tripitaka_41

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 351๕๐๐ ไดด ่มื นาํ้ มรี สนอยอันเลว ซึง่ ถึงการนับวา 'นาํ้ หาง' เพราะความท่ีเขาเอานํ้าขยํากากอนั เปนแดนซ่งึ เหลอื จากน้าํ ลูกจนั ทนม ีรสชมุ ทมี่ าสนิ ธพชาตอิ าชาไนย ๕๐๐ ดม่ื แลว จึงกรองดวยผา เปลอื กปอเกา ๆ เปนเหมือนเมาน้ําหวาน เทีย่ วรอ งเอ็ดองึ อยู\" เม่อื จะทรงแสดงกิรยิ าของลาเหลาน้นั อันพระโพธิสตั วผ อู ันพระราชาทรงสดับเสยี งของลาเหลา นัน้ตรัสถามแลว ไดก ราบทลู แดพ ระราชา ตรัสวาโลทกชาดก๑นโ้ี ดยพิสดารวา :- \"ความเมายอ มบงั เกดิ แกพวกลา เพราะดืม่ กนิ น้ําหางมรี สนอ ยอันเลว, แตค วามเมายอ มไมเกดิ แก มาสินธพ เพราะดมื่ รสท่ีประณตี นี.้ ขา แตพ ระราชาผูเ ปนจอมนรชน ลาน้ันเปนสตั ว มีชาตเิ ลว ดม่ื นาํ้ มีรสนอ ย อนั รสนน้ั ถกู ตอ งแลว ยอมเมา, สว นมาอาชาไนย ผูเอาธรุ ะเสมอ เกดิ ในตระกูล (ทีด่ )ี ด่มื รสท่ีเลศิ แลวหาเมาไม\"แลว ตรสั วา \"ภิกษุท้ังหลาย สัตบรุ ษุ เวนธรรมคือความโลภแลว ยอมเปนผูไมมีวิการเลย ทง้ั ในเวลาถงึ สขุ ทงั้ ในเวลาถึงทกุ ข อยางนี้\" เม่ือจะทรงสืบอนุสนธแิ สดงธรรม ไดตรัสพระคาถาน้ีวา :- ๘. สพพฺ ตฺถ เว สปฺปรุ ิสา วชนฺติ น กามกามา ลปยนตฺ ิ สนโฺ ต สเุ ขน ผฏุ  า อถวา ทกุ เฺ ขน น อจุ ฺจาวจ ปณฑฺ ติ า ทสสฺ ยนฺต.ิ๑. ขุ. ชา. ๒๗/๖๕. อรรถกถา. ๓/๑๒๖.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 352 \" สตั บุรษุ ทั้งหลายยอมเวน ในธรรมท้ังปวงแล. สตั บรุ ุษทงั้ หลาย หาใชผูปรารถนากามบน ไม, ๑ บณั ฑติ ทง้ั หลาย อนั สขุ หรอื ทกุ ขถ ูกตองแลว ยอ ม ไมแ สดงอาการขนึ้ ลง. \" แกอ รรถ บรรดาบทเหลานัน้ บทวา สพฺพตฺถ ไดแ ก ในธรรมทง้ั หมดตา งโดยธรรมมขี นั ธ เปน ตน . บรุ ษุ ดี ช่ือวา สปฺปุริสา. บทวา วชนฺติ ความวา สัตบรุ ษุ เมอ่ื คราฉันทราคะออกดวยอรหัตมรรคญาณ ช่ือวา ยอ มเวน ฉันทราคะ. บทวา น กามกามา ไดแก ผใู ครก าม. ( อีกอยา งหนึง่ ) ไดแก เพราะเหตุแหงกาม คอื เพราะกามเปน เหตุ. สองบทวา ลปยนฺติ สนฺโต ความวา สัตบุรุษท้งั หลายมีพระ-พุทธเจา เปนตน ยอ มไมบนเพอดว ยตนเองเลย (ท้ัง ) ไมย ังผูอ่ืนใหบนเพอ เพราะเหตุแหงกาม. จริงอยู ภิกษเุ หลา ใดเขา ไปเพ่ือภกิ ษาตั้งอยูในอจิ ฉาจาร กลาวคําเปนตน วา \" อุบาสก บตุ รภรรยาของทา นยังสขุ สบายดหี รอื ? อุปท วะไร ๆ ดว ยสามารถแหงราชภัยและโจรภยัเปนตน มิไดมีในสตั ว ๒ เทา และสัตว ๔ เทาดอกหรอื ? \" ภิกษุเหลา นน้ั ชอื่ วา ยอมบน เพอเอง. ก็ครน้ั กลาวอยา งนนั้ แลว ( พูด )ใหเ ขานมิ นตตนวา \" อยา งนั้น ขอรับ พวกผมทกุ คนมีความสขุ ดี.๑. อกี นัยหนึง่ แปลวา สตั บุรษุ ทงั้ หลาย ยอมไมพ ราํ่ เพอ เพราะความใครในกาม.๒. ขันธ ๕ คือ รูปขนั ธ เวทนาขนั ธ สัญญาขันธ สังขารขันธ วญิ ญาณขนั ธ.

































































พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 385 พระเถระเปรียบตนดวยอปุ มา ๙ อยา ง ในขณะนั้น พระมหาโมคคลั ลานเถระและพระอานนทเถระคดิ แลววา \"พระศาสดาไมท รงทราบความทแ่ี หง ภิกษนุ ้ี อันพีช่ ายของพวกเราไมป ระหารแลว ก็หาไม, แตพระองคจกั ทรงประสงคใหทา นบันลอื สหี นาท,เราจักใหบ ริษทั ประชมุ กัน.\" พระเถระท้ังสองนน้ั มีลกู ดาลอยูในมือเปด ประตูบริเวณแลว กลาววา \" ทานผูมอี ายุท้ังหลายจงออก, ทานผูม ีอายุทง้ั หลายจงออก, บดั น้ีทานพระสารีบตุ รจักบนั ลอื สหี นาท ณ เบ้ืองพระพักตรแ หงพระผมู พี ระภาคเจา\" ใหภกิ ษสุ งฆหมูใหญประชมุ กนั แลว . ฝา ยพระเถระมาถวายบงั คมพระศาสดาน่ังแลว. ลาํ ดบั นนั้ พระ-ศาสดาตรสั ถามเนอื้ ความนน้ั กะพระเถระนนั้ แลว. พระเถระไมก ราบทลูทนั ทีวา \"ภิกษนุ อ้ี ันขา พระองคไ มประหารแลว\" เม่อื จะกลาวคุณกถาของตนจงึ กราบทลู วา \"พระเจาขา สตเิ ปนไปในกาย อนั ภกิ ษุใดไมพึงเขาไปต้ังไวแ ลวในกาย. ภิกษุนนั้ กระทบกระทง้ั สพรหมจารีรปู ใดรปู หนึ่งในศาสนานี้ ไมข อโทษแลว พึงหลีกไปสูท ่จี ารกิ แน\" ดงั นีแ้ ลว ประกาศความท่แี หงตนมีจิตเสมอดวยแผนดิน เสมอดว ย นา้ํ ไฟ ลม ผาเช็ด-ธุลี เด็กจณั ฑาล โคอสุ ภะมีเขาขาด ความอึดอัดดว ยกายของคนเหมอื นซากงูเปนตน และการบรหิ ารกายของตน ดุจภาชนะมันขนโดยนัยเปน ตนวา \"พระเจา ขา บคุ คลยอมท้ังของอันสะอาดบาง ยอมทง้ิ ของอนั ไมสะอาดบาง ลงในแผนดนิ แมฉ ันใด\" กแ็ ลเมอ่ื พระเถระกลา วคณุ ของตนดวยอุปมา ๙ อยางนีอ้ ยู, แผน ดนิ ใหญไ หวจนที่สดุ นา้ํ ในวาระทงั้ ๙แลว. ก็ในเวลานํา้ อปุ มาดวยผาเช็ดธุลี เดก็ าจณั ฑาลและภาชนะมันขนมาภกิ ษุผูปถุ ชุ นไมอาจเพือ่ อดกล้นั นาํ้ ตาไวได, ธรรมสังเวชเกิดแกภ ิกษุผู

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 386ขณี าสพทั้งหลายแลว. เมอ่ื พระเถระกลา วคณุ ของตนอยนู ัน่ แล, ความเรารอ นเกดิ ขึน้ ในสรีระทัง้ สนิ้ ของภกิ ษผุ กู ลาวตแู ลว . ทันใดนัน้ แล ภกิ ษุนัน้ หมอบลงใกลพระบาทท้งั สองของพระผูม ีพระภาคเจา ประกาศโทษในเพราะความกลา วตู ดวยคาํ อันไมจ ริงแสดงโทษลวงเกินแลว . จิตของพระสารีบตุ รเหมอื นแผนดนิ พระศาสดาตรสั เรียกพระเถระมาแลว ตรัสวา \" สารบี ุตร เธอจงอดโทษตอโมฆบรุ ุษนี้เสีย, ตลอดเวลาทศ่ี รี ษะของเขา จักไมแ ตกโดย ๗เสย่ี ง.\" พระเถระนง่ั กระโหยงประคองอัญชลีกราบทูลวา \"พระเจา ขาขา พระองกย อมอดโทษตอ ผมู อี ายนุ ัน้ , และขอผมู อี ายนุ น้ั จงอดโทษตอขาพระองค. ถา วาโทษของขา พระองคมอี ยู.\" ภกิ ษุท้ังหลายกลาววา\" ผมู อี ายุทง้ั หลาย ทา นทง้ั หลายจงดูความทพ่ี ระเถระมคี ณุ ไมต ่าํ ทราม,พระเถระไมกระทําความโกรธหรือความประทุษราย แมม ีประมาณนอยในเบ้อื งบนของภกิ ษุผูกลาวตดู ว ยมุสาวาทชอื่ เห็นปานนี้ ตัวเองเทียวนั่งกระโหยงประคองอัญชลใี หภิกษนุ ั้นอดโทษ.\" พระศาสดาทรงสดับกถานนั้ แลว ตรัสถามวา \"ภิกษุท้งั หลาย พวกเธอพูดอะไรกัน ? เม่ือภกิ ษุท้งั หลายกราบทลู วา \"กถาชอ่ื นีพ้ ระเจา ขา\"ตรสั วา \"ภิกษทุ งั้ หลาย ใคร ๆ ไมอ าจใหความโกรธหรือความประทษุ -รา ยเกดิ ขึน้ แกภกิ ษุผูเชนกับสารบี ุตรได. ภกิ ษุท้งั หลาย จิตของสารบี ุตรเชน กับดวยแผนดนิ ใหญ เชน กับเสาเข่ือนและเชน กบั ทวงนาํ้ ใส\" เม่อืจะทรงสืบอนุสนธิแสดงธรรม จงึ ตรสั พระคาถานีว้ า :-

