tripitaka_41

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 321ชาวเมืองเขาจัดภตั เพ่ือพระสงฆ แมฉ นั ก็ถูกผชู กั ชวนบอกวา 'จงถวายภิกษาแกภ กิ ษรุ ูปหนง่ึ . พวกเราจกั ถวายภกิ ษาแกภ กิ ษุรูปหนง่ึ พรงุ น.้ี \"ลําดบั นนั้ ภรรยาของเขาไมพดู เลยวา \" พวกเราเปนคนจน, แกรบั คําเขาทําไม ?\" กลา ววา \" นาย แกทําดแี ลว , เมอื่ กอนเราไมใ หอ ะไร ๆชาตินีจ้ ึงเกิดเปนคนยากจน, เราทั้งสองคน ทํางานจา งแลว จักถวายแกภกิ ษรุ ูปหน่ึง\" แมท งั้ สองคนไดออกไปสูท่ีสาํ นักงานจาง. มหาเศรษฐีเหน็ มหาทคุ ตะ จึงถามวา \"เพอ่ื นมหาทคุ ตะ เธอจกั ทาํ งานจา งหรือ ?\" มหาทคุ ตะ. ขอรับ กระผม. มหาเศรษฐ.ี จกั ทําอะไร ? มหาทคุ ตะ. แลวแตทานจักใหทาํ . มหาเศรษฐกี ลาววา \"ถาอยา งนนั้ พรงุ นี้ เราจกั เล้ียงภิกษุ ๒ - ๓รอย, จงมา ผา ฟน เถิด\" แลว กใ็ หหยิบมีดและขวานมาให. มหาทคุ ตะถกเขมรอยางแขง็ แรง ถงึ ความอุตสาหะ วางมีด ควา ขวาน ทิ้งขวานฉวยมดี ผา ฟน ไป. ลาํ ดบั นน้ั เศรษฐีพูดกะเขาวา \"เพอ่ื น วนั นี้ เธอขยนั ทํางานเหลือเกนิ , มีเหตุอะไรหรอื ?\" มหาทุคตะ. นาย ผมจักเลย้ี งภกิ ษุรูปหนง่ึ . เศรษฐีฟง คําน้นั แลว มีใจเลื่อมใส คิดวา นา เล่อื มใสจรงิมหาทคุ ตะน้ี ทํากรรมทที่ าํ ไดยาก, เขาไมถ งึ ความเฉยเมยดว ยคิดวา'เราจน' พูดวา 'จกั ทํางานจา งแลว เล้ียงภกิ ษสุ กั รูปหนง่ึ .\" ฝา ยภรรยาของเศรษฐี เหน็ ภรรยาของมหาทุคตะนนั้ แลว ก็ถามวา \" แม เจา จกั ทาํ งานอะไร ? เม่อื นางตอบวา \"แลว แตจะใช

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 322ดิฉันใหท ํา\" จึงใหเขาไปสโู รงกระเดื่องแลว ใหม อบเครื่องมอื มีกระดงและสากเปน ตนใหแ ลว. นางยินดรี า เริง ทัง้ ตาํ และฝด ขาวเหมอื นจะรําละคร. ลาํ ดบั นน้ั ภรรยาเศรษฐีถามนางวา \"แม เจา ยินดรี า เรงิ ทํางานเหลือเกนิ . มเี หตอุ ะไรหรือ ?\" นาง. คุณนาย พวกดิฉันทํางานจา งนีแ้ ลว จกั เลยี้ งภกิ ษุสักรูปหนึ่ง. ฝา ยภรรยาเศรษฐี ฟงคํานัน้ แลว เลื่อมใสในนางวา \"นาเลื่อมใสนางนท้ี ํากรรมทท่ี ําไดย าก.\" ในเวลาท่มี หาทุคตะผาฟน เสรจ็ เศรษฐสี ง่ั ใหใหขาวสาลี ๔ทะนาน ดวยพูดวา \"นีค้ าจางของเธอ\" แลวสงั่ ใหใ หแ มอีก ๔ ทะนานดวยพูดวา \"นี้เปน สวนท่เี พม่ิ ใหเ พราะความยินดีแกเ ธอ.\" เขาไปสูเ รือน บอกกะภรรยาวา \" ฉันรับจางไดข า วสาลีมา, สว นนี้จักเปน กบั . เจาจงถอื เอาของ คือ นมสม น้ํามัน และเครื่องเทศดว ยคาจาง ( แรงงาน ) ท่ีเจาไดแ ลว .\" ฝา ยภรรยาเศรษฐี สัง่ ใหจา ยเนยใสขวดหนง่ึ นมสม กระปกุ หนงึ่เคร่อื งเทศหน่ึง และขา วสารสาลอี ยางเปน ตัวทะนานหน่ึงแกน าง. เขาท้งั สองไดม ขี า วสารรวม ๕ ทะนาน ดวยประการฉะน.้ี ทง้ั สองผวั เมียยินดีรา เรงิ วา \"เราไดไ ทยธรรมแลว\" ลุกขึ้นแตเชาตร.ู ภรรยาพูดกบั มหาทุคตะวา \"ไปหาผกั มาซิ นาย\" เขาไมเห็นผกั ในรา นตลาด จึงไปฝง แมนํ้า มใี จรา เริงวา \" จักไดถวายโภชนะแกพระผเู ปน เจา \" รอ งเพลงพลาง เลอื กเก็บผกั พลาง. ชาวประมงยนื

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 323ทอดแหใหญอ ยู รูวา \" เปน เสียงของมหาทุคตะ\" จงึ เรียกเขามาถามวา \" แกมจี ติ ยินดเี หลือเกิน รอ งเพลงอย,ู มีเหตอุ ะไรหรอื ?\" มหาทคุ ตะ. เกบ็ ผัก เพ่อื น. ชาวประมง. จกั ทําอะไรกัน ? มหาทุคตะ. จกั เลีย้ งภิกษุสักรูปหนง่ึ . ชาวประมง. โอ ! อ่ิมละ ภิกษุทฉ่ี ันผักของแก. มหาทคุ ตะ. จะทําอยา งไรได ? เพอื่ น, กันตอ งเล้ยี งภิกษุดว ยผักท่ีกนั ได. ชาวประมง. ถา อยางนนั้ มานี่เถิด. มหาทคุ ตะ. จะทาํ อยา งไร ? เพ่อื น. ชาวประมง. จงถอื เอาปลาเหลานี้ รอ ยใหเปนพวง มรี าคาบาทหนึง่บาง กง่ึ บาทบาง กหาปณะหน่งึ บา ง. เขาไดกระทําอยา งนนั้ . ชาวเมอื งซ้อื ปลาท่มี หาทุคตะรอยไว ๆ ไป เพื่อประโยชนแ กภ ิกษุทตี่ นนมิ นตแลว ๆ. เมื่อเขากาํ ลังรอ ยปลาอยนู ั้นแล, กถ็ งึ เวลาภกิ ขาจารแลว . เขากาํ หนดเวลาแลว กลา ววา \" จักตองไป เพือ่ น, น้ี เปนเวลาทภ่ี กิ ษุมา.\" ชาวประมง. ก็พวงปลายังมีอยูไหม ? มหาทุคตะ. ไมมี เพือ่ น, หมดสิ้นแลว. ชาวประมง. \" ถา อยางน้นั ปลาตะเพยี น ๔ ตวั ขา หมกทรายไวเพอื่ ประโยชนแ กตน, แมถาแกตอ งการจะเล้ียงภิกษุ, จงเอาปลาเหลา น้ีไปเถดิ \" ดังนแ้ี ลว ก็ไดใ หป ลาตะเพยี นเหลานั้นแกเ ขาไป.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 324 มหาทุคตะไดถ วายทานแดพ ระพุทธเจา กว็ ันน้ัน พระศาสดาทรงตรวจดูสัตวโลก ในเวลาใกลรุง ทรงเห็นมหาทุคตะ เขา ไปในภายในขา ยคอื พระญาณของพระองค ทรงราํ พึงวา \" จกั มีเหตอุ ะไรหนอ ?\" ทรงดาํ ริวา \" มหาทคุ ตะ \" คิดวา จกั เลีย้ งภกิ ษุรปู หนงึ่ , จงึ ไดท าํ งานจางกับภรรยาแลว ในวนั วาน, เขาจักไดภกิ ษุรปู ไหนหนอ ?\" จึงทรงใครค รวญวา \" คนทั้งหลาย จกั พาภกิ ษไุ ปคามช่อื ที่จดไวในบัญชีแลว ใหน งั่ ในเรือนของตน ๆ. มหาทุคตะเวน เราเสียแลว จกั ไมไ ดภ กิ ษอุ ื่น.\" ไดย นิ วา พระพทุ ธเจา ท้ังหลาย ยอมทรงทาํ ความอนุเคราะหใ นพวกคนเข็ญใจ. เพราะฉะนั้น พระศาสดาทรงทําสรีรกจิ แตเชาตรูแลวเสดจ็ เขา สพู ระคนั ธกุฎี ประทับนงั่ ดวยทรงดํารวิ า \"จกั สงเคราะหม หา-ทคุ ตะ.\" แมเ ม่ือมหาทุคตะ กําลงั ถอื ปลาเขา ไปสเู รือน, บัณฑุกัมพล-ศลิ าอาสนของทาวสกั กะ แสดงอาการรอ น. ทา วเธอทรงพิจารณาวา\" เหตุอะไรกนั หนอ ?\" ทรงดํารวิ า \"วานนี้ มหาทุคตะไดท ํางานจา งกบั ภรรยาของตน ดวยจงใจวา 'จักถวายภิกษาแกภิกษสุ ัก ๑ รปู ' เขาจกั ไดภกิ ษรุ ปู ไหนหนอ ?\" ทรงทราบวา \"ภิกษอุ น่ื ไมมสี าํ หรบั เขา, แตพระศาสดา ประทับน่ังในพระคนั กุฎนี ัน่ เอง ดวยต้งั พระทยั วา 'จกัสงเคราะหมหาทคุ ตะ,' มหาทคุ ตะ พึงถวายขาวตมขาวสวย และมีผักเปน กับ อยา งทต่ี ัวบรโิ ภคเองแดพระตถาคต. ถา กระไร เราควรไปยังเรือนของมหาทุคตะ ทําหนาท่ีเปนพอครัว\" ดงั นแี้ ลว จงึ ทรงจําแลงเพศมใิ หใครรูจัก เสดจ็ ไปทใ่ี กลเรอื นของมหาทุคตะนั้นแลว ตรัสถามวา \"ใคร ๆ มงี านจา งอะไรบา งหรือ ?\" มหาทคุ ตะเหน็ ทา วสักกะแลว

