tripitaka_32

พระสุตตนั ตปฎ ก อังคุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 451เปน ตน ไมน านนกั ไดฟ ง ธรรมกถาของทา นพระปุณณมันตานีบตุ รกด็ าํ รงอยูใ นโสดาปตตผิ ล. กส็ มัยนั้นแล พระผูมีพระภาคเจา ทรงมีอปุ ฏ ฐากไมป ระจาํ ถึง๒๐ ปใ นปฐมโพธกิ าล บางคราวทานพระนาคสมาล ถอื บาตรจีวรตามเสดจ็ บางคราว ทา นพระนาคติ ะ บางคราว ทานพระอปุ วานะ บางคราวทา นพระสนุ ัขกขัตตะ บางคราว ทา นจนทะ สมณุทเทส บางคราว ทา นพระสาคตะ บางคราว ทา นพระราธะ บางคราวทานพระเมฆิยะบรรดาพระอุปฏฐากไมประจาํ เหลาน้ัน ครัง้ หนึ่ง พระผูมีพระภาคเจาเสด็จเดนิ ทางไกลกบั พระนาคสมาลเถระ ถึงทางสองแพรง พระเถระลงจากทางทลู วา ขาแตพ ระผูมีพระภาคเจา ขา พระองคจะไปทางน้ีลําดบั นัน้ พระผมู พี ระภาคเจาตรัสกะทา นวา มาเถดิ ภกิ ษุ เราจะไปกันทางนี้ พระเถระทูลวา ขา แตพ ระผูมพี ระภาคเจา ขอพระองคท รงถอืทางพระองคเ ถิด ขาพระองคจ ะไปทางน้ี แลว เร่มิ จะวางบาตรจีวรลงทพี่ นื้ ดนิ พระผมู ีพระภาคเจา ตรสั วา เอามาสิภิกษุ ทรงรับบาตรจีวรแลว เสด็จดาํ เนินไป เม่ือภกิ ษุรปู นนั้ เดินทางไปตามลําพัง พวกโจรกช็ ิงบาตรจวี รและตศี รี ษะแตก ทา นคดิ วา บัดนีก้ ็มแี ตพ ระผูม ีพระภาคเจาเปน ท่ีพ่ึงของเราได ไมมผี อู น่ื เลย แลวมายงั สํานักพระผูมีพระภาคเจาท้งั ทโ่ี ลหติ ไหล เม่อื พระผูมีพระภาคเจาตรสั ถามวา น่ีอะไรกนั ละภิกษุก็ทลู เร่อื งราวถวาย พระผูมีพระภาคเจาตรัสปลอบวา อยา คดิ เลย ภกิ ษุเราหา มเธอ ก็เพราะเหตุอันน้นั นน่ั แหละ อนงึ่ ครัง้ หนงึ่ พระผมู พี ระภาค-เจา เสดจ็ ไปยงั บานชันตุคาม ใกลปาจีนวงั สมฤคทายวนั กบั พระเมฆยิ -เถระ แมใ นที่น้นั พระเมฆิยะเทย่ี วบณิ ฑบาตไปในชนั ตุคาม พบสวนมะมว งนาเลอ่ื มใส ริมฝง แมนา้ํ ก็ทูลวา ขา แตพ ระผูมพี ระภาคเจา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก อังคตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 452ขอพระองคโปรดรบั บาตรจีวรของพระองคเ ถดิ ขา พระองคจะทาํสมณธรรม ทปี่ ามะมวงน้นั แมถกู พระผมู ีพระภาคเจาทรงหา มสามครง้ัก็ยงั ไป ถูกอกศุ ลวติ กเขาครอบงาํ กก็ ลับมาทูลเรอื่ งราวถวาย พระผ-ูมีพระภาคเจาตรสั กะทา นวา เรากาํ หนดถึงเหตขุ องเธออนั นีแ้ หละจึงหา ม แลวเสด็จดําเนินไปยังกรุงสาวตั ถีตามลาํ ดับ ณ กรุงสาวตั ถีน้ัน พระผมู ีพระภาคเจา ประทับนั่งเหนือพทุ ธอาสนอันประเสรฐิ ทเ่ี ขาจัดไวบ ริเวณพระคันธกฎุ ี อันภกิ ษุสงฆแ วดลอมแลวเรียกภิกษุทั้งหลายมาแลว ตรัสวา ดูกอนภกิ ษุท้งั หลาย บัดนีเ้ ราแกลงภิกษบุ างพวกกลาววา ขา พระองคจะไปทางนแี้ ลวก็ไปเสียอกี ทางหนง่ึบางพวกกว็ างบาตรจีวรของเราไวบ นพน้ื ดิน พวกเธอจงชว ยกันเลอื กภกิ ษุอปุ ฏฐากประจาํ ใหแ กเ ราเถิด. ภกิ ษทุ งั้ หลายเกิดธรรมสังเวช.ครั้งนั้นทา นพระสารบี ุตร ลุกจากอาสนะถวายบังคมพระผมู พี ระภาคเจาทูลวา ขา แตพระองคผูเ จรญิ ขา พระองคเมือ่ ปรารถนาพระองค พระองคเดียว จงึ บาํ เพญ็ บารมที ัง้ หลาย สิน้ อสงไขยกําไรแสนกัป ผมู ปี ญ ญามาก เชนขาพระองค ช่ือวา เปนอุปฏฐาก ก็ควรมิใชห รอื ขาพระองคจะอุปฏฐากละ พระผมู ีพระภาคเจาตรัสหามทานวา อยาเลย สารีบตุ รเราอยทู ศิ ใด ทิศน้นั ก็ไมวา งเลย โอวาทของทานกเ็ หมือนโอวาทของพระพุทธเจาท้ังหลาย กิจที่ทา นจะอปุ ฏ ฐากเรา ไมมีดอก พระอสตี มิ หา-สาวก ตั้งตนแตท านพระโมคคลั ลานะ กล็ ุกข้ึนโดยอบุ ายนน้ั เหมอื นกนัพระผูมพี ระภาคเจา ก็ทรงหามเสียสิน้ . สวนพระอานนทเถระนัง่ น่งิ เลย.ลําดบั นน้ั ภกิ ษุท้ังหลายกลา วกะทา นพระอานนทว า ทา นอานนท ภิกษุ-สงฆทลขอตาํ แหนง อปุ ฏ ฐากกนั แมทานกจ็ งทลู ขอส.ิ ทา นพระอานนท-เถระ กลา ววา ทา นผูม อี ายุ ธรรมดาวา ตําแหนงทีท่ ลู ขอไดแ ลว เปน

พระสตุ ตันตปฎก อังคุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 453เชนไรเลา พระศาสดาไมท รงเห็นกระผมหรอื ถา พระศาสดาจกั ทรงชอบพระทัย กจ็ ักตรัสวา อานนทจงอุปฏฐากเราดงั น้.ี ลําดับน้ัน พระผูมีพระภาคเจาตรสั วา ดกู อ นภกิ ษุทง้ั หลาย อานนทไมต อ งมีผูอน่ื ชวนใหอ ุตสาหะดอก จกั รูต วั เองแหละแลว อุปฏฐากเรา. ตอนนั้ ภิกษทุ ัง้ หลายกลา ววา ลกุ ขึน้ สิอานนท ทูลขอตําแหนงอุปฏฐากกะพระทศพล. พระเถระลกุ ขึน้ แลว ทูลขอพร ๘ ประการ คอื สวนทข่ี อหา ม ๔สว นทข่ี อรอ ง ๔ พระเถระทลู วา ชื่อวาพรสว นทีข่ อหา ม ๔ คอื ขา แตพระองคผูเจรญิ ถาพระผมู ีพระภาคเจาจักไมประทานจวี รจักไมประทานบณิ ฑบาต อันประณตี ทพี่ ระองคทรงไดม าแลวแกขาพระองคจกั ไมประทานใหข าพระองคอ ยใู นพระคันธกฎุ ีเดียวกนั กบั พระองคจกั ไมท รงพาขา พระองคไ ปในท่นี ิมนต อยา งน้ี ขา พระองคจ กั อุปฏฐากพระผมู พี ระภาคเจา เม่อื ตรสั ถามวา อานนท เธอเหน็ โทษอะไรในขอ นี้จึงทูลวา ขาแตพระองคผ ูเจริญ ถาขา พระองคจักไดว ตั ถปุ ระสงคเหลา นี้ไซร จักมีผูกลาวไดวา อานนทบรโิ ภคจวี ร บรโิ ภคบณิ ฑบาตอนั ประณตี อยใู นพระคันธกฎุ ีเดยี วกนั ไปสูท ่นี ิมนตเดยี วกนั กบั พระ-ทศพล เม่ือไดลาภน้จี ึงอุปฏฐากพระตถาคต หนา ทีข่ องผูอ ปุ ฏ ฐากอยางนี้จะมอี ะไร เพราะฉะนน้ั ทา นจึงทลู ขอพรสวนที่ขอหาม ๔ ประการเหลาน้ี พระเถระทลู วา พรสวนทขี่ อรอ ง ๔ คอื ขาแตพระองคผูเจริญพระผมู ีพระภาคเจา จักเสดจ็ ไปสทู น่ี ิมนตท ขี่ า พระองคร ับไว ถาขา-พระองคจ ะพาคนท่มี าแตรฐั ภายนอก ชนบทภายนอก เขา เฝา ไดในขณะทเี่ ขามาแลว ขณะใด ขาพระองคเ กดิ ความสงสัย ขณะนนั้ ขา-พระองคเขา เฝา พระผูม พี ระภาคเจาได พระผูมพี ระภาคเจาทรงแสดงธรรมใดลับหลังขา พระองค จักเสด็จมาตรสั ธรรมนั้นแกขา พระองค

พระสตุ ตันตปฎ ก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 454อยางนี้ ขา พระองคจึงจักอุปฏ ฐากพระผมู พี ระภาคเจา เมือ่ ตรัสถามวาอานนท ในขอ นี้ เธอเห็นอานิสงสอ ะไร จงึ ทลู วา ขา แตพ ระองคผ ูเจรญิเหลา กลุ บตุ รผมู ศี รัทธาในโลกน้ี เม่ือไมไ ดโ อกาสของพระผูมพี ระภาค-เจา จึงกลาวกะขาพระองคอยางนวี้ า ทา นอานนท พรุง นี้ ขอทานกับพระผมู พี ระภาคเจาโปรดรบั ภิกษาในเรือนของกระผม ถาพระผูมีพระภาคเจา ไมเ สด็จไปในทีน่ น้ั ขา พระองคไ มไดโ อกาสหาคนเขา เฝาในขณะทีเ่ ขาประสงค และบรรเทาความสงสยั พวกเขาก็จักกลา วไดว าอานนท อุปฏฐากพระทศพลทาํ ไม พระผมู ีพระภาคเจาไมท รงอนเุ คราะหทา น แมอยา งน้ี และพวกเขาจกั ถามขาพระองคลบั หลังพระผมู ีพระ-ภาคเจาวา ทานอานนท คาถาน้ี พระสูตรนี้ ชาดกนี้ พระผมู พี ระภาคเจาทรงแสดง ณ ทไี่ หน ถาขาพระองคไ มไ ดพ รขอนน้ั พวกเขาก็จักกลาวไดวา ทานไมรพู ระดาํ รัสแมเทาน้ี เหตไุ ร ทานจึงเทย่ี วอยไู ดตงั้ นานไมล ะพระผมู ีพระภาคเจาเลยเหมือนกับเงา ดว ยขอนัน้ ขาพระองคตอ งการจะกลาวธรรมท่ีแมพระผมู ีพระภาคเจา แสดงลับหลงั อกี เพราะฉะนั้น ทา นจึงทูลขอพรสวนทข่ี อรอง ๔ ประการเหลา น้ี แมพ ระผมู ีพระภาคเจา ก็ไดประทานพรแกทาน. ทา นรบั พร ๘ ประการอยา งน้ีจึงไดเ ปนพุทธอุปฏ ฐากประจาํ . ผลแหงบารมที ง้ั หลายทบี ําเพญ็ มาตลอดแสนกปั กม็ าถึงทา นผูปรารถนาตาํ แหนงพทุ ธอุปฏ ฐากประจาํ นั้นนัน่ แล. ต้งั แตว นั ทีไ่ ดต าํ แหนงพทุ ธอปุ ฏ ฐากแลว ทานอุปฏ ฐากพระทศพล ดวยกิจทั้งหลาย เปนตนอยางน้ีคอื ดวยนํา้ ๒ อยาง ดวยไมส ีฟน ๓ อยา ง ดวยการนวดพระหตั ถและพระบาท ดวยการนวดพระปฤษฎางค ดวยการกวาดบริเวณพระคันธกฎุ ีคิดวา พระศาสดาควรไดกจิ นี้ ในเวลาน้ี แลวถอื ประทีปดา มขนาด

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 455ใหญไว ตอ จากเวลาเทยี่ งคนื เดินตรวจรอบ ๆ บรเิ วณพระคนั ธกุฎีราตรีหนึ่ง ๙ ครั้ง อนงึ่ ทา นมคี วามดาํ รอิ ยา งนี้วา ถา เราจะพึงงวงนอนไซร เรากไ็ มอาจขานรบั เมอื่ พระทศพลตรสั เรยี ก. เพราะฉะนน้ั ทา นจงึ ไมป ลอ ยประทีปดามหลดุ จากมือตลอดคืนยงั รงุ ในขอ น้ี มีวตั ถนุ ิทานดังกลาวนี้ แตภ ายหลงั พระศาสดาประทับอยู ณ พระเชตวันวิหารทรงสรรเสรญิ ทานพระอานนทเถระ ผูรกั ษาเรือนคลังธรรม โดยปริยายเปน อนั มาก จึงทรงสถาปนาพระเถระไวใ นตาํ แหนงเอตทคั คะเปน ยอดของเหลาภิกษสุ าวก ผูเ ปนพหสู ตู มีสติ มีสติ มธี ติ ิ และพุทธ-อปุ ฏ ฐาก ในพระศาสนานี้ แล. จบ อรรถกถาสูตรที่ ๑

พระสุตตนั ตปฎก องั คตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 456 อรรถกถาสูตรท่ี ๒ ประวตั ิพระอรุ ุเวลกัสสปเถระ ในสตู รท่ี ๒ พึงทราบวนิ จิ ฉัยดังตอไปน.้ี ดวยบทวา มหาปรสิ าน ทานแสดงวา ทานพระอรุ ุเวลกสั สปเปนยอดของเหลา ภกิ ษุสาวกผูมีบริวารมาก จรงิ อยู พระเถระอื่น ๆบางกาล กม็ ีปรวิ ารมาก บางกาลก็มปี ริวารนอ ย สว นพระเถระนกี้ ับนอ งชายทงั้ สอง มปี รวิ ารประจํา เปนสมณะถงึ หนง่ึ พันรปู บรรดาภกิ ษุชฎิลสามรูปนนั้ เม่อื แตล ะรูปใหบ รรพชาครงั้ ละรปู กจ็ ะเปนสมณะสองพันรูป เมอ่ื ใหบรรพชาคร้งั ละสองรูป ก็จะเปน สมณะสามพันรปูเพราะฉะนนั้ ทา นอุรเุ วลกสั สป จึงเปนยอดของเหลา ภกิ ษสุ าวกผูมีบริวารมาก. กค็ าํ วากัสสป เปนโคตรของทา น. ปรากฏชื่อวา อุรุเวล-กสั สป เพราะทานบวชในอุรเุ วลาเสนานคิ ม. ในปญหากรรมของทานมีเรื่องจะกลาวตามลําดับ ดังน้.ี ครั้งพระพุทธเจาพระนามวา ปทุมุตตระ แมท า นอรุ เุ วลกสั สปน้ีก็ถอื ปฏิสนธิในเรือนสกุล ณ กรงุ หงสวดี เจริญวัยแลว ฟง ธรรมกถาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษุรูปหนงึ่ ไวใ นตาํ แหนงเอตทคั คะเปน ยอดของเหลา ภกิ ษุสาวกผูม บี ริษทั มาก คิดวา แมเรากค็ วรจะเปน เชน ภกิ ษรุ ปู นี้ในอนาคตกาล จงึ ถวายมหาทานแดภิกษุสงฆ มีพระพทุ ธเจาเปน ประมุข ๗ วนั ใหครองไตรจีวร ถวายบังคมพระศาสดาแลว ไดก ระทําความปรารถนา ในตําแหนงเอตทัคคะเปนยอดของเหลาภิกษสุ าวกผูมีบรษิ ทั พระศาสดาทรงเหน็ ไมมีอนั ตราย จงึ ทรงพยากรณ

พระสตุ ตนั ตปฎก องั คตุ รนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 457วา เขาจักเปน ยอดของเหลาภกิ ษุสาวกผมู ีบรษิ ทั มาก ในศาสนาของพระโคดมพุทธเจา ในอนาคตกาล แลวเสดจ็ กลบั ไป กลุ บตุ รแมนั้นกระทํากัลยาณกรรมตลอดชีวติ เวียนวายอยใู นเทวดาและมนษุ ย ในท่ีสุดกปั ท่ี ๙๒ กบ็ ังเกดิ เปนกนษิ ฐภาดาตา งมารดา ของพระพทุ ธเจาพระนามวา ปุสสะ พระราชบิดา พระนามวา มหินทรราชา. ทา นยังมีพี่นองอน่ื ๆ อีกสององค. พ่นี อ งทัง้ สามองคน ้ันไดตําแหนงองคล ะแผนกอยางน้ี ทรงปราบปรามชนบทชายแดนทกี่ อ กบฏ โดยนยั ที่กลาวแลว ในหนหลงั ทรงไดพ รจากสํานกั พระราชบิดา ทรงรบั พรวา พวกขาพระองคจักบํารุงพระทศพลตลอดไตรมาส คร้ังน้ัน พ่นี องทัง้ สามพระองคทรงดาํ รวิ า พวกเราบํารุงพระทศพลกระทาํ ใหเหมาะ จึงควรจงึ แตง ต้ังอมาตยผ ูหนง่ึ ไวใ นตาํ แหนง เปน ผหู ารายได แตงตงั้ อมาตยผหู นง่ึ เปน ผูรบั จา ย แตง ตั้งอมาตยผ หู นึ่งในตาํ แหนงเปน ผูเล้ียงภิกษสุ งฆมพี ระพุทธเจาเปนประมุข สมาทานศลี สิบสําหรบั พระองค รักษาสกิ ขาบทท้งั หลายตลอดไตรมาส อมาตยทงั้ สามคนน้ัน บังเกดิ เปนพมิ พสิ าระวสิ าขะและรัฐปาละ ในพทุ ธุปบาทกาลนี้ โดยนยั ที่กลาวมาแลว ในหนหลงั สวนพระราชกมุ ารเหลานน้ั เมือ่ พระทศพลอยจู าํ พรรษาแลวทรงบชู าดวยปจ จยั ดว ยพระหัตถข องพระองคเอง กระทาํ กลั ยาณกรรมตลอดชวี ิต บังเกดิ ในสกลุ พราหมณ กอนพระทศพลของเราทรงอุบัติมนี ามวา กัสสป ทง้ั สามคนตามโคตรของตน คนทงั้ สามนน้ั เจริญวยัแลว เรยี นไตรเพท คนใหญ มบี ริวารมาณพ ๕๐๐ คน คนกลาง ๓๐๐ คนคนเล็ก ๒๐๐ คน. ท้งั สามพนี่ อง ตรวจดสู าระในคมั ภีร (ไตรเพท) เห็นแตป ระโยชนสวนปจ จุบนั เทานนั้ ไมเ หน็ ประโยชนสว นภายภาคหนาพีช่ ายคนใหญ ไปยังตําบลอรุ เุ วลาบวชเปน ฤษพี รอมกบั บริวารของตน

พระสตุ ตันตปฎก อังคตุ รนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 458ชื่อวาอรุ ุเวลกัสสป. คนกลางไปบวชท่ีคงุ มหาคงคานที ช่อื วานทีกัสสป.คนเล็กไปบวชทค่ี ยาสสี ประเทศ ชอ่ื วา คยากสั สป. เมอื่ กสั สปพน่ี องบวชเปน ฤษีอยู ณ ทีน้ัน ลว งวนั ไปเปนอนั มากพระโพธสิ ัตวข องเรา เสด็จออกมหาภเิ นษกรมณ ทรงไดพ ระสัพพญั -ุตญาณ ประกาศพระธรรมจกั รตามลําดับ ทรงสถาปนาพระปญ จ-วคั คยี เถระไวใ นพระอรหตั ทรงแนะนําสหาย ๕๕ คน มียศกุลบตุ รเปนหวั หนา ทรงสง พระอรหนั ต ๖๐ องคใหจ าริกไปเพอ่ื ประโยชนแ กชนเปนอันมาก ดวยพระดํารสั วา ดูกอนภกิ ษทุ ัง้ หลาย พวกเธอจงจารกิ ไปดังนเ้ี ปน ตน ทรงแนะนําพวกภัททวัคคยี  แลวทรงเห็นเหตุแหงอรุ เุ วลกัสสป ก็ทรงทราบวาเมื่อเราไป สามพ่นี องพรอมบริวารจกับรรลุพระอรหัต ลําพังพระองคเดยี วไมม เี พือ่ น เสดจ็ ถงึ ท่ีอยูของอรุ -ุเวลกัสสป ทรงขอเรอื นไฟเพื่อประทบั อยู ทรงแนะนําอุรุเวลกัสสปพรอมดว ยบรวิ าร ตงั้ ตน แตทรงทรมานงู ซึง่ อยูในเรอื นไฟน้นั ดวยปาฏหิ าริยทงั้ หลาย เปน จาํ นวนถึง ๓๕๐๐ อยางแลวทรงใหบ วช นอ งชายอกี สองคนรวู า พ่ชี ายบวช กม็ าบวชพรอ มดวยบริวาร เหลาชฎลิ ท้งั หมดเปน เอหภิ ิกขุ ทรงบาตรและจวี รสําเร็จมาแตฤทธ.ิ พระศาสดาทรงพาสมณะ ๑๐๐๐ รูปนัน้ ไปยังคยาสสี ประเทศ ประทบั น่ังบนหลังแผน หนิทรงตรวจดวู า คนเหลานบี้ วชบาํ เรอไฟ ควรจะแสดงภพทง้ั สาม ใหเ ปนเสมอื นเรือนไฟไหมแ กค นเหลานี้ จึงทรงแสดงอาทิตตปรยิ ายสตู ร. จบเทศนา กบ็ รรลุพระอรหัตหมดทกุ รูป. พระศาสดามภี ิกษชุ ฎิลเหลานั้นแวดลอม ทรงทราบถึงปฏิญญาท่ีถวายไวแดพระเจาพมิ พสิ ารตามลาํ ดบัเสด็จถงึ พระราชอทุ ยานลฏั ฐิวนั กรงุ ราชคฤหถ พระราชาทรงทราบวาพระทศพลเสด็จมาถงึ แลว ก็พรอมดว ยพราหมณแ ละคฤหบดสี ิบสองนหุต

พระสุตตันตปฎก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 459เสด็จเขาไปเฝา พระศาสดา ถวายบงั คบั แลว ประทบั นั่ง ณ ทีส่ มควรขางหน่ึง พระศาสดาทรงตรวจดบู ริษัททงั้ หมด ทรงเห็นมหาชนทําความนอบนอมอรุ เุ วลกัสสป ทรงพระดําริวา คนเหลานี้ไมรูวา เราหรือกัสสปเปน ใหญ ขนึ้ ชือ่ วา เหลาชนท่มี วี ติ ก ไมอ าจรับเทศนาได จึงไดประทานสญั ญา(ณ) แกพ ระเถระวา กัสสป เธอจงตัดความวติ กของเหลา อุปฏฐากของเธอเสีย. พระเถระรับพระดํารัสของพระศาสดาแลวลกุ จากอาสนะ ถวายบงั คมพระศาสดาดวยเบญจางคประดิษฐ เหาะข้นึสอู ากาศประมาณช่วั ตนตาล แสดงฤทธิตาง ๆ ประกาศวา ขาแตพระองคผเู จรญิ พระผมู ีพระภาคเจา ทรงเปน ศาสดาของขาพระองคขาพระองคเ ปนสาวก ขาแตพระองคผูเจริญ พระผมู พี ระภาคเจา ทรงเปนศาสดาของขาพระองค ขาพระองคเ ปนสาวก แลว ลงมาถวายบังคมพระยุคลบาทพระทศพล โดยอุบายน้ัน ครงั้ ที่ ๗ เหาะขนึ้ สูอากาศ๗ ชัว่ ตน ตาลแลว ถวายบงั คมพระยคุ ลบาทของพระทศพล นง่ั ณ ท่ีสมควรขางหน่งึ . เวลานัน้ มหาชนหมดวติ กในพระศาสดาวา ทา นผูน้ีเปน มหาสมณะในโลก. ลาํ ดบั นน้ั พระศาสดาจงึ ทรงแสดงธรรมโปรด.จบเทศนา พระราชาพรอ มดวยพราหมณแ ละคฤหบดสี บิ เอด็ นหุต ดํารงอยูใ นพระโสดาปตติผล นหตุ หนึ่งประกาศตนเปนอุบาสก. ภกิ ษุจาํ นวนพนั รปู บรวิ ารของอุรุเวลกสั สปเหลาน้ัน คิดดว ยความคนุ เคยของตนวากิจบรรพชิตของพวกเราถึงที่สุดแลว พวกเราจักไปภายนอกทําอะไร.จงึ เทยี่ วหอมลอ มทา นพระอรุ ุเวลกัสสปอยา งเดียว บรรดาภกิ ษุชฎิลท้ังสามนนั้ เม่ือภิกษชุ ฎิลแตล ะองครับนสิ สติ กไดค รั้งละองค กเ็ ปนสองพัน เมื่อรบั ไดคร้งั ละสององค กเ็ ปน สามพัน. ตงั้ แตน ั้นมานสิ สติ กของภิกษุชฎิลเหลานนั้ มเี ทา ใด จะกลา วถึงนิสสิตกเทา นน้ั กค็ วรแล.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 460ในขอนน้ั มวี ัตถุนทิ าน ดังน.้ี แตต อ มา พระศาสดาประทบั อยู ณ พระ-เชตวันวิหาร ทรงสถาปนาพระเถระไวใ นตําแหนงเอตทัคคะเปนยอดของเหลาภกิ ษสุ าวกผมู บี ริษทั มาก ดงั นแ้ี ล. จบ อรรถกถาสตู รท่ี ๒

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 461 อรรถกถาสตู รที่ ๓ ประวัตพิ ระกาฬุทายีเถระ ในสูตรท่ี ๓ พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ดังตอ ไปน.้ี บทวา กุลปปฺ สทกาน ไดแ กผทู าํ สกุลใหเลอื่ มใส. แทจ รงิ พระ-เถระนี้ ทําราชนิเวศนข องพระเจาสทุ โธทนมหาราช ผยู ังไมพบพระ-พทุ ธเจา เทานั้นใหเลือ่ มใส เพราะเหตนุ ัน้ ทานจงึ เปน ยอดของภกิ ษุสาวกผูทําสกุลใหเลอื่ มใส ในปญ หากรรมของทาน มีเร่ืองท่จี ะกลา วตามลําดับ ดงั น.ี้ คร้งั พระพทุ ธเจาพระนามวาปทมุ ตุ ตระ พระเถระนี้บังเกิดในเรอื นสกุล ณ กรุงหงสวดี กาํ ลงั ฟงธรรมเทศนาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษรุ ูปหนึ่งไวในตาํ แหนงเอตทัคคะ เปน ยอดของภกิ ษุสาวกผูท ําสกุลใหเลอื่ มใส จึงการทาํ กุศลกรรมใหย ิง่ ยวดข้ึนไปแลว ปรารถนาตําแหนงนัน้ ทานการทํากุศลตลอดชวี ิต เวยี นวายอยใู นเทวดาและมนุษยท้งั หลาย ถือปฏสิ นธิในเรือนของอมาตย ณ กรงุ -กบลิ พสั ดุ ในวันทพ่ี ระโพธสิ ตั วข องเราทรงถือปฏิสนธิในครรภข องพระมารดา ในวันเกิดก็เกิดพรอมกบั พระโพธสิ ตั วแ ล ในวันนัน้ ญาติทง้ั หลายกใ็ หนอนบนเคร่อื งรองรบั คือผา แลว นาํ ไปถวายตัวเพ่อื รับใชพระโพธสิ ัตว. ตน โพธิพฤกษ พระมารดาของพระราหลุ ขมุ ทรัพยท้งั ๔ ชา งทรง มากณั ฐกะ นายฉนั นะ อมาตยก าฬุทายี รวมเปน ๗ นี้ ช่ือวาสตั ตสหชาต เพราะเกดิ วนั เดยี วกับพระโพธิสตั ว.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 462 ในวันขนานนามทารกน้ัน เหลา ญาติตัง้ ช่ือวาอทุ ายี เพราะเกิดในวันที่ชาวนครท่วั ไปมีจิตใจฟขู ึน้ (สูง). แตเพราะเขาเปน คนดาํ นดิหนอย จึงเกิดช่อื วา กาฬทุ ายี กาฬุทายีน้ันเลนของเลน สาํ หรบั เดก็ ชายกับพระโพธสิ ตั วจ นเจรญิ วัย ยอ มาพระโพธสิ ตั วเ สด็จออกมหาภเิ นษ-กรมณ บรรลุพระสัพพัญุตญาณ ตามลําดับ ทรงประกาศธรรมจกั รอนั ประเสรฐิ . ทรงกระทาํ การอนุเคราะหโ ลก ทรงอาศัยกรงุ ราชคฤหประทบั อย.ู สมยั นนั้ พระเจาสทุ โธทนมหาราช ทรงสดบั วา สิทธัตถกมุ ารบรรลอุ ภิสัมโพธิญาณ อาศัยกรุงราชคฤหประทบั อยู ณ พระ-เวฬุวันวหิ าร จึงทรงสง อาํ มาตยผ หู น่งึ มีบรุ ุษพันคนเปน บริวารไปดวยพระดาํ รัสสั่งวา เจา จงนาํ โอรสของเรามาในทนี่ ้ี. อาํ มาตยนนั้ เดนิ ไป๖๐ โยชนเขาไปยงั พระวิหาร ในเวลาที่พระทศพลประทับนง่ั กลางบรษิ ทั ๔ ทรงแสดงธรรม อาํ มาตยนั้นคดิ วา ขาวสาสน ทพี่ ระราชาทรงสง ไปพักไวก อ น แลวยืนทา ยบรษิ ทั ฟงพระธรรมเทศนาของพระ-ศาสดา ก็บรรลุพระอรหตั พรอมกับบุรุษพนั คน ตรงท่ยี นื อยูน่ันแหละคร้ังพระศาสดาทรงเหยียดพระหตั ถแกอาํ มาตยและบุรษุ นั้นคนน้ันดว ยพระดาํ รสั วา พวกเธอจงเปน ภกิ ษุเถิด ทันใดนั้นเอง ทกุ คนก็ทรงบาตรและจีวรสําเรจ็ มาแตฤทธ์ิ ไดเ ปนเหมือนพระเถระรอ ยพรรษานบั แตเวลาบรรลพุ ระอรหตั กันแลว ธรรมดาวาพระอรยิ ะทั้งหลายยอ มเปนผวู างเฉย เพราะฉะนั้น อํามาตยน ้ันจึงไมไดท ลู ขาวสาสน ที่พระราชาทรงสง ไปแดพ ระทศพล พระราชาทรงพระดําริวา อํามาตยยงั ไมกลบั มาจากทนี่ ้นั ขาวคราวกไ็ มไ ดยนิ จงึ ทรงสง อาํ มาตยค นอื่น ๆไปโดยทํานองนั้นน่ันแล อาํ มาตยแมน นั้ ไปแลว ก็บรรลุพระอรหัตพรอมกับบริษัทโดยนัยกอ นน่ันแหละ แลวกน็ ่งิ เสยี ทรงสงบรุ ุษเกา พันคน

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 463พรอ มกับอํามาตยเ กา คน ดว ยประการฉะนี้ ทกุ ๆคนสําเรจ็ กจิ ของตนแลวกน็ ิ่งเสีย ครั้งนนั้ พระราชาทรงพระดํารวิ า คนมจี าํ นวนเทานี้ ไมบอกอะไรแกพระทศพล เพื่อเสด็จมาในท่ีนี้เพราะเขาไมรักเรา คนอืน่ ๆแมไปกค็ งจักไมส ามารถนําพระทศพลมาได แตอุทายบี ุตรของเราปเดียวกบั พระทศพล โดยเลนฝนุ ดว ยกนั มา เขาคงรักเราบา ง จงึ โปรดใหเรยี กตวั มาแลวตรัสสงั่ วา ลูกเอย เจามีบรุ ษุ พนั คนเปนบรวิ าร จงไปนาํ พระทศพลมา กาฬทุ ายกี ราบทลู วา ขา แตเ ทวะ ขา พระบาท ไดบรรพชาเหมือนพวกบรุ ษุ ท่ีไปกันครง้ั แรก จึงจดั นํามา พระเจาขา.รบั สง่ั วา เจาทาํ กิจอยางใดอยางหน่ึงแลวจงนาํ ลกู ของเรามาก็แลว กนักาฬุทายรี บั ราชโองการวา ดีละพระเจาขา แลว ถอื สาสนของพระราชาไปกรุงราชคฤห ยนื ฟงธรรมทา ยบรษิ ทั ในเวลาพระศาสดาทรงแสดงธรรมแลว บรรลุพระอรหตั ดํารงอยูโดยเปน เอหิภกิ ขุ พรอมทัง้ บรวิ ารตอ นัน้ ก็ดํารวิ า ยงั ไมเ ปน กาละเทศะที่พระทศพลจะเสด็จไปยงั นครแหง สกลุ ตอ สมยั วสันตฤดู (ฤดูใบไมผล)ิ เมอื่ ไพรสณฑม ดี อกไมบานสะพรง่ั แผนดินคลุมดวยหญา สด จงึ จกั เปน กาละเทศะ จึงรอเวลาอยูรวู ากาละเทศะมาถึงแลว จึงทูลพรรณนาหนทาง เพ่อื พระทศพลเสร็จดาํ เนินไปยังนครแหงสกุล ดว ยคาถาประมาณ ๖๐ คาถาเปน ตน วา นาติสตี  นาตอิ ุณหฺ  นาตทิ พุ ภฺ ิกขฺ ฉาตก สทฺทสา หรติ า ภูมิ เอส กาโล มหามนุ ิ ขา แตพ ระมทามนุ ี สถานท่ีไมเย็นจดั ไมรอนจัด ใช สถานทหี่ าอาหารยากและอดอยาก พนื้ แผน ดนิ เขยี วขจี

พระสตุ ตนั ตปฎ ก อังคตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 464 ชอุมดวยหญา นี่เปนกาลสมควร.พระศาสดาทรงทราบวา อุทายีกลาวสรรเสรญิ การเดินไปวา เปน กาละเทศะ ทจ่ี ะเสดจ็ ดาํ เนินไปยงั กรงุ กบลิ พัสดุ มีภิกษสุ องหมืน่ รปู เปน บรวิ ารเสดจ็ ออกจาริกดว ยการทรงดําเนนิ ไปแบบไมรีบดวน พระอทุ ายีเถระทราบวา พระศาสดาเสดจ็ ออกไปแลว คิดวา ควรจะถวายความเขาพระหฤทัย แตพระมหาราชเจา พทุ ธบดิ า จึงเหาะไปปรากฏ ณ พระ-ราชนิเวศนข องพระราชา พระราชาทอดพระเนตรเหน็ พระเถระ กม็ ีพระหฤทัยยินดี นมิ นตใ หนั่งบนบลั ลงั ก( แทน) ท่สี มควรใหญ บรรจุบาตรใหเต็มดวยโภชนะรสเลิศตา ง ๆ แลว ถวาย พระเถระลกุ ขน้ึ แสดงอากปั ปกริ ยิ าวาจะไป ทาวเธอจึงตรสั วา นมิ นตน่งั ฉนั สิลูกเอย ทา นทลูวา มหาบพติ รอาตมภาพจักไปฉัน ณ สาํ นกั พระศาสดา ตรสั ถามวา ก็พระศาสดาอยูไ หนละพอ เอย ทา นทูลวามหาบพติ ร พระศาสดามีภกิ ษุสองหมนื่ เปนบรวิ าร เสด็จออกจาริกเพ่ือเยือนมหาบพติ รแลว ตรัสวาลูกฉันบิณฑบาตนแ้ี ลว โปรดนาํ บณิ ฑบาตนอกจากนไ้ี ปถวาย จนกวาลูกของโยมจะมาถงึ นครน้ี พระเถระรับอาหารทีจ่ ะพึงนาํ ไปถวายพระ-ทศพล แลวกลาวธรรมกถา ทําพระราชนิเวศนท ั้งสิ้นใหไดศ รัทธา โดยยงั ไมทนั เหน็ พระทศพลเลย เมอ่ื ทุกคนเห็นอยูนน่ั แล กโ็ ยนบาตรขน้ึ ไปในอากาศ แมตนเองก็เหาะไปนาํ บิณฑบาตไปวางไวทีพ่ ระหตั ถข องพระ-ศาสดา พระศาสดากเ็ สวยบิณฑบาตนนั้ ทกุ ๆวัน พระเถระนาํ อาหารจากพระราชนเิ วศนม าถวายแตพระศาสดา ซง่ึ กําลังเสด็จดําเนินทาง ๖๐โยชน ตลอดทางโยชนหนงึ่ เปน อยางยง่ิ พงึ ทราบเร่ืองดงั กลาวมาฉะน้ี ตอมาภายหลัง พระศาสดาทรงดํารวิ า อทุ ายี ทาํ พระราชนิเวศน

พระสุตตนั ตปฎก อังคุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 465ทั้งสิน้ ของพระมหาราชบดิ าของเราใหเล่ือมใสแลว จึงทรงสถาปนาพระเถระไวต ําแหนงเอตทัคคะเปนยอดของเหลา ภิกษสุ าวกผูท ําสกลุใหเลอื่ มใสแล. จบ อรรถกถาสตู รที่ ๓

พระสตุ ตันตปฎก อังคตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 466 อรรถกถาสตู รท่ี ๔ ประวัติพระพกกุลเถระ ในสตู รที่ ๔ พงึ ทราบวินิจฉัยดังตอไปนี.้ บทวา อปปฺ าพาธาน ไดแกผูไมมีอาพาธ. บทวา พากุโล ไดแกพระเถระไดช่อื อยา งนี้ เพราะเจรญิ เติบโตมาในสกุลทัง้ สอง ในปญ หากรรมของทา น มีเรอื่ งทจี่ ะกลาวตามลําดบั ดงั น.้ี ดังไดย ินมา ในอดตี กาล พระเถระนี้ถือปฏิสนธิในสกลุ พราหมณกอ นแตพระทศพลพระนามวาอโนมทัสสี ปลายอสงไขยกําไรแสนกัปนับแตกัปน้ี เจรญิ วยั กเ็ รยี นพระเวท มองไมเห็นสาระในคัมภีรไตรเพทคดิ วา จกั แสวงหาประโยชนทเ่ี ปน ไปภายภาคหนา จึงบวชเปน ฤษี ไดอภิญญา ๕ และสมาบัติ ๘ ทาํ เวลาใหลวงไป ดวยการเลนฌาน สมัยนั้น พระอโนมทสั สีโพธสิ ตั ว บรรลพุ ระสัพญั ุตญาณ มีหมพู ระอรยิ ะแวดลอ มแลว เสดจ็ จาริกไป ดาบสฟง วาพระรตั นะสาม เกดิ ข้ึนแลวจงึ ไปสํานักพระศาสดาฟง ธรรม จบเทศนา ก็ตง้ั อยใู นสรณะ แตไ มอาจละฐานะ(เพศ) ของตนได ทา นไปเฝา พระศาสดาและฟง ธรรมเปนคร้ังคราว ตอมา สมัยหนึ่ง พระตถาคตเกดิ โรคลมในพระอทุ ร.ดาบสมาเพ่อื เฝาพระศาสดา ทราบวา พระศาสดาประชวรจึงถามวา ทา นเจา ขา ประชวรเปนโรคอะไร เม่ือภกิ ษุทั้งหลายกลา ววา เปนโรคลมในพระอทุ ร จงึ คดิ วา น้เี ปนเวลาทาํ บุญของเรา จงึ ไปยังเชิงเขา รวบรวมยาชนดิ ตาง ๆ แลว ถวายพระเถระผูอปุ ฏ ฐาก ดวยกลา ววา โปรดนอ มถวายยานแี้ ตพ ระศาสดา โรคลมใน

พระสตุ ตนั ตปฎก อังคุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 467พระอทุ รก็สงบ พรอ มกบั การใชย า ดาบสน้ันไปเฝา ในเวลาทพี่ ระ-ศาสดาทรงผาสกุ ทูลอยา งน้วี า ความผาสุกเกิดแกพ ระตถาคต เพราะยาของขาพระองคนอ้ี ันใด ดว ยผลแหงการถวายยาของขา พระองคน ัน้ขอความเจบ็ ไขท างรางกายแมแตเ พยี งถอนผม ก็จงอยา มใี นภพที่ขา-พระองคเ กดิ แลวเกดิ เลา . นี้เปนกลั ยาณกรรมในอัตตภาพนั้นของทา นทา นจตุ จิ ากภพนน้ั บังเกิดในพรหมโลก เวียนวายอยูใ นเทวดามนุษยสิน้ อสงไขยหนง่ึ ครัง้ พระพุทธเจา พระนามวา ปทมุ ุตตระ ถอื ปฏสิ นธิในครอบครัว ณ กรุงหงสวดี เหน็ พระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษุรูปหนึ่งไวใ นตาํ แหนง เอตทัคคะเปนยอดของเหลาภิกษสุ าวกผูม อี าพาธนอ ยกระทาํ กุศลกรรมยง่ิ ยวดขึ้นไป ก็ปรารถนาตําแหนง น้นั . ทานกระทํากศุ ลจนตลอดชีวติ เวยี นวา ยอยูใ นเทวดาและมนุษยบงั เกิดในครอบครัวพราหมณ ณ กรงุ พันธมุ วดี กอนพระทศพลพระ-นามวาวิปสสบี ังเกดิ บวชเปนฤษีโดยนยั กอ นนัน่ แล เปน ผไู ดฌานอาศัยอยเู ชิงเขา พระวิปสสีโพธสิ ัตวบ รรลุพระสพั พญั ุตญาณ มีภิกษุหกลา นแปดแสนเปนบรวิ าร ทรงอาศยั กรุงพันธมุ วดี ทรงทาํ การสงเคราะหพ ระมหาราชเจา ผพู ทุ ธบิดาแลว ประทับอยู ณ มิคทายวนัอันเกษม ครัง้ นนั้ ดาบสนท้ี ราบวาพระทศพลบังเกิดในโลก จงึ มาฟงธรรมกถาของพระศาสดาตั้งอยใู นสรณะ ไมอ าจละบรรพชาของตนแตก ม็ าอปุ ฏฐากพระศาสดาเปนคร้ังคราว สมัยหนงึ่ ภกิ ษุทัง้ หลายเวนพระศาสดาและพระอคั รสาวกเกิดโรคที่ศรี ษะ เพราะถูกลมของตนไมม พี ษิ ท่ีออกดอกสพรงั่ ในปา หมิ พานต. ดาบสมาที่เฝา พระศาสดาพบภิกษุน่ังคลุมศรี ษะจงึ ถามวา ทา นเจา ขา ภกิ ษสุ งฆเ ปนอะไร ภิกษุท้งั หลายตอบวา ผมู อี ายุ เหลาภกิ ษเุ ปน โรคดอกไมพษิ ดาบสคดิ วา

พระสตุ ตันตปฎก อังคุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 468นเ้ี ปน เวลาที่จะทําการขวนขวายทางกายแกภ กิ ษสุ งฆ ใหบ ญุ บงั เกิดแกเ รา จงึ เก็บยาชนดิ ตาง ๆ ดวยอํานาจของตนแลวเอาประกอบเปนยาถวาย โรคของภกิ ษุทกุ รปู กส็ งบไปทนั ที ดาบสน้ัน ดํารงอยชู วั่ อายุ ก็บังเกดิ ในพรหมโลก เวียนวา ยอยูใ นเทวดาและมนษุ ย เกาสิบเอ็ดกัปครง้ั พระพทุ ธเจาพระนามวากสั สป บังเกดิ ในกรงุ พาราณสี ครองเรือนอยูคิดวา เรือนทอ่ี ยขู องเรา ทรดุ โทรม จาํ จกั ตอ งไปชายแดนนาํ ทัพพ-สัมภาระมาสรางเรอื น จงึ ไปกบั พวกชา งไมพบวิหารใหญใ หญครา่ํ ครา -ในระหวา งทาง ก็คดิ วา การสรา งเรือนของเรายกไวก อ น การสรา งเรือนนนั้ จักไมไ ปกบั เรา แตก ารไปดว ยกนั ชว ยกนั ทาํ อยางใดอยางหนึง่กอน ควรอยู เขาใหพวกชา งไมเหลา นั้นถือทัพพสมั ภาระ ใหสรางโรงอุโบสถในวหิ ารนนั้ ใหส รา งโรงฉัน โรงไฟ (ท่ีจงกรม) เรอื นไฟกปั ปย กุฏิ (โรงพยาบาล) ท่ีพักกลางคืนและทพ่ี กั กลางวนั วจั จกุฏิ(สวม) จัดตงั้ ยาใชแ ละฉันสาํ หรับภิกษสุ งฆไวท กุ อยาง. เขากระทํากศุ ลจนตลอดชีวติ เวยี นวายอยูในเทวดาและมนษุ ยพุทธนั ดรหนึง่ ถอื ปฏิสนธใิ นเรือนเศรษฐกี รุงโกสัมพี กอนพระทศพลของเราบังเกดิ ตงั้ แตว นั ท่เี ขาถือปฏิสนธิ สกุลเศรษฐนี ัน้ ก็ประสบลาภอันเลิศ ยศอนั เลศิ ครั้งนัน้ มารดาของเขาคลอดบตุ รแลว คิดวาเดก็คนนี้มีบุญ กระทําบุญไวแตกอน เปน ผูไมมีโรค อายยุ ืน ยังดํารงอยูตลอดกาลเทา ใด กจ็ ักเปน ผูใหส มบตั แิ กเราตลอดกาลเพียงนั้น กเ็ ดก็ทงั้ หลายท่อี าบน้าํ ในแมน ํา้ ยมนุ า ในวนั เกิดนั่นแล ยอมเปนผูไมม ีโรคจงึ สง เดก็ นั้นไปอาบนํา้ ทานอาจารยผ ูรจนาคัมภรี ม ัชฌมิ นกิ ายกลาววานางใหอาบศรี ษะในวนั ที่ ๕ แลว สง เด็กนั้นไปเลน น้ํา ณ ที่นั้น เมอ่ืพีเ่ ล้ยี งนางนมกําลังใหเดก็ เลน ดําลงโผลข นึ้ ปลาตวั หนึง่ เห็นเด็กน้ัน

พระสุตตนั ตปฎก อังคตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 469สาํ คญั วาเหยอ่ื กอ็ าปากคาบเอาไป พเ่ี ล้ยี งนางนม (ตกใจ) กท็ ิ้งเด็กหนไี ป ปลากก็ ลนื เดก็ น้นั สัตวมบี ุญ ไมประสบทกุ ข กเ็ หมือนเขา หอ งนอนแลวนอน ดว ยเดชะบญุ ของเด็ก ปลากเ็ หมอื นกลนื ภาชนะที่รอ นก็เรารอ น กว็ า ยไปโดยเร็วถึง ๓๐ โยชน เขา ไปตดิ อวนของประมงชาวกรงุ พาราณสี ธรรมดาปลาใหญติดอวนยอมตาย แตเดชะบุญของเดก็ ปลาตวั น้ีพอเขาปลดจากอวนจงึ ตาย ประมงทัง้ หลายไดปลาตายยอ มชําแหละขาย ใชคานหามไปทงั้ ตัว เท่ยี วตระเวนไปในกรุง บอกวาเอาทรพั ยมาพันหน่งึ และใหปลาตัวนี้ ใคร ๆ กไ็ มซอ้ื . ในกรงุ น้นั มสี กลุ เศรษฐีมสี มบัติ ๘๐ โกฏิ พวกประมงถึงใกลประตเู รอื นสกลุ เศรษฐีนน้ั ถูกเศรษฐถี ามวา พวกทานเอาอะไร จึงจะให จงึ ตอบวา เอากหาปณะ พวกเขาใหกหาปณะแลว รับเอาปลาไปภรยิ าเศรษฐี เลน กบั ปลาในวันอน่ื ๆ แตวันนัน้ วางปลาไวบนเขียงชําแหละดว ยตนเอง ธรรมดาคนทั้งหลาย ยอ มชําระปลาทางทองแตภ ริยาเศรษฐนี ้ัน ชําแหละทางขา งหลงั เห็นเดก็ มีผิวดงั ทองในทองปลา ก็สง เสียงล่ันวา เราไดบตุ รในทอ งปลา จงึ พาเดก็ ไปหาสามีในทันทนี ั้นเอง เศรษฐกี ใ็ หตกี ลองปาวรอง แลว พาเด็กไปสาํ นักพระราชากราบทลู วา ขาแตเ ทวะ ขา พระบาทไดเดก็ ในทองปลา ขาพระบาทจะทําอยางไร พระราชารบั ส่ังวาเดก็ น้ีมบี ญุ อยูในทอ งปลากไ็ มมโี รคทานจงเลีย้ งไว สกลุ อีกสกลุ หนง่ึ ไดยนิ วา เขาวา สกลุ เศรษฐีสกลุหนึ่งในกรุงพาราณสีไดเ ดก็ ในทอ งปลา เศรษฐีสามภี รยิ านัน้ ก็ไปกรุงพาราณสี ลําดับน้ัน มารดาของเด็กนัน้ เหน็ เด็กแตงตัวเลนหัวอยู ก็ถามวา เด็กคนนี้ถูกใจจรงิ หนอ จงึ บอกเร่อื งนั้น มารดาอีกคนหนงึ่กลา ววา บตุ รของเรานะ ถามวา ทา นไดบตุ รท่ีไหน ตอบวา ในทอ งปลา

พระสตุ ตนั ตปฎก อังคตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 470มารดาเดิมบอกวา ก็ไมใชบ ุตรของทาน เปนบุตรของเรา ถามวาทา นไดมาอยางไร ตอบวา เราอุมทองมาถงึ ๑๐ เดือน ครัง้ นัน้ เด็กกาํ ลงั เลนน้ําในแมน ้าํ ปลาก็ฮบุ เดก็ ไป มารดาอกี คนหนึง่ บอกวา บตุ รของทา น คงจักเปน ปลาตัวอืน่ ฮบุ เอาไป สวนเด็กคนน้ี เราไดใ นทองปลาแมทง้ั สองฝา ยกพ็ ากันไปยังราชสกุล. พระราชาตัดสินวา หญิงผูนี้ไมเ ปนมารดามอิ าจจะทําได เพราะอมุ ทอ งมาถึง ๑๐ เดือน พวกประมงถงึ จับปลาได ชือ่ วาจบั ไดแตภายนอก มีดับไตเปน ตนก็ไมม ี แมหญงิผูน้ีไมเ ปน มารดา ก็ไมอาจทาํ ไดเพราะไดเ ด็กในทองปลา เพราะฉะนั้นเดก็ จงเปนทายาทของท้งั สองสกลุ นับแตน ัน้ มา สกลุ ทง้ั สองก็ประสบลาภอนั เลศิ ยศอันเลิศอยางยง่ิ จงึ พากันขนานนามทานวา พากลุ กมุ ารเพราะสกลุ ทงั้ สองเลย้ี งใหเตบิ โต เมื่อทานรูความแลว สกุลทัง้ สองก็สรา งปราสาท ๓ หลงั ไวใ นนครทัง้ สอง จัดนาฏกะ นักฟอ นรําไวทา นอยู ๒ เดอื นในนครหนึง่ ๆ อยคู รบ ๔ เดือนแลว เขาสรา งมณฑปไวบนเรอื ขนาน ใหท านกับเหลานาฏกะลงไปอยูในมณฑปนน้ั ทานเสวยสมบตั ิอยกู ไ็ ปยงั อีกนครหน่งึ ๔ เดือน เหลานาฏกะชาวนครออกไป ตอนรับทา นดวยคิดวาทา นจักมาคร่ึงทาง ๒ เดอื น แลว หอ มลอมทา นนําไปยังนครของตนอีก ๒ เดือน เหลา นาฏกะอกี พวกหน่งึ ก็กลับไปนครของตน ทานอยใู นนครนนั้ ๒ เดือนแลว กไ็ ปยงั อกี นครหนงึ่โดยทาํ นองนัน้ นน่ั แล ทานเสวยสมบัตอิ ยางน้ี ๘๐ ปบ รบิ ูรณ สมัยนน้ั พระโพธสิ ตั วของเรา ทรงบรรลพุ ระสพั พัญุตญาณประกาศธรรมจกั รอนั ประเสริฐ. เสด็จจารกิ มาโดยลาํ ดับ ถึงกรุงโกสมั พี พระมัชฌมิ ภาณกาจารยว า กรุงพาราณสี แมพ ากุลเศรษฐีสดบั ขาววา พระทศพลเสด็จมาแลว จงึ ถือเอาของหอมและมาลยั ไป

พระสตุ ตันตปฎ ก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 471สาํ นักพระศาสดาฟง ธรรม ไดศ รทั ธากบ็ วช ทา นเปนปถุ ุชนอยู ๗ วันอรณุ วันที่ ๗ ก็บรรลพุ ระอรหัตพรอมดว ยปฏิสัมภิทา ครั้งน้ัน พวกหญิงแมบา นท่ที า นสรา งสมไวครั้งเปน คฤหัสถใ นนครทั้งสอง กก็ ลับไปเรือนสกลุ ของตน อยใู นเรือนสกุลนน้ั นนั่ แหละ ทําจีวรสงไปถวายพระเถระใชสอยจีวรผนื หน่งึ ทชี่ าวกรงุ โกสัมพีสง ไปถวาย ครงึ่ เดือนจีวรผืนหนง่ึ ที่ชาวกรุงพาราณสีสง ไปถวาย ครึง่ เดอื น โดยทาํ นองนี่นีแ่ ล ชาวนครก็นําจีวรแตช นดิ สดุ ยอด ในนครท้ังสองมาถวายแตพระเถระรปู เดยี ว พระเถระครองเรือน ๘๐ ป อาพาธเจบ็ ปวยไร ๆก็มิไดม ีตลอดกาล แมเพียงใช ๒ น้ิวจับกอนของหอมสูดดม ในปท ่ี๘๐ ก็เชา บรรพชาโดยสะดวกดาย ทานแมบวชแลว อาพาธแมเล็กนอยหรอื ความขาดแคลนดวยปจ จยั ๔ มไิ ดมเี ลย แมส มยั ปรินิพพาน ในปจฉิมกาล ทา นก็กลาวพากลุ สูตรทง้ั สน้ิ โดยแสลงสุขทเ่ี ปน ทางกายและทางใจของตน แกอเจลกสั สปะ สหายเกาคร้ังเปนคฤหสั ถ แลว ก็ปรินพิ พานดว ยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ อัตถุปปต ติเหตเุ กดิ เร่ือง ตง้ัข้นึ ดังกลาวมาฉะน้ี สวนพระศาสดาสถาปนาพระเถระทง้ั หลายไวใ นตําแหนง ตาง ๆ ตามลําดบั ก็ทรงสถาปนาทานพระพากุลเถระไวใ นตาํ แหนงเอตทัคคะเปนยอดของภกิ ษสุ าวก ผูม ีอาพาธนอ ย ในพระ-ศาสนาน้ี คร้ังพระเถระยงั มชี ีวิตอยแู ล. จบ อรรถกถาสตู รท่ี ๔

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 472 อรรถกถาสตู รที่ ๕ ประวตั พิ ระโสภติ เถระ ในสูตรท่ี ๕ พึงทราบวนิ จิ ฉัยดังตอ ไปน.ี้ ดว ยบทวา ปพุ ฺเพนวิ าส อนุสฺสรนฺตาน ทา นแสดงวา ทานพระ-โสภิตเถระเปนยอดของภิกษุสาวกผูส ามารถระลกึ ถึงขันธสนั ดานความสบื ตอแหง ขนั ธท อ่ี าศัยอยใู นชาตกิ อ น ๆ ได ไดย นิ วา พระเถระนน้ัเม่ือระลึกถึงขันธท ่ีอาศยั ในชาตกิ อ น ๆ ไปตามลาํ ดบั กถ็ อื เอาโดยนัยคือคาดถึงอจิตตกปฏิสนธิในอสญั ญภี พ ๕๐๐ กปั เหมอื นแสดงรอยเทาในอากาศ เพราะเหตุนน้ั ทานจงึ ชอ่ื วาเปน ยอดของภิกษุสาวกผูร ะลึกถงึ ขนั ธที่อาศยั อยูในชาติกอน ๆ ในปญ หากรรมของทา น มเี รอื่ งที่จะกลา วตามลําดบั ดงั น้ี ไดยนิ วา ทา นพระโสภติ ะน้ี คร้ังพระพุทธเจาพระนามวาปทุมตุ ตระ ถอื ปฏสิ นธใิ นครอบครวั ณ กรงุ หงสวดี เจรญิ วัย กําลงัฟง พระธรรมเทศนาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษุรปู หนง่ึ ไวใ นตําแหนงเอตทคั คะเปน ยอดของภิกษุสาวก ผูไ ดปุพเพ-นิวาสญาณ กระทาํ กศุ ลใหยิง่ ยวดข้นึ ไป ปรารถนาตําแหนง นนั้ . ทา นทํากศุ ลจนตลอดชวี ติ เวียนวา ยอยูในเทวดาและมนุษยใ นพทุ ธปุ บาทกาลนี้ ก็บังเกิดในครอบครวั พราหมณ ณ กรุง สาวัตถี บิดามารดาจึงขนานนามทา นวา โสภิตะ สมัยตอ มา ทานฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา ไดศรัทธา ก็บวชเจรญิ วิปส สนา บรรลุพระอรหตั เปน ผู

