tripitaka_32

พระสุตตันตปฎก อังคุตรนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 351คนอน่ื จงึ ยกธดิ าท่ีเจรญิ วัยใหทําใหเปนเจา ของทรพั ยส มบัติท้ังส้ินกลุ บุตรแมน้นั เมื่อเศรษฐลี วงไปแลว จึงรบั ตําแหนง เศรษฐแี ทนในพระนครนัน้ ดาํ รงอยจู นตลอดอายแุ ลว ไปตามยถากรรม. พระศาสดาตรัสเรือ่ งทง้ั ๒ นีแ้ ลว ทรงสบื ตอ อนสุ นธเิ ทศนาในขณะท่ตี รสั รูอ นตุ ตรสัมโพธญิ าณแลว ตรสั พระคาถาวา ดังน้ี อปปฺ เกนป เมธาวี ปาภเฏน วิจกขฺ โณ สมุฏ าเปติ อตฺตาน อณุ อคฺควึ สนฺธมนฺต.ิ บุคคลผมู ีปญ ญา มีปญ ญาเห็นประจักษ ยอ ม ตัง้ ตนไดดวยทรัพยอันเปน ตนทนุ แมเ ล็กนอย ดจุ บุคคลกอ ไฟอนั นอย ใหโพลงข้นึ ได ฉะนน้ั . พระศาสดาทรงแสดงเหตุน้ีแกบ รรดาภิกษผุ นู ่งั ประชุมกนั ในธรรมสภาดวยประการดงั นี้ น้ีเปนเร่ืองราวท่มี ีมาตามลาํ ดับจาํ เดิมแตก ารตั้งความปรารถนาไวใ นตอนแรกของพระมหาสาวกทั้งสอง ก็ตอมา พระศาสดามีหมพู ระอริยแวดลอ มแลวประทับนง่ัเหนอื ธรรมาสน ทรงสถาปนาพระจุลลปณฐกเถระไวใ นตาํ แหนงเอตทคั คะเปน ยอดของเหลาภิกษุผฉู ลาดในเจโตวิวัฏฏะ ผูเนรมติกายมโนมัยได ทรงสถาปนาพระมหาปณ ฐกเถระไวใ นตําแหนงเอตทคั คะเปนยอดของเหลาภิกษผุ ฉู ลาดในปญญาวิวฏั ฏะ ดวยประการฉะน้ี. จบ อรรถกถาสูตรที่ ๑ - ๒

พระสุตตันตปฎ ก อังคตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 352 อรรถกถาสตู รท่ี ๓ ประวัติพระสภุ ูตเิ ถระ พึงทราบวินิจฉยั ในพระสตู รที่ ๓ ตอ ไปน.้ี บทวา อรณวิหารีน ไดแกผ มู ีปกติอยูโดยหากิเลสมไิ ด จรงิ อยูกิเลสท้ังหลายมีราคะเปนตนทานเรยี กวา รณะ ช่ือวาผูมปี กติอยูโดยหากเิ ลสมิได เพราะไมมกี ิเลสท่ชี ่อื วารณะ นน้ั , ชื่อวา ผูมีปกติอยโู ดยหากเิ ลสมิได อรณวิหารนนั้ มอี ยแู กภิกษเุ หลา ใด ภกิ ษุเหลา น้นัช่อื วา ผูมปี กตอิ ยโู ดยหากิเลสมิได พระสภุ ตู ิเถระเปนยอดของเหลาภิกษุผูม ีปกตอิ ยูโ ดยหากเิ ลสมิไดเหลาน้นั จริงอยพู ระขณี าสพแมเหลาอ่นื ก็ช่อื วา อรณวหิ ารี กจ็ ริง ถงึ อยา งนั้นพระเถระก็ไดชอ่ื อยางน้นั ดว ยพระธรรมเทศนา ภกิ ษุเหลาอืน่ เมื่อแสดงธรรมยอ มกระทาํ เจาะจงกลาวคุณบาง โทษบา ง สวนพระเถระเม่อื แสดงธรรมก็แสดงไมอ อกจากขอกําหนดทพี่ ระศาสดาแสดงแลว . เพราะฉะนนั้ จึงชอื่ วาเปนยอดของเหลาภิกษุมีปกตอิ ยโู ดยหากเิ ลสมิได. จบ อรรถกถาสูตรท่ี ๓

พระสตุ ตนั ตปฎก องั คุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 353 อรรถกถาสูตรท่ี ๔ ประวตั พิ ระสภุ ตู ิเถระพงึ ทราบวนิ จิ ฉัยในสูตรท่ี ๔ ดงั ตอ ไปน้ี. บทวา ทกขฺ เิ ณยฺยาน แปลวา ผคู วรแกทักษณิ า พระขีณาสพทงั้ หลายเหลา อืน่ กช็ ือ่ วา พระทักขไิ ณยบุคคลผูเลิศ ในบทวาทกฺขิเณยฺยาน น้นั กจ็ ริง ถงึ อยา งน้นั พระเถระกาํ ลังบิณฑบาตกเ็ ขาฌานมเี มตตาเปน อารมณ ออกจากสมาบัตแิ ลว จึงรบั ภิกษาในเรอื นทกุ หลงั ดวยทายกผูถ วายภิกษาจักมีผลมาก เพราะฉะนนั้ทา นจึงเรยี กวา ผคู วรแกท กั ขิณา อตั ภาพของทา นงามดี รุง เร่ืองอยางยง่ิ ดจุ ซุมประตทู ่เี ขาประดบั แลวและเหมือนแผนผาวิจิตรฉะน้ันจงึ เรยี กวา สุภตู ิ ในปญหากรรมของทา นมเี รอื่ งทจ่ี ะกลาวตามลําดับดังตอ ไปนี้ :- เลา กนั วา ทา นสุภูติน้เี มอื่ พระผมู ีพระภาคเจา พระนามวาปทุมตุ ตระ ยงั ไมทรงอุบัติขนึ้ ไดบ ังเกดิ ในตระกูลพราหมณมหาศาลในกงหงสวดี ญาตทิ ้งั หลายขนานนามทา นวา นนั ทมาณพ ทานเจรญิ วยั แลวเรยี นไตรเพท ไมเ หน็ สาระในไตรเพทนั้น พรอ มดว ยบรวิ ารของตนมมี าณพประมาณ ๔๔,๐๐๐ คนออกบวชเปน ฤาษีอยู ณ เชงิ บรรพต ทาํ อภญิ ญา ๕ และสมาบัติ ๘ ใหบังเกิดแลวไดก ระทําแมอันเตวาสกิ ท้ังหลายใหไ ดฌ านแลว. ในสมัยนน้ั พระ-ผมู ีพระภาคเจา พระนามวา ปทมุ ตุ ตระทรงบงั เกดิ ในโลก ทรงอาศัยกรุงหงสวดปี ระทับอยู วนั หนึง่ ในเวลาใกลร ุงทรงตรวจดูสัตวโลก































