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 325จงึ กลาววา \"จักทาํ งานอะไร ? เพื่อน.\" ชายแปลง. ขาพเจารวู ิชาการทกุ อยาง นาย, ชื่อวาวชิ าการสงิ่ ไรทีข่ าพเจา ไมเ ขา ใจ ไมม ีเลย, รจู นการปรุงขาวตม ขา วสวยเปนตน. มหาทุคตะ. เพอื่ น พวกขา พเจามีความตองการดว ยการงานของทาน, แตยงั ไมเห็นคา จางท่ีควรจะใหแกท าน. ชายแปลง. กท็ านตอ งการทําอะไร ? มหาทคุ ตะ. ขาพเจาประสงคจะถวายภกิ ษาแกภกิ ษรุ ูปหน่ึง,ประสงคจ ัดแจงขาวตมขา วสวยถวายภิกษุน้นั . ชายแปลง. ถา ทา นจะถวายภกิ ษาแกภิกษุ. ขาพเจา ไมตองการคา จา ง, ทานใหบุญแกข า พเจา ไมค วรหรอื ? มหาทคุ ตะ. เมอ่ื เปนเชน น้นั ก็เปน การดีละ เพือ่ น, เชิญเขาไปเถดิ . ทาวสกั กะน้ัน เสดจ็ เขา ไปในเรือนของมหาทุคตะน้นั แลว ใหน ําขาวสารเปน ตน มาแลว ทรงสงมหาทคุ ตะน้นั ไปดวยคาํ วา \"ไปเถิดทาน,จงนําภิกษุท่ถี งึ แกตนมา.\" ฝา ยผูจ ัดการทาน ไดจ ายภกิ ษุไปสเู รือนของพวกชนเหลานนั้ ๆตามรายการท่ีจดไวในบญั ชีนน่ั แล. มหาทุคตะไปยงั สาํ นักของเขาแลวพูดวา \"จงใหภิกษทุ ี่ถึงแกผมเถดิ \" เขาไดส ตขิ น้ึ ในขณะน้นั จงึ พดู วา\"ฉันลืมภิกษุสําหรบั แกเสยี แลว\" มหาทคุ ตะเปน เหมอื นถกู ประหารท่ีทองดวยหอกอันคม ประคองแขนร่ําไรวา \" เหตุไรจงึ ใหผมฉบิ หายเสียเลา ? คณุ , แมผมอันทานชวนแลวเมื่อวาน ก็พรอ มดวยภรรยาทาํ งาน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 326จา งตลอดวนั วนั น้ี แตเชาตรู เทยี่ วไปท่ีฝง แมนํ้า เพื่อตองการผักแลวจงึ มา ขอทา นจงใหภิกษุแกผมสักรปู หนึ่งเถดิ .\" มหาทคุ ตะไปนิมนตพ ระศาสดา คนทงั้ หลายประชมุ กนั แลว ถามวา \"มหาทคุ ตะ นัน่ อะไรกัน ?\"เขาบอกเนื้อความนน้ั . คนเหลา นั้น ถามผูจ ดั การวา \"จริงไหม ? เพ่อื น,ไดย ินวา มหาทุคตะนี้ ทานชกั ชวนวา 'จงทํางานจา งแลวถวายภิกษาแกภ กิ ษุรูปหนงึ่ . ผูจดั การ. ขอรบั นาย. คนเหลา น้ัน. ทานจัดการภกิ ษุมปี ระมาณถงึ เทานี้ ไมไ ดใ หภกิ ษุแกม หาทคุ ตะนีส้ กั รปู หนึ่ง ทาํ กรรมหนกั เสียแลว . เขาละอายใจ ดว ยคําพูดของคนเหลาน้นั จึงพดู กะมหาทคุ ตะน้ันวา \"เพอื่ นมหาทุคตะ อยา ใหฉ ันฉิบหายเลย, ฉนั ถงึ ความลาํ บากใหญ เพราะเหตแุ หงทาน. คนทงั้ หลาย นาํ ภกิ ษทุ ี่ถึงแกต น ๆ ไปตามรายการทีจ่ ดไวใ นบัญช,ี ชอ่ื วาคนผูซง่ึ จะถอนภิกษผุ ูซ ่ึงนั่งในเรือนของตนให ไมม,ี สวนพระศาสดา สรงพระพกั ตรแลวประทับนัง่ อยใู นพระ-คนั ธกฎุ นี ัน่ เอง, พระเจา แผนดนิ ยุพราช และคนโต ๆ มเี สนาบดีเปน ตน น่ังแลดกู ารเสด็จออกจากพระคันธกุฎีแหงพระศาสดา คิดวา'จกั รบั บาตรของพระศาสดาไป,' ธรรมดาพระพทุ ธเจาทั้งหลาย ยอมทรงทําอนเุ คราะหใ นคนยากจน, ทานจงไปวหิ าร กราบทูลพระศาสดาวา 'ขาพระองคเปน คนยากจน พระเจา ขา , ขอพระองค จงทรงทํา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 327ความสงเคราะหแกขาพระองคเ ถิด; ถา ทานมบี ุญ. ทา นจกั ไดแน\" เขาไดไปสวู ิหารแลว . พระศาสดาประทานบาตรแกม หาทุคตะ ลําดับน้ัน พระเจา แผน ดินและยุพราชเปน ตน ตรัสกะเขาวา\"มหาทุคตะ ไมใ ชเ วลาภัตกอ น, เจา มาทาํ ไม?\" เพราะเคยเหน็ เขาโดยความเปน คนกินเดนในวหิ าร ในวนั อ่นื ๆ. มหาทุคตะกราบทูลวา\" ขา พระองคท ราบอยูวา 'ไมใชเ วลาภัตกอน' แตขา พระองคมากเ็ พื่อถวายบังคมพระศาสดา\" ดังนแี้ ลว จึงซบศีรษะลงทธ่ี รณพี ระคันธกฎุ ีถวายบงั คมดว ยเบญจางคประดิษฐ กราบทูลวา \" ผูทย่ี ากจนกวาขา พระองคใ นพระนครน้ไี มม ี พระเจาขา , ขอทรงเปนท่พี ึ่งแกขาพระองคเถดิ , ขอทรงทาํ ความสงเคราะหแกข าพระองคเ ถดิ .\" พระศาสดาทรงเปดพระทวารพระคนั ธกฎุ ี ทรงนําบาตรมาประทานในมอื ของเขา. เขาไดเ ปน เหมอื นบรรลุจักรพรรดสิ ริ .ิ พระเจาแผนดนิ และยุพราชเปน ตนตา งทรงดแู ลดพู ระพักตรก นั และกนั . แทจรงิ ใครๆ ช่อื วาสามารถเพือ่ จะรบั บาตรท่พี ระศาสดาประทานแกม หาทคุ ตะ ดว ยอํานาจความเปน ใหญ หามีไม. เปนแตกลาวอยา งนี้วา \"เพอ่ื นมหาทคุ ตะ ทานจงใหบ าตรของพระศาสดาแกพ วกเรา,พวกเราจกั ใหท รพั ยม ีประมาณเทานี้ คือ พนั หนึง่ หรอื แสนหน่ึง แกท าน.ทานเปน คนเขญ็ ใจ จงเอาทรัพยเ ถดิ , ประโยชนอ ะไรของทานดว ยบาตรเลา ?\" มหาทุคตะ ตอบวา \"ขาพเจา จกั ไมใหใ คร, ขา พเจาไมม ีความตองการดว ยทรพั ย, จักใหพ ระศาสดาเทา น้นั เสวย.\" ชนทง้ั หลาย