พระสตุ ตนั ตปฎ ก อังคตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 473ชํ่าของชํานาญ ในปุพเพนวิ าสญาณ. ทานระลึกถึงสถานทต่ี นบงั เกดิไปตามลาํ ดบั ไดเหน็ ปฏสิ นธเิ พยี งเทา อจิตตกปฏิสนธิในอสญั ญภี พในลาํ ดบั ตอ จากนั้น ก็ไมเ หน็ ประวัติ ๕๐๐ ชาติ เหน็ จุติในภพสุดทายระลกึ วา น่อี ะไรกัน ก็ยตุ ไิ ดว าอสญั ญภี พมีไดโ ดยนยั คือคาดคะเนพระศาสดาทรงทาํ เหตนุ ้ีใหเ ปน อัตถุปปตติ เหตุเกดิ เรือ่ งแลว ทรงสถาปนาพระเถระไวในตําแหนง เอตทคั คะเปน ยอดของภิกษุสาวกผูระลกึ ถงึ ขนั ธทีอ่ าศยั อยใู นชาติกอน แล. จบ อรรถกถาสตู รที่ ๕

พระสุตตันตปฎ ก องั คุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 474 อรรถกถาสูตรท่ี ๖ ประวัตพิ ระอบุ าลีเถระ ในสูตรท่ี ๖ พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ดงั ตอไปน้.ี ดวยบทวา วนิ ยธราน ยททิ  อุปาลิ ทา นแสดงวา ทานพระอบุ าลีเถระเปน ยอดของภกิ ษุสาวกผูทรงวนิ ยั ไดย นิ วา พระเถระรบั กรรม-ฐานในสาํ นกั พระตถาคตพระองคเดียว เจรญิ วิปสสนาแลว บรรลุพระอรหตั เรยี นพระวินยั ปฎกในสํานกั พระตถาคตพระองคเดยี วกลา วเรื่องทง้ั ๓ เหลา นีค้ อื เรื่องพระทารกุ ัจฉกะ เรื่องพระอัชชุกะและเรอ่ื งทา นพระกมุ ารกัสสป เทยี บเคยี งกบั พระสพั พญั ตุ ญาณเพราะเหตนุ ั้น ทานจึงช่ือวา เปนยอดของภิกษสุ าวกผูทรงวนิ ัย ในปญหากรรมของทาน มีเร่อื งท่จี ะกลาวตามลาํ ดบั ดังน.ี้ ไดย นิ วา พระเถระน้ี คร้งั พระพทุ ธเจาพระนามวา ปทุมตุ ตระบงั เกดิ ในครอบครัว ณ กรงุ หงสวดี กาํ ลังฟงธรรมกถาของพระศาสดาวันหนึ่งเห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษรุ ูปหนึง่ ไวในตาํ แหนง เอต-ทคั คะเปนยอดของภกิ ษุสาวก ผทู รงวินัย กระทาํ กศุ ลใหยิง่ ยวดข้ึนไปปรารถนาตําแหนงน้ัน ทานทํากุศลจนตลอดชวี ติ เวียนวา ยอยใู นเทวดาและมนุษย ในพุทธุปบาทกาลนี้ กถ็ ือปฏิสนธิในเรอื นกลั บก บดิ ามารดาต้ังชื่อทานวา อุบาลีกุมาร ทานเปนพนักงานแตง พระองคก ษตั ริยคอื เจา ๖ พระองค เมือ่ พระตถาคตประทบั อยูทอี่ นุปยอมั พวนั ออกบวชพรอ มกบั เจา ๖ พระองค ซง่ึ กําลงั ออกทรงผนวช วิธบี รรพชาของทา นมาแลวในพระบาลี ทานบรรพชาอปุ สมบทแลวขอใหพ ระ-

พระสตุ ตันตปฎ ก อังคุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 475ศาสดาตรัสสอนกรรมฐาน กราบทลู วา ขาแตพ ระผเู จรญิ ขอไดโปรดทรงอนุญาตใหข า พระองคอ ยูปา เถดิ พระศาสดาตรัสวา ดูกอ นภิกษุเมอื่ เธออยปู า กจ็ กั เจรญิ แตธรุ ะอยางเดยี ว แตเ ม่อื เธออยใู นสาํ นักเราวาสธรุ ะคอื การอบรม คันถธุ รุ ะ คือการเลา เรียนกจ็ กั บริบรู ณ พระเถระรบั พระดาํ รัสของพระศาสดาแลว การทําการในวิปสสนา ไมน านกบ็ รรลพุ ระอรหตั คร้ังน้นั พระศาสดา ทรงใหท า นเรยี นพระวินยัปฎ กทง้ั สิ้นดว ยพระองคเอง ตอ มาทา นวินจิ ฉยั เร่อื ง ๓ เร่อื ง ทกี่ ลาวไวแ ลวในหนหลัง พระศาสดาประทานสาธกุ ารรบั รองในเรอื่ งแตล ะเรื่องท่ที านวินจิ ฉัยแลว ทรงกระทาํ เรื่องทงั้ ๓ เร่อื งท่ีทา นวินจิ ฉัยแลวใหเปน อัตถปุ ปต ติ เหตุเกดิ เรือ่ ง จึงทรงสถาปนาพระเถระไวในตาํ แหนงเอตทคั คะเปนยอดของภิกษสุ าวก ผทู รงวินัยแล. จบ อรรถกถาสูตรท่ี ๖

พระสตุ ตนั ตปฎก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 476 อรรถกถาสตู รท่ี ๗ ประวัติพระคนั ทกเถระ ในสตู รที่ ๗ พงึ ทราบวินจิ ฉัยดงั ตอ ไปน้.ี บทวา ภกิ ฺขโุ นวาทกาน ไดแ กเ ปนผโู อวาทกลา วสอนภิกษุณีแทจรงิ พระเถระนี้ เมอื่ กลา วธรรมกถา กท็ าํ ภิกษุณี ๕๐๐ รปู บรรลุพระอรหัต ในการประชุมคราวเดียว เพราะเหตนุ ั้น ทานจึงชอื่ วาเปน ยอดของภกิ ษุสาวกผสู อนภกิ ษณุ ี ในปญ หากรรมของทาน มเี รื่องท่ีจะกลาวตามลําดบั ดังน้ี พระเถระรปู น้ี ครั้งพระพทุ ธเจา พระนามวาปทุมุตตระบงั เกดิในครอบครัว กรงุ หงสวดี กาํ ลงั ฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหน็พระศาสดาสถาปนาภิกษุรูปหนงึ่ ไวในตาํ แหนงเอตทคั คะ เปน ยอดของภิกษสุ าวกผูโอวาทสอนภิกษณุ ี จงึ กระทาํ กศุ ลใหยิ่งยวดขนึ้ ไปปรารถนาตําแหนงนั้น ทานทํากุศลจนตลอดชีวิต เวยี นวา ยอยใู นเทวดาและมนษุ ย คร้งั พทุ ธปุ บาทกาลน้ี กถ็ อื ปฏิสนธิในครอบครัว ณ กรงุ -สาวัตถี เจริญวัยแลว ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดาไดศรทั ธากบ็ วชในสํานักพระศาสดา เจรญิ วปิ ส สนาแลว บรรลพุ ระอรหตั เปนผูชํ่าชองชํานาญในบพุ เพนิวาสญาณ เม่อื บรษิ ัท ๔ มาถงึ แลว ทานสามารถจับใจของบรษิ ัทไดหมดแลว กลา วธรรมกถา เพราะฉะน้ันทานจงึ ช่ือวา พระนนั ทกะธรรมกถึก แมพระตถาคตแล เมอื่ เจาหนุมสากยิ ะ ๕๐๐ องค ออกบวชจากครอบครัวเพราะเทริด เกิดกระสันจะลาสิกขา ก็ทรงพาภกิ ษเุ จาสากยิ ะเหลาน้นั ไปยงั สระกุณาละ ทรง

