tripitaka_66

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย มหานิทเทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนา ท่ี 351นง่ั คลุมศรี ษะตนบาง ยืนตวั แข็งพูดบา ง แกวง แขนพดู บา ง ภกิ ษุอยูในโรงฉันแสดงความคะนองทางกายอยางน.้ี ภิกษุอยูในเรอื นไฟแสดงความคะนองทางกายอยา งไร ภิกษบุ างรปู ในธรรมวนิ ยั นี้ อยใู นเรอื นไฟ ไมทําความยาํ เกรง ยืนเบียดพวกภิกษุทเี่ ปน เถระบาง นง่ั เบียดพวกภกิ ษทุ ี่เปนเถระบา ง ยืนบังหนาบาง นง่ั บงัหนาบาง นงั่ บนอาสนะสงู บา ง ไมบอกกอนแลว ใสฟ น บาง ไมบอกกอ นแลวปด ประตูบาง. ภกิ ษุอยใู นเรือนไฟแสดงความคะนองทางกายอยางนี.้ ภกิ ษุอยทู ที่ านา้ํ แสดงความคะนองทางกายอยา งไร ภกิ ษบุ างรูปในธรรมวนิ ัยน้ี อยูท่ที า นํ้า ไมทําความยาํ เกรง ลงเบยี ดพวกภิกษุทเ่ี ปนเถระบาง ลงขางหนา บา ง อาบเบยี ดบา ง อาบขางหนาบาง อาบขางเหมอื น้ําบา ง ข้นึ เบยี ดบา ง ขน้ึ ขา งหนาบา ง ขนึ้ ขา งเหมอื น้ําบา ง ภิกษุอยทู ีท่ า น้ําแสดงความคะนองทางกายอยา งน้ี. ภกิ ษกุ ําลังเขา ไปสลู ะแวกบา น แสดงความคะนองทางกายอยางไร ภิกษบุ างรูปในธรรมวินัยน้ี กําลงั เขา ไปสลู ะแวกบา น ไมท าํความยําเกรง เดนิ เบียดพวกภิกษทุ เี่ ปนเถระบาง เดินขางหนาบา ง เดินขนึ้ หนาพวกภกิ ษุท่เี ปนเถระบาง ภิกษุกาํ ลังเขา ไปสูละแวกบา น แสดงความคะนองทางกายอยา งน.ี้ ภิกษเุ ขาไปในละแวกบานแลว แสดงความคะนองทางกายอยางไรภิกษบุ างรูปในธรรมวินยั น้ี เขา ไปสลู ะแวกบานแลว เมือ่ เขาไมบ อกวาเขา ไปเถิด พระคุณเจา กเ็ ขา ไป เมือ่ เขาไมบอกวา ยนื อยเู ถิด พระคุณเจาก็ยนื เมอื่ เขาไมบอกวา น่ังเถิด พระคณุ เถดิ กน็ ง่ั เขา ไปสทู เี่ ปน โอกาส

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย มหานิทเทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนาที่ 352ไมค วรบา ง ยืนอยูในที่เปน โอกาสไมค วรบาง นั่งอยูในที่เปน โอกาสไมควรบา ง ถลันเขาไปในหอ งเล็กลับปด บังของสกลุ อนั เปนทีน่ ง่ั อยแู หงพวกหญงิ ของสกลุ ธดิ าของสกุล สะใภของสกุล กมุ ารีของสกลุ บา ง ภกิ ษุเขาไปสูละแวกบานแลวแสดงความคะนองทางกายอยา งน้ี นช้ี ื่อวาความคะนองทางกาย. ความคะนองทางวาจาเปน ไฉน ภกิ ษบุ างรูปในธรรมวินัยน้ี อยใู นสงฆกด็ ี อยูใ นคณะก็ดี เขาไปสลู ะแวกบานแลวกด็ ี ก็แสดงความคะนองทางวาจา. ภกิ ษอุ ยใู นสงฆแสดงความคะนองทางวาจาอยางไร ภิกษุบางรปูในธรรมวินยั น้ี อยูในสงฆไ มท าํ ความยําเกรง ไมน อกพวกภกิ ษุท่เี ปนเถระกอน หรอื อนั พวกภิกษทุ ่ีเปน เถระไมเ ชอื้ เชิญ กแ็ สดงธรรมแกภกิ ษุท้ังหลายทอ่ี ยใู นอาราม แกปญหาเอง สวดปาตโิ มกขเอง ยนื ตวั แข็งพูดบา ง แกวงแขนพดู บา ง ภิกษอุ ยูในสงฆแสดงความคะนองทางวาจาอยางนี้. ภกิ ษอุ ยใู นคณะแสดงความคะนองทางวาจาอยา งไร ภิกษุบางรูปในธรรมวนิ ัยนี้ อยูใ นคณะไมแ สดงความยําเกรง ไมบ อกพวกภกิ ษทุ ีเ่ ปนเถระกอน หรอื อันพวกภิกษทุ ่เี ปนเถระไมเ ช้ือเชญิ ก็แสดงธรรมแกภิกษุทั้งหลายทอ่ี ยูในอาราม แกปญ หาเอง ยืนตวั แข็ง พูดบา ง แกวงแขนพดูบาง แสดงธรรมแกภกิ ษุณีทัง้ หลายที่อยใู นอาราม แสดงธรรมแกอุบาสกทั้งหลายท่ีอยใู นอาราม แสดงธรรมแกอบุ าสิกาทั้งหลายท่อี ยูในอารามแกปญ หาเอง ยืนตัวแขง็ พดู บาง แกวง แขนพูดบาง ภกิ ษอุ ยูในคณะแสดงความคะนองทางวาจาอยา งนี้.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย มหานิทเทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนา ที่ 353 ภิกษุเขา ไปสูละแวกบานแลว แสดงความคะนองทางวาจาอยางไร ภิกษบุ างรปู ในธรรมวินัยนี้ เขา ไปสูละแวกบา นแลว พดู กะสตรีบาง กมุ ารีบาง และพดู ฟุง ไปวา ดกู อ นหญงิ มีชอ่ื อยางนี้ มโี คตรอยางน้ี สงิ่ อะไรมหี รอื ยาคมู ีไหม ภตั มีไหม ของควรเค้ยี วมีไหม พวกเราจักดืม่ อะไร จกั ฉันอะไร จกั เคีย้ วอะไร สิง่ อะไรมีหรอื หรือพวกทานจะใหอะไรแกเ รา ภิกษเุ ขาไปสลู ะแวกบา นแลว แสดงความคะนองทางวาจาอยางนี้ นีช้ ่อื วา ความคะนองทางวาจา. ความคะนองทางใจเปนไฉน ภิกษุบางรปู ในธรรมวนิ ัยนี้ ไมใ ชเปน ผอู อกบวชจากสกุลสงู ก็มจี ติ วางตนเหมอื นกบั ภิกษุท่อี อกบวชจากสกลุ สูง ไมใชเปนผูอ อกบวชจากสกุลใหญ ก็มีจิตวางตนเหมอื นกบั ภกิ ษุทอ่ี อกบวชจากสกลุ ใหญ ไมใ ชเปนผอู อกบวชจากสกุลมโี ภคสมบตั มิ ากก็มจี ิตวางตนเหมือนกบั ภิกษทุ อี่ อกบวชจากสกุลมีโภคสมบัติมาก ไมใชเปนผูอ อกบวชจากสกุลมีโภคสมบัติย่งิ ใหญ ก็มจี ติ วางตนเหมือนกับภิกษุทีอ่ อกบวชจากสกุลมโี ภคสมบตั ยิ ง่ิ ใหญ ไมใ ชเ ปนผทู รงจาํ พระสูตร กม็ ีจติ วางตนเหมอื นกับภิกษุทที่ รงจาํ พระสตู ร ไมใ ชเปนผทู รงวนิ ัย...ไมใชเปนพระธรรมกถกึ ... ไมใชเ ปน ผูถอื อยปู า เปน วัตร . .. ไมใชเปน ผถู อืเทย่ี วบณิ ฑบาตเปน วัตร.. . ไมใชเปน ผถู อื ทรงไตรจวี รเปน วตั ร. . . ไมใ ชเปน ผูถอื เทย่ี วบณิ ฑบาตไปตามลําดับตรอกเปน วตั ร... ไมใ ชเปนผถู ือไมฉนั ภตั หนหลังเปนวตั ร. ..ไมใ ชเปนผถู อื เนสัชชิกธดุ งคเ ปนวัตร. . .ไมใ ชเปนผถู ืออยใู นเสนาสนะที่เขาจัดใหอยางไรเปน วตั ร... ไมใชเปนผูไดป ฐม-ฌาน... ไมใชเ ปนผูไ ดทุติยฌาน... ไมใชเปนผูไดต ตยิ ฌาน... ไมใ ชเปนผูไดจ ตุตถฌาน...ไมใ ชเ ปน ผูไดอ ากาสานัญจายตนสมาบตั ิ... ไมใชเปน

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย มหานทิ เทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนา ที่ 354ผูไดว ิญญาณัญจายตนสมาบตั ิ ...ไมใ ชเ ปน ผูไ ดอากญิ จญั ญายตนสมาบัติ ...ไมใ ชเปน ผไู ดเนวสัญญานาสญั ญาตนสมาบตั ิ กม็ จี ิตวางตนเหมือนภกิ ษุผูไดเ นวสัญญานาสญั ญายตนสมาบตั ิ นีช้ ่อื วาความคะนองทางใจ. คาํ วา ไมพึงศกึ ษาความเปน ผคู ะนอง คือภิกษไุ มพ ึงศึกษา ไมพ ึงประพฤติเอื้อเฟอ ไมพ งึ ประพฤตเิ อื้อเฟอดวยดี ไมพ งึ สมาทานประพฤติซง่ึ ความเปน ผูคะนอง คือพงึ ละ บรรเทา ทาํ ใหสิ้นไป ใหถึงความไมมีซง่ึ ความเปนผูค ะนอง พงึ เปน ผูงด เวน เวน เฉพาะ. ออก สลัดออกพน ขาด ไมเก่ียวของกับความเปน ผูคะนอง พึงเปน ผมู จี ิตปราศจากแดนกิเลสอยู เพราะฉะน้นั จงึ ช่อื วา ไมพงึ ศกึ ษาความเปน ผคู ะนอง. [๗๗๐] พึงทราบอธิบายในคําวา ไมพ งึ กลา วคาํ แกง แยง ดงัตอไปนี้ ถอยคําแกงแยง เปนไฉน ภิกษุบางรปู ในธรรมวินัยน้ี เปนผูกลา วถอ ยคาํ เห็นปานนีว้ า ทานไมร ูธรรมวินัยนี้ ฯลฯ หรอื จงแกไ ขถา ทานสามารถ สมจริงดงั ที่พระผมู ีพระภาคเจา ตรัสวา ดูกอ นโมคคัลลานะ เมอ่ืถอยคําท่แี กงแยงกนั มอี ยู ก็ตอ งพดู มาก เมื่อพดู มาก กต็ อ งมีความฟุงซา นเมอื่ ฟงุ ซาน ความไมสํารวมกต็ องมี เม่ือไมส ํารวม จิตก็หา งไกลจากสมาธิ ดงั น้ี. คําวา ไมพ งึ กลาวถอ ยคาํ แกงแยง ความวา ไมพึงกลา ว พดูแสดง แถลง ถอ ยคําแกงแยง พงึ ละ บรรเทา ทําใหส ิน้ ไป ใหถ ึงความไมม ี ซงึ่ ถอ ยคําแกงแยง พึงเปนผงู ด เวน เวนเฉพาะ ออก สลดั ออกพนขาด ไมเ ก่ยี วขอ งกับถอ ยคําแกงแยง พงึ เปนผูมจี ิตปราศจากแดนกเิ ลส

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย มหานิทเทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนาท่ี 355อยู เพราะฉะนั้น จงึ ชื่อวา ไมพึงกลาว ถอยคาํ แกงแยง เพราะเหตนุ ัน้พระผูมพี ระภาคเจาจึงตรัสตอบวา ภิกษุไมพงึ เปน ผพู ูดโออวด ไมพ ึงกลาววาจามุง ได ไมพึงศึกษาความเปน ผูคะนอง และไมพ งึ กลาวถอยคํา แกงแยง . [๗๗๑] ภกิ ษุพงึ เวนจากความพดู เท็จ เมอื่ รสู ึกตัว ไมพ ึงทํา ความโออ วด อนง่ึ ภกิ ษไุ มพึงดหู มิน่ ผอู น่ื ดว ยความเปน อยดู ว ยปญญา ดวยศีลและวัตร. วา ดว ยมสุ าวาทมดี วยอาการ ๓ อยาง ฯลฯ [๗๗๒] คําวา พึงเวนจากความพดู เทจ็ ความวา มสุ าวาทเรยี กวาความพดู เท็จ บุคคลบางคนในโลกน้ี อยใู นสภากด็ ี อยูในท่ปี ระชุมชนกด็ ี ฯลฯ เปน ผูกลา วคําเทจ็ ทัง้ ที่รสู ึกตวั เพราะเหตุเหน็ แกอ ามสิ เล็กนอยบา ง น้เี รียกวา ความพูดเทจ็ . อกี อยา งหน่ึง มสุ าวาทยอ มมดี วยอาการ ๓ อยาง คอื ในเบ้ืองตนบคุ คลนัน้ กม็ ีความรูว า เราจักพดู เท็จ ๑ เมอื่ กาํ ลังพดู อยูกร็ วู า เรากาํ ลังพดู เทจ็ ๑ เมื่อพดู แลวก็รูว า เราพดู เท็จแลว ๑ มสุ าวาทยอ มมดี วยอาการ๓ อยา งน้ี. อนงึ่ มุสาวาทยอ มมีดว ยอาการ ๔ ดวยอาการ ๕ ดว ยอาการ ๖ดว ยอาการ ๗ ดว ยอาการ ๘ คือในเบอ้ื งตน บุคคลนัน้ กม็ คี วามรูวาเราจักพดู เทจ็ ๑ เม่อื กาํ ลังพดู อยูก็รวู า เรากําลังพูดเท็จ ๑ เมื่อพูดแลว

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย มหานิทเทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนาท่ี 356กร็ ูวา เราพดู เทจ็ แลว ๑ ปกปด ทฏิ ฐิ ๑ ปกปด ความควร ๑ ปกปดความชอบใจ ๑ ปกปด สญั ญา ๑ ปกปดความจรงิ ๑ มุสาวาทยอมมดี ว ยอาการ ๘ อยา งน.้ี คําวา พงึ เวนจากความพูดเทจ็ ความวา ภกิ ษพุ ึงเวนจากความพูดเทจ็ พึงละ บรรเทา ทําใหส ิ้นไป ใหถงึ ความไมมี ซึ่งความพูดเท็จเปน ผงู ด เวน เวนเฉพาะ ออก สลดั ออก พนขาด ไมเก่ียวของความพูดเท็จ พงึ เปนผูมจี ติ ปราศจากแดนกิเลสอยู เพราะฉะนั้น จงึ ช่อื วา พึงพนจากความพูดเท็จ. [๗๗๓] คาํ วา เม่อื รูส ึกตัว ไมพงึ ทําความโออวด ความวา ความเปน ผโู ออ วดเปนไฉน บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปนผูโออ วด เปนผูอวดอา งความโออวด กริ ยิ าทีโ่ ออวด ความเปน ผโู ออวด ความเปน ผูกระดาง กริ ิยาทก่ี ระดาง ความเปนผูเหอ กริ ิยาทีเ่ หอ ทมี่ ีในบคุ คลน้ันลักษณะนี้เรียกวาความเปนผูโออวด. คาํ วา เม่อื รสู ึกตัว ไมพ ึงทาํ ความโออ วด ความวา เม่ือเปน ผรู สู ึกตัว ไมพงึ ทาํ ความเปน ผโู ออ วด ไมพงึ ยงั ความโออ วดใหเกิด ไมใ หเกิดพรอ ม ไมใ หบ งั เกิด ไมใ หบงั เกดิ เฉพาะ พึงละ บรรเทา ทาํ ใหส้นิ ไปใหถ ึงความไมม ี ซึง่ ความเปนผโู ออวด เปนผูงด เวน เวนเฉพาะ ออกสลัดออก พน ขาด ไมเกีย่ วของความเปน ผโู ออ วด พงึ เปน ผมู ีจิตปราศจากแดนกิเลสอยู เพราะฉะน้ัน จึงช่ือวา เมื่อรูสกึ ตัว ไมพ ึงทาํ ความโออ วด. [๗๗๘] ศัพทว า อถ ในคาํ วา อนึ่ง ภกิ ษไุ มพ งึ ดูหมนิ่ ผูอ ่นื ดว ยความเปน อยดู วยปญญา ดวยศีลและวตั ร ดังน้ี เปน บทสนธิ ฯลฯ ศัพทวา

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย มหานิทเทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนาที่ 357อถ น้เี ปน ไปตามลําดบั บท. ภิกษุบางรปู ในธรรมวินัยนี้ เปน อยอู ยางเศรา หมอง ยอมดหู มิ่นภกิ ษอุ น่ื ทีเ่ ปนอยอู ยา งประณีตวา กภ็ กิ ษนุ ้ี ทําไมจงึ มีความเปน อยอู ยางฟมุ เฟอย ยอ มไดฉ ันพืชท้งั ปวง คอื พืชแตราก พชืแตล ําตน พืชแตผ ล พืชแตยอด พืชแตพืชเปนท่ี ๕ ภิกษุนข้ี าม (ทุกข)ไมไดแ ลวเพราะความทต่ี นมีความเพียร เสมอดว ยฟาแลบและพะเนนิ เหลก็ภิกษุนั้นยอมดหู มิ่นภิกษอุ ่นื ท่ีเปน อยูอยางประณีต ดว ยความเปนอยเู ศรา -หมอง ภกิ ษบุ างรปู ในธรรมวนิ ัยน้ี เปน อยูอ ยางประณตี ยอมดูหม่นิ ภกิ ษุอื่นท่เี ปนอยูอยางเศรา หมองวา ภิกษุน้ที ําไมจงึ มีบญุ นอ ย มีศักด์ินอยไมไ ดจีวร บิณฑบาต เสนาสนะและคิลานปจ จัยเภสัชบรขิ าร ภิกษุนน้ัยอมดูหมิน่ ภิกษุอน่ื ท่ีเปนอยูอยา งเศราหมอง ดว ยความเปน อยอู ยา งประณตี . ภิกษบุ างรูปในธรรมวินัยน้ี เปนผถู ึงพรอ มดวยปญญา ใครถามปญหาแลว กแ็ กได เธอมคี วามดาํ รอิ ยา งน้วี า เราเปน ผถู งึ พรอมดว ยปญญา สวนภิกษอุ ื่นเหลา อ่ืน ไมถงึ พรอ มดวยปญญา เธอกด็ หู ม่ินภกิ ษุอืน่ ดว ยความถึงพรอ มดวยปญ ญาน้นั . ภกิ ษบุ างรูปในธรรมวินยั นี้ เปนผถู งึ พรอมดว ยศลี สาํ รวมแลวดวยความสํารวมในปาตโิ มกขอยู ถงึ พรอมดวยอาจาระและโคจร มีปกติเหน็ ภยั ในโทษทงั้ หลายมปี ระมาณเล็กนอ ย สมาทานศกึ ษาอยูในสกิ ขาบทท้ังหลาย เธอมคี วามดํารอิ ยางน้ี เราเปนผถู งึ พรอมดวยศลี สว นภิกษอุ นื่เหลานี้ เปน ผทู ศุ ีล มบี าปธรรม เธอก็ดูหมนิ่ ภิกษอุ ืน่ ดว ยความถงึ พรอมดว ยศลี น้นั .

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย มหานทิ เทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนา ที่ 358 ภิกษุบางรูปในธรรมวนิ ยั น้ี เปนผูถึงพรอ มดวยวัตร คือเปน ผถู อือยปู าเปน วตั ร เปนผูถ อื เท่ยี วบิณฑบาตเปนวัตร เปนผถู อื ทรงผา บงั สกุลเปนวัตร เปนผถู ือทรงไตรจีวรเปน วตั ร เปน ผูถ อื เทย่ี วบณิ ฑบาตตามลาํ ดับตรอกเปน วัตร เปนผถู ือไมฉ ันภัตหนหลงั เปน วัตร เปน ผถู อืเนสัชชิกธดุ งคเ ปน วัตร หรือเปนผถู อื อยใู นเสนาสนะทเ่ี ขาจัดใหอ ยางไรเปน วัตร เธอมีความดําริอยางน้ี เราเปน ผถู ึงพรอ มดวยวัตร สวนภิกษุอน่ื เหลานี้ ไมเปน ผูถึงพรอ มดวยวัตร เธอกด็ หู ม่ินภกิ ษอุ ื่นดวยความถึงพรอ มดวยวตั รนั้น. คาํ วา อนึ่ง ไมพงึ ดูหมน่ิ ผอู ่ืนดว ยความเปน อยู ดว ยปญ ญา ดวยศีลและวัตร ความวา ไมค วรดูหมิน่ ดแู คลนผอู นื่ ดว ยความเปนอยูป ระณตีดว ยความถึงพรอมดว ยปญญา ดว ยความถึงพรอ มดว ยศลี หรือดวยความถงึ พรอมดวยวตั ร คือไมพึงใหค วามถอื ตัวเกดิ ขน้ึ ดวยความเปน อยเู ปน ตนนน้ั ไมพงึ เปนผูห วั ดื้อ หวั แข็ง หวั สูง ดว ยความเปน อยเู ปน ตนนัน้เพราะฉะนั้น จึงชอ่ื วา อนึ่ง ไมพงึ ดหู ม่ินผอู ่นื ดว ยความเปน อยดู วยปญ ญาดวยศลี และวตั ร เพราะเหตนุ ้ัน พระผูม ีพระภาคเจาจงึ ตรัสตอบวา ภิกษุพึงเวน จากความพูดเทจ็ เมอ่ื รสู ึกตัว ไมพงึ ทาํ ความโออวด อนง่ึ ภกิ ษไุ มพงึ ดูหม่ินผูอ่ืนดว ยความเปน อยูดว ยปญญา ดว ยศลี และวตั ร. [๗๗๕] ภิกษถุ ูกประทุษราย ไดฟงวาจามากของพวกสมณะ หรือของพวกคนผมู ีถอ ยลํามาก ไมพึงโตต อบกะคน

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย มหานทิ เทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนา ท่ี 359 เหลา นน้ั ดวยคาํ หยาบ เพราะภิกษผุ สู งบ ยอ มไมท ํา ผอู ืน่ ใหเปนศตั รู. [๗๗๖] คําวา ถูกประทุษราย ในคาํ วา ภกิ ษุถูกประทุษรา ย ไดฟงวาจามากของพวกสมณะ หรอื ของพวกคนผูม ถี อ ยคาํ มาก ความวาคนอนื่ ประทุษราย ดา เสียดสี เหยยี ดหยาม ติเตยี น คอ นวาเขา แลว.คําวา ของพวกสมณะ คอื พวกชนเหลาใดเหลา หน่ึงผเู ขาถงึ การบวชยอมตวั บวช ในภายนอกแตศ าสนานี้. คาํ วา ของพวกคนผมู ีถอยคาํ มากคือพวกกษัตริย พราหมณ แพศย ศูทร คฤหสั ถ บรรพชิต เทวดามนุษย ชนเหลานัน้ พงึ ดา บริภาษ ติเตยี น สาปแชง เบียดเบียน ยํา่ ยีใหฆ า เขาไปฆา เอง ทาํ ความเขาไปฆา ดว ยวาจาเปน อันมาก อันไมน าปรารถนารกั ใครช อบใจ ภกิ ษุไดฟง ไดยนิ จาํ ไว เขาไปทรงจาํ ไวกําหนดแลว ซ่งึ วาจามาก ของชนเหลา น้ัน อันไมน าปรารถนารักใครชอบใจ เพราะฉะนั้น จงึ ช่อื วา ภิกษถุ ูกประทษุ รา ย ไดฟง วาจาของพวกสมณะ หรือของพวกคนผมู ีถอยคาํ มาก. [๗๗๗] คําวา ดวยคาํ หยาบ ในคาํ วา ไมพ ึงโตต อบกะคนเหลานัน้ ดว ยคําหยาบ ความวา ดวยคําหยาบคาย. คําวา ไมพึงโตตอบคือไมพงึ กลา วตอบ ไมพ งึ ดาตอบคนทดี่ า ไมพึงแชง ตอบคนที่แชง ไมพงึ ขดั เคอื งตอบคนท่ขี ัดเคือง ไมพ งึ ทาํ ความทะเลาะ ไมพ ึงทําความขดั เคอื ง ไมพ ึงทําความแกงแยง ไมพงึ ทําความววิ าท ไมพงึ ทําความทุมเถยี ง พงึ ละ บรรเทา ทําใหส ้ินไป ใหถ งึ ความไมม ี ซง่ึ ความทะเลาะความขัดเคอื ง ความแกงแยง ความวิวาท ความทุมเถียง พงึ งด เวนเวนเฉพาะ ออก สลัดออก พนขาด ไมเก่ียวของกบั ความทะเลาะ ความ

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย มหานิทเทส เลม ๕ ภาค ๒ - หนาที่ 360ขดั เคอื ง ความแกงแยง ความวิวาท ความทมุ เถยี ง พึงเปน ผูมจี ิตปราศจากแดนกเิ ลสอยู เพราะฉะนนั้ จึงชอื่ วา ไมพึงโตตอบกะคนเหลานน้ัดว ยคําหยาบ. [๗๗๘] คําวา ผูสงบ ในคาํ วา เพราะภกิ ษผุ สู งบยอ มไมท าํ ผูอื่นใหเ ปนศตั รู ความวา ภกิ ษุชอ่ื วา ผสู งบ เขาไปสงบ สงัด ดบั ระงับเพราะราคะ โทสะ โมหะ ความโกรธ ความผกู โกรธ ฯลฯ อกุสลาภ-ิสงั ขารทั้งปวง เปนบาปธรรมสงบ ถงึ ความสงบ สงดั ไหม ดบั หายไประงบั แลว เพราะฉะนน้ั จงึ ช่ือวา ผูส งบ. คาํ วา ภกิ ษุผูสงบ ยอ มไมท ําผูอ่ืนใหเปน ศตั รู ความวา ภิกษุผสู งบ ยอมไมท ําผูอ ืน่ ใหเ ปน ศตั รู ใหเปนขา ศึก ใหเปน เวร ใหเ ปน ปฏิปก ษ คอื ไมใหเ กิด ไมใหเกิดพรอ มไมใหบ ังเกิด ไมใหบ งั เกิดเฉพาะ เพราะฉะนนั้ จึงชื่อวา ภิกษุผสู งบ ยอ มไมท ําผอู ่นื ใหเ ปน ศัตรู เพราะเหตุนนั้ พระผูมพี ระภาคเจา จงึ ตรัสตอบวา ภกิ ษถุ กู ประทุษรา ย ไดฟงวาจามากของพวกสมณะ หรือของพวกคนผูมถี อ ยคํามาก ไมพึงโตตอบกะชน เหลานัน้ ดว ยคาํ หยาบ เพราะภกิ ษผุ สู งบ ยอมไมท ําผูอ ่ืน ใหเ ปน ศัตรู. [๗๗๙] ก็ภิกษรุ ธู รรมนน้ั แลวคน ควาอยู พึงเปนผูมสี ติ ศึกษา ในกาลทกุ เม่ือ ภกิ ษรุ คู วามดบั วา เปนความสงบแลว ไม พึงประมาทในศาสนาของพระโคดม. [๗๘๐] คําวา น้นั ในคาํ วา ภกิ ษรุ ูธ รรมนั้นแลว คอื ธรรมที่พระผูมพี ระภาคเจา ตรัส บอก ทรงแสดง บัญญัติ แตงต้ัง เปดเผย จําแนก