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 328ทีเ่ หลอื ออนวอนเขา ไมไ ดบ าตรแลวจงึ กลับไป. ฝายพระเจาแผนดนิ ทรงดํารวิ า \" มหาทคุ ตะ แมถกู เขาเลาโลมลอ ดวยทรพั ย กไ็ มใ หบาตรของพระศาสดา, กใ็ คร ๆ ไมอาจจะรบั บาตรท่พี ระศาสดาประทานแลวดวยพระองคเองได, อันไทยธรรมของมหาทคุ ตะน้ี จกั มีประมาณเทา ไร ? ในเวลามหาทคุ ตะนถี้ วายไทยธรรมเสร็จ เราจกั นําพระศาสดาไปยังเรือน ถวายอาหารท่ีเขาจัดไวสาํ หรับเรา\"ดังน้แี ลว จึงไดต ามเสดจ็ ไปพรอมดว ยพระศาสดาทเี ดียว. พระศาสดาเสด็จไปเรือนของมหาทคุ ตะ ฝา ยทา วสกั กเทวราช จัดอาหารภตั มีขา วตม ขา วสวยและผกั เปน ตนปูอาสนะท่ีสมควรเปนทป่ี ระทบั แหง พระศาสดาแลวประทับนงั่ . มหาทคุ ตะนาํ พระศาสดาไปแลว กราบทูลวา \"จงเสดจ็ เขาไปเถิดพระเจา ขา .\" กเ็ รือนท่อี ยูข องเขาต่ํา, ผทู ่ไี มก ม ไมอ าจเขาไปได, กแ็ ตธรรมดาพระพทุ ธเจา ทัง้ หลาย เม่อื เสด็จเขาสเู รอื น ไมตอ งกมเสดจ็ เขาไป,เพราะวา ในเวลาเสด็จเขา สูเ รือน แผนดนิ ใหญย อ มยุบลงภายใต. หรอืเรือนสงู ขึ้น. น่เี ปน ผลแหงทานที่พระพทุ ธเจาทง้ั หลายน้ันถวายไวดแี ลว.ในเวลาท่พี ระองคเ สดจ็ ออกไปแลว ทุกสงิ่ เปน ปกตเิ หมือนเดิมอกี ; เพราะ-ฉะน้ัน พระศาสดา ทั้งประทับยนื อยูนนั่ เอง เสดจ็ เขา สูเรือนแลวประทับนัง่ บนอาสนะท่ที าวสักกะปไู วแลว. เมื่อพระศาสดาประทับนัง่ แลวพระราชารบั สง่ั วา \" เพ่อื นมหาทคุ ตะ ทา นไมใ หบาตรของพระศาสดาแกพวกเรา แมผ อู อ นวอนอยู, พวกเราจะดกู อ น, สกั การะท่ีทานจดัถวายพระศาสดาเปนเชน ไร ?\" ลําดับนั้น ทาวสกั กะเปด ขา วยาคูและภตั

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 329ออกอวด. กลิ่นเคร่ืองอบอาหารภตั เหลา นนั้ ไดต ลบทัว่ พระนครตั้งอยู.พระราชาทรงตรวจดูขาวยาคูเปน ตน แลว กราบทลู พระผมู ีพระภาคเจาวา\"ขาแตพ ระองคผูเ จรญิ หมอนฉัน คิดวา ' ไทยธรรมของมหาทคุ ตะจกั มสี กั เทาไร ? เมื่อมหาทุคตะนี้ถวายไทยธรรมแลว จักนําเสดจ็พระศาสดาไปยังเรือน ถวายอาหารท่เี ขาจดั ไวสําหรบั ตน' ดงั นี้ จงึมาแลว, อาหารเห็นปานน้ี หมอมฉันไมเคยเห็นเลย, เม่ือหมอมฉนั อยูในท่ีน้ี มหาทุคตะตองลาํ บากเหลือเกนิ หมอมฉนั จะกลับ\" ถวายบงั คมพระศาสดาแลว เสด็จหลีกไป. บา นของมหาทคุ ตะเตม็ ดวยแกว ๗ อยา ง ฝา ยทาวสกั กะ ถวายยาคเู ปนตน ทรงอังคาสพระศาสดาโดยเคารพ.แมพระศาสดา ทรงทําภัตกิจแลว ทรงทาํ อนุโมทนา เสดจ็ ลุกจากอาสนะหลีกไป. ทาวสกั กะไดใหส ัญญาแกม หาทคุ ตะ. เขารับบาตร ตามเสด็จพระศาสดา. ทาวสักกะเสดจ็ กลับ ประทับยืนอยทู ป่ี ระตเู รือนของมหาทุคตะ ทรงแลดอู ากาศแลว . ฝนแกว ๗ ประการตกลงจากอากาศเตม็ ภาชนะทง้ั หมดในเรอื นของเขาแลว ยงั ลน ไปท่วั เรือน. ในเรอื นของเขาไมม ีทวี่ า ง ภรรยาของเขาไดจ ูงมือพวกเดก็ นําออกไปยืนอยูภ ายนอก.เขาตามเสด็จพระศาสดาแลวกลบั มาเหน็ เดก็ ขา งถนน จึงถามวา \"น่ีอะไร ?\" ภรรยาของเขาตอบวา \" นาย เรอื นของเราเต็มไปดว ยแกว ๗ประการทั่วท้งั หลัง, ไมมชี องจะเขา ไปได.\" เขาคดิ วา \"ทานของเราใหผ ลในวันน้ีเอง\" ดังนี้แลว จงึ ไปสูพ ระราชสาํ นัก ถวายบังคมพระราชาแลว, เมอ่ื พระราชารบั สั่งถามวา \" มาทําไม ?\" จงึ กราบทูลวา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 330\" พระเจา เรอื นของขาพระองค เตม็ ไปดวยแกว ๗ ประการ, ขอพระองคท รงถอื เอาทรัพยน ้นั เถิด.\" พระราชาทรงดํารวิ า \"นาอศั จรรย ทานที่เขาถวายแดพ ระพทุ ธเจาทงั้ หลาย ถึงท่ีสุดวันน้ีเอง\" ดังนแ้ี ลว จึงรบั ส่งั กะเขาวา \"เธอควรจะไดอ ะไร ?\" มหาทคุ ตะ. ขอจงพระราชทานเกวยี นพันเลม เพ่อื ตองการนาํทรพั ยมา. พระราชาทรงสง เกวียนพนั เลม ไป ใหน ําทรพั ยม า เกลี่ยไวที่พระลานหลวง. กองทรัพยไดเ ปน กองสงู ประมาณเทาตน ตาล. พระราชารบั สั่งใหช าวเมอื งประชุมกันแลว ตรัสถามวา \"ในกรงุ น้ี ใครมที รัพยถงึ เทานไี้ หม ?\" ชาวเมอื ง. ไมม ี พระเจาขา . พระราชา. จะควรทาํ อยางไร ? แกค นมีทรพั ยมากอยางนน้ั . ชาวเมือง. ควรต้ังเปน เศรษฐี พระเจา ขา . พระราชาทรงทาํ สกั การะเปน อันมากแกเขาแลว รบั สง่ั ใหพ ระ-ราชทานตําแหนงเศรษฐ.ี ลําดบั นั้น ทาวเธอตรสั บอกทบ่ี านของเศรษฐีคนหนึง่ ในกาลกอ นแกเขาแลว ตรสั วา \" เธอจงใหถ างพุม ไมทเ่ี กิดในทน่ี แ้ี ลว ปลูกเรือนอยูเถดิ .\" เมื่อเขาแผว ถางที่นัน้ ขดุ พ้นื ท่ที ําใหเรียบอย.ู หมอ ทรพั ยไ ดผุดขนึ้ ยดั เยียดกันและกัน. เมื่อเขากราบทูลแดพ ระราชา, ทาวเธอจึงรบั ส่งั วา \"หมอทรัพยเ กิดเพราะบุญของเธอน่นั เอง, เธอนน่ั แหละจงถอืเอาเถดิ .\"

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 331 มหาทุคตะตายแลวเกดิ ในกรุงสาวัตถี เขาไดป ลกู เรอื นแลว ไดถวายมหาทานแกภกิ ษสุ งฆม ีพระพุทธเจาเปนประมขุ ตลอด ๗ วนั . แมเ บอื้ งหนาแตนัน้ เขาดํารงอยู บาํ เพ็ญบุญจนตลอดอายุ ในทีส่ ดุ อายุ ไดบ งั เกิดในเทวโลก เสวยทิพยสมบตั ิสิ้นพุทธนั ดรหนึ่ง ในพุทธปุ บาทกาลน้ี จตุ ิจากนั้นแลว ถือปฏสิ นธิในทองธดิ าคนโต ในตระกลู อปุ ฏ ฐาก ของพระสารบี ุตรเถระในกรุงสาวตั ถ.ี ครั้งน้ัน มารดาบดิ าของนาง ทราบความทีน่ างตง้ั ครรภ จงึ ไดใหเ ครื่องบริหารครรภ. โดยสมยั อืน่ นางเกิดแพทองเหน็ ปานน้วี า \"โอ !เราพงึ ถวายทานแกภ กิ ษุ ๕๐๐ รปู ต้ังตน แตพ ระธรรมเสนาบดี ดวยรสปลาตะเพยี นแลว นุง ผา ยอมนํา้ ฝาด นัง่ ในท่สี ดุ อาสนะ บรโิ ภคภตั ที่เปนเดนของภกิ ษุเหลา นัน้ .\" นางบอกแกมารดาบิดาแลวก็ไดกระทําตามประสงค. ความแพทองระงบั ไปแลว . ตอ มาในงานมงคล ๗ ครง้ั แมอ ื่นจากนน้ั . มารดาบดิ าของนางเลยี้ งภิกษุ ๕๐๐ รปู มีพระธรรมเสนาบดีเถระเปน ประมขุ ดว ยรสปลาตะเพียนเหมือนกัน. พึงทราบเรอ่ื งทงั้ หมด โดยนยั ทกี่ ลาวแลว ในเรอื่ งตสิ สกุมารนนั้ แล. ก็แตว า นี้เปน ผลแหงการถวายรสปลาตะเพยี นทถ่ี วายในกาลที่เดก็ น้เี ปน มหาทุคตะนน่ั เอง. ทารกออกบวชเปน สามเณร ก็ในวันตั้งชือ่ เมอื่ มารดาของเดก็ นั้น กลาววา \"ขาแตทา นผเู จริญขอทา นจงใหส ิกขาบททง้ั หลายแกท าสของทานเถดิ \" พระเถระจงึ กลาววา\"เดก็ นีช้ ื่ออะไร ?\"