พระสตุ ตันตปฎก องั คุตรนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 477ทราบวาภกิ ษเุ หลาน้นั สลดใจ เพราะตรัสเร่ืองกุณาลชาดก จึงตรสั กถาวา ดว ย สัจจะ ๔ ใหเธอดาํ รงอยูในโสดาปต ติผล ตอมา ตรัสมหาสมย-สตู ร ใหเธอบรรลพุ ระอรหตั ซ่ึงเปนผลอนั เลิศ ภริยาของพระเถระเหลานัน้ มจี ิตใจอยางเดยี วกันหมดวา บัดนี้เราจะทําอะไรในที่นี้ จึงพากันเขา ไปหาพระมหาปชาบดเี ถรี ขอบรรพชา ภรยิ าท้ัง ๕๐๐ ไดบรรพชาอปุ สมบทในสาํ นกั พระเถรแี ลว แตในชาติตอจากอดตี ภรยิ าทัง้ หมดไดเ ปนบาทบรจิ าริกาของทา นพระนันทกะเถระ เมอื่ ดํารงอยูใ นอัตต-ภาพเปน พระราชา สมยั นั้น พระศาสดาตรสั สง่ั วาพวกภกิ ษจุ งสอนพวกภิกษุณี พระเถระ เมื่อถึงวาระ (เวน) ก็รูวาภิกษุณีเหลา นั้นเปนบาทบริจารกิ าของตนในภพกอ น จึงคดิ วา ภกิ ษผุ ไู ดบพุ เพนิวาสญาณเหน็ เรากาํ ลงั น่งั กลางภกิ ษุณีสงฆ ชักอุปมาละเหตุเปนตน มากลา วธรรม ตรวจดเู หตุอันนแ้ี ลว จะพงึ พูดเคาะวา ทา นนนั ทกะไมย อมสละเหลาสนมจนทกุ วนั น้ี ทา นมีเหลาสนมหอมลอ ม ชา งสงา งาม เพราะเหตุน้นั ทา นจงึ ไมไปเอง สงภกิ ษุรปู อ่นื ไปแทน แตภิกษุณที ้ัง ๕๐๐ รปูน้ัน จาํ นงหวงั เฉพาะโอวาทของพระเถระ ดว ยเหตนุ ้ี เมอ่ื ถึงวาระของทานพระผมู พี ระภาคเจาจึงไมทรงสงภกิ ษรุ ปู อนื่ ไปแทน ตรสั กะพระวา เธอจงไปเอง สอนภกิ ษุณีสงฆ ทา นไมอาจคัดคานพระดาํ รัสของพระศาสดาได เมือ่ ถงึ วาระของตน จงึ ใหโ อวาทภกิ ษุณีสงฆวัน ๑๔ คา่ํใหภ ิกษุณเี หลา นน้ั ทกุ รปู ดาํ รงอยูในโสดาปต ติผล ดวยธรรมเทศนาอนั ประดบั ดว ย สฬายตนะ (อายตนะ ๖) ภกิ ษณุ ีเหลา นัน้ ชื่นใจตอธรรมเทศนาของพระเถระ พากันไปสาํ นักพระศาสดา ทูลบอกคณุ ท่ีตนได พระศาสดาทรงนึกวา ใครหนอแสดงธรรม ภิกษุณีเหลา นี้จึงจะพึงบรรลมุ รรคผลช้ันสูง ๆ ทรงเหน็ วา ภกิ ษุณีท้งั ๕๐๐ นนั้ ฟง ธรรม

พระสตุ ตันตปฎก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 478เทศนาของนนั ทกะอกี ก็จกั บรรลุพระอรหัต วันรุง ข้ึน จึงทรงสงภกิ ษณุ ีเหลา น้นั ไป เพื่อฟง ธรรมเทศนาในสํานกั พระเถระผูเดยี ว วันรุงข้ึนภิกษุณเี หลานน้ั ฟงธรรมแลวกบ็ รรลพุ ระอรหตั ทง้ั หมด วันนั้น เวลาท่ีภิกษุณีเหลาน้นั มาเฝา พระผูม พี ระภาคเจา ทรงทราบวา ธรรมเทศนามีผล จงึ ตรัสวา เมือ่ วันวาน ธรรมเทศนาของนนั ทกะ เปน เสมอื นพระจันทร ๑๔ คํ่า วนั น้ีเปนเสมือนพระจันทร ๑๕ คาํ่ แลวทรงทําเหตุนั้นนน่ั แล ใหเ ปนอัตถุปปต ตเิ หตุเกิดเรื่อง จงึ ทรงสถาปนาพระเถระไวในตาํ แหนง เอตทคั คะเปนยอดของเหลา ภิกษุสาวกผโู อวาทสอนภกิ ษณุ ีแล. จบ อรรถกถาสตู รท่ี ๗

พระสุตตันตปฎก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 479 อรรถกถาสตู รท่ี ๘ ประวตั พิ ระนนั ทเถระ ในสูตรที่ ๘ พงึ ทราบวินจิ ฉยั ดังตอไปน.้ี ดวยบทวา อนิ ทฺ ฺริเยสุ คตุ ตฺ ทฺวาราน ทา นแสดงวา ทานพระ-นันทเถระ เปน ยอดของเหลา ภกิ ษสุ าวกผคู ุม ครองทวารในอนิ ทรยี  ๖.ความจรงิ พระสาวกทั้งหลายของพระศาสดา ชอ่ื วาไมค ุม ครองทวารไมมีกจ็ รงิ ถึงอยา งนัน้ ทานพระนันทเถระ ตอ งการจะมองทิศใด ๆในทศิ ทั้ง ๑๐ กม็ ิใชมองทิศน้นั ๆ อยางปราศจากสตสิ มั ปชัญญะเพราะเหตนุ ้นั ทานจงึ ชอื่ วา เปนยอดของเหลา ภิกษสุ าวกผคู มุ ครองทวารในอินทรยี ท้ังหลาย ในปญหากรรมของทาน มเี ร่ืองทก่ี ลา วตามลําดับ ดงั นี้ พระเถระรปู น้ี คร้งั พระพุทธเจาพระนามวาปทุมุตตระ ถอืปฏสิ นธิในครอบครัว กรงุ หงสวดี เจริญวัยแลว กําลังฟงธรรมในสาํ นักพระศาสดา เหน็ พระศาสดาสถาปนาภกิ ษรุ ูปหน่ึงไวใ นตําแหนง เอตทัคคะเปน ยอดของเหลา ภกิ ษุสาวกผูค มุ ครองทวารในอนิ ทรียท ้งั หลาย จงึกระทาํ กุศลใหย ิ่งยวดขน้ึ ไป ปรารถนาตาํ แหนงนัน้ . ทานทาํ กศุ ลจนตลอดชีวติ เวียนวา ยอยูในเทวดาและมนษุ ย ถอื ปฏสิ นธใิ นพระครรภของพระมหาปชาบดีโคตมี กรุงกบิลพศั ดุ. ครง้ั นั้น ในวันรับพระนามทา นทาํ หมพู ระประยูรญาติใหร า เรงิ ยนิ ดี เพราะเหตุนน้ั เหลา พระ-ประยรู ญาติ จงึ ขนานพระนามของทา นวา นันทกมุ าร. แมพระมหา-สัตว ทรงบรรลพุ ระสพั พัญุตญาณแลวประกาศพระธรรมจกั ร

พระสตุ ตนั ตปฎก อังคตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 480อนั ประเสรฐิ . ทรงอนุเคราะหโ ลก เสด็จจากกรงุ ราชคฤหไ ปสูกรงุ -กบิลพัศดุ ทรงทาํ พระพทุ ธบิดาใหดํารงอยูในโสดาปต ติผล โดยทรงเฝาครง้ั แรกเทา น้นั วันรุงขึ้น เสดจ็ ไปพระราชนิเวศนข องพระพทุ ธบิดาประทานโอวาทแกพ ระมารดาของพระราหลุ ตรสั ธรรมแกช นนอกนนั้วนั รงุ ข้นึ เม่ืองานอาวาหมงคลอัญเชญิ นนั ทกุมารเขา เรอื นอภเิ ศกกาํ ลงั ดาํ เนนิ ไป พระผมู ีพระภาคเจา เสดจ็ ไปนิเวศนข องนันทกุมารนนั้ทรงใหน นั ทกุมารถือบาตรเสด็จบายพระพกั ตรไปพระวหิ าร เพอื่ ใหเขาบรรพชา งานมงคลอภเิ ศก กก็ ีดกนั นันทกุมารอยางนั้นไมไ ด เวลานันทกุมารถอื บาตรตามเสดจ็ ชนบทกลั ยาณีเจาสาวกข็ ้นึ ปราสาทชัน้ บน เผยสีหบัญชร รอ งส่งั วา พระลกู เจาโปรดกลับมาเร็ว ๆ นันท-กุมารนัน้ ไดยินเสียงนาง ก็ไดแ ตแ ลดูดว ยใจรญั จวน ไมอาจทํานิมิตหมายตอบไดต ามชอบใจ เพราะเคารพในพระศาสดา. ดว ยเหตุนัน้นันทกมุ ารนัน้ จงึ รอ นใจ. ขณะนนั้ นันทกมุ ารกค็ ดิ อยา งเดียววา พระ-ศาสดาจกั ใหก ลบั ตรงน้ี พระศาสดาจกั ใหก ลับตรงน้ี พระศาสดากท็ รงนาํ ไปพระวิหารใหบรรพชา. นันทกุมารแมบ รรพชาแลว กข็ ดัไมได ไดแตน ิ่งเสีย นบั แตว นั บรรพชาแลว กย็ งั คงระลึกถงึ คาํ พูดของนางชนบทกัลยาณอี ยนู ั่นเอง ขณะนั้น เหมือนกบั นางชนบทกลั ยาณนี ้นัมายืนอยูไ มไกล นันทกุมารนั้น ถูกความกระสัน อยากลาสิกขา บีบคัน้ หนกั ๆ เขา กเ็ ดินไปหนอ ยหน่ึง เมือ่ เดินผานพมุ ไมห รอื กอไม ก็เหมอื นกับพระทศพลมาประทับยนื อยเู บ้อื งหนา ทา นเปนเหมือนขนไกที่เอาใสก องไฟ จงึ กลบั เขา ไปทอ่ี ยขู องตน พระศาสดาทรงพระดาํ ริวา นันทะอยูอยา งประมาทเหลอื เกนิไมอาจระงบั ความกระสันสึกได จึงควรทําการดับความรอ นจติ ของเธอ