tripitaka_41

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 65หรอื หนอ ?\" ในกาลจบเทศนา อุบาสกิ าดาํ รงอยูในโสดาปตตผิ ลแลว. เทศนามปี ระโยชนแ กมหาชน ดงั นแ้ี ล. เร่ืองปาฏิกาชีวก จบ.

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 66 ๗. เรื่องฉัตตปาณอิ บุ าสก [๓๙] ขอ ความเบื้องตน พระศาสดา เมื่อประทบั อยูในกรงุ สาวตั ถี ทรงปรารภฉตั ตปาณ-ิอุบาสก ตรสั พระธรรมเทศนานี้วา \" ยถา รจุ ริ  ปปุ ฺผ \" เปน ตน . ฉัตตปาณเิ ขา เฝา พระศาสดา ความพิสดารวา ในกรุงสาวัตถี ยังมอี ุบาสก ( คนหนงึ่ ) ชื่อฉตั ตปาณิ เปน ผทู รงพระไตรปฎก เปนอนาคาม.ี อบุ าสกน้ัน เปน ผูรกั ษาอุโบสถแตเชาตรู ไดไ ปยังทบ่ี ํารุงของพระศาสดา. จรงิ อยู ชอ่ื วาอโุ บสถกรรม หามแี กอ ริยสาวกผเู ปนอนาคามที ้ังหลาย ดวยสามารถแหงการสมาทานไม พรหมจรรยแ ละการบริโภคภัตครง้ั เดยี วของอรยิ สาวกผเู ปน อนาคามีเหลานน้ั มาแลวโดยมรรคนนั่ แหละ เพราะเหตนุ ั้นแลพระผมู ีพระภาคเจาจึงตรสั วา \" มหาบพติ ร๑ นางชางหมอ ช่ือฆฏิการแลเปน ผบู ริโภคภตั ครั้งเดยี ว มปี กติประพฤติพรหมจรรย มศี ลี มีกลั ยาณ-ธรรม.\" โดยปกตทิ เี ดยี ว ทา นอนาคามที ั้งหลาย เปนผบู ริโภคภัตครง้ั เดียว และมปี กตปิ ระพฤติพรหมจรรยอยา งนน้ั . อบุ าสกแมน ัน้ ก็เปนผูร กั ษาอุโบสถอยา งน้นั เหมอื นกนั เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบังคมแลวน่ังฟง ธรรมกถา. ฉัตตปาณิไมลุกรับเสดจ็ พระเจา ปเสนทิโกศล ในสมยั นนั้ พระเจา ปเสนทิโกศล ไดเสด็จไปสทู บ่ี าํ รงุ ของพระศาสดา.๑. ฆฏการสตู ร ม.ม. ๑๓/๓๗๕.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 67อุบาสกเหน็ พระองคเสดจ็ มา จงึ คดิ วา \" เราควรลุกข้ึนหรอื ไมห นอ ?\"ดงั นี้แลว ก็ไมลกุ ข้ึน ดวยสําคัญวา \"เรานงั่ ในสาํ นกั ของพระราชาผเู ลิศ การทเ่ี รานัน้ เห็นเจาประเทศราช แลว ลุกข้ึนตอนรับ ไมควร;กแ็ ล เมือ่ เราไมลุกขนึ้ พระราชาจักกร้ิว. เม่ือพระราชานั้นแมก ร้วิ อยูเราก็จกั ไมลกุ ข้นึ ตอนรับละ; ดว ยวา เราเห็นพระราชาแลว ลกุ ขนึ้กช็ ื่อวาเปน อนั ทาํ ความเคารพพระราชา ไมทาํ ความเคารพพระศาสดา;เราจกั ไมล กุ ขน้ึ ละ.\" กธ็ รรมดาบุรษุ ผเู ปนบัณฑติ เห็นคนท่นี ัง่ ในสํานกั ของทานทค่ี วรเคารพกวา (ตน) ไมลกุ ขึน้ (ตอ นรับ) ยอ มไมโ กรธ. แตพระราชาเห็นอุบาสกน้นั ไมลกุ ขึน้ (ตอนรบั ) มีพระมนสั ขุนเคือง ถวายบงั คมพระศาสดาแลวประทับนัง่ ณ ที่สมควรขา งหนึ่ง. พระศาสดาทรงทราบความที่พระราชากร้ิว จึงตรสั กถาพรรณนาคุณของอบุ าสกวา \"มหาบพิตรฉัตตปาณิอบุ าสกนเ้ี ปน บณั ฑิต มธี รรมเหน็ แลว ทรงพระไตรปฎ ก ฉลาดในประโยชนและมิใชป ระโยชน. เมอื่ พระราชาทรงสดับคณุ กถาของอุบาสกอยนู ัน้ แล พระหฤทยั กอ็ อ น. พระราชาตรัสถามเหตุท่ไี มลุกรบั กะฉัตตปาณิ ภายหลังวันหนงึ่ พระราชาประทับยนื บนปราสาทชน้ั บน ทอดพระเนตรเหน็ ฉัตตปาณอิ บุ าสกผูทาํ ภตั กจิ เสรจ็ แลว กนั้ รม สวมรองเทาเดนิ ไปทางพระลานหลวง จึงรบั ส่ังใหร าชบรุ ษุ เรยี กมา. อบุ าสกน้นัหบุ รม และถอดรองเทาออกแลว เขาไปเฝา พระราชา ถวายบงั คมแลวไดยนื อยู ณ ทคี่ วรขางหน่ึง, ลําดับน้นั พระราชา ตรัสกะอุบาสก

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 68น้นั วา \"อบุ าสกผเู จรญิ ทําไมทานจึงหุบรมและถอดรองเทา ออกเสียเลา ? อุบาสก. ขาพระองคไ ดฟ งวา ' พระราชารับส่งั หา' จงึ มาแลว. พระราชา. ความทีเ่ ราเปนพระราชา (ชะรอย) ทา นจกั เพง่ิ รใู นวันน้ี (กระมงั ?). อบุ าสก. ขา พระองคทราบความท่พี ระองคเปนพระราชา แมในกาลทุกเมือ่ . พระราชา. เม่ือเปนเชน น้นั , ทําไม ในวนั กอ น ทานนัง่ ในสาํ นกั ของพระศาสดา เหน็ เราแลว จึงไมลุกขึ้น (ตอ นรบั ). อบุ าสก. ขา แตมหาราช ขาพระองคน ง่ั ในสาํ นกั ของพระราชาผูเลศิ เม่อื เห็นพระราชาประเทศราชแลว ลกุ ข้นึ (ตอนรับ) พงึ เปนผไู มเคารพในพระศาสดา; เพราะฉะนน้ั ขา พระองคจ งึ ไมล กุ ขึ้น(ตอนรบั ). พระราชา. ชางเถอะ ผูเจรญิ , ขอนง้ี ดไวก อน, เขาเลอ่ื งลอื กันวาทานเปน ผฉู ลาดในประโยชนและมใิ ชป ระโยชน ซึ่งเปน ไปในทฎิ ฐธรรมและสมั ปรายภพ ทรงพระไตรปฎ ก จงบอกธรรมแกเ ราทัง้ หลายในภายในวงั เถดิ . อุบาสก. ขาแตสมมตเิ ทพ ขาพระองคไมสามารถ. พระราชา. เพราะเหตไุ ร ? อุบาสก. เพราะวา ข้นึ ช่ือวา พระราชมนเทียร (แลว ) ยอมเปนสถานทมี่ ีโทษมาก, ขาแตสมมติเทพ ในพระราชมนเฑียรนี้ กรรมที่บคุ คลประกอบชวั่ และดี ยอมเปน กรรมหนัก. พระราชา. ทานอยา กลา วอยางน้นั , อยาทาํ ความรงั เกยี จวา 'วนั

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 69กอนเห็นเราแลวไมล ุกขึ้น (ตอ นรับ ); อุบาสก. ขาแตสมมตเิ ทพ ข้ึนช่อื วา สถานเปน ทีเ่ ทย่ี วของเหลาคฤหัสถ เปนสถานทมี่ โี ทษ, ขอพระองคจ งรับส่ังใหน ิมนตบ รรพชติรปู หน่งึ มาแลว จงใหบ อกธรรมเถิด. พระอานนทสอนธรรมพระราชเทวีท้ังสอง พระราชาทรงสงฉัตตปาณอิ ุบาสกน้ันไปดวยพระกระแสวา \"ดีละผูเจรญิ . ขอทานจงไปเถดิ \" ดังนี้แลว เสดจ็ ไปสูท ่เี ฝาพระศาสดาทูลขอกะพระศาสดาวา \"พระเจา ขา พระนางมัลลกิ าเทวีและพระนางวาสภขตั ตยิ าพูดอยวู า 'จกั เรียนธรรม' ขอพระองคกับภิกษุ ๕๐๐ รูป จงเสด็จไปสูเ รอื นของขาพระองคเนอื งนติ ย ทรงแสดงธรรมแกหลอ นทง้ั สอง.\" พระศาสดา. ธรรมดาพระพทุ ธเจาท้ังหลาย ไปในที่แหง เดยี วเนืองนติ ย ไมมี มหาบพติ ร. พระราชา. ถาอยางน้ัน ขอจงประทานภิกษุรูปอื่น พระเจา ขา. พระศาสดา ไดท รงมอบใหเ ปนภาระแกพระอานนทเ ถระ. พระ-เถระ ไปแสดงพระบาลแี กพระนางเหลา น้ันเนืองนติ ย. ในพระนางเหลา น้นั พระนางมลั ลิกาเทวีไดเรยี น ไดทอ ง (และ) ใหพ ระเถระรับรองพระบาลีโดยเคารพ. สวนพระนางวาสภขัตตยิ า ไมเรียน ไมท องโดยเคารพทีเดยี ว ( และ) ไมอาจใหพ ระเถระรบั รองพระบาลีโดยเคารพได. ภายหลงั วนั หน่ึง พระศาสดาตรสั ถามพระเถระวา \"อานนท อุบาสกิ า(ท้ังสอง) ยังเรยี นธรรมอยูห รือ ?\"

