tripitaka_23

พระสุตตนั ตปฎ ก มชั ฌมิ นกิ าย อปุ รปิ ณณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 351รตั นตรัยแลว ไมม ีส่ิงใดอืน่ ทีช่ อื่ วา สามารถเพ่อื ยังพระโสมนสั ใหเ กดิ ข้ึนได.พระองคจ ึงทรงปรารภเพือ่ ทรงเลือกรัตนะ. ธรรมดารตั นะ มี ๒ อยางคือ มวี ญิ ญาณ ไมมีวิญญาณ. ในรัตนะ๒ อยา งนั้น รัตนะท่ีไมม ีวิญญาณ ไดแ ก ทอง และเงนิ เปนตน ที่มีวิญญาณไดแ กสิง่ ทเ่ี นอ่ื งกับ อนิ ทรีย. รัตนะที่ไมมีวิญญาณเปนเคร่ืองใช ดว ยสามารถแหง เครอ่ื งประดบั เปนตน ของรัตนะทมี่ ีวิญญาณน้นั เทยี ว. ในรัตนะ ๒ อยา งนี้ รัตนะทม่ี วี ญิ ญาณประเสรฐิ ทสี่ ุด. รตั นะแมม ีวิญญาณมี ๒ อยาง คอื ตริ ัจ-ฉานรตั นะ มนุษยรัตนะ. ในรัตนะ ๒ อยา งนนั้ ดริ ัจฉานรตั นะ ไดแก ชางแกว และมา แกว. ดิรัจฉานรตั นะแมน นั้ เกดิ ขน้ึ เพื่อเปนเคร่ืองใชของมนษุ ยท้งั หลายนน้ั เทียว. ในรัตนะ ๒ อยา งนัน้ มนษุ ยรตั นะประเสรฐิ ทส่ี ุดดวยประการฉะน้ี . แมม นษุ ยรัตนะก็มี ๒ อยา งคือ อิตถีรัตนะ ปุรสิ รตั นะ. ในรัตนะ ๒อยา งน้นั แมอ ิตถีรตั นะ ซึ่งเกดิ แกพระเจาจักรพรรดิ ยอ มเปน อุปโ ภคของบรุ ษุ แล. ในรตั นะ ๒ อยา งนี้ ปรุ สิ รัตนะเทยี ว ประเสรฐิ ท่สี ดุ ดวยประการฉะนี้.แมป ุรสิ รัตนะกม็ ี ๒ อยา งคอื อาคาริกรตั นะ ๑ อนาคาริกรตั นะ ๑. แมใ นอาคารกิ รัตนะนนั้ พระเจาจักรพรรดยิ อ มทรงนมัสการสามเณรที่บวชในวนั นี้ดว ยพระเบญจางคประดิษฐ. ในรตั นะทง้ั ๒ อยางแมน ้ี อนาคาริกรตั นะเทา นน้ัประเสรฐิ ทส่ี ดุ . แมอ นาคารกิ รตั นะกม็ ี ๒ อยา งคอื เสกขรตั นะ ๑ อเสกรัตนะ ๑.ในอนาคารกิ รตั นะ ๒ อยา งน้ัน พระเสกขะตง้ั แสนยอ มไมถงึ สวนแหงพระอเสกขะ.ในรัตนะ ๒ อยางแมน ้ี อเสกขรตั นะเทา น้ัน ประเสริฐท่สี ดุ . อเสกขรตั นะแมน ้ัน ก็มี ๒ อยางคือ พุทธรตั นะ สาวกรตั นะ. ในอเสกขรตั นะนั้นสาวกรตั นะแมตงั้ แสน กไ็ มถึงสว นของพทุ ธรัตนะ. ในรตั นะ ๒ อยา งแมนี้พุทธรตั นะเทา น้นั ประเสริฐท่สี ุดดว ยประการฉะน้.ี แมพ ุทธรตั นะกม็ ี ๒ อยา งช่อื ปจ เจกพทุ ธรัตนะ สพั พัญูพุทธรตั นะ ในพุทธรัตนะนนั้ ปจ เจก

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย อปุ ริปณณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 352พุทธรัตนะแมตัง้ แสน ก็ไมถงึ สวนของสัพพัญูพทุ ธเจา. ในรัตนะ ๒ อยางแมน ้ี สพั พัญพู ทุ ธรัตนะเทา นั้น ประเสรฐิ ท่สี ดุ ดวยประการฉะน.ี้ ก็ขน้ึ ชือ่ วารัตนะทีเ่ สมอดว ยพุทธรัตนะยอ มไมมีในโลกพรอ มทั้งเทวโลก. เพราะฉะนั้นจงึ ทรงพระราชดําริวา เราจักสง รตั นะทีไ่ มม ีอะไรเสมอเทานนั้ แกพระสหายของเรา จึงตรสั ถามพวกพอคาชาวนครตกั กศลิ าวา ดูกอ นพอ ทง้ั หลาย รัตนะ๓ อยางนคี้ ือ พทุ ธะ ธรรมะ สังฆะ ยอ มปรากฏในชนบทของพวกทา นหรือ.ขาแตมหาราช แมเสียงก็ไมม ใี นชนบทน้ัน กก็ ารเห็นจักมแี ตท่ไี หนเลา. พระราชาทรงยนิ ดีแลว ทรงพระราชดําริวา เราอาจเพอ่ื จะสงพระสัมมาสัมพทุ ธเจา ไปสูสถานท่เี ปน ท่อี ยูข องพระสหายเรา เพื่อประโยชนแกการสงเคราะหชน แตพ ระพทุ ธเจาท้ังหลายจะไมทรงแรมคืนในปจจนั ตชนบทท้ังหลาย เพราะฉะน้นั พระศาสดาจะไมอาจเสดจ็ ไป พึงอาจสงพระมหาสาวกมพี ระสารบี ุตรและพระโมคคัลลานะเปน ตน แตเ ราฟงมาวา พระเถระท้ังหลายอยูในปจ จนั ตชนบทสมควรเพอ่ื สงคนท้งั หลายไปนาํ พระเถระเหลา น้นั มาสทู ี่ใกลตนแลว บํารงุ เทียว เพราะฉะนัน้ แมพระเถระทง้ั หลายไมอาจไป ครน้ั สงสาสนไปแลว ดว ยบรรณาการใด พระศาสดาและพระมหาสาวกท้ังหลายก็เปนเหมอื นไปแลว เราจกั สงสาสนดว ยบรรณาการน้ัน ดงั นี้ ทรงพระราชดําริอีกวาเราใหท ําแผนทองคาํ ยาว ส่ศี อก กวา งประมาณ หนึง่ คืบ หนาพอควร.ไมบ างนัก ไมห นานกั แลว จักลขิ ิตอกั ษรลงในแผนทองคําน้นั ในวันน้ี ทรงสนานพระเศียรต้งั แตเ ชาตรู ทรงอธิษฐานองคพ ระอุโบสถทรงเสวยพระยาหารเชา ทรงเปลอ้ื งพระสคุ นธมาลาและอาภรณอ อก ทรงถือชาดสแี ดงดวยพระ-ขันทอง ทรงปด พระทวารทง้ั หลาย ตั้งแตช ้ันลา ง เสด็จขึน้ พระปราสาททรงเปด พระสหี บญั ชรดา นทิศตะวันออก ประทับนง่ั บนพ้นื อากาศ ทรงลิขิตพระอักษรลงในแผน ทองคาํ ทรงลิขติ พระพุทธคณุ โดยเอกเทศกอนวา พระ-

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มัชฌมิ นกิ าย อุปรปิ ณณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาท่ี 353ตถาคต ผูอรหนั ตสัมมาสมั พุทธเจา ทรงถงึ พรอมดว ยวิชชาและจรณะ เสดจ็ไปดี ทรงรแู จง โลก ทรงเปน สารถฝี กตนอยางยอดเยย่ี ม เปน พระศาสดาของเทวดาและมนษุ ยท้ังหลาย ทรงตื่นแลว ทรงจําแนกพระธรรม เสดจ็ อบุ ัติในโลกนี้ ดงั นี.้ ตอ แตนั้น ทรงลิขติ วา พระพทุ ธเจาทรงบาํ เพ็ญบารมี ๑๐ ทัศอยางน้ี ทรงจตุ ิจากช้นั ดสุ ติ ทรงถอื ปฏิสนธใิ นพระครรภพ ระมารดา การเปดโลกไดม แี ลวอยางน้ี เมื่อทรงอยใู นพระครรภมารดา ชอื่ นไ้ี ดม แี ลว เมอ่ืทรงอยคู รอบครองเรอื น ชื่อน้ีไดมีแลว เมอ่ื เสด็จออกพระมหาภเิ นษกรมณอยางน้ี ทรงเริ่มตั้งความเพียรอนั ย่ิงใหญอ ยา งนี้ ทรงบําเพญ็ ทกุ รกิรยิ าอยา งนี้เสดจ็ ขน้ึ สูค วงมหาโพธิ ประทับนัง่ บนอปราชติ บัลลังกแ ลว ทรงแทงตลอดสัพพญั ูตญาณ เม่อื ทรงแทงตลอดสพั พญั ูตญาณ เปนอันมกี ารเปดโลกแลวอยางนี้ ในชอื่ วารัตนะเห็นปานน้ี อื่นไมมใี นโลกพรอ มกบั เทวโลก ดังน้ีทรงลิขติ พระพุทธคณุ ทัง้ หลายโดยเอกเทศอยางน้วี า ทรัพยเครือ่ งปลื้มใจอยางใดอยา ง- หนงึ่ ในโลกน้ี หรอื โลกอน่ื หรือรตั นะใด อนั ประณีตในสวรรค ทรัพยและรตั นะนน้ั เสมอดว ยพระตถาคตไมมี พทุ ธรัตนะแมนี้ เปนรตั นะอนั ประณตี ดวยคําสัตยน้ี ขอความสวสั ดีจงมี ดงั น้ีเม่ือจะทรงชมเชยธรรมรัตนะทสี่ องวา พระธรรมอนั พระผมู ีพระภาคเจาตรสั ดีแลว ฯลฯ อนั วิญชู นทัง้ หลายพงึ รเู ฉพาะตน ดังน้ีแลว ทรงลิขติ โพธิปก-ขยิ ธรรม ๓๗ ประการ โดยเอกเทศวา สติปฏฐานส่ี ฯลฯ มรรคมีองคแ ปด

พระสุตตันตปฎ ก มชั ฌิมนกิ าย อุปรปิ ณ ณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 354อันประเสริฐ ชอ่ื วา พระธรรมอันพระศาสดาทรงแสดงแลว เหน็ ปานนแี้ ละเห็นปานน้ี ดงั นี้ แลว ทรงลขิ ติ พระธรรมคุณทั้งหลายโดยเอกเทศวา พระพุทธเจา ผปