tripitaka_33

พระสุตตันตปฎ ก เอกนบิ าต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 65หอ มลอ มเที่ยวไป. ยอมาภายหลัง พระศาสดา เม่ือทรงสถาปนาเหลาอุบาสกไวในตาํ แหนง ตา ง ๆ ตามลาํ ดบั ทรงทํากถาชื่อจิตตสงั ยุตใหเ ปนอัตถุปปตตเิ หตเุ กดิ เรอ่ื ง จึงทรงสถาปนาทา นไวในตาํ แหนงเอตทคั คะเปน เลิศกวาพวกอบุ าสก ผเู ปน ธรรมกถึก แล. จบอรรถกถาสตู รที่ ๓ อรรถกถาสตู รที่ ๔ ๔. ประวัติหัตถกอาฬวกอุบาสกชาวเมอื งอาฬวี ในสูตรท่ี ๔ พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ดังตอ ไปน.ี้ ดว ยบทวา จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ทานแสดงวา หัตถกอาฬวก-อุบาสก เปน เลิศกวาพวกอุบาสกผูส งเคราะหบ รษิ ทั ดวยสังคหวตั ถุ ๔อยาง. ไดย ินวา หตั ถกอาฬวกอุบาสกนี้ ครั้งพระพทุ ธเจาพระนามวาปทมุ ุตตระ บังเกิดในเรอื นสกุส กรงุ หังสวดี ตอมา ฟง ธรรมกถาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาอบุ าสกผหู นึ่ง ผปู ระกอบดว ยสงั คหวตั ถุ ๔ ไวใ นตําแหนง เอตทคั คะ จึงทํากศุ ลใหย่งิ ยวดขึน้ ไปปรารถนาตาํ แหนง นน้ั . เขาเวยี นวายอยูใ นเทวดาและมนุษยตลอดแสนกัปในพุทธปุ บาทกาลนี้ถอื ปฏิสนธใิ นพระราชนเิ วศนข องพระเจา อาฬวกะกรุงอาฬวี แควนอาฬวี รงุ ขน้ึ ก็ถูกสง ตวั ไปใหอ าฬวกยักษ พรอ มดวยถาดอาหาร. ในเรอื่ งนั้น มเี รอื่ งกลาวตามลาํ ดับ ดงั นี้.

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนบิ าต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 66 เลา กนั วา วนั หนง่ึ พระเจา อาฬวกะประพาสปาลา เน้อื เสดจ็ ตามเนอ้ื ตัวหนง่ึ ฆาไดแ ลว ตัดเปน ๒ ทอ น ผูกคลองไวที่ปลายธนู เสด็จกลับมา มีพระวรกายเหนด็ เหนอ่ื ยเพราะลมและแดด จึงเสดจ็ เขาไปประทับน่ังโคนตนไทรท่มี รี มเงาสบาย. ขณะนั้น พระราชาบรรเทาความเหนด็ เหนือ่ ยไดต ระหนงึ่ แลวเสดจ็ ออกมา เทวดาที่สิงอยูท่ตี นไทรก็จบัพระหัตถพรอ มกับกลาววา หยุด หยุด ทานตองเปนอาหารของเรา.เพราะถกู จบั ไวมนั่ คง ทาวเธอกไ็ มทรงเหน็ อุบายอยางอน่ื จงึ ตรสั วาเราจักสง ถาดอาหารพรอมกับคนหนง่ึ ๆ ใหแกทา นทกุ วนั เสด็จกลบั พระ-นครแลว ต้งั แตนัน้ มา ก็ทรงสงถาดอาหารพรอ มดว ยมนษุ ยค นหนง่ึ ๆจากเรอื นจาํ . โดยทํานองนแ้ี ล เมอ่ื มนุษยในเรือนจําหมดแลว พวกคนแก ๆ ก็ถูกจบั สงไป ความพรนั่ กลวั กเ็ กดิ ขึ้นในบา นเมือง. พวกราชบุรุษจบั ผคู นเหลา น้นั ไมไ ดแ ลว กเ็ ร่ิมจับพวกเดก็ ออ น. ตง้ั แตน้ันมาแมข องเด็กและหญิงมคี รรภในพระนครตา งพากนั ไปรัฐอืน่ . สมยั นนั้ พระศาสดาทรงตรวจดูโลกในระหวางใกลรงุ ทรงเหน็อุปนิสยั แหงมรรคผล ๓ ของอาฬวกกุมาร ทรงพระดําริวา กมุ ารผนู ี้ตั้งความปรารถนาไวถ ึงแสนกัป จุติจากเทวโลกแลว บงั เกดิ ในพระ-ราชนิเวศนของพระเจาอาฬวกะ พระราชาเมอ่ื ไมไดค นอ่นื ก็จักจบั พระ-กมุ ารไปพรอมดวยถาดอาหารในวันพรุง น้ี ดงั น้แี ลว ในเวลาเยน็ จึงเสด็จปลอมพระองคไปยงั ทอ่ี ยูของอาฬวกยกั ษ ขอรอ งยักษมชี ื่อคนั ธพั พะผเู ฝาประตู เพ่อื เสดจ็ เขาไปยังท่อี ยูยกั ษ. คันธพั พยกั ษน ้นั ทลู วา ขาแตพระ -ผูมีพระภาคเจา โปรดเสดจ็ เขา ไปเถดิ สวนทข่ี าพระองคไมบ อกอาฬวก-ยักษ ไมค วรแน จงึ ไดไ ปสาํ นกั อาฬวกยักษ ผูไ ปสสู มาคมยักษใน

พระสุตตนั ตปฎก เอกนิบาต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 67หิมวนั ตประเทศ. แมพ ระศาสดาเสด็จเขา ไปถงึ ทอ่ี ยแู ลว ก็ประทับน่ังบนบลั ลงั กที่นง่ั ของอาฬวกยกั ษ. สมัยนัน้ สาตาคริ ยักษแ ละเหมวตยกั ษกาํ ลังไปสูสมาคมยักษผา นทางเบือ้ งบนทอี่ ยูข องอาฬวกยกั ษ เม่ือยังไปไมถงึ กน็ ึกวา เหตอุ ะไรกนั หนอ เหน็ พระศาสดาประทบั น่ังในภพของอาฬวก-ยักษ เขาไปเฝา พระศาสดาถวายบังคมแลวจงึ ไปสสู มาคมยกั ษ ประกาศความยินดแี กอ าฬวกยักษวา ทานอาฬวกะ ทา นมลี าภใหญแลว ทพ่ี ระผูเปน อคั รบคุ คลในโลกพรอมทงั้ เทวโลก ประทบั นั่งในท่ีอยูของทาน จงไปฟง ธรรมในสํานกั พระศาสดาเสยี . อาฬวกยักษฟงคําของยักษท ั้งสองนั้นแลว ก็คิดวา ยักษทง้ั สองนพี้ ดู วา พระสมณะโลนรูปหน่ึง บังอาจนงั่ เหนือบลั ลังกของเรา ก็ไมพ อใจ โกรธเกรีย้ วพูดวา วันนเี้ รากับสมณะรูปนี้ จักตองทาํ สงครามกนั พวกทา นจงเปนสหายเราในสงความน้นั แลว กย็ กเทาขางขวาเหยยี บยอดเขา ระยะประมาณ ๖๐ โยชน. ยอดเขานั้นก็แยกออกเปน สองสว น. ตัง้ แตน ้ัน พงึ กลาวเรื่องการรบของอาฬวกยกั ษใ หพสิ ดาร. ก็อาฬวกยกั ษ แมรบกบั พระตถาคตดว ยอาการตาง ๆ ตลอดคนืยังรุง กไ็ มสามารถทําอะไรได จงึ เขาไปหาพระศาสดาถามปญ หา ๘ ขอพระศาสดาก็ทรงวิสัชนา. จบเทศนา อาฬวกยกั ษดาํ รงอยใู นโสดาปต ต-ิผล. ทานผปู ระสงคจ ะกลาวโดยพิสดารพงึ ตรวจดูอรรถกถาอาฬวกสูตร.วนั รงุ ข้ึน เม่ืออรุณข้ึน เวลานําถาดอาหารไป พวกราชบุรุษไมเห็นเดก็ทค่ี วรจะจับทว่ั พระนคร จงึ กราบทลู แดพ ระราชา. พระราชาตรัสวาพอ เอย เดก็ มีอยใู นท่ไี มควรจะจับไดมิใชหรือ. พวกเขากราบทลู วาอยา งนน้ั พระเจา ขา วันนมี้ รี าชโอรสประสตู ิในราชสกลุ พระเจาขา.

พระสุตตนั ตปฎ ก เอกนบิ าต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 68จงึ ตรัสวา พอจงเอาไป เมื่อเรายงั มีชีวติ อยจู กั ไดล ูกอีก จงสงเด็กน้นั ไปพรอ มกบั ถาดอาหาร. เมอ่ื พระเทวีกันแสงครา่ํ ครวญอยู ราชบุรุษเหลา นน้ักพ็ าเด็กไปถงึ ท่อี ยขู องอาฬวกยักษพรอมดว ยถาดอาหารกลาววา เชิญเถิดเจา จงรบั สวนของเจา ไป. อาฬวกยักษฟ ง คําของบรุ ษุ เหลา น้นั แลว ก็รูสึกละอาย เพราะตนเปน พระอริยสาวกแลว ไดแ ตน ่ังกมหนา. ลาํ ดบั น้นัพระศาสดาตรสั กะเขาวา อาฬวกะ บัดน้ี ทานไมมกี จิ ที่จะตองละอายแลว จงอมุ เดก็ ใสมอื เรา. พวกราชบุรุษกว็ างอาฬวกกุมารลงในมอื อาฬวก-ยักษ ๆ กอ็ ุม เด็กวางไวใ นพระหัตถข องพระทศพล. สวนพระศาสดาทรงรบัแลว ก็ทรงวางไวใ นมืออาฬวกยักษอีก. อาฬวกยกั ษอุม เด็กวางไวในมอืของเหลาราชบุรุษ. เพราะพระกุมารนั้นจากมือหนึ่งสูอกี มือหน่งึ ดงั กลา วมานี้ จงึ พากันขนานพระนามกุมารนนั้ วา หัตถกอาฬวกะ. ครั้งนนั้ ราชบรุ ุษเหลาน้ันดีใจ พาพระกุมารน้นั ไปยงั สาํ นกั พระราชา. พระราชาทอดพระ-เนตรเห็นพระกมุ ารน้นั ทรงเขาพระหฤทยั วา วันน้ีอาพวกยักษไ มรบัถาดอาหาร จงึ ตรัสถามวา เหตไุ รพวกเจาจึงพากนั มาอยา งนเ้ี ลา พอ.พวกเขากราบทูลวา ขาแตเทวะ ความยนิ ดแี ละความจาํ เรญิ มแี กราชสกุลแลว พระศาสดาประทับน่งั ในภพของอาฬวกยกั ษ ทรงทรมานอาฬวก-ยกั ษ ใหเ ขาดํารงอยูในภาวะเปน อุบาสก โปรดใหอ าพวกยักษใ หพ ระกุมารแกพ วกขาพระองค พระเจาขา . แมพระศาสดาก็ทรงใหอาฬวกยักษถอืบาตรจีวร เสดจ็ บายพระพักตรสนู ครอาฬว.ี อาพวกยักษน ้ัน เมอ่ื จะเขาสูพระนคร กร็ สู ึกละอาย จะถอยกลับ. พระศาสดาทรงแลดแู ลวตรสัถามวา ละอายหรอื อาฬวกะ. เขาทูลวา พระเจา ขา ชาวพระนครอาศยัขา พระองค ทง้ั แม ทั้งลูก ทัง้ เมยี จึงพากนั ตาย พวกเขาเหน็ ขา พระองค

