundshme të normave imperative të rendit publik. Nëse është NsVKWX DWsKHUs L WDNRQ JM\\NDWsV UHIHUXHVH W¶L MDSs HIHNWLQ H GXKXU Qs SsUSXWKMH PH ligjin kombëtar, ndonjë konstatimi në lidhje me vendimin e arbitrazhit për shkak se një klauzolë arbitrazhi është e padrejtë për aq sa klauzola nuk është detyruese mbi 94 ECJ judgment of 6 October 2009, C-40/08 -Asturcom Telecomunicaciones SL v Cristina Rodríguez Nogueira- [2009] ECR I-09579. 95 Parimi i efektivitetit dhe ekuivalencës është shpjeguar më sipër, shih Mostaza Claro.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 193 konsumatorin. Në kontrast me GJED-në Avokatja e Përgjithshme Trstenjak mbajti qëndrimin se gjykatat kombëtare duhet të kenë pushtetin që në procedurat për lëshi- min e urdhrit të ekzekutimit të vendosin, kryesisht, nëse një klauzolë arbitrazhi është e padrejtë dhe ta anulojnë atë klauzolë. Sipas Avokates së Përgjithshme në këndvështri- min e mbrojtjes efektive të konsumatorit, mund të jetë e nevojshme, në raste përjash- timore, të mos mbahet parasysh parimi i res judicata. Integrimi në praktikën gjyqësore Në çështjen Mostaza Claro GJED vendosi se, një gjykatë kombëtare përpara së cilës është paraqitur kërkesa për anulimin e vendimit të arbitrazhit, duhet të vendosë nëse marrëveshja e arbitrazhit përmban një kusht të padrejtë, pavarësisht se konsu- matori nuk e ka kërkuar atë pavlefshmëri gjatë procedurës së arbitrazhit, por vetëm në kërkesën për anulim. Ndryshe nga Mostaza Claro, konsumatori në rastin konkret nuk u përfshi në procedurat e ndryshme, sidomos nuk ngriti padi për anulimin e ven- dimit të arbitrazhit, kështu që vendimi kishte marrë formë të prerë dhe përbënte gjë të gjykuar (res judicata). Njohja e parimit të res judicataQJD*-('NX¿]RQPEURMWMHQ e konsumatorit nga kushtet e padrejta të arbitrazhit, të deklaruar në çështjen Mostaza Claro. Megjithatë GJED shkoi një hap më larg sesa parashikon parimi i ekuivalencës, pasi GJED e përcakton standardin vetë: neni 6(1) i Direktivës 93/13 duhet të konside- rohet si një normë ekuivalente me normat imperative të rendit publik. GJED sikurse tregoi në Mostaza ClaroNRQ¿UPRLVHQHQLsVKWsDQNRUXDUVLSMHVsHUHQGLWpublik. Ky element çoi në diskutimin e gjerë në doktrinë mbi marrëdhënien ndërmjet rendit publik dhe normave urdhëruese të së drejtës kontraktore. Ky vendim nuk çon në har- monizimin e detyrimit të gjykatave kombëtare që gjatë procedurave për lëshim urdhri ekzekutimi të shqyrtojnë padrejtësinë e klauzolave të arbitrazhit. Në Spanjë nuk ki- VKWH QGRQMs QRUPs MXULGLNH DSR SUDNWLNs XQL¿NXHVH Ts L MHSWH JM\\NDWsV SXVKWHWLQ Ws refuzonte lëshimin e urdhrit të ekzekutimit duke iu referuar rendit publik. Në vazhdim të gjykimit, gjykata e Bilbaos e lëshoi urdhrin e ekzekutimit për vendimin e arbitrazhit pa shqyrtuar padrejtësinë e klauzolës së arbitrazhit. Për më tepër, duhet mbajtur pa- rasysh se në këtë çështje, Asturcom Telecomunicaciones, GJED përsëri refuzoi rastin të vendoste standarde uniforme për testimin e drejtësisë së një kushti arbitrazhi. 9. Caja de Ahorros96 Standardi minimal i mbrojtjes së vlerësimit substancial sipas nenit 4(2) të Direktivës 93/13. (çështja C-484/08 &DMDGH$KRUURV\\0RQWHGH3LHGDGGH 0DGULG) Faktet Në çështjen në fjalë Shoqata e Përdoruesve të Shërbimeve Bankare “Ausbanc” ngriti padi kundër “Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid” (Caja de Madrid) 96 ECJ judgment of 3. June 2010, C-484/08 -Caja de Ahorros y Monte de Piedad de 0DGULG Y $VRFLDFLRQ GH 8VXDULRV GH 6HUYLFLRV %DQFDULRV $XVEDQF [2010] ECR-I-04785. ECLI:EU:C:2010:309.