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 332 มารดาของเดก็ ตอบวา \" ขา แตทานผเู จริญ คนเงอะงะในเรือนนี้แมพวกพดู ไมไ ดเรอ่ื ง ก็กลับเปนผูฉ ลาด ตั้งแตก าลทเ่ี ดก็ น้ีถือปฏสิ นธิในทอง; เพราะฉะนน้ั บตุ รของดฉิ นั จกั มีชือ่ วา \"หนบู ณั ฑติ \" เถิด.พระเถระ ไดใหส กิ ขาบททั้งหลายแลว . ก็ต้ังแตว ันท่ีหนูบัณฑติ เกิดมาความคดิ เกิดข้ึนแกม ารดาของเขาวา \" เราจกั ไมทาํ ลายอัธยาศยั ของบตุ รเรา.\"ในเวลาทีเ่ ขามอี ายุได ๗ ขวบ เขากลาวกะมารดาวา \"ผมจกั บวชในสํานักพระเถระ.\" นางกลา ววา \"ได พอคณุ , แมไ ดน กึ ไวแลวอยา งนน้ั วา'จักไมท ําลายอัธยาศัยของเจา\" ดงั น้ีแลว จงึ นมิ นตพ ระเถระใหฉันแลวกลาววา \"ขาแตท า นผเู จรญิ ทาสของทา น อยากจะบวช, ดิฉนั จักนําเด็กน้ไี ปวิหารในเวลาเยน็ \" สงพระเถระไปแลว ใหหมูญาตปิ ระชมุ กันกลา ววา \"พวกขาพเจา จกั ทาํ สักการะท่คี วรทาํ แกบุตรของขา พเจา ในเวลาเปนคฤหัสถ ในวนั น้ที เี ดียว\" ดงั นีแ้ ลว กใ็ หทําสักการะมากมายพาหนบู ณั ฑติ นนั้ ไปสวู หิ าร ไดม อบถวายแกพ ระเถระวา \"ขอทา นจงใหเดก็ น้บี วชเถิด เจาขา .\" พระเถระนอกความทก่ี ารบวชเปน กจิ ทําไดย ากแลว , เมอื่ เด็กรบั รองวา \"ผมจกั ทําตามโอวาทของทานขอรับ\" จงึกลาววา \"ถาอยา งนนั้ จงมาเถดิ \" ชุบผมใหเปย กแลว บอกตจปญ จก-กมั มฏั ฐาน ใหบวชแลว. แมม ารดาบดิ าของบณั ฑิตสามเณรน้นั อยใู นวิหารน่นั เองสนิ้ ๗ วนั ถวายทานแกภ กิ ษสุ งฆ มีพระพทุ ธเจา เปนประมุข ดวยรสปลาตะเพียนอยา งเดยี ว ในวนั ท่ีเจ็ด เวลาเยน็ จึงไดไปเรอื น. ในวนั ทแี่ ปด พระเถระเมอื่ จะไปภายในบาน พาสามเณรน้ันไปไมไดไปกบั หมูภกิ ษา เพราะเหตุไร ? เพราะวา การหม จวี รและถอื บาตร

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 333หรืออริ ิยาบถของเธอ ยงั ไมน าเล่ือมใสกอ น; อีกอยางหนึ่ง วัตรทีพ่ งึ ทําในวิหารของพระเถระ ยังมอี ย;ู อน่งึ พระเถระ, เม่ือภกิ ษุสงฆเ ขา ไปภายในบานแลว . เทีย่ วไปทวั่ วหิ าร กวาดที่ ๆ ยังไมก วาด ตง้ั นํา้ ฉันนํา้ใชไ วใ นภาชนะท่วี า งเปลา เกบ็ เตียงตงั่ เปนตน ท่ียังเกบ็ ไวไ มเ รียบรอ ยแลว จงึ เขา ไปบานภายหลงั ; อกี อยา งหนง่ึ ทานคดิ เหน็ วา \" พวกเดียรถยี เขาไปยงั วิหารวางแลว อยาไดเ พือ่ จะพูดวา ' ดเู ถิด ท่นี ง่ัของพวกสาวกพระสมณโคดม' ดังนแ้ี ลว จึงไดจ ัดแจงวหิ ารทั้งสิน้ เขาไปบา นภายหลงั ; เพราะฉะนน้ั แมในวนั น้นั พระเถระใหสามเณรนน่ัเอง ถอื บาตรจวี ร เขา ไปบา นสายหนอ ย. สามเณรเขาไปบิณฑบาตกับพระเถระ สามเณรเมอ่ื ไปกบั พระอุปช ฌาย เห็นเหมอื งในระหวา งทางจงึเรียนถามวา \" นช้ี อื่ อะไร ? ขอรับ. พระเถระ. ช่ือวา เหมือง สามเณร. สามเณร. เขาทาํ อะไร ? ดว ยเหมืองนี้. พระเถระ. เขาไขนํา้ จากที่น้ี ๆ แลว ทาํ การงานเก่ียวดวยขาวกลา ของตน. สามเณร. กน็ ํ้ามจี ติ ไหม ? ขอรบั พระเถระ. ไมม ี เธอ. สามเณร. ชนท้งั หลายยอมไขนา้ํ ทีไ่ มม จี ิตเหน็ ปานน้ีสทู ่ี ๆ ตนปรารถนาแลว ๆ ไดหรือ ? ขอรบั . พระเถระ. ได เธอ.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 334 สามเณรนัน้ คิดวา \" ถา คนท้งั หลายไขนํ้าซงึ่ ไมม จี ติ แมเ หน็ ปานนี้ที่ ๆ คนปรารถนาแลว ๆ ทาํ การงานได; เหตไุ ฉน ? คนมจี ิตแท ๆจกั ไมอาจเพอื่ ทาํ จิตของตนใหเปนไปในอํานาจแลว บําเพญ็ สมณธรรม.\"เธอเดินตอ ไปเห็นพวกชา งศรกาํ ลังเอาลูกศรลนไฟแลว เลง็ ดวยหางตาดัดใหตรง จึงเรยี นถามวา \" พวกน้ี ช่อื พวกอะไรกนั ? ขอรบั .\" พระเถระ. ช่อื ชางศร เธอ. สามเณร. ก็พวกเขา ทาํ อะไรกัน ? พระเถระ. เขาลนที่ไฟ แลว ดดั ลูกศรใหตรง. สามเณร. ลกู ศรนน่ั มจี ิตไหม ? ขอรับ. พระเถระ. ไมม ีจิต เธอ. เธอคิดวา \" ถาคนทั้งหลายถอื เอาลกู ศรอันไมม ีจติ ลนไฟแลว ดดัใหต รงได; เพราะเหตุไร ? แมคนมีจติ จึงจักไมอ าจเพื่อทาํ จติ ของตนใหเปน ไปในอํานาจ แลว บําเพญ็ สมณธรรมเลา ?\" ครน้ั สามเณรเดนิ ตอ ไป เหน็ ชนถากไมท ําเครอ่ื งทพั สัมภาระมีกํากงและดุมเปน ตน จงึ เรยี นถามวา \"พวกนี้ ช่ือพวกอะไร ? ขอรบั .\" พระเถระ. ชื่อชา งถาก เธอ. สามเณร. กพ็ วกเขา ทําอะไรกัน ? พระเถระ. เขาถอื เอาไมแลว ทําลอแหงยานนอยเปนตน เธอ. สามเณร. ก็ไมเ หลา นน่ั มจี ติ ไหม ? ขอรบั . พระเถระ. ไมมจี ติ เธอ. สามเณรลากลบั ไปทาํ สมณธรรม ทนี ้ัน เธอไดม คี วามตริตรองอยา งนน้ั วา \"ถาคนท้ังหลายถือเอา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 335ทอ นไมท มี่ ีจติ ทาํ เปนลอเปน ตน ได. เพราะเหตไุ ร คนผูมจี ติ จงึ จักไมอาจทาํ จติ ของตนใหเ ปน ไปในอาํ นาจแลว บําเพ็ญสมณธรรมเลา ? เธอเห็นเหตุเหลานแ้ี ลว จึงเรยี นวา \" ใตเทาขอรับ ถา ใตเทา ควรถอื บาตรและจวี รของใตเ ทา ได; กระผมพึงกลับ\" พระเถระมไิ ดเกดิ ความคดิเลยวา \"เจาสามเณรเลก็ นีบ้ วชไดห ยก ๆ ตามเรามา กลา วอยางนน้ั ได\"กลบั กลาวา \" จงเอามา สามเณร\" แลวไดร บั บาตรและจวี รของตนไว. ฝายสามเณรไหวพระอปุ ชฌายแ ลว เม่ือจะกลับ จึงเรยี นวา \"ใตเทาเมอ่ื จะนําอาหารมาเพือ่ กระผม พงึ นาํ มาดวยรสปลาตะเพยี นเถอะขอรับ.\" พระเถระ. เราจกั ได ในท่ีไหนเลา ? เธอ. สามเณรเรียนวา \"ถาไมไ ดดวยบญุ ของใตเ ทา ก็จักไดด ว ยบุญของกระผม ขอรบั .\" พระเถระวิตกวา \"แมอ ันตรายจะพงึ มแี กส ามเณรเล็กผนู ง่ั ขา งนอก' จงึ ใหล ูกดาลไปแลว บอกวา \"ควรเปด ประตหู อ งอยขู องฉันแลว เขา ไปนัง่ เสียภายใน.\" เธอไดก ระทาํ อยา งน้นั แลว นั่งหยง่ั ความรลู งในกรชั กายของตน พจิ ารณาอัตภาพอย.ู อาสนะทา วสกั กะรอนเพราะคุณของสามเณร ครง้ั นนั้ ท่ปี ระทบั นัง่ ของทาวสักกะ แสดงอาการรอนดว ยเดชแหงคณุ ของสามเณรน้นั . ทาวเธอใครครวญวา \"จักมีเหตอุ ะไรกนัหนอ ?\" ทรงดํารไิ ดว า \"บัณฑิตสามเณรถวายบาตรและจีวรแกพ ระ-อปุ ชฌายแลวกลบั . ดวยตง้ั ใจวา 'จกั ทําสมณธรรม' แมเรากค็ วรไปในทีน่ น้ั \" ดงั น้ีแลว, ตรัสเรยี กทาวมหาราชทงั้ ๔ มา ตรสั วา \" พวก

