tripitaka_32

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 321โยชน เราจะสรา ง ๔ โยชน. .. ๓ โยชน... ๒ โยชน ดังนี้. ทา นภทั ทยิ ะน้ี คร้ังนน้ั เปนนายชางใหญพ ูดวา ทานผูเจรญิ ท้ังหลายการสรา งก็ควรนึกถงึ การบํารุงไดงายในอนาคตกาลบาง แลวกลาววา มุขแตล ะมุขขนาดคาวุตหนง่ึ เจดยี ส ว นกลมโยชนหนึ่งสว นสูงโยชนหนงึ่ ดังนี้ ชนเหลา นั้นก็เช่ือ ทานไดกระทาํ แตพอประมาณแตพ ระพุทธเจาผูหาประมาณมไิ ด ดวยกรรมน้นั ดังกลา วมาน้ี จึงเปน ผมู ขี นาดตํา่ กวา ชนเหลา อ่นื ในทท่ี ่ตี นเกดิ แลว ดวยประการยงั น้.ี ครงั้ พระศาสดาของเรา ทานมาบังเกดิ ในตระกลู ทมี่ โี ภคะสมบัตมิ ากในกรุงสาวัตถี พวกญาตขิ นานนามของทา นวา ภทั ทยิ ะทานเจริญวัยแลว เมื่อพระศาสดาประทับอยูใ นเชตวันมหาวหิ ารจึงไปพระวหิ ารฟง พระธรรมเทศนา ไดศรทั ธาแลวรับกรรมฐานในสาํ นกั ของพระศาสดา เจรญิ วิปสสนา บรรลพุ ระอรหัตแลว ตอมาภายหลัง พระศาสดาประทบั นง่ั ทามกลางพระอรยิ สงฆทรงสถาปนาทา นไวในตําแหนงผยู อดของเหลา ภิกษุผมู เี สียงไพเราะ. จบ อรรถกถาสตู รที่ ๗

พระสุตตันตปฎก อังคุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 322 อรรถกถาสตู รที่ ๘ ประวัติพระปณ โฑลภารทวาชะ พงึ ทราบวินจิ ฉยั ในสตู รท่ี ๘ ดงั ตอ ไปน.ี้ บทวา สีหนาทิกาน ความวา ผูบ นั ลือสหี นาท คือพระ-บิณโฑลภารทวาชะเปนยอด ไดย ินมาวา ในวนั บรรลุพระอรหัตทา นถือเอาผารองน่ังออกจากวิหารนไ้ี ปวิหารโนน ออกจากบรเิ วณนไ้ี ปบริเวณโนน เทย่ี วบนั ลือสหี นาทวา ทา นผูใด มคี วามสงสัยในมรรคหรือผล ทา นผูนน้ั จงถามเราดังน้ี ทา นยืนตอ พระพักตรพระพุทธทัง้ หลายบนั ลอื สหี นาทวา ขาแตพระองคผเู จริญ กจิ ท่ีควรกระทําในศาสนาน้ถี ึงทสี่ ดุ แลว ฉะนน้ั ชอ่ื วา ผยู อดของเหลาภิกษผุ บู ันลอื สีหนาท ก็ในปญหากรรมของทานมเี ร่อื งท่ีจะกลาวตามลาํ ดับตอไปนี้ ไดยินวา คร้ังพระพุทธเจา พระนามวา ปทมุ ุตตระ พระ-ปณ โฑลภารทวาชะนี้ บังเกดิ ในกําเนิดสีหะ ณ เชิงบรรพต พระ-ศาสดาทรงตรวจดูโลก ทรงเหน็ เหตุสมบตั ิของทา น (ความถงึ พรอ มแหง เหต)ุ จึงเสร็จทรงบาตรในกรงุ สาวตั ถี ภายหลังเสวยภตั ตาหารแลว ในเวลาใกลรุง เมอ่ื สหี ะออกไปหาเหยอ่ื จงึ ทรงเขา ไปยังถาํ้ท่ีอยูของสีหะน้นั ประทับนง่ั ขัดสมาธใิ นอากาศเขานโิ รธสมาบตั ิพระยาสหี ะไดเหยอื่ แลว กลับมาหยดุ อยูท ี่ประตูถ้ํา เห็นพระทศพลประทบั นั่งภายในถา้ํ ดําริวา ไมมสี ตั วอืน่ ที่ช่อื วาสามารถจะมา

พระสตุ ตันตปฎก องั คุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 323นั่งยงั ทีอ่ ยขู องเรา บุรษุ นี้ใหญแทหนอ มาน่ังขดั สมาธภิ ายในถ้าํได แมรัศมสี รีระของทานกแ็ ผไปโดยรอบ เราไมเคยเห็นสิง่ ท่นี าอศั จรรยถงึ เพยี งนี้ บุรษุ นี้ จกั เปนยอดของปูชนียบคุ คลในโลกนี้แมเ ราควรกระทาํ สกั การะตามสตกิ าํ ลงั ถวายพระองค จึงไปนําดอกไมตา ง ๆ ทัง้ ทเี่ กิดในปา ทัง้ ทเ่ี กดิ บนบกลาดเปน อาสนะดอกไมตั้งแตพ น้ื จนถงึ ทน่ี ั่งขัดสมาธิ ยนื นมัสการพระตถาคตในท่ีตรงพระพกั ตรตลอดคนื ยงั รุง รุงข้ึนวนั ใหมก็นําดอกไมเกา ออก เอาดอกไมใหมล าดอาสนะโดยทํานองน้ี เที่ยวตกแตง ปุบผาสนะถึง ๗ วนับังเกิดปต โิ สมนัสอยางแรง ยนื เฝา อยูท่ปี ระตถู ้าํ ในวันที่ ๗ พระ-ศาสดาออกจากนิโรธ ประทบั ยืนทป่ี ระตถู ้ํา พระยาสหี ะราชาแหง มฤคกระทาํ ประทกั ษิณพระตถาคต ๓ คร้ัง ไหวใ นท่ีท้ัง ๔แลวถอดออกไปยืนอยู พระศาสดาทรงดํารวิ า เทาน้ีจักพอเปนอปุ นสิ ยั แกเ ธอ เหาะกลบั ไปพระวิหารตามเดมิ ฝายพระยาสหี ะนัน้เปน ทุกขเ พราะพลัดพรากพระพทุ ธองคกระทาํ กาละแลว ถือปฏิสนธิในตระกลู มหาศาลในกรุงหงสวดี เจรญิ วัยแลว วนั หน่งึ ไปพระวิหารกบั ชาวกรุง ฟงพระธรรมเทศนา บาํ เพ็ญมหาทาน ๗ วัน โดยนัยทก่ี ลาวแลว แตหลัง กระทาํ กาละในภพน้นั เวยี นวายอยใู นเทวดาและมนษุ ยทง้ั หลาย มาบงั เกดิ ในตระกลู พราหมณมหาศาลในกรงุ ราชคฤห ในพทุ ธุปบาทกาลนี้ โดยช่อื มีชอ่ื วา ภารทวาชะทานเจรญิ วยั แลว ศึกษาไตรเพทเที่ยวสอนมนตแ กมาณพ ๕๐๐ คนทานรบั ภิกษาของมาณพทกุ คนดวยตนเองเท่ียวในทีท่ ี่เขาเช้ือเชญิเพราะตนเปน หัวหนา เขาวา ทา นภารทวาชะน้เี ปน คนมกั โลเลอยูนดิ หนอ ย คอื เที่ยวแสวงหาขาวตมขา วสวยและของเคีย้ วไมว า

พระสตุ ตันตปฎก อังคุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 324ในทไี่ หน ๆ กบั มาณพเหลา นั้น ในที่ท่ีทานไปแลวไปอีกก็ตอนรบัเพยี งขา วถวยเดียวเทา นนั้ ดังนน้ั จงึ ปรากฏชอ่ื วา ปณ โฑลภาระ-ทวาชะ วันหน่งึ เม่อื พระศาสดาเสดจ็ ถึงกรุงราชคฤห ทานไดฟงธรรมกถา ไดศ รัทธาแลว บวชบําเพ็ญวิปส สนา ไดบรรลพุ ระ-อรหัตแลว ในเวลาท่ที า นบรรลพุ ระอรหัตนนั่ เอง ทานถือเอาผาปูนั่งออกจากวหิ ารนไี้ ปวหิ ารโนน ออกจากบรเิ วณนี้ไปบริเวณโนนเทยี่ วบนั ลือสหี นาทวา ทา นผูใ ดมคี วามสงสัยในมรรคหรอื ผล ขอทานผูน้นั จงถามเราเถดิ วนั หน่ึง เศรษฐใี นกรุงราชคฤหเอาไมไ ผต อ ๆ กนั ข้นึ ไปแขวนบาตรไมแกนจันทน มสี ดี ังดอกชยั พฤกษไ วใ นอากาศ ทา นเหาะไปถือเอาดวยฤทธ์ิ เปน ผูท ่ีมหาชนใหส าธกุ ารแวดลอมไปพระวิหาร วางไวใ นพระหตั ถของพระตถาคตแลว พระศาสดาทรงทราบอยูสอบถามวา ภารทวาชะ เธอไดบาตรน้ีมาแตไ หนทานจึงเลา เหตกุ ารณทไ่ี ดม าถวาย พระศาสดาตรัสวา เธอแสดงอุตตรมิ นสุ สธรรมเหน็ ปานนี้แกม หาชน เธอกระทํากรรมสงิ่ ท่ไี มควรทําแลว ทรงตําหนโิ ดยปรยิ ายเปน อันมากแลวทรงบัญญตั ิสิกขาบทวา\"ดกู อ นภกิ ษุทงั้ หลาย ภิกษไุ มค วรแสดงอุตตริมนุสสธรรมอันเปนอทิ ธปิ าฏิหารยิ แกพวกคฤหัสถทงั้ หลาย ผูใดขืนแสดงตองอาบัติทกุ กฎ\" ดงั นี้ ทีนัน้ เกดิ พูดกนั ในทามกลางภกิ ษุสงฆว า พระเถระทีบ่ นั ลือสหี นาทในวนั ทตี่ นบรรลพุ ระอรหตั บอกในทามกลางภกิ ษุ-สงฆว า ผใู ดมีความสงสัยในมรรคหรอื ผล ผนู ้ันจงถามเรา ดังนี้ในทต่ี อ พระพกั ตรพระพุทธเจา ก็ทูลถึงการบรรลุพระอรหัตของตน

พระสุตตนั ตปฎก องั คุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 325พระสาวกเหลา อนื่ กน็ ่งิ โดยความทต่ี นชอบบันลือสีหนาทน่ันเองแมจะทํามหาชนใหเกิดความเล่อื มใสเหาะไปรบั บาตรไมแ กน จนั ทนภิกษเุ หลาน้นั กระทําคุณท้งั ๓ เหลาน้ีเปนอันเดยี วกัน กราบทูลแกพระศาสดาแลว ก็ธรรมดาวา พระพทุ ธเจาทัง้ หลาย ยอ มทรงตเิ ตยี นผทู ค่ี วรตเิ ตียน ยอ มทรงสรรเสริญ ผูท ีค่ วรสรรเสรญิ ในฐานะนี้ พระศาสดาทรงถอื วา ความเปน ยอดของพระเถระทสี่ มควรสรรเสริญนนั้ แหละ แลว สรรเสรญิ พระเถระวา กอ นภกิ ษุทง้ั หลายเพราะอินทรีย ๓ น่นั แล เธอเจรญิ แลว ทาํ ใหมากแลว ภารทวาช-ภกิ ษุไดพยากรณพ ระอรหัตแลวา ชาตสิ ้นิ แลว พรหมจรรยเราอยูจบแลว กิจที่ควรทํา เราทาํ เสร็จแลว ไมม กี จิ อ่ืนเพ่ือความเปนอยางน้ี อินทรยี  ๓ เปนไฉน คือ สตนิ ทรยี  สมาธินทรีย ปญญินทรยี ดูกอนภิกษทุ ง้ั หลาย เพราะอินทรีย ๓ เหลา น้แี ล เธอเจริญแลวกระทําใหม ากแลว ภารทวาชภิกษุ พยากรณแลวซง่ึ พระอรหตั ตผลยอมรูชดั วา ชาตสิ ิน้ แลว พรหมจรรยเราอยจู บแลว กจิ ทค่ี วรทําทาํ เสร็จแลว ไมม ีกจิ อ่นื เพ่ือความเปน อยางน้ี ดงั นี้ จงึ ทรงสถาปนาไวใ นตําแหนงเปน ยอดของเหลา ภิกษบุ ันลอื สีหนาทแล. จบ อรรถกถาสตู รที่ ๘

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 326 อรรถกถาสูตรที่ ๙ ประวตั ิพระปณุ ณมันตานบี ุตรเถระ พงึ ทราบวนิ ิจฉยั ในสตู รท่ี ๙ ดงั ตอไปน้ี. คําวา ปุณณมันตานบี ตุ ร คือพระเถระชื่อวา ปุณณะ โดยชอ่ืแตท านเปนบุตรของนางมันตานีพราหมณี (จึงช่อื วา ปณุ ณมันตานี-บตุ ร) ในปญหากรรมของทาน มเี รื่องที่จะกลา วตามลําดับดงั ตอไปน้ี ไดยินวา กอ นท่พี ระทศพลพระนามวา ปทุมุตตระ ทรงอบุ ัติทา นปณุ ณะบังเกดิ ในตระกูลพราหมณมหาศาล กรุงหงสวดี ในวันขนานนามทาน พวกญาตขิ นานนามวา โคตมะ ทานเจรญิ วัยแลว เรยี นไตรเพท เปนผฉู ลาดในศิลปศาสตรทงั้ ปวง มมี าณพ ๕๐๐เปนบริวาร เทยี่ วไป จงึ พจิ ารณาไตรเพทดูกไ็ มเหน็ โมกขธรรมเคร่อื งพน คิดวา ธรรมดาไตรเพทนี้เหมือนตน กลว ย ขางนอกเกลยี้ งเกลาขา งในหาสาระมไิ ด การถอื ไตรเพทนเ้ี ทย่ี วไป กเ็ หมือนบริโภคแกลบเราจะตองการอะไรดว ยศลิ ปะนี้ จึงออกบวชเปนฤาษที ําพรหมวหิ ารใหบ ังเกิด เปนผมู ฌี านไมเสื่อมกจ็ ักเขาถงึ พรหมโลก ดงั นี้ จงึ พรอ มกบั มาณพ ๕๐๐ ไปยังเชิงเขาบวชเปน ฤาษีแลว ทา นมชี ฏลิ ๑๘,๐๐๐เปนบริวาร ทานทําอภิญญา ๕ สมาบัติ ๘ ใหบ ังเกิดแลว บอกกสิณบริกรรมแกช ฏิลเหลา น้ันดว ย ชฏลิ เหลา นนั้ ต้งั อยใู นโอวาทของทาน บาํ เพญ็ จนไดอ ภิญญา ๕ สมาบัติ ๘ ทุกรปู . เม่อื กาลเปน เวลานานไกลลว งไป ในเวลาท่โี คตมดาบสนนั้ เปนคนแก พระปทุมตุ ตระทศพลก็ทรงบรรลปุ รมาภิสัมโพธิญาณ

พระสตุ ตันตปฎ ก อังคุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 327ทรงประกาศพระธรรมจกั รอันประเสริฐ มภี ิกษุแสนรปู เปน บรวิ ารทรงอาศยั กรงุ หงสวดปี ระทับอยู วนั หน่งึ พระทศพลนน้ั ทรงตรวจดูสตั วโลกในเวลาใกลรุง ทรงเหน็ อรหตั ตูปนสิ ัยของบริษทั โคตม-ดาบส และความปรารถนาของโคตมดาบส (ทป่ี รารถนาวา ขอเราพงึ เปน ยอดของเหลา ภิกษผุ ูเปน ธรรมกถกึ ในศาสนาของพระ-พุทธเจาผจู ะทรงบังเกดิ ในกาลภายหนา เถิด) จึงชําระสรีระแตเชาตรู ถอื บาตรและจวี รดวยพระองคเ อง เสด็จไปโดยเพศที่ใคร ๆไมรจู ัก ในเมือ่ อันเตวาสกิ ของโคตมดาบสไปเพื่อแสวงหาผลหมากรากไมใ นปา ไปประทับยืนท่ปี ระตบู รรณศาลาของโคตมดาบสฝา ยโคตมดาบสแมไ มทราบวา พระพทุ ธเจา ทรงอุบตั แิ ลว เห็นพระทศพลมาแตไ กลเทยี วกท็ ราบไดว า บุรุษผนู ีป้ รากฏ นาจะเปน คนพน โลกแลว เหมือนความสําเรจ็ แหงสรรี ะของพระองคซ่ึงประกอบดว ยจกั กลกั ษณะ หากครองเรอื นก็จกั เปน พระเจา-จกั รพรรดิ์ หากออกบวชก็จักเปนพระสัพพัญพู ทุ ธเจา ผมู ีกเิ ลสดุจหลงั คาเปด แลว ดังนี้ จึงถวายอภวิ าทพระทศพล โดยการพบคร้งั แรกเทาน้นั ทลู วา ขาแตพ ระผมู ีพระภาคเจา โปรดมาประทบัทางน้ี ปูนลาดอาสนะถวายแลว พระตถาคตประทบั นั่งแสดงธรรมแกโคตมดาบส ขณะนัน้ พวกชฏลิ เหลานน้ั มาดว ยหมายวา จักใหผลหมากรากไมในปาทป่ี ระณตี ๆ แกอ าจารย สวนท่ีเหลอื จกับรโิ ภคเอง ดังนี้ เห็นพระทศพลประทับน่งั บนอาสนะสูง แตอาจารยน่งั บนอาสนะตํ่า ตางสนทนากนั วา พวกเราคิดกันวา ในโลกนี้ไมม ใี ครทย่ี ิง่ กวาอาจารยข องเรา แตบ ดั น้ปี รากฏวา บรุ ษุ น้ผี ูเ ดยี วใหอาจารยข องเรานงั่ บนอาสนะตํา่ ตนเองนงั่ บนอาสนะสงู มนษุ ย

พระสุตตนั ตปฎก องั คุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 328นท้ี ีจะเปนใหญห นอ ดงั นี้ ตา งถอื ตะกรา พากันมา โคตมดาบสเกรงวา ชฏิลเหลานจี้ ะพึงไหวเราในสํานกั พระทศพล จงึ กลา ววาพอท้ังหลายอยา ไหวเ รา บุคคลผูเลิศในโลกพรอ มท้ังเทวโลกเปน ผูควรที่ทา นทุกคนพึงไหวไ ด ทานทงั้ หลายจงไหวบรุ ุษผูน้ี ดาบสท้ังหลายคิดวา อาจารยไ มรูคงไมพ ดู จงึ ถวายบงั คมพระบาทแหงพระตถาคตเจาหมดทกุ องค โคตมดาบสกลาววา พอทงั้ หลาย เราไมม ีโภชนะอยางอน่ื ทส่ี มควรถวายแดพ ระทศพล เราจกั ถวายผลหมากรากไมใ นปา นี้ จึงเลอื กผลาผลที่ประณตี ๆ บรรจงวางไวในบาตรของพระพทุ ธเจา ถวายแลว พระศาสดาเสวยผลหมาก-รากไมใ นปาแลว ตอจากนนั้ แมดาบสเองกับอันเตวาสกิ จึงฉันพระศาสดาเสวยเสรจ็ แลว ทรงพระดาํ ริวา พระอคั รสาวกทัง้ ๒จงพาภิกษุแสนรูปมา ในขณะนั้น พระมหาวิมลเถระอคั รสาวกราํ ลึกวาพระศาสดาเสด็จไปทีไ่ หนหนอ กท็ ราบวา พระศาสดาทรงประสงคใหเราไปจึงพาภิกษแุ สนรปู ไปเฝาถวายบังคมอยู พระดาบสกลา วกะอนั เตวาสกิ วา พอ ทง้ั หลาย พวกเราไมมีสกั การะอ่นื (ทัง้ ) ภิกษสุ งฆก็ยนื อยลู าํ บาก เราจักปูลาดบปุ ผาสนะถวายภิกษสุ งฆมพี ระพทุ ธ-องคเจา เปน ประธาน ทา นทั้งหลายจงไปนาํ เอาดอกไมท่ีเกิดท้ังบนบกทง้ั ในนาํ้ มาเถิด ในทันใดนน้ั เอง ดาบสเหลานนั้ จึงนาํ เอาดอกไมอนั สมบูรณดว ยสีและกลิน่ มาจากเชงิ เขาดว ยอทิ ธฤิ ทธิ์ ปูลาดอาสนะทงั้ หลายโดยนยั ทกี่ ลาวไวใ นเร่ืองของพระสารบี ุตรเถระนั่นแล การเขา นโิ รธสมาบัติก็ดี การกัน้ ฉัตรก็ดี ทุกเรือ่ ง พงึ ทราบโดยนัยทกี่ ลา วแลวน่นั แล