194 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime për pushimin e shkeljes. Padia ishte drejtuar ndaj përdorimit të kushteve të rrum- bullakosjes se interesave variabël të kredive konsumatore të përdorura për blerjen e pasurive të paluajtshme rezidenciale. Në referencën për vendimin paraprak nga Gjykata e Lartë spanjolle, u shtrua pyetja nëse, duke marrë në konsideratë kërkesën për harmonizim minimal të Direktivës 93/13, a përbën shkelje të kësaj Direktive parashikimi legjislativ kombëtar në favor të konsumatorit, se vlerësimi nëse kushtet kontraktore janë të padrejta duhet të shtrihet edhe mbi kushtet, të cilat sipas nenit 4(2) qëndrojnë jashtë fushës së zbatimit të këtij vlerësimi. Sipas nenit 4(2) vlerësimi i natyrës së padrejtë të kushteve nuk duhet të shtrihet as mbi objektin kryesor të kontratës as në përshtatshmërinë e çmimit apo shpërblimit, për aq sa ato janë shprehur në një gjuhë të thjeshtë dhe të kuptueshme.97 Meqenëse Spanja nuk e ka transpozuar nenin 4 (2) në sistemin e vet ligjor, nuk pa- UDVKLNRKHWQMsNX¿]LPLWLOOs Arsyetimi kryesor Komisioni, qeveria spanjolle dhe “Ausbanc” e kundërshtuan pranueshmërinë e çështjes për referencë për një vendim paraprak me pretendimin se kushtet e rrumbu- llakosjes nuk përfshiheshin në objektin kryesor të kontratës, por përbëjnë një element dytësor të tij, prandaj neni 4 (2) i Direktivës nuk është i zbatueshëm në këtë çështje. Megjithatë GJED qartësoi se, në përputhje me praktikën e konsoliduar gjyqësore, i takon vetëm gjykatës kombëtare të vlerësojë nevojën për një vendim paraprak dhe rëndësinë e pyetjes së paraqitur. GJED vendosi se legjislacioni spanjoll nuk vjen në kundërshtim me të drejtën e BE-së. Sikurse kuptohet nga recitali 12 dhe neni 8 i Direktivës 93/13, Direktiva parashikon një harmonizim të pjesshëm dhe minimal të legjislacioneve kombëtare në lidhje me kushtet e padrejta, ndërsa u njeh Shteteve $QsWDUH Ws GUHMWsQ W¶X RIURMQs NRQVXPDWRUsYH QMs PEURMWMH Ps Ws ODUWs VHVD DMR Ts parashikon Direktiva. Pra Direktiva formalisht parashikon mundësinë e Shteteve Anëtare të adoptojnë apo mbajnë dispozita më të rrepta në pajtim me traktatin, në fushën e mbuluar nga Direktiva, për të siguruar një nivel më të lartë mbrojtjeje për konsumatorin. Ndryshe nga sa argumentoi Caja de Madrid, Neni 4(2) i Direktivës nuk mund të konsiderohet se vendos fushën objektive të zbatimin (ratione materiae) të Direktivës. Neni 4(2) parashikon vetëm vendosjen e rregullave të detajuara që lejojnë një vlerësim nëse kushtet e kontratës objekt i Direktivës janë të padrejta. Prandaj neni 8 zbatohet mbi nenin 4(2) të Direktivës 93/13. Integrimi në praktikën gjyqësore Avokatja e Përgjithshme Trstenjak iu referua tensionit ndërmjet palëve, lirisë për të rregulluar punët e tyre dhe nevojës për ndërhyrje ligjore në favor të mbrojtjes së kon- sumatorëve. Neni 4(2) u prezantua së pari, mes ndryshimeve të Këshillit. Literatura 97 Ky nen është transpozuar në nenin 27(3.1) LMK. Neni 4 (2) i Direktivës 93/13: “Vlerësimi i natyrës së padrejtë të kushteve nuk lidhet as me objektin kryesor të kontratës, as me përshtatshmërinë e çmimeve ose pagesave të mallrave apo shërbimeve të furnizuara, për sa kohë këto kushte janë har- tuar në një gjuhë të qartë e të kuptueshme.”

