tripitaka_41

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 257 กเ็ นือ้ ความแหงพระคาถานั้น จกั แจม แจง ในปกณิ ณกวรรคนั้นแล. บรุ พกรรมของจิตตคฤหบดี เมือ่ พระคาสดา ตรสั อยา งน้ันแลว , พระอานนทเถระ จงึ ทูลถามบรุ พกรรมของจิตตคฤหบด.ี ลําดับน้ัน พระศาสดา เมอ่ื จะตรัสแกพระ-อานนทเถระนนั้ จงึ ตรสั วา :- \" อานนท จติ ตคฤหบดีน้ี มีอภนิ หิ ารอันทาํ ไวแ ทบบาทมูลของพระผมู ีพระภาคเจา พระนามวา ปทมุ ุตตระ ทองเทย่ี วไปในเทวดาและมนษุ ยส้นิ แสนกลั ป ในกาลแหงพระพุทธเจา ทรงพระนามวากัสสป เกดิ ในสกุลของพรานเนือ้ ถงึ ควานเจรญิ แลว วนั หน่ึง เมือ่ ฝนตกอยูถือหอกไปสปู าเพือ่ ตอ งการจะลา เนื้อ ตรวจดูหมูเ นอ้ื อยู เหน็ ภิกษรุ ูปหนงึ่ น่งั คลมุ ศีรษะทเี่ งือ้ มเกดิ เอง๑แหงหนึ่ง จึงคดิ วา \"พระผูเ ปน เจารปู เดยี ว จักน่ังทาํสมณธรรม, เราจักนาํ อาหารมา เพื่อพระผเู ปน เจานนั้ \" ดังนี้แลว รีบไปสูเ รือน ใหค นปง เนือ้ ทีต่ นนาํ มาเม่ือวานท่เี ตาแหง หนงึ่ ใหหงุ ขา วท่เี ตาแหง หนงึ่ เห็นภิกษุเที่ยวบิณฑบาตพวกอื่น รับบาตรของภกิ ษแุ มเหลา น้นันมิ นตใ หน ัง่ เหนอื อาสนะทจ่ี ดั แจงไว ตระเตรยี มภกิ ษาแลว ส่งั คนอืน่ วา\" พวกทา นจงองั คาสพระผูเ ปนเจาทั้งหลาย แลว ใสภตั นั้นลงในตะกราถือเดินไป เลอื กเก็บดอกไมต าง ๆ ในระหวา งทาง หอ ดวยใบไม ไปสทู พี่ ระเถระนั่งแลวกลา ววา \"ทา นผเู จรญิ ขอทานจงทาํ ความสงเคราะหแกก ระผมเถิด\" ดงั น้ีแลว รบั บาตร ใหเ ตม็ ดว ยภตั แลววางไวในมอื ของพระเถระ กระทําการบชู าดว ยดอกไมเหลา นั้น ตงั้ ความปรารถนาวา๑. อกตปพฺภาร เงื้อมท่บี คุ คลไมไ ดท าํ หมายความวา เกิดเปนเองตามธรรมชาติ

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 258\" บณิ ฑบาตอันมีรสน้ี พรอมดวยดอกไมเ ครอ่ื งบูชา ยงั จิตของขา พเจาใหย นิ ดฉี นั ใด; ขอบรรณาการพันหนงึ่ จงมายังจติ ของขาพเจาใหยนิ ดีในทีท่ ี่ขา พเจาเกิดแลว ๆ ฉันนั้น, และขอฝนดอกไมมีสี ๕ สีจงตก.\"เขาบาํ เพ็ญกุศลจนตลอดชีพแลว เกิดในเทวโลก. ฝนดอกไมทพิ ย ตกแลวโดยถอ งแถว ประมาณเพยี งเขา ในทที่ เ่ี ขาเกดิ แลว . แมใ นกาลน้ี ฝนดอกไม (ทพิ ย) กต็ กในวนั ท่ีเขาเกิดแลว และเม่อื เขามาในท่ีนี้ การนําบรรณาการมา และการท่เี กวยี นเตม็ ดว ยรตั นะ ๗ ประการ กเ็ ปนผลแหง กรรมน้นั แล.\" เรอ่ื งพระสธุ รรมเถระ จบ.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 259 ๑๕. เรื่องพระวนวาสตี ิสสเถระ [๕๙] ขอความเบอ้ื งตน พระศาสดา เมอ่ื ประทับอยใู นพระเชตวัน ทรงปรารภพระตสิ สเถระผมู ปี กติอยใู นปา ตรัสพระธรรมเทศนาน้วี า \" อฺ า หิ ลาภูปนสิ า \"เปนตน. พระสารบี ุตรอนเุ คราะหพราหมณผ ยู ากจน เทศนาตัง้ ขนึ้ แลวในกรงุ ราชคฤห. ไดย นิ วา สหายของวงั คนั ต-พราหมณ ผูบดิ าของพระสารบี ตุ รเถระ ช่ือ มหาเสนพราหมณ อยูในกรุง-ราชคฤห. วันหน่ึง พระสารบี ตุ รเถระเทีย่ วบณิ ฑบาต ไดไ ปยงั ประตูเรอื นของพราหมณน ัน้ เพื่อนุเคราะหเ ขา. แตพราหมณน้นั มสี มบัติหมดเสียแลว กลบั เปน คนยากจน. เขาคิดวา \"บุตรของเราจกั มาเพอ่ื เทย่ี วบณิ ฑบาตทป่ี ระตูเรอื นของเรา, แตเราเปนคนยากจน. บุตรของเราเหน็จะไมทราบความทีเ่ ราเปน คนยากจน, ไทยธรรมอะไร ๆ ของเราก็ไมม ี,\"เม่อื ไมอ าจจะเผชิญหนาพระเถระนน้ั ไดจ ึงหลบเสยี . ถึงในวันอืน่ แมพระ-เถระไดไป (อีก). พราหมณกไ็ ดหลบเสียอยางนน้ั เหมือนกัน. เขาคิดอยูวา \"เราไดอ ะไร ๆ แลวน่ันแหละจกั ถวาย\" กไ็ มได (อะไร ๆ).ภายหลงั วันหน่งึ เขาไดถ าดเต็มดว ยขาวปายาสพรอมกับผา สาฎกเนื้อหยาบในทบี่ อกลัทธิของพราหมณแหงหนง่ึ ถอื ไปถึงเรือน นกึ ถงึ พระเถระข้ึนไดว า \" การทีเ่ ราถวายบิณฑบาตนีแ้ กพระเถระ ควร.\" ในขณะน้นั นั่นเอง แมพระเถระเขาฌาน ออกจากสมาบตั แิ ลว

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 260เหน็ พราหมณน ัน้ คดิ วา \" พราหมณไดไ ทยธรรมแลว หวังอยูซึง่ กรรมของเรา. การท่เี ราไปในท่นี ้ัน ควร\" ดงั นแี้ ลว จงึ หม ผา สงั ฆาฏิ ถือบาตร แสดงตนยืนอยูแ ลว ที่ประตเู รอื นของพราหมณน นั้ นั่นเอง. เพราะเห็นพระเถระเทา นั้น จติ ของพราหมณเ ลื่อมใสแลว . ลําดบั นนั้ เขาเขาไปหาพระเถระน้ัน ไหวแลว กระทําปฏิสันถารนิมนตใหนัง่ ภายในเรือนถือถาดอนั เตม็ ดว ยขาวปายาส เกลย่ี ลงในบาตรของพระเถระ. พระเถระรับกึ่งหนงึ่ แลว จงึ เอามอื ปดบาตร. ทีนน้ั พราหมณกลา วกะพระเถระนน้ั วา\" ทานผเู จริญ ขา วปายาสนี้สกั วาเปนสวนของคน ๆ เดียวเทานั้น. ขอทานจงทาํ ความสงเคราะหในปรโลกแกก ระผมเถิด, อยา ทําความสงเคราะหในโลกน้ีเลย; กระผมปรารถนาถวายไมใหเ หลือทีเดียว\" ดงั นี้แลว จงึเกลยี่ ลงท้ังหมด. พระเถระฉันในทน่ี ้นั นน่ั แล. ครั้นในเวลาเสรจ็ ภัตกิจเขาถวายผา สาฎกแมน ั้น แกพ ระเถระนนั้ ไหวแลว กลาวอยา งน้ีวา \"ทา นผูเจริญ แมก ระผมพึงบรรลธุ รรมทท่ี านเหน็ แลว เหมอื นกัน.\" พระเถระทําอนุโมทนาแกพราหมณน น้ั วา \"จงสําเร็จอยางนัน้ พราหมณ\" ลุกขึ้นจากอาสนะหลีกไป เทยี่ วจาริกโดยลําดบั ไดถ ึงพระเชตวันแลว. พราหมณยากจนตายไปเกิดในกรุงสาวัตถี กท็ านท่ีบุคคลถวายแลว ในคราวทต่ี นตกยาก ยอมยังผูถวายใหรา เริงอยา งย่งิ เพราะฉะนน้ั แมพราหมณถ วายทานนั้นแลว มีจิตเล่ือมใส เกดิโสมนสั แลว ไดทําความสเิ นหามปี ระมาณยิง่ ในพระเถระ. ดวยความสเิ นหาในพระเถระนัน่ แล พราหมณนั้น ทํากาละแลว ถือปฏิสนธิในสกุล