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 70 พระอานนท. ยังเรยี นธรรมอยู พระเจา ขา. พระศาสดา. อุบาสิกาคนไหน เรียนโดยเคารพ. พระอานนท. พระนางมลั ลกิ าเทวี เรยี นโดยเคารพ ทอ งโดยเคารพ อาจใหขา พระองคร บั รองพระบาลโี ดยเคารพ พระเจาขา; สว นธดิ าซ่งึ เปน พระญาตขิ องพระองค๑ ไมเรียนโดยเคารพ ไมทอ งโดยเคารพไมอาจใหขาพระองคร บั รองพระบาลโี ดยเคารพไดเลยกเ็ ดียว. วาจาสภุ าษิตยอ มมีผลแกผปู ฏบิ ตั ิ พระศาสดา ทรงสดับถอยคําของพระเถระแลว ตรสั วา \"อานนทธรรมดาธรรมทเี่ รา ( ผตู ถาคต) กลา วแลว ยอ มไมม ีผลแกผูไมฟ งไมเรยี น ไมท อ ง ไมแสดง โดยเคารพ ดุจวา ดอกไมส มบูรณด ว ยสี(แต ) ไมมกี ล่นิ (หอม) ฉะนั้น. แตย อมมผี ลมาก มีอานสิ งสม ากแกผูท าํ กิจทัง้ หลายมกี ารฟงโดยเคารพเปน ตน \" ดงั น้ีแลว ไดตรัสสองพระคาถาเหลานว้ี า :- ๗. ยถาป รุจิร ปุปฺผ วณฺณวนฺต อคนธฺ ก เอ  สภุ าสติ า วาจา อผลา โหติ อกพุ ฺพโต. ยถาป รุจริ  ปปุ ผฺ  วณฺณวนตฺ  สคนธฺ ก เอว สุภาสติ า วาจา สผลา โหติ สุกุพพฺ โต. \"ดอกไมงามมสี ี (แต) ไมมีกลิ่น (หอม) แมฉันใด, วาจาสภุ าษติ กฉ็ นั น้นั ยอ มไมม ีผล แกผ ไู มทําอย;ู (สว น) ดอกไมงาม มีสพี รอ มดว ย๑. พระนางวาสภขัตติยา เปน ธดิ าของทา วมหานามผูอนชุ าของพระศาสดา, นับตามลาํ ดับชนั้พระนางวาสภขตั ติยาเปน พระภาคิไนยของพระศาสดา.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 71 กลน่ิ (หอม) แมฉันใด, วาจาสภุ าษติ กฉ็ ันน้นั ยอมมีผลแกผูท าํ ดอี ยู.\" แกอรรถ บรรดาบทเหลาน้นั บทวา รุจริ  คอื งาม. บทวา วณฺณวนฺตคือ บริบรู ณดว ยสีและทรวดทรง. บทวา อคนฺธก คือ ไรจ ากกล่ินมดี อกหงอนไก ดอกกรรณกิ ารเ ขา และดอกชัยพฤกษเ ปนตนเปน ประเภท.บาทพระคาถาวา เอว สภุ าสติ า วาจา ความวา พระพุทธพจน คอืปฎ ก ๓ ชอ่ื วา วาจาสภุ าษิต. พระพุทธพจนนั้น เหมอื นดอกไมส มบรู ณดว ยสีและทรวดทรง ( แต ) ไมมีกล่นิ ( หอม). เหมือนอยางวาดอกไมไ มมีกล่ิน ( หอม ), กล่นิ (หอม ) ยอ มไมแ ผไป (คือไมฟ ุงไป) ในสรีระของผทู ัดทรงดอกไมอนั ไมม ีกล่นิ นน้ั ฉนั ใด, แมพ ระ-พทุ ธพจนน ี้ ก็ฉนั นน้ั ยอมไมน ํากล่นิ คือการฟง กล่นิ คอื การจาํ ทรงและกลิน่ คือการปฏบิ ตั มิ าให ช่ือวายอ มไมม ผี ลแกผ ู (ซง่ึ ) ไมตั้งใจประพฤตพิ ระพุทธพจนน ้นั โดยเออื้ เฟอ ดวยกิจทง้ั หลายมกี ารฟงเปนตน ,ชอื่ วา ผูไ มท าํ กจิ ท่ีควรทําในพระพุทธพจนน นั้ ; เพราะเหตุนั้น พระศาสดาจึงไดต รสั วา \"วาจาสภุ าษิตกฉ็ ันนน้ั ยอมไมม ผี ลแกผไู มทาํ อยู.\" บทวา สคนฺธก ไดแก ดอกจําปาและบวั เขยี วเปนตน เปนประเภท.บทวา เอว เปน ตน ความวา กลิ่น (หอม) ยอมแผไ ป (คือฟงุ ไป)ในสรีระของผทู ดั ทรงดอกไมนนั้ ฉนั ใด; แมวาจาสภุ าษติ กลา วคอืพระพุทธพจนปฎก ๓ กฉ็ ันนนั้ ยอ มมีผล คอื ชอ่ื วายอ มมีผลมาก มีอานิสงสม าก เพราะนาํ กล่ินคอื การฟง กล่ินคือการจําทรง กลนิ่ คือการ

พระสุตตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 72ปฏบิ ตั มิ าให แกบคุ คลผูทาํ ดอี ยู คือบคุ คลท่ตี งั้ ใจทาํ กจิ ทค่ี วรทาํ ในพระพุทธพจนน้ัน ดว ยกจิ ท้งั หลาย มีการฟงเปน ตน ในกาลจบเทศนา ชนเปน อันมาก ไดบรรลอุ ริยผลทัง้ หลาย มีโสดาปต ตผิ ลเปน ตน เทศนาไดเกิดเปนประโยชนแกม หาชน ดงั นแี้ ล. เร่อื งฉัตตปาณอิ บุ าสก จบ.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 73 ๘. เร่ืองนางวสิ าขา [๔๐] ขอ ความเบ้ืองตน พระศาสดา เมือ่ ทรงเขาไปอาศยั กรงุ สาวัตถี ประทบั อยใู นบพุ พารามทรงปรารภอุบาสิกาช่ือวิสาขา ตรัสพระธรรมเทศนาน้ีวา \"ยถาปปปุ ฺผราสิมฺหา\" เปนตน. พระศาสดาเสดจ็ ไปโปรดสัตว ดังไดส ดบั มา นางวสิ าขาอุบาสกิ าน้นั เกิดในทองนางสุมนาเทวีภรยิ าหลวงของธนญชัยเศรษฐี ผูเ ปน บุตรเมณฑกเศรษฐี ในภัททิยนครแควนองั คะ. ในเวลาท่ีนางมอี ายุ ๗ ขวบ พระศาสดาทรงเห็นอปุ นิสยัสมบัติของสัตว ผมู เี ผาพนั ธทุ ่พี งึ แนะนํา เพ่อื ความตรัสรู มีเสลพราหมณเปนตน มีภิกษุสงฆหมใู หญเปนบริวารเสด็จจาริกไปถงึ นครน้ัน. ผมู ีบญุ ทง้ั ๕ ในภัททิยนคร กใ็ นสมยั นน้ั เมณฑกคฤหบดี เปน หวั หนาของผมู บี ุญมาก ๕ คนครองตาํ แหนงเศรษฐีอยูในเมอื งน้ัน. ชื่อวาคนทีม่ ีบญุ มาก ๕ คน คือเมณฑกเศรษฐี ๑ ภรยิ าหลวงของเศรษฐีนัน้ นามวาจนั ทปทมุ า ๑ บุตรชายคนโตของเศรษฐนี ่นั เอง ชื่อธนญชัย ๑ ภริยาของธนญชัยนน้ั ชือ่ วาสุมนาเทวี ๑ คนใชของเมณฑกเศรษฐี ชอ่ื ปณุ ณะ ๑. คนม่ังมีในแควน ของพระเจาพิมพสิ าร ๕ คน ใชจะมแี ตเ มณฑกเศรษฐีแตผูเดียวเทานั้นกห็ าไม, ก็ในแควนของ

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 74พระเจา พมิ พสิ าร กไ็ ดม คี นผูมีโภคะนบั ไมถว น ๕ คน คือ โชตยิ ะ ๑ชฏลิ ะ ๑ เมณฑกะ ๑ ปณุ ณกะ ๑ กากวัลลยิ ะ ๑. เมณฑลเศรษฐใี หน างวสิ าขาไปรบั พระศาสดา ในทานเหลาน้นั เมณฑกเศรษฐีนี้ ไดทราบความที่พระทศพลเสด็จถงึ นครของตน จึงใหเ รียกเด็กหญงิ วิสาขาลกู สาวธนญชยั เศรษฐผี ูบุตรมา บอกวา \"แมหนู เปน มงคล ทั้งแกเจา, ทั้งแกเ รา; แมห นูกับพวกเด็กหญิงบริวารของเจา ๕๐๐ จงขน้ึ รถ ๕๐๐ คนั แวดลอ มดว ยทาสี ๕๐๐ คน (ไป) ทาํ การตอ นรบั พระทศพล.\" นางรับวา \"ดีละ\"แลว ไดท ําอยางนั้น. แตเ พราะความที่นางเปน เด็กฉลาดในเหตอุ ันควรและไมควร นางจงึ ไปดวยยาน เทา ท่ยี าน ( ไปได) ลงจากยานแลว ก็เดินเทาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงั คมแลว ไดยนื ณ สว นขา งหนึ่ง. ครง้ั นั้นพระศาสดาทรงแสดงธรรม ดวยสามารถแหงบุรพจรรยาของนาง. นางไดโสดาปตติผลแตอ ายุ ๗ ขวบ ในเวลาจบเทศนา นางพรอ มดวยเด็กหญิง ๕๐๐ ต้ังอยูในโสดา-ปตตผิ ลแลว. ฝายเมณฑกเศรษฐแี ล เขา เฝา พระศาสดา ฟง ธรรมกถาต้งั อยูในโสดาปตตผิ ลแลว จงึ นิมนตเพือ่ เสวยอาหารเชาในวันรุง ข้นึอังคาสภิกษุสงฆ มีพระพทุ ธเจาเปนประมุข ดว ยขาทนยี ะโภชนยี ะอนัประณีตที่เรอื นของตน ไดถวายมหาทานโดยอบุ ายนแ้ี ล ตลอดก่ึงเดอื น.พระศาสดา ประทับอยใู นภัททยิ นคร ตามความพอพระหฤทัยแลว ก็เสดจ็หลีกไป.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 75 พระเจาปเสนทโิ กศลอยากไดผ ูมบี ญุ กโ็ ดยสมยั นัน้ แล พระเจา พิมพิสารและพระเจา ปเสนทโิ กศลตา งกเ็ ปน พระภัสดาของพระภคินีกนั และกนั . ตอ มาวันหน่ึง พระเจาโกศลทรงดําริวา \"คนมีโภคะนบั ไมถ ว น มีบุญมากทงั้ ๕ ยอมอยูในแควนพระเจา พมิ พสิ าร. ในแควน ของเรา ผเู ชนนัน้ แมเพียงคนเดียวก็ไมม .ีอยากระน้นั เลย เราพงึ ไปสูสาํ นกั ของพระเจาพิมพสิ ารขอผมู บี ุญมากสกั คนหน่ึง.\" พระองคเ สดจ็ ไปในพระนครน้นั แลว อนั พระราชาทรงทําปฎิสนั -ถารทลู ถามวา \"พระองคเ สดจ็ มา เพราะเหตุไร ?\" จงึ ตรัสวา \" หมอ ม-ฉนั มา ดวยประสงควา คนมโี ภคะนบั ไมถ วน มีบุญมากทัง้ ๕ คนอยูใ นแควน ของพระองค หมอ มฉนั จักพาเอาคนหนงึ่ จาก ๕ คนนั้นไป,ขอพระองคจ งประทานคนหนงึ่ ใน ๕ คนน้ัน แกหมอ มฉนั เถดิ .\" พิมพสิ าร. หมอ มฉันไมอาจจะใหตระกูลใหญ ๆ ยายได. ปเสนทโิ กศล. หมอมฉนั ไมไ ด ก็จักไมไป. มอบธนญชัยเศรษฐใี หพ ระเจาโกศล พระราชา ( พระเจาพิมพสิ าร ) ทรงปรกึ ษากับพวกอํามาตยแลวตรสั วา \"ชื่อวาการยา ยตระกูลใหญ ๆ มีโชติยสกุลเปนตน เชน กบัแผน ดนิ ไหว, บตุ รของเมณฑกมหาเศรษฐชี ื่อธนญชยั เศรษฐี มอี ยู,หมอ มฉนั ปรึกษากับเธอเสรจ็ แลว จักถวายคําตอบแดพระองค\" ดงั น้แี ลวรบั ส่ังใหเ รียกธนญชยั เศรษฐีมาแลว ตรัสวา \"พอ พระเจาโกศลตรัสวา'จักพาเอาเศรษฐมี ีทรพั ยคนหน่ึงไป, เธอจงไปกับพระองคเ ถดิ .\"

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 76 ธนญชยั . เม่อื พระองคสงไป. ขา พระองคก็จักไป พระเจาขา พิมพิสาร. ถา เชนนั้น เธอจงทาํ การตระเตรยี มไปเถดิ พอ . เศรษฐีน้ัน ไดทํากจิ จาํ เปน ทค่ี วรทําของตนแลว. ฝา ยพระราชาทรงทําสกั การะใหญแ กเ ขา ทรงสง พระเจา ปเสนทโิ กศลไปดวยพระดาํ รัสวา \"ขอพระองคจ งพาเศรษฐีน้ีไปเถิด.\" ทา วเธอพาธนญชยั เศรษฐนี นั้เสดจ็ ไปโดยการประทับแรมราตรหี นึง่ ในทที่ ง้ั ปวง บรรลุถงึ สถานอนั ผาสุกแหงหนึ่งแลว กท็ รงหยุดพกั . การสรา งเมอื งสาเกต คร้งั นน้ั ธนญชัยเศรษฐี ทลู ถามทา วเธอวา \" นเ้ี ปนแควนของใคร ?\" ปเสนทโิ กศล. ของเรา เศรษฐ.ี ธนชัย. เมืองสาวตั ถี แตน ีไ้ ป ไกลเทา ไร ? ปเสนทิโกศล. ในทีส่ ดุ ๗ โยชน. ธนญชัย. ภายในพระนครคบั แคบ, ชนบรวิ ารของขา พระองคม ากถาพระองคท รงโปรดไซร, ขา พระองคพ ึงอยูทีน่ ้ีแหละ พระเจา ขา . พระราชาทรงรับวา \"ดลี ะ\" ดงั นแ้ี ลว ใหสรางเมอื งในทน่ี ัน้ไดพ ระราชทานแกเ ศรษฐีนน้ั แลว เสด็จไป. เมืองไดนามวา \"สาเกต\"เพราะความท่แี หง สถานที่อยู ในประเทศนนั้ อนั เศรษฐจี บั จองแลวในเวลาเยน็ . แมในกรุงสาวตั ถแี ล บตุ รของมิคารเศรษฐี ช่อื วาปณุ ณวฒั นกุมารเจรญิ วยั ไดม ีแลว . ครั้งน้ัน มารดาบดิ ากลา วกะเขาวา \"พอ เจาจงเลือก

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 77เดก็ หญิงคนหน่งึ ในท่ีเปน ท่ีชอบใจของเจา .\" ปุณณะ. กจิ ดวยภริยาเห็นปานนน้ั ของผมไมมี. มารดาบดิ า. เจาอยา ทาํ อยา งน้ัน ลูก, ธรรมดาตระกลู ที่ไมม บี ุตรต้งั อยไู มไ ด. ลกั ษณะเบญจกลั ยาณี เขาถูกมารดาบดิ าพูดรบเราอยู จึงกลา ววา \"ถา กระนั้น ผมเมื่อไดห ญิงสาวประกอบพรอมดว ยความงาม ๕ อยา ง ก็จกั ทําตามคาํ ของคณุ พอคณุ แม.\" มารดาบิดา. กช็ ่ือวาความงาม ๕ อยางนั้น อะไรเลา ? พอ . ปณุ ณะ. คือ ผมงาม, เนอื้ งาม, กระดูกงาม, ผิวงาม, วยั งาม. ก็ผมของหญิงผูม ีบุญมาก เปนเชนกบั กําหางนกยงู แกป ลอยระชายผานงุ แลว ก็กลับมีปลายงอนขนึ้ ตัง้ อยู, น้ี ชอ่ื วา ผมงาม. รมิ ผปี ากเชนกบั ผลตําลึง (สุก) ถงึ พรอ มดว ยสเี รียบชดิ สนิทดี, นี้ ชือ่ วาเน้อื งาม.ฟนขาวเรยี บไมห างกนั งดงามดจุ ระเบยี บแหง เพชร ที่เขายกขึ้นต้ังไวและดุจระเบียบแหงสังขทีเ่ ขาขัดสแี ลว, นี้ ช่อื วา กระดกู งาม, ผิวพรรณของหญงิ ดาํ ไมล ูบไลด ว ยเครอ่ื งประเทืองผวิ เปน ตน เลย กด็ าํ สนทิ ประหนง่ึพวงอบุ ลเขียว, ของหญงิ ชาว ประหน่ึงพวงดอกกรรณกิ าร. น้ี ชื่อวาผวิ งาม. ก็แลหญิงแมค ลอดแลว ตั้ง ๑๐ ครั้ง กเ็ หมอื นคลอดครัง้ เดยี วยังสาวพร้ิงอยเู ทยี ว, น้ี ช่อื วา วยั งาม ดังนีแ้ ล. เศรษฐีสงพราหมณไปแสวงหาหญงิ เบญจกัลยาณี ครง้ั นน้ั มารดาบิดาของนายปณุ ณวฒั นกมุ ารน้นั เชญิ พราหมณ

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 78๑๐๘ คนมาใหบ ริโภคแลว ถามวา \"ชื่อวา หญิงท่ตี องดว ยลักษณะเบญจกลั ยาณี มอี ยหู รือ ?\" พราหมณเหลานั้น ตอบวา \"จะ มอี ย.ู \" เศรษฐีกลาววา \"ถา กระนัน้ ชน (คือพราหมณ ) ๘ คนจงไปแสวงหาเด็กหญิงเหน็ ปานนี\"้ ดงั นแี้ ลว ใหทรพั ยเปนอนั มาก ส่ังวา\" กใ็ นเวลาทพี่ วกทา นกลบั ขา พเจา ทงั้ หลายจักรสู ่งิ ทีค่ วรทาํ แกพวกทาน,ทานทัง้ หลายไปเถิด. แสวงหาเด็กหญิงแมเหน็ ปานนน้ั , และในเวลาที่พบแลว พึงประดบั พวงมาลัยทองคํานี\"้ ดังนแ้ี ลว ใหพ วงมาลยั ทองคาํอันมีราคาแสนหนึง่ สงไปแลว . พราหมณเ หลา นนั้ ไปยงั นครใหญ ๆ แสวงหาอยู ไมพ บเด็กหญิงที่ตอ งดวยลกั ษณะเบญจกัลยาณี กลบั มาถงึ เมืองสาเกตโดยลาํ ดับ ในวันมีงานนักขตั ฤกษเ ปด จงึ ตดิ กนั วา \"การงานของพวกเราคงสาํ เรจ็ ในวนั น้.ี \" งานประจาํ ปของนครสาเกต กใ็ นนครนนั้ ชือ่ วา งานนกั ขัต๑ฤกษเปดยอ มมีประจําป. ในกาลนัน้แมต ระกลู ท่ไี มอ อกภายนอก กอ็ อกจากเรอื นกบั บรวิ าร มีรางกายมิไดปกปด ไปสูฝ ง แมน า้ํ ดว ยเทาเทียว. ในวันนนั้ ถงึ บุตรท้ังหลายของขัตตยิ -มหาศาลเปนตน ก็ยนื แอบหนทางนั้น ๆ ดวยตง้ั ใจวา \"พวกเรา พบ-เดก็ หญิงมีตระกลู ที่พึงใจ มีชาติเสมอดว ยคนแลว จงึ คลอ งดวยพวงมาลัย.\"๑. ววิ ฏนกฺขตฺต นกั ษัตรเปดเผย เปน งานประจาํ ปข องนครสาเกต ในงานนีช้ าวเมอื งทกุ คนเผยรา งโดยปราศจากผาคลมุ ปดหนา เดินเทา ไปยังแมน า้ํ .

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 79 พราหมณพ บนางวสิ าขา พราหมณแมเหลา นน้ั เขาไปถึงศาลาแหง หนงึ่ ริมฝงแมนํา้ แลวไดย ืนอยู. ขณะนัน้ นางวิสาขา มีอายุยา งเขา ๑๕ - ๑๖ ป ประดบัประดาดวยเครือ่ งอาภรณค รบทุกอยาง อนั เหลา กมุ ารี ๕๐๐ คนแวดลอมแลว คิดวา \"เราจักไปยงั แมน าํ้ แลวอาบนํ้า \" ถงึ ประเทศน้นั แลว .ครั้งนัน้ แล เมฆตงั้ ขน้ึ แลว ก็ยงั ฝนใหต ก. เดก็ หญิง ๕๐๐ รบี เดนิ เขาไปสศู าลา. พวกพราหมณพิจารณาดูอยู ก็ไมเหน็ เด็กหญิงเหลา นนั้ แมสักคนเดียว ทีต่ องดว ยลกั ษณะเบญจกัลยาณ.ี นางวสิ าขาเขาไปยังศาลาดวยการเดนิ ตามปกติน่ันเอง. ผา และอาภรณเ ปยกโชก. พวกพราหมณเห็นความงาม ๔ อยางของนางแลว ประสงคจะเห็นฟน จึงกลา วกะกนัและกนั วา \"ธิดาของพวกเรา เปน หญงิ เฉอ่ื ยชา, สามขี องหญงิ คนน้ีเหน็ ที่จักไมได แมเพียงขาวปลายเกรียน\" ทีนนั้ นางวิสาขา พดู กะพราหมณเ หลา น้ันวา \"พวกทานวา ใครกนั .\" พราหมณ. วา เธอ แม. ไดย ินวา เสียงอนั ไพเราะของนาง เปลง ออกประหนึง่ เสยี งกังสดาล,ลาํ ดับนั้น นางจึงถามพราหมณเหลา นนั้ ดว ยเสียงอนั ไพเราะอกี วา \" เพราะเหตไุ ร ? จงึ วาฉนั . \" พราหมณ. หญงิ บรวิ ารของเธอ ไมใ หผาและเครื่องประดับเปยกรีบเขาสศู าลา, กิจแมเ พียงการรบี มาสทู ป่ี ระมาณเทานข้ี องเธอ กม็ ไิ ดม,ีเธอปลอ ยใหผ า และเครอ่ื งอาภรณเ ปยกมาแลว ; เพราะฉะนัน้ พวกเราจึงพากันวา . วิสาขา. พอท้งั หลาย พวกทา นอยา พูดอยางนัน้ , ฉนั แข็งแรงกวา

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 80เดก็ หญงิ เหลา นั้น, แตฉ นั กําหนดเหตกุ ารณแลว จึงไมมาโดยเรว็ . พราหมณ. เหตอุ ะไร ? แม. ชน ๔ จาํ พวกว่ิงไปไมงาม วสิ าขา. พอท้ังหลาย ชน ๔ จําพวก เมอื่ ว่งิ ยอมไมง าม,เหตุอนั หนึง่ แมอ นื่ อกี ยังมีอย.ู พราหมณ. ชน ๔ จาํ พวก เหลาไหน ? เม่อื วิง่ ยอ มไมง าม แม. วิสาขา. พอทัง้ หลาย พระราชาผูอ ภิเษกแลว ทรงประดบั ประดาแลว ดว ยเครอ่ื งอาภรณทง้ั ปวง เม่ือถกเขมรวงิ่ ไปในพระลานหลวง ยอมไมงาม, ยอ มไดความครหาเปนแนนอนวา 'ทําไม พระราชาองคน จี้ ึงวงิ่เหมือนคฤหบด'ี คอ ย ๆ เสดจ็ ไปนั่นแหละ. จงึ จะงาม; แมชางมงคลของพระราชา ประดับแลว ว่ิงไป กไ็ มง าม, ตอเมอ่ื เดนิ ไปดวยลีลาแหงชา ง จึงจะงาม, บรรพชิต เมือ่ วิง่ กไ็ มงาม, ยอ มไดแ ตความครหาอยางเดยี วเทานัน้ วา 'ทําไม สมณะรปู น้ี จึงว่ิงไปเหมอื นคฤหัสถ, 'แตยอ มงาม ดว ยการเดินอยา งอาการของผสู งบเสงย่ี ม; สตรี เม่ือวงิ่กไ็ มง าม, ยอ มถูกเขาตเิ ตยี นอยางเดียววา \"ทาํ ไม หญิงคนน้ี จึงว่ิงเหมือนผชู าย; แตยอ มงามดวยการเดนิ อยา งธรรมดา; พอทงั้ หลาย ชน๔ จาํ พวกเหลา น้ี เมือ่ วิ่งไป ยอ มไมงาม. พราหมณ กเ็ หตอุ ืน่ อีกอยางหนงึ่ เปน ไฉน ? แม. วิสาขา. พอ ท้ังหลาย ธรรมดามารดาบิดา ถนอมอวยั วะนอยใหญเลยี้ งดธู ิดา, เพราะวา พวกฉัน ชือ่ วาเปนสิง่ ของอนั มารดาบิดาพึงขาย,มารดาบดิ าเลีย้ งฉันมา ก็เพ่อื ตอ งการจะสง ไปสตู ระกูลอ่ืน, ถาวา ในเวลา

พระสุตตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 81ทพ่ี วกฉันว่ิงไป เหยียบชายผานุงหรือลื่นลมลงบนพนื้ ดิน มอื หรอื เทาก็จะพงึ หกั , พวกฉนั ก็จะพงึ เปน ภาระของตระกลู นนั่ แล, สวนเครื่องแตงตัว เปยกแลวก็จะแหง; ดฉิ นั กาํ หนดเหตุนี้ จึงไมวงิ่ ไป พอ . พราหมณส วมมาลัยทองให พวกพราหมณเ หน็ ความถึงพรอมแหง ฟน ในเวลานางพูด จงึ ใหสาธกุ ารแกนางวา \"สมบัตเิ ชน นี้ พวกเรายงั ไมเคยเหน็ เลย\" แลวกลา ววา \"แม พวกมาลัยนี้ สมควรแกเ ธอเทาน้นั \" ดงั นแ้ี ลว จงึ ไดคลองพวงมาลยั ทองนน้ั ให. ลาํ ดบั นั้น นางจึงถามพวกเขาวา \"พอท้งั หลาย พวกทานมาจากเมืองไหน ? พราหมณ. จากเมืองสาวตั ถี แม. วิสาขา. ตระกูลเศรษฐี ชอื่ ไร ? พราหมณ. ชอ่ื มคิ ารเศรษฐี แม. วิสาขา. บตุ รของทา นเจาพระคุณ ชื่อไร ? พราหมณ. ชือ่ ปณุ ณวฒั นกุมาร แม. นางวิสาขานน้ั รบั รองวา \"ตระกลู ของเรา เสมอกนั \" ดงั นี้แลวจงึ สงขาวไปแกบิดาวา \"ขอคุณพอและคณุ แม จงสง รถไปใหพ วกดฉิ ัน.\"ก็ในเวลามา นางเดนิ มากจ็ รงิ , อยางน้ัน จําเดิมแตก าลทป่ี ระดับดวยมาลัยทองคาํ แลว ยอ มไมไ ดเพือ่ จะไปเชนนน้ั . เด็กหญิงทงั้ หลายผูม ีอิสระยอมไปดว ยยานมรี ถเปนตน , หญิงนอกนี้ขึน้ ยานธรรมดา (ไป), ก้ันแตรหรือใบตาลขางบน, เมือ่ ฉัตรหรอื ใบตาล แมน ้นั ไมม ี ก็ยกชายผา นงุขึน้ มาพาดบนบา ทีเดยี ว, สวนบดิ าของนางวสิ าขาน้ัน สง รถไป ๕๐๐ คัน.

พระสตุ ตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 82นางวิสาขานนั้ กับบรวิ ารขึ้นรถไปแลว แมพ วกพราหมณ กไ็ ดไปดวยกนั . ทีนัน้ ทา นเศรษฐี ถามพราหมณเ หลาน้นั วา \"พวกทานมาจากไหน ?\" พราหมณ. มาจากเมืองสาวัตถี ทานมหาเศรษฐี. เศรษฐี. เศรษฐชี ่อื ไร ? พราหมณ. ชอื่ มิคารเศรษฐี. เศรษฐี. บุตรชือ่ ไร ? พราหมณ. ช่อื ปณุ ณวฒั นกมุ าร. เศรษฐี. ทรัพยม ีเทาไร ? พราหมณ. ๔๐ โกฏิ ทานมหาเศรษฐ.ี เศรษฐีรบั คํา ดว ยคดิ วา \"ทรพั ยเทา นั้น, เทียบทรพั ยของเรา กเ็ ทากบั กากณิกเดียว. แตจ ะประโยชนอ ะไรดวยเหตุอน่ื จาํ เดิมแตก าลที่นางทาริกาไดเหตเุ พยี งการรกั ษา.\" เศรษฐีน้ัน ทําสักการะแกพราหมณเ หลา น้ัน ใหพ กั อยวู นั ๒ วัน แลวกส็ ง กลบั . พราหมณก ลบั เมืองสาวัตถี พวกเขา ไปกรงุ สาวตั ถีแลว เรียน (ทานเศรษฐ)ี วา \"พวกขาพเจาไดนางทารกิ าแลว.\" เศรษฐี. ลกู สาวของใคร ? พราหมณ. ของธนญชยั เศรษฐ.ี เศรษฐีนัน้ คิดวา \"นางทารกิ าแหง ตระกูลใหญ อนั เราไดแ ลว,ควรท่ีเราจะนาํ นางมาโดยเร็วทเี ดยี ว \" ดงั นี้แลว กราบทูลแดพระราชา

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 83เพ่อื ไปในเมอื งน้นั . พระราชา ทรงดํารวิ า \" ตระกูลใหญนั่น อนั เรานํามาจากสํานักของพระเจา พิมพสิ าร แลว ใหอ ยูอาศัยในเมืองสาเกต, ควรจะทําความยกยอ งแกต ระกูลนนั้ \" ดังน้แี ลว จงึ รับสัง่ วา \" แมเ รา กจ็ ักไป.\" เศรษฐี ทลู วา \" ดลี ะ พระเจาขา\" ดงั นีแ้ ลว สง ขาวไปบอกแกธนญชยั เศรษฐวี า \"เมือ่ ขา พเจามา, แมพ ระราชากจ็ ักเสด็จมา, พลของพระราชามาก. ทานจกั อาจเพอ่ื ทาํ กจิ ท่คี วรทําแกช นประมาณเทานั้น หรอืจักไมอ าจ.\" ฝา ยเศรษฐีนอกนี้ ไดสงขาวตอบไปวา แมถา พระราชาจะเสด็จมาสัก ๑๐ พระองค. ขอจงเสดจ็ มาเถดิ .\" มิคารเศรษฐี เวนเพยี งคนเฝาเรอื น พาเอาคนท่ีเหลอื ในนครใหญถ งึ เพยี งนั้นไป หยดุ พักในหนทางกงึ่ โยชนแลว สงขา วไปวา \" พวกขาพเจามาแลว .\" ธนญชัยเศรษฐีกับธิดาจัดสถานที่ตอนรับ ธนญชัยเศรษฐี สงเครอ่ื งบรรณาการเปน อันมากไป แลว ปรกึ ษากบั ธดิ าวา \"แม ไดยินวา พอ ผวั ของเจา มากบั พระเจาโกศล, เราควรจดั เรอื นหลังไหน สาํ หรับพอ ผวั ของเจานัน้ , หลงั ไหน สาํ หรับพระราชา,หลังไหน สําหรับอิสรชนมีอปุ ราชเปน ตน .\" เศรษฐีธดิ าผฉู ลาด มญี าณเฉียบแหลมดุจยอดเพชร ต้งั ความปรารถนาไวตลอดแสนกัป สมบูรณแลวดว ยอภินหิ าร จัดแจงวา \"ทา นทงั้ หลายจงจดั แจงเรือนหลังโนนเพื่อพอผวั ของเรา. หลังโนน เพือ่ พระราชา. หลังโนน เพ่ืออปุ ราชเปน ตน \" ดังนี้แลว ใหเ รียกทาสและกรรมกรมา จดั การวา \" พวกทาน

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 84เทานคี้ น จงทาํ กิจทคี่ วรทาํ แกพระราชา, เทา นค้ี น จงทํากิจทค่ี วรทาํ แกอุปราชเปน ตน . พวกทา นนั่นแล จงดแู ลแมสตั วพ าหนะมีชางและมาเปนตน , แมคนผกู มา เปนตน มาถึงแลว จักไดชมมหรสพในงานมงคล.\" ถามวา \"เพราะเหตุไร ? (นางจงึ จดั อยางนั้น).\" ตอบวา \"(เพราะ) คนบางพวก อยาไดเพ่ือพูดวา 'เราไปสูที่มงคลแหงนางวิสาขา ไมไ ดอ ะไรเลย, ทาํ แตกิจมกี ารเฝามาเปน ตนไมไ ดเ ทย่ี วตามสบาย.\" เครื่องแตง ตวั นางวสิ าขา ๔ เดอื นจงึ แลว เสรจ็ ในวนั นน้ั แล บิดาของนางวิสาขา ใหเรยี กชางทองมา ๕๐๐ คนแลว กลาววา \" พวกทา นจงทําเครอ่ื งประดับ ช่ือมหาลดาปสาธนแกธ ดิ าของเรา\" ดงั น้แี ลว สง่ั ใหใ หท องคาํ มีสีสกุ พันลิม่ และเงนิแกว มณี แกว มุกดา แกวประพาฬและเพชรเปน ตน พอสมกับทองน้นั . พระราชา ประทบั อยู ๒-๓ วนั แลว ทรงสง ขา วไปแกธนญชยัเศรษฐวี า \"เศรษฐีไมสามารถทําการเลี้ยงดพู วกเราได, ขอเศรษฐีจงรูกาลไปแหง นางทารกิ าเถิด.\" ฝายเศรษฐนี น้ั สง ขาวไปทลู พระราชาวา \"บดั น้ี กาลฝนมาถึงแลว , ใคร ๆ ไมอ าจเพื่อเท่ยี วไปตลอด ๔ เดอื นได; การท่ีหมูพลของพระองค ไดว ัตถุใด ๆ สมควร, วตั ถุนน้ั ๆ ท้ังหมด เปน ภาระของขา พระองค; พระองคผูสมมติเทพจกั เสดจ็ ไปไดใ นเวลาทขี่ าพระองคสงเสด็จ.\" จําเดิมแตกาลนนั้ นครสาเกต ไดเปนนครราวกะมีนกั ษตั รเปน นติ ย.

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 85 วตั ถมุ พี วงดอกไมข องหอมและผา เปน ตน เปน ของอันเศรษฐีจดั แลวแกชนทัง้ หมด ต้งั แตพ ระราชาแล. ชนเหลา น้นั คิดกนั วา \"เศรษฐีทําสกั การะแกพ วกเราถายเดยี ว ๓ เดือนลวงไปแลว โดยอาการอยางนี.้สว นเคร่ืองประดับ ก็ยงั ไมเ สรจ็ กอน. ผคู วบคุมงานมาแจง แกเ ศรษฐีวา\" สงิ่ อนื่ ท่ีชอื่ วาไมม ี ก็หาไม, แตฟน สําหรบั หงุ ตมภตั เพอ่ื หมูพล ไมพ อ.\"เศรษฐี กลาววา \"ไปเถิดพอ ท้ังหลาย. พวกทานจง (รอ้ื ) ขนเอาโรงชางเกา ๆ เปนตน และเรอื นเกา ในนครนหี้ ุงตม เถดิ .\" แมเมื่อหงุ ตม อยอู ยา งนั้น, กง่ึ เดือนลว งไปแลว . ลําดับนั้น ผูควบคมุ งาน มาแจงแกทานเศรษฐีอีกคร้ังวา \"ฟน ไมมี.\" เศรษฐีกลา ววา\" ใคร ๆ ไมอาจไดฟนในเวลาน,้ี พวกทาน จงเปด เรอื นคลังผา ทั้งหลายแลวเอาผาเน้ือหยาบ ทาํ เกลยี วชบุ ลงในตุม น้ํามันหงุ ภตั เถิด.\" ชนเหลาน้นัไดท าํ อยา งน้ัน ตลอดกึง่ เดอื น. ๔ เดอื นลวงไปแลว โดยอาการอยา งน้.ีแมเ คร่ืองประดับกเ็ สรจ็ แลว . เคร่ืองประกอบในมหาลดาปสาธน เพชร ๔ ทะนาน ไดถ ึงอันประกอบเขา ในเครื่องประดับน้ัน,แกว มกุ ดา ๑๑ ทะนาน, แกวประพาฬ ๒๐ ทะนาน. แกว มณี ๓๓ทะนาน. เคร่ืองประดับน้ัน ไดถึงความสาํ เร็จ ดว ยรัตนะเหลานี้และเหลาอืน่ ดวยประการฉะนี้. เครอ่ื งประดบั ไมสําเร็จดวยดาย, การงานท่ีทาํ ดว ยดาย เขาทําแลวดวยเงนิ . เคร่อื งประดบั นน้ั สวมทีศ่ ีรษะแลวยอ มจดหลงั เทา . ลูกดมุ ท่เี ขาประกอบทําเปน แหวนในทีน่ ั้น ๆ ทาํ ดวยทอง, หวง

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 86ทําดว ยเงิน, แหวนวงหนงึ่ ทีท่ า มกลางกระหมอม, หลงั หูทง้ั สอง ๒ วง,ท่หี ลมุ คอ ๑ วง, ทเี่ ขา ทง้ั สอง ๒ วง, ท่ขี อ ศอกทง้ั สอง ๒ วง, ทขี่ า งสะเอวทั้งสอง ๒ วง ดงั น.้ี ก็ในเคร่ืองประดบั นั้นแล เขาทาํ นกยูงตวั หนึ่งไว.ขนปก ทําดวยทอง ๕๐๐ ขน ไดม ีทป่ี ก เบ้อื งขวาแหง นกยงู นนั้ , ๕๐๐ ขนไดม ที ป่ี กเบื้องซาย, จะงอยปาก ทาํ ดว ยแกวประพาฬ, นัยนต าทําดว ยแกว มณ,ี คอและแววหางก็เหมอื นกัน, กานขนทาํ ดวยเงนิ , ขากเ็ หมือนกนั . นกยงู น้นั สถติ อยูทา มกลางกระหมอ มแหง นางวิสาขา ปรากฏประหน่งึ นกยงู ยนื ราํ แพนอยูบนยอดเขา. เสยี งแหง กานขนปกพนั หนึง่เปน ไปประหนึง่ ทพิ ยสังคตี และประหน่งึ เสยี งกกึ กองแหงดนตรีประกอบดวยองค ๕. ชนท้งั หลายผเู ขาไปสทู ใ่ี กลเ ทานัน้ ยอ มทราบวา นกยงูนนั้ ไมใ ชน กยงู (จริง ). เครอื่ งประดับมีคา ๙ โกฎ.ิ ทา นเศรษฐีใหคาหตั ถกรรม (คาบาํ เหนจ็ ) แสนหนึง่ . หญงิ ถวายจวี รยอมไดมหาลดาปสาธน ถามวา \" กเ็ ครื่องประดับนน่ั อนั นางวสิ าขาน้ันไดแลว เพราะผลแหงกรรมอะไร ?\" แกว า \"ไดย ินวา ในกาลแหง พระกัสสปสมั มาสมั พุทธเจา นางถวายจวี รสาฎก แกภิกษุ ๒ หมืน่ รูปแลว ไดถวายดายบาง เขม็ บา งเครอ่ื งยอ มบา ง ซึง่ เปนของตนนัน่ เอง นางไดแลวซึ่งเคร่อื งประดับน้ีเพราะผลแหงจวี รทานนนั้ . ก็จวี รทานของหญิงทั้งหลาย ยอ มถงึ ทีส่ ดุ ดวยเครื่องประดบั ชอื่ มหาลดาปสาธน, จีวรทานของบรุ ุษทั้งหลาย ยอ มถงึ ทีส่ ุดดว ยบาตรและจวี รอนั สาํ เร็จแลวดว ยฤทธ.์ิ \"

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 87 เศรษฐจี ัดไทยธรรมใหนางวสิ าขา มหาเศรษฐี ทาํ การตระเตรยี ม เพ่ือธิดาโดย ๔ เตอื นอยา งนั้นแลว เม่อื จะใหไ ทยธรรมแกธิดานน้ั ไดใ หเกวียนเตม็ ดว ยยกหาปณะ ๕๐๐เลม , ไดใหเกวยี นเตม็ ดว ยภาชนะทองคํา ๕๐๐ เลม, เต็มดวยภาชนะเงนิ๕๐๐ เลม, เตม็ ดว ยภาชนะทองแดง ๕๐๐ เลม , เต็มดว ยภาชนะสาํ ริด๕๐๐ เลม, เตม็ ดว ยผา ดา ยผา ไหม ๕๐๐ เลม. เต็มดว ยเนยใส ๕๐๐ เลม ,เตม็ ดวยน้ํามัน ๕๐๐ เลม , เต็มดว ยนํา้ ออ ย ๕๐๐ เลม, เตม็ ดว ยขา วสารแหงขาวสาลี ๕๐๐ เลม, เตม็ ดว ยเครอื่ งอปุ กรณ มไี ถและผาลเปน ตน๕๐๐ เลม. ไดย นิ วา ความคดิ อยางนไี้ ดมีแกมหาเศรษฐีน้นั วา \" ในท่ีแหงธิดาของเราไปแลว นางอยาไดสงคนไปสปู ระตเู รอื นของคนอ่ืนวา \"เราตอ งการดว ยวัตถชุ ื่อโนน;\" เพราะฉะนั้น มหาเศรษฐจี ึงไดส่งั ใหใหเ ครอ่ื งอุปกรณทุกสิง่ (แกธิดาของตน ). มหาเศรษฐีไดใหร ถ ๕๐๐ คนั ต้งันางสาวใชรปู งามผูประดบั ดวยเครอ่ื งอลงั การพรอมสรรพ ไวบนรถคนั ละ๓ คน ๆ. ไดใ หนางปริจาริกา ๑,๕๐๐ คน ดวยส่งั วา \"พวกเจาเทา นคี้ นจงใหธ ิดาของเราอาบ เทานคี้ นใหบรโิ ภค เทา นคี้ นแตงตวั เท่ยี วไป.\" ครงั้ นั้น มหาเศรษฐไี ดม คี วามคดิ อยา งน้ีวา \" เราจักใหโ คแกธดิ าของเรา.\" ทานสง่ั บรุ ษุ วา \"พนาย พวกทานจงไป. จงเปด ประตคู อกนอยแลว ยืนถือกลอง ๓ ใบ อยใู นที่ ๓ คาวุต, ยืนอยูท ีข่ า งท้ังสองในท่ีประมาณ ๑ อุสภะ โดยสวนกวาง. ถดั จากนน้ั จงอยา ใหแมโคท้งั หลายไปท่อี ื่น, พงึ ตีกลองสัญญาในเวลาแมโ คหยุดแลว อยางนี.้ \" บุรษุ เหลา นั้นไดท ําอยางนัน้ แลว . เวลาแมโ คออกจากคอกได ๑ คาวตุ พวกเขาไดต ีกลองสัญญาขึน้ . ในเวลาแมโคไปไดก่ึงโยชน ไดด กี ลองสัญญาอกี , แตในเวลา

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 88แมโ คไปได ๓ คาวุต พวกเขาไดหามการไปโดยสว นกวา งอกี แมโ คทั้งหลายไดย ืนเบยี ดกันและกนั ในที่ยาวประมาณ ๓ คาวตุ กวางประมาณ๑ อุสภะ ดวยประการอยา งน้ี. มหาเศรษฐสี ัง่ ใหปด ประตูคอก ดวยคําวา \" โคเทา นี้ พอแลวแกธิดาของขา พเจา, พวกเจา จงปดประตเู ถิด.\" เมอ่ื เขาปดประตคู อกแลว , เพราะผลบุญของนางวิสาขา โคตัวมีกาํ ลงั และแมโ คนมท้ังหลายกก็ ระโดดออกไปแลว . เม่อื พวกมนษุ ยหามอยูนั่นแล. โคตวั มกี าํ ลงั๖ หม่ืนตัว และแมโคนม ๖ หมน่ื ตัว ออกแลว, (และ) ลูกโคตวั มีกําลงั มีจาํ นวนเทา น้ัน กอ็ อกไปแลว, พวกโคอสุ ภะของแมนมเหลา น้ันก็ไดตดิ ตามไปแลว. ถามวา \"ก็โคทั้งหลายไปแลวอยา งน้นั เพราะผลแหงกรรมอะไร ? \" แกวา \"เพราะผลแหง ทานทนี่ างวสิ าขาถวายแลว แกภ ิกษหุ นมุ และสามเณรผูหา มอยู ๆ.\" ไดย ินวา ในกาลแหง พระกัสสปสัมมาสัมพุทธเจา นางเปนนอ งสุดทอ งของธิดาท้งั ๗ ของพระเจา กกิ ิ มพี ระนามวาสงั ฆทาสี เมื่อถวายเบญจโครสทานแกภิกษุ ๒ หมื่นรูป แมเ มอ่ื ภกิ ษหุ นุมและสามเณรปด บาตรหามอยวู า \"พอ พอ\" ก็ยงั รบั ส่ังวา \"นี่อรอย นีน่ าฉนั \"แลว ไดถ วาย (อกี ). เพราะผลแหง กรรมนั้น โคเหลา น้ัน แมเขาหามอยู กอ็ อกไปแลว อยา งนนั้ . ในเวลาท่เี ศรษฐีใหทรัพยเทานี้ (แกธิดา) แลว ภรยิ าของเศรษฐีไดพ ูดวา \"ทกุ สง่ิ อันทา นจดั แจงแลว แกธดิ าของเรา, แตค นใช

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 89ชายหญิง ผูทาํ การรับใช ทานมไิ ดจ ัดแจง, ขอ น้นั เพราะเหตุไร ?\"เศรษฐี ตอบวา \"(ทเี่ ราไมจดั แจง) เพอ่ื รูคนผมู ีความรักและชงั ในธดิ าของเรา, เพราะเราจะจับคอพวกทไ่ี มไปกบั ธิดานั้นสงไปไมได, แตในเวลาจะขน้ึ ยานไปน้นั แล เราจะพูดวา ' โครอยากไปกบั นางวสิ าขานั่นก็จงไป, ผูไมอ ยากไป ก็อยา ไป.\" ลําดบั นั้น เศรษฐคี ดิ วา \" ธดิ าของเรา จักไปพรุงน\"้ี นัง่ ในหอง ใหธิดานัง่ ในท่ใี กลแ ลว ใหโอวาทวา \" แม ธรรมดาหญงิ ผูอยูใ นสกลุ ผวั รักษามรรยาทน้แี ละนี้ จงึ จะควร. แมม คิ ารเศรษฐีนีน้ ่งั ในหอ งถัดไป ไดย นิ โอวาทของธนญชัยเศรษฐีแลว . โอวาท ๑๐ ขอ ของเศรษฐี ฝาย (ธนญชยั ) เศรษฐีนั้น สอนธดิ าอยา งนน้ั แลว ใหโอวาท๑๐ ขอนีว้ า \"แม ธรรมดาหญิงท่อี ยูในสกลุ พอผวั แมผ ัว ไมค วรนาํไฟภายในออกไปภายนอก, ไมควรนาํ ไฟภายนอกเขา ไปภายใน, พึงใหแกคนที่ใหเ ทาน้ัน, ไมพ ึงใหแ กคนที่ไมให, พงึ ใหแกค นทั้งที่ใหท งั้ ที่ไมใ ห, พงึ นั่งใหเปน สุข, พงึ บรโิ ภคใหเปนสุข, พงึ นอนใหเปนสุข,พึงบาํ เรอไฟ, พงึ นอบนอมเทวดาภายใน\" ดงั นีแ้ ลว ในวนั รุง ขึ้นเรยี กประชุมเสนาทัง้ หมดแลว จึงเอากุฎม พี ๘ คนใหเ ปน ผคู ้าํ ประกันในทามกลางราชเสนาแลว กลา ววา \" ถา โทษเกดิ ขึน้ แกธิดาของเราในทท่ี ่ไี ปแลว, พวกทา นพึงชําระ\" ดงั นแ้ี ลว ประดับธิดาดว ยเครือ่ งประดับชอ่ื มหาลดาปสาธน ซ่งึ มีคาได ๙ โกฏิ ใหท รัพย ๕๔ โกฏิเปนคา จุณสําหรับอาบ ใหขึน้ สยู านแลว ใหค นเท่ียวตีกลองประกาศใน

พระสตุ ตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 90บา นสวย ๑๔ ตาํ บลอนั เปน ของตน เทา อนุราธบุรี รอบเมอื งสาเกตวา\" ชนผูอยากไปกบั ธดิ าของเรา กจ็ งไป.\" ชาวบา น ๑๔ ตาํ บลพอไดย นิ เสยี ง จึงออกไปไมเหลือใคร ๆ เลยดว ยคิดวา \" จกั มปี ระโยชนอ ะไรแกพวกเราในทนี่ ี้ ในเวลาท่แี มเจาของเราไปเสยี .\" ฝา ยธนญชยั เศรษฐี ทาํ สกั การะแดพ ระราชาและมคิ ารเศรษฐีแลว กต็ ามไปสง ธดิ ากับคนเหลา น้นั หนอ ยหน่งึ . มคิ ารเศรษฐี น่ังในยานนอ ยไปขางหลังยานทั้งหมด เห็นหมูพลแลว จงึ ถามวา \"น่ันพวกไหน ?\" พวกคนใช. ทาสหญิงทาสชาย ผูรับใชข องหญงิ สะใภข องทา น. มิคารเศรษฐี ใครจักเลย้ี งดูคนจาํ นวนเทา นัน้ ได; พวกทา นจงโบยคนพวกนัน้ แลว ไลใหห นไี ป, จงฉุดพวกทีไ่ มห นีออกจากทน่ี ี้. แตน างวสิ าขากลา ววา \"หลกี ไป, อยาหาม. พลน่นั แล จกั ใหภตั แกพล.\" แมเมื่อนางกลา วอยา งนัน้ . เศรษฐีกย็ งั กลา ววา \" แม เราไมมีความตอ งการดว ยชนเหลานนั้ , ใครจักเลยี้ งคนเหลาน้ีได\" ดังนี้แลวจึงใหโ บยดว ยกอ นดินและทอ นไมเ ปนตน ไลใหหนีไปแลวพาพวกท่เี หลือไป ดว ยคิดวา \"เราพอละ ดว ยคนจาํ นวนเทา นี.้ \" นางวสิ าขาถึงกรงุ สาวัตถี คร้ันเวลาถงึ ประตนู ครสาวตั ถี นางวิสาขาคิดวา \"เราจักนัง่ ในยานที่ปกปดเขาไปหรอื หนอ ? หรอื จะยนื บนรถเขา ไป.\" ทีนัน้ นางไดตกลงใจอยา งนีว้ า \"เมือ่ เราเขา ไปดว ยยานทปี่ กปด, ความวเิ ศษแหง

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 91เครือ่ งประดับชอ่ื มหาลดาปสาธนจักไมป รากฏ.\" นางยนื บนรถแสดงตนแกช าวนครทงั้ สน้ิ เขาไปสนู ครแลว . ชาวกรงุ สาวัตถี เหน็ สมบตั ิของนางวสิ าขาแลว จงึ พูดกันวา \"นัยวา หญงิ นน่ั ช่ือวิสาขา, สมบตั เิ ห็นปานน้ี น้สี มควรแกนางแท. \" นางวิสาขานัน้ เขาไปสูเรอื นของเศรษฐี ดว ยสมบัตมิ าก ดวยประการฉะน.ี้ กใ็ นวนั ทีน่ างมาถงึ ชาวนครท้ังส้ิน ไดส ง บรรณาการไปตามกําลงั ดวยคดิ วา \"ธนญชยั เศรษฐี ไดทําสกั การะมากมายแกพ วกเราผถู ึงนครของตน.\" นางวิสาขาไดใหใหบรรณาการท่ีเขาสง มาแลว ๆ(ทาํ ) ใหเปนประโยชนท กุ อยา ง ในตระกลู อืน่ ๆ ในนครนั้นนนั่ แหละ. นางวิสาขาเจรจาไพเราะ นางกลาวถอยคําเปนทร่ี กั เหมาะแกว ยั ของคนเหลานนั้ ๆ วา\" ทา นจงใหส ิง่ น้แี กคณุ แมข องฉนั , จงใหสิง่ นีแ้ กคุณพอ ของฉัน, จงใหสงิ่ นี้แกพ ชี่ ายนอ งชายของฉนั . จงใหส่ิงนีแ้ กพ ่สี าวนองสาวของฉนั \"ดงั นแ้ี ลว สง บรรณาการไป. ไดทาํ ชาวนครทั้งหมดใหเ ปนเหมือนพวกญาติ ดวยประการฉะน.้ี ตอ มาในระหวา งตอนกลางคืน นางลาตวั เปน แมม า อาชาไนยของนางไดต กลูก. นางใหพวกทาสีถอื ประทปี ดา มไปในทนี่ ้นั แลว ยงั นางลาใหอ าบดวยนาํ้ อนุ ใหทาดว ยนํ้ามัน แลวไดไปสทู อี่ ยูของตนตามเดิม. มคิ ารเศรษฐี เมื่อทําอาวาหมงคลของบุตร หาไดคาํ นึงถึงพระ-ตถาคต แมป ระทับอยูใ นวหิ ารใกลไ ม อันความรักท่ตี ง้ั อยูเฉพาะในพวกสมณะเปลอื ยสิน้ กาลนาน เตอื นอยู คดิ วา \" เราจกั ทําสักการะ

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ที่ 92แมแกพ ระผเู ปน เจาของเรา\" ดังนี้แลว วันหน่ึงใหค นหงุ ขาวปายาสขึ้นบรรจใุ นภาชนะใหม หลายรอยสําหรบั ใหนิมนตพวกอเจลกะ๑ ๕๐๐คน เชิญเขา ไปในเรอื นแลว จึงสง ขา วแกนางวสิ าขาวา \"สะใภข องฉันจงมา, ไหวพ ระอรหนั ตท้งั หลาย.\" นางวสิ าขาตําหนพิ อ ผวั นางเปน อริยสาวิกาผโู สดาบนั [พอ] ไดยนิ คาํ วา \"อรหันต\"ก็เปนผูรา เริงยินดี มาสูที่บรโิ ภคแหงอเจลกะเหลา น้ัน แลดอู เจลกะเหลานัน้ แลว คิดวา \"ผเู วนจากหิริโอตตปั ปะเห็นปานน้ี ยอมชือ่ วาพระอรหันตไ มได, เหตไุ ร พอ ผัวจงึ ใหเ รยี กเรามา ?\" ตเิ ตยี นเศรษฐีแลว ก็ไปท่ีอยูของตนตามเดิม. พวกอเจลกะเห็นอาการของหางวิสาขานั้นแลว จงึ ติเตียนเศรษฐีโดยเปนเสยี งเดียวกัน ทั้งหมดวา \"คฤหบดี ทานไมไดหญิงอื่นแลว หรือจงึ ใหสาวกิ ของสมณโคดมซง่ึ เปน นางกาลกิณีตวั สาํ คัญเขา มาในที่นี้ ?จงใหข บั ไลน างออกจากเรอื นนี้โดยเร็ว.\" เศรษฐนี ้นั คดิ วา \" เราไมอาจใหข บั ไลอ อกไป ดว ยเหตุเพยี งถอยคาํ ของทา นเหลา นเ้ี ทาน้นั , นางเปนธดิ าของสกุลใหญ\" ดังนี้แลว จงึ กลาววา \"พระผูเปน เจา ทัง้ หลายธรรมดาเด็ก รบู า งไมร ูบาง พึงทาํ , ทา นท้งั หลายนิ่งเสยี เถิด \" สงอเจลกะเหลาน้นั ไปแลว น่งั บนอาสนะมคี ามาก บริโภคขามธปุ ายาสมีน้าํ นอ ยในถาดทองคํา. ในสมัยน้นั พระเถระผถู อื การเทยี่ วบณิ ฑบาตเปน วัตรรูปหน่งึ๑. อเจลกะ คนผถู ือลทั ธิเปลือยกาย.

พระสุตตันตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 93กาํ ลงั เทยี่ วบิณฑบาต ไดเขา ไปสูเ รือนหลังนนั้ แลว . นางวสิ าขายนื พดัพอผัวอยู เห็นพระเถระรูปนนั้ วา คดิ วา \"การบอกพอ ผวั ไมควร,\"จงึ ไดเ ลี่ยงออกไปยืนโดยอาการที่พอ ผวั นั้นจะเหน็ พระเถระได. แตเ ศรษฐีนัน้ เปนพาล แมเ หน็ พระเถระ ก็แกลง ทําเปนเหมือนไมเห็น กมหนาบรโิ ภคอยนู ั่นเอง. นางวิสาขาติพอ ผัววา บริโภคของเกา นางวิสาขารวู า \" พอ ผวั ของเราแมเหน็ พระเถระ กไ็ มเอาใจใส\"จึงกลา ววา \"นิมนตไ ปขา งหนาเถดิ เจา ขา , พอผวั ของดิฉันกาํ ลังบริโภคของเกา .\" เศรษฐีน้นั แมอ ดกลน้ั ไดใ นเวลาทีพ่ วกนิครนถบ อก (แต)ในขณะทนี่ างวสิ าขากลา ววา \"บรโิ ภคของเกา \" น่ันเอง ก็วางมอืกลาววา ทา นทง้ั หลายจําขา วปายาสน้ีไปเสยี จากทนี่ ,่ี จงขบั ไลนางนน่ัออกจากเรอื นนี้, นางคนนท้ี าํ ใหเราเปน ผูช ่ือวาเคี้ยวกนิ ของไมสะอาดในกาลมงคลเชนนี้.\" ก็แลทาสและกรรมกรทั้งหมดในเรือนน้นั ลวนเปนคนของนางวสิ าขา จึงไมอ าจจะเขาใกล ใครจักจบั นางทมี่ อื หรอื ทีเ่ ทา . แมผูสามารถกลาวดวยปากกไ็ มม ี. นางวสิ าขาฟงคําของพอผัวแลว กลาววา \"คณุ พอ ดิฉันจะไมออกไปดว ยเหตเุ พยี งเทานี้ คุณพอ มิไดนําดิฉันมา เหมอื นนาํ นางกุมภทาสีมาแตทานํา้ ธรรมดาธิดาของมารดาบิดาผยู ังมชี วี ิตอยู จะไมออกไปดวยเหตเุ พียงเทา น้;ี เพราะเหตุนั้นแล ในเวลาจะมาทีน่ ี้ คุณพอ ของดฉิ ัน

พระสตุ ตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 94จงึ ไดเ รียกกฎุ ม พี ๘ คนมา พดู วา ' ถา โทษเกิดข้นึ แกธิดาของเรา'ดงั นี้แลว กม็ อบดฉิ ันไวในมือของกฎุ ม พีเหลา นั้น คณุ พอจงใหเ รยี กทา นเหลา นัน้ มาแลวใหชําระโทษของดิฉนั .\" เศรษฐีคดิ วา \"นางวิสาขานี้ พูดด\"ี จึงใหเ รยี กกฎุ มพีท้งั ๘มาแลวบอกวา \"นางทารกิ าน้ี วาฉนั ผนู ั่งรบั ประทานขา วปายาสมีน้ําขนในถาดทอง ในเวลามงคลวา 'ผกู ินของไมสะอาด,' พวกทา นยกโทษนางวิสาขาน้ขี ึ้นแลว จงครา นางน้อี อกจากเรือนน้ี.\" กฎุ มพี. ทราบวา อยา งนน้ั หรือ ? แม. วสิ าขา. ฉันไมไ ดพูดอยางนั้น. แตเ มื่อพระเถระผูถ ือการเที่ยวบิณฑบาตเปนวัตรรปู หนง่ึ ยืนอยทู ี่ประตูเรอื น, พอผวั ของฉัน กําลงัรบั ประทานขาวมธุปายาสมีนาํ้ นอย ไมใ สใ จถึงพระเถระน้ัน, ฉนั คิดวาพอผวั ของเรา ไมท าํ บญุ ในอตั ภาพน้ี, บรโิ ภคแตบุญเกา เทา นัน้ , จงึไดพ ูดวา นมิ นตไ ปขา งหนา เถิด เจา ขา, พอผัวของดิฉนั กาํ ลังบรโิ ภคของเกา.' โทษอะไรของดิฉนั จะมีในเพราะเหตุน้เี ลา ? กฎุ มพี. ทา น โทษในเพราะเหตุนี้ มิไดมี ธิดาของขาพเจากลาวชอบ. เหตุไร ทานจึงโกรธ ? เศรษฐ.ี ทานทั้งหลาย โทษอันน้ี เปนอนั พน ไปกอ น, แตวันหน่งึ ในมชั ฌมิ ยาม นางวสิ าขานอี้ ันคนใชชายหญงิ แวดลอมแลวไดไ ปหลังเรือน. กฎุ มพ.ี ทราบวา อยางน้ันหรือ ? แม. วสิ าขา. พอ ท้ังหลาย ดิฉันไมไดไ ปเพราะเหตอุ ่ืน, กเ็ มอื่ นางลาแมมา อาชาไนยตกลูกแลว ใกลเรือนน้ี ดฉิ ันคิดวา ' การที่น่ังเฉยไมเอา

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท่ี 95เปน ธุระเสียเลย ไมสมควร' จึงใหคนถือประทีปดา มไปกบั พวกหญิงคนใช ใหทําการบริหารแกแ มล าทต่ี กลกู แลว , ในเพราะเหตุนี้ ดฉิ ันจะมโี ทษอะไร ? กฎุ ม พี. ทา น ธิดาของพวกขาพเจา ทาํ กรรมแมพวกหญงิ คนใชไมพ ึงทําในเรือนของทาน, ทา นยังเห็นโทษอะไร ในเพราะเหตุน้ี ? เศรษฐี. ทา นท้ังหลาย แมใ นเรอื่ งน้ี จะไมมโี ทษ กช็ างเถอะ,แตวา บิดาของนางวสิ าขานี้ เม่ือกลา วสอนนางวสิ าขานี้ ในเวลาจะมาที่น้ี ไดใหโอวาท ๑๐ ขอซง่ึ ลล้ี ับปดบัง, เราไมท ราบเนอื้ ความแหงโอวาทนัน้ , นางจงบอกเนอื้ ความแหง โอวาทนน้ั แกเ รา; ก็บิดาของนางนี้ไดบอกวา 'ไฟในไมพ งึ นาํ ออกไปภายนอก' พวกเราอาจหรือหนอ ?เพือ่ จะไมใ หไ ฟแกเรือนคนุ เคยทั้งสองฝา ยแลว อยูได.\" นางวสิ าขาชนะความพอผัว กฎุ มพี. ทราบวาอยา งนั้นหรอื ? แม. วสิ าขา. พอ ทัง้ หลาย คุณพอ ของดิฉนั มไิ ดพ ูดหมายความดงั น้ัน,แตไ ดพ ดู หมายความดงั นว้ี า ' แม เจา เห็นโทษของแมผวั พอผวั และสามีของเจาแลว อยาเฝา กลา ว ณ ภายนอกคือในเรอื นนัน้ ๆ, เพราะวาขึ้นชอื่ วา ไฟ เชนกบั ไฟชนิดน้ี ยอมไมมี. เศรษฐ.ี ทา นท้ังหลาย ขอนน้ั ยกไวกอน, ก็บดิ าของนางวิสาขานี้กลา ววา 'ไฟแตภายนอก ไมพ ึงใหเ ขาไปภายใน, พวกเราอาจเพ่อื จะไมไปนําไฟมาจากภายนอกหรอื ? ในเมื่อไฟใน (เรอื น) ดบั . กุฎมพ.ี ทราบวา อยา งนนั้ หรือ ? แม.

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาที่ 96 วสิ าขา. พอท้งั หลาย คณุ พอ ของดฉิ นั ไมไดพูดหมายความดังนน้ั ,แตไ ดพูดหมายความดงั น้ีวา 'ถา หญงิ หรือชายทง้ั หลาย ในบานใกลเรือนเคยี งของเจา พูดถงึ โทษของแมผ วั พอ ผัวและสามี, เจา อยานาํ เอาคําท่ชี นพวกน้ันพดู แลว มาพดู อีกวา 'คนชื่อโนน พดู ยกโทษอยางน้นั ของทา นทงั้ หลาย' เพราะขึน้ ชอ่ื วาไฟ เชน กับไฟนั่น ยอมไมม ี. นางวสิ าขาไดพ นโทษ เพราะเหตุนี้อยางนี้. ก็นางพนโทษในเพราะเหตุนฉี้ นั ใด, แมในคาํ ทเ่ี หลือ นางก็ไดพน โทษฉนั นั้น (เหมือนกัน). อรรถาธบิ ายขอโอวาทอื่น ก็ในโอวาทเหลานน้ั พงึ ทราบอธิบายดงั นี้ :- ก็คําท่บี ดิ าของนางสอนวา \"แม เจา ควรใหแกช นทั้งหลายท่ใี หเทานนั้ \" เศรษฐกี ลา วหมายเอา [เน้อื ความน]ี้ วา \"ควรให แกคนทีถ่ ือเครอ่ื งอปุ กรณที่ยืมไปแลว สงคืนเทา นนั้ .\" แมค ําวา \"ไมควรใหแกค นทไี่ มใ ห \" นี้ เศรษฐกี ลาวหมายความวา \" ไมค วรใหแกผ ทู ่ถี ือเอาเคร่อื งอุปกรณท ่ยี มื ไปแลว ไมส ง คืน.\" ก็แลคําวา \" ควรใหแกคนท้ังที่ใหท ง้ั ท่ไี มให\" น้ี เศรษฐีกลา วหมายความวา \" เมอ่ื ญาตแิ ละมติ รยากจนมาถงึ แลว , ชนเหลา น้นั อาจจะใชค นื หรือไมอ าจกต็ าม. ใหแ กญาติและมติ รเหลานน้ั นั่นแหละ ควร.\" แมคําวา \" พึงนัง่ เปน สุข\" นี้ เศรษฐีกลาวหมายความวา \"การนั่งในที่ ๆ เห็นแมผวั พอ ผวั และสามแี ลวตอ งลกุ ข้ึน ไมค วร.\" สวนคาํ วา \"พงึ บรโิ ภคเปนสุข\" นี้ เศรษฐีกลา วหมายความวา \"การไมบรโิ ภคกอนแมผ ัวพอผวั และสามี เลีย้ งดทู า น

พระสตุ ตนั ตปฎก ขทุ ทกนิกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนา ท่ี 97เหลานนั้ รูส งิ่ ทที่ านเหลา นนั้ ทกุ ๆ คนไดแลว หรือยังไมได แลวตนเองบริโภคทหี ลัง จึงควร.\" แมค ําวา \"พึงนอนเปน สขุ \" นี้ เศรษฐกี ลา วหมายความวา \" ไมพ งึ ข้ึนที่นอน นอนกอนแมผัวพอผัวและสามี,ควรทําวัตรปฏิบตั ิทต่ี นควรทาํ แกท า นเหลา นัน้ แลว ตนเองนอนทหี ลงัจึงควร.\" และคําวา \"พงึ บาํ เรอไฟ\" นี้ เศรษฐกี ลาวหมายความวา\" การเห็นท้ังแมผัวพอผวั ท้งั สามี ใหเปน เหมอื นกองไฟและเหมอื นพระ-ยานาค จึงควร.\" แมค ําวา \" พงึ นอบนอมเทวดาภายใน \" นี้ เศรษฐีกลาวหมายความวา \"การเห็นแมผัวพอ ผวั และสามี ใหเ ปน เหมือนเทวดาจงึ สมควร.\" เศรษฐไี ดฟงเนอื้ ความแหงโอวาท ๑๐ ขอ นี้ อยา งนน้ั แลว ไมเหน็ คําโตเ ถยี ง ไดนัง่ กม หนา แลว. คร้ังน้ัน กุฎมพีท้งั หลาย ถามเศรษฐีนัน้ วา \"ทานเศรษฐี โทษแมอ ยา งอืน่ แหงธิดาของพวกขาพเจา ยังมอี ยหู รือ ?\" เศรษฐี. ไมมดี อก ทา น. กุฎม พ.ี เมือ่ เปนเชน น้นั เหตไุ ร ทา นจึงใหขบั ไล นางผไู มมีความผดิ ออกจากเรอื น โดยไมมีเหตเุ ลา ? มคิ ารเศรษฐีขอโทษนางวสิ าขา เม่ือกฎุ มพที ั้งหลาย พูดอยางนั้นแลว, นางวิสาขาไดพูดวา \"พอท้งั หลาย การทด่ี ิฉันไปกอนตามคําของพอ ผัว ไมสมควรเลย ก็จรงิ ,แตในเวลาจะมา คุณพอ ของดฉิ นั ไดมอบดฉิ นั ไวใ นมือของพวกทานเพือ่ ตองการชําระโทษของดิฉนั , ก็ความทด่ี ิฉนั ไมมโี ทษ ทา นทงั้ หลาย