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 336ทา นจงไปไลน กทบี่ ินจอแจอยูใ นปาใกลว หิ ารใหหนีไป แลว ยดึ อารกั ขาไวโดยรอบ,\" ตรัสกะจนั ทเทพบตุ รวา \"ทา นจงฉุดรง้ั มณฑลพระจนั ทรไว. ตรสั กะสรุ ิยเทพบุตรวา \"ทา นจงฉดุ รั้งมณฑลพระอาทติ ยไว\"ดงั นีแ้ ลว พระองคเอง ไดเสดจ็ ไปประทบั ยืนยึดอารักขาอยทู สี่ ายย,ู ในวหิ ารแมเสยี งแหง ใบไมแกก ็มิไดม .ี จิตของสามเณรไดมอี ารมณเ ปนหนึง่แลว . เธอพิจารณาอตั ภาพแลว บรรลผุ ล ๓ อยา งในระหวา งภัตนั้นเอง. ฝายพระเถระ คิดวา \"สามเณรน่ังแลวในวหิ าร, เราอาจจะไดโภชนะที่สมประสงคแ กเธอ ในสกลุ ชอื่ โนน \" ดังน้ีแลว จึงไดไ ปสูตระกลู อปุ ฏฐาก ซ่งึ ประกอบดว ยความรกั และเคารพตระกูลหนง่ึ . กใ็ นวนั น้ัน มนุษยท ้ังหลายในตระกลู น้นั ไดปลาตะเพยี นหลายตวั นง่ั ดกู ารมาแหง พระเถระอยเู ทียว. พวกเขาเหน็ พระเถระกําลงั มาจึงกลาววา \" ทา นขอรบั ทา นมาทน่ี ้ี ทํากรรมเจริญแลว \" แลวนิมนตใ หเขาไปขา งในถวายขาวยาคูและของควรเคยี้ วเปนตนแลว ไดถ วายบณิ ฑบาตดว ยรสปลาตะเพียน. พระเถระแสดงอาการจะนําไป. พวกมนุษยเรียนวา \" นิมนตฉนั เถดิ ขอรับ ใตเ ทา จักไดแมภตั สําหรบั จะนําไป\" ในเวลาเสร็จภตั กิจของพระเถระ ไดเ อาโภชนะประกอบดว ยรสปลาตะเพียน ใสเตม็ บาตรถวายแลว. พระเถระคดิ วา \" สามเณรของเราหิวแลว \" จึงไดรีบไป พระศาสดาทรงทาํ อารักขาสามเณร แมพ ระศาสดา ในวนั นน้ั เสวยแตเ ชาทเี ดียว เสดจ็ ไปวหิ ารทรงใครค รวญวา \" บัณฑติ สามเณรใหบาตรและจวี รแกพ ระอุปชฌายแ ลว

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 337กลบั ไป ดวยต้งั ใจวา 'จักทําสมณธรรม;' กจิ แหงบรรพชติ ของเธอจักสาํ เร็จหรือไม ?\" ทรงทราบวา สามเณรบรรลผุ ล ๓ อยา งแลวจึงทรงพจิ ารณาวา \"อุปนิสยั แหงพระอรหัตจะมีหรอื ไมม ี ?\" ทรงเหน็วา \"ม\"ี แลวทรงใครครวญวา \"เธอจักอาจเพ่อื บรรลุพระอรหัตกอ นภัตทีเดยี ว หรือจักไมอาจ ?\" ไดทรงทราบวา \" จักอาจ.\" ลาํ ดับน้นัพระองคไดม ีความปริวิตกอยา งน้วี า \"สารีบตุ ร ถอื ภัตเพือ่ สามเณรรบี มา. เธอจะพงึ ทําอันตรายแกสามเณรนัน้ กไ็ ด, เราจักนง่ั ถือเอาอารกั ขาที่ซมุ ประตู, ทีนน้ั จกั ถามปญหา ๔ ขอ กะเธอ, เม่ือเธอแกอ ย,ู สาม-เณรจักบรรลุพระอรหัตพรอมดว ยปฏิสมั ภทิ า\" ดงั น้ีแลว จงึ เสด็จไปจากวหิ ารนน้ั ประทับยืนอยทู ีซ่ ุมประตู ตรสั ถามปญ หา ๔ ขอ กะพระเถระผูมาถงึ แลว . พระเถระแกป ญ หาท่พี ระศาสดาตรัสถามแลว. ในปญหานน้ั มปี ุจฉาวิสัชนาดงั ตอ ไปน้ี :- ไดย ินวา พระศาสดาตรสั กะพระเถระน้ันวา \" สารบี ตุ ร เธอไดอ ะไรมา ? พระเถระ. อาหาร พระเจา ขา. พระศาสดา. ช่ือวาอาหาร ยอมนําอะไรมา ? สารีบุตร. พระเถระ. เวทนา พระเจาขา . พระศาสดา. เวทนา ยอ มนาํ อะไรมา ? สารีบุตร. พระเถระ. รปู พระเจาขา . พระศาสดา. ก็รูป ยอมนําอะไรมา ? สารีบตุ ร. พระเถระ. ผสั สะ พระเจาขา.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 338 คาํ อธบิ ายในปญ หา ในปญ หานัน้ มีอธบิ ายดงั นี้ :- จริงอยู อาหารอันคนหิวบริโภคแลว กาํ จัดความหิวของเขาแลวนาํ สุขเวทนามาให. เมอ่ื สขุ เวทนาเกิดข้นึ แกผ มู คี วามสขุ เพราะการบรโิ ภคอาหาร วรรณสมบตั ยิ อ มมีในสรีระ, เวทนาชอื่ วายอ มนํารูปมา ดวยอาการอยางน้ัน. ก็ผูมสี ุขเกดิ สุขโสมนัส ดวยอาํ นาจรปู ท่ีเกิดจากอาหารนอนอยูก ็ตาม นงั่ อยูก ต็ าม ดวยคดิ วา \"บัดน้ี อัสสาทะ เกิดแกเ ราแลว\" ยอมไดส ุขสมั ผัส. สามเณรบรรลุพระอรหัตผล เมือ่ พระเถระแกปญหาทั้ง ๔ ขอ เหลา นี้ อยางนั้นแลว สามเณรกไ็ ดบรรลุพระอรหัตพรอมดวยปฏิสมั ภทิ า. ฝายพระศาสดา ตรสั กะพระ-เถระวา \"ไปเถิด สารีบุตร, จงใหภ ัตแกสามเณรของเธอ.\" พระ-เถระไปเคาะประตูแลว. สามเณรออกมารบั บาตรจากมือพระเถระ วางไวณ สวนขา งหน่ึงแลว จงึ เอาพัดกา นตาลพดั พระเถระ. ลาํ ดับนนั้ พระเถระกลา วกะเธอวา \" สามเณร จงทาํ ภัตกิจเสยี เถิด.\" สามเณร. กใ็ ตเทา เลา ขอรับ. พระเถระ. เราทําภตั กจิ เสรจ็ แลว , เธอจงทําเถดิ . เดก็ อายุ ๗ ขวบ บวชแลว ในวนั ท่ี ๘ บรรลพุ ระอรหตั เปนเหมือนดอกปทมุ ที่แยมแลว ในขณะนน้ั ไดน งั่ พจิ ารณาที่เปน ที่ใสภตัทาํ ภัตกิจแลว. ในขณะทีเ่ ธอลางบาตรเก็บไว จนั ทเทพบตุ รปลอยมณฑลพระจันทร. สุริยเทพบุตรปลอ ยมณฑลพระอาทิตย ทา วมหาราชท้ัง ๔