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 261อปุ ฏฐากของพระเถระในกรงุ สาวัตถี. กใ็ นขณะนนั้ แล มารดาของเขาบอกแกส ามีวา \"สตั วเกดิ ในครรภต้ังขึ้นในทอ งของฉัน.\" สามีนั้นไดใ หเคร่อื งบริหารครรภแ กมารดาของทารกน้ันแลว . เม่อื นางเวน การบริโภคอาหารวัตถุมขี องรอ นจัด เย็นนกั และเปรยี้ วนกั เปนตน รักษาครรภอยูโดยสบาย ความแพทอ งเหน็ ปานนีเ้ กดิ ข้ึนวา \"ไฉนหนอ เราพึงนิมนตภกิ ษุ ๕๐๐ รูปมีพระสารีบตุ รเถระเปน ประธานใหน ัง่ ในเรอื น ถวายปายาส๑เจอื ดวยนํา้ นมลวน แมตนเองนงุ หม ผา กาสาวะ ถอื ขันทองน่ังในท่สี ุดแหงอาสนะ แลว บริโภคขา วปายาสอนั เปนเดนของภกิ ษุประมาณเทานี.้ \"ไดย ินวา ความแพท อ งในเพราะการนงุ หม ผา กาสาวะนัน้ ของนาง ไดเ ปนบรุ พนิมิตแหงการบรรพชาในพระพุทธศาสนาของบุตรในทอง. ลาํ ดบั น้ันพวกญาติของนาง คิดวา \"ความแพทอ งของธดิ าพวกเราประกอบดวยธรรม\" ดงั นแ้ี ลว จึงถวายขา วปายาสเจอื ดวยน้าํ นมลว น แกภิกษุ ๕๐๐รปู ทําพระสารีบุตรเถระใหเปนพระสงั ฆเถระ. แมน างก็นุงผากาสาวะผนืหนงึ่ หมผนื หน่ึง ถือขันทองน่ังในทสี่ ุดแหง อาสนะ บรโิ ภคขา วปายาสอนั เปนเดน ( ของภิกษุ ). ความแพทอ งสงบแลว . ในมงคลอันเขากระทาํแลวในระหวา ง ๆ แกน างน้นั ตลอดเวลาสัตวเ กดิ ในครรภต ลอดก็ดี ในมงคลอนั เขากระทําแลวแกนางผูตลอดบุตรแลว โดยลว งไป ๑๐ เดือนก็ดีพวกญาตกิ ็ไดถวายขา วมธุปายาสมนี า้ํ นอ ย แกภ กิ ษปุ ระมาณ ๕๐๐ รูป มีพระสารีบุตรเถระเปนประธานเหมือนกัน. ไดยนิ วา น้เี ปนผลแหง ขาวปายาสที่ทารกถวายแลว ในเวลาทค่ี นเปนพราหมณใ นกาลกอ น. ก็ในวนั มงคลที่พวกญาติกระทําในวนั ทท่ี ารกเกิด พวกญาตใิ หทารกน้นั อาบน้าํ๑. ขาวชนิดหนึ่ง ทหี่ งุ เจอื ดวยนาํ้ นม นา้ํ ผงึ้ นาํ้ ตาล เปน ตน หรอื ขา วเปยกเจือนม.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 262แตเ ชา ตรู ประดับแลว ใหนอนเบือ้ งบนผากมั พลมีคา แสนหนง่ึ บนท่ีนอนอนั มสี ริ ิ. ทารกบรจิ าคทาน ทารกนน้ั นอนอยูบนผา กัมพลน้ันเอง แลดพู ระเถระแลว คิดวา\" พระเถระน้ี เปนบุรพาจารยของเรา, เราไดส มบตั ินี้ เพราะอาศัยพระ-เถระน้ี, การที่เราทาํ การบริจาคอยา งหน่งึ แกท านผูน้ี ควร\" อนั ญาตินาํ ไปเพอื่ ประโยชนแ กก ารรบั สกิ ขาบท ไดเ อานิว้ กอยเกี่ยวผา กัมพลนน้ัยดึ ไว. คร้งั นัน้ ญาติทง้ั หลายของทารกนน้ั คดิ วา \" ผา กัมพลคลอ งท่ีน้ิวมือแลว\" จึงปรารภจะนําออก. ทารกนั้น รอ งไหแลว พวกญาติกลาววา \" ขอพวกทา นจงหลีกไปเถิด, ทานทั้งหลายอยา ยงั ทารกใหรอ ง-ไหเ ลย\" ดงั น้แี ลว จึงนาํ ไปพรอมกบั ผา กมั พลน่ันแล. ในเวลาไหวพ ระ-เถระ. ทารกน้นั ชกั นวิ้ มือออกจากผากมั พล ใหผ า กมั พลตกลง ณ ทีใ่ กลเทาของพระเถระ. ลาํ ดับนน้ั พวกญาติไมกลา ววา \" เด็กเล็กไมรูกระทําแลว\" กลาววา \" ทา นเจาขา ผา อนั บุตรของพวกขา พเจาถวายแลว จงเปนอนั บรจิ าคแลว ทเี ดียว\" ดงั นี้แลว กลา ววา \"ทานเจาขา ขอพระผูเปน เจาจงใหส ิกขาบทแกท าสของทาน ผูทาํ การบูชาดว ยผากมั พลนนั่ แหละอันมรี าคาแสนหน่ึง.\" พระเถระ. เดก็ น้ชี อื่ อะไร ? พากญาติ. ช่อื เหมอื นกบั พระผเู ปนเจา ขอรับ. พระเถระ. นจี้ กั ช่อื ติสสะ. ไดยินวา พระเถระ ในเวลาเปนคฤหัสถ ไดม ชี อื่ วา อุปติสส-มาณพ, แมมารดาของเดก็ น้ัน ก็คิดวา \"เราไมค วรทําลายอธั ยาศัยของ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 263บตุ ร.\" พวกญาติ คร้นั กระทํามงคลคือการขนานนามแหงเด็กอยางนน้ัแลว ในมงคลคือการบรโิ ภคอาหาของเด็กน้ันก็ดี ในมงคลคอื การเจาะหูของเดก็ นน้ั กด็ ี ในมงคลคอื การนงุ ผา ของเด็กนั้นก็ดี ในมงคลคือการโกนจุกของเด็กนั้นก็ดี ไดถ วายขาวมธปุ ายาสมีนํา้ นอย แกภ กิ ษุประมาณ๕๐๐ รปู มพี ระสารบี ุตรเถระเปน ประธาน. เด็กเจริญวัยแลว กลาวกะมารดา ในเวลามอี ายุ ๗ ขวบวา \"แม ฉนั จกั บวชในสาํ นกั ของพระเถระ.\"มารดานั้น รบั วา \" ดีละ ลกู , เมือ่ กอ นแมกไ็ ดห มายใจไวว า 'เราไมค วรทําลายอัธยาศยั ของลูก.' เจาจงบวชเถิดลกู \" ดังน้ีแลว ใหค นนมิ นตพระเถระมา ถวายภกิ ษาแกพระเถระนนั้ ผมู าแลว กลาววา \" ทานเจา ขาทาสของทานกลาววา ' จักบวช,' พวกดิฉันจกั พาทาสของทานนีไ้ ปสูวหิ ารในเวลาเยน็ \" สงพระเถระไปแลว ในเวลาเย็นพาบตุ รไปสวู หิ ารดว ยสกั การะและสัมมานะเปน อนั มาก แลวกม็ อบถวายพระเถระ. การบวชทําไดยาก พระเถระกลาวกบั เด็กนน้ั วา \" ติสสะ ชื่อวา การบวชเปนของท่ที าํไดย าก, เมอื่ ความตอ งการดว ยของรอ นมอี ยู ยอ มไดข องเยน็ , เมื่อความตองการดว ยของเย็นมีอยู ยอมไดของรอ น, ชอื่ วา นกั บวชทั้งหลาย ยอ มเปนอยูโ ดยลาํ บาก. ก็เธอเสวยความสขุ มาแลว .\" ติสสะ. ทานขอรับ กระผมจกั สามารถทาํ ไดทุกอยาง ตามทํานองทท่ี านบอกแลว . กัมมัฏฐานพระพุทธเจาทกุ พระองคไ มเ คยทรงละ พระเถระ กลาววา \" ดลี ะ\" แลวบอกตจปญจกกมั มัฏฐานดวย

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 264สามารถแหงการกระทาํ ไวในใจโดยความเปนของปฏิกลู แกเ ดก็ นน้ั ใหเ ดก็บวชแลว . จริงอยู การท่ีภกิ ษบุ อกอาการ ๓๒ แมทง้ั ส้ินควรแท, เมื่อไมอาจบอกไดทง้ั หมด พึงบอกตจปญจกกัมมัฏฐานกไ็ ด ดวยวากมั มัฏฐานนี้ พระพุทธเจาทกุ ๆ พระองคไ มทรงละแลวโดยแท. การกําหนดภิกษุกด็ ี ภิกษณุ ีกด็ ี อุบาสกกด็ ี อุบาสกิ ากด็ ี ผบู รรลุพระอรหัต ในเพราะบรรดาอาการทัง้ หลายมผี มเปน ตน สวนหน่ึง ๆ ยอมไมม.ี ก็ภิกษุทง้ั หลายผูไ มฉลาด เม่อื ยังกลุ บุตรใหบ วช ยอ มยังอุปนสิ ัยแหง พระอรหตั ใหฉ ิบหายเสยี เพราะเหตุน้ัน พระเถระพอบอกกัมมฏั ฐานแลว จงึ ใหบ วช ใหต ั้งอยใู นศลี ๑๐. มารดาบดิ าทําสักการะแกบ ุตรผูบวชแลว ไดถวายขาวมธปุ ายาสมีนํ้านอ ยเทา นั้นแกภกิ ษุสงฆ มีพระพุทธเจาเปนประธาน ในวหิ ารนั่นเองสนิ้ ๗ วัน. ฝา ยภิกษทุ งั้ หลายโพนทะนาวา \"เราท้ังหลายไมสามารถจะฉันขาวมธปุ ายาสมีน้ํานอยเปนนิตยได. \" มารดาบดิ า แมของสามเณรน้ัน ไดไปสูเ รอื นในเวลาเยน็ ในวันท่ี ๗ ในวนั ที่ ๘ สามเณรเขาไปบิณฑบาตกับภิกษทุ ้ังหลาย. สามเณรมีลาภมากเพราะผลทานในกาลกอน ชาวเมืองสาวตั ถี กลา ววา \" ไดย ินวา สามเณรจักเขา ไปบณิ ฑบาตในวันนี้, พวกเราจักทาํ สักการะแกส ามเณรนน้ั \" ดังนแ้ี ลว จงึ ทําเทริดดวยผาสาฎกประมาณ ๕๐๐ ผืน จัดแจงบณิ ฑบาต ประมาณ ๕๐๐ ที่ไดถอื ไปยืนดักทางถวายแลว. ในวนั รุงขึ้น ไดมาสูปา ใกลว ิหาร ถวายแลว .สามเณรไดบิณฑบาตพันหน่ึง กับผา สาฎกพนั หนง่ึ โดย ๒ วนั เทา น้นัดวยอาการอยา งน้ี ใหคนถวายแกภกิ ษุสงฆแลว . ไดยินวา นั่นเปน ผล