พระสุตตนั ตปฎ ก อังคุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 329 ในวนั ท่ี ๗ พระศาสดาทรงออกจากนิโรธสมาบัติ ทรงเหน็ ดาบสท้งั หลายยืนลอ มอยู จงึ ตรสั เรียกพระสาวกผบู รรลุเอตทัคคะในความเปนพระธรรมกถึกตรสั วา ดูกอ นภิกษุ หมูฤาษนี ้ี ไดกระทาํ สกั การะใหญ เธอจงกระทําอนโุ มทนาบุปผาสนะแกหมฤู าษีเหลา น้ี ภิกษนุ ้ันรับพระพุทธดาํ รัสแลวพิจารณาพระไตรปฎกกระทาํ อนโุ มทนา เวลาจบเทศนาของภิกษนุ ัน้พระศาสดาทรงเปลง พระสุระเสียงดจุ เสยี งพรหมแสดงธรรมดว ยพระองคเ อง เม่อื จบเทศนา (เวน) โคตมดาบสเสยี ชฏลิ๑๘,๐๐๐ รูปท่เี หลอื ไดบ รรลุพระอรหตั สวนโคตมดาบสไมอ าจทาํ การแทงตลอดโดยอัตภาพนนั้ จงึ กราบทลู พระผูมีพระภาคเจาวา ขา แตพระผมู พี ระภาคเจา ภิกษผุ ทู ีแ่ สดงธรรมกอนน้ี ชื่อวาอยางไร ในศาสนาของพระองค พ.ตรัสวา โคตมดาบส ภิกษุน้ีเปนยอดของเหลาภกิ ษุผเู ปนธรรมกถึกในศาสนาของเราโคตมดาบสหมอบแทบบาทมูล กระทาํ ความปรารถนาวา ขา แตพระองคผ ูเจรญิ ดว ยผลแหง บุญกศุ ลท่ขี า พระองคทาํ มา ๗วนั น้ี ขาพระองคพึงเปนยอดของเหลา ภิกษุผูเปน ธรรมกถึกในศาสนาของพระพทุ ธเจา พระองคห นงึ่ ในอนาคต เหมือนดงัภิกษรุ ูปน้ี พระศาสดาทรงตรวจดูอนาคตกาล ก็ทรงทราบวาความปรารถนาของโคดมดาบสน้นั สาํ เร็จโดยหาอันตรายมิไดแลวทรงพยากรณว า ในทสี่ ดุ แหงแสนกปั ในอนาคตกาลพระ-พทุ ธเจา พระนามวา โคตม จักทรงอุบตั ขิ ้นึ ทานจกั เปน ยอดของเหลาภกิ ษผุ ูเปน ธรรมกถกึ ในศาสนาของพระองคแลว ตรสักะดาบสผบู รรลพุ ระอรหตั วา เอถ ภิกขฺ โว จงเปนภกิ ษุมาเถดิ

พระสุตตนั ตปฎก องั คุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 330ดงั น้ี ดาบสทกุ รปู มผี มและหนวดอนั ตรธานไป ทรงบาตรและจวี รอันสําเร็จดวยฤทธิ์ ไดเปน เชนกบั พระเถระ ๑๐๐ พรรษาพระศาสดาทรงพาภกิ ษสุ งฆเ สดจ็ กลบั พระวหิ าร ฝายโคตม-ดาบสกบ็ าํ รุงพระตถาคตจนตลอดชีวิต บาํ เพ็ญแตกลั ยาณกรรมตามกาํ ลัง เวียนวายอยูในเทวดาและมนุษยท้งั หลายแสนกปัคร้ังพระผูม พี ระภาคเจา ของเรา จงึ มาเกิดในตระกลู พราหมณมหาศาล ในหมูบานพราหมณช อื่ โทณวตั ถไุ มไ กลกรงุ กบลิ พัสดุในวันขนานนามของทา น พวกญาติขนานนามทานวา ปณุ ณมาณพ ครง้ั เม่อื พระศาสดาทรงบรรลอุ ภสิ มั โพธญิ าณ ทรงประกาศธรรมจักรอนั ประเสริฐ เสดจ็ ดําเนินมาโดยลาํ ดับ เขาอาศยั อยูยงั กรุงราชคฤห พระอัญญาโกณฑญั ญเถระ มายังกรงุ กบิลพัสดุใหปุณณมาณพหลานชายของตนบวชแลว รุงขึ้นจงึ มาเฝาพระทศพลถวายบงั คมแลว ก็ทลู ลาไปยงั ฉัททนั ตสระ เพือ่ พักผอนกลางวนัฝายพระปุณณมันตานีบตุ รมาเฝาพระทศพลพรอมกับพระอญั ญา-โกณฑัญญเถระผูลุง คดิ วา เราจกั ทํากิจแหง บรรพชิตของเราใหถ ึงทีส่ ดุ แลว จึงจักไปเฝาพระทศพล ดงั นี้ จงึ ถูกละไวใ นกรุง-กบิลพัสดุนน่ั เอง กระทําโยนโิ สมนสกิ ารกรรมฐาน ไมนานนกัก็บรรลพุ ระอรหัต มกี ุลบตุ รออกบวชในสาํ นกั ของทา นถงึ ๕๐๐ รูปพระเถระเองไดก ถาวตั ถุ ๑๐ จงึ สอนแมแ กบรรพชติ เหลา นน้ั ดว ยกถาวัตถุ ๑๐ บรรพชิตเหลา นั้นดํารงอยใู นโอวาทของทานกไ็ ดบรรลุพระอรหัตทกุ รูปเทียว ภิกษุเหลา น้นั รวู า กิจแหงบรรพชิตของตนถงึ ทสี่ ุดแลว จงึ เขาไปหาพระอปุ ช ฌายก ลาววา ทานผเู จริญ

พระสุตตันตปฎก อังคุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 331กิจของพวกกระผมและผูไดมหากถาวัตถุ ๑๐ ถงึ ท่สี ุดแลว เปนสมัยทีพ่ วกกระผมจะเฝา พระทศพล พระเถระฟง ถอ ยคําของภกิ ษุเหลานั้นแลว จงึ คดิ วา พระศาสดาทรงทราบวา เราไดก ถาวตั ถุ ๑๐เมื่อเราแสดงธรรมก็แสดงไมพ นกถาวัตถุ ๑๐ เมอ่ื เราไปภิกษุทง้ั หมดน้ีกจ็ ะแวดลอมไป กก็ ารไปดวยคลกุ คลีดว ยหมูค ณะอยางน้ีเขา เฝาพระทศพลของเราก็ไมค วร ภิกษุ เหลา นจ้ี งไปเฝา กอน ดังน้ีจงึ กลา วกะภิกษุเหลา น้นั วา อาวุโส ทา นทง้ั หลายจงเดินลวงหนาไปเฝาพระตถาคต และจงกราบพระบาทของพระองคต ามคาํ ของเราแมเ รากจ็ กั ไปตามทางท่ีทา นไปแลว ดังนี้ ภิกษุเหลานั้นทุกรปูลว นอยใู นรัฐทเ่ี ปน ชาตภิ ูมเิ ดียวกบั พระทศพล ท้งั หมดเปน พระ-ขณี าสพ ไดก ถาวตั ถุ ๑๐ หมดทุกรปู ยินดยี ่ิงซ่งึ โอวาทของอปุ ช ฌายของตน ไหวพระเถระแลว เท่ยี วจารกิ ไปโดยลาํ ดบั ลวงหนทางถงึ๖๐ โยชนจนถงึ พระเชตวันมหาวิหารในกรุงราชคฤห ถวายบงั คมพระบาทของพระทศพลแลวพากันนัง่ อยู ณ ท่สี มควรสว นหนงึ่ ก็นเี่ ปน อาจิณณวัตรของพระผมู ีพระภาคเจา ท้งั หลายท่จี ะทรงชน่ื ชอบตอบกับอาคนั ตุกะภิกษทุ งั้ หลาย ดงั นั้น พระผมู ีพระ-ภาคเจาจงึ ทรงกระทําปฏสิ ันถารดวยมธรุ วาจากับภกิ ษเุ หลา นั้นโดยนัยมีอาทวิ า กจจฺ ิ ภกิ ขฺ เว ขมนีย พอทนไดห รอื ภิกษทุ ั้งหลายแลว ตรสั ถามวา พวกเธอมาแตไ หน เม่อื ภกิ ษเุ หลา น้นั ทลู ตอบวาจากชาตภิ ูมิแลว จงึ ตรสั ถามภกิ ษุผูไดก ถาวตั ถุ ๑๐ วา ดกู อนภิกษุทัง้ หลาย พวกภิกษผุ เู ปนเพ่อื นพรหมจรรยช าวชาตภิ ูมิกนั ไดสรรเสรญิ ใครหนอแลอยา งนี้วา ตนเองก็ปรารถนานอยดว ย สอน

พระสตุ ตันตปฎ ก อังคตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 332ภิกษทุ ง้ั หลายเรือ่ งปรารถนานอ ยดวย ดงั นี้ ภิกษทุ ง้ั หลายกราบทูลวา พระเจาขา ทา นชือ่ วา ทา นปุณณมนั ตานบี ตุ ร พระเจาขา ทานพระสารีบุตรไดฟง ถอยคําน้นั จงึ เปน ผใู ครเพ่ือจะพบพระเถระครงั้ น้นั พระศาสดาไดเ สด็จออกจากกรงุ ราชคฤหไปสกู รงุ สาวตั ถีพระปณุ ณเถระไดย นิ วา พระทศพลเสด็จมากรุงสาวตั ถี จงึ คดิ วาเราจักเฝาพระศาสดา จงึ ออกเดนิ ไปจนทันเฝา พระตถาคต ท่ีภายในพระคนั ธกฎุ ที เี ดยี ว พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกทา น พระเถระสดับธรรมแลว ถวายบังคมพระทศพลแลวไปยงั ปา อนั ธวันเพ่อืหลีกเรนจงึ นัง่ พกั กลางวันทโี่ คนไมต น หน่ึง แมพ ระสารีบตุ รเถระทราบวา ทานมา มองหาทศิ ทางแลว เดนิ ไปกําหนดโอกาสเขา ไปยงั โคนไมน ้ันแลว สนทนากับพระเถระ ถามถึงลาํ ดับแหง วสิ ทุ ธิ ๗แมพ ระเถระก็พยากรณที่ทานถามแลว ถามเลาถวายทา น พระเถระทงั้ สองนนั้ ตา งอนโุ มทนาสุภาษิตของกันและกัน ตอมาภายหลงัพระศาสดาทรงประทบั นง่ั ทา มกลางภิกษุสงฆทรงสถาปนาพระ-เถระไวใ นตาํ แหนงเปนยอดของเหลาภกิ ษุเปน ธรรมกถกึ แล. จบ อรรถกถาสูตรท่ี ๙