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 195 tregon se përfshirja e nenit 4(2) ishte një vendim subjektiv i legjislatorit komunitar në interes të lirisë së palëve për të rregulluar punët e tyre dhe në interes të funksionimit WsWUHJXWWsED]XDUQsNRQNXUUHQFsQsUHVSHNWWsoPLPLWGKHH¿NDVLWHWLW0DUUsGKsQLD PLGLVREMHNWLWGKHoPLPLWXGKsKLTHWQJDSDULPLLNsUNHVsVGKHRIHUWsV3DUDJUD¿L Ligjit gjerman mbi kushtet e përgjithshme të biznesit (AGBG) (tani §307(3) i Kodit Civil gjerman (BGB) është marrë si model për këtë parashikim. Vendimi i GJED pajtohet me natyrën e harmonizimit minimal të Direktivës. Mungesa e implementimit të nenit 4(2) në ligjin spanjoll nuk është kundër qëllimeve të Direktivës për mbrojtjen e konsumatorit. Në këtë rast GJED e dalloi situatën aktua- le nga ajo e çështjes Komisioni v. Holandës. Në atë çështje GJED vendosi se Holanda nuk kishte përmbushur detyrimet që rridhnin nga Direktiva, jo sepse nuk kishte trans- pozuar nenin 4(2), por se nuk e kishte transpozuar atë plotësisht, që për pasojë kishte përjashtuar çdo mundësi për shqyrtim të kushteve thelbësore të kontratës, edhe kur ato ishin me një gjuhë të paqartë dhe të errët. Të dyja vendimet ilustrojnë natyrën e Direktivës sipas nenit 288 të TFBE. 10. VB Pénzügyi Lízing98 Ndarja e kompetencave ndërmjet GJED dhe gjykatës kombëtare; Hetimi H[RI¿FLR i elementeve faktike dhe ligjore të nevojshme për shqyrtimin e një kushti; Përmirësimi i listës treguese (çështja C-137/08 9%3pQ]J\\L/t]LQJ) Faktet Në çështjen në fjalë, shoqëria “VB Pénzügyi Lízing” ngriti padi përpara gjykatës referuese për pagimin e një borxhi kur konsumatori pushoi së përmbushuri detyri- PHWNRQWUDNWRUHVLSDVNRQWUDWsVVsNUHGLVsSsU¿QDQFLPLQHEOHUMHVVsQMsDXWRPMHWL Shoqëria nuk e ngriti padinë për urdhrin e pagesës përpara gjykatës ku banonte kon- sumatori, as përpara asaj ku kishte qendrën e vet, por përpara gjykatës që ishte caktuar me marrëveshje sipas kushteve të kontratës. Gjykata hungareze dëshironte të dinte nëse juridiksioni i GJED shtrihej në inter- SUHWLPLQHNRQFHSWLWµNXVKWLSDGUHMWs¶VLSDVQHQLWWs'LUHNWLYsVNXVKWHYH të renditura në Aneksin 1 të Direktivës, si edhe kritereve për shqyrtimin e një kush- ti të caktuar. Ajo pyeti gjithashtu nëse gjykata kombëtare është e detyruar të ndër- marrë kryesisht një hetim me qëllim vendosjen e elementeve faktike dhe ligjore të nevojshme për vlerësimin e një kushti si të padrejtë. Ligji hungarez lejon një hetim të tillë vetëm me kërkesë të palëve. Arsyetimi kryesor GJED iu referua argumentit në çështjen 3DQQRQ *60. Sipas nenit 267 TFBE, *-('Vs PXQG W¶L NsUNRKHW QJD JM\\NDWD NRPEsWDUH Ws LQWHUSUHWRMs NRQFHSWH Ts VKIDTHQQsQMsLQVWUXPHQWWsVsGUHMWsVG\\WsVRUHVLNXUVHNRQFHSWLLµNXVKWLWWsSDGUHMWs¶ i parashikuar në nenin 3(1) të Direktivës dhe Aneksit të saj, si edhe faktorëve të cilët 98 ECJ Judgment of 9 November 2010. C-137/08 9%3pQ]J\\L/t]LQJ=UWY)HUHQF6FKQHLGHU [2010] ECR I-10847. ECLI:EU:C:2010:659.