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 265แหงผา สาฎกเนอื้ หยาบทีส่ ามเณรถวายแลว ในคราวเปน พราหมณ. ลาํ ดับนนั้ภิกษุท้งั หลายขนานนามสามเณรนน้ั วา \"ปณ ฑปาตทายกติสสะ.\" รงุ ขึ้นวันหนึ่งในฤดหู นาว สามเณรเท่ยี วจารกิ ไปในวิหาร เห็นภกิ ษุท้ังหลายผงิ ไฟอยูใ นเรอื นไฟเปน ตน ในทน่ี นั้ ๆ จึงเรยี นวา \"ทา นขอรับ เหตุไรทานทงั้ หลายจึงน่ังผงิ ไฟ ?\" พวกภกิ ษ.ุ ความหนาวเบียดเบยี นพวกเรา สามเณร. สามเณร. ทา นขอรบั ธรรมดาในฤดูหนาว ทานทง้ั หลายควรหมผากัมพล, เพราะผา กมั พลนนั้ สามารถกนั หนาวได. พวกภกิ ษ.ุ สามเณร เธอมีบญุ มาก พงึ ไดผา กมั พล, พวกเราจักไดผากัมพลแตท ี่ไหน ? สามเณร กลาววา \" ทา นขอรบั ถากระน้นั พระผเู ปนเจา ท้งั หลายผมู คี วามตอ งการผา กัมพล จงมากับกระผมเถดิ \" แลวใหบอกภิกษุในวหิ ารท้ังสน้ิ . ภิกษทุ ัง้ หลายคดิ วา \"พวกเราจักไปกับสามเณรแลว นาํ ผากมั พลมา\" อาศัยสามเณรผูมีอายุ ๗ ป ออกไปแลว ประมาณพันรูป.สามเณรนน้ั มใิ หแมจติ เกดิ ข้นึ วา \" เราจกั ไดผากมั พลแตท่ไี หน เพอ่ืภกิ ษปุ ระมาณเทานี้ \" พวกภิกษเุ หลาน้ันบายหนาสพู ระนครไปแลว . จริงอยูทานทบ่ี คุ คลถวายดแี ลว ยอมมอี านุภาพเชน น้.ี สามเณรนน้ั เทยี่ วไปตามลําดับเรือนภายนอกพระนครเทา นั้น ไดผ า กมั พลประมาณ ๕๐๐ ผนืแลว จงึ เขา ไปภายในพระนคร. พวกมนษุ ยน าํ ผากัมพลมาแตท่ีโนน ที่นี.้สว นบุรษุ คนหนึง่ เดินไปโดยทางประตูรา นตลาด เหน็ ชาวรานตลาดคนหน่ึง ผูน ่งั คลี่ผา กมั พล ๕๐๐ ผืน จึงพูดวา \" ผเู จรญิ สามเณรรปู หนง่ึรวบรวมผากมั พลอย,ู ทานจงซอ มผากมั พลของทา นเสียเถิด.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 266 ชาวรา นตลาด. กส็ ามเณรนน้ั ถือเอาสงิ่ ทเี่ ขาใหแลวหรือที่เขายงัไมใ ห. บรุ ษุ . ถือเอาสิง่ ท่ีเขาใหแ ลว . ชาวรานตลาดพดู วา เมอื่ เปน เชนนั้น, ถา เราปรารถนา เราจกั ให;หากเราไมปรารถนา, จกั ไมให; ทา นจงไปเสยี เถิด\" ดงั น้ีแลวกส็ งเขาไป. ลกั ษณะคนตระหนี่ จริงอยู พวกคนตระหนีผ่ ูเ ปน อันธพาล, เม่อื ชนเหลาอนื่ ใหทานอยา งนี้ กต็ ระหนีแ่ ลว จึงเกดิ ในนรก เหมอื นกาฬอาํ มาตยเห็นอสทิสทานแลว ตระหนีอ่ ยฉู ะนน้ั . ชาวรานตลาด คิดวา \"บรุ ษุ นมี้ าโดยธรรมดาของตน กลาวกะเราวา ' ทา นจงซอ นผากมั พลของทานเสยี .' แมเรากไ็ ดกลาววา \" ถาสามเณรนน้ั ถือเอาสง่ิ ท่เี ขาให; ถา เราปรารถนา เราจกั ใหของ ๆ เรา; หากไมปรารถนา, เรากจ็ กั ไมใ ห; กเ็ มือ่ เราไมใหข องท่ีสาม-เณรเห็นแลว ความละอายยอ มเกิดข้ึน, เม่ือเราซอนของ ๆ ตนไว ยอมไมม ีโทษ; บรรดาผา กัมพล ๕๐๐ น้ี ผา กัมพล ๒ ผนื มีราคาตง้ั แสน;การซอ นผา ๒ ผืนน้ีไว ควร\" ดังนแ้ี ลว จงึ ผกู ผา กมั พลทงั้ สองผืน ทาํ ใหเปนชายดว ยชาย๑ วางซอ นไวในระหวา งแหงผาเหลา นัน้ . ฝายสามเณรถงึประเทศน้ันพรอ มดวยภิกษพุ นั หนง่ึ . เพราะเห็นสามเณรเทาน้ัน ความรกัเพยี งดงั บตุ รกเ็ กดิ ขึน้ แกชาวรา นตลาด. สรรี ะทัง้ สิน้ ไดเต็มเปย มแลว ดว ยความรัก. เขาคดิ วา \"ผา กมั พลท้งั หลายจงยกไว, เราเหน็ สามเณรนี้แลว จะใหแมเน้ือคอื หทัย ก็ควร.\" ชาวรานตลาดนน้ั นําผากัมพลทง้ั สองผนื นน้ั๑. เอาชายผา ๒ ผนื ผกู ติดกนั .

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 267ออกมาวางไวแ ทบเทา ของสามเณร ไหวแ ลวไดก ลา ววา \"ทา นเจา ขา ผมพงึมสี ว นแหงธรรมท่ที านเหน็ แลว.\" สามเณรแมน ้นั ไดทําอนุโมทนาแกเขาวา\" จงสาํ เรจ็ อยา งน้ันเถิด\" สามเณรไดผ า กัมพล ๕๐๐ ผนื แมในภายในพระนคร. ในวนั เดยี วเทา น้ัน ไดผากมั พลพนั หนง่ึ ไดถ วายแกภ กิ ษพุ นั หน่ึงดว ยประการฉะน.ี้ ครง้ั นั้น ภกิ ษุทงั้ หลาบขนานนามของสามเณรนนั้ วา\" กมั พลทายกติสสะ.\" ผา กัมพลที่สามเณรใหในวันต้ังชื่อ ถึงความเปนผา กมั พลพนั หนง่ึ ในเวลาตนมอี ายุ ๗ ป ดว ยประการฉะนี.้ ใหข องนอยแตไ ดผ ลมาก ของนอยอนั บุคคลใหแลว ในฐานะใด ยอ มมผี ลมาก. ของมากท่ีบุคคลใหแลว ในฐานะใด ยอมมีผลมากกวา. ฐานะอนื่ นน้ั ยกพระพุทธ-ศาสนาเสยี มไิ ดม.ี เพราะเหตนุ ัน้ พระผมู ีพระภาคเจา จงึ ตรสั วา \" ภิกษุทงั้ หลาย ของนอยที่บคุ คลใหแ ลวในหมภู กิ ษุเชนใดมีผลมาก; ของมากทบ่ี ุคคลใหแ ลวในหมูภิกษุเชนมีผลมากกวา, หมูภิกษนุ กี้ ็เปนเชนนั้น.\"แมส ามเณรมีอายุ ๗ ป ไดผ ากัมพลพันหนึ่ง ดว ยผลแหง ผากัมพลผืนหนง่ึดว ยประการฉะน้.ี เม่อื สามเณรน้นั อยูในพระเชตวัน พวกเด็กท่เี ปน ญาตมิ าสูสํานกัพูดจาปราศรัยเนอื ง ๆ. สามเณรนัน้ คดิ วา \"อนั เราเม่ืออยใู นทนี่ ี้ เม่อื เด็กทีเ่ ปนญาตมิ าพูดอยู, ไมอาจทจี่ ะไมพ ดู ได, ดว ยการเนิ่นชา คือการสนทนากบั เดก็ เหลา นี้ เราไมอาจทําทีพ่ ึง่ แกตนได, ไฉนหนอเราเรยี นกมั มฏั ฐานในสํานักของพระศาสดาแลว พึงเขา ไปสูปา.\" ติสสสามเณรออกปาทําสมณธรรม ตสิ สสามเณรนั้น เขา ไปเฝา พระศาสดา ถวายบังคมแลว ทลู ใหพ ระ-