พระสตุ ตันตปฎก องั คตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 333 อรรถกถาสูตรที่ ๑๐ ประวตั พิ ระมหากัจจายนเถระ พึงทราบวินิจฉยั ในสูตรท่ี ๑๐ ดังตอ ไปน.้ี บทวา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสสฺ ความวา ของธรรมที่ตรสั ไวโดยยอ. บทวา วติ ถฺ าเรน อตถฺ  วภิ ชนตฺ าน ความวา จาํ แนกอรรถออกทาํ เทศนานนั้ ใหพสิ ดาร. นัยวาพวกภิกษเุ หลาอ่นื ไมอาจทําพระดํารสั โดยยอของพระตถาคตใหบ รบิ ูรณ ทั้งโดยอรรถทัง้ โดยพยัญชนะได แตพระเถระน้ีอาจทาํ ใหบริบรู ณไดแ มโดยทั้ง ๒ อยา งเพราะฉะนน้ั ทา นจึงกลาววาเปนยอด. ก็แมค วามปรารถนาแตปางกอ นของพระเถระนัน้ ก็เปนอยางนี้. อนึง่ ในปญหากรรมของพระเถระนั้น มีเรอื่ งที่จะกลาวตามลําดบั ดังตอ ไปน้ี :- ไดย ินวา คร้ังพระสมั มาสมั พุทธเจาพระนามวา ปทมุ ตุ ตระพระเถระนั้นบังเกิดในสกุลคฤหบดีผูม หาศาล เจรญิ วัยแลว วนั หนึง่ไปวิหารตามนัยทกี่ ลา วแลว น้นั แล ยืนฟงธรรมอยทู ายบริษทั เห็นภกิ ษรุ ูปหนง่ึ ท่ีพระศาสดาทรงสถาปนาไวในตําแหนง เปน ยอดของเหลาภิกษุผจู ําแนกอรรถแหงพระดํารัสทพ่ี ระองคต รสั โดยยอใหพ ิสดาร จงึ คดิ วา ภกิ ษุซง่ึ พระศาสดาทรงชมเชยอยางนี้เปน ใหญหนอ แมใ นอนาคตกาล เรากค็ วรเปนอยางภกิ ษนุ ี้ในศาสนาของพระพุทธเจา พระองคหน่ึงดังนี.้ จึงนิมนตพ ระศาสดาถวายมหาทาน

พระสุตตนั ตปฎก อังคุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 334๗ วัน ตามนยั ที่กลา วแลว นน่ั แล. หมอบลงแทบบาทมูลของพระ-ศาสดา การทาํ ความปรารถนาวา พระเจาขา ดว ยผลแหง สกั การะนี้ขา พระองคไ มปรารถนาสมบตั ิอน่ื แตใ นอนาคตกาล ขอขา พระองคพงึ ไดต ําแหนง น้นั ในศาสนาของพระพุทธเจาพระองคห นงึ่ เหมอื นภิกษุทีพ่ ระองคทรงสถาปนาไวในตําแหนง ในวันสุดทา ย ๗ วันนับแตว ันนี้ พระศาสดาทรงตรวจดูอนาคตกาล ทรงเห็นวา ความปรารถนาของกุลบตุ รน้ีจักสําเร็จ จงึ ทรงพยากรณวา กลุ บตุ รผเู จรญิ ในท่สี ุดแหง แสนกัปในอนาคต พระพุทธเจาพระนามวาโคดม จักทรงอุบัติขึ้น ทา นจักเปนยอดของเหลาภิกษุผจู าํ แนกอรรถแหงคาํ ทีต่ รสั โดยสงั เขปใหพ สิ ดาร ในศาสนาของพระองคดงั น้ีทรงกระทําอนโุ มทนาแลว เสดจ็ กลับไป. ฝายกลุ บตุ รนนั้ บําเพญ็ กุศลตลอดชพี แลว เวยี นวายในเทวดาและมนษุ ยท้ังหลายแสนกปั ครงั้ พระกัสสปพุทธเจา ก็มาถือปฏสิ นธิในครอบครัวกรุงพาราณสี เมอ่ื พระศาสดาปรนิ พิ พานแลว กไ็ ปยังสถานที่สรา งเจดยี ทอง จึงเอาอฐิ ทองมีคาแสนหน่ึงบชู า ตง้ั ความปรารถนาวา ขา แตพ ระผูมพี ระภาคเจา สรีระของขาพระองคจงมีวรรณเพยี งดังทองในท่ี ๆ เกดิ แลวเถดิ . ตอ แตนนั้ ก็การทาํกุศลกรรมตราบเทา ชวี ิต เวยี นวายในเทวดาและมนุษยพทุ ธนั ดรหนึ่ง ครง้ั พระทศพลของเราอุบตั ิ มาบงั เกดิ ในเรือนแหงปุโรหติในกรงุ อชุ เชนี ในวันขนานนามทาน มารดาบิดาปรึกษากันวาบตุ รของเรามสี รรี ะมผี ิวดังทอง คงจะถือเอาชอ่ื ของตนมาแลว จึงขนานนามทา นวา กาญจนมาณพ ดังน้ี.

พระสตุ ตันตปฎ ก อังคุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 335 พอทานโตขึน้ แลว กศ็ ึกษาไตรเพท เมือ่ บดิ าวายชนมแลวกไ็ ดต ําแหนงปโุ รหติ แทน โดยโคตรช่ือวากัจจายนะ พระเจา จณั ฑ-ปช โชตทรงประชุมอํามาตยแลวมีพระราชดาํ รสั วา พระพทุ ธเจาทรงบังเกิดข้นึ ในโลกแลว พวกเจา เปน ผูส ามารถจะทลู นาํ พระองคมาได ก็จงนาํ พระองคมานะพอ นะ อํามาตยท ลู วา ขา แตส มมติเทพคนอนื่ ช่ือวา เปน ผสู ามารถจะนาํ พระทศพลมาไมมี อาจารยกาญจน-พราหมณเทา น้ันสามารถ ขอจงทรงสง ทานไปเถดิ พระเจา ขาพระราชาตรัสเรยี กใหก จั จายนะมาตรัสส่ังวา พอจงไปยงั สาํ นักของพระทศพลเจา อ.ทูลวา ขา แตมหาราชเจา เมอื่ ขา พระองคไปแลวไดบ วชกจ็ กั ไป พระราชาตรัสวา เจา จะทาํ อยา งใดอยา งหนึ่งแลวก็นา พระตถาคตมาซิพอ. กจั จายนอาํ มาตยน้ันคิดวา สาํ หรบัผไู ปสํานกั ของพระพทุ ธเจา ไมจ าํ ตองทําดวยคนจาํ นวนมาก ๆจงึ ไปเพียง ๘ คน. ครัง้ นนั้ พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกอ ํามาตยนัน้ จบเทศนาทา นไดบ รรลพุ ระอรหัตพรอมทัง้ ปฏิสมั ภิทากบัชนทั้ง ๗ คน พระศาสดาทรงเหยียดพระหัตถต รัสวา เอถ ภิกฺขโว(ทา นทัง้ หลายจงเปนภกิ ษุเถดิ ) ในขณะนนั้ นน่ั เทียว ทกุ ๆ คนกม็ ีผมและหนวดหายไป ทรงบาตรและจีวรอันสําเร็จดว ยฤทธิ์ เปนประดจุ พระเถระ ๑๐๐ พรรษาฉะนน้ั . พระเถระเมื่อกิจของตนถึงที่สุดแลวไมน งั่ นิง่ กลาวสรรเสริญการเสด็จไปกรุงอชุ เชนีถวายพระศาสดาเหมอื นพระกาฬทุ ายเี ถระ พระศาสดาสดับคําของทา นแลว ทรงทราบวา พระกัจจายนะยอมหวังการไปของเราในชาตภิ มู ขิ องตน แตธรรมดาพระพุทธเจาท้งั หลายทรงอาศัยเหตุอันหนง่ึ จงึ ไมเสด็จไปสูทีท่ ี่ไมส มควรเสด็จ. เพราะฉะนนั้ จงึ ตรัสกะ

พระสตุ ตันตปฎก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 336พระเถระวา ภิกษุ ทา นนั่นแหละจงไป เม่อื ทา นไปแลว พระราชาจกั ทรงเล่ือมใส พระเถระคดิ วา พระพุทธเจา ทัง้ หลายไมตรัสเปนคําสอง ดังนจ้ี งึ ถวายบังคมพระตถาคต ไปกรงุ อุชเชนพี รอ มกับภิกษทุ ั้ง ๗ รูปทมี่ าพรอ มกับตนน่นั แหละ ในระหวา งทางภกิ ษุเหลา นัน้ ไดเ ท่ียวบณิ ฑบาตในนคิ มชือ่ วา นาลินิคม. ในนิคมแมน้ัน มีธิดาเศรษฐี ๒ คน คนหนงึ่ เกิดในตระกลูเกา แกเข็ญใจ เม่ือมารดาบดิ าลวงไปแลว ก็อาศยั เปน นางนมเลี้ยงชพี . แตอ ัตภาพของเธอบึกบึน ผมยาวเกินคนอน่ื ๆ, ในนคิ มน้นันน่ั แหละ ยังมธี ิดาของตระกลู อศิ รเศรษฐีอกี คนหนง่ึ เปน คนไมม ผี มเม่อื กอ นนน้ั มาแมน างจะกลา ววา ขอใหน าง (ผมดก) สงไปใหฉนั จักใหท รัพย ๑๐๐ หนึ่ง หรือ ๑,๐๐๐ หนึง่ แกเ ธอ ก็ใหเขานาํผมมาไมได ก็ในวันนนั้ ธิดาเศรษฐนี นั้ เห็นพระมหากจั จายนเถระมีภิกษุ ๗ รปู เปนบริวาร เดนิ มามบี าตรเปลา คดิ วาภิกษผุ ูเปนเผา พนั ธพุ ราหมณร ูปหนงึ่ มผี ิวดงั ทองรปู นเ้ี ดนิ ไปบาตรเปลาทรัพยอ ยางอ่นื ของเราก็ไมมี แตว า ธดิ าเศรษฐีบา นโนน (เคย)สง (คน) มาเพอ่ื ตอ งการผมน้ี ตอนน้ีเราอาจถวายไทยธรรมแกพระเถระไดด วยทรพั ยท ี่เกิดจากทไี่ ดคาผมนี้ ดังนีจ้ งึ สง สาวใชไปนมิ นตพ ระเถระทง้ั หลายใหน่ังภายในเรอื น พอพระเถระน่ังแลว(นาง) ก็เขาหอ งตดั ผมของตน กลาววา แนแ ม จงเอาผมเหลาน้ีใหแ กธ ดิ าเศรษฐีบานโนน แลว เอาของที่นางใหม า เราจะถวายบณิ ฑบาตแกพ ระผูเปนเจา ทัง้ หลาย. สาวใชเอาหลงั มือเชด็ นา้ํ ตาเอามอื ขา งหน่งึ กมุ เนื้อตรงหัวใจปกปดไวในสํานักพระเถระทง้ั หลายถอื ผมน้นั ไปยงั สํานกั ของธดิ าเศรษฐ.ี ธรรมดาขน้ึ ชือ่ วา ของที่จะขาย