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 339อารักขาทง้ั ๔ ทิศ, ทา วสกั กเทวราช เลิกอารักขาที่สายยู, พระอาทติ ยเคลื่อนคลอยไปแลวจากที่ทา มกลาง. ธรรมดาบัณฑติ ยอมฝก ตน ภกิ ษทุ ้งั หลายโพนทะนาวา \"เงา บายเกินประมาณแลว , พระ-อาทติ ยเคล่อื นคลอยไปจากทที่ า มกลาง. ก็สามเณรฉันเสรจ็ เดี๋ยวนีเ้ อง, น่ีเร่ืองอะไรกนั หนอ ? พระศาสดาทรงทราบความเปน ไปน้นั แลวเสด็จมาตรสั ถามวา \"ภกิ ษทุ ั้งหลาย พวกเธอพดู อะไรกัน ?\" พวกภิกษุ. เรื่องช่อื นี้ พระเจาขา. พระศาสดาตรสั วา \" อยางนั้น ภกิ ษุทั้งหลาย. ในเวลาผมู ีบญุทาํ สมณธรรม จนั ทเทพบตุ รฉุดมณฑลพระจนั ทรร้ังไว, สุริยเทพบตุ รฉดุ มณฑลพระอาทติ ยรง้ั ไว, ทา วมหาราชทัง้ ๔ ถอื อารักขาทงั้ ๔ ทิศในปาใกลวหิ าร, ทา วสกั กเทวราชเสดจ็ มายึดอารักขาที่สายยู, ถึงเราผูมคี วามขวนขวายนอยดวยนกึ เสียวา 'เปนพระพทุ ธเจา ' กไ็ มไดเพือ่จะน่ังอยูไ ด, ยังไดไปยดึ อารักขาเพอื่ บตุ รซ่งึ เรา ที่ซุม ประตู, พวกบณั ฑติ เหน็ คนไขนาํ้ กําลังไขนํา้ ไปจากเหมือง ชา งศรกําลังดัดลูกศรใหตรง และชา งถากกาํ ลงั ถากไมแ ลว ถอื เอาเหตุเทา น้นั ใหเ ปน อารมณทรมานตนแลว ยอ มยึดเอาพระอรหตั ไวไ ดทเี ดียว\" ดงั นี้แลว เมอ่ื จะทรงสบื อนสุ นธแิ สดงธรรม ตรสั พระคาถาน้วี า :- ๕. อุทกฺหิ นยนฺติ เนตฺติกา อสุ กุ ารา นนยนตฺ ิ เตชน ทารุ นมยนตฺ ิ ตจฉฺ กา อตฺตาน ทมยนตฺ ิ ปณฺฑติ า.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 340 \" อนั คนไขนาํ้ ท้งั หลายยอ มยอมไขนาํ้ , ชา งศร ท้งั หลายยอ มดดั ศร, ชางถากทัง้ หลายยอ มถากไม, บัณฑิตทงั้ หลายยอมฝกตน.\" แกอ รรถ บรรดาบทเหลา น้ัน บทวา อุทก เปน ตน ความวา ชนท้งั หลายขุดที่ดอนบนแผนดิน ถมที่เปน บอ แลวทาํ เหมือง หรอื วางรางไมไวยอมไขนา้ํ ไปสทู ีต่ นตอ งการ ๆ เพราะฉะนน้ั จงึ ช่ือวา ผไู ขนาํ้ . บทวา เตชน ไดแ ก ลกู ศร. มพี ระพทุ ธาธิบาย ตรสั ไวด ังนีว้ า :- \" พวกคนไขนาํ้ ยอ มไขนํา้ ไปตามชอบใจของตนได, แมช างศรก็ยอมลนดัดลูกศร คอื ทําใหตรง, ถงึ ชา งถาก เมื่อจะถากเพ่อื เปนประโยชนแ กท ัพสมั ภาระมีกงเปนตน ยอ มดัดไม คอื ทาํ ใหต รงหรอื คดตามชอบใจของตน. บณั ฑติ ทง้ั หลายทาํ เหตุมีประมาณเทาน้ี ใหเปนอารมณอ ยางนัน้ แลว ยงั มรรคมโี สดาปตตมิ รรคเปน ตน ใหเกิดข้นึ อยูยอมชอ่ื วา ทรมานตน, แตเ มอ่ื บรรลุพระอรหตั แลวยอ มจัดวาทรมานโดยสวนเดียว.\" ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนั มาก บรรลุอรยิ ผลทั้งหลาย มโี สดา-ปตตผิ ลเปน ตน ดังน้แี ล. เรอื่ งบณั ฑิตสามเณร จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 341 ๖. เรอื งพระลกุณฏกภัททยิ เถระ [๖๕] ขอ ความเบอื้ งตน พระศาสดาเม่ือประทับอยูใ นพระเชตวนั ทรงปรารภพระลกุณฏก-ภทั ทิยเถระ ตรัสพระธรรมเทศนาน้วี า \"เสโล ยถา\" เปน ตน . พระเถระถูกลอ เลยี นเพราะรา งเลก็ ไดยินวา สหธรรมกิ มีสามเณรเปนตน ซ่ึงเปนปุถุชน เห็นพระ-เถระแลว จบั ทศี่ รี ษะบา ง ทีห่ ูบาง ที่จมูกบาง พลางกลา ววา \" อาจะอาจา อาไมก ระสนั ยงั ยนิ ดแี นนแฟน ในพระศาสนาหรอื ?\" พระเถระไมโกรธ ไมป ระทุษรายในสหธรรมิกเหลานน้ั เลย. ภิกษทุ งั้ หลายสนทนากนั ในโรงธรรมวา \"ผูมีอายุทั้งหลาย พวกทา นจงดูเถิด สหธรรมมกิ มสี ามเณรเปนตน เห็นพระลกณุ ฏกภัททิยเถระแลว ยอ มรงั แกอยา งนัน้ อยางน้,ี ทานไมโกรธ ไมป ระทษุ รายในสห-ธรรมิกเหลาน้นั เลย.\" พระขีณาสพเปนดงั ศิลา พระศาสดาเสด็จมาแลว ตรสั ถามวา \" ภกิ ษทุ ัง้ หลาย พวกเธอพูดอะไรกนั ?\" เมือ่ ภิกษเุ หลา นั้น กราบทลู วา \" เรอ่ื งชือ่ น้พี ระเจา ขา \"จึงตรสั วา \"อยางนน้ั ภกิ ษุท้งั หลาย ธรรมดาพระขีณาสพ ยอ มไมโกรธไมป ระทษุ รา ยเลย, เพราะทา นเหลา นั้นไมห ว่นั ไหว ไมส ะเทอื น เชน กบัศิลาแทง ทึบ\" ดังนีแ้ ลว เม่อื จะทรงสืบอนสุ นธิแสดงธรรม ตรัสพระ-คาถาน้ีวา :-

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 342 ๖. เสโล ยถา เอกฆโน วาเตน น สมรี ติ เอว นนิ ทฺ าปส สาสุ น สมฺนิ ชฺ นฺติ ปณฺฑิตา. \"ภเู ขาศิลาลว น เปนแทง เดียว ยอ มไม สะเทือนดว ยลมฉันใด, บณั ฑิตทัง้ หลาย ยอมไม เอนเอียงในเพราะนินทาและสรรเสรญิ ฉนั นัน้ . แกอ รรถ บรรดาบทเหลา นัน้ ในบทวา นินทฺ าปส สาสุ น้ี พระผมู พี ระ-ภาคเจา ตรสั โลกธรรมไว ๒ กจ็ รงิ , ถึงอยา งนน้ั พึงทราบเน้ือความดวยสามารถแหงโลกธรรมแมท ้ัง ๘. อธิบายวา เหมอื นอยา งวา ภเู ขาศิลาลว นเปน แทงเดยี ว คือ ไมม โี พรง ยอ มไมสะเทือน คือ ไมเ อนเอยี ง ไมหวน่ั ไหว ดวยลม ตางดว ยลมพดั มาแตทิศตะวนั ออกเปน ตนฉันใด; เมื่อโลกธรรมแมท้ัง ๘ ครอบงาํ อยู บณั ฑิตทั้งหลายยอ มไมเ อนเอียง คือไมหวน่ั ไหว ไมส ะเทอื น ดวยอํานาจความยนิ รา ยหรือยินดีฉันนน้ั .\" ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอันมาก บรรลุพระอริยผลทั้งหลาย มีโสดาปตตผิ ลเปน ตน ดงั นแี้ ล. เร่อื งพระลกุณฏกภัททิยเถระ จบ.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 343 ๗. เรอ่ื งมารดาของนางกาณา [๖๖] ขอ ความเบอ้ื งตน พระศาสดาเมอื่ ประทบั อยูในพระเชตวนั ทรงปรารภมารดาของนางกาณา ตรสั พระธรรมเทศนานีว้ า \"ยถาป รหโท คมฺภโี ร\"เปนตน . เรื่องมาแลวในวนิ ยั ๑ แล. นางกาณาดา ภกิ ษุ ก็ครั้งนั้น ในกาลเมอื่ มารดาของนางกาณาทอดขนม เพ่อื สง ธิดาใหเ ปนผไู มม มี ือเปลา ไปสตู ระกูลผวั แลว ถวายแกภ ิกษุ ๔ รปู เสยี ถึง๔ ครั้ง เม่ือพระศาสดาทรงบญั ญัตสิ กิ ขาบทในเพราะเรือ่ งนน้ั , เม่ือสามีของนางกาณา นาํ ภรรยาใหมมาแลว , นางกาณาไดฟ งเร่ืองนนั้ จงึ ดาจึงบรภิ าษพวกภิกษุ ซงึ่ ตนไดเหน็ แลว และเห็นแลววา \"การครองเรือนของเรา อนั ภกิ ษุเหลานี้ ใหฉิบหายแลว.\" ภกิ ษุทั้งหลายไมอ าจเดินไปสูถนนนัน้ ได. นางกาณาบรรลโุ สดาปต ตผิ ล พระศาสดาทรงทราบเรอ่ื งนั้นแลว จึงไดเสด็จไปในทน่ี ้ัน. มารดาของนางกาณา ถวายบงั คมพระศาสดาแลว นมิ นตใ หประทับนัง่ บนอาสนะท่ตี นตกแตง ไว ไดถ วายขา วยาคูและของควรเคย้ี วแลว;๑. มหาวภิ งคฺ ๒/๓๒๒. แตในคัมภรี นั้น กลาวถงึ จาํ นวนภิกษรุ ับขนมเพียง ๓ องค และมารดาของนางกาณากท็ อดขนมถวายภิกษุเพียง ๓ ครั้งเทา น้ัน.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 344พระศาสดาเสวยพระกระยาหารเชา แลว ตรัสถามวา \"กาณาไปไหน ?\"กาณมารดา. พระเจา ขา นางเหน็ พระองคแลว เปน ผเู กอ ยืนรอ งไหอยู.พระศาสดา. เพราะเหตุอะไรเลา ?กาณมารดา. นางดาบรภิ าษพวกภกิ ษ;ุ เพราะฉะนั้น นางเหน็พระองคแ ลว จงึ เปน ผเู กอ ยนื รอ งไหอ ยู พระเจาขา .ลําดบั นนั้ พระศาสดาทรงมรี ับส่ังใหเ รยี กนางกาณามาแลว ตรสัถามวา \"กาณา เจาเหน็ เราแลว จงึ เกอ เขนิ แอบรองไหท ําไม ?\"ครัง้ น้ัน มารดาของนางกราบทลู กิริยาทนี่ างกระทาํ แลว (ใหทรงทราบ).ทีน้นั พระศาสดาตรัสกะมารดาของนางกาณาวา \"กาณมารดา ก็สาวกท้งั หลายของเรา ถือเอาสิง่ ทเ่ี ธอใหแ ลว หรือวาท่ียังมิไดใหเ ลา ?\"กาณมารดา. ถือเอาส่ิงที่หมอมฉนั ถวายแลว พระเจา ขา.พระศาสดา. ถาสาวกของเราเทยี่ วบณิ ฑบาต ถึงประตเู รอื นของเธอแลว ถอื เอาสิง่ ทเี่ ธอใหแลว , จะมีโทษอะไรแกสาวกเหลา น้ันเลา ?กาณมารดา. โทษของพระผเู ปนเจาไมมี พระเจาขา. โทษของนางน่ีเทา นน้ั มีอย.ูพระศาสดา. ตรัสกะนางกาณาวา \"กาณา ไดยินวา สาวกของเราเท่ียวบณิ ฑบาต มาถึงประตเู รือนนแ้ี ลว, เมอ่ื เปน เชน นี้ มารดาของเจาไดถวายขนมแกส าวกเหลานนั้ , ในเรอ่ื งน้ี ชื่อวา โทษอะไรจักมีแกพวกสาวกทัง้ หลายของเราเลา ?\" .

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 345 นางกาณา. โทษของพระผูเปนเจา ไมมี พระเจาขา, หมอ มฉันเทา น้นั มีโทษ. นางถวายบังคมพระศาสดา ใหทรงอดโทษแลว . ครง้ั นนั้ พระ-ศาสดาไดต รัสอนบุ ุพพกี ถาแกนาง. นางบรรลุโสดาปตตผิ ลแลว . พระราชาทรงตัง้ นางกาณาในตําแหนงเชษฐธิดา พระศาสดาเสดจ็ ลกุ จากอาสนะแลว เม่อื จะเสดจ็ ไปสูว หิ าร ไดเสด็จไปทางพระลานหลวง . พระราชาทอดพระเนตรเห็นแลว ตรสั ถามวา\" พนาย นน่ั ดเู หมอื นพระศาสดา,\" เมือ่ ราชบรุ ษุ กราบทูลวา \"ถูกแลวพระเจา ขา \" ดงั นีแ้ ลว จงึ สง ไปดวยพระดํารัสวา \"จงไป จงกราบทลูความทีเ่ ราจะมาถวายบังคม\" แลว ไดเขาไปเฝาพระศาสดา ซงึ่ ประทบัยนื อยู ณ พระลานหลวง ถวายบงั คมดวยเบญจางคประดิษฐแ ลว ทูลถามวา \"พระองคจะเสด็จไปไหน ? พระเจา ขา .\" พระศาสดา. มหาบพิตร อาตมภาพจะไปสเู รอื นมารดาของนางกาณา. พระราชา. เพราะเหตุอะไร ? พระองคจึงเสด็จไป พระเจา ขา. พระศาสดา. ไดข า ววา นางกาณาดา บริภาษภกิ ษ.ุ อาตมภาพไปเพราะเหตนุ นั้ . พระราชา. ก็พระองคทรงทาํ ความที่นางไมดา แลวหรือ ? พระ-เจาขา. พระศาสดา. ถวายพระพร มหาบพิตร อาตมภาพทํานางมิใหเปนผดู าภิกษแุ ลว และใหเ ปน เจาของทรัพยอันเปน โลกกุตระแลว.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 346 พระราชา. \"พระองคทรงทาํ ใหนางเปนเจา ของทรัพยท่ีเปนโลกุตระแลว กช็ า งเถดิ พระเจาขา . สวนหมอ มฉนั จักทํานางใหเ ปนเจาของทรพั ยท ่ีเปน โลกยี \" ดังน้แี ลว ถวายบังคมพระศาสดาเสดจ็ กลับแลวทรงสงยานใหญทป่ี กปด ไป รับสงั่ ใหเรยี กนางกาณามาแลว ประดับดวยเคร่ืองอาภรณท กุ อยาง ทรงต้ังไวในตาํ แหนงพระธิดาผใู หญแลว ตรสั วา\" ผใู ดสามารถเลี้ยงดธู ดิ าของเราได; ผนู ้ันจงรับเอานางไป.\" มหาอํามาตยร บั เล้ียงนางกาณา ครัง้ น้ัน มหาอาํ มาตยผสู าํ เร็จราชกจิ ทุกอยางคนหน่งึ กราบทูลวา\" ขาพระองคจักเล้ยี งดพู ระธิดาของผาพระบาท\" ดังนแ้ี ลว นํานาไปยงัเรอื นของตน มอบความเปน ใหญท ุกอยา งใหแ ลว กลาววา \" เจาจงทําบุญตามชอบใจเถดิ .\" จาํ เดมิ แตวนั นั้นมา นางกาณาต้งั บุรษุ ไวทีป่ ระตทู ัง้ ๔ ก็ยังไมไ ดภิกษุและภิกษุณีทตี่ นพึงบํารงุ . ของควรเคีย้ วและของควรบรโิ ภคทีน่ างกาณาตระเตรียมต้ังไวท่ีประตเู รอื น ยอ มเปนเหมอื นหวงนํ้าใหญ. พวกภิกษุสนทนากันในโรงธรรมวา \" ผมู ีอายุ ในกาลกอนพระ-เถระ ๔ รปู ทาํ ความเดือดรอนใหแ กน างกาณา, นางแมเ ปน ผูเดือดรอ น-อยา งน้ัน อาศัยพระศาสดา ไดความถงึ พรอมดว ยศรัทธาแลว ; พระศาสดาไดทรงทาํ ประตเู รือนของนาง ใหเปน สถานทีค่ วรเขา ไปของพวกภิกษุอกี ,บัดนี้ นางแมแ สวงหาภิกษุหรอื ภิกษุณที งั้ หลายท่ีคนจะพงึ บาํ รงุ กย็ งั ได,โอ ! ธรรมดาพระพทุ ธเจาท้ังหลาย มีคณุ นา อศั จรรยจรงิ . พระศาสดาเสดจ็ มาแลว ตรสั ถามวา \"ภกิ ษทุ ง้ั หลาย บัดนี้