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 268ศาสดาตรัสบอกกัมมฏั ฐานจนถงึ พระอรหัต ไหวพ ระอปุ ชฌายะแลว ถอืบาตรและจวี รออกไปจากวิหารแลว คิดวา \" ถาเราจกั อยูในทใี่ กลไ ซร,พวกญาตจิ ะรองเรยี กเราไป\" จึงไดไ ปสน้ิ ทางประมาณ ๑๒๐ โยชน.ครงั้ นั้น สามเณรเดนิ ไปทางประตบู า นแหงหนงึ่ เหน็ ชายแกค นหนง่ึ จึงถามวา \" อบุ าสก วิหารในปาของภิกษทุ ัง้ หลายผอู ยูใ นประเทศนมี้ ีไหม ?\" อุบาสก. มี ขอรับ. สามเณร. ถา อยางน้นั ขอทานชว ยบอกทางแกฉ นั . กค็ วามรักเพียงดังบตุ รเกิดขนึ้ แลวแกอ บุ าสก เพราะเหน็ สามเณรนั้น. ลําดับน้นั อบุ าสกยนื อยูในที่น้นั นนั่ แล ไมบ อกแกสามเณรนน้ักลาววา \" มาเถดิ ขอรบั , ผมจกั บอกแกท าน\" ไดพ าสามเณรน้นั ไปแลว. สามเณร เม่อื ไปกบั อบุ าสกแกนนั้ เหน็ ประเทศ๑ ๖ แหง ๕ แหงอันประดบั แลว ดวยดอกไมและผลไมตาง ๆ ในระหวางทาง จงึ ถามวา\"ประเทศนี้ช่อื อะไร ? อบุ าสก\" ฝายอบุ าสกนน้ั บอกชอ่ื ประเทศเหลานน้ั แกสามเณรนัน้ ถงึ วิหารอนั ตัง้ อยใู นปา แลว กลาววา \"ทา นขอรับที่นีเ่ ปน ทส่ี บาย, ขอทา นจงอยูในท่ีน้เี ถดิ \" แลวถามชื่อวา \"ทา นช่ืออะไร ? ขอรบั \" เมอ่ื สามเณรบอกวา \"ฉนั ชือ่ วนวาสีติสสะ อบุ าสก.\"จงึ กลาววา \"พรุงน้ี ทานควรไปเทย่ี วบิณฑบาตในบา นของพวกกระผม\"แลว กลับไปสบู า นของตนนน่ั แหละ บอกแกพ วกมนษุ ยวา สามเณรชอ่ื วนวาสตี ิสสะมาสูวิหารแลว . ขอทานจงจัดแจงอาหารวัตถุมียาคแู ละภัตเปน ตน เพอื่ สามเณรนน้ั .\" คร้งั แรกทเี ดียว สามเณรเปน ผชู ื่อวา \"ตสิ สะ\"แตน ั้นไดชื่อ ๓ ช่อื เหลานีค้ ือ ปณ ฑปาตทายกตสิ สะ กมั พลทายกตสิ สะ๑. คําวา ประเทศในที่น้ี หมายความเพยี งบา นหน่ึงหรือตําบลหน่ึงเทานั้น.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 269วนวาสตี ิสสะ ไดช อ่ื ๔ ช่อื ภายในอายุ ๗ ป. รุงขึน้ สามเณรนั้นเขา ไปบณิ ฑบาตยังบานน้นั แตเชาตร.ู พวกมนุษยถวายภิกษาไหวแ ลว . สามเณรกลาววา \"ขอทานทัง้ หลายจงถึงซ่งึ ความสุข, จงพน จากทุกขเ ถิด.\" แมมนุษยคนหนง่ึ ถวายภกิ ษาแกส ามเณรนั้นแลว ก็ไมส ามารถจะ ( กลบั )ไปยังเรือนไดอกี , ทกุ คนไดยนื แลดอู ยูท้ังนั้น. แมสามเณรน้นั ก็รับภตั พอยงั อัตภาพใหเ ปนไปเพอ่ื ตน. ชาวบา นทง้ั ส้ินหมอบลงดวยอก แทบเทาของสามเณรน้ันแลว กลา ววา ทา นเจาขา เมื่อทา นอยใู นท่นี ต้ี ลอดไตร-มาสน้ี พวกกระผมจกั รับสรณะ ๓ ต้ังอยูใ นศีล ๕ จกั ทําอุโบสถกรรม๘ คร้งั ตอ เดือน. ขอทานจงใหป ฏญิ ญาแกกระผมทง้ั หลาย เพือ่ ประโยชนแหง การอยูใ นทีน่ ้.ี \" สามเณรน้นั กําหนดอปุ การะ จึงใหป ฏิญญาแกมนุษยเหลา น้ัน เทยี่ วบิณฑบาตในบา นน้นั น่นั แลเปนประจํา. กใ็ นขณะทีเ่ ขาไหวแลว ๆ กลาวเฉพาะ ๒ บทวา \"ขอทา นท้งั หลายจงถึงซึ่งความสุข,จงพน จากทุกข\" ดงั น้แี ลว หลกี ไป. สามเณรนน้ั ใหเดอื นท่ี ๑ และเดือนที่ ๒ ลว งไปแลว ณ ที่นน้ั เมื่อเดอื นที่ ๓ ลว งไป, ก็บรรลุพระอรหัตพรอ มดวยปฏิสัมภิทา. อปุ ญฌายะไปเยี่ยมสามเณร ครัน้ เวลาปวารณาออกพรรษาแลว พระอปุ ช ฌายข องสามเณรนั้นเขา ไปเฝา พระศาสดา ถวายบงั คมแลว กราบทลู วา \" ขาแตพ ระองค-ผเู จรญิ ขาพระองคจ ะไปยังสํานักตสิ สสามเณร.\" พระศาสดา. ไปเถดิ สารบี ตุ ร. พระสารบี ุตรเถระนัน้ เมอ่ื พาภกิ ษุประมาณ ๕๐๐ รปู ซึ่งเปน

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 270บริวารของตน หลีกไป กลา ววา \"โมคคลั ลานะผูมีอายุ กระผมจะไปยังสาํ นกั ติสสสามเณร\" พระโมคคลั ลานเถระ กลาววา \"ทา นผมู ีอายุแมกระผมกจ็ ักไปดวย\" ดังนีแ้ ลว ก็ออกไปพรอ มกบั ภกิ ษุประมาณ ๕๐๐รูป. พระมหาสาวกทงั้ ปวง คอื พระมหากัสสปเถระ. พระอนรุ ทุ ธเถระพระอุบาสเี ถระ พระปุณณเถระเปน ตน ออกไปพรอมกบั ภิกษุประมาณองคละ ๕๐๐ รูป โดยอุบายน้ันแล. บรวิ ารของพระมหาสาวกแมท ง้ั หมดไดเ ปนภิกษุประมาณ ๔ หมน่ื . อุบาสกผบู าํ รุงสามเณรเปน ประจํา เหน็ภิกษเุ หลา น้ัน ผูเดินทางประมาณ ๑๒๐ โยชน ถงึ โคจรคามแลว ณ ประตูบานน่นั เองตอนรับไหวแ ลว . ลาํ ดับนน้ั พระสารบี ตุ รเถระ ถามอุบาสกน้นั วา \"อบุ าสก วหิ ารอันตั้งอยูในปา ในประเทศนมี้ ีอยูห รือ ?\" อบุ าสก. มขี อรบั . พระเถระ. มีภิกษไุ หม ? อุบาสก. มีขอรบั . พระเถระ. ใคร อยใู นทีน่ ้นั ? อบุ าสก. วนวาสีติสสสามเณร ขอรับ. พระเถระ. ถา กระน้นั ทา นจงบอกทางแกพ วกฉนั . อุบาสก. ทา นเปน ภิกษุพวกไหน ? ขอรับ. พระเถระ. พวกเรามาสูสาํ นักของสามเณร. อบุ าสกแลดูภิกษเุ หลาน้นั จาํ พระมหาสาวกแมท ั้งหมดได นับตงั้ แตพระธรรมเสนาบดีเปนตน . เขามสี รรี ะอันปติถูกตองแลว หาระหวา งมไิ ด กลา ววา \"ทา นขอรบั ขอทา นจงหยุดกอนเถดิ \" แลว เขาไปสู

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 271บา นโดยเรว็ ปาวรอ งวา \" พระอสีติมหาสาวกผูเ ปนเจาท้ังหลายเหลานั้นนับแตพระสารบี ตุ รเถระเปนตน มาสูสํานกั ของสามเณร กบั ดว ยบรวิ ารของตน ๆ, ทานทั้งหลายจงถือเอาเครื่องใช มี เตียง ตงั่ เคร่ืองปูลาดประทีปและนาํ้ มันเปน ตน ออกไปโดยเร็วเถดิ .\" ทันใดนั้นเอง พวกมนุษยขนเตียงเปนตน เดินตดิ ตามรอยพระเถระไป เขาไปสวู หิ ารพรอ มกับพระเถระน่ันแหละ. สามเณรจําหมูภ ิกษไุ ด รับบาตรและจวี รพระมหา-เถระ ๒ - ๓ องคแลว ไดทําวัตร. เมือ่ สามเณรนัน้ จดั แจงที่อยูเพื่อพระ-เถระทั้งหลายเก็บบาตรและจีวรอยูน ั่นแล, กม็ ืดพอด.ี พระสารีบตุ รเถระกลา วกะพวกอบุ าสกวา \" อุบาสกทงั้ หลาย พวกทา นไปเถิด, ความมืดเกดิ แกพ วกทาน.\" พวกอุบาสก. ทานผูเจริญ วันนเ้ี ปนวนั ฟงธรรม, พวกกระผมจักยังไมไ ป, จักฟง ธรรม, ในกาลกอนแตนี้ แมการฟง ธรรมมิไดม ีแกกระผมท้ังหลาย. พระเถระ. สามเณร ถา กระนน้ั เธอจงตามประทีปประกาศเวลาฟง ธรรมเถิด. สามเณรนัน้ ไดทําแลวอยา งนั้น. ลาํ ดบั น้ัน พระเถระกลาวกะสามเณรน้ันวา \"ตสิ สะ พวกอุปฏ ฐากของเธอ กลา วอยูว า ' พวกเราใครจ ะฟง ธรรม เธอจงกลา วธรรมแกอุปฏ ฐากเหลา นน้ั .\" พวกอุบาสก ลกุ ขึน้ พรอมกนั ทนั ที กลาววา\" ทา นผูเจริญ พระผูเปน เจา ของพวกกระผม ยกแตบ ท ๒ บทเหลาน้ีคือ ' ขอทานทงั้ หลายจงมีความสุข, จงพน จากทุกข,' หารธู รรมกถาอยางอ่นื ไม, ขอทา นทงั้ หลาย จงใหพ ระธรรมกถกึ รปู อืน่ แกพ วกกระผม