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 337แมม สี าระ (ราคา) เจา ของนําไปใหเ อง ก็ไมท ําใหเ กดิ ความเกรงใจ.ฉะนนั้ ธดิ าเศรษฐีจึงคดิ วา เม่อื กอ นเราไมอ าจจะใหนาํ ผมเหลา น้ีมาไดด วยทรัพยเ ปนอันมาก แตบดั น้ตี ั้งแตเวลาตดั ออกแลว กไ็ มไดตามราคาเดมิ จึงกลา วกะสาวใชว า เมอื่ กอนฉนั ไมอาจใหน าํ ผมไปแมด ว ยทรัพยเปน อนั มาก แตผ มนีน้ ําไปที่ไหน ๆ ก็ได ไมใชผมของคนเปน มรี าคาแค ๘ กหาปณะ จงึ ใหไป ๘ กหาปณะเทา นั้น สาวใชนํากหาปณะไปมอบใหแ กธดิ าเศรษฐ.ี ธดิ าเศรษฐกี จ็ ดั บณิ ฑบาตแตล ะที่ ใหมีคา ทล่ี ะกหาปณะหน่ึง ๆ ใหถ วายแดพ ระเถระทัง้ หลายแลว. พระเถระรําพงึ แลว เห็นอุปนิสัยของธิดาเศรษฐี จึงถามวาธิดาเศรษฐีไปไหนะ สาวใชตอบวา อยใู นหองเจา คะ พระเถระวาจงไปเรยี กนางมาซ.ิ พระเถระพดู คร้ังเดยี วนางมาดวยความเคารพในพระเถระ ไหวพ ระเถระแลว เกดิ ศรัทธาอยางแรง บิณฑบาตท่ตี ้งั ไวใ นเขตอนั บริสุทธ์ิ ยอมใหว ิบากในปจจบุ ันชาตทิ เี ดยี ว เพราะฉะน้ัน พรอ มกบั การไหวพ ระเถระ ผมท้งั หลายจึงกลับมาตงั้ อยเู ปนปกต.ิ ฝา ยพระเถระทั้งหลายถือเอาบณิ ฑบาตนน้ั เหาะข้นึ ไปท้งั ท่ีธิดาเศรษฐเี ห็น ก็ลงพระราชอทุ ยานช่ืออทุ ธยานกัญจนะ คนเฝาพระราชอุทยานเห็นพระเถระน้ันแลวจึงไปเขา เฝาพระราชา กราบทูลวา ขาแตส มมตเิ ทพ พระคุณเจา ภัจจายนะปโุ รหติ ของเราบวชแลวกลบั มายังอุทยานแลว พระเจา ขา พระเจาจัณฑปช โชตจงึ เสดจ็ไปยงั อทุ ยาน ไหวพ ระเถระผกู ระทําภัตกิจแลว ดวยเบญจางคประดษิ ฐแลวประทบั น่ัง ณ ทส่ี มควรสว นหน่ึง ตรัสถามวา ทา นเจาขาพระผูม พี ระภาคเจา ประทบั อยู ณ ทีไ่ หนละ พระเถระทูลวา พระองค

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 338มิไดเสด็จมาเอง ทรงสงอาตมะมา มหาบพิตร พระราชาตรัสถามวาทานผูเ จรญิ วันนพี้ ระคณุ เจาไดภกิ ษา ณ ท่ไี หน พระเถระทูลบอกเรอ่ื งท่กี ระทาํ ไดโ ดยยากที่ธิดาเศรษฐีกระทาํ ทุกอยางใหพระราชาทรงทราบ ตามถอยคาํ ควรแกทตี่ รสั ถาม พระราชาตรสั ใหจ ัดแจงท่ีอยูแกพ ระเถระแลว นมิ นตพระเถระไปยังนิเวศนแลวรบั สัง่ ใหไ ปนําธดิ าเศรษฐมี าตัง้ ไวในตําแหนงอคั รมเหษแี ลวก็การไดย ศในปจจบุ ันชาติไดม ีแลว แกห ญงิ น้ี จําเดิมแตนนั้ พระราชาทรงกระทําสกั การะใหญแกพ ระเถระ มหาชนเลอ่ื มใสในธรรมกถาของพระเถระ บวชในสาํ นกั ของพระเถระ จาํ เดมิ แตกาลน้ัน ท่ัวพระนครกร็ งุ เรือ่ งดว ยผากาสาวพตั รเปน อันเดียวกนั คลาคลํา่ไปดวยหมฤู าษี ฝา ยพระเทวนี ้ันทรงครรภ พอลว งทศมาสก็ประสูติพระโอรส ในวนั ถวายพระนามโอรสน้ัน พระญาติทั้งหลายถวายพระนามของเศรษฐีผูเ ปนตาวา โคปาลกุมาร. พระมารดาก็มีพระนามวา โคปาลมารดาเทวี ตามช่อื ของพระโอรส พระนางทรงเลือ่ มใสในพระเถระอยางย่ิง ขอพระราชานญุ าตสรา งวิหารถวายพระเถระในกญั จนราชอุทยาน. พระเถระยงั ชาวอุชเชนีใหเ ล่ือมใสแลว ไปเฝาพระศาสดาอีกครงั้ หน่งึ ตอมาภายหลังพระศาสดาเม่อื ประทับอยู ณ เชตวันมหาวหิ าร ทรงการทาํ พระสูตร๓ สตู ร เหลานีค้ ือ มธบุ ิณฑิกสตู ร, กัจจายนเปยยาลสูตร, ปรายน-สตู ร ใหเ ปน อรรถปุ บัตเิ หตุ แลวทรงสถาปนาพระเถระไวใ นตําแหนงเปน ยอดของเหลา ภกิ ษุ ผูจาํ แนกอรรถแหงพระดาํ รัสทท่ี รงตรสัโดยยอใหพิสดารแลว . จบ อรรถกถาสูตรท่ี ๑๐ จบวรรคท่ี ๑๐

พระสตุ ตันตปฎก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 339 วรรคท่ี ๒ อรรถกถาสตู รที่ ๑-๒ ประวัตพิ ระจุลลปณฐกเถระ และพระมหาปณ ฐกเถระ วรรคที่ ๒ สูตรท่ี ๑ พึงทราบวินจิ ฉยั ดงั ตอไปน้ี. บทวา มโนมย ความวา กายท่บี งั เกดิ ขนึ้ ดว ยใจ ในอาคตสถานทีต่ รัสไววา \"เขาไปหาแลวดว ยมโนมยิทธิทางกาย\" ชือ่ วากาย-มโนมยั . กายท่บี ังเกดิ ข้ึนดวยใจในอาคตสถานทกี่ ลา วไววา ยอ มเขา ถึงกายอนสําเร็จดว ยใจอยา งใดอยา งหน่งึ \" ก็ชอื่ วากายมโนมยั .ในทน่ี ี้ ประสงคเอากายมโนมัยน้.ี ในกายทงั้ ๒ อยา งนี้ ภกิ ษุทัง้ หลายเหลา อน่ื เม่ือทํามโนมัย-กายใหเกดิ ขึ้น ก็ทาํ ใหเกดิ ข้นึ ๓ บาง ๔ บา ง แตทําคนมากใหบงั เกิดเปนเหมือนคนเดียวกันไมไ ด, ช่อื วา กระทาํ กรรมไดอยา งเดยี วเทา น้ัน. สวนพระเถระช่ือวาจุลลปณฐก นริ มติ พระ ๑,๐๐๐ รปูไดดว ยอาวชั ชนะเดยี ว แตกระทําแก ๒ คนใหเสมือนเปนคน ๆ เดียวกันไมได ช่อื วากระทํากรรมอยา งเดียวไมไ ด. เพราะฉะน้นั ทา นชอื่ วา เปนยอดของเหลาภกิ ษผุ ูน ิรมิตมโนมยั กาย. พระจลุ ลปณฐกนบั วาเปนยอดของเหลาภิกษุ คือภกิ ษุผูฉ ลาดในเจโตววิ ฏั ฏะ. สวนพระมหาปณ ฐกเถระทา นกลา ววา เปนยอดของเหลาภิกษุผฉู ลาดในปญ ญาววิ ฏั ฏะ. บรรดาทั้งสองรูปนัน้ พระจุลลปณฐกเถระทานกลาววา เปนผูฉลาดในเจโตววิ ฏั ฏะ เพราะไดร ปู าวจรฌาน ๔.พระมหาปณฐกเถระทา นกลาววา เปน ผูฉลาดในปญญาวิวัฏฏะ

พระสตุ ตนั ตปฎก อังคุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 340เพราะเปนผฉู ลาดในสมาบัต.ิ พระมหาปณฐก ชอื่ วา ผูฉ ลาดในปญ ญาววิ ฏั ฏะ เพราะเปน ผฉู ลาดในวปิ ส สนา อน่งึ ในภิกษุ ๒ รปู น้ีรูปหนง่ึ ฉลาดในลักขณะสมาธิ รปู หนงึ่ ฉลาดในลกั ขณะแหง วปิ สสนาอน่ึง รูปหน่ึงฉลาดในการหยงั่ ลงสมาธิ รูปหน่งึ ฉลาดในการหยง่ัลงสูวปิ ส สนา อกี นยั หนง่ึ ใน ๒ รูปนี้ รูปหน่ึงฉลาดในการยอองครปู หนึง่ ฉลาดในการยอ อารมณ อกี นยั หนงึ่ องคหนึง่ ฉลาดในการกําหนดองค องคห นง่ึ ฉลาดในการกําหนดอารมณ พึงการทาํ การประกอบความในภิกษุ ๒ รูปนี้ ดวยประการยังกลาวมาน้ี อีกอยา งหนึ่ง พระจุลลปณฐกเถระ เปนผไู ดรูปาวจรฌาน ออกจากองคฌานแลวบรรลพุ ระอรหัต ฉะนั้น จึงชอื่ วา เปน ผฉู ลาดในเจโต-ววิ ัฎฏะ พระมหาปณถกเปน ผไู ดอ รปู าวจรฌาน ออกจากองคฌ านแลว บรรลพุ ระอรหัต ฉะนน้ั จงึ ชื่อวา เปนผฉู ลาดในปญญาวิวัฏฏะพระเถระทง้ั ๒ รปู ทีม่ ีชอ่ื วา ปณ ฐกะ เพราะทา นเกิดทห่ี นทางทง้ั สองรปู น้ัน รปู ทเ่ี กิดกอ นชื่อวา มหาปณฐกะ อกี รปู หน่ึงชอ่ื วาจลุ ลปณ ฐกะ ก็ในปญหากรรมของพระเถระทงั้ ๒ รปู นี้ มีเร่อื งทีจ่ ะกลาวตามลาํ ดบั ดงั ตอ ไปน้ี ก็ในอดีตกาลคร้ังพระพุทธเจาพระนามวาปทมุ ุตตระ มกี ฏุ ม พี๒ พน่ี อง เปนชาวเมอื งหงสวดี เล่ือมใสในพระศาสนาไปฟง ธรรมสํานักพระศาสดาเปน นติ ย. ในกุฏมพี ๒ พีน่ อ งนั้น วันหนึง่ นองชายเหน็ พระศาสดาสถาปนาภกิ ษรุ ูปหนึ่งผูป ระกอบดวยองค ๒ ไวในตําแหนงเอตทคั คะวา ภิกษรุ ูปนี้เปน ยอดของเหลาภิกษุผเู นรมิต-กายมโนมยั และเปน ผูฉลาดในเจโตววิ ัฏฏะในศาสนาของเรา จึงคิดวา นาอศั จรรยห นอ ภกิ ษุนีเ้ ปน คนเดียวทาํ ๒ องคใหบริบูรณ

พระสตุ ตันตปฎ ก อังคตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 341เทย่ี วไปได แมเ ราก็ควรเปนผูบาํ เพ็ญมอี งค ๒ เท่ียวไปในศาสนา.ของพระพุทธเจา องคห นง่ึ ในอนาคต ดงั น้ี เขาจึงนมิ นตพ ระศาสดาถวายมหาทานโดยนยั กอ นน่นั แล แลวทลู อยา งน้ีวา ขา แตพระองคผเู จรญิ ภกิ ษุทพี่ ระองคสถาปนาไวใ นตําแหนงเอตทคั คะวา เปนยอดในศาสนาของพระองค ดว ยองคมโนมยั และดวยความเปนผูฉลาดในเจโตวิวัฏฏะ ในทสี่ ดุ แหงวนั ๗ แตน ี้ แมข าพระองคก็พึงเปน ผบู ําเพ็ญองค ๒ บริบรู ณเ หมอื นภกิ ษุนน้ั ดว ยผลแหง กรรมอนั เปน อธิการน้ีเถิด พระศาสดาทรงตรวจดอู นาคตก็ทรงเห็นวาความปรารถนาทานจะสําเร็จโดยหาอันตรายมไิ ด ทรงพยากรณว าในอนาคตในทีส่ ดุ แหงแสนกัป พระพุทธเจาพระนามวา โคตมะจักทรงอุบัตขิ ึ้น พระองคจักสถาปนาเธอไวใ นฐานะ ๒ นี้ ดังนี้ทรงกระทําอนุโมทนา แลวเสด็จกลบั ไป. แมพชี่ ายของทานในวันหนง่ึ เหน็ พระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษุผูฉ ลาดในปญญาววิ ัฏฏะไวใ นตาํ แหนง เอตทคั คะกก็ ระทําบุญกุศลเหมือนอยา งนนั้ การทาํ ความปรารถนาแลว แมพ ระ-ศาสดาก็ทรงพยากรณทานแลว . ทง้ั ๒ พน่ี อ งน้นั เมอ่ื พระศาสดายงั ทรงพระชนมอ ยูกระทาํ กุศลกรรมแลว เม่ือเวลาพระศาสดาปรินพิ พานแลว ไดบูชาดวยทองท่ีพระเจดยี บรรจพุ ระสรรี ะ จตุ ิจากภพน้นั แลวไปบงั เกดิ ในเทวโลก เมอ่ื ๒ พี่นอ งเวียนวา ยอยูในเทวดาและมนุษยล ว งไปถงึ แสนกัป ในชนทง้ั ๒ น้นั ขา พเจาจะไมกลา วกัลยาณกรรมที่มหาปณ ฐกะกระทําไวในระหวา ง ๆ สวนจลุ ลปณ ฐกะออกบวชในศาสนาของพระผูมพี ระภาคเจา พระนามวากัสสป เจริญโอทาตกสิณลว งไป ๒๐,๐๐๐ ป ไปบงั เกิดในสวรรค

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 342คร้ันภายหลังพระศาสดาของเราทรงบรรลุพระอภสิ ัมโพธญิ าณทรงประกาศพระธรรมจกั รอันประเสริฐแลวทรงอาศยั กรุงราชคฤหประทับอยู ณ เชตวันมหาวหิ าร ควรจะกลา วถงึ ความบังเกดิ ของชนท้ัง ๒ น้นั . ไดย ินวา กลุ ธดิ าของธนเศรษฐีในกรงุ ราชคฤห การทาํ การลักลอบกบั ทาสของตนเอง แลวคิดวา หากคนอื่น ๆ รูกรรมนี้ของเราก็กลวั กลาวอยา งน้ีวา เราไมอ าจอยูในที่น้ไี ด ถา หากวามารดาบดิ าของเรารูความผดิ อันน้ี จักกระทําเราใหเปนช้นิ เล็กชิ้นนอ ย จาํ เราจะไปอยูตา งถนิ่ กนั เถิด จัดถอื เอาแตข องสําคัญตดิ มอืไปไดแ ลวพากันออกทางประตูใหญ ไปอยยู งั ที่ ๆ ไมม คี นอน่ื รูจักเถดิ คนทงั้ ๒ ก็พากันออกไป เม่ือชนทัง้ ๒ นน้ั อยใู นทแี่ หง หนง่ึอาศัยความอยูร ว มกัน นางก็ตง้ั ครรภแ ลว พอครรภแกจัดนางจึงปรึกษากบั สามีวา ครรภเ ราแกมากแลว ธรรมดาการคลอดในที่ท่ไี มม ีญาติเผาพนั ธเปนความลําบากแกเราทง้ั สองแทจ ริง เราไปเรอื นสกุลกันเถอะ สามพี ดู ผลดั วา วันน้ีจะไป พรุงนค้ี อ ยไป จนลวงไปหลายวัน นางจงึ คดิ วา ผนู ีเ้ ปน คนโงไ มกลาไปหรอื ไมไปก็ชา ง เราควรไป เมอื่ สามอี อกจากบา นไปก็เกบ็ ขาวของไวในเรือน บอกแกค นอยูบ านตดิ กันวา ในรปู เรอื นสกุลแลว ก็ออกเดินทาง ทีนนั้ บรุ ษุ นั้นกลบั มาเรอื นไมเ หน็ นาง ถามคนคนุ เคยกนั ทราบวา ไปเรือนสกลุ จึงรีบตดิ ตามไปทันกันในระหวา งทาง นางกค็ ลอดบตุ รในทนี่ ้ันนัน่ เอง บุรุษนั้นถามวา น้อี ะไรนางผูเจรญิ นางตอบวานายลูกเกดิ คนหน่ึงแลว บรุ ุษนั้นถามวา บดั นีเ้ ราจะทําอยางไรนางกลาววา เราจะไปเรอื นสกุลเพื่อประโยชนแ กการใด การน้นั

พระสุตตนั ตปฎ ก อังคตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 343สําเร็จแลว ในระหวา ง เราไปทน่ี ้นั แลวจะทําอะไรได กลบั กนั เถิดสองสามีภรรยานัน้ มีใจตรงกนั จงึ กลับ กส็ องสามีภรรยาตัง้ ช่ือบตุ รวา ปณฐกะ เพราะทารกนน้ั เกิดทห่ี นทาง อีกไมน านนกั นางก็ตงั้ ครรภบตุ รอกี คนหน่ึง เรือ่ งทง้ั หมดพึงกลา วใหพ สิ ดารโดยนยักอนนน่ั เทยี ว. เขาตั้งชอ่ื บุตรท่ีเกดิ กอ นวา มหาปณฐก บตุ รทเ่ี กิดทหี ลังวา จุลลปณฐก เพราะทารกทงั้ สองนนั้ เกดิ ท่ีหนทาง ชนทั้งสองน้ันพาทารกทงั้ สองไปยังทอ่ี ยขู องตนตามเดมิ . เมือ่ ชนเหลา นัน้ อยูในทนี่ ้นั เดก็ มหาปณ ฐกะไดยินเด็กอ่ืน ๆเรยี ก อา ลงุ ปู ยา จึงถามมารดาวา แมจา เดก็ อ่ืน ๆ เรียกปูเรยี กยา กญ็ าตขิ องพวกเราในทีน่ ีไ้ มมีบา งหรอื นางตอบวา จรงิ สิลกู ญาติของเราในท่นี ้ไี มมดี อก แตใ นกรุงราชคฤหต าของเจา ชอื่ธนเศรษฐี ในกรุงราชคฤหนน้ั มีญาตขิ องเจา เปน อนั มาก เพราะเหตุไรเราจงึ ไมไ ปกันในกรุงราชคฤหน ้นั ละแม นางมิไดเลา เหตุที่ตนมาแกบุตร เมอื่ บุตรพดู บอ ย ๆ จงึ บอกสามีวา เด็ก ๆ เหลา นี้รบเรา เหลอื เกนิ พอแมข องเราเหน็ แลวจักกินเนื้อหรอื มาเถอะเราจะไปช้สี กลุ ตายายแกเด็ก ๆ สามีกลาววา ฉนั ไมอ าจเผชญิหนา ได แตวา จักพาไปได นางกลา ววา ดีละนาย เราควรใหเดก็ ๆเห็นตระกลู ตาดว ยอบุ ายอยา งหน่งึ จงึ ควร ท้ังสองคนจึงพาทารกไปจนถึงกรงุ ราชคฤหโดยลาํ ดับ พักทศ่ี าลาแหงหนึ่งใกลประตูบุตร มารดาเด็กสง ขา วไปบอกแกมารดาบิดาวา พาเด็ก ๒ คนมาสตั วท เ่ี วียนวา ยอยใู นสงสารวฎั ช่ือวา จะไมเ ปนบตุ รจะไมเ ปนธิดากันไมมี มารดาบิดานนั้ ไดฟ งขา วแลวสงคําตอบไปวา คนทงั้ สองมีความผิดตอเรามาก ไมอ าจอยใู นสายตาของเราได ทั้ง ๒ คน