พระสุตตันตปฎ ก เอกนิบาต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 69แลว จักประหารดว ยทอ นไมบา ง กอ นดนิ บาง ธนบู าง เพราะเหตนุ น้ัขา พระองคจ งึ จะถอยกลบั พระเจาขา . พระศาสดาตรัสปลอบวา อาฬวกะไมมีดอก เมอ่ื ทา นไปกับเราก็ส้ินภัย ไปกันเถดิ ประทบั หยดุ ยนื อยูแนวปา ไมไกลพระนคร. แมพ ระเจาอาฬวกะกท็ รงพาชาวพระนครออกไปตอ นรับเสดจ็ พระศาสดา. พระศาสดากท็ รงแสดงธรรมโปรดบริษทั ทม่ี าถึง. จบเทศนา เหลา สตั ว ๘๔,๐๐๐ ก็พากนั ดื่มนาํ้ อมฤต. ชาวเมอื งอาฬวเี หลาน้นั พากนั ไปท่อี ยูของอาฬวกยักษ  ณ แนวปา น้นั นน่ั เอง จดัพลีกรรมกนั ทุกป. แมอ าฬวกยักษก็สงเคราะหชาวเมอื งดวยการจดั รักษาอยา งเปนธรรม. อาฬวกกมุ ารแมน ้นั เจรญิ วยั แลว ฟงพระธรรมเทศนาของพระ-ศาสดาแลว กแ็ ทงตลอดมรรคและผล ๓ มีอุบาสกผเู ปน อริยสาวก ๕๐๐ คนหอ มลอมเทยี่ วไปทกุ เวลา. ตอ มาวันหน่งึ เขาเขา ไปเฝาพระศาสดาพรอ มดว ยอบุ าสก ๕๐๐ คน ถวายบังคมแลว นง่ั ณ ท่สี มควรสวนขา งหนง่ึ .พระศาสดาทอดพระเนตรเห็นเขามีวนิ ยั อันดี จงึ ตรสั ถามวา อาฬวกะเธอมบี ริษัทมากสงเคราะหก นั อยางไร. เขากราบทลู วา ขา แตพระผูมีพระ-ภาคเจา เมื่อเขายินดดี ว ยการให ขา พระองคกเ็ คราะหด วยการให เมอื่เขายนิ ดีดว ยการพดู จานารัก ขา พระองคก ็สงเคราะหด ว ยการพดู จานารักเม่ือเขายนิ ดใี หช วยทํากิจทเ่ี กิดขึ้นใหเสรจ็ สิ้น ขาพระองคกจ็ ะสงเคราะหดวยการชวยทํากิจทเี กดิ ขึ้นใหเสรจ็ ส้ินไป เมอื่ เขายินดดี วยการใหวางตนเสมอกนั ขา พระองคก ็สงเคราะหด วยการวางตนเสมอกัน พระเจา ขา .เรอื่ งที่เกิดขนึ้ อยางน.้ี ตอ มาภายหลงั พระศาสดาประทบั ณ พระเชตวัน-วิหาร เม่อื ทรงสถาปนาพวกอบุ าสกไวในตาํ แหนง ตา ง ๆ จงึ ทรงสถาปนา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก เอกนิบาต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 70หัตถกอาฬวกอบุ าสกไวในตําแหนงเอตทคั คะเปนเลิศกวาพวกอบุ าสกผสู งเคราะหบริษัทดว ยสังคหวัตถุ ๔ แล. จบอรรถกถาสตู รที่ ๔ อรรถกถาสูตรท่ี ๕ ๕. ประวัติพระเจามหานามศากยะ ในสตู รท่ี ๕ พึงทราบวินจิ ฉัยดงั ตอไปนี.้ ดวยบทวา ปณตี ทายกาน ทานแสดงวา พระเจามหานามศากยะเปนเลศิ กวา พวกอบุ าสกผถู วายทานอันมรี สประณีต. ดงั ไดส ดบั มา พระเจามหานามศากยะนนั้ ครงั้ พระพทุ ธเจาพระนามวา ปทมุ ุตตระ บังเกิดในเรอื นสกุล กรุงหังสวดี กําลังฟง ธรรมกถาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาอบุ าสกผูหนึ่งไวในตําแหนงเอตทคั คะเปน เลิศกวา พวกอุบาสกผูถวายทานอันมีรสประณตี . จงึ ทาํ กุศลใหยิ่งยวดข้นึ ไป ปรารถนาตาํ แหนงนัน้ . ทานเวยี นวายอยใู นเทวดาและมนษุ ยตลอดแสนกปั ในพทุ ธปุ บาทกาลน้บี ังเกิดในราชสกุลเจาศากยะกรุงกบิลพสั ดุ ทรงเจรญิ วยั แลว ดาํ รงอยูในพระโสดาปตติผล ดว ยการเฝาพระทศพลครง้ั แรกเทา น้ัน. ตอ มาสมัยหนง่ึ พระศาสดาเสดจ็ จาํ พรรษาณ เมืองเวรญั ชาแลว เสดจ็ ไปกรงุ กบิลพัสดุ โดยลําดบั ประทับ ณ นิโครธา-ราม พระเจามหานามทรงทราบวา พระศาสดาเสด็จมา จงึ เขา ไปเฝาถวายบังคมแลว ประทบั นั่ง ณ ทีส่ มควรสว นขา งหน่ึง กราบทลู พระศาสดาอยา งนี้วา ขาแตพ ระผมู ีพระภาคเจา ขาพระองคไ ดสดบั มาวา เขาวา

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนิบาต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 71ภกิ ษุสงฆลาํ บากดวยการเทย่ี วขออาหารในเมืองเวรญั ชา ขอพระองคโ ปรดประทานปฏิญญาทรงรับใหข าพระองคทะนบุ ํารุงภกิ ษุสงฆตลอด ๔ เดือนเถดิ ขา พระองคจ ะประจโุ อชะเขาไปในสรีระของภกิ ษสุ งฆน ะพระเจาขา .พระศาสดาทรงรบั โดยดษุ ณีภาพ พระเจา มหานามะทรงทราบวา ทรงรบัแลว ตั้งแตว ันรุงขึ้น ก็บํารุงภิกษสุ งฆม พี ระพุทธเจา เปนประมขุ ดวยโภชนะอนั ประณตี และของมีรสอรอ ย ๔ ชนิด เปน ตน รบั ปฏญิ ญาบาํ รงุอกี ๔ เดอื น เปน ๘ เดอื นเตม็ แลว รบั ปฏิญญาบํารงุ อีก ๔ เดือน ชอ่ืวา ทรงบาํ รงุ ตลอดทัง้ ป. พระศาสดามิไดประทานปฏิญญารบั อาราธนาเกนิ ไปกวาน้นั . สว นพระเจา มหานามะทรงทําสกั การะแกภ ิกษุสงฆทม่ี าถึงตอ ๆ มาโดยทํานองนน้ี ี่แล. พระคุณนนั้ ของเจามหานามะ กข็ จรไปท่วัชมพูทวีป. เรื่องเกดิ ข้นึ อยางนน้ี ่แี ล. ตอ มา พระศาสดาประทับนง่ั ณพระเชตวันวิหาร จงึ ทรงสถาปนาพระเจามหานามศากยะไวใ นตําแหนงเอตทัคคะเปนเลิศกวาพวกอบุ าสก ผถู วายทานอันมีรสประณตี แล. จบอรรถกถาสตู รที่ ๕ อรรถกถาสตู รที่ ๖ ๖. ประวตั อิ ุคคคฤบดีชาวเมืองเวสาลี ในสูตรท่ี ๖ พึงทราบวนิ จิ ฉยั ดังตอ ไปน้.ี ดว ยบทวา มนาปทายกาน ทา นแสดงวา อุคคคฤหบดี ชาวกรงุ เวสาลี เปน เลิศกวาพวกอุบาสกผูถวายโภชนะทีช่ ่ืนชอบใจ.

พระสุตตันตปฎก เอกนิบาต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 72 ดงั ไดส ดับมา อคุ คคฤหบดีนั้น ครน้ั พระพทุ ธเจา พระนามวาปทมุ ตุ ตระ บังเกดิ ในเรอื นสกุล กรุงหงั สวดี กาํ ลังฟง ธรรมกถาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาอบุ าสกผหู นึง่ ไวในตาํ แหนงเอตทคั คะเปน เลิศกวา พวกอบุ าสกผูถ วายโภชนะทช่ี ่นื ชอบใจ ทํากุศลใหยิ่งยวดข้นึ ไป ปรารถนาตาํ แหนงนั้น. ทานเวยี นวายอยใู นเทวดาและมนุษยถงึ แสนกัป ในพุทธปุ บาทกาลนบ้ี ังเกดิ ในสกลุ เศรษฐี เมืองเวสาลี.เวลาทา นเกิดมีซึ่งไมแนน อน. แตต อ มา รา งกายของทานสูงข้ึน. สงา งามเหมือนเสาระเนียดทตี่ กแตง แลว เหมอื นแผน ผา ท่ีวิจิตรดวยลวดลายท่ีเขายกข้นึ ท้งั คุณทั้งหลายของทา นก็ฟุง ขจรไป. ทา นจึงชื่อวา อุคคเศรษฐีเพราะเรือนรางและคณุ ท้งั สองน้ีฟงุ ขจรไป. กท็ านอุคคคฤหบดนี ้ีน้ันดาํ รงอยใู นโสดาปต ตผิ ล ดวยการเฝาพระทศพลครั้งแรกเทา นนั้ ตอมากก็ ระทําใหแ จง มรรคและผล ๓ เวลาท่ตี วั แกเฒา ทา นไปในทลี่ ับน่งั คิดวาสิ่งใด ๆ เปน ทร่ี กั เปน ท่ชี อบใจของเรา เราจักถวายส่งิ นั้น ๆ นน่ั แหละแดพ ระทศพล เราไดฟง คํานใ้ี นทีเ่ ฉพาะพระพักตรพ ระศาสดาวา บคุ คลผถู วายของทีช่ อบใจ ยอมไดข องท่ีชอบใจ ดงั นี้ . ครง้ั น้ัน ทานดาํ ริอยา งน้ีวา พระศาสดาทรงทราบจติ ใจของเราบางหรอื หนอ พงึ เสด็จมายังประตนู ิเวศน. แมพ ระศาสดาก็ทรงทราบจติ ใจของทาน มภี กิ ษสุ งฆแวดลอ มเสดจ็ มาปรากฏ ณ ประตูนเิ วศนทนั ที. ทานทราบวา พระศาสดาเสด็จมาแลว กข็ ะมักเขมนอยา งเหลอื เกนิ เดนิ ไปสูส าํ นักพระทศพลกราบดวยเบญจางคประดษิ ฐแ ลว รับบาตรของพระศาสดา อาราธนาใหเสด็จเขาไปยังเรือนแลว ใหพระศาสดาประทับน่ังเหนอื พุทธอาสนอันดีที่จดั ไวแลว ใหภ ิกษุสงฆน่งั เหนอื อาสนะทีเ่ หลอื แลวเล้ียงดภู กิ ษสุ งฆม ี

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนิบาต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 73พระพทุ ธเจา เปนประมุข ดว ยอาหารรสเลิศตางๆ ครัน้ เสร็จภัตกิจ น่ัง ณท่ีสมควรสวนขา งหนง่ึ กราบทูลอยางนว้ี า ขาแตพ ระองคผูเจริญ ขา พระ-องคไ ดฟง มาเฉพาะพระพกั ตร ชือ่ วา รับมาเฉพาะพระพักตรพ ระผมู พี ระ-ภาคเจาวา บคุ คลผูถ วายของท่ีชอบใจ ยอ มไดข องท่ชี อบใจ ดังน้ี ขาแตพระองคผเู จริญ ส่ิงใด ๆ ท่ชี อบใจของขาพระองค ส่ิงนน้ั ๆ ขาพระ-องคถ วายแกภ ิกษสุ งฆม ีพระพุทธเจา เปนประมุข. ทําพระศาสดาใหทรงทราบแลว นับตงั้ แตน นั้ ไป ก็ถวายสิ่งท่ีชอบใจเขา แกภ ิกษสุ งฆมพี ระ-พทุ ธเจาเปนประมุข. ก็เรอ่ื งน้นั ทัง้ หมดจกั มาในอุคคสูตร ปญจกนิบาตแล.เรอ่ื งนเี้ กิดขนึ้ อยางน.ี้ ตอมาภายหลงั พระศาสดาประทับอยู ณ พระเชตวัน-วิหาร จึงทรงสถาปนาอุบาสกผูน นั้ ไวในตาํ แหนง เอตทัคคะเปน เลศิกวาพวกอุบาสก ผถู วายโภชนะท่ชี ืน่ ชอบใจ แล. จบอรรถกถาสูตรที่ ๖ อรรถกถาสูตรท่ี ๗ ๗. ประวัตอิ คุ คตคฤหบดชี าวบา นหัตถคิ าม ในสูตรที่ ๗ พึงทราบวินจิ ฉัยดงั ตอไปน้.ี ดว ยบทวา สงฆฺ ุปฏากาน ทา นแสดงวา อคุ คตคฤหบดีชาวบานหัตถคิ าม เปนเลิศกวาพวกอุบาสกผเู ปน อปุ ฏ ฐากภกิ ษุสงฆ. ดงั ไดสดับมา อคุ คตคฤหบดนี นั้ คร้งั พระพุทธเจาพระนามวาปทมุ ตุ ตระ บงั เกดิ ในเรือนสกุล กรงุ หงั สวดี ตอ มา ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เหน็ พระศาสดาทรงสถาปนาอุบาสกผหู นง่ึ ไวใ นตาํ แหนง

พระสุตตันตปฎ ก เอกนิบาต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 74เอตทัคคะ เปน เลิศกวาพวกอุบาสกผเู ปน สงั ฆอุปฏฐาก ทํากศุ ลใหย ิง่ ยวดขึ้นไป ปรารถนาตาํ แหนงนน้ั . ทานเวยี นวายอยูในเทวดาและมนษุ ยถ งึแสนกัป. ในพุทธุปบาทกาลน้บี งั เกดิ ในสกลุ เศรษฐี บานหัตถคิ าม. พวกญาตไิ ดข นานนามวา อุคคตกุมาร. ตอมา ทานดํารงอยูในฆราวาสวิสยับิดาลวงลบั ไป กไ็ ดตําแหนงเศรษฐี. สมยั นัน้ พระศาสดาทรงมภี ิกษุสงฆแวดลอ ม เสดจ็ จาริกไปถงึ บา นหัตถิคาม ประทับอยู ณ อุทยาน-นาคภวนะ ครัง้ นน้ั อุคคตเศรษฐีน้ี เมาน้ําเมาอยูถงึ ๗ วนั ถูกเหลานกั ฟอ นรําหอ มลอมไปยังอทุ ยานนาคภวนะบาํ เรออยู ครั้นเหน็ พระทศพลก็เกดิ หิริโอตตัปปะ มีกําลงั . เม่ือเขาเขาเฝาพระศาสดา ความเมาสรุ าก็เหือดหายไปหมด. เขาถวายบังคมพระศาสดาแลวนงั่ ณ ท่ีสมควรสวนขา งหนงึ่ . คร้งั นนั้ พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกเ ขา. จบเทศนา เขาก็แทงตลอดมรรคและผล ๓. ต้ังแตน ้ันมา เขาก็สละเหลา นกั ฟอ นรําดว ยกลาววา พวกทา นจงไปตามความพอใจเถดิ . เปนผูยินดยี ิ่งนักในทานถวายทานแกภ กิ ษสุ งฆเ ทาน้ัน. เทวดามาหาในระหวา งราตรแี ลวบอกแกเศรษฐวี า ทา นคฤหบดี ภกิ ษุรูปโนนมีวิชชา ๓ ภิกษุรปู โนน มีอภิญญา ๖รปู โนน มีศลี รปู โนนทศุ ีล. เขาสดับคําของเทวดานน้ั แลว ก็รูคุณตามเปนจริงกอนแล. แตเ ขากย็ ังถวายไทยธรรมดว ยจิตสมาํ่ เสมอทีเดยี ว แมน่งั อยใู นสํานักพระศาสดา กก็ ลา วแตค ณุ น้นั นน่ั แหละ. ตอมา พระศาสดาประทับนั่ง ณ พระเชตวันวหิ าร ทรงสถาปนาคฤหบดผี ูน ั้นไวใ นตําแหนงเอตทัคคะเปน เลิศกวา พวกอบุ าสก ผเู ปนอุปฏฐากภกิ ษสุ งฆ แล จบอรรถกถาสตู รท่ี ๗

พระสตุ ตันตปฎก เอกนบิ าต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 75 อรรถกถาสตู รท่ี ๘ ๘. ประวัตสิ รู อมั พฏั ฐอบุ าสก ในสตู รที่ ๘ พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ดงั ตอไปน.ี้ ดว ยบทวา อเวจฺจปสฺ นนฺ าน ทานแสดงวา ปุรพันธเศรษฐีอุบาสก [ บาลวี า สรู อัมพฏั ฐะ] เปนเลิศกวาพวกอุบาสกอริยสาวกผูเลอ่ื มใสไมหวนั่ ไหว. ดังไดส ดบั มา อบุ าสกผนู ้ี คร้ังพระพทุ ธเจาพระนามวา ปทมุ ุตตระบงั เกิดในเรือนสกลุ กรุงหงั สวดี ฟงธรรมกถาของพระศาสดา เหน็พระศาสดาทรงสถาปนาอบุ าสกผหู นงึ่ ไวในตําแหนง เอตทัคคะเปนเลิศกวาพวกอุบาสกผูเ ลื่อมใสไมหว่ันไหว ทาํ กศุ ลใหย่งิ ยวดข้ึนไป ปรารถนาตําแหนงนนั้ . เขาเวยี นวา ยอยูในเทวดาและมนษุ ยถ งึ แสนกปั ในพทุ ธุป-บาทกาลนบ้ี งั เกิดในสกุลเศรษฐี. พวกญาตไิ ดขนานนามวา ปุรพนั ธะ. ตอมาเขาเจริญวยั ดํารงอยใู นฆราวาสวสิ ัย เปน อปุ ฏฐากของเหลา อัญญเดยี รถีย. ครั้งนัน้ พระศาสดาทรงตรวจดูโลกเวลาใกลรุง ทรงเหน็ เหตุแหงโสดาปต ติมรรคของเขา จงึ เสด็จไปถึงประตนู ิเวศนในเวลาเท่ยี วแสวงหาอาหาร. เขาเหน็ พระทศพล จงึ คดิ วา พระสมณโคดมทรงอบุ ัติในสกลุใหญแ ละเปน ผูอันมหาชนรูจักกนั อยางดใี นโลก ดวยเหตุนั้น การไมไปสาํ นักของพระสมณโคดมน้ัน ไมสมควร. เขาจงึ ไปสสู ํานักพระศาสดากราบที่พระยคุ ลบาท รบั บาตรแลว อาราธนาใหเสด็จเขา ไปเรอื น ใหประทบั นั่งบนบัลลังกมคี า มากถวายภกิ ษา เม่ือเสรจ็ ภตั กจิ จึงนง่ั ณ ที่สมควรสว นขางหนง่ึ . พระศาสดาทรงแสดงธรรมตามอาํ นาจจริยาของเขา.

พระสุตตันตปฎ ก เอกนบิ าต-ทกุ นิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 76จบเทศนาเขาก็ดาํ รงอยใู นโสดาปต ตผิ ล. แมพระศาสดาทรงฝกเขาแลวก็เสดจ็ ไปพระเชตวันวหิ าร. ลําดบั นัน้ มารคิดวา ชือ่ วา ปรุ พันธะนีเ้ ปนสมบตั ิของเรา แตพ ระศาสดาเสดจ็ ไปเรอื นเขาวนั นี้ ไดทรงทําใหม รรคปรากฏ เพราะฟงธรรมของพระศาสดาหรอื หนอ เพียงท่ีเราจะรูวา เขาพนจากวสิ ยั ของเราหรือยงั ไมพ น จงึ เนรมิตรูปละมายพระทศพล ทง้ั ทรงจวี ร ท้งั ทรงบาตร เสด็จดาํ เนินโดยอากัปกิริยาของพระพทุ ธเจา ทเี ดยี วทรงพระลักษณะ ๓๒ ประการ ไดป ระทับยนื ใกลประตูเรอื นของปุรพันธ-อุบาสก. แมป รุ พันธอุบาสก ฟง วา พระทศพลเสด็จมาอกี แลว ก็คดิวา ธรรมดาการเสด็จไปชนดิ ไมแนน อนของพระพทุ ธะทงั้ หลายไมม เี ลยเหตไุ รหนอจงึ เสดจ็ มา ดงั นี้ แลวจึงรบี เขาไปสสู ํานักพระพทุ ธองคด ว ยสาํ คัญวา พระทศพล กราบแลว ยนื ณ ท่ีสมควรสวนขางหน่งึ กราบทลู วาขาแตพระองคผูเจรญิ พระองคท รงทาํ ภตั กจิ เสรจ็ แลว ในเรอื นของขา -พระองค ทรงอาศัยเหตอุ ะไรจงึ เสด็จมาอกี . มารกลา ววา ดูกอนปุรพันธะเราเมอ่ื กลา วธรรมไมทันพิจารณาแลว กลา วคําไปขอหนึง่ มีอยู แทจ ริงเรากลา วไปวา ปญ จขันธไ มเ ทยี่ ง เปน ทุกข เปนอนตั ตา หมดทกุ อยา งแตค วามจรงิ ไมใ ชท้ังหมดเห็นปานนนั้ ดวยวา ขนั ธ บางจําพวก ท่เี ทียงมน่ั คง ยงั่ ยนื มีอย.ู ทีนัน้ ปรุ พนั ธอุบาสกคิดวา เร่อื งนี้เปน เรอื่ งหนักอยา งยงิ่ ดว ยธรรมดาวา พระพทุ ธะทง้ั หลาย ตรัสเปนคาํ สองไมม .ี จงึคิดใครครวญวา ขึ้นช่อื วา มารเปน ขาศึกของพระทศพล ผูนีต้ อ งเปน มารแน จึงกลาววา ทานเปนมารหรือ. ถอยคําทพ่ี ระอริยสาวกกลา วไดเ ปนหนงึ่ เอาขวานฟน มารนั้น. เพราะเหตนุ ั้น มารจะดาํ รงอยโู ดยภาวะของตนไมไ ด จงึ กลาววา ใชล ะ ปรุ พันธะ เราเปนมาร. ปรุ พันธอุบาสกจึง

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนบิ าต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 77ช้นี ้ิวกลาววา มารต้ัง ๑๐๐ ต้ัง ๑,๐๐๐ กม็ าทาํ ศรัทธาของเราใหหวน่ั ไหวไมไดดอก. พระทศพลมหาโคดม เมือ่ ทรงแสดงธรรมแกเรา กท็ รงแสดงธรรมปลุกใหต่ืนวา สงั ขารทั้งปวงไมเ ทีย่ ง. ทา นอยา ยืนใกลประตูเรอื นของเรานะ. มารฟง คําของปรุ พันธอบุ าสกนน้ั แลว กถ็ อยกรดู ไมอ าจพดู จา อันตรธานไปในทีน่ ั้นนั่งเอง. แมป รุ พนั ธอบุ าสก เวลาเย็นกเ็ ขาไปเฝาพระศาสดา กราบทลู กิรยิ าที่มารทาํ แลวทูลวา ขาแตพ ระองคผ เู จริญมารพยายามทาํ ศรทั ธาของขาพระองคใ หหวนั่ ไหว. พระศาสดาทรงทําเหตนุ ัน้ นั่นแลใหเปนอัตถุปปต ติเหตเุ กดิ เรอื่ ง จึงทรงสถาปนาปุรพันธ-อุบาสกไวในตาํ แหนง เอตทคั คะเปนเลิศกวาพวกอุบาสก ผูเลอ่ื มใส ไมหวน่ั ไหว แล. จบอรรถกถาสตู รท่ี ๘ อรรถกถาสูตรที่ ๙ ๙. ประวตั หิ มอชีวกโกมารภัจ ในสตู รท่ี ๙ พึงทราบวินจิ ฉยั ดงั ตอไปน้ี. ดว ยบทวา ปคุ คฺ ลปปฺ สนนฺ าน ทา นแสดงวา หมอชวี กโกมารภัจเปน เลิศกวา พวกอุบาสกผูประกอบดวยความเลื่อมใสในบคุ คล. ดงั ไดสดับมา หมอชวี กน้นั คร้ังพระพทุ ธเจา พระนามวา ปทมุ ุตตระบังเกิดในเรือนสกุล กรุงหงั สวดี กําลงั ฟง ธรรมกถาของพระศาสดา เหน็พระศาสดาทรงสถาปนาอบุ าสกผูห น่งึ ไวในตําแหนงเอตทัคคะเปนเลิศกวาพวกอบุ าสกผเู ล่ือมใสในบุคคล ทํากศุ ลใหย ่งิ ยวดขึ้นไป ปรารถนาตําแหนง

พระสตุ ตนั ตปฎ ก เอกนบิ าต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 78นนั้ . ทานเวยี นวายอยใู นเทวดาและมนษุ ยถ งึ แสนกัป ในพุทธปุ บาทกาลนี้บงั เกดิ ในครรภของสตรี ชื่อสาสวดี๑ อาศยั รูปเลย้ี งชีพ อาศัยอภยั ราช-กมุ ารอยู ณ กรงุ ราชคฤห. ก็ขึ้นชอื่ วา สตรีผูอาศยั รูปเล้ยี งชีพ เวลาตลอดถา เปน บุตรชาย ก็ท้ิงเสยี ถา เปนบตุ รหญงิ กเ็ ลีย้ งไว. ดังน้นั นางจงึเอากระดงใสเ ดก็ ชายท้งิ เสยี ทกี่ องขยะ. ครงั้ นัน้ อภยั ราชกุมารเสดจ็ ไปท่ีเขาเฝา ทอดพระเนตรเหน็ เดก็ ชายน้นั จงึ ตรัสถามวา พนาย อะไรนัน่ฝงู กาจึงรมุ ลอ มเต็มไป ทรงสงพวกราชบุรุษไป เม่ือเขากราบทลู วา ทารกพระเจา ขา . ตรัสถามวา ยังเปน อยหู รอื พนาย. ทรงฟง วา ยงั เปน อยูพระเจา ขา . จงึ โปรดใหน ําไปเล้ียงไวภ ายในบรุ ขี องพระองค. เขาพากนัขนานนามทา นวา ชวี ก. พออายุได ๑๖ ป ก็ไปกรงุ ตกั กศิลา เรียนแพทยศิลปะ ไดล าภสักการะจากราชสาํ นักของพระเจาพมิ พิสาร ไดกระทาํ พระโรคของพระเจา จณั ฑปชโชตใหห ายจนทรงพระสําราญ ทา วเธอก็สงขาวสาร ๕๐๐ เลม เกวยี น กหาปณะ ๑๖,๐๐๐ และคูผา แควน สีพีทป่ี ระมาณคามิได ทั้งผาบริวารนบั จาํ นวน ๑,๐๐๐ พระราชทานแกหมอชีวกนั้น. สมัยนั้น พระศาสดาทรงอาศัยกรงุ ราชคฤห ประทับอยทู ีเ่ ขาคิชฌกฏู . หมอชีวกประกอบเภสชั ทลู ถวายการขับถายในพระวรกายทมี่ ีธาตุสะสมแลวแดพระศาสดา คิดวา ปจจัย ๔ เฉพาะเปนของ ๆ เรามอี ยูดังน้ี จึงอาราธนาใหพ ระศาสดาประทับอยใู นวหิ ารของตน ปรงุ ยาถวายนอมคูผ า นัน้ ถวาย กราบทลู วา ขาแตพระองคผ ูเจริญ ขอพระองคโปรดทรงใชส อยคูผา นี้ แลว ไดถ วายผา ๑,๐๐๐ ผนื ที่ไดม าพรอ มกับคูผาน้นัแกพ ระภิกษสุ งฆ. นเี้ ปน ความยอ ในเรอ่ื งหมอชีวกโกมารภจั นนั้ . สว น๑. ม. สาลวด.ี

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนบิ าต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 79โดยพิสดาร เรอื่ งหมอชวี กมาแลวในขันธกวนิ ยั ตอ มา พระศาสดาประทบั อยูในพระเชตวนั วิหาร จงึ ทรงสถาปนาหมอชวี กโกมารภจั ไวใ นตําแหนง เอตทคั คะเปน เลศิ กวาพวกอบุ าสกผเู ลือ่ มใสในบุคคล แล. จบอรรถกถาสูตรที่ ๙ อรรถกถาสูตรท่ี ๑๐ ๑๐. ประวตั ินกลุ บิดาคฤหบดี ในสตู รที่ ๑๐ พงึ ทราบวินิจฉัยดังตอไปน้.ี ดว ยบทวา วิสฺสาสิกาน ทานแสดงวา นกลุ บิดาคฤหบดีเปนเลิศกวาพวกอบุ าสกผกู ลาวถอ ยคาํ แสดงความคุนเคย. ดังไดส ดับมา ทา นคฤหบดนี ้ัน คร้งั พระพทุ ธเจาพระนามวาปุทมุ ุตตระ บงั เกดิ ในเรอื นสกลุ กรุงหังสวดี กําลงั ฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาอบุ าสกผหู นงึ่ ไวในตําแหนงเอตทคั คะเปนเลิศกวาพวกอบุ าสกผูคุนเคย ก็ทาํ กุศลใหย ง่ิ ยวดข้ึนไปปรารถนาตําแหนง นนั้ . ทา นเวยี นวา ยอยูในเทวดาและมนษุ ยถงึ แสนกปัในพุทธปุ บาทกาลนก้ี ็บังเกดิ ในสกุลเศรษฐี นครสุงสุมารคริ ี แควนภัคคะ. แมพระศาสดา อันภกิ ษสุ งฆแวดลอมแลวเสด็จจาริกไปถึงนครนั้นประทบั อยูที่เภสกลาวนั . ครัง้ นั้น นกลุ บิดาคฤหบดนี ี้ ก็ไปเฝาพระศาสดาพรอ มดว ยเหลาชาวสุงสุมารคริ นี คร โดยการเฝา ครง้ั แรกเทานนั้ เขาและภริยาก็ตัง้ ความสาํ คญั วา พระทศพลเปนบตุ รของตน จงึ หมอบลงที่พระ-ยุคลบาทของพระศาสดากราบทลู วา ลูกเอย เจา ทิ้งพอ แมไปเสยี ตลอด

พระสุตตันตปฎก เอกนบิ าต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 80เวลาเทา นี้ เที่ยวไปอยูเ สยี ทไี หน. นัยวา นกลุ บดิ าคฤหบดีน้ี แมในชาตกิ อน ๆ ก็ไดเปนบดิ าพระทศพล ๕๐๐ ชาติ เปนอา ๕๐๐ ชาติเปนปู ๕๐๐ ชาติ เปนลุง ๕๐๐ ชาต.ิ นกุลมารดากไ็ ดเปนมารดา๕๐๐ ชาติ เปนนา ๕๐๐ ชาติ เปนยา ๕๐๐ ชาติ เปนปา ๕๐๐ ชาต.ิดงั นนั้ เพราะมีความรกั ทตี่ ดิ ตามมาตลอดกาลยาวนาน พอเหน็ พระทศพลกส็ าํ คัญวาบุตรจงึ ทนอยไู มไ ด. พระศาสดามไิ ดต รสั วา จงหลีกไปตราบเทาทจ่ี ิตใจของคนทัง้ สองนนั้ ยงั ไมรูสึกตัว. คร้งั นน้ั พอคนทัง้ สองน้ันกลับไดสตติ ามเดมิ แลว พระศาสดาทรงทราบอาสยะ คอื อัธยาศยั ของเหลาสัตวผ ูว างใจเปนกลางแลว ทรงแสดงธรรม. เม่ือจบเทศนา แมทั้งสองคนก็ดาํ รงอยูในพระโสดาปตติผล. ตอมา เวลาทรงพระชรา พระศาสดาไดเ สด็จไปยังนครแควนภัคคะอีก. คนทั้งสองนน้ั ทราบวา พระศาสดาเสด็จมา ก็เขาไปเฝา ถวายบังคมดว ยเบญจางคประดิษฐ อาราธนาเพ่อื เสวยในวนั พรุง น้ี ในวันรงุ ขึน้กเ็ ลย้ี งดูภกิ ษสุ งฆม ีพระพุทธเจาเปน ประมุข ดวยโภชนะมีรสเลศิ ตาง ๆ ในนิเวศนของตน พระศาสดาเสวยเสรจ็ ก็เขา ไปใกล ๆ น่งั ทสี่ มควรสวนขา งหนง่ึ . ครนั้ น่งั เรียบรอยแลว นกลุ บิดาคฤหบดีจงึ ไดก ราบทบู พระผู-มพี ระภาคเจาวา ขาแตพ ระองคผ เู จรญิ ขา พระองคก ับนกุลมารดาคฤห-ปตานีแตง งานกนั ครง้ั เปน หนมุ เปนสาว ขา พระองคม ไิ ดล วงรวู า นกลุ -มารดาคฤหปตานจี ะนอกใจแมท างใจเลย ดังนั้น นางจะนอกใจทางกายไดแ ตทไ่ี หน ขาพระองคปรารถนาจะพบกนั และกนั ทัง้ ในปจจุบัน ท้ังในภายภาคหนา พระเจาขา . นกลุ มารดาคฤหปตานกี ็กราบทลู พระผมู พี ระ-ภาคเจาบา งวา ขา แตพ ระองคผูเจริญ ขาพระองคก ับนกลุ บดิ าคฤหบดี

พระสุตตนั ตปฎ ก เอกนิบาต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 81แตง งานกันคร้งั ยงั เปน หนุม เปนสาว ขาพระองคม ิไดล วงรูวา นกลุ บิดาคฤหบดีจะนอกใจแมทางใจ ดังนั้น เขาจะนอกใจทางกายไดแ ตทไ่ี หน.ขาพระองคปรารถนาจะพบกันและกัน ทั้งในปจจบุ นั ทง้ั ในภายภาคหนาพระเจา ขา. ตอ มา ภายหลัง พระศาสดาประทับนั่ง ณ พระเชตวันวหิ ารเม่ือทรงสถาปนาเหลา อุบาสกไวในตาํ แหนงตา ง ๆ ตามลาํ ดับ ทรงนําเร่ืองของคนทั้งสองใหเปนอตั ถปุ ปตตเิ หตเุ กดิ เรือ่ งแลว ทรงสถาปนานกุลบิดาคฤหบดไี วใ นตําแหนงเอตทัคคะเปนเลศิ กวาพวกอุบาสก ผูคนุ เคย แล. จบอรรถกถาอบุ าสกบาลปี ระดบั ดวยสตู ร ๑๐ สตู ร จบประวตั อิ บุ าสกสาวกเอตทคั คะ ๑๐ ทาน จบอรรถกถาวรรคที่ ๖

พระสุตตนั ตปฎ ก เอกนิบาต-ทกุ นิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 82 วรรคที่ ๗ วา ดวยอบุ าสิกาผมู ีตําแหนง เลิศ ๑๐ ทาน [๑๕๒] ดูกอ นภิกษทุ ้งั หลาย นางสชุ าดาธิดาของเสนานกี ฎุ มพีเลิศกวาพวกอบุ าสิกาสาวิกาของเราผูถงึ สรณะกอ น. นางวิสาขามคิ ารมารดา เลิศกวาพวกอุบาสิกาสาวกิ าของเราผูถวายทาน. นางขุชชตุ ตรา เลศิ กวาพวกอุบาสิกาสาวิกาของเราผเู ปน พหูสตู . นางสามาวดี เลิศกวาพวกอบุ าสกิ าสาวิกาของเราผูม ปี รกตอิ ยูดว ยเมตตา. นางอุตตรานันทมารดา เลิศกวาพวกอุบาสกิ าสาวกิ าของเราผูย ินดีในฌาน. นางสุปปวาสาโกลยิ ธิดา เลศิ กวา พวกอุบาสกิ าสาวิกาของเราผูถวายรสอนั ประณตี . นางสุปปย าอบุ าสกิ า เลศิ กวา พวกอุบาสกิ าสาวิกาของเราผเู ปนคลิ านปุ ฏฐาก. นางกาตยิ านี เลศิ กวา พวกอุบาสิกาสาวิกาของเราผเู ล่อื มใสอยา งแนน แฟน . นางนกลุ มารดาคหปตานี เลศิ กวาพวกอบุ าสิกาสาวิกาของเราผูค นุเคย. นางกาฬีอุบาสกิ าชาวกรุ รฆรกิ า เลศิ กวาพวกอุบาสิกาสาวิกาของเราผูเลือ่ มใสโดยไดย นิ ไดฟ ง ตาม. จบวรรคที่ ๗

พระสตุ ตันตปฎ ก เอกนบิ าต-ทกุ นิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 83 อบุ าสกิ าบาลี อรรถกถาวรรคที่ ๗ อรรถกถาสตู รที่ ๑ ๑. ประวัตินางสชุ าดา เสนยี ธิดา๑ อุบาสกิ าบาลี สูตรท่ี ๑ พึงทราบวินจิ ฉยั ดังตอ ไปน.ี้ ดว ยบทวา ปม สรณ คจฉฺ นฺตีน ทานแสดงวา ธิดาของเสนียะชือ่ สชุ าดา เปน เลศิ กวา พวกอุบาสกิ าผดู ํารงอยูในสรณะกอนคนอน่ื ทง้ั หมด. แมน าง คร้ังพระพุทธเจาพระนามวา ปทุมุตตระ บังเกดิ ในเรือนสกลุ กรงุ หังสวดี ตอมา นางฟงธรรมกถาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาอุบาสกิ าผหู นง่ึ ไวใ นตาํ แหนงเอตทคั คะเปนเลศิ กวาพวกอุบาสิกาผถู งึ สรณะกอนอบุ าสกิ าทงั้ ปวง จึงทํากศุ ลใหย ิง่ ยวดข้ึนไปปรารถนาตําแหนง น้ัน. นางเวยี นวายอยูใ นเทวดาและมนุษยถ งึ แสนกัปบังเกิดในครอบครวั ของกุฎม พีชอ่ื เสนียะ ณ ตาํ บลอรุ ุเวลาเสนานคิ ม กอนพระศาสดาของเราบังเกิด เจรญิ วัยแลวไดทาํ ความปรารถนาไว ณ ตนไทรตน หน่ึงวา ถา นางไปมีเหยา เรือนกะคนทเ่ี สมอ ๆ กัน ไดบ ุตรชายในทองแรกจักทําพลีกรรมประจําป. ความปรารถนาของนางก็สําเร็จ. เมอ่ื พระมหาสตั วทรงทาํ ทุกรกริ ิยาครบปท่ี ๖ ในวันวสิ าขปณุ ณมีนางคิดวา จกั ทําพลีกรรมแตเชาตรู จงึ ตน่ื ขึ้นเวลาใกลร ุง แหงราตรีแลวใชใหเ ขารดี นมโค. เหลาลกู โคก็ไมไป ถือเอาเตา นมของเหลา๑. บาลีขอ ๑๕๒ เปน เสนานกี ฏุ มพี.

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนบิ าต-ทุกนิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 84แมโคนม. พอเอาภาชนะใหม ๆ เขา ไปรองใกลน ม หยาดน้าํ มนั ก็ไหลโดยธรรมดาของคน นางสุชาดาเหน็ ความอัศจรรยนน้ั ก็ถอื เอาน้าํ นมดวยมือของตนเองใสภาชนะใหม เรม่ิ เค่ียว. เมือ่ ขาวมธปุ ายาสกําลังเคี่ยวอยูฟองใหญ ๆ กผ็ ุดขน้ึ เวียนขวาไปรอบ ๆ. หยาดมธปุ ายาสสักหยดหน่ึงก็ไมกระเด็นออกขา งนอก. ทาวมหาพรหมกน้ั ฉตั ร. ทา วโลกบาลท้ัง ๔ ถอืพระขรรคต้ังการรักษา. ทา วสกั กะรวบรวมฟน ติดไฟ. เหลา เทวดานาํ โอชะใน ๔ ทวปี มาใสในขาวมธปุ ายาสนั้น. ในวนั นนั้ นนั่ เอง นางสุชาดาเห็นขออศั จรรยเ หลานี้ จงึ เรยี กนางปุณณทาสีมาสัง่ วา แมปณุ ณะ วันนี้เทวดาของเรานาเลื่อมใสเหลือเกิน ตลอดเวลาเทา น.้ี ขาไมเ คยเห็นความอัศจรรยเ ห็นปานนเ้ี ลย เจา จงรบี ไปปฏบิ ัติเทวสถาน. นางปุณณทาสีรบั คํานางวา ดลี ะแมเ จา ขมขี มันรบี ไปยงั โคนตน ไม. ฝา ยพระโพธสิ ตั วรอเวลาแสวงหาอาหาร ก็เสดจ็ ไปประทับนัง่ ณ โคนตน ไมแ ตเ ชา ตร.ูนางปุณณะเดินไปเพื่อจะปด กวาดโคนตนไม ก็มาบอกนางสชุ าดาวาเทวดาประทับนัง่ อยูโคนตนไมแลว. นางสชุ าดากลา ววา แมม หาจาํ เรญิถา เจาพูดจรงิ เจากไ็ มต อ งเปนทาสีละ แลวประดับเคร่อื งประดบั ทุกอยางจดั ขาวมธุปายาสอยา งดีลงในถาดทองมคี า แสนหน่งึ เอาถาดทองอกี ถาดหน่งึ ปด แลวหมุ หอ ดว ยผา ขาว หอ ยพวงของหอมพวงมาลยั ไวรอบ ๆ ยกข้นึ เดนิ ไป พบพระมหาบุรุษ ก็เกิดปต อิ ยา งแรง กม ตวั ลงตง้ั แตสถานท่ี ๆพบ ปลงถาดลงจากศรี ษะ เปดออกแลว วางขาวมธปุ ายาสพรอมท้งั ถาดไวในพระหตั ถข องพระมหาบรุ ุษ ไหวแ ลว กลา ววา ขอมโนรถของทานจง

พระสุตตันตปฎก เอกนิบาต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 85สําเร็จเหมือนมโนรถของดิฉนั ทส่ี าํ เรจ็ แลวเถิด แลวกห็ ลีกไป. พระโพธิสตั วเ สดจ็ ไปยังฝงแมนํ้าเนรญั ชรา ทรงวางถาดทองไวรมิ ฝง ลงสรงสนานแลวเสดจ็ ขน้ึ ทรงปนเปนกอ นได ๔๙ กอ น เสวยขาวมธปุ ายาสแลว ทรงลอยถาดทองลงในแมน ้ํา เสดจ็ ขน้ึ สูโพธมิ ัณฑสถานตามลาํ ดับ ทรงบรรลุพระสัพพัญตุ ญาณ ประทบั ณ โพธมิ ณั ฑสถานลว งไป ๗ สัปดาห ทรงประกาศพระธรรมจักรอนั ประเสรฐิ ณ ปาอิสิ-ปตนมคิ ทายวนั ทรงเหน็ อปุ นิสยั ของเด็กชื่อยสะ บุตรของนางสุชาดาจึงเสด็จไปประทับนั่ง ณ โคนไมต น หนงึ่ . แมยสกุลบุตรเหน็ นางบําเรอนอนเปดรางในลําดับตอ จากคร่งึ ราตรี เกดิ ความสลดใจพดู วา วุนวายหนอ ขัดขอ งหนอ แลวออกจากนเิ วศนเดินไปยงั สาํ นักพระศาสดานอกพระนคร ฟงธรรมเทศนาแลวแทงตลอดมรรคผล ๓. ขณะน้ัน บดิ าของเขาเดินตามรอยเขาไปเฝา พระผมู ีพระภาคเจา ทูลถามเรื่องของยสกลุ -บุตร. พระศาสดาทรงปกปดยสกุลบตุ รไวทรงแสดงธรรม จบเทศนาเศรษฐคี ฤหบดีกด็ ํารงอยูในพระโสดาปตตผิ ล. สว นยสะบรรลพุ ระอรหตั .พระผูมีพระภาคเจาตรัสกะเขาวา จงเปนภิกษมุ าเถดิ . ทันใดนัน้ นั่นเองเพศคฤหัสถของเขากห็ ายไป เขาไดเ ปนผทู รงบาตรและจวี รสําเรจ็ ดว ยฤทธ.ิ์ แมบดิ าของทา นกน็ ิมนตพระศาสดา. พระศาสดาทรงมพี ระยสกุล-บุตรเปนปจ ฉาสมณะ ติดตามไปขา งหลัง เสดจ็ ไปเรอื นของเศรษฐีนั้นเสวยภัตตาหารเสรจ็ แลว ก็ทรงแสดงธรรมโปรด. จบเทศนา นางสชุ าดามารดาและภรยิ าเกาของพระยสะ ก็ดํารงอยใู นพระโสดาปตตผิ ล. ในวันน้ัน นางสชุ าดากนั หญงิ สะใภ ก็ดาํ รงอยใู นเตวาจกิ สรณะ คือถึงพระ-พทุ ธเจา พระธรรม และพระสงฆค รบ ๓ เปนสรณะ. นเี้ ปน ความยอ ใน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก เอกนิบาต-ทกุ นิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 86เร่อื งนน้ั . สว นโดยพสิ ดาร เรอ่ื งนมี้ าแลว ในคัมภรี ขันธกะ. ภายหลงัตอ มา พระศาสดาเม่ือทรงสถาปนาเหลา อุบาสกิ าไวใ นตําแหนง ตาง ๆตามลาํ ดับ จงึ ทรงสถาปนาอุบาสิกาผูนี้ไวในตาํ แหนงเลตทัคคะเปนเลิศกวาพวกอบุ าสิกา ผูถงึ สรณะ แล. จบอรรถกถาสูตรท่ี ๑ อรรถกถาสูตรที่ ๒ ๒. ประวัตินางวิสาขามิคารมารดา ในสตู รที่ ๒ พงึ ทราบวนิ จิ ฉยั ดงั ตอไปนี.้ ดว ยบทวา ทายิกาน ทา นแสดงวา นางวสิ าขามิคารมารดาเปนเลิศกวาพวกอบุ าสกิ าผูยนิ ดยี ่งิ ในการถวายทาน. ดังไดส ดบั มานางวิสาขานัน้ ครั้งพระพทุ ธเจา พระนามวา ปทุ มุ ุตตระบงั เกิดในเรอื นสกุล กรงุ หังสวดี ตอ มา กําลังฟง พระธรรมเทศนาของพระศาสดา เห็นพระศาสดาทรงสถาปนาอบุ าสิกาผูห น่ึงไวใ นตําแหนงเอตทคั คะเปนเลศิ กวา พวกอบุ าสิกาผยู ินดใี นการถวายทาน จึงทํากุศลใหย งิ่ยวดขน้ึ ไป ปรารถนาตําแหนงนัน้ . นางเวยี นวายอยูในเทวดาและมนุษยถึงแสนกปั ครง้ั พระพุทธเจา พระนานรา กสั สปะ บังเกดิ เปน ราชธดิ าองคนอ งนอยกวาเขาท้ังหมด แหง พระราชธิดาพน่ี อง ๗ พระองค ในพระ-ราชนเิ วศนของพระเจากงิ กิ. ก็ครง้ั นั้น พระราชธดิ าพ่ีนอง ๗ พระองคค อืสมณี สมณคุตตา ภิกขุนี ภิกขทุ าสิกา ธมั มา สุธมั มา และสังฆทาสีครบ ๗. พระราชธดิ าเหลา นั้น ในบัดนี้ [ครง้ั พทุ ธกาล] คือพระเขมา

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนิบาต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 87พระอุบลวรรณา พระปฏาจารา พระโคตมี พระธรรมทินนา พระนางมหามายา และนางวิสาชา ครบ ๗. บรรดาพระราชธิดาเหลา นน้ั พระนางสังฆทาสีเวยี นวายอยใู นเทวดาและมนุษยถ ึงพุทธนั ดรหน่ึง ในพทุ ธปุ บาทกาลนีบ้ ังเกดิ ในครรภของนางสุมนเทวภี ริยาหลวงของธนัญชัยเศรษฐี บตุ รของเมณฑกเศรษฐีภทั ทยิ นคร แควน องั คะ. บดิ ามารดาไดต งั้ ชือ่ นางวาวสิ าขา. เวลานางมีอายไุ ด ๗ ขวบ พระทศพลทรงเห็นอุปนิสัยสมบัตขิ องเสลพราหมณและเหลา สตั วพวกจะตรัสรอู ่นื ๆ มภี ิกษุสงฆเปน บรวิ าร เสด็จจารกิ ไปถึงนครนั้น ในแควน น้นั . สมัยน้ัน เมณฑกคฤหบดี เปน หวั หนา ของเหลา ผูมีบญุ มาก ๕ คนครองตาํ แหนง เศรษฐ.ี เหลาผมู ีบญุ มาก ๕ คน คอื เมณฑกเศรษฐี ๑ภรยิ าแสวงของเขา ชื่อจนั ทปทมุ า ๑ บุตรของเขา ช่ือธนญั ชยั ๑ ภริยาของธนญั ชัยนั้น ช่อื สุมนเทวี ๑ ทาสของเมณฑกเศรษฐี ช่อื ปณุ ณะ ๑.มิใชแ ตเมณฑกเศรษฐอี ยางเดียวดอก ถงึ ในราชอาณาจกั รของพระเจา -พิมพิสาร กม็ ีบคุ คลผูมีโภคสมบัตินับไมถ ว นถึง ๕ คน คือ โชตยิ ะชฏลิ ะ เมณฑกะ ปุณณะ และกากพลิยะ. บรรดาคนทง่ั ๕ นนั้เมณฑกเศรษฐนี ี้ ทราบวา พระทศพลเสดจ็ มาถงึ นครของตน จึงเรยี กเด็กหญงิ วสิ าขา ธิดาธนญั ชยั เศรษฐี ผูเ ปน บุตรมาแลว สงั่ อยา งนว้ี าแมห นู เปนมงคลท้ังเจา ทั้งปู เจาจงพาเกวยี น ๕๐๐ เลม พรอมดว ยเด็กหญงิ ๕๐๐ คน บริวารของเจามีทาสี ๕๐๐ นาง เปนบรวิ าร จงทาํการรับเสดจ็ พระทศพล. นางฟงคาํ ของปู กป็ ฏบิ ัติตาม. แตเ พราะนางเปน ผฉู ลาดในเหตุและมิใชเหตุ นางก็ไปดวยยาน เทาท่พี ้นื ทยี่ านจะไป

พระสุตตันตปฎก เอกนบิ าต-ทกุ นิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 88ไดแลว ก็ลงจากยานเดินไปเขา เฝาพระศาสดา ถวายบงั คมแลว ยืน ณ ที่สมควรสวนหน่งึ . คร้งั นน้ั พระศาสนาทรงแสดงธรรมโปรดดวยอํานาจจริยาของนาง. จบเทศนา นางก็ดาํ รงอยใู นโสดาปตตผิ ล พรอมกบัเดก็ หญงิ ๕๐๐ คน แมเมณฑกเศรษฐี ก็เขา ไปเฝา ถวายบงั คมพระศาสดาแลว นัง่ ณ ทสี่ มควรสว นหนึง่ . พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรด ดวยอํานาจจรยิ าของเศรษฐีนนั้ . จบเทศนา เมณฑกเศรษฐกี ด็ ํารงอยใู นโสดาปต ตผิ ล อาราธนาพระศาสดา เพือ่ เสวยในวันพรุง. วนั รงุ ขนึ้กเ็ ล้ยี งดพู ระภิกษสุ งฆ มพี ระพทุ ธเจา เปน ประมุข ดว ยอาหารอยา งประณีตในนเิ วศนข องตน ไดถวายมหาทานโดยอุบายนนั้ ครึ่งเดอื น. พระศาสดาประทับอยู ณ ภัททยิ นคร ตามพุทธอัธยาศยั แลว ก็เสด็จหลกี ไป. พงึวิสัชนากถามรรคอืน่ ตอจากนแ้ี ลว กลาวเร่ืองการเกดิ ของนางวิสาขา. จริงอยู ในกรงุ สาวตั ถี พระเจาโกศลทรงสงขาวสาสนไปยังสาํ นกัของพระเจา พิมพิสารวา ในราชอาณาเขตของหมอ มฉัน ช่อื วา สกลุ ท่ีไดโภคสมบตั ินบั ไมถ ว นไมม เี ลย สกลุ ท่ีไดโภคสมบัตนิ บั ไมถว นของพระองคมีอยู ขอไดโ ปรดทรงสง สกลุ ท่ไี ดโภคสมบัตนิ บั ไมถวนไปใหหมอ มฉันดว ยเถดิ . พระราชาทรงปรกึ ษากบั เหลา อํามาตย. เหลาอํามาตยปรกึ ษากันวา ไมอาจสง สกลุ ใหญ ๆ ไป แตเ ราจะสง เฉพาะบุตรเศรษฐคี นหน่ึงไปจงึ ขอรองธนัญชยั เศรษฐี บตุ รเมณฑกเศรษฐี. พระราชาทรงสดบั คาํปรึกษาของอาํ มาตยเ หลา น้นั กท็ รงสงธนัญชัยเศรษฐไี ป. ครั้งนัน้พระเจา โกศลพระราชทานตําแหนงเศรษฐีใหเ ขาอยูในนครสาเกต ทา ยกรงุ สาวัตถไี ป ๗ โยชน. ก็ในกรงุ สาวตั ถี บตุ รของมคิ ารเศรษฐี ชอื่ปุณณวฒั นกุมารเจรญิ วัยแลว. ขณะนัน้ บดิ าของเขารวู า บตุ รของเรา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก เอกนบิ าต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 89เจรญิ วยั แลว เปน สมยั ท่จี ะผกู พันดวยฆราวาสวิสยั จงึ สง คนทัง้ หลายผูฉลาดในเหตแุ ละมิใชเหตไุ ป ดวยส่งั วา พวกทานจงเสาะหาเด็กหญงิ ในสกลุท่ีมชี าติเสมอกับเรา. คนเหลา นั้นไมพบเด็กหญงิ ท่ตี อ งใจตนในกรุงสาวัตถีจึงพากันไปนครสาเกต. วันนั้นน่นั เอง วิสาขามหี ญงิ สาว ๕๐๐ คน ทมี่ วี ยั รนุ เดยี วกันแวดลอ ม พากนั ไปยงั บงึ ใหญแหงหนง่ึ เพอ่ื เลนนกั ษัตรฤกษ คนแมเหลาน้ัน เท่ียวไปภายในนคร ก็ไมพบเดก็ หญงิ ท่ีถูกใจคน จึงยนื อยูนอกประตูเมอื ง. ขณะน้นั ฝนเร่ิมตก. เหลาเด็กหญงิ ท่อี อกไปกบันางวิสาขากร็ ีบเขาศาลา เพราะกลัวเปยกฝน. คนเหลา นนั้ ไมพบเด็กหญงิตามท่ปี รารถนา ในระหวา งเด็กหญิงเหลา นนั้ . แตน างวสิ าขาอยขู างหลังเดก็ หญิงเหลาน้นั ท้งั หมด ไมนาํ พาฝนท่กี ําลังตก เปย กปอนเขาไปยงั ศาลาเพราะไมร ีบเดนิ . คนเหลานั้นเห็นนางแลว กค็ ดิ วา เดก็ หญงิ คนนี้สะสวยยิง่ กวาแมเ ดก็ หญงิ คนอน่ื ๆ กร็ ปู นี้นัน้ เปน สง่ิ ทห่ี ญิงบางพวกตกแตงไดเหมือนชางทํารถ ตกแตง ลอรถไดฉะนนั้ จึงกลาวตอไปวา จาํ เราจาํ ตอ งรูว า เด็กหญิงคนนพ้ี ูดไพเราะหรือไม. ดังนั้นจึงกลาวกะนางวา แมหนูเจาเหมอื นกบั สตรที ีม่ ีวยั เปนผูใหญฉะนั้น. นางจงึ ถามวา พอทา นพวกทานเหน็ อะไรจงึ กลาว. คนเหลา นน้ั ตอบวา หญงิ สาวทเี่ ลน กบั เจาคนอืน่ ๆ รีบมาเขา ศาลา เพราะกลวั เปย กฝน สวนเจาเหมือนหญงิ แกไมรบี สาวเทา มา ไมน ําพาวาผาจะเปย ก ถาชา งหรอื ทาไลต ามเจาอยางนี้นแ่ี ล เจาจะทาํ อยางไร. นางกลา ววา พอ ทาน ข้นึ ชอื่ วา ผาหาไดไมยากในสกลุ ของฉนั หาไดงาย สวนผูห ญงิ เจรญิ วัยแลว กเ็ ปนเหมอื นสินคาที่เขาขาย เมอื่ มือหรอื เทา หักไป คนทัง้ หลายเห็นผหู ญิงทเ่ี รือนรางบกพรอง

พระสุตตันตปฎก เอกนิบาต-ทกุ นิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 90ก็รังเกยี จ ถมนาํ้ ลายหนีไป เพราะเหตุนนั้ ฉนั จงึ คอย ๆ เดนิ มา คนเหลาน้นั คดิ วา ชอ่ื วา หญงิ ในชมพทู วปี นี้ไมมี จะเทียบกบัเดก็ หญิงคนน้ี ไมมีท่ีจะเทียบกัน ทัง้ รปู ท้ังคาํ พูด รูเหตุและมิใชเหตุแลวจึงพดู ดงั นี้แลวกเ็ หว่ียงพวงมาลยั ไปบนนาง. ขณะนัน้ นางวิสาขาคดิ วา เราไมถ กู เขาหวงแหนมากอ น แตบดั น้ี เราถูกเขาหวงแหนแลวจงึ นั่งลงที่พ้นื ดินโดยอาการทีจ่ ะถกู เขานาํ ไปแลว. ครงั้ นัน้ คนทง้ั หลายจึงเอาทานกน้ั ลอมนางไวต รงนัน้ นัง่ เอง. นางรวู า เขาปด กั้นไว กม็ ีหมูทาสีหอ มลอมกลบั ไปเรือน. คนของมคิ ารเศรษฐเี หลานั้น ก็พากนั ไปสาํ นกัธนญั ชัยเศรษฐีพรอ มกับนาง เม่ือเศรษฐถี ามวา พอ คณุ พวกทานเปนชาวบา นไหน กต็ อบวา พวกเราเปนคนของมิคารเศรษฐี กรุงสาวตั ถีทราบวา ทเี่ รอื นทานมีเดก็ หญิงเจรญิ วยั แลว ทานจึงสง พวกเรามาธนญั ชยั เศรษฐีกลา ววา ดลี ะ พอคณุ เศรษฐีของพวกทานเทียบกับเราไมไ ดท างโภคสมบตั ิกจ็ ริง แตก ็เทาเทยี มกนั โดยชาต.ิ ธรรมดาวาคนทีเ่ พียบพรอ มดวยอาการทกุ อยาง หาไดย าก. พวกทา นจงไปบอกเศรษฐวี า เรายอมรบั . คนเหลา นนั้ สดับคําของธนัญชยั เศรษฐีนน้ั แลวก็กลับไปกรงุ สาวัตถี แจงความยินดีและความเจริญแกมคิ ารเศรษฐีแลวกลา ววา นายทา น พวกเราไดเ ด็กหญิงในเรือนของธนญั ชัยเศรษฐีแลวมคิ ารเศรษฐฟี งดงั น้นั กด็ ใี จวา พวกเราไดเด็กหญงิ ในเรือนของสกลุ ใหญจงึ สง ขาวไปบอกธนญั ชยั เศรษฐีทันทวี า บดั นเ้ี ราจกั นาํ เดก็ หญงิ มา โปรดกระทาํ กิจท่คี วรทาํ เสยี . แมธ นัญชยั เศรษฐกี ็สง ขาวตอบมคิ ารเศรษฐไี ปวาเรื่องนี้ไมเ ปนการหนักสําหรับเราเลย เศรษฐโี ปรดการทาํ กิจทีค่ วรทําสําหรบั คนเถดิ . มิคารเศรษฐีจึงไปเขา เฝาพระเจาโกศลกราบทูลวา ขาแต

พระสุตตันตปฎ ก เอกนิบาต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 91เทวะ. เด็กหญงิ ผมู กี ิรยิ าเปน มงคลแกขาพระองคมอี ยคู นหนึ่ง เดก็ หญิงนั้นช่อื วิสาขา ธดิ าของทา นธนัญชยั เศรษฐี ขาพระองคจกั นํามาใหแ กปณุ ณวฒั นกมุ าร ทาสของพระองค ขอทรงโปรดอนุญาตใหขาพระองคไปนครสาเกตเถิดพระเจาขา. พระราชารับส่ังวา ดลี ะทานเศรษฐี ถึงเราก็ควรจะมาดว ยมิใชหรอื . เศรษฐกี ราบทูลวา ขา แตเ ทวะ ขา พระองคจะบงั อาจใหบ ุคคลเชนพระองคเสด็จไดอยา งไรเลา . พระราชามีพระราช-ประสงคจะทรงสงเคราะหส กลุ ใหญ ทรงรบั วา อาเถิด ทา นเศรษฐีเราจกั มาดว ย แลว กเ็ สดจ็ ไปยงั นครสาเกตพรอมดวยมคิ ารเศรษฐี. ธนญั ชยั เศรษฐีรวู า มคิ ารเศรษฐพี าพระเจา โกศลมาดวย จึงออกไปรับเสด็จ พาพระราชาไปยงั นเิ วศนข องตน. ทันใดนน้ั เอง กจ็ ดั สถานทอี่ ยู และมาลยั ของหอมเปนตน ไวพรอ มสรรพ สําหรับพระราชา สําหรบัทหารของพระราชา และสาํ หรบั มคิ ารเศรษฐี รกู ิจทกุ อยางดวยตนเองวาส่งิ นคี้ วรไดแกผ นู ้ี ส่ิงนีค้ วรไดแ กผ ูน้ี. ชนนน้ั ๆ ก็คดิ วา ทานเศรษฐีกระทาํ สักการะแกเราเทานนั้ . ตอ มาวันหนงึ่ พระราชาทรงสง ขา วไปบอกธนัญชยั เศรษฐวี า ทา นเศรษฐีไมอ าจจะเลย้ี งดูพวกเราไดน าน ๆ ขอทา นเศรษฐีจงกาํ หนดเวลาทเี่ ด็กหญิงจะไปเถิด. แมธนญั ชัยเศรษฐี ก็สงขาวถวายพระราชาวา บดั นี้ฤดฝู นมาถึงแลว ทหารของพระองคจะเทย่ี วไปตลอด ๔ เดือนคงไมได กิจใด ๆ ควรจะได กจิ น้ันทง้ั หมดเปนภาระของขา พระองค ขอเทวะโปรดเสดจ็ ไปเวลาทข่ี าพระองคส งธดิ าไปอยา งเดยี วเถิด พระเจา ขา . นบั แตนน้ั มา นครสาเกตกไ็ ดเปนเหมอื นตําบลบานท่ีนีงานนักษตั รฤกษอ ยูเ ปน นิตย. ลวงไป ๓ เดอื นโดยอาการอยางน้ี.เครื่องประดับชือ่ มหาลดาประสาธน สําหรบั ธดิ าของธนญั ชยั เศรษฐีกย็ ัง

พระสตุ ตนั ตปฎก เอกนบิ าต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ท่ี 92ไมเ สร็จ. ครง้ั นนั้ เหลาเจา หนาท่ีประจํางานกม็ าบอกธนัญชัยเศรษฐวี าข้ึนชือ่ วา ส่ิงทไ่ี มม สี าํ หรับชนเหลา น้นั ไมม ดี อก แตฟ นใชหงุ ตม สาํ หรบัทหารไมเพียงพอ. ธนญั ชยั เศรษฐจี งึ สงั่ วา พอเอย ไปร้ือโรงชา งโรงมาเอาไมม าใชห งุ ตมอาหารเถดิ . เมื่อหงุ ตม กนั อยูอยา งนล้ี ว งไปคร่ึงเดือนแตนนั้ เหลา เจา หนา ท่ีก็มาบอกอีกวา ฟนยังไมพ อ. ธนัญชัยเศรษฐีก็สงั่ วา พอเอย ในฤดนู ี้เราหาฟน ไมไดอ ีกแลว พวกทานจงเปดเรือนคลังผา เอาผาชนิดหยาบ ๆ มาฟน เปนเกลยี วชบุ ในถงั นา้ํ มัน ใชห ุงตมอาหารเถดิ . เมือ่ หงุ ตม โดยทํานองนก้ี เ็ ตม็ ๔ เดือน . ตอนนั้ ธนัญชยัเศรษฐีรูว าเครื่องประดบั มหาลดาประสาธนส าํ หรับธิดาเสรจ็ แลว จงึ ส่งั วาพรงุ น้เี ราจะสง ธิดาไป จึงเรยี กธิดาเขา มานั่งใกล ๆ ไดใหโอวาทวา ลูกเอยธรรมดาวา สตรจี ะอยูใ นสกลุ สานมี ควรจะศกึ ษามารยาทอยางน้ี อยางนี้.มคิ ารเศรษฐีน่ังอยูภายในหอ งกไ็ ดยนิ โอวาทของธนัญชัยเศรษฐ.ี แมธนัญชัยเศรษฐีกโ็ อวาทธดิ าอยางนวี้ า ลูกเอย ธรรมดาวาสตรผี จู ะอยใู นสกลุ บดิ าของสามี ไฟในก็ไมพงึ นําออก ไฟนอกก็ไมพงึ นําเขา พงึ ใหแกผทู ใ่ี ห ไมพึงใหแ กผทู ไ่ี มใ ห พงึ ใหท ั้งแกผ ูทใี่ ห ทั้งแกผ ูทไ่ี มใ หพงึ นั่งเปนสขุ พึงบรโิ ภคเปนสุข พงึ นอนเปน สขุ พึงบําเรอไฟ พงึนอบนอ มเทวดาภายใน ครั้นใหโอวาท ๑๐ อยางนดี้ งั นแ้ี ลว วันรุงขน้ึกป็ ระชมุ นายกองทุกกอง จัดกฎุ ม พี ๘ นยั ในพวกเสนาของพระราชาเปนนายประกนั แลวกลาววา ถา ความผิดเกิดแกธิดาของเราในท่ี ๆ ไปแลวไชร พวกทา นพงึ ชาํ ระ แลว ใหประดับธิดาดวยเครอ่ื งประดับมหาลดาประสาธน มีคา ๙ โกฏิ ใหทรพั ย ๕๔ เลมเกวยี น เปนมูลคาสําหรบั ผงเครื่องหอมสําหรับผสมนํ้าอาบ ใหทาสีรูปสวยคอยปรนนิบัติใน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก เอกนิบาต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 93เวลาเดนิ ทางประจาํ ธิดา ๕๐๐ นาง รถเทียมมา อาชาไนย ๕๐๐ คันสักการะทุกอยา ๆ ละ ๑๐๐. ชีแ้ จงใหพระเจา โกศล และมิคารเศรษฐีทราบแลว เวลาธิดาไป เรียกเจาหนา ทคี วบคุมดอกโคมา สงั่ วา พอ เอยในที่ ๆ ธิดาเราไปแลว ใหเตรยี มโคมาไว เพ่ือธดิ าเราตองการด่มื นาํ้ นม.ใหเตรียมโคใชงานไว เพอ่ื ธดิ าเราตองการเทยี มยาน เพราะเหตนุ ัน้พวกทา นพงึ เปดประตคู อกโค ในหนทางท่ธี ิดาเราไป เอาโคใชฐาน ๘ ตัวทอ่ี วนพีจดั เปนดว ยนาํ ฝงู โคถึงซอกเขาช่ือโนน มเี น้อื ทป่ี ระมาณ ๓ คาวตุเมอื่ ฝูงโคถงึ ที่น้ันแลว พงึ ตีกลองเปนสญั ญาณใหเปดประตูคอกโค.คนเหลาน้นั รบั คาํ ของเศรษฐีวา ดลี ะ แลวปฏิบัตติ ามคําสงั่ น้ัน. เมื่อประตูคอกเปดออกแลว แมโ คท้ังหลายทีอ่ ว นพกี อ็ อกไป แตเม่ือประตปู ดเหลาใดที่ฝก โคมกี าํ ลัง และโคดุ ก็โลดแลนออกไปขา งนอก แลว เดินตามทางไป เพราะแรงบุญของนางวิสาขา. คร้งั นน้ั เวลาถงึ กรุงสาวัตถี นางวิสาขาคดิ วา เราจะน่งั ในยานทีป่ กปดเขา ไปหรอื ยนื บนรถเขาไปดีหนอ. ขณะนัน้ นางดาํ รวิ า เม่ือเราเขา ไปดวยยานท่ปี กปด ความวเิ ศษของเครอื่ งประดบั มหาลดาประสาธนจักไมมีใครรูกนั ท่วั นางแสดงตวั ทัว่ นคร ยืนบนรถเขาสพู ระนคร.ชาวกรงุ สาวตั ถี เห็นสมบตั ิของนางวิสาขาแลว พากนั กลา ววา เขาวาสตรผี ูน ี้ ช่อื นางวิสาขา และสมบัติเหน็ ปานน้ี กส็ มควรแกนางทเี ดยี วนางเขาไปเรอื นมคิ ารเศรษฐี ดวยสมบตั ิอยา งใหญ ดว ยประการฉะนี.้กใ็ นวนั ทน่ี างมาถึง ชาวกรงุ ทัว่ ไปตา งก็สง เครอื่ งบรรณาการตามกําลงัสามารถไปดวยกลาววา ธนญั ชัยเศรษฐีของเราไดก ระทาํ สักการะอยางใหญแกผ ูค นทมี่ าถงึ นครของตน. นางวิสาขา ส่ังใหใหเ ครื่องบรรณาการ