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 272เถดิ .\" ก็สามเณรถึงบรรลพุ ระอรหัตแลว กม็ ไิ ดกลา วธรรมกถาแกอ ุปฏฐากเหลา นั้นเลย. เหตุใหถ งึ สุขและพน จากทุกข ก็ในกาลน้นั พระอุปช ฌายะ กลาวกะสามเณรน้นั วา \" สามเณรคนท้ังหลายจะมีความสุขไดอยางไร ? [และ] จะพน จากทุกขไดอ ยา งไร ?เธอจงกลา วเนือ้ ความแหง บททงั้ สองนแี้ กเราท้ังหลาย.\" สามเณรนั้นรับวา\" ดีละ ขอรับ \" แลว ถอื พดั อนั วิจิตร ขน้ึ สธู รรมาสน ชกั ผลและเหตุมาจากนกิ ายทงั้ ๔ จําแนกขันธ ธาตุ อายตนะ และโพธิปกขยิ ธรรมดุจมหาเมฆตั้งข้ึนใน ๔ ทวปี ยังฝนลกู เหบ็ ใหตกอยู กลา วธรรมกถาดว ยยอดคือพระอรหัต แลว กลา ววา \" ทานผเู จรญิ ความสขุ ยอ มมแี กบุคคลผูบรรลุพระอรหัตอยางนี้. ผบู รรลพุ ระอรหตั แลวนั่นแล ยอมพนจากทุกข,คนท่เี หลือไมพ นจากชาตทิ กุ ขเปน ตน และจากทุกขใ นนรกเปน ตน ได. \"พระเถระกลา ววา \"ดีละ สามเณร การกลา วโดยบทอนั เธอกลาวดแี ลวบัดนี้ จงกลาวสรภัญญะเถดิ .\" สามเณรนั้น กลาวแมส รภญั ญะแลว.เมื่ออรุณข้ึน พวกมนษุ ยท ่ีบํารุงสามเณร ไดเ ปน ๒ พวก. บางพวกโกรธวา \" ในกาลกอนแตน ้ี พวกเราไมเคยเหน็ คนหยาบชา เชน น.้ีทําไม สามเณรรูธรรมกถาเหน็ ปานน้ี จงึ ไมกลา วบทแหง ธรรมแมส กั บทหนง่ึ แกพ วกมนุษยผูต ั้งอยใู นฐานะเพยี งดงั มารดาบดิ า อุปฏฐากอยูส้นิ กาลประมาณเทาน.้ี บางพวกยนิ ดีวา \"เปนลาภของพวกเราหนอ ผูแมไมร ูคุณหรอื โทษ บํารงุ ทานผเู จรญิ เห็นปานน,้ี แตบัดนี้ พวกเราไดเพื่อฟงธรรมในสํานกั ของทา นผเู จรญิ นั้น.\" ในเวลาใกลรุง วนั น้ัน

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 273แมพ ระสมั มาสัมพุทธเจา ทรงตรวจดสู ัตวโลก ทรงเห็นพวกอุปฎ ฐากของวนวาสีตสิ สสามเณร ผเู ขาไปภายในขายคอื พระญาณของพระองค.ทรงใครค รวญอยวู า \"เหตอุ ะไรหนอแล จกั ม\"ี ทรงใครค รวญเนื้อความนวี้ า \" พวกอุปฏ ฐากของวนวาสตี ิสสสามเณร บางพวกโกรธ, บางพวกยนิ ดี, กพ็ วกที่โกรธสามเณรผูเ ปนบตุ รของเราจักไปสูน รก, เราควรไปท่นี ั้นเถดิ , เมอ่ื เราไป, คนเหลา น้ันแมท ง้ั หมด จักทําเมตตาจิตในสามเณรแลวพน จากทุกข. \" มนุษยแ มเ หลา นน้ั นิมนตภกิ ษุสงฆแ ลว กไ็ ปบาน ใหค นทํามณฑป จัดอาหารวตั ถมุ ียาคแู ละภัตเปน ตน ปอู าสนะไวแลว นั่งดกู ารมาของพระสงฆ. แมภ กิ ษทุ ั้งหลายทําการชาํ ระสรรี ะแลวเมือ่ จะเขา ไปสบู านในเวลาเท่ยี วภิกษา จงึ ถามสามเณรวา \"ตสิ สะ เธอจักไปพรอ มกบั พวกเราหรือ หรือจกั ไปภายหลัง ?\" สามเณร. กระผมจักไปในเวลาเปน ท่ไี ปของกระผมตามเคย, นมิ นตทานท้งั หลายไปเถดิ ขอรับ. พวกมนุษยเล่อื มใสตสิ สสามเณร ภกิ ษุทงั้ หลายถอื บาตรและจีวรเขา ไปแลว . พระศาสดา ทรงหมจวี รในพระเชตวนั นนั่ แล แลว ทรงถือบาตรเสดจ็ ไปโดยขณะจิตเดยี วเทา น้นั ทรงแสดงพระองคป ระทบั ยืนขา งหนาภิกษุทง้ั หลายทีเดียว. ชาวบา นทั้งสน้ิ ไดต น่ื เตนเอกิ เกรกิ เปนอยา งเดยี วกันวา พระสมั มาสมั พุทธเจา เสด็จมา.\" พวกมนษุ ยมจี ติ ราเรงิ นมิ นตภกิ ษุสงฆมพี ระพทุ ธเจา เปน ประมขุ ใหน ั่งแลว ถวายยาคแู ลว ไดถวายของควรเคี้ยว. เมื่อภตั ยงั ไมทนั เสรจ็ นั้นแล สามเณรเขาไปสูภายในบาน

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 274แลว . ชาวบา น ไดนาํ ออกไป ถวายภิกษแุ กสามเณรโดยเคารพสามเณรน้นั รับภกิ ษาเพยี งยงั อัตภาพ. ใหเปน ไปแลว ไปสูส าํ นักพระศาสดานอ มบาตรเขา ไปแลว. พระศาสดาตรัสวา \" นํามาเถดิ ตสิ สะ \" แลวทรงเหยียดพระหัตถรับบาตร ทรงแสดงแกพ ระเถระวา \"สารบี ุตร จงดูบาตรของสามเณรของเธอ.\" พระเถระรบั บาตรจากพระหัตถของพระ-ศาสดา ใหแกส ามเณรแลว กลา ววา \"เธอจงไปนั่งทําภัตกจิ ในทที่ ่ีถึงแกตน.\" ชาวบา นอังคาสภิกษุสงฆม พี ระพุทธเจาเปน ประธาน แลว ทลูขออนุโมทนากะพระศาสดา. พระศาสดาเม่ือจะทรงทาํ อนุโมทนา จงึตรสั อยางนว้ี า \" อุบาสกและอบุ าสกิ าทง้ั หลาย เปนลาภของทานท้ังหลายซ่งึ ไดเ หน็ อสตี ิมหาสาวก คือ สารีบุตร โมคคลั ลานะ กัสสป เปนตนเพราะอาศัยสามเณรผเู ขาถงึ สกุลของตน ๆ. แมเราก็มาแลว เพราะอาศัยสามเณรผูเขา ถึงสกุลทา นทงั้ หลายเหมอื นกัน. แมการเห็นพระพทุ ธเจาอนั ทานท้ังหลายไดแ ลว เพราะอาศยั สามเณรน้นี นั่ เอง, เปน ลาภของทา นท้งั หลาย. ทานท้ังหลายไดด ีแลว .\" มนุษยท ั้งหลายคดิ วา \" นายนิ ดี !เปนลาภของพวกเรา. พวกเราไดเหน็ พระผเู ปนเขาของพวกเรา ผูสามารถในการยงั พระพุทธเจาและภิกษุสงฆใหโปรดปราน. และยอ มไดถวายไทยธรรมแกพ ระผูเปนเจา น้นั .\" พวกมนษุ ยท โี่ กรธสามเณรกับยนิ ดแี ลวพวกทีย่ นิ ดแี ลวเลอ่ื มใสโดยประมาณยิ่ง. กใ็ นเวลาจบอนโุ มทนา ชนเปนอนั มากบรรลุอริยผลทัง้ หลาย มโี สดาปต ตผิ ลเปน ตน แลว พระศาสดาเสด็จลุกจากอาสนะหลกี ไปแลว . มนุษยท ั้งหลายตามสง เสดจ็ พระศาสดาถวายบังคมแลวกลบั . พระศาสดา เสด็จไปดว ยพระธรุ ะอนั เสมอกับสามเณร ตรสั ถาม

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 275ประเทศทีอ่ ุบาสกแสดงแลวแกส ามเณรนน้ั ในกาลกอนวา \"สามเณรประเทศนีช้ อ่ื อะไร ? ประเทศน้ีช่อื อะไร ?\" ดงั นีแ้ ลว ไดเสดจ็ ไป.แมสามเณรกก็ ราบทลู วา \"ขา แตพระองคผเู จรญิ ประเทศนี้ชื่อน,้ีประเทศนี้ชอ่ื นี้ \" ไดไ ปแลว. นาํ้ ตาของมนุษยมากกวานํา้ ในมหาสมุทร พระศาสดา เสด็จถึงทอี่ ยูของสามเณรน้นั แลว เสดจ็ ขึน้ สยู อดภเู ขา. กม็ หาสมุทรยอมปรากฏแกผ ทู ี่ยนื อยูบ นยอดภูเขาน้นั . พระศาสดาตรัสถามสามเณรวา \"ตสิ สะ เธอยืนอยูบ นยอดเขา แลดูขางโนน และขา งนี้ เหน็ อะไร ?\" สามเณร. เหน็ มหาสมุทร พระเจา ขา พระศาสดา. เหน็ มหาสมุทรแลวคดิ อยางไร ? สามเณร. ขาพระองคค ิดอยางนี้วา 'เมอ่ื เรารอ งไหในคราวทถี่ ึงทุกข นา้ํ ตาพงึ มากกวานา้ํ ในมหาสมทุ รทงั้ สี'่ พระเจา ขา . พระศาสดา ตรัสวา \"ดีละ ดีละ ติสสะ, ขอนเี้ ปน อยา งนั้น,เพราะน้าํ ตาอันไหลออก ในเวลาทส่ี ตั วผ ูหนงึ่ ๆ ถงึ ซงึ่ ทุกข พึงเปนของมากกวา น้าํ ในมหาสมุทรทั้งสี่ โดยแท. \" ก็แล คร้ันตรัสคาํ นีแ้ ลว จงึตรัสพระคาถานี้วา :- \" น้าํ ในมหาสมุทรทง้ั สีนิดหนอย, นาํ้ คือนาํ้ ตา ของนระผอู ันทกุ ขถ กู ตองแลว เศราโศกอยู มี ประมาณไมนอย มากกวา นํ้าในมหาสมทุ รทงั้ สี่น้ัน, สหาย เพราะเหตไุ ร ทานจงึ ยงั ประมาทอยู ? \"