พระสุตตันตปฎก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 344จงถือเอาทรัพยม ปี ระมาณเทา นีไ้ ปอยยู งั สถานทีท่ เ่ี ปนผาสุกเถดิแตจ งสง เด็ก ๆ มาใหเ รา ธดิ าเศรษฐรี บั เอาทรพั ยที่มารดาบดิ าสงไปแลวมอบเด็กทัง้ ๒ ไวใ นมือทูตที่มาแลว นน้ั แล เดก็ ทงั้ ๒น้นั เติบโตอยูในตระกูลของตา ในพน่ี อ งท้ังสองน้นั จุลลปณฐกะยังเดก็ เกนิ ไป สว นมหาปณ ฐกะไปฟง ธรรมกถาของพระทศพลพรอ มกับตา เมอ่ื เขาฟงธรรมตอพระพักตรพระศาสดาอยเู ปน ประจาํ จติ ก็นอ มไปในบรรพชาเขาพดู กับตาวา ถา ตาอนุญาต หลานจะออกบวช ตากลา ววาอะไรพอ การบรรพชาของเจา ผูอ อกบวชแลว เปน ควานเจริญทง้ั แกเราแลทัง้ แกโ ลกทงั้ สน้ิ ถาเจาสามารถกจ็ งบวชเถดิ พอ ดังน้ีรับคาํ แลวพากันไปยังสาํ นักพระศาสดา พระศาสดาตรัสวา มหา-เศรษฐ.ี ทา นไดทารกแลวหรอื ศ.พระเจาขา ทารกผนู ้เี ปนหลานของขา พระองค เขาบอกวาจะบวชในสาํ นกั ของพระองค พระศาสดาจงึ ตรัสมอบภิกษุผถู ือบิณฑบาตเปน วตั รรูปหนงึ่ วา เธอจงใหท ารกนบี้ วชเถิด พระเถระบอกตจปญ จกกัมมฏั ฐานแกท ารกนนั้ แลวใหบ รรพชาแลว ทา นเรยี นพระพทุ ธวจนะไดม าก มพี รรษาครบแลวก็อปุ สมบท ครนั้ อุปสมบทแลว ก็กระทํากิจกรรมในความใสใ จโดยอบุ ายอนั แยบคาย จนไดอ รปู าวจรฌาน ๔ ออกจากองคฌ านแลวไดบ รรลพุ ระอรหตั ดังนัน้ ทา นจึงเปนยอดของบรรดาภิกษุผูฉลาดในปญ ญาวิวัฏฎะ. ทา นยับย้ังอยดู วยความสุขในฌาน ความสุขในมรรค ความสุขในนพิ พาน จงึ คดิ วา เราอาจใหค วามสขุ ชนิดน้แี กจ ลุ ลปณ ฐกะไดไหม

พระสุตตันตปฎ ก องั คุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 345หนอ แตนั้นจึงไปยังสํานกั ของเศรษฐผี เู ปน ตา กลา ววา ทานมหา-เศรษฐี ถาโยมอนุญาต อาตมะจะใหจ ุลลปณ ฐกะบวช เศรษฐกี ลาววาจงใหบ วชเถดิ ทาน พระเถระใหจุลลปณฐกะบวชแลวใหต ั้งอยใู นศลี๑๐ สามเณรจลุ ลปณ ฐกะเรยี นคาถาในสาํ นกั ของพระพช่ี ายวาดังน้ี.. ปททฺ ม ยถา โกกนทุ  สคุ นฺธ ปาโต สิยา ผลุ ฺลมวตี คนฺธ องฺครี ส ปสสฺ วโิ รจมาน ตปนตฺ มาทิจฺจมิวนตฺ ลกิ เฺ ข. เชิญทานดพู ระองั ครี ส ผรู งุ เรอ่ื งอยู ดจุ พระอาทิตยส อ งแสงอยใู นอากาศ เหมือนดอกปทมุ วิเศษชือ่ โกกนทุ ะ มกี ลิ่นหอมบานอยแู ตเชาไมป ราศจากกล่นิ ฉะน้ัน. บทที่ทา นเรียน ๆ ไวแลว กห็ ายไปเม่อื มาเรยี นบททสี่ ูง ๆข้ึนไป ทา นพยายามเรยี นคาถานอ้ี ยางเดยี วเวลากล็ วงไปถงึ ๔ เดือนคราวน้นั พระมหาปณ ฐกะกลา วกะทา นวา ปณ ฐกะเธอเปนอภพั พในศาสนานี้ เธอจําคาถาแมบ ทเดยี วก็ไมไ ดเปนเวลาถึง ๔ เดือนเธอจะทํากิจของบรรพชติ ใหส ําเร็จไดอยา งไร เธอจงออกไปจากที่น้เี สยี ทา นถูกพระเถระขบั ไลจงึ ไปยนื รอ งไหอ ยู ณ ทายพระวิหาร. สมยั น้นั พระศาสดาทรงเขา อาศยั กรงุ ราชคฤหประทบัอยูใ นชีวกัมพวันสวนมะมวงของหมอชวี ก ขณะน้ันหมอชวี กใชบุรษุ ไปทูลนิมนตพ ระศาสดากับภกิ ษุ ๕๐๐ รปู และสมยั นนั้ พระ-มหาปณ ฐกะเปนเจา หนาทแ่ี จกอาหาร เม่อื บุรุษน้ันกลาวนิมนตว า

พระสตุ ตันตปฎก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 346ทา นขอรบั ขอนิมนตพระภิกษุ ๕๐๐ รปู ทานกก็ ลาววา ฉนั รับสาํ หรบั ภกิ ษุท่ีเหลือเวน พระจลุ ลปณฐกะ พระจลุ ลปณ ฐกะไดฟ งคาํ นัน้ ก็โทมนัสเหลือประมาณ พระศาสดาทรงเหน็ พระจลุ ลปณ ถกะรองไหอยู ทรงดําริวา จุลลปณฐกะเม่อื เราไปจักตรัสรู จึงเสดจ็ไปแสดงพระองคใ นทท่ี ี่ไมไกลแลว ตรสั วา ปณฐกะ เธอรอ งไหทําไม ป.พี่ชายขับไลขา พระองคพ ระเจาขา พ.ปณฐกะ พช่ี ายของเธอไมมอี าสยานสุ ยญาณสาํ หรับบุคคลอน่ื เธอชอ่ื วาพุทธเวไนยบคุ คล ดังน้ี ทรงบรรดาลฤทธมิ์ อบผาชน้ิ เล็ก ๆ ท่ีสะอาดผืนหน่ึงประทานตรัสวา ปณ ฐกะ เธอจงเอาผาผนื นภี้ าวนาวา รโชหรณ รโชหรณ ดงั น.ี้ ทานน่งั เอามอื คลําผา ทอนเลก็ ท่พี ระศาสดาประทานน้ันภาวนาวา รโชหรณ รโชหรณ เมอ่ื ทา นลบคลําอยู (เชนน้นั ) ผาผนืนั้นก็เศรา หมอง เมื่อทา นลูบคลําอยูบอ ย ๆ ก็กลายเปนเหมือนผาเช็ดหมอ ขา ว ทา นอาศยั ความแกกลาแหงญาณ เริม่ ตง้ั ความสิน้ ไปและความเสอ่ื มไปในผา น้นั คดิ วา ทอ นผานโ้ี ดยปกติสะอาดบริสทุ ธ์ิเพราะอาศัยอุปาทินนกสรีระ จงึ เศรา หมอง แมจ ิตน้ีก็มคี ติเปนอยางน้ีเหมอื นกัน แลวเจรญิ สมาธกิ ระทํารปู าวจรฌาน ๔ ใหปรากฏบรรลพุ ระอรหัตพรอ มดวยปฏสิ มั ภิทาแลว ทานเปน ผูไดฌานดว ยมโนมยทิ ธนิ ่นั เอง สามารถทําคนคนเดียวเปน หลายคนได หลายคนกส็ ามารถทําใหเ ปน คนเดียวได กพ็ ระไตรปฎกและอภญิ ญา ๖มาถงึ ทา นพรอ มกบั พระอรหัตมรรคนนั่ แหละ

พระสุตตันตปฎก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 347 วันรุงข้ึน พระศาสดาเสดจ็ ไปพรอ มกับภิกษุ ๕๐๐ ประทบันงั่ ในนิเวศนข องหมอชีวก สวนพระจลุ ลปณ ฐกะไมไดไ ปเพราะตนไมไดร ับนิมนตน ัน่ เอง ชวี กเรมิ่ ถวายขาวยา พระศาสดาทรงเอาพระหัตถปดบาตร หมอชวี กทูลถามวา เพราะเหตไุ ร พระองคจงึ ไมท รงรบั พระเจา ขา ตรสั วา ยังมีภิกษุอีกรปู หน่ึงในวิหาร ชวี กหมอชวี กจงึ สง บุรุษไปวา พนาย จงไปนิมนตพระคุณเจา ทอ่ี ยูในวหิ ารมาที แมพระจลุ ลปณ ฐกเถระเนรมติ ภิกษุ ๑,๐๐๐ รูปในเวลาใกลทบี่ รุ ุษนั้นมาถงึ ทําไมใ หเหมือนกันแมส กั องคเ ดียว องคห นึ่ง ๆกระทํากิจของสมณะเปน ตนวา กะจวี รไมเหมอื นกบั องคอ ื่น ๆ บุรุษนั้น เหน็ ภิกษมุ มี ากในวิหารจึงกลับไปบอกหมอชวี กวา นายทา นภกิ ษุในวิหารนม้ี มี ากผมไมร ูจกั พระคณุ ทา นที่จะพงึ นมิ นตมาจากวหิ ารน้นั หมอชวี กจึงทูลถามพระศาสดาวา ภิกษอุ ยูใ นวิหารชอ่ื ไร พระเจา ขา พ.ชื่อจุลลปณ ฐกะ ชีวก หมอชีวกกลาวกะบรุ ุษนนั้ วา ไปเถิดพนาย จงไปถามวาองคไหนชือ่ จลุ ลปณถกะ แลวนํามา บุรษุ น้ันกลบั มายงั วหิ าร ถามวา องคไหนชือ่ จลุ ลปณ ฐกะขอรับ กลาววา เราชอ่ื จุลลปณ ฐกะ เราชือ่ จลุ ลปณถกะ ทัง้ ๑,๐๐๐รูป. บุรษุ นน้ั กลบั ไปบอกหมอชีวกอกี วา ภกิ ษปุ ระมาณ ๑,๐๐๐ รูปทุกองคบอกวา เราช่ือจุลลปณฐกะ เราชื่อจุลลปณ ฐกะ ขา พเจาไมทราบวา จลุ ลปณ ฐกะองคไหนทีท่ านใหน มิ นต หมอชวี กทราบไดโดยนยั วา ภิกษุมฤี ทธิเ์ พราะแทงตลอดสจั จะแลว จึงกลาววา เจา