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 387 ๖. ปวสี โม โน วิรชุ ฺฌติ อนิ ฺทขีลูปโม ตาทิ สพุ ฺพโต รหโทว อเปตกทฺทโม ส สารา น ภวนฺติ ตาทิโน. \"ภิกษใุ ด เสมอดวยแผน ดิน เปรียบดวยเสา เขอื่ น คงที่ มวี ตั รดี มีกเิ ลสดังเปอ กตมไปปราศแลว เหมือนหวงน้ําปราศจากเปอกตม ยอ มไม (ยนิ ด)ี ยินรา ย, สงสารท้ังหลายยอ มไมม แี กภ ิกษุนน้ั ผูคงที.่ \" แกอรรถ เน้ือความแหง พระคาถานนั้ ดังน้:ี - ภกิ ษทุ ั้งหลาย ชนทง้ั หลายยอมทิง้ ของสะอาดมขี องหอมและระเบียบดอกไมเ ปน ตน บา ง ยอ มทิ้งของไมส ะอามมี ตู รและกรีสเปนตน บาง ลงในแผนดนิ . อน่งึ เด็กเปนตน ยอ มถายปสสาวะบา ง ยอ มถายอุจจาระบางรดเสาเขอื่ น อนั เขาฝงไวใกลป ระตูเมอื ง, แตช นทัง้ หลายพวกอนื่ ยอ มสกั การะเสาเข่อื นนั้น ดว ยวัตถมุ ีของหอมและระเบยี บดอกไมเ ปน ตน , ในเพราะการทาํ นน้ั ความยินดหี รอื ความยนิ รา ย ยอ มไมเ กดิ แกแ ผนดินหรอื เสาเขอื่ นน่ันแลฉนั ใด; ภกิ ษุผขู ีณาสพนีใ้ ดชอื่ วาผคู งที่ เพราะความเปนผูไมหวน่ั ไหว ดว ยโลกธรรมทั้งหลาย ๘, ชอ่ื วาผูมวี ัตรดี เพราะความทแ่ี หงวัตรทัง้ หลายงาม, ภกิ ษนุ ้นั กฉ็ นั นน้ั เหมอื นกนั เมอ่ื ชนทั้งหลายทําสักการะและอสกั การะอยู ยอ มไมย ินดยี อ มไมยินรายทเี ดยี ววา\"ชนเหลา นั้นยอ มสักการะเราดวยปจ จยั ๔, แตช นเหลา นยี้ อมไมสักการะ;

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 388โดยท่แี ท ภิกษผุ ขู ีณาสพนัน้ ยอมเปนผเู สมอดวยแผนดินและเปน ผเู ปรยี บดว ยเสาเขอ่ื นนน่ั เอง. กห็ วงน้ําที่มเี ปอกตมไปปราศแลว เปน หวงน้าํ ใสฉนั ใด; ภิกษผุ ขู ณี าสพนัน้ ชื่อวา มีเปอ กตมไปปราศแลว ดวยเปอ กตมทงั้ หลายมเี ปอ กตมคือราคะเปน ตน เพราะความเปน ผูม กี ิเลสไปปราศแลวยอ มเปนผูผองใสเทยี ว ฉนั น้นั . บทวา ตาทิโน ความวา ก็ชอื่ วาสงสารทั้งหลาย ดวยสามารถแหงการทองเทีย่ วไปในสุคตแิ ละทุคตทิ ั้งหลาย ยอ มไมมแี กภิกษุนั้น คือผเู หน็ ปานน้นั . ในเวลาจบเทศนา ภกิ ษุ ๙ พันรูปบรรลพุ ระอรหตั พรอมดว ยปฏสิ ัมภิทาทง้ั หลาย ดงั นแี้ ล. เร่อื งพระสารีบตุ รเถระ จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 389 ๗. เรื่องพระตสิ สเถระชาวกรงุ โกสมั พี [๗๗] ขอ ความเบื้องตน พระศาสดาเม่อื ประทับอยูในพระเชตวนั ทรงปรารภสามเณรของพระติสสเถระ ตรัสพระธรรมเทศนานี้วา \"สนฺต ตสสฺ มน โหต\"ิเปน ตน . ศษิ ยบ รรลพุ ระอรหตั กอนอาจารย ดังไดสดบั มา กุลบตุ รชาวกรุงโกสัมพีผหู นึ่ง บวชในพระศาสนาไดอ ุปสมบทแลวปรากฏวา \"พระโกสัมพีวาสตี สิ สเถระ.\" เมื่อพระเถระนน้ั จาํ พรรษาอยใู นกรงุ โกสมั พี อปุ ฏฐากนําไตรจีวร เนยใสและน้ําออยมาวางไวใ กลเทา. ครั้งนน้ั พระเถระกลาวกะอุปฏ ฐากนัน้ วา \"นี้อะไร ?อุบาสก.\" อปุ ฏ ฐาก. กระผมนมิ นตทานใหอยูจาํ พรรษามิใชหรือ ขอรบั ,ก็พวกภกิ ษุผจู ําพรรษาอยูในวหิ ารของพวกกระผม ยอมไดลาภนน้ั , นิมนตรบั เถดิ ขอรับ. พระเถระ. ชา งเถดิ อุบาสก. ความตองการดวยวัตถนุ ี้ ของเราไมมี. อปุ ฏ ฐาก. เพราะเหตอุ ะไร ? ขอรับ. พระเถระ. แมสามเณรผเู ปนกปั ปยการกในสํานักของเรา กไ็ มมีผมู อี าย.ุ

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 390 อปุ ฏ ฐาก. ทานผเู จรญิ ถากปั ปย การกไมม ี บุตรของกระผมจักเปนสามเณรในสํานักของพระผูเปนเจา . พระเถระรบั แลว. อบุ าสกนําบตุ รของตนผูม ีอายุ ๗ ขวบไปสูสาํ นักของพระเถระแลว ไดถ วายวา \"ขอทา นจงใหเดก็ น้ีบวชเถดิ .\"ครง้ั นน้ั พระเถระชบุ ผมของเดก็ นัน้ ใหชุมแลว ใหตจปญ จกกัมมัฏฐานใหบวชแลว. ในเวลาปลงผมเสรจ็ นั่นเอง กุมารน้ันก็บรรลพุ ระอรหตัพรอมดว ยปฏิสมั ภทิ า. พระเถระครน้ั ใหก ุมารน้นั บวชแลวอยูในท่ีนั้นสน้ิก่งึ เดอื นแลว คิดวา \"จักเฝา พระศาสดา\" จึงใหส ามเณรถอื หอ ภัณฑะเดนิ ไปสวู ิหารแหงหนง่ึ ในระหวางทาง. สามเณรถอื เสนาสนะจดั แจงเพอื่พระอปุ ชฌายแลว . เมอ่ื สามเณรนนั้ จัดแจงเสนาสนะอยูเทยี ว กห็ มดเวลาแลว. เพราะเหตุน้ัน สามเณรจึงไมอาจจดั แจงเสนาสนะเพื่อตนได. ครั้งนน้ั พระเถระถามสามเณรน้นั ผมู าในเวลาบํารงุ นั่งอยูแลว วา\"สามเณร เจาจัดแจงทอี่ ยขู องตนแลว หรอื .\" สามเณร. กระผมไมไ ดโอกาสเพอื่ จดั แจง ขอรับ. ตาสามเณรแตกเพราะอาจารย พระเถระกลา ววา \"ถา กระน้ัน จงอยูในทอ่ี ยขู องฉนั เถดิ , การอยูใ นท่ีอาคนั ตกุ ะลาํ บาก\" พาสามเณรนั้นแลเขา ไปสูเ สนาสนะแลว . ก็พระเถระเปนปถุ ชุ น พอนอนเทาน้ัน ก็หยง่ั ลงสคู วามหลบั . สามเณรคดิ วา \"วันน้ีเปน วันที่ ๓ ของเรา ผูอยูใ นเสนาสนะเดยี วกนั กบั พระ-อุปชฌาย; ถาเราจกั นอนหลบั , พระเถระพึงตอ งสหไสยาบัติ, เราจะนัง่ อยา งเดยี ว ยงั กาลใหน อ มลวงไป.\" สามเณรน่ังคบู ลั ลงั กใ กลเตยี งของ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 391พระอุปชฌายเทียว ยังราตรใี หนอมลว งไปแลว . พระเถระลกุ ขน้ึ ในเวลาใกลรุง คดิ วา \"ควรใหสามเณรออก\" จึงจับพัดทว่ี างอยขู างเตียง เอาปลายใบพัดตเี ส่ือลําแพนของสามเณรแลว ยกพดั ขน้ึ เบ้ืองบนกลาววา\"สามเณรจงออกไปขา งนอก\" ใบพดั กระทบตา. ตาแตกแลว ทันใดนนั้ น่นั เอง สามเณรน้นั กลา ววา \" อะไร ? ขอรบั \" เมื่อพระเถระกลาววา \"เจาจงลกุ ขึน้ ออกไปขา งนอก.\" กไ็ มก ลา ววา \" ตาของผมแตกแลว ขอรบั \" ปด (ตา) ดวยมอื ขา งหนึง่ ออกไปแลว . กแ็ ลในเวลาทาํ วตั ร สามเณรไมน่งั นงิ่ ดว ยคิดวา \"ตา ของเราแตกแลว.\"กมุ ตาดวยมือขางหนงึ่ ถือกาํ ไมก วาดดว ยมอื ขางหนึ่ง กวาดเวจกฎุ ีและที่ลางหนา และตัง้ นํา้ ลา งหนาไวแลวกวาดบริเวณ. สามเณรนนั้ เม่อื ถวายไมชาํ ระฟน แกพ ระอุปช ฌาย ไดถวายดวยมอื เดียว. อาจารยข อโทษศษิ ย ครงั้ นนั้ พระอุปช ฌายก ลา วกะสามเณรน้ันวา \"สามเณรนี้ไมไดสําเหนียกหนอ, จึงไดเ พื่อถวายไมชาํ ระฟนแกอาจารยและอุปช ฌายด วยมือเดยี ว.\" สามเณร. ผมทราบ ขอรับ วา 'น่ันไมเ ปน วัตร,' แตม ือขางหน่ึงของผม ไมว าง พระเถระ. อะไร ? สามเณร. สามเณรนน้ั บอกความเปนไปนัน้ แลว จําเดมิ แตตน . พระเถระพอฟง แลว มีใจสลด กลาววา \" โอ กรรมหนักอนั เราทาํ แลว\" กลาววา\"จงอดโทษแกฉัน สตั บรุ ุษ, ฉันไมรูขอนนั้ , ขอจงเปนทีพ่ ึ่ง\" ดังนี้

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 392แลว ประคองอญั ชลี น่ังกระโหยงใกลเทา ของเดก็ อายุ ๗ ขวบ. ลําดับน้ันสามเณรบอกกะพระเถระนัน้ วา \"กระผมมิไดพ ูดเพ่ือตองการเหตุนัน้ขอรบั , กระผมเมอื่ ตามรักษาจิตของทา น จึงไดพดู แลวอยา งน,้ี ในขอน้ีโทษของทา นไมมี, โทษของผมก็ไมม ี, นัน่ เปนโทษของวฏั ฏะเทา นน้ั ,ขอทานอยา คิดแลว , อนั ผมรกั ษาความเดอื ดรอนของทา นอยนู ั่นเทียวจงึ ไมบอกแลว \" พระเถระแมอันสามเณรใหเบาใจอยู ไมเ บาใจแลว มีความสลดใจเกิดข้นึ แลว ถอื ภัณฑะของสามเณรไปสูส ํานกั ของพระศาสดาแลว . แมพระศาสดาประทับนงั่ ทอดพระเนตรการมาของพระเถระนัน้เหมอื นกัน. พระเถระนน้ั ไปถวายบงั คมพระศาสดา ทําความบนั เทงิ กบัพระศาสดาแลว อนั พระศาสดาตรสั ถามวา \" พออดพอทนหรือ ? ภกิ ษ,ุความไมผาสกุ ที่รนุ แรงอะไร ๆ ไมมหี รอื ?\" จงึ กราบทูลวา \"พออดพอทน พระเจาขา. ความไมผ าสุกที่รุนแรงอะไร ๆ ของขาพระองคไมม ี. กอ็ ีกอยา งหนึ่งแล คนอื่นผมู คี ณุ อยางลนเหลือเหมอื นสามเณรเดก็ นี้ อนั ขา พระองคไมเคยเห็น\" พระศาสดาตรัสถามวา \"กรรมอะไร ?อันสามเณรน้ที ําแลว ภิกษุ.\" พระเถระนน้ั กราบทลู ความเปน ไปนัน้ ทงั้ หมดตัง้ แตต น แดพ ระผมู พี ระภาคเจาแลวกราบทูลวา \" พระเจาขา สามเณรน้ีอันขาพระองคใหอดโทษอยูอยา งนนั้ กลาวกะขาพระองคอยางนนั้ วา 'ในขอน้ีโทษของทานไมมเี ลย, โทษของผมก็ไมม,ี นั่นเปนโทษของวัฏฏะเทา นั้น,ขอทานอยา คดิ แลว ,' สามเณรยงั ขาพระองคใ หเ บาใจแลว นน่ั เทียวดวยประการฉะนี,้ ไมท ําความโกรธไมท าํ ความประทษุ รา ย ในขาพระองคเลย; ขาแตพระองคผูเ จรญิ ผูส มบรู ณด วยคุณเห็นปานนี้ อันขา พระองคไมเ คยเหน็ .\"

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 393 พระขีณาสพไมโกรธไมประทุษรายใคร ลาํ ดับนั้น พระศาสดาตรัสกะเธอวา \"ภิกษุ ธรรมดาพระขีณาสพทั้งหลาย ไมโ กรธ ไมป ระทษุ ราย ตอใครๆ, เปนผมู ีอินทรียสงบแลวเปนผมู ีใจสงบแลวเทยี ว\" ดังนแี้ ลว เม่อื จะทรงสืบอนุสนธแิ สดงธรรมตรสั พระคาถาน้วี า :- ๗. สนตฺ ิ ตสฺส มน โหติ สนตฺ า วาจา จ กมมฺ จ สมฺมทฺา วมิ ุตตฺ สฺส อปุ สนตฺ สสฺ ตาทิโน. \"ใจของทานผูพน วิเศษแลว เพราะรตู อบ ผู สงบระงับ คงที่ เปนใจสงบแลว วาจาก็สงบแลว การงานกส็ งบ.\" แกอรรถ บรรดาบทเหลา นน้ั บทวา สนฺต ความวา ใจของสมณะผูขณี าสพนน้ั ชือ่ วา สงบแลวแท คือ ระงับ ไดแก ดบั เพราะความไมมแี หง มโนทจุ ริตท้ังหลายมอี ภิชฌาเปน ตน, อน่งึ วาจา ชื่อวา สงบแลวเพราะความไมมแี หง วจีทจุ รติ ทง้ั หลายมมี ุสาวาทเปนตน, และกายกรรมช่ือวา สงบแลวนัน่ เทยี ว เพราะความไมม แี หง กายทจุ รติ มปี าณาตบิ าตเปนตน . บาทพระคาถาวา สมมฺ ทฺา วมิ ตุ ิตสฺส ความวา ผูพน วิเศษแลว ดวยวมิ ุตติ ๕ เพราะรูโดยนยั โดยเหต.ุ บทวา อุปสนตฺ สฺส ความวา ชือ่ วา ผูส งบระงับแลว เพราะความระงับแหง กิเลสมรี าคะเปนตน ณ ภายใน.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 394 บทวา ตาทิโน คอื ผูสมบูรณด วยคุณเห็นปานนัน้ . ในเวลาจบเทศนา พระติสสเถระชาวกรงุ โกสมั พบี รรลุพระอรหตัพรอ มดวยปฏิสัมภิทาทง้ั หลาย, ธรรมเทศนาไดเ ปน ประโยชน แมเ กมหาชนที่เหลอื ดังนแ้ี ล. เรอ่ื งพระตสิ สเถระชาวกรงุ โกสัมพี จบ.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 395 ๘. เร่ืองพระสารีบตุ รเถระ [๗๘] ขอ ความเบื้องตน พระศาสดาเม่อื ประทับอยใู นพระเชตวนั ทรงปรารภพระสารบี ุตร-เถระ ตรสั พระธรรมเทศนานีว้ า \"อสสฺ ทโฺ ธ\" เปน ตน. สทั ธินทรียเ ปน ตนมีอมตะเปนทส่ี ดุ ความพสิ ดารวา ภิกษุผูอยปู า เปน วตั ร ประมาณ ๓๐ รูป วนัหน่ึงไปสูส าํ นักพระศาสดา ถวายบังคมนัง่ แลว. พระศาสดาทรงทราบอปุ นสิ ยั แหงพระอรหัต พรอ มดว ยปฏิสมั ภิทาท้งั หลาย ของภิกษเุ หลา น้นัแลว ตรัสเรียกพระสารีบุตรเถระมา ตรสั ถามปญ หาปรารภอนิ ทรีย ๕อยางนนั้ วา \"สารีบตุ ร เธอเชือ่ หรือ ?, อินทรียค อื ศรทั ธาอันบคุ คลเจรญิ แลว ทาํ ใหมากแลว ยอ มหยั่งถงึ อมตะ มอี มตะเปน ท่ีสดุ .\" พระเถระทลู แกป ญหานั้นอยา งน้นั วา \"พระเจา ขา ขาพระองคย อ มไมถึงดวยความเชอ่ื ตอ พระผมู พี ระภาคเจาในอินทรีย ๕ นแ้ี ล; (วา) อินทรยี  คือศรัทธา ฯลฯ มีอมตะเปน ทส่ี ดุ , ขา แตพระองคผ ูเจรญิ อินทรีย คือศรทั ธานนั่ อนั ชนเหลาใดไมรูแ ลว ไมส ดับแลว ไมเ ห็นแลว ไมท ราบแลว ไมทําใหแจง แลว ไมถ ูกตองแลว ดวยปญ ญา, ชนเหลานน้ั พึงถงึดว ยความเชือ่ ตอชนเหลาอนื่ ในอนิ ทรยี  ๕ น้นั (วา) อนิ ทรยี  คอืศรทั ธา ฯลฯ มอี มตะเปนท่ีสดุ .\" ภิกษทุ ง้ั หลายฟง คําน้นั แลว ยงั กถาใหต ้ังขน้ึ วา \"พระสารีบุตรเถระแกแลว ดว ยการถอื ผิดทเี ดยี ว, แมในวันน้ี พระเถระไมเช่อื แลว ตอพระสัมมาสมั พุทธเจานัน่ เทยี ว.\"

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 396 พระสารีบตุ รอันใคร ๆ ไมค วรติเตียน พระศาสดาทรงสดบั คาํ นัน้ แลว ตรสั วา \" ภิกษทุ ง้ั หลาย พวกเธอกลา วคาํ ชื่ออะไรนนั่ ? เราแล ถามวา 'สารีบุตร เธอเช่อื หรอื วาชือ่ วา บุคคลผไู มอ บรมอนิ ทรยี  ๕ ไมเ จริญสมถะและวปิ สสนา สามารถเพื่อทาํ มรรคและผลใหแจงมีอย\"ู สารบี ุตรนัน้ กลาววา \" พระเจาขาขาพระองคไ มเ ชอ่ื วา 'ผูกระทําใหแจงอยา งนั้น ชื่อวามีอย'ู สารีบุตรไมเชื่อผลวบิ าก แหง ทานอันบคุ คลถวายแลว หรือแหง กรรมอันบุคคลกระทําแลว กห็ าไม; อนึ่ง สารบี ุตร ไมเ ชอื่ คุณของพระรตั นะ ๓ มีพระ-พุทธเจา เปน ตนกห็ าไม; แตสารีบุตรน้นั ไมถ ึงความเชอื่ ตอบคุ คลอนื่ ในธรรมคือ ฌาน วปิ สสนา มรรค และผล อันตนไดเ ฉพาะแลว;เพราะฉะนนั้ สารบี ุตรจึงเปนผูอนั ใคร ๆ ไมค วรติเตยี น, เมอ่ื จะทรงสืบอนสุ นธิแสดงธรรม ตรสั พระคาถานวี้ า :- ๘. อสฺสทฺโธ อกตญู จ สนฺธิจฺเฉโท จ โย นโร หตาวกาโส วนตฺ าโส ส เว อุตฺตมโปริโส. \"นระใดไมเ ชื่องา ย มีปกติรูพ ระนพิ พาน อนั ปจ จัยทําไมไ ด ตดั ทต่ี อ มโี อกาสอันกําจัดแลว มีความหวังอนั คายแลว นระนั้นแล เปน บุรุษ สงู สุด.\" แกอ รรถ บรรดาบทเหลานนั้ บทวา อสฺสทโฺ ธ เปน ตน พึงทราบวเิ คราะหดังนี้ :-

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 397 นระ ช่ือวา อสสฺ ทโฺ ธ เพราะอรรถวา ไมเธอคณุ อนั ตนแทงตลอดแลว ดว ยคําของชนเหลาอ่ืน, ช่อื วา อกตฺ ฺ เพราะอรรถวารูพระนิพพานอันปจจัยทําไมไดแ ลว , อธบิ ายวา มพี ระนพิ พานอันตนทําใหแจงแลว ชื่อวา สนฺธิจฺเฉโท เพราะอรรถวา ตัดทตี่ อคอื วัฏฏะท่ีตอ คือสงสาร ดาํ รงอยู ช่อื วา หตาวกาโส เพราะอรรถวา โอกาสแหงการบังเกดิ ชอ่ื วา อนั นระกาํ จดั แลว เพราะความท่พี ชื คือกุศลกรรมและอกุศลกรรมสน้ิ แลว . ชอ่ื วา วนตฺ าโส เพราะอรรถวา ความหวงัทง้ั ปวง ชอื่ วา อนั นระนี้คายแลว เพราะความทก่ี ิจอันตนควรทาํ ดวยมรรค ๔ อันตนทําแลว . กน็ ระเห็นปานน้ใี ด, นระน้นั แล ชื่อวา ผูสูงสดุในบุรุษ เพราะอรรถวา ถงึ ความเปนผูสงู สดุ ในบุรุษทงั้ หลาย ดว ยความทแ่ี หง โลกุตรธรรม อันคนแทงตลอดแลว . ในเวลาจบพระคาถา ภิกษปุ ระมาณ ๓๐ รูป ผอู ยูปา เหลา นนั้บรรลุพระอรหตั พรอมดว ยปฏสิ ัมภิทาทง้ั หลายแลว . พระธรรมเทศนาไดมปี ระโยชนแมแกมหาชนท่ีเหลอื ดังนี้แล. เร่อื งพระสารีบตุ รเถระ จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 398 ๙. เรอื่ งพระขทิรวนยิ เรวตเถระ [๗๙] ขอความเบอ้ื งตน พระศาสดาเมอ่ื ประทับอยใู นพระเชตวัน ทรงปรารภพระเรวตเถระผูอยูปา ไมสะแก๑ ตรสั พระธรรมเทศนานว้ี า \"คาเม วา\" เปนตน. พระสารบี ุตรชวนพน่ี อ งบวช ความพสิ ดารวา ทา นพระสารีบุตร ละทรพั ย ๘๗ โกฏิบวชแลว(ชักชวน) นองสาว ๓ คน คือนางจาลา, นางอปุ จาลา, นางสสี ปุ จาลา,(และ) นองชาย ๒ คนนี้ คือ นายจนุ ทะ, นายอปุ เสนะ, ใหบ วชแลว .เรวตกมุ ารผเู ดียวเทาน้นั ยังเหลอื อยแู ลว ในบาน. ลาํ ดับนน้ั มารดาของทา นคิดวา \"อปุ ตสิ สะบตุ รของเรา ละทรพั ยประมาณเทา น้บี วชแลว(ยงั ชกั ชวน) นองสาว ๓ คน นองชาย ๒ คน ใหบ วชดวย, เรวตะผเู ดยี วเทานั้นยังเหลืออยู ถาเธอจกั (ชกั ชวน) เรวตะแมน ีใ้ หบวชไซร,ทรัพยของเราประมาณเทา นี้จักฉิบหาย, วงศส กลุ จักขาดสญู เราจักผูกเรวตะนน้ั ไว ดว ยการอยูค รองเรอื น แตในกาลทเี่ ขายงั เปนเด็กเถดิ .\" ฝายพระสารีบตุ รเถระส่ังภกิ ษุทงั้ หลายไวก อ นทีเดยี ววา \"ผมู อี ายุถา เรวตะประสงคจ ะบวช มาไซร, พวกทานพึงใหเขาผูม าตรวา มาถงึ เทา นัน้บวช (เพราะ) มารดาบิดาของผมเปน มิจฉาทฏิ ฐ,ิ ประโยชนอะไรดว ยทานทั้งสองนั้น อนั เรวตะจะบอกลาเลา ? ผมเองเปนมารดาและบดิ าของเรวตะนนั้ .\"๑. ขทริ แปลวาไมต ะเคยี นก็มี.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 399 มารดาบิดาใหเรวตะแตง งาน แมมารดาของพระสารีบุตรเถระนัน้ ประสงคจะผูกเรวตกุมารผูม ีอายุ ๗ ขวบเทานั้น ดว ยเครื่องผูกคือเรอื น จึงหม้ันเด็กหญงิ ในตระกูลท่มี ชี าติเสมอกนั กาํ หนดวนั แลว ประดับตกแตงกุมารแลว ไดพาไปสูเรอื นของญาตเิ ด็กหญงิ พรอ มดวยบริวารเปน อันมาก. ลาํ ดับนั้น เมื่อพวกญาตขิ องเขาท้ังสองผทู าํ การมงคลประชมุ กนั แลว, พวกญาตใิ หเ ขาทงั้ สองจมุ มือลงในถาดน้าํ แลว กลาวมงคลทง้ั หลาย หวงั ความเจริญแกเ ด็กหญิง จงึ กลา ววา \" ขอเจาจงเหน็ ธรรมอนั ยายของเจาเหน็ แลว ,เจา จงเปนอยูสนิ้ กาลนาน เหมอื นยาย นะแม\" เรวตกุมาร คดิ วา\"อะไรหนอแล ? ช่ือวา ธรรมอนั ยายน้เี หน็ แลว\" จงึ ถามวา \" คนไหน ?เปน ยายของหญงิ .\" ลําดบั น้นั พวกญาติบอกกะเขาวา \"พอ คนนี้ มอี ายุ ๑๒๐ ปมฟี น หลุด ผมหงอก หนงั หดเห่ยี ว ตวั ตกกระ หลงั โกงดจุ กลอนเรือนเจาไมเหน็ หรอื ? นั่นเปนยายของเด็กหญงิ นั้น.\" เรวตะ. กแ็ มห ญงิ น้ี จกั เปนอยางน้ันหรือ ? พวกญาติ. ถาเขาจักเปนอยูไซร, ก็จกั เปน อยางนนั้ พอ. เรวตะคดิ หาอบุ ายออกบวช เรวตะน้นั คดิ วา \"ชื่อวา สรรี ะ แมเ หน็ ปานนี้ จกั ถงึ ประการอนั แปลกนี้ เพราะชรา, อปุ ตสิ สะพช่ี ายของเรา จกั เหน็ เหตนุ ีแ้ ลว. ควรท่เี ราจะหนีไปบวชเสยี ในวนั นแี้ หละ.\" ทีน้นั พวกญาติอุมเขาขึ้นสูยานอนั เดยี วกนั กบั เด็กหญงิ พาหลกี ไปแลว . เขาไปไดห นอยหนึง่ อา งการถา ย

พระสุตตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 400อจุ จาระ พดู วา \"ทา นทง้ั หลาย จงหยดุ ยานกอน, ฉันลงไปแลวจักมา\" ดังนแ้ี ลว ลงจากยานทา ใหชกั ชา หนอยหน่งึ ทีพ่ ุมไมพุม หนง่ึ แลวจึงไดไ ป. เขาไปไดห นอยหน่ึงแลว ลงไปดวยการอา งน้นั นน่ั แลแมอ ีกขนึ้ แลว ก็ไดทาํ อยา งนัน้ เหมือนกนั อกี . ลําดับนั้น พวกญาตขิ องเขากาํ หนดวา \"เรวตะนี้ หมนั่ ไปแทๆ \"จงึ มไิ ดท าํ การรักษาอยา งเขม แข็ง. เขาไปไดห นอยหนงึ่ ก็ลงไปดวยการอา งนั้นน่ันแลแมอ กี แลว พดู วา \"พวกทา น จงขับไปขา งหนา , ฉันจักคอย ๆ เดนิ มาขา งหลัง\" จงึ ลงไปแลว ไดบา ยหนาตรงไปยังพุมไม. เรวตะไดบรรพชา แมพวกญาตขิ องเขา ไดขบั ยานไปดว ยสําคญั วา เรวตะจักมาขางหลงั .\" ฝายเรวตะนัน้ หนไี ปจากท่นี นั้ แลว, ไปยังสํานักของภิกษุประมาณ ๓๐ รูป ซงึ่ อยูในประเทศแหง หนึ่ง ไหวแลว เรียนวา \"ทา นขอรบั ขอทา นทง้ั หลายจงใหก ระผมบวช.\" พวกภิกษ.ุ ผูม ีอายุ เธอประดบั ดวยเครือ่ งอลงั การพรอมสรรพพวกขาพเจาไมทราบวา เธอเปน พระราชโอรสหรือเปนบุตรของอํามาตยจักใหเธอบวชอยางไรได. \" เรวตะ. พวกทานไมร จู ักกระผมหรือ ? ขอรับ. พวกภกิ ษ.ุ ไมร ู ผมู อี าย.ุ เรวตะ. กระผมเปนนอ งชายของอุปตสิ สะ. พวกภิกษุ. ช่ือวา อุปติสสะนนั่ คอื ใคร ? เรวตะ. ทา นผูเจรญิ ทงั้ หลาย เรียกพ่ีชายของกระผมวา สารี-