พระสุตตันตปฎ ก เอกนิบาต-ทกุ นบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนา ที่ 94ตอบการที่ชาวกรงุ สงไป ๆ ทว่ั ไปในสกลุ ของกนั และกันในนครนน้ั น่นั เอง. ขณะนัน้ ลาํ ดับอนั เปน สว นแหง ราตรี แมม า แสนรูต วั หนง่ึ ตกลกู .นางจงึ ใชใหเหลา ทาสถี อื คบไฟไปท่ีน้นั ใหอ าบน้ําอนุ ใหแมมา ใชน ้าํ มนัชโลมตัวใหแ มมา แลว กก็ ลับไปสถานท่อี ยูข องตน. ฝายมิคารเศรษฐีทําการฉลองงานอาวาหมงคลแกบ ตุ ร ๗ วนั ไมส นใจพระตถาคตแมป ระทบัอยวู ิหารใกล ๆ วันท่คี รบ ๗ วัน เชิญเหลา ชีเปลอื ยใหน ั่งเตม็ ไปทั่วทงั้นเิ วศน สงขา วบอกนางวสิ าขาวา ธดิ าของเราจงมาไหวพระอรหันตทัง้ หลาย. นางเปนพระอรยิ สาวกิ าชนั้ โสดาบนั ไดฟ ง วา พระอรหันตทง้ั หลาย ดงั นี้ กร็ า เริงยินดี เดนิ ไปยงั สถานท่นี ง่ั ของชเี ปลอื ยเหลา น้นัมองดูชีเปลอื ยเหลานนั้ แลวคิดวา ชเี ปลือยเหลา นไ้ี มใชพระอรหันต จึงตาํ หนิวา เหตุไรทา นพอ จงึ ใหเรยี กขาพเจา มายังสํานักของเหลา คนที่เวน จากหิริโอตตัปปะ ดงั นี้ แลว กก็ ลบั ไปสถานทีอ่ ยขู องตนเสยี . เหลาชเี ปลือยเห็นนางแลว ทง้ั หมดกต็ เิ ตียนเศรษฐใี นทันทนี ่ันแหละวา ทา นคฤหบดี ทา นหาหญงิ คนอืน่ ไมไ ดหรือ เหตไุ รทา นจงึ เชิญหญงิ ผูนีซ้ ่งึ เปนสาวิกาของพระสมณโคดม ตวั กาลกณิ ีใหญใ หเขาไปในเรอื น จงรีบนําหญิงผูนนั้ ออกไปเสยี จากเรือนน้ี. ลาํ ดบั นน้ั เศรษฐคี ิดวาเราไมอ าจขับไลหญิงผูน อ้ี อกไปจากเรอื นตามคาํ ของชีเปลือยเหลา นไ้ี ด เพราะหญงิ ผูน้ีเปนธิดาของสกุลใหญ จงึ กลา ววา ทา นอาจารยท ้ังหลาย ขึน้ ช่อื วา ตนหนมุ สาวท้งั หลาย พงึ ทําทงั้ ทร่ี ูบางทั้งทีไ่ มรูบาง ขอพวกทา นจงนง่ิ ๆ ไว แลว ก็สงเหลา ชเี ปลือยกลับไป นัง่ บนแทนใหญ อนั นางวสิ าขาถือชอ นทองเลย้ี งดูอยู บริโภคขา วมธปุ ายาสมนี ้ํานอ ยในถาดทอง. สมัยนั้น พระเถระผูถือบณิ ฑบาตเปนวตั ร เทีย่ วไปบิณฑบาตมา

พระสุตตันตปฎก เอกนบิ าต-ทกุ นิบาต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาที่ 95ถงึ ประตเู รอื นของเศรษฐ.ี นางวสิ าขาเห็นพระเถระแลว คดิ วาไมควรบอกบดิ าสามี ดังน้ี ท้งั ท่ีเศรษฐนี ้ันกเ็ ห็นพระเถระนั้น ผูย งั ไมจากไป คงยงั ยืนอยูอยางน้นั . แตเ ศรษฐีน้ันเปน คนพาล แมเ หน็ พระเถระก็ทําเปนเหมือนไมเ ห็น กมหนา บรโิ ภคขา วมธุปายาสเรื่อยไป. นางวิสาขาก็รไู ดวาบดิ าสามีของเราแมเ ห็น พระเถระก็ไมทําอาการวา เขาใจ จึงเขาไปหาพระเถระกลาววา โปรดไปขา งหนากอนเถดิ เจาขา บดิ าสามีของดิฉนักาํ ลงั กินบุญเกา. เศรษฐนี ั้น เวลาที่เหลา นิครนถว า กลา วคราวกอ นก็อดกลัน้ ได แตใ นขณะทนี่ างวสิ าขากลา ววา กนิ บุญเกา กว็ างมือ สั่งวาพวกเจาจงนาํ ขา วปายาสน้อี อกไปจากท่ีนี้ และจงนําหญิงผนู ้ีออกไปจากเรือนหลงั นี้ ดวยวา หญิงผนู ้ีทาํ ใหเ ราชอ่ื วาเปน ผกู นิ ของไมส ะอาดในเรือนมงคลเหน็ ปานน.ี้ แตว าในนเิ วศนนั้นแล ทาสและกรรมกรเปนตนทั้งหมดเปน สมบตั ขิ องนางวิสาขา ไมม ใี คร ๆ สามารถจะจับมอื เทา นางไดข้นึ ชอ่ื วา ผสู ามารถจะกลาวดวยปากกไ็ มมี. เมือ่ นางวสิ าขาฟง คาํ ของบิดาสามีแลวกลาววา ทา นพอขา พวกเราจะไมออกไปดว ยเหตุเพียงเทานี้ดอก ดฉิ นั กไ็ มไดถ ูกทานนํามาจากทา นาํ้ เหมือนพวกกมุ ภทาสี ธรรมดาวาเหลา ธิดาของบิดามารดาผูย ังมชี วี ิตอยู ยอ มไมออกไปดวยเหตเุ พยี งเทา นี้อนึ่ง ดว ยเหตุเพียงเทาน้นี แ่ี หละ ในวนั ทดี่ ิฉันมาในท่นี ีบ้ ดิ าของดฉิ ันก็ใหเรียกกุฎม พี ๘ นายมาสงั่ วา ถา ความผดิ เกดิ เพราะธดิ าของเรา พวกทา นจงชวยกันชาํ ระแลวกม็ อบดฉิ ันไวใ นมือของกุฎม พี ๘ นายน้ัน ขอทานพอโปรดใหเ รียกกฎุ มพี ๘ นายน้ันมาใหเขาชําระวา เปน ความผดิ หรือมิใชความผดิ ของดฉิ ันสเิ จา คะ. ลาํ ดับนัน้ เศรษฐีคิดวาเดก็ หญิงคนนพ้ี ูดดีจงึ ใหเ รียกกุฎมพี ๘ นายมาสั่งวา เดก็ หญิงคนนีเ้ รียกเราผซู ่ึงนัง่ ในเรอื น

พระสตุ ตันตปฎก เอกนิบาต-ทุกนบิ าต เลม ๑ ภาค ๒ - หนาท่ี 96มงคลในวันทีค่ รบ ๗ วนั วา เปนคนกนิ ของไมสะอาด. กฎุ มพี ๘ นายนัน้ จึงถามนางวา เขาวา อยางนีจ้ รงิ หรอื แมห น.ู นางตอบวา พอคุณเอยทา นบิดาสามขี องดฉิ ันจักตองการกนิ ของไมสะอาดเอง แตดิฉนั ไดพ ูดใหท าํ อยา งน้ัน. สวนเมอื่ พระเถระผูถอื บณิ ฑบาตเปนวัตรรูปหนงึ่ ยืนใกลประตูเรือน ทานบิดาน้ีกาํ ลังบริโภคมธปุ ายาสมนี า้ํ นอยอยู ไมสนใจพระเถระนน้ั เลย ดว ยเหตุน้ี ดฉิ ันจงึ พูดเทานวี้ า ไปขางหนากอ นเถิดเจาขา บดิ าสามีของดฉิ ันไมท ําบุญในอตั ภาพน้ี กาํ ลังกินบญุ เกา ๆ อย.ูกุฎม พี ๘ นายจึงกลาววา แมเจา ไมมคี วามผดิ ในขอน้ี ธดิ าของเราพูดมีเหตุ เหตุไรทา นจงึ โกรธเลา. เศรษฐีกลา ววา พอ เจา เอย ความผดิ นัน้ไมมกี ็ชางเถิด แตเ ดก็ หญิงคนนี้ในวนั ทีม่ ากไมใหความเอาใจใสในบุตรเราไดไปยังสถานท่ีตนเองปรารถนา. กฎุ ม พี ๘ นายถามวา เขาวาอยา งน้ันจรงิ หรือแมห นู. นางตอบวา พอ คณุ เอย ดฉิ ันไมไปยงั ที่ ๆ ตนชอบใจแตใ นเรือนหลังน้ี เม่อื แมมาแสนรูตกลกู ดฉิ นั คดิ วา ไมท ําแมค วามเอาใจใสแลว นั่งเฉย ๆ เสีย ไมส มควร จงึ ใหเ หลาทาสีถือคบไฟหอ มลอมไปทีน่ ่ัน จงึ สั่งใหดแู ลรักษาแมมาทตี่ กลกู จะ . กุฎม พี ๘ นายกลาววาพอ เจา ธดิ าของเราไดกระทาํ กิจกรรมแมเหลา ทาสีก็ตองทําในเรอื น ทานเหน็ โทษอะไรในขอน้.ี เศรษฐกี ลา ววา พอเจาเอย นัน่ เปนคณุ ความดีก็ชา งเถิด แตบดิ าของเดก็ หญิงคนนี้ เมอื่ ใหโอวาทในวันท่มี าในทีน่ ้กี ็กลา ววา ไฟในไมค วรนําออก. กุฎมพี ๘ นายถามนางวา เขาวาอยา งนนั้จริงหรือแมห น.ู นางตอบวา พอคุณเอย บดิ าของดิฉนั มิไดพ ดู หมายถึงไฟน่ันดอก แตเรอ่ื งความลับอนั ใดของผหู ญิงมมี ารดาสามเี ปน ตนเถิดขึ้นภายในนเิ วศน เรอื่ งความลบั อันนน้ั ไมค วรบอกแกเหลา ทาสและทาสี