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 276 สถานที่สัตวเ คยตายและไมเ คยตาย ลาํ ดบั นั้น พระศาสดา ตรสั ถามสามเณรนนั้ อีกวา \"ติสสะ เธออยูท ่ีไหน ? สามเณร. อยทู ีเ่ ง้ือมเขานี้ พระเจาขา . พระศาสดา. กเ็ มอื่ อยูในท่นี ้ัน คดิ อยางไร ? สามเณร. ขาพระองคคิดวา ' การกาํ หนดท่ที งิ้ สรีระ อันเราผูตายอยู ทาํ แลว ในที่น้ี ไมม ี' พระเจา ขา. พระศาสดา. ตรัสวา \"ดลี ะ ดลี ะ ติสสะ, ขอ นี้ อยางนนั้ ,เพราะช่อื วาสถานท่ีแหง สตั วเ หลา น้ี ผูท่ไี มนอนตายบนแผนดิน ไมมี \"ดงั นแ้ี ลว จงึ ตรัสอปุ สาฬหกชาดก๑ในทุกนิบาตนว้ี า :- \" พราหมณ นามวา อุปสาฬหก หม่ืนส่ีพัน ถูกไฟไหมแลวในประเทศน้ี, สถานท่ีอันสัตวไมเคย ตายไมมีในโลก. ความสตั ย ๑ ธรรม ๑ ความไม เบยี ดเบยี น ๑ ความสํารวม ๑ ความฝก ฝน (ทรมาน) ๑ มีอยูที่ใด, พระอรยิ เจา ทั้งหลาย ยอ มเสพทเี่ ชนนั้น, สถานทน่ี นั้ ช่อื วา อันสตั วไม เคยตายในโลก.\" เม่ือสตั วท ้ังหลาย ทาํ การทอดทิ้งสรรี ะไวเหนอื แผน ดนิ ตายอยู,สตั วทั้งหลาย ชือ่ วาตายในประเทศท่ีไมเ คยตาย ยอมไมม ี ดวยประการฉะนี้.๑. ข.ุ ชา. ๒๗/๕๗. อรรถกถา. ๓/๗๐.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 277 สว นพระเถระทง้ั หลาย เชน พระอานนทเถระ ยอมปรินิพพานในประเทศที่สัตวไ มเ คยตาย. การปรนิ ิพพานของพระอานนท ดงั ไดส ดับมา พระอานนทเถระ พจิ ารณาดอู ายสุ ังขารในกาลที่มีอายไุ ด ๑๒๐ ป ทราบความท่อี ายุนน้ั สิ้นไปรอบ จึงบอกวา \" เราจักปรินิพพานในวันที่ ๗ แตว ันน.้ี \" บรรดามนุษยผอู ยูท ี่ฝง ท้ังสองแหงแมน าํ้ โรหิณี ทราบขาวนน้ั แลว ผูทีอ่ ยฝู ง น้ี กลา ววา \"พวกเรา มีอปุ การะมากแกพ ระเถระ, พระเถระจกั ปรนิ พิ พานในสาํ นกั ของพวกเรา.\"ผทู อ่ี ยูฝง โนนกก็ ลา ววา \" พวกเรามีอุปการะมากแกพ ระเถระ, พระเถระจกั ปรินพิ พานในสาํ นกั ของพวกเรา.\" พระเถระฟง คาํ ของชนเหลาน้ันแลวคดิ วา \"แมพ วกชนผูทอี่ ยฝู งทัง้ สองกม็ อี ปุ การะแกเราทง้ั นัน้ . เราไมอาจกลาววา ' ชนเหลา นไี้ มมอี ุปการะ' ได, ถาเราจกั ปรนิ พิ พานทีฝ่ งนี้,ผูอยฝู งโนน จักทาํ การทะเลาะกับพวกฝง นี้ เพือ่ จะถือเอา (อัฐิ) ธาตุ;ถา เราจักปรินพิ พานทฝ่ี งโนน , พวกที่อยฝู ง น้ี กจ็ ักทําเหมอื นอยา งน้ัน;ความทะเลาะแมเ ม่ือจะเกดิ กจ็ กั เกิดขึน้ อาศยั เราแนแท, แมเมอื่ จะสงบกจ็ ะสงบอาศยั เราเหมอื กัน\" ดังนแ้ี ลว กลาววา \"ทั้งพวกที่อยูฝง นี้ยอ มมีอุปการะแกเรา, ทงั้ พวกทีอ่ ยฝู งโนน กม็ อี ุปการะแกเรา. ใคร ๆช่ือวา ไมม อี ปุ การะไมมี; พวกท่ีอยฝู ง นจี้ งประชมุ กันที่ฝง นี้แหละ, พวกท่อี ยูฝงโนนกจ็ งประชมุ กันทฝี่ ง โนน แหละ.\" ในวันท่ี ๗ แตว ันน้นัพระเถระนัง่ โดยบัลลงั กใ นอากาศประมาณ ๗ ชว่ั ลําตาล ในทา มกลางแหงแมนํ้า กลา วธรรมแกมหาชนแลว อธิษฐานวา \"ขอสรีระของเราจงแตก

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 278ในทา มกลาง, สวนหน่งึ จงตกฝง น้,ี สวนหน่ึงจงตกฝง โนน \" นงั่ อยตู ามปกตนิ ่นั แหละ เขา สมาบตั มิ ีเตโชธาตุเปนอารมณ. เปลวไฟตั้งขึน้ แลว.สรีระแตกแลว ในทา มกลาง. สว นหน่งึ ตกฝงน;้ี สว นหนงึ่ ตกที่ฝง โนน .มหาชนรอ งไหแ ลว. เสียงรอ งไห ไดเ ปน ราวกะวา เสยี งแผนดนิ ทรดุนา สงสาร แมก วา เสียงรอ งไหใ นวนั ปรนิ ิพพานแหงพระศาสดา. พวกมนษุ ยรองไหราํ่ ไรอยตู ลอด ๔ เดือน เที่ยวบนเพออยูวา \" เมื่อพระเถระผูรบั บาตรจีวรของพระศาสดายังดาํ รงอย,ู ไดป รากฏแกพวกเรา เหมือนการทพ่ี ระศาสดายังทรงพระชนมอย,ู บัดน้ี พระศาสดาของพวกเราปรนิ พิ พานแลว.\" พระศาสดาสนทนากับติสสสามเณร พระศาสดา ตรัสถามสามเณรอีกวา \" ตสิ สะ เธอไมก ลวั ในเพราะเสียงแหงสตั วท ั้งหลายมเี สอื เหลืองเปน ตน ในชฏั ปาน้ีหรือ ?\" สามเณรกราบทูลวา \" ขาแตพ ระผูมพี ระภาคเจา ขา พระองคยอมไมก ลัว, กแ็ ลอกี อยางหนง่ึ ชื่อวาความยนิ ดใี นปา ยอ มเกดิ ข้นึ แกขาพระองค เพราะฟงเสยี งแหง สตั วเ หลา นนั้ \" แลวกลาวพรรณนาปาดวยคาถาประมาณ ๖๐ คาถา. ครั้งนั้น พระศาสดาตรสั เรยี กสามเณรน้ันวา \"ตสิ สะ.\" สามเณร. อะไร ? พระเจา ขา. พระศาสดา. พวกเราจะไป เธอจักไปหรอื จกั กลบั ? สามเณร. เมอ่ื อุปชฌายะของขา พระองค พาขาพระองคไ ป,ขาพระองคจักไป, เม่ือใหข า พระองคก ลบั , ขาพระองคก จ็ กั กลับพระเจาขา .

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 279 พระศาสดา เสด็จหลีกไปกบั ภกิ ษสุ งฆ. แตอ ัธยาศยั ของสามเณรใครจ ะกลับอยา งเดยี ว. พระเถระทราบอัธยาศัยนัน้ จึงกลา ววา \" ตสิ สะถา เธอใครจ ะกลับ, ก็จงกลับเถดิ .\" สามเณรถวายบังคมพระศาสดาและไหวภ ิกษสุ งฆแ ลว กลบั . พระศาสดาไดเ สดจ็ ไปยังพระเชตวนั แลว เทยี ว. พวกภิกษสุ รรเสรญิ สามเณร การสนทนาของภกิ ษทุ ัง้ หลาย เกิดขนึ้ ในโรงธรรมวา \"นาอศั จรรยห นอ ตสิ สสามเณร ทํากรรมที่บุคคลทําไดย าก; จาํ เดิมแตถอืปฏสิ นธิ พวกญาตขิ องเธอ ไดถวายขา วปายาสมนี ้ํานอยแกภ กิ ษุประมาณ๕๐๐ ในมงคล ๗ ครั้ง, ในเวลาบวชแลว ก็ไดถ วายขาวมธุปายาสมนี ํ้านอยเหมือนกนั แกภกิ ษสุ งฆมีพระพุทธเจาเปนประธาน ภายในวหิ ารสิน้ ๗ วนั ครน้ั บวชแลว ในวันที่ ๘ เขาไปสบู า น ไดบ ณิ ฑบาตพันหนึ่งกับผาสาฎกพันหนง่ึ โดย ๒ วันเทา น้ัน, วนั รุง ข้ึน ไดผ า กมั พลพนัหนงึ่ ในเวลาเธออยใู นทนี่ ี้ ลาภและสักการะมากกเ็ กิดข้นึ แลว ดว ยประการฉะน้ี. บดั นี้ เธอทง้ิ ลาภสละสกั การะเหน็ ปานนี้เสีย แลว เขาไปสูปา ยงั อตั ภาพใหเ ปน ไปดว ยอาหารท่เี จอื กัน; สามเณรทาํ กรรมท่ีทาํ ไดโดยยากหนอ.\" ขอปฏบิ ัติ ๒ อยาง พระศาสดา เสดจ็ มาแลว ตรัสถามวา \"ภิกษทุ ง้ั หลาย บัดน้ีพวกเธอนึ่งสนทนากันดวยเรอื่ งอนั ใดหนอ ?\" เมอ่ื ภกิ ษุเหลานั้น กราบทูลวา \"ดว ยเร่ืองช่ือนี\"้ จงึ ตรัสวา \"อยางนั้น ภิกษทุ ้งั หลาย ชอ่ื วาขอปฏิบัติอนั เขา ไปอาศัยลาภนั้นเปนอยา งอ่ืน, ขอปฏิบตั ิอันยงั สัตวใหถ งึ