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 347พวกเธอน่ังประชมุ กันดวยกถาอะไรหนอ ?\" เมือ่ ภิกษุเหลาน้ัน กราบทลู วา \"ดว ยกถาชอ่ื น.้ี \" จึงตรัสวา \"ภกิ ษุทงั้ หลาย ภิกษุแกเ หลา น้ันทาํ ความเดอื ดรอ นแกน างกาณา มใิ ชแ ตบัดนเ้ี ทานัน้ . แมในกาลกอนพวกเธอก็ทาํ แลว เหมือนกนั ; อนึง่ เราไดท ําใหนางกาณาทาํ ตามถอยคําของเรา มิใชแตใ นบัดนเี้ ทา นั้น, ถงึ ในกาลกอน เราก็ทาํ แลวเหมือนกันอนั พวกภิกษุผูใครจ ะฟงเน้อื ความน้ัน ทูลวิงวอนแลวจึงตรสั พพั พุชาดกน๑้ีโดยพสิ ดารวา :- \" แมวตัวหน่ึงไดห นแู ละเนอื้ ในท่ใี ด, แมว ตัวท่ี ๒ กย็ อมเกดิ ในทนี่ ัน้ . ตวั ท่ี ๓ และตัว ที่ ๔ กย็ อมเกดิ ในทนี่ น้ั . แมวเหลานน้ั ทาํ ลาย ปลอ งนแี้ ลว (ถึงแกค วามตาย). \"แลว ทรงประชมุ ชาดกวา \" ภกิ ษแุ ก ๔ รปู (ในบัดนี้) ไดเ ปน แมว๔ ตวั ในคร้งั นน้ั . หนไู ดเ ปนนางกาณา. นายชางแกว คอื เราน่นั เอง \"ดงั น้แี ลว ตรสั วา \" ภกิ ษทุ ั้งหลาย แมในอดตี กาล นางกาณาไดเปน ผูม ใี จหมน หมอง มีจิตขนุ มวั อยา งนั้น (แต ) ไดเ ปน ผูม จี ิตผอ งใสเหมอื นหวงน้าํ มีนาํ้ ใส เพราะคาํ ของเรา เมอ่ื จะทรงสืบอนุสนธิแสดงธรรม จึงตรสั พระคาถาน้ีวา:- ๗. ยถาป รหโท คมภฺ ีโร วปิ ปฺ สนโฺ น อนาวโิ ล เอว ธมมฺ านิ สุตฺวาน วปิ ฺปสีทนตฺ ิ ปณฑฺ ิตา. \" บณั ฑิตทัง้ หลาย ฟงธรรมแลว ยอ มผองใส เหมือนหว งนา้ํ ลึก ใสแจว ไมข ุนมัว ฉะนัน้ . \"๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๔๔. อรรถกถา. ๒/๓๖๔.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 348 แกอ รรถ หว งนํ้าใด แมเมือ่ เสนาทง้ั ๔ เหลา ๑ ขามอยู ยอ มไมกระเพือ่ ม.หว งน้ําเห็นปานนี้ ช่ือวา รหโท ในพระคาถานน้ั . ก็นีลมหาสมุทรซงึ่ ลกึ ถงึ ๘ หมืน่ ๔ พันโยชน โดยอาการทง้ั ปวงชือ่ วา หวงนํ้า. แทจรงิ นํ้าในท่ีมีประมาณ ๔ หมนื่ โยชน ภายใตนลี มหาสมทุ รนั้น ยอ มหว่นั ไหวเพราะฝูงปลา. นํา้ ในทม่ี ีประมาณเทานน้ัเหมอื นกัน ในเบอ้ื งบน ยอมหวัน่ ไหวเพราะลม. (สว น) น้ําในที่มีประมาณ ๔ พนั โยชนใ นทา มกลาง (นีลมหาสมทุ รนน้ั ) ไมหวนั่ ไหวต้งั อย;ู นี้ ชือ่ วาหวงนํ้าลกึ . บทวา ธมฺมานิ ไดแก เทศนาธรรมทั้งหลาย. พระผมู ีพระภาคเจาตรสั คําอธบิ ายนี้ไววา \" หว งนา้ํ น้นั ชื่อวา ใสแจว เพราะเปนนํา้ ไมอากูล ช่อื วา ไมข ุนมวั เพราะเปน นาํ้ ไมห ว่ันไหว ฉนั ใด; บณั ฑิตท้งั หลาย ฟงเทศนาธรรมของเราแลว ถึงความเปน ผูม จี ติ ปราศจากอุปกเิ ลส ดวยสามารถแหงมรรคมีโสดาปตตมิ รรคเปน ตน ช่ือวา ยอมผองใส ฉันนน้ั . สว นทานผบู รรลุพระอรหัตแลว ยอมเปน ผูผองใสโดยสว นเดียวแล.\" ในเวลาจบเทศนา ชนเปน อนั มากบรรลุอรยิ ผลท้งั หลาย มีโสดา-ปตติผลเปน ตน ดงั นี้แล. เรือ่ งมาดาของนางกาณา จบ.๑. ไดแก จตุรงคเสนา คอื พลชา ง พลมา พลรถ และพลเดินเทา.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 349 ๙. เรอื่ งภิกษุ ๕๐๐ รปู [๖๗] ขอความเบ้อื งตน พระศาสดาเมอื่ ประทับอยูในพระเชตวนั ทรงปรารภภกิ ษุ ๕๐๐รปู ตรสั พระธรรมเทศนาน้ีวา \" สพพฺ ตถฺ เว สปปฺ ุรสิ า วชนตฺ ิ \"เปนตน. พระธรรมเทศนาต้งั ขนึ้ ทเ่ี มอื งเวรัญชา. พระศาสดาเสด็จเมอื งเวรญั ชา ความพสิ ดารวา ครง้ั ปฐมโพธกิ าล พระผูมพี ระภาคเจาเสดจ็ ไปเมืองเวรัญชา อนั พราหมณช อ่ื วา เวรัญชะทูลนมิ นตแ ลว จึงเสดจ็ จําพรรษาพรอ มดวยภกิ ษุ ๕๐๐ รปู . เวรญั ชพราหมณถกู มารดลใจ๑มิใหเ กดิ สติปรารภถึงพระศาสดาแมสักวนั หนง่ึ . แมเมืองเวรัญชาไดเ ปน เมืองขา วแพงแลว . พวกภกิ ษุเทีย่ วไปบิณฑบาตตลอดเมอื งเวรญั ชา ท้งั ภายในภายนอกเมือ่ ไมไดบ ิณฑบาต จึงลําบากมาก. พวกพอ คามา จดั แจงภิกษา มขี า วแดงราวแลงหน่งึ ๆ เพ่อื ภิกษุเหลา นน้ั . พระมหาโมคคลั ลานเถระเห็นภกิ ษุเหลา นน้ั ลําบาก ไดม ีความประสงคจ ะใหภิกษฉุ นั งว นดนิ และประสงคจะใหพ วกภิกษเุ ขาไปสูอตุ ตร-กุรุทวีป เพือ่ บณิ ฑบาต. พระศาสดาไดท รงหามทานเสยี . แมใ นวันหนึ่งพวกภิกษุมไิ ดม คี วามสะดงุ เพราะปรารภบิณฑบาต. ภิกษทุ ้ังหลายเวนความประพฤติดวยอาํ นาจความอยากแลอยูแลว .๑. มาราวฏฏเนน อาวฏโฏ อันเครื่องหมนุ ไปทั่วแหง หารใหห มุนทั่วแลว .

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 350 พระศาสดาเสด็จไปกรงุ สาวตั ถี พระศาสดาประทับอยทู ี่เมอื งเวรัญชานั้น สน้ิ ไตรมาสแลว ทรงอําลาเวรญั ชพราหมณ มีสักการะสมั มานะอนั พราหมณน ั้นกระทาํ แลวทรงใหเขาตง้ั อยูใ นสรณะแลว เสดจ็ ออกจากเมอื งเวรญั ชานั้นเสด็จจารกิไปโดยลําดบั สมัยหน่ึง เสดจ็ ถึงกรุงสาวัตถี ประทบั อยูในพระเชตวันชาวกรงุ สาวัตถี กระทาํ อาคนั ตุกภตั แดพระศาสดาแลว. ก็ในกาลนั้น พวกกินแดนประมาณ ๕๐๐ คน อาศยั พวกภกิ ษุอยภู ายในวหิ ารน่ันเอง. พวกเขากนิ โภชนะอันประณตี ที่เหลอื จากภกิ ษุทัง้ หลายฉันแลว ก็นอนหลับ ลุกขน้ึ แลว ไปสูฝง แมนํา้ แผดเสยี งโหรอง กระโดดโลดเตน ซอ มมวยปลํา้ เลนกันอยูป ระพฤตแิ ตอนาจารเทาน้นั ทัง้ ภายในวหิ าร ทง้ั ภายนอกวหิ าร. พวกภกิ ษสุ นทนากนั ในโรงธรรมวา \"ดูเถิด ผมู ีอายทุ ้งั หลาย,ในเวลาเกิดทุพภกิ ขภยั พวกกินเดนเหลานี้ มิไดแสดงวกิ ารอะไร ๆในเมอื งเวรญั ชา, แตบ ดั น้ี กนิ โภชนะอันประณตี เห็นปานนีแ้ ลว เทยี่ วแสดงอาการแปลก ๆ เปนอเนกประการ ; สวนพวกภิกษุ สงบอยู แมในเมืองเวรัญชา ถึงในบัดนี้ กพ็ ากนั อยอู ยางเสง่ียมเหมือนกนั . พระศาสดาตรัสวาโลทกชาดก พระศาสดาเสด็จไปสโู รงธรรมแลว ตรสั ถามวา \"ภกิ ษุท้งั หลายพวกเธอพดู อะไรกนั ? \" เมอ่ื พวกภกิ ษุกราบทูล \"เร่ืองชือ่ น\"้ี ดงั นแี้ ลวตรัสวา \"แมใ นกาลกอ น คนกินเดนเหลาน้ี เกดิ ในกาํ เนดิ ลา เปนลา