พระสุตตันตปฎก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 385 ฝา ยกุลบุตรน้ันกระทํากศุ ลจนตลอดชีพแลว เวยี นวา ยอยใู นเทวดาและมนษุ ย มาถอื ปฏิสนธิในพระครรภข องพระราชธดิ าพระนามวา สุปปวาสา ในพทุ ธุบาทกาลนี้ ตัง้ แตเ วลาถือปฏิสนธิพระนางสุปปวาสารับเครือ่ งบรรณาการถึง ๕๐๐ ท้ังเชา ทั้งเย็นครัง้ น้นั พวกพระญาติตอ งการจะทดลองบุญ จึงใหพระนางน้ันเอาพระหตั ถถกู ตองกระเชาพืช หนอออกมาจากพืชชนิดหนง่ึ ๆ รอยหนงึ่บาง พนั หน่ึงบาง ขา วเกิดขึ้นจากนากรีสหนงึ่ ๕๐ เกวยี นบา ง๖๐ เกวียนบา ง แมเ วลาจะทาํ ยงุ ฉางใหเต็ม กท็ รงเอาพระหตั ถถูกตอ งประตูยงุ ฉาง ท่ตี รงทพี่ ระราชธดิ าจับแลว จับอีก ก็กลับเตม็ อกี เพราะบุญ เม่ือคนท้งั หลายกลา ววา \"บุญของพระราชธิดา\"แลวคดจากหมอ ท่ีมขี าวสวยเต็มใหแกค นใดคนหนึ่ง ยังไมย กพระหัตถออกเพยี งใด ขาวสวยก็ไมสิ้นเปลืองไปเพยี งนัน้ . เมอื่ ทารกอยูในครรภนนั่ เอง เวลาลวงไปถงึ ๗ ปแตเมอื่ครรภแ ก นางเสวยทุกขใหญอ ยถู ึง ๗ วนั นางปรึกษาสามีวากอนแตจะตาย ฉันจะถวายทานทัง้ ท่ีมีชีวติ อยเู ทยี ว จงึ สงสามีไปเฝาพระศาสดา ดว ยกลาววา ทานจงไปกราบทูลเร่ืองนี้แดพระศาสดาแลวนมิ นตพระศาสดา อน่งึ พระศาสดาตรัสคาํ ใด ทานจงต้ังใจกาํ หนดคาํ นั้นใหด ี แลวกลับมาบอกฉนั สามีไปแลว กราบทูลขาวแดพระศาสดา พระศาสดาตรสั วา พระนางสุปปวาสาโกฬิยธิดาจงมีความสขุ จงมคี วามสบาย ไมม โี รค จงคลอดบตุ รที่หาโรคมไิ ดเ ถดิพระราชาทรงสดับขา วนั้นจึงถวายบังคมพระศาสดา ทรงมุง หนาเสดจ็ กลับพระราชนเิ วศน พระกมุ ารก็คลอดจากพระครรภของ

พระสตุ ตันตปฎ ก อังคตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 386พระนางสุปปวาสางา ยเหมอื นนํ้าออกจากท่ีกรงนํ้าฉะนั้น คนท่นี ัง่ลอมอยูเรมิ่ หวั เราะ ทง้ั ทหี่ นา นองดว ยน้ําตา มหาชนยินดีแลว ราเริงแลว ไดไ ปกราบทูลขา วที่นา ยนิ ดแี ดพระราชา พระราชาทรงเห็นอาการของชนเหลาน้ันทรงดํารวิ า พระดํารสั ที่พระทศพลตรัสแลวเห็นจะเปนผลแลว พระองคเ สดจ็ มากราบทูลขาวของพระราชธิดาแดพระทศพล พระราชธิดาตรัสวา อาหารสําหรับคนเปน ทีพ่ ระองคนิมนตไ วจ ักเปนอาหารท่เี ปนมงคล ขอพระองคจงไปนมิ นตพ ระทศพล๗ วนั เถดิ เพคะ. พระราชาทรงกระทําดงั น้ัน ถวายทานแดพระภกิ ษุสงฆมพี ระพทุ ธเจาเปนประธาน ๗ วนั ทารกดับจิตท่ีเรารอ นของพระประยรู ญาตทิ ้งั หมด เพราะฉะน้นั พระประยรู ญาตจิ งึ เฉลิมพระนามของกุมารน้นั วา \"สวี ลที ารก\" สีวลที ารกน้นั เปนผูทนกรรมทุกอยา งตง้ั แตเกิด เพราะอยใู นพระครรภถ ึง ๗ ป พระธรรม-เสนาบดีสารีบตุ รไดส นทนาปราศรัยกบั สวี ลนี ้นั ในวนั ท่ี ๗ แมพ ระ-ศาสดาไดทรงภาณติ ถาคาในธรรมบทวา โย อมิ  ปลปิ ถ ทุคฺค ส สาร โมหมจจฺ คา ติณฺโณ ปารคโต ฌายี อเนฺโช อกถ กถี อนุปาทาย นพิ พฺ ุต ตมห พฺรมู ิ พฺราหฺมณ ผูใ ดขา มทางอันตรายคอื สงสารอันขา มได ยากนี้ ถึงฝง แลว เปน ผูม อี ันเพงฌาน กา วลว ง โอฆะ ไมห ว่นั ไหว ไมม คี วามสงสัย เราเรยี ก นั้นวา เปน พราหมณ ดังน้.ี