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 280พระนพิ พาน เปนอยา งอ่ืน ก็อบาย๑ ๔ มปี ระตอู ันเปด แลว นน้ั แลดังอยู เพ่อื ภกิ ษผุ รู ักษาขอปฏบิ ตั อิ ันเขาไปอาศยั ลาภ ดวยสามารถแหง การสมาทานธุดงค มีการอยูปา เปนตน ดวยหวังวา ' เราจักไดล าภดวยการปฏิบัตอิ ยา งน้'ี สวนภิกษุผูละลาภและสักการะอนั เกิดขึน้ ดวยขอปฏิบัติอนั ยังสัตวใหถงึ พระนพิ พานแลวเขา ไปสูปา เพียรพยายามอยู ยอ มยดึ เอาพระอรหตั ไวไ ด\" ดงั นี้แลว เม่ือจะทรงสบื อนุสนธแิ สดงธรรม จึงตรสัพระคาถาน้ีวา :- ๑๕. อฺ า หิ ลาภูปนิสา อฺ า นิพพฺ านคามินี เอวเมต อภิฺ าย ภกิ ฺขุ พุทธฺ สฺส สาวโก สกฺการ นาภินนฺเทยฺย วิเวกมนพุ ฺรูหเย. \"กข็ อปฏบิ ัติอนั เขาไปอาศัยลาภ เปนอยางอน่ื , ขอ ปฏิบัตอิ นั ยังสัตวใหถ ึงพระนพิ พาน เปนอยางอ่นื (คนละอยาง). ภิกษผุ ูเปน สาวกของพระพทุ ธเจา ทราบเน้อื ความนัน้ อยา งนแี้ ลว ไมพึงเพลิดเพลิน สกั การะ พึงตามเจรญิ วเิ วก.\" แกอรรถ บรรดาบทเหลา นั้น บาทพระคาถาวา อฺา หิ ลาภูปนิสาความวา ชื่อวา ขอ ปฏิบัติอันเขาไปอาศัยลาภนเ้ี ปนอยา งน้ีแล; ขอปฏบิ ัติอันยังสตั วใหถึงพระนิพพาน เปนอยางอื่น ( เปนคนละอยา ง). จริงอยู๑. อบาย ๔ คือ นรก เปรต อสรุ กาย สัตวด ิรัจฉาน.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 281อนั ภิกษุผูจ ะใหล าภเกิดข้นึ ควรทาํ อกุศลกรรมหนอ ยหนง่ึ . การคดกายเปนตน นาทีเ่ ธอจะพึงทาํ . ดวยวา ในกาลใดภิกษทุ าํ การคดบางอยา งบรรดาคดกายเปนตน, ในกาลน้นั ลาภยอ มเกิดข้นึ . ก็เมอื่ ภกิ ษหุ ยอนมอืลงตรง ๆ ในถาดเขา ปายาสไมใหงอแลว ยกข้นึ , มือเปน แตเ พียงเปอ นเทานัน้ , แตเ มือ่ หยอ นลง ทาํ ใหงอแลวยกขึน้ , มอื ยอ มชอ นกอนขาวปายาสออกมาไดแท; ลาภและสกั การะยอ มเกิดขึ้นในคราวทาํ การคดกายเปนตนอยา งน้:ี นีจ้ ัดเปน ขอปฏิบตั ิอันเขา ไปอาศัยลาภท่ีไมช อบธรรม. แตลาภท่เี กิดขน้ึ ดว ยเหตเุ หน็ ปานนี้ คอื \"การถงึ พรอมดวยอุปธ๑ิ การทรงไวซง่ึ จวี ร (การครองจีวร) ความเปนพหสู ตู ความมบี ริวาร การอยปู า\" ช่ือวา ประกอบดวยธรรม. ก็ภกิ ษผุ ูบ ําเพ็ญขอปฏิบตั อิ นั ยังสตั วใหถ งึ พระนพิ พาน พงึ ละการคดกายเปน ตนเสยี , อนั ภกิ ษผุ บู ําเพ็ญขอปฏิบัตอิ นั ยังสัตวใ หถงึ พระนพิ พาน ไมใ ชคนบอด เปนเหมือนคนบอดไมใชคนใบ เปน เหมอื นคนใบ ไมใชค นหนวก เปนเหมอื นคนหนวกจงึ ควร. บทวา เอวเมต เปนตน ความวา ภิกษุชือ่ วาเปน สาวกเพราะอรรถวา เกดิ ในทสี่ ุดแหง การฟง หรือเพราะอรรถวา ฟงโอวาทและอนสุ าสนี ของทานผชู ื่อวา พุทธะ เพราะอรรถวา ตรสั รูส งั ขตธรรมและอสงั ขตธรรมทง้ั หมด ทราบขอ ปฏบิ ัตเิ ปนเครือ่ งยังลาภใหเ กิดขนึ้และขอ ปฏิบัติยังสัตวใ หถึงพระนิพพานนัน้ อยางน้ันแลว ไมพ ึงเพลิดเพลนิ๑. อุปธิสมปฺ ทา ฉบบั ยโุ รปเปน อปุ สมฺปทา. คาํ วา อปุ ธิ เปนชื่อของกเิ ลสก็มี ของรา งกายกม็ ีในทนี่ เี้ ปนช่ือของรา งกาย อปุ ธิสมฺปทา จงึ หมายถงึ รปู สมบตั ิ.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 282สักการะคือปจ จยั ๑ ๔ อันไมชอบธรรม คือไมพ งึ หามสกั การะอันชอบธรรมน้นั น่นั แล พึงเจรญิ วเิ วก มกี ายวิเวกเปนตน . บรรดาวเิ วกเหลา นน้ั ความเปน ผมู กี ายโดดเดยี่ ว ชือ่ วา กายวิเวก,สมาบตั ๒ิ ๘ ช่อื วาจติ ตวิเวก พระนพิ พาน ชอื่ วา อุปธวิ เิ วก๓. บรรดาวิเวกเหลานน้ั กายวเิ วก ยอ มบรรเทาความคลุกคลีดว ยหม,ูจติ ตวิเวก ยอ มบรรเทาความหมกั หมมดว ยกิเลส, อปุ ธิวเิ วก ยอ มบรรเทาซง่ึ ความเกีย่ วของดว ยสงั ขาร; กายวิเวก ยอ มเปน ปจ จยั แหง จติ ตวิเวก,จติ ตวเิ วก ยอ มเปนปจ จยั แหง อุปธิวิเวก. สมจริงดงั คาํ ที่พระสารบี ตุ รเถระแมกลา วไวว า \"กายวิเวกของผมู ีกายสงบแลว ยนิ ดีย่ิงแลวในการออกบวช, จิตตวิเวกของผมู จี ติ บริสทุ ธิแ์ ลว ถงึ ความผอ งแผว อยา งย่งิ ,และอุปธวิ ิเวกของบุคคลผูไมม ีอปุ ธิ ถงึ พระนิพพาน๔\" พงึ เจรญิ คือพึงพอกพูน อธบิ ายวา พงึ เขา ไปสาํ เร็จวิเวก ๓ นอ้ี ยู. ในเวลาจบเทศนา ชนเปน อันมาก บรรลอุ รยิ ผลทง้ั หลาย มีโสดาปตติผลเปน ตน ดังนแ้ี ล. เรอื่ งพระวนวาสตี ิสสเถระ จบ. พาลวรรควรรณนา จบ. วรรคท่ี ๕ จบ.๑. จวี ร บณิ ฑบาต เสนาสนะ คลิ านเภสัช. ๒. รูปฌาน ๔ อรปู ฌาน ๔. ๓. อุปธิมี ๔คอื ขันธูปธิ, กิเลสสูปธ,ิ อภสิ งั ขารูปธ,ิ กามปู ธิ. ๔. ข.ุ มหา. ๒๙/๑๗๒.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 283 คาถาธรรมบท บัณฑิตวรรค๑ท่ี ๖ วาดว ยบคุ คลผเู ปน บัณฑิต [๑๖] ๑. บคุ คลพึงเหน็ ผูม ีปญญาใด ซง่ึ เปนผูกลาว นคิ คหะช้ีโทษ วาเปนเหมือนผูบ อกขมุ ทรพั ยให พึงคบผูม ีปญ ญาเชน นัน้ ซ่งึ เปนบณั ฑติ เพราะวา เมอื่ คบทา นผูเ ชนนั้น มีแตค ุณอยา งประเสริฐ ไมม ี โทษท่ลี ามก. ๒. ผใู ดพงึ วา กลาว พงึ สอน และพงึ หา มจาก ธรรมของอสัตบรุ ุษ ผนู นั้ แล ยอ มเปน ที่รกั ของ สตั บรุ ุษทัง้ หลาย ไมเปนท่ีรกั ของพวกอสตั บุรษุ . ๓. บุคคลไมค วรคบบาปมติ ร ไมค วรคบบรุ ษุ ต่ําชา ควรคบกลั ยาณมิตร ควรคบบรุ ุษสูงสุด. ๔. บคุ คลผูเอิบอ่มิ ในธรรม มีใจผอ งใส ยอม อยูเปนสุข บัณฑติ ยอ มยินดีในธรรมที่พระอริยเจา ประกาศแลว ทกุ เม่อื . ๕. อนั คนไขนา้ํ ท้ังหลายยอ มไขน้ํา ชา งศร ท้ังหลายยอ มดัดศร ชางถากท้งั หลายยอ มถากไม บณั ฑิตท้งั หลายยอมฝก ตน.๑. วรรคที่ ๖ มีอรรกถา ๑๑ เร่ือง.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 284 ๖. ภูเขาศิลาลวน เปนแทง เดยี ว ยอมไมสะเทือนดวยลมฉนั ใด บัณฑติ ทั้งหลาย ยอมไมเอนเอียงในเพราะนินทาและสรรเสรญิ ฉนั นนั้ . ๗. บัณฑติ ทง้ั หลาย ฟงธรรมแลว ยอ มผองใสเหมอื นหว งน้าํ ลกึ ใสแจว ไมขนุ มวั ฉะน้ัน. ๘. สัตบรุ ุษทัง้ หลาย ยอ มเวนในธรรมทง้ั ปวงแล สัตบุรุษท้ังหลาย หาใชผปู รารถนากามบน ไมบณั ฑติ ท้งั หลาย อันสุขหรือทกุ ขถ กู ตอ งแลว ยอ มไมแสดงอาการขึ้นลง. ๙. บัณฑิตยอมไมทําบาปเพราะเหตุแหง ตนยอ มไมทาํ บาปเพราะเหตุแหงบคุ คลอ่นื บณั ฑิตไมพงึ ปรารถนาบุตร ไมพ งึ ปรารถนาทรัพย ไมพงึปรารถนาแวนแควน ( และ) ไมพ ึงปรารถนาความสําเร็จเพอ่ื ตนโดยไมเ ปนธรรม บัณฑิตนัน้ พงึ เปน ผูมีศีล มปี ญญา ตง้ั อยูในธรรม. ๑๐. บรรดามนุษย ชนผูถงึ ฝง มีจํานวนนอยฝายประชานอกนเ้ี ลาะไปตามตลง่ิ อยา งเดยี ว ก็ชนเหลา ใดแล ประพฤตสิ มควรแกธรรมในธรรมท่ีเรากลาวชอบแลว ชนเหลานน้ั ลวงบวงมารท่ีขามไดย ากอยางเอกแลว จกั ถงึ ฝง .