พระสตุ ตันตปฎก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 348จงจับที่ชายจวี รภกิ ษอุ งคทก่ี ลาวกอ น บุรุษนั้นไปวหิ ารกระทาํอยางนน้ั แลว ในทนั ใดนน้ั ภิกษปุ ระมาณ ๑,๐๐๐ รูป กอ็ ันตรธานไป บรุ ุษน้ันพาพระเถระมาแลว พระศาสดาจึงทรงรับขา วยาคูในขณะนัน้ . เม่ือพระทศพลการทาํ ภตั กิจเสร็จแลว เสด็จกลบั พระวหิ ารเกดิ การสนทนากันขนึ้ ในธรรมสภาวา ธรรมดาพระพทุ ธเจาทง้ั หลายใหญถ ึงเพียงนั้นหนอ ทรงกระทาํ ภิกษผุ ูไมอาจจําคาถาคาถาหน่ึงไดตลอด ๔ เดือนใหเปน ผูม ฤี ทธม์ิ ากอยางนไ้ี ด พระศาสดาทรงทราบวารจติ ของภิกษุเหลาน้ัน ประทับนงั่ เหนอื อาสนะทเี่ ขาจัดไวแลวตรัสถามวา ภิกษทุ ั้งหลาย เธอพูดอะไรกัน ภิ. ขาแตพ ระผูมีพระภาคเจา พวกขา พระองคม ไิ ดกลา วเรอื่ งอะไร ๆ อ่ืน กลาวแตค ุณของพระองคเทาน้นั วา พระจลุ ลปณ ฐกะไดลาภใหมแตส ํานักของพระองค ดังน้ี พ. ดูกอ นภกิ ษุทงั้ หลาย จุลลปณฐกะน้ีทาํ ตามโอวาทของเราแลว ไดค วามเปนทายาททางโลกุตตระ ในบดั นย้ี งั ไมนา อศั จรรยแมใ นอดตี เธอกระทาํ ตามโอวาทของเราผูต ้ังอยูในญาณยังไมแกก ลากไ็ ดความเปน ทายาททางโลกยิ ะแลว ภิกษทุ ั้งหลายจึงทูลวิงวอนวา เมอ่ื ไรพระเจาขา พระศาสดาทรงนาํ อดตี นิทานมาแสดงแกภิกษเุ หลา นนั้ วา ดูกอนภกิ ษทุ ้ังหลาย ในอดีตกาลพระราชาพระนามวาพรหมทตั ครองราชสมบัติในกรุงพาราณสี, สมัยน้นั บณั ฑติ ชอื่จูฬกเศรษฐเี ปนคนฉลาดรนู มิ ติ ทง้ั ปวง วนั หน่ึงกําลงั เดินไปเฝา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 349พระราชา เหน็ หนูตาย (ตัวหน่ึง) ในระหวางทาง จงึ กําหนดนกั ษัตรในขณะนน้ั แลวกลาวคาํ นี้วา กลุ บุตรผมู ีดวงตามีปญ ญาสามารถเอาหนนู ้ไี ปเลย้ี งภรรยาและจัดการงานได กลุ บตุ รเขญ็ ใจคนหน่งึฟงคําเศรษฐนี ัน้ แลวคิดวา ผนู ี้ไมรูค งไม ดงั นีจ้ ึงเอาหนไู ปใหท่ีรา นตลาดแหงหนง่ึ เพือ่ เลี้ยงแมว ไดทรัพยก ากณิกหนง่ึ แลว ซอ้ืนํ้าออ ยดว ยทรพั ยก ากณิกหนึง่ นนั้ เอาหมอใบหนงึ่ ใสน ํา้ ดื่มไป เหน็ชางจดั ดอกไมเ ดนิ มาแตป า กใ็ หช้นิ นา้ํ ออ ยหนอ ยหน่งึ แลวเอากะบวยตักน้าํ ดื่มให ชา งดอกไมเ หลา นัน้ ใหด อกไมแ กบุรุษน้นั คนละกําแมใ นวันรุงข้นึ เขาเอาคา ดอกไมน นั้ ไปซ้อื นาํ้ ออยและหมอน้าํ ดมื่แลวไปยังสวนดอกไมน ั่นแหละ วันนน้ั ชา งดอกไมก ็ใหก อดอกไมทตี่ นเก็บไปครงึ่ หน่ึงแลว แกเขาแลว ก็ไป ลว งไปไมน านนกั เขาไดทรพั ยนับไดถึง ๘ กหาปณะโดยอุบายน้ี ในวนั ทม่ี ลี มและฝน(ตกหนกั ) วนั หน่ึง เขากระทําไมท ่ีลม แลว ใหเ ปนกอง จงึ ไดทรัพยอกี ๑๖ กหาปณะจากนายชา งหมอหลวง เขาเมื่อไดท รัพยเ กดิ ขนึ้ถงึ ๒๔ กหาปณะแลว คิดวา อุบายนม้ี ปี ระโยชนแ กเ รา จงึ ตง้ั หมอนาํ้ ดืม่ ไวหมอหน่ึงในทไ่ี มไ กลแตป ระตเู มอื ง เอานา้ํ ดื่มเลี้ยงคนตัดหญา๕๐๐ คน คนตดั หญาเหลา นนั้ พูดกนั วา สหาย ทา นมอี ปุ การะมากแกพ วกเรา พวกเราจะทาํ อะไรแกท านไดบา ง บุรุษนน้ั ตอบวาเม่อื มกี จิ เกิดขน้ึ จึงกระทาํ แกขาพเจา เถิด เทีย่ วไปทางโนน ทางนี้กระทาํ การผูกมิตรกับคนทํางานทางบกและคนทํางานทางนา้ํ คนทาํ งานทางบกบอกแกเขาวา พรงุ นี้พอคามาจะนาํ มา ๕๐๐ ตัวมายงั เมืองน้ี เขาไดฟง คําน้ันแลวใหส ัญญาแกคนตัดหญาใหการทําฟอนหญา แตล ะฟอ น ๆ ใหเปน ๒ เทาแลว นาํ มา ครน้ั เวลามา

พระสตุ ตนั ตปฎก อังคตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 350ทง้ั หลายมาพักในเมืองแลว (เขา) ก็มานงั่ ทาํ ฟอ นหญา ๑,๐๐๐ ฟอนกองไวใ กลประตดู า นใน พอ คา มา หาหญาสดใหมา ทัว่ เมอื งไมไ ดตอ งใหทรพั ยพนั หน่ึงแกบ ุรุษนั้นซือ้ หญา น้ันไป จากน้นั ลว งไป๒ - ๓ วนั สหายทที่ าํ งานทางทะเลมาบอกวาจะมเี รอื ใหญเ ขาจอดทาบรุ ษุ นัน้ คิดวา อบุ ายนม้ี ี จงึ เอาทรัพย ๘ กหาปณะเชา รถที่พรอ มดวยเคร่ืองใชทกุ ชนดิ ไปยังทา จอดเรือ ทาํ สัญญากับนายทา ประทบันิ้วมือไวท ่ีเรือแลวใหก นั้ มา นไวใ นท่ไี มไ กลนั่งอยูในภายในมา นนัน้สั่งบุรุษ คนใช ไวว า เมอ่ื พอ คาจากภายนอกมาถึงจงมาบอกทางประตดู านท่ี ๓ ครน้ั คนใชเหลานัน้ ทราบวา เรอื มาถึงแลวจงึ บอกวามีพอคา ประมาณ ๑๐๐ คนจากกรงุ พาราณสมี าซื้อสนิ คา นายประตูท่ี ๓ กลา ววา พวกทานจะไมไ ดส ินคา (เพราะ) นายพานชิใหญใ นท่ีโนน ทานทาํ สัญญาไวแ ลว พอคาเหลา นัน้ ฟงคําของบรุ ษุเหลา นนั้ แลว จงึ พากันไปยังสาํ นกั ของพอ คา ใหญนัน้ ฝายบรุ ษุ คนสนทิแจง ขาววา พอคา เหลาน้ันมาทางประตูดานท่ี ๓ ตามสญั ญาฉบับกอ น พอคาท้ังรอยคนนั้น ตอ งใหท รัพยคนละพนั แลว จึงเดนิ ทางไปเรอื กับบรุ ุษนน้ั แลวจายทรพั ยอีกคนละพัน ๆ แลว ใหสละมดั จาํแลวจงึ จะทาํ สนิ คาใหเปน ของ ๆ ตนได บุรุษนั้นถอื เอาทรัพย ๒แสนกลับมายงั กรุงพาราณสี คดิ วา เราควรจะเปน คนกตญั ู จงึ ถอืเอาทรัพยแ สนหน่งึ ไปสงสาํ นกั แหง จูฬกเศรษฐี ครงั้ น้นั เศรษฐถี ามบุรุษนนั้ วา พอ ทาํ อยางไรจงึ ไดท รัพยน้ีมา บุรุษนั้นกลา ววา ขาพเจาต้ังอยูใ นอุบายทที่ า นกลาวแลว จงึไดท รพั ยม าภายใน ๔ เดอื นเทา นนั้ เศรษฐไี ดฟ งคาํ ของบุรษุ นนั้จงึ มาคิดวา บดั น้เี ราไมควรทาํ เด็กเห็นปานน้ีใหเปนสมบัตขิ อง