พระสตุ ตนั ตปฎก อังคตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 387 คราวนัน้ พระเถระกลาวกะสีวลที ารกนนั้ อยางนวี้ า กเ็ ธอไดเ สวยกองทุกขเ หน็ ปานนี้ แลวบวชเสยี ไมส มควรหรอื สวี ลี. ตอบวาผมเมื่อไดกพ็ งึ บวช ทานผูเจริญ พระนางสุปปวาสาเห็นทารกน้นัพูดอยกู บั พระเถระ คดิ วา บตุ รของเราพดู อะไรหนอกบั พระธรรม-เสนาบดี จึงเขา ไปหาพระเถระถามวา บตุ รของดิฉนั พดู อะไรกับพระคุณเจา เจา คะ พระเถระกลาววา บุตรของทา น ถงึ ความทุกขที่อยูในครรภท่ตี นเสวยแลว กลาววา ทานอนญุ าตแลวจกั บวช พระนางสปุ ปวาสาตรัสวา ดลี ะเจา ขา โปรดใหเขาบรรพชาเถิด พระเถระนําทารกน้นั ไปวิหาร ใหตจปญจกกัมมัฏฐาน เมอ่ื จะใหบ รรพชากลาววา สวี ลี เราไมจ ําตอ งใหโ อวาทดอก เธอจงพจิ ารณาทกุ ขทเ่ี ธอเสวยมาถงึ ๗ ปน นั่ แหละ สีวลีกลาววา การใหบวชเทานั้นเปน หนาที่ของทาน สว นผมจกั รกู จิ ทผี่ มทาํ ได. สวี ลนี น้ั ตั้งอยใู นโสดาปตตผิ ลในขณะทโี่ กนผมปอยแรกทเ่ี ขาโกนแลวนน่ั เอง ขณะโกนปอยที่ ๒ ต้งั อยูในสกทาคามิผล ในขณะโกนผมปอยที่ ๓ต้ังอยใู นอนาคามผิ ล ก็การโกนผมหมด และการกระทาํ ใหแ จงพระอรหตั ไดมไี มก อนไมห ลงั กนั ตั้งแตวันท่ีทา นบวชแลว ปจ จยั ๔เกิดข้ึนแกภ ิกษุสงฆพอแกความตองการ. เรอื่ งตัง้ ขน้ึ ในที่นด้ี ว ยประการน.้ี ตอมา พระศาสดาไดเสดจ็ ไปยังกรุงสาวตั ถี พระเถระถวายบงั คมพระศาสดาแลว ทลู วา พระเจาขา ขา พระองคจักทดลองบุญของขาพระองค โปรดประทานภกิ ษุ ๕๐๐ รูปแกขา พระองค.ตรัสวา รับไปเถอะสีวล.ี เทวดาท่สี ิงอยู ณ ตน นิโครธไดเ ห็นทีแรก

พระสุตตันตปฎก องั คตุ รนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ที่ 388ไดถ วายทานแดพ ระเถระนน้ั ถงึ ๗ วนั ดังนั้น ทานจงึ กลา ววา นิโคฺรชปฺ ม ปสสฺ ิ ทุตฺย ปณฑฺ วปพฺพต ตตยิ  อจิรวติย จตตุ ฺถ วรสาคร ปจฺ ม หิมวนตฺ  โส อฏ ฉทฺทนตฺ ุปาคมิ สตตฺ ม คนฺธมาทน อฏม อถ เรวต เหน็ ครั้งแรก ที่ตนนิโครธ เหน็ ครัง้ ทสี่ อง ภูเขาปณฑวะ ครงั้ ทส่ี าม แมน ้าํ อจิรวดี ครั้งทีส่ ี่ ทะเล ครั้งท่ี ๕ ปาหิมพานต คร้งั ที่ ๖ สระฉันทนั ต ครัง้ ท่ี ๗ ภเู ขาคันธมาทน ครั้งท่ี ๘ ไปอยทู ี่พระเรวตะในท่ที ุกแหง เทวดาไดถวายทานแหงละ ๗ วัน ๆ ก็ทีภ่ เู ขาคนั ธมาทนทา วเทวราชชอื่ นาคทตั ใน ๗ วัน ไดถ วายบิณฑบาตเจือดว ยน้ํานมวันหนึง่ , ไดถ วายบิณฑบาตเจอื ดว ยเนยใส วนั หนึ่ง, ภิกษุสงฆก ลาววาผมู อี ายุ แมโคนมของเทวราชนีไ้ มป รากฏทเ่ี ขารีดนา้ํ นม การค้ันเนยใสก็ไมม .ี ขา แตเทวราช ผดอนั นเ้ี กดิ ขึน้ แกพระองคมาไดอ ยางไร.ทา วเทวราชกลาววา ทานเจา ขา นเี้ ปนผลแหง การถวายสลากภตั รเจอื น้ํานมแดพระทศพล ครัง้ พระทศพลกัสสปพุทธเจา ภายหลงั พระศาสดาทรงกระทําการท่เี ทวดากระทําการตอนรบั พระเถระน้นัผอู ยูในปาไมต ะเคียน ใหเ ปนอตั ถบุ ตั เิ หตเุ กิดเรอ่ื ง จึงทรงสถาปนาพระเถระไวใ นตาํ แหนงเปนยอดของเหลาภิกษผุ ถู งึ ความมีลาภอยา งเลศิ ในศาสนาของพระองค. จบ อรรถกถาสตู รท่ี ๙

พระสุตตนั ตปฎก องั คุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 389 อรรถกถาสตู รที่ ๑๐ ประวัตพิ ระวักกลเิ ถระ พงึ ทราบวินจิ ฉัยในสตู รที่ ๑๐ ดงั ตอไปน้ี. ดว ยบทวา สทธฺ าธมิ ตุ ฺตาน ทรงแสดงวา พระวกั กลิเถระเปน ยอดของเหลา ภกิ ษุผนู อ มใจไปดว ยศรทั ธา มีศรัทธาแรง จรงิ อยูศรทั ธาของคนอ่นื ๆ มีแตท าํ ใหเ จริญ สวนของพระเถระตองลดลงเพราะฉะนัน้ พระเถระนัน้ พระผมู พี ระภาคเจาจึงตรสั วา เปน ยอดของเหลาภกิ ษผุ นู อมใจไปดวยศรัทธา. คาํ วา วักกลิ เปน ช่ือของพระเถระน้ัน. ในปญหากรรมของพระเถระนน้ั มเี ร่ืองทีจ่ ะกลา วตามลําดับตอไปนี้ :- ดงั จะกลาวโดยยอ ในอดตี กาล ครง้ั พระปทมุ ุตตรพุทธเจาพระเถระนไ้ี ปวหิ ารยนื ฟง ธรรมทายบรษิ ัทโดยนัยที่กลา วแลว นนั่ แล.เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาภกิ ษรุ ปู หน่ึงไวใ นตําแหนง เปน ยอดของเหลาภกิ ษผุ ูนอมใจไปดว ยศรทั ธา จงึ คดิ วา แมเรากค็ วรเปนเชน นใี้ นอนาคตกาล จึงนิมนตพระศาสดาโดยนยั ท่กี ลา วแลว นั่นแลถวายมหาทาน ๗ วัน ถวายบงั คมพระทศพลแลวกระทาํ ความปรารถนาวา พระเจาขา ดวยกศุ ลกรรมอันนี้ ขอขา พระองคพ ึงเปน ยอดของเหลา ภกิ ษผุ นู อมใจไปดว ยศรทั ธา ในศาสนาของพระ-พุทธเจา พระองคหน่งึ ในอนาคตเหมือนภิกษทุ พี่ ระองคท รงสถาปนาไวใ นตําแหนง เอตทคั คะของเหลาภกิ ษผุ ูนอ มใจไปดว ยศรทั ธา.

พระสตุ ตันตปฎก อังคตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 390พระศาสดาทรงเห็นวา ทานไมม อี นั ตรายจงึ ทรงพยากรณแลวเสดจ็ กลับไป. ฝา ยทานกระทํากศุ ลตลอดชีพแลว เวยี นวา ยอยูในเทวดาและมนุษย ถือเอาปฏสิ นธิในตระกลู พราหมณกรงุ สาวัตถี คร้ังพระศาสดาของเรา ญาติทัง้ หลายไดข นานนามของทานวา วักกลิทานเจรญิ วัยแลว เรยี นไตรเพท เหน็ พระทศพลมภี กิ ษุสงฆแ วดลอมเสดจ็ จารกิ ในกรงุ สาวตั ถี ตรวจดูสรีรสมบัตขิ องพระศาสดาไมอ ิม่ ดว ยการเห็นสรีรสมบตั ิ จึงเทย่ี วไปพรอ มกบั พระทศพลนนั้ ดว ย เสด็จไปวหิ ารกไ็ ปกับพระทศพล ยนื มองความสําเร็จแหงพระสรีรสมบตั อิ ยเู ทียว ยนื ฟงธรรมในทีเ่ ฉพาะพระพักตรแ หงพระศาสดาผูประทบั นงั่ ตรัสธรรมในธรรมสภา ทานไดศ รัทธาแลว คดิ วา เราอยคู รองเรอื นไมไ ดเ ห็นพระทศพลเปนนติ ย จึงทูลขอบรรพชา บวชแลว ในสํานักของพระศาสดา ตั้งแตนนั้ เวนเวลากระทาํ อาหาร ในเวลาทเ่ี หลอื ยนื อยใู นที่ท่ียนื เหน็ พระทศพล จงึ ละโยนิโสมนสกิ ารเสีย อยูพระทศพลอยา งเดยี ว พระศาสดาทรงรอใหญ าณของทา นสกุ เสยี กอ น เมื่อทานเที่ยวไปดูรปู ในทนี่ ั้น ๆ เปนเวลายาวนานกไ็ มต รสั อะไร ทรงทราบวา บดั น้ีญาณของทานแกก ลา แลว ทานอาจตรัสรูได จงึ ตรัสอยางนีว้ า วกั กลิ ทานจะประโยชนอะไรดว ยมองรูปกายอันเปอ ยเนา นี้ทที่ า นเหน็ วักกลิผูใดแลเห็นธรรม ผนู ้ันชอ่ื วาเหน็ เรา ผใู ดเห็นเรา ผูน้ันชอื่ วาเห็นธรรมวกั กลิ เห็นธรรมจึงจะช่อื วาเหน็ เรา. เมือ่ พระศาสดาแมท รงโอวาทอยอู ยา งน้ี พระเถระกไ็ มอ าจละการดูพระทศพลแลว ไปในท่อี ื่น

พระสุตตนั ตปฎก อังคตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 391แตน น้ั พระศาสดาทรงดําริวา ภกิ ษุนี้ไมไดค วามสงั เวชจกั ไมตรสั รูเม่อื ใกลเขาพรรษา ทรงประกาศขบั ไลพระเถระน้นั วา วกั กลิจงหลีกไป ธรรมดาพระพทุ ธเจา ทัง้ หลายทรงมพี ระดํารสั ท่พี ึงยึดถอืเพราะฉะนน้ั พระเถระจึงยนื โตต อบพระศาสดาไมไ ด ไมบงั อาจมาเฉพาะพระพักตรพ ระทศพล คิดวา บัดนเ้ี ราจะทาํ อยางไรได เราถกูพระตถาคตประฌามเสยี แลว เราก็ไมไ ดอยูต อ หนาพระองค ประโยชนอะไรดวยชีวติ ของเรา จงึ ขึ้นสูท ีเ่ ขาขาดทเ่ี ขาคิชฌกูฏ พระศาสดาทรงทราบวา พระเถระนนั้ มคี วามลาํ บาก ทรงดาํ รวิ า ภกิ ษนุ ี้เมอื่ไมไ ดความปลอบใจจากเรา ก็จะพงึ ทาํ ลายอปุ นิสยั แหงมรรคผลเสยีจึงทรงเปลง รศั มไี ปแสดงพระองค คร้งั นนั้ ตั้งแตพระวักกลนิ ้นัเห็นพระศาสดากล็ ะความโศกศลั ยอ ยา งใหญ ดวยประการฉะนี.้พระศาสดาเพ่อื จะใหพระวักกลเิ ถระเกิดปตโิ สมนสั สรงขึ้น เหมอื นหล่งั กระแสนํา้ ลงในสระทแี่ หง จึงตรสั พระคาถาในพระธรรมบทวา ปาโมชฺชพหโุ ล ภิกขฺ ุ ปสนโฺ น พุทธฺ สาสเน อธคิ จเฺ ฉ ปท สนฺต สงขฺ ารุปสม สุขนตฺ ิ. ภกิ ษุผมู ากดวยความปราโมทย เลอื่ มใสใน พระพุทธศาสนา จะพึงบรรลบุ ทอันสงบทีร่ ะงบั สังขาร เปน ความสุขดงั น้ี. อนึ่ง พระศาสดาทรงเหยยี บพระหตั ถป ระทานแกพ ระวกั กลิ-เถระวา มาเถิดวกั กล.ิ พระเถระบังเกิดปต อิ ยา งแรงวา เราเห็นพระทศพลแลว ไดรับพระดํารัสตรสั เรยี กวา มาเถดิ วักกลิ ท้งั ไมรู

พระสุตตนั ตปฎ ก อังคตุ รนิกาย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 392การไปของตนวา จะไปทางไหน จงึ โลดแลน ไปในอากาศตอ พระพักตรพระทศพล แลว ทัง้ เทา แรกเหยยี บบนภูเขา นกึ ถงึ พระดํารัสที่พระศาสดาตรัสแลว ขมปต ิในอากาศนน่ั เอง บรรลพุ ระอรหตั พรอ มดว ยปฏสิ มั ภทิ า ลงมาถวายบังคมพระตถาคต. ภายหลังพระศาสดาประทบั นงั่ ทามกลางหมูพระอริยะ ทรงสถาปนาพระเถระไวใ นตาํ แหนง เปนยอดของเหลาภิกษุผนู อ มใจไปดว ยศรัทธา. จบ อรรถกถาสูตรท่ี ๑๐ จบ วรรคที่ ๒.

พระสุตตนั ตปฎ ก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 393 วรรคท่ี ๓ วาดวยภกิ ษุผูม ีตาํ แหนงเลศิ ๑ ทาน[๑๔๘] ดูกอนภิกษุทงั้ หลาย พระราหลุ เลิศกวาพวกภิกษุสาวกของเราผูใ ครตอการศกึ ษา. พระรัฐปาละ เลิศกวาพวกภกิ ษสุ าวกของเรา ผูบ วชดวยศรัทธา. พระกณุ ฑธานะ เลศิ กวาพวกภกิ ษสุ าวกของเราผูร ับสลากกอน. พระวงั คีสะ เลิศกวา พวกภกิ ษุสาวกของเราผูม ปี ฏิภาณ. พระอปุ เสนวังคนั ตบตุ ร เลศิ กวา พวกภกิ ษุสาวกของเราผูน ําความเล่ือมใสมาโดยรอบ. พระทพั พมัลลบุตร เลศิ กวา พวกภิกษสุ าวกของเราผูจดั แจงเสนาสนะ. พระปลนิ ทวจั ฉะ เลศิ กวา พวกภกิ ษสุ าวกของเราผูเปน ท่รี ักเปน ท่ชี อบใจของเทวดาทง้ั หลาย. พระพาหิยทารจุ รี ยิ ะ เลศิ กวาพวกภิกษุสาวกของเราผูตรัสรูไดเรว็ พลนั . พระกุมารกัสสปะ เลิศกวา พวกภิกษสุ าวกของเราผแู สดงธรรมไดว ิจิตร. พระมหาโกฏฐติ ะ เลิศกวา พวกภิกษสุ าวกของเรา ผบู รรลุปฏสิ มั ภทิ า. จบ วรรคท่ี ๓

พระสุตตนั ตปฎก อังคุตรนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 394 อรรถกถาสตู รท่ี ๑ ประวตั ิพระราหลุ เถระวรรคที่ ๓ สูตรท่ี ๑ (เรอ่ื งพระราหลุ ) พึงทราบวนิ ิจฉัยดงั ตอ ไปน้.ี บทวา สกิ ฺขากามาน ความวา ผูใคร หมายความวา ผูรักศกึ ษาซ่งึ สิกขา ๓. พระศาสดาทรงแสดงพระราหลุ ผูเปนโอรสของพระองควา \"ราหุโล\" ไดยนิ วา พระเถระลกุ ขึ้นแตเชาตรู ตัง้ แตว ันทบ่ี วชแลวกอบทรายขึ้นเต็มมือปรารถนาวา อัศจรรยหนอ เราจะพึงไดโอวาทและพระอนสุ าสนีมปี ระมาณเทานีจ้ ากพระทศพลและพระอปุ ช ฌายอาจารยทัง้ หลายในวนั น้ี เพราะฉะนน้ั ทานจึงชอ่ื วา เปน ยอดของเหลาภิกษผุ ใู ครตอ การศึกษา. จบ อรรถกถาสตู รท่ี ๑ อรรถกถาสูตรที่ ๒ ประวัติพระรฐั ปาลเถระในสตู รที่ ๒ (เรื่องพระรัฐปาละ) พึงทราบวนิ ิจฉยั ดังตอ ไปน.ี้ บทวา สทธฺ าปพพฺ ชิตาน แปลวา ผูบ วชดวยศรัทธา. บทวารฏ ปาโล ไดแกผ ูถงึ การนบั วา รัฐบาล แมเ พราะอรรถวา เปนผูสามารถรักษารัฐไวได หรอื ผเู กิดในตระกูลทส่ี ามารถสมานรฐัทแ่ี ตกรา วกันไวไ ด. จริงอยู ภกิ ษุรัฐปาละน้นั ฟง ธรรมเทศนาของพระศาสดา ไดศ รัทธากระทําการอดขา วถงึ ๔ วนั จึงใหม ารดา

พระสตุ ตันตปฎก อังคุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 395บิดาอนญุ าตใหบ วชได จึงบวชแลว เพราะฉะน้ัน ทานจงึ เปน ยอดของเหลาภกิ ษผุ ูบวชดวยศรทั ธา. ประวัติพระราหุลเถระ และพระรฐั ปาลเถระ ก็ในปญหากรรมของพระเถระท้ังสองรูปน้ี มเี รือ่ งทจี่ ะกลา วตามลาํ ดับดงั ตอไปนี้ :- ไดย ินมาวา ในอดีตกาล ครงั้ พระปทุมุตตรพระพทุ ธเจาพระเถระท้ัง ๒ นี้ บงั เกิดในครอบครัวคฤหบดีมหาศาลในกรุง-หงสวดี ในเวลาที่ทานยงั เปน เดก็ ไมมีใครพดู ถงึ ช่ือและโคตร แตพอทา นเจรญิ วยั แลว ดํารงอยูในฆราวาส เม่อื บิดาของแตละคนลว งไปแลว ทา นทง้ั ๒ จงึ เรียกคนจัดการคลังรัตนะของตน ๆ มาแลวเหน็ ทรัพยห าประมาณมิได คิดวาชนท้งั หลายมปี ูแ ละปูท วดเปน ตนพาเอากองทรัพยมปี ระมาณเทา นีไ้ ปกับตนไมไ ด บดั นี้ เราควรจะถอื เอาทรพั ยน ี้ไปโดยอุบายอยางใดอยางหนึง่ ดังน้คี นท้งั ๒น้ันจงึ เรม่ิ ใหม หาทานแกคนกําพราและคนเดินทางเปนตน ในสถานที่๔ แหง คนหนึ่งสอบถามคนทีม่ าแลวมาอกี ในโรงทานของตน ผใู ดชอบใจส่งิ ใดเปน ตนวา ขาวยาคแู ละของเคย้ี วกใ็ หส ่งิ น้ันแกผนู ้นัเพราะเหตนุ น้ั แล เขาจึงมชี อ่ื วา ผกู ลาวกะผทู มี่ าแลว อีกคนหนง่ึไมถ ามเลย เอาภาชนะท่เี ขาถือมาแลว ๆ ใสใ หเ ต็ม ๆ แลวจงึ ใหดว ยเหตุนน้ั แหละ เขาจงึ มีชอื่ วา ไมกลา วกะผูทีม่ าแลว อธิบายวาถามดว ยความไมประมาท วนั หนงึ่ ชนท้ัง ๒ นน้ั ออกไปนอกบานเพ่ือลางปากแตเชาตรู.

พระสตุ ตันตปฎก องั คตุ รนิกาย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 396 สมยั นน้ั ดาบสผมู ีฤทธ์มิ าก ๒ รูป เหาะมาแตปาหมิ พานตเพือ่ ภิกขาจาร ลงไมไกลสหายทั้ง ๒ นัน้ ยืนในท่ขี างหนึ่งดวยคิดวา\"ชนทงั้ ๒ นนั้ เม่อื ดาบสท้งั ๒ นัน้ จดั แจงบรขิ ารมีภาชนะน้าํ เตาเปนตน เดนิ มุงไปภายในบาน จึงมาไหวใ กลๆ ครั้งนั้นดาบสกลาวกะชนทัง้ ๒ นน้ั วา ทา นผูมีบญุ ใหญ ทานมาในเวลาไร ชนท้งั ๒ น้ันตอบวา มาเดีย๋ วนี้ขอรับ แลว รบั ภาชนะนํา้ เตาจากมือของดาบสท้งั ๒ นน้ั นําไปเรือนของตน ๆ ในเวลาเสรจ็ ภตั รกจิ จงึ ขอใหรับปากวา จะมารบั ภิกษาเปน ประจาํ . ในดาบสท้ังสองนั้น รูปหนงึ่ เปนคนมักรอน จึงแหวกนาํ้ในมหาสมุทรออกเปน ๒ สว นดว ยอานุภาพของตน แลว ไปยังภพของปฐวนิ ทรนาคราชน่ังพักกลางวนั . ดาบสถือเอาฤดพู อสบายแลวจงึ กลับมา เมื่อจะกระทาํ อนุโมทนาภตั รในเรือนแหง อุปฎฐากของตน กก็ ลา ววา ขอจงสําเรจ็ เหมือนดงั ภพปฐวนิ ทรนาคราช. ยอมาวนั หนึง่ อุปฏฐากถามดาบสนั้นวา ทานผเู จริญ ทา นกระทาํ อนโุ มทนาวา จงสําเรจ็ เหมือนภพปฐวินทรนาคราช โปรดบอกขอ ความ พวกขา พเจา ไมทราบความท่ที านกลาวนี้วา คํานีท้ า นหมายความวาอะไร, ดาบสกลา ววา จรงิ ซิ กฏุ มพี เรากลา ววา สมบัติของทา นจงเปนเหมือนสมบตั ขิ องพระยานาคชอื่ วา ปฐวินทร, ตง้ั แตนั้นมากุฏมพกี ต็ ้ังจติ ไวในภพของพระยานาคชอ่ื วา ปฐวนิ ทร. ดาบสอีกรปู หน่งึ ไปยังภพดาวดงึ ส กระทําการพกั กลางวนัในเสริสกวมิ านทวี่ า งเปลา ดาบสนน้ั เทย่ี วไปเที่ยวมาเห็นสมบตั ิของทาวสกั กเทวราช เมอ่ื จะการทาํ อนโุ มทนาแกอปุ ฏ ฐากของตน

พระสุตตันตปฎ ก อังคตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 397กก็ ลา ววา สมบัติของทานจงเปน เหมอื นสักกวมิ าน. ครัง้ นัน้ กุฎม พีก็แมนั้นกถ็ ามดาบสนน้ั เหมือนอยางสหายอกี คนหนึง่ ถามดาบสนน้ักฏุ ม พีก็ฟง คําของดาบสนน้ั จงึ ตั้งจติ ไวใ นภพของทา วสกั กะ. ชนทง้ั สองนน้ั จงึ บงั เกดิ ในที่ที่ตนปรารถนาแลวนนั้ แล. ผูทเี่ กดิ ในภพของปฐวินทรนาคราช ก็มชี อื่ วา ปฐวนิ ทรนาค-ราชา พระราชาน้นั ในขณะท่ีตนเกิดแลว เหน็ อัตภาพของตนมคี วามรอนใจวา ดาบสผูเ ขา สูสกลุ สรรเสริญคุณแหง ฐานะของเราไมนาพอใจหนอ ทนี่ ี้เปนที่ตองเล้อื ยไปดวยทอง ดาบสนัน้ ไมรทู อ่ี ื่น ๆ แนแ ทในขณะน้ันนน่ั แล เหลา นาคผฟู อนรําแตงตวั แลวไดประคองเครือ่ งดนตรีในทกุ ทศิ แกพระยานาคนน้ั ในขณะนั้นน่ันแหละพระยานาคน้นั ก็ละอัตภาพนน้ั กลายเพศเปนมาณพนอ ย ทาวมหาราชท้ัง ๔เขา เฝาทา วสกั กะทุกกง่ึ เดอื น เพราะฉะน้ันแมพ ระยานาคนน้ั กต็ องไปเฝา ทา วสกั กะพรอมกบั พระยานาคช่อื วิรูปกษด วย ทา วสกั กะเหน็ พระยานาคน้นั มาแตไกลก็จําได ทีนัน้ ทา วสกั กะจงึ ถามพระยา-นาคน้ันในเวลายืนอยใู นทใ่ี กลว า สหาย ทา นไปเกิดท่ีไหน พระยานาคกลา ววา ทานมหาราช อยา งถามเลย ขา พเจา ไปเกิดในท่ีท่ตี องเลือ้ ยไปดวยทอง สวนทา นไดมติ รท่ดี ีแลว ทา นสักกะตรัสวา สหายทา นอยาวิตกเลยวาเกิดในทีไ่ มส มควร พระทศพลพระนามวาปทุมุตตระทรงบังเกิดในโลกแลว ทา นจงพระทาํ กศุ ลกรรมแดพระองคน นั้ แลวปรารถนาฐานะนี้เถดิ เราท้ัง ๒ จกั อยรู วมกนัเปนสขุ . พระยานาคนัน้ กลา ววา เทวะ ขาพเจา การทาํ อยา งน้ัน

พระสุตตันตปฎ ก องั คตุ รนกิ าย เอกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาท่ี 398ไปนิมนตพระปทุมุตตระทศพล จดั แจงเครอ่ื งสกั การะสมั มานะตลอดคนื ยนั รงุ กับนาคบริษทั ในภพนาคของตน วนั รงุ ขึ้น เมอื่ รุง อรณุ พระศาสดาตรัสเรยี กพระสมุ นเถระผูอุปฏ ฐากของพระองคว า สมุ นะ วนั น้ีตถาคตจักไปภิกษาจาร ณท่ไี กล ภิกษปุ ถุชนจงอยามา, จงมาแตพ ระผบู รรลุปฏิสมั ภทิ าผูท รงพระไตรปฎ ก ผูม ีอภญิ ญ ๖ เทา นนั้ พระเถระสดบั พระดํารัสของพระศาสดาแลว แจง แกภิกษุทง้ั ปวง ภกิ ษปุ ระมาณแสนหนึง่ เหาะไปพรอ มกับพระศาสดา พระยานาคปฐวินทรกบั นาคบรษิ ทั มารับเสด็จพระทศพลแลดูพระภกิ ษุสงฆท ีล่ อ มพระศาสดาซึ่งกําลงั เหยียบคล่นื ซ่ึงมสี ีดงั แกวมณีบนยอดคล่ืน แลเห็นพระศาสดาอยูเบ้อื งตนพระสงฆน วกะจนถงึ สามเณรช่อื อปุ เรวตะผูเปน โอรสของพระตถาคตอยูทาย จงึ เกดิ ปติปราโมทยวา พุทธานภุ าพเห็นปานน้ี ของพระสาวกท่เี หลอื ไมนาอัศจรรย แตพระพทุ ธานุภาพแหงทารกเล็กนี้ชางนาอศั จรรยเ หลือเกินดังน้ี. ครั้งนัน้ เม่อื พระทศพลประทบั นั่งทภี่ พของพระยานาคนน้ัแลว เมือ่ ภิกษนุ อกนน้ี ัง่ จาํ เดิมแตท ่ีสุดจนมาถึงอาสนะของสามเณรอปุ เรวตะในท่ีเฉพาะพระพักตรข องพระศาสดา พระยานาคเมอ่ืถวายขา วยาคูกด็ ี เมื่อถวายของเคย้ี วกด็ ี พระดพู ระทศพลทีหนง่ึดสู ามเณรอปุ เรวตะทีหน่งึ นับวามหาปุรสิ ลักษณะ ๓๒ ประการในสรีระของสามเณรน้นั ยอมปรากฏเสมอื นพระพุทธเจา เปน อะไรกนั หนอ ดังนจี้ งึ ถามภิกษุรปู หนึ่งผนู ั่งไมไ กลวา ทานเจาขา สามเณรรูปน้เี ปน อะไรกบั พระทศพล ภกิ ษนุ ้ันตอบวา เปนโอรสมหาบพิธ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก องั คุตรนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนา ท่ี 399พระองคจ ึงดํารวิ า ภิกษุรูปน้ีใหญห นอ จงึ ไดความเปน โอรสของพระตถาคตผสู งา งามเหน็ ปานน้ี แมสรรี ะของทา นก็ปรากฏเสมือนพระสรีระของพระพทุ ธเจา โดยสว นเดยี ว แมต วั เราก็ควรเปนอยา งนีใ้ นอนาคตกาล จงึ ถวายมหาทาน ๗ วัน แลว กระทาํ ความปรารถนาวา พระเจา ขา ขาพระองคพึงเปน โอรสของพระพทุ ธเจาพระองคห นง่ึ ในอนาคตเหมอื นอปุ เรวตะสามเณรนี้ ดวยอานุภาพแหงกุศลกรรมนี้ พระศาสดาทรงเห็นวา หาอันตรายมิได จงึ ทรงพยากรณว า ในอนาคตมหาบพติ รจักเปนโอรสแหง พระพุทธเจาพระนามวา โคตมะ ดังนีแ้ ลวเสดจ็ กลับไป. สวนปฐวนิ ทรนาคราช เม่ือถึงกึ่งเดือนอีกครงั้ หน่ึงก็ไปเฝาทา วสกั กะกับพระยานาคชือ่ วริ ูปก ษ คราวนน้ั ทาวสักกะตรสั ถามพระยานาคน้นั ผมู ายืนอยูในท่ใี กลวา สหาย ทานปรารถนาเทวโลกน้แี ลวหรือ ร. ขาพเจา มไิ ดปรารถนาดอกเพ่อื น ส. ทา นเหน็ โทษอะไรเลา ? ร. โทษไมมีมหาราช, แตขาพเจา เห็นสามเณรอปุ เรวตะโอรสของพระทศพล ตงั้ แตข า พเจาไดเห็นสามเณรนัน้ ก็มไิ ดน อมจติ ไปในทอ่ี ื่น ขา พเจา น้ันกระทาํ ความปรารถนาวา ในอนาคตกาล ขอขา พเจาพึงเปนโอรสเหน็ ปานนี้ของพระพุทธเจาพระองคหน่ึง ขาแตม หาราช แมพ ระองคก็จงการทาํ ความปรารถนาอยา งหน่ึงเถิดเราท้งั ๒ จักไมพรากกันในท่ี ๆ เกิดแลว ทา วสกั กะรับคาํ ของพระยานานน้ั แลวเหน็ ภกิ ษุผูมีอานุภาพมากรูปหนึง่ จึงนึกวากลุ บุตรนอี้ อกบวชจากสกลุ ไหนหนอดงั นี้ ทราบวา กุลบุตรผนู เี้ ปนบตุ รของสกุลผูส ามารถสมานรฐั ทแ่ี ตกแยกกันแลว กระทําการอด

พระสุตตันตปฎ ก อังคตุ รนกิ าย เอกนิบาต เลม ๑ ภาค ๑ - หนาที่ 400อาหารถึง ๑๔ วนั ใหมารดาบดิ าอนุญาตใหบรรพชาแลว บวชแลว กแ็ ลครน้ั ทราบแลว จึงเปน เหมือนไมทราบ ทลู ถามพระทศพลแลวกระทํามหาสักการะ ๗ วัน กระทําความปรารถนาวา พระเจาขาดว ยผลแหง กลั ยาณกรรมน้ี ขา พระองคพึงเปนยอดของเหลา ภกิ ษุผูบวชดวยศรัทธาในศาสนาของพระพุทธเจา พระองคหน่งึ ในอนาคตเหมือนอยางกุลบตุ รผนู ้ีในศาสนาของพระองคเถดิ . พระศาสดาทรงเหน็ ความปรารถนาหาอันตรายมไิ ด จึงพยากรณว า มหาบพิตรพระองคจกั เปน ยอดของเหลาภกิ ษผุ บู วชดวยศรัทธาในศาสนาของพระพุทธเจาพระนามวา โคตมะ ในอนาคตแลวเสดจ็ กลับไป ฝา ยทา วสักกะก็เสด็จกลับไปยงั เทพบุรขี องพระองคตามเดมิ . ชนทงั้ สองน้ันจตุ ิที่ทต่ี นเกดิ แลว เวยี นวายอยใู นเทวดาและมนุษยลว งไปหลายพันกัป ในทส่ี ุดกัปท่ี ๙๒ แตกัปนี้ พระพุทธเจาพระนามวา ผุสสะ ทรงอุบตั ิข้ึนในโลก พระพุทธบิดาของพระองคเปนพระราชาพระนามวา มหนิ ทะ มีนอ งชายตางมารดากัน ๓ องคพระราชาทรงยดึ ถือวา พระพุทธเจาเปน ของเราเทานั้น พระธรรมเปนของเรา พระสงฆเปน ของเรา ทกุ ๆ วันทรงใหพ ระทศพลเสวยโภชนะดว ยพระองคเ องเปนประจาํ ตอ มาภายหลงั วนั หนง่ึ เมือ่ ชายแดนของพระองคกําเรบิพระองคตรัสเรยี กโอรสมาส่ังวา ลกู เอย ชายแดนกําเริบ พวกเจา หรอื เราควรไป ถาเราไปเจา จะตอ งปรนนบิ ัติพระทศพลโดยทานองน้ี พระราชโอรสท้ัง ๓ นนั้ ทูลเปน เสยี งเดยี วกนั วา ขาแตพระชนก พระองคไมจ าํ ตอ งเสด็จไป พวกขาพระองคจกั ชว ยกัน