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 285 ๑๑. บณั ฑติ ละธรรมดาํ แลว ออกจากอาลยัอาศยั ธรรม อันหาอาลัยมไิ ดแ ลว ควรเจริญธรรมขาวละกามทงั้ หลายแลว หมดความกงั วล พงึ ปรารถนาความยินดยี ิง่ ในวิเวก อนั เปน ท่ีซ่ึงประชายนิ ดไี ดย ากบัณฑิตควรทําตนใหผ องแผว จากเคร่ืองเศรา หมองชนเหลาใดอบรมจิตดีแลว โดยชอบ ในองคธรรมแหง ความตรสั รู ( และ) ชนเหลา ใดไมถือมนั่ยินดีในการละ เลิกความถอื ม่ัน ชนเหลานน้ั ฯเปน พระขณี าสพ รงุ เร่อื ง ดับสนิทแลวในโลก. จบบณั ฑติ วรรคที่ ๖

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 286 ๖. บัณฑิตวรรควรรณนา ๑. เร่อื งพระราธเถระ [๖๐] ขอ ความเบอื้ งตน พระศาสดา เมื่อประทับ อยูในพระเชตวัน ทรงปรารภทา นพระราธะตรัสพระธรรมเทศนาน้วี า \"นธิ นี  ว ปวตตฺ าร \" เปนตน . ราธพราหมณซ ูบผอมเพราะไมไดบ วช ไดยินวา พระราธะนัน้ ในเวลาเปนคฤหัสถ ไดเ ปนพราหมณตกยากอยูในกรงุ สาวตั ถี. เขาคิดวา \" เราจกั เลีย้ งชพี อยูในสาํ นกั ของภกิ ษทุ ง้ั หลาย\" ดังนี้แลว ไปสวู หิ าร ตายหญา กวาดบริเวณ ถวายวัตถุมีน้ําลางหนาเปน ตน อยใู นวิหารแลว. ภิกษทุ ง้ั หลายไดส งเคราะหเธอแลว กต็ าม, แตก็ไมป รารถนาจะใหบ วช. เขาเมอื่ ไมไดบวช จงึซบู ผอมแลว . ราธพราหมณมอี ปุ นิสัยพระอรหัต ภายหลังวันหนง่ึ พระศาสดาทรงตรวจดสู ตั วโลกในเวลาใกลร งุทอดพระเนตรเห็นพราหมณน ัน้ แลว ทรงใครครวญอยูวา \"เหตุอะไรหนอ ?\" ดังนแี้ ลว ทรงทราบวา \"ราธพราหมณจกั เปน พระอรหันต\"ในเวลาเยน็ เปนเหมือนเสด็จเท่ียวจารกิ ไปในวหิ าร เสด็จไปสูสาํ นักของ

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 287พราหมณแลวตรสั ถามวา \"พราหมณ เธอเทีย่ วทําอะไรอยู ?\" เขากราบทูลวา \" ขา พระองคทําวัตรปฏิวตั รแกภิกษทุ ้งั หลายอยู พระเจา ขา .\" พระศาสดา. เธอไดการสงเคราะหจ ากสาํ นักของภิกษุเหลา นั้นหรอื ? พราหมณ. ไดพระเจาขา , ขาพระองคไดแตเพียงอาหาร, แตทา นไมใ หขา พระองคบ วช. พระสารบี ตุ รเปนผูกตญั กู ตเวที พระศาสดารับสัง่ ใหประชมุ ภกิ ษุสงฆในเพราะเร่อื งนัน้ แลว ตรสัถามความนั้นแลว ตรัสถามวา \"ภิกษุท้งั หลาย ใคร ๆ ระลกึ ถึงคุณของพราหมณน้ีได มอี ยูบางหรอื ?\" พระสารีบตุ รเถระกราบทลู วา\"พระเจา ขา ขาพระองคระลึกได, เม่ือขา พระองคเ ทีย่ วบิณฑบาตอยูในกรงุ ราชคฤห พราหมณนี้ใหคนถวายภกิ ษาทัพพีหนึง่ ทีเ่ ขานํามาเพอื่ ตน,ขา พระองคร ะลึกถึงคณุ ของพราหมณน้ีได.\" เมื่อพระศาสดาตรัสวา\" สารีบุตร กก็ ารท่เี ธอเปลอื้ งพราหมณผ ูมอี ปุ การะอันกระทาํ แลวอยา งนั้นจากทุกข ไมควรหรอื ?\" ทานกราบทูลวา \" ดีละ พระเจาขา, ขา-พระองคจ กั ใหเขาบวช\" จงึ ใหพราหมณน น้ั บวชแลว. พราหมณบ วชแลวเปน คนวา งาย อาสนะท่สี ุดแหงอาสนะในโรงฉนั ยอมถึงแกทา น. ทานลาํ บากอยูดวยอาหารวัตถมุ ีขาวยาคแู ละภตั เปน ตน. พระเถระพาทานหลีกไปสทู ี่

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 288จาริกแลว, กลา วสอน พร่ําสอนทานเนือง ๆ วา \" ส่ิงน้ี คุณควรทํา,สิ่งนี้ คุณไมค วรทํา \" เปนตน . ทานไดเ ปนผูวางา ย มปี กติรบั เอาโอวาทโดยเคารพแลว , เพราะฉะนั้น เมื่อทานปฏิบัตติ ามคาํ ทพ่ี ระเถระพร่าํ สอนอยู โดย ๒-๓ วันเทานนั้ กไ็ ดบรรลพุ ระอรหัตแลว. พระเถระพาทา นไปสสู ํานกั พระศาสดา ถวายบงั คมน่งั แลว. ลาํ ดับน้ัน พระศาสดาทรงทาํ ปฏสิ นั ถารกะทา นแลว ตรัสวา\" สารีบุตร อันเตวาสิกของเธอเปนผวู างา ยแลหรอื ?\" พระเถระ. อยา งน้ัน พระเจาขา. เธอเปนผูว างายเหลือเกนิเมื่อโทษไร ๆ ท่ีขา พระองคแ มกลาวสอนอยู. ไมเคยโกรธเลย. พระศาสดา. สารบี ุตร เธอเมอ่ื ไดสทั ธิวหิ ารกิ เห็นปานน้ี จะพึงรับไดป ระมาณเทาไร ? พระเถระ. ขาพระองคพ ึงรบั ไดแ มม ากทเี ดียว พระเจา ขา . พวกภกิ ษสุ รรเสริญพระสารีบุตรและพระราธะ ภายหลังวนั หนง่ึ พวกภกิ ษสุ นทนากันในโรงธรรมวา \"ไดยินวาพระสารบี ุตรเถระเปน ผกู ตัญูกตเวที ระลึกถงึ อปุ การะสักวา ภิกษาทพั พีหนึ่ง ใหพราหมณตกยากบวชแลว; แมพระราธเถระก็เปนผอู ดทนตอโอวาท ยอ มไดทานผคู วรแกก ารใหโ อวาทเหมือนกันแลว.\" พระศาสดาทรงแสดงอลนี จิตตชาดก พระศาสดาทรงสดบั กถาของภิกษุเหลา น้นั แลว ตรัสวา \"ภกิ ษุทง้ั หลาย มใิ ชแตในบดั นเ้ี ทานัน้ , ถงึ ในกาลกอ น สารีบตุ รเปนผู

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 289กตัญกู ตเวทีเหมอื นกนั \" ดงั น้ีแลว เพ่อื จะประกาศความนน้ั จงึ ตรัสอลีนจิตตชาดก๑ ในทุกนิบาตนี้ ใหพิสดารวา:- \" เสนาหมใู หญอ าศัยเจาอลีนจติ ตกมุ าร รา เริง ทัว่ กันแลว ไดใหช างจบั พระเจา โกศลทั้งเปน ผไู ม พอพระทยั ดว ยราชสมบตั ิ, ภิกษุผถู งึ พรอ มดวยนสิ ยั อยา งน้ี เปนผมู คี วามเพียรอนั ปรารภแลว เจริญ กศุ ลธรรมอย,ู เพือ่ บรรลุธรรมเปน แดนเกษมจาก โยคะ พึงบรรลธุ รรมเปน ทส่ี ้นิ ไปแหงสงั โยชน ทง้ั ปวงโดยลําดับ.\" ไดย นิ วา ชา งตวั หนึง่ เทยี่ วไปตวั เดยี ว รูอุปการะท่พี วกชา งไมทําแลวแกต น โดยภาวะคือทาํ เทาใหห ายโรค แลวใหลกู ชา งตวั ขาวปลอดในครงั้ น้นั ไดเปน พระสารีบตุ รเถระแลว . ภกิ ษคุ วรเปนผวู างา ยอยา งพระราธะ พระศาสดาคร้ันตรัสชาดกปรารภพระเถระอยางนน้ั แลว ทรงปรารภพระราธเถระ ตรัสวา \"ภกิ ษทุ งั้ หลาย ธรรมดาภกิ ษุควรเปนผูว า งา ยเหมอื นราธะ, แมอ าจารยช้ีโทษกลาวสอนอยู ก็ไมควรโกรธอนึง่ ควรเห็นบคุ คลผใู หโอวาท เหมือนบคุ คลผบู อกขมุ ทรัพยใหฉะน้นัดงั น้แี ลว เมอ่ื จะทรงสบื อนุสนธแิ สดงธรรม ไดต รัสพระคาถานวี้ า :-๑. ข. ชา. ๒๗/ขอ ๑๖๑. อรรถกถา. ๓/๒๓.