196 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime duhet të konsiderojë gjykata kombëtare për vlerësimin e padrejtësisë së mundshme të një kushti kontraktor. Megjithatë, i takon gjykatës kombëtare të vlerësojë nëse një NXVKW L FDNWXDU SORWsVRQ NULWHUHW SsU W¶X NDWHJRUL]XDU VL µL SDGUHMWs¶ Qs NsQGYsVKWUL- min e rrethanave të një çështjeje konkrete. GJED shpjegoi detyrimin e gjykatave kombëtare në bazë të një testi me dy hapa. Në hapin e parë gjykata kombëtare duhet të shqyrtojë zbatueshmërinë e Direktivës sipas nenit 1 në lidhje me nenin 3 të saj. Veçanërisht, ajo duhet të vendosë nëse kushti për kompetencën territoriale u negociua individualisht ndërmjet tregtarit dhe konsumatorit. Nëse Direktiva zbatohet, në hapin tjetër gjykata duhet të kontrollojë natyrën e padrejtë të kushtit të kompetencës. GJED rikujtoi çështjen 2FpDQR*UXSR, në të cilën kompetenca tokësore në favor të gjykatës së qendrës së shitësit u cilësua si i padrejtë. Megjithëse klauzola në fjalë nuk i jep NRPSHWHQFs JM\\NDWsV Vs THQGUsV NU\\HVRUH Ws VKLWsVLW DMR GHW\\URQ NRQVXPDWRULQ W¶L nënshtrohet kompetencës ekskluzive të një gjykate, e cila mund të jetë larg vendba- nimit të konsumatorit. Si rrjedhojë, një kusht i tillë hyn në grupin e klauzolave të përmendura në pikën 1(q) të Aneksit.99 Integrimi në praktikën gjyqësore GJED konsolidoi ndarjen e kompetencave ndërmjet GJED-së dhe gjykatave kombëtare sikurse u vendos në çështjen 3DQQRQ*60. GJED është përgjegjëse për in- terpretimin e kritereve të padrejtësisë të parashikuara në Direktivë, përfshirë Aneksin, ndërsa aplikimi konkret u lihet gjykatave kombëtare. Çështja 9% 3pQ]J\\L /t]LQJ shënoi një pikë kthese në jurisprudencë në GJED-së, kuptimi i së cilës është zbuluar në vendimet pasardhëse. Megjithëse GJED u lë një hapësirë interpretimi gjykatave kombëtare, ajo parashikon udhëzime konkrete në rritje sesi gjykatat kombëtare duhet të kuptojnë normat e Direktivës. Avokatja e Përgjithshme Trstenjak theksoi se detyra e GJED-së është që gradua- OLVKWW¶XMDSsVKSUHKMHNRQNUHWHNULWHUHYHDEVWUDNWHSsUULVKLNLPLQQsVHQMsNXVKWPXQG WsNODVL¿NRKHWVLLSDGUHMWsGKHPHUULWMHQHSsUYRMsVWsYHQGRVsQMsSUR¿OSsUULVKLNL- min e padrejtësisë së kushteve në nivelin e së drejtës së komunitetit. Duket se Aneksi L 'LUHNWLYsV QXN ND YHWsP QMs IXQNVLRQ WUHJXHV SRU VKsUEHQ VL QMs SLNs ¿OOLPL SsU YOHUsVLPLQGKHMXVWL¿NLPLQHNDUDNWHULWWsSDGUHMWsWsQMsNODX]ROHWsUHQGLWXUDW\\6s fundi, Avokatja e përgjithshme Trstenjak mohoi njohjen e një detyrimi të përgjithshëm të gjykatës kombëtare për të ndërmarrë një hetim gjyqësor kryesisht për qëllime të marrjes së elementeve faktike dhe ligjore të nevojshme për të vlerësuar padrejtësinë e kushteve kontraktuale. 3HUHQLþRYiDQG3HUHQLþ100 Efektet e praktikave të padrejta tregtare dhe kushtet e padrejta mbi vlefshmërinë e kontratës në tërësi; interpretim koherent i së drejtës për mbrojtjen e konsumatorëve (çështja C-453/10 3HUHQLþRYiDQG3HUHQLþ) 99 Transpozuar në germën (ll) të nenit 27(4) LMK. 100 ECJ judgment of 15 March 2012 C-453/10 --DQD3HUHQLþRYiDQG9ODGLVODY3HUHQLþY626 ¿QDQFVSROVUR ECLI:EU:C:2012:144.

3MHVD9±.XVKWHWHSDGUHMWDQsNRQWUDWDGKHNRQWUDWDHVKLWMHV 197 Faktet Në këtë çështje referenca u bë gjatë procedurave të nisura nga një padi e sjellë nga Z GKH=M3HUHQLþSsUDQXOLPLQHPDUUsYHVKMHVVskredisë konsumatore të lidhur ndërmjet tyre dhe një institucioni jo-bankar. Ata pretenduan se marrëveshja përmban shumë kushte të formuluara në dëm të tyre, përfshirë llogaritjen e gabuar të normës efektive të interesit (NEI).101 Prandaj ata kërkuan që marrëveshja të shpallet e pavlefshme si e tërë, pra kërkuan një pavlefshmëri të plotë, duke qenë se interesi i konsumatorit nuk mbrohej në mënyrë të përshtatshme vetëm nga pavlefshmëria e pjesshme. Gjykata sllovake pyeti nëse neni 6(1) i Direktivës 93/13 bën të mundur që, kur në një kontratë konsumatore gjenden kushte të padrejta kontraktore, të dalim në përfundi- min se kontrata në tërësi nuk është e detyrueshme për konsumatorin nëse kjo zgjidhje është më e favorshme për konsumatorin. Gjykata sllovake dëshironte gjithashtu të dinte nëse përcaktimi i një niveli më të ulët sesa norma reale efektive e interesit në një kontratë kredie konsumatore është një praktikë e padrejtë tregtare sipas Direktivës 2005/29 dhe nëse është kështu, cilat janë pasojat e saj për vlerësimin e pa/drejtësisë së kushtit dhe pa/vlefshmërisë së kontratës në përputhje me Direktivën 93/13. Arsyetimi kryesor GJED theksoi detyrimin e gjykatave kombëtare për të përcaktuar të gjitha pasojat që vijnë sipas ligjit kombëtar për të siguruar se konsumatori nuk detyrohet nga ato kushte. Në vlerësimin nëse kontrata mund të vazhdojë të ekzistojë pa kushtet e padrejta, gjykatat kombëtare nuk duhet të konsiderojnë situatën e një prej palëve në kontratë, në këtë rast konsumatorin si faktorin vendimtar për të përcaktuar fatin e kontratës. Kjo qasje objektive rrjedh prej formulimit të nenit 6(1) të Direktivës 93/13 dhe kërkesës për siguri juridike të aktiviteteve ekonomike. Gjykata kombëtare duhet të marrë në konsi- deratë qëllimet e ndjekura nga legjislatori për rivendosjen e ekuilibrit ndërmjet palëve, ndërsa në parim ruan vlefshmërinë e kontratës si të tërë, dhe jo shfuqizimin e kontratës që përmban kushte të padrejta. Megjithatë natyra e harmonizimit minimal të Direktivës lejon legjislacionin kombëtar që një kontratë e lidhur ndërmjet tregtarit dhe konsuma- torit që përmban një ose më shumë kushte të padrejta të mund të shpallet plotësisht e pavlefshme, nëse kjo garanton mbrojtje më të mirë për konsumatorin. 3sUVDLSsUNHWS\\HWMHVVsG\\Ws*-('HED]RLSLNsSDPMHQHVDMQsSsUNX¿]LPLQ HµSUDNWLNsVWUHJWDUH¶QsQHQLQGWs'LUHNWLYsV7UHJLPLLQMsNEI të keq- llogaritur përbën një praktikë tregtare çorientuese sipas kuptimit të nenit 6(1)(e)102 nëse shkakton ose ka mundësi të shkaktojë që konsumatori mesatar të marrë një ven- GLPWsFLOLQQsWsNXQGsUWQXNGRWDNLVKWHPDUUs3sUVKNDNWsSsUNX¿]LPLWWsJMHUs të kritereve për vlerësimin e padrejtësisë së një kushti kontraktor në nenin 4(1) të Direktivës 93/13, konstatimi se një praktikë tregtare është e padrejtë është një element mes të tjerëve mbi të cilin gjykata kombëtare mund të bazojë vlerësimin e saj për padrejtësinë e kushteve kontraktore. Megjithatë ky element nuk është i tillë sa të ven- 101 Për kuptimin e NEI shih komentet e nenit 44-45 LMK. 102 Ky nen përkon me nenin 14(1)(d) LMK.

198 Ligji për mbrojtjen e konsumatorëve – teksti me shpjegime dosë automatikisht në vetvete se kushtet e kundërshtuara janë të padrejta. Mangësia për të treguar më saktësi NEI-n nuk ka një efekt të drejtpërdrejtë mbi vlefshmërinë e marrëveshjes së kredisë konsumatore sipas nenit 6(1) të Direktivës 93/13. Ndërsa Direktiva 2005/29 zbatohet pa cenuar të drejtën kontraktore dhe veçanërisht normat mbi vlefshmërinë, lidhjen dhe efektet e një kontrate. Vendimi i GJED ndoqi plotësisht mendimin e Avokates së Përgjithshme Trstenjak. Integrimi në praktikën gjyqësore Sikurse Avokatja e Përgjithshme Trstenjak, edhe GJED e bazoi arsyetimin e vet në parimin e barazisë në fushën e autonomisë kontraktore, parim i cili përjashton pa- VRMDWMXULGLNHVXEMHNWLYHWsQMsDQVKPHSsUSsU¿WLPLQHNRQVXPDWRULW.ULWHUHWVLSDVWs cilave kontrata nuk mundet objektivisht të ekzistojë më gjatë janë qartësuar nga GJED. Vendimi shqyrtoi për herë të parë bashkëveprimin midis së drejtës kontraktore konsu- matore dhe së drejtës së praktikave të padrejta tregtare, si nga perspektiva e së drejtës procedurale, ashtu edhe të asaj substanciale. Avokatja e Përgjithshme Trstenjak theksoi se aktet e BE-së në fushën e së drejtës së mbrojtjes konsumatore duhet të shihen si µSMHVs H QMs NRUSXVL Ws YHWsP GKH JMLWKsSsUIVKLUsV QRUPDVK Ws FLODW SORWsVRMQs QMsUD WMHWUsQ¶ GKH NsUNRMQs QMs LQWHUSUHWLP NRKHUHQW Ws UUHJXOODYH SsUNDWsVH Ws Vs GUHMWsV GJED ndoqi Avokaten e Përgjithshme duke fshirë ndarjen e mëparshme të vendosur midis dy fushave të së drejtës në favor të një regjimi efektiv të mbrojtjes së konsu- matorit. Neni 4(1) i Direktivës 93/13 shërben si një portë hyrëse për vlerësimin sipas legjislacionit të praktikave të drejta tregtare. Megjithatë pasojat juridike të një paraqitje çorientuese të NEI-t për vlefshmërinë e kontratës konkrete mbeten të paqarta. Për më tepër që GJED nuk dha ndonjë sqarim nëse përdorimi i kushteve të padrejta përbën një praktikë të padrejtë tregtare. Për të qartësuar marrëdhënien ndërmjet dy Direktivave GKHSsUW¶LGKsQsQMsVWUXNWXUsNRQNUHWHNXSWLPLWWsQMsLQWHUSUHWLPLWsQMsVXDUGRWsMHQs të nevojshme referenca paraprake (vendime paragjykimore)103 të mëtejshme. 12. Invitel104 Padrejtësia e kushtit për ndryshimin e njëanshëm të çmimit; efektet juridi- ke të një vendimi për pushimin e shkeljes në kontratat individuale (çështja C-472/10 ,QYLWHO) Faktet Për shkak të ankesave të shumta të konsumatorëve, Zyra hungareze për Mbrojtjen e Konsumatorëve nisi në interes publik një padi kundër operatorit të rrjetit të telefonisë ¿NVH³,QYLWHO´.\\RSHUDWRUNLVKWHSDUDVKLNXDUQsNXVKWHWHSsUJMLWKVKPHWsEL]QHVLW një klauzolë për ndryshimin e çmimit, që parashikonte se do të aplikoheshin “tarifat e urdhër-xhirimeve” në rast se faturat paguheshin me urdhër-xhirim pa parashikuar QGRQMs GLVSR]LWs Ts VSHFL¿NRQWH PHWRGsQ H OORJDULWMHV Vs NsW\\UH WDULIDYH =\\UD SsU 103 Kjo është procedura e parashikuar nga neni 267 TFBE. Për shpjegim të mëtejshëm shih: Klaus-Dieter Borchardt ABC-ja e së Drejtës së Bashkimit Europian, f. 111. 104 ECJ judgment of 26 April 2012. C-472/10 1HP]HWL )RJ\\DV]WyYpGHOPL +DWyViJ Y ,QYLWHO 7iYN|]OpVL=UW.- ECLI:EU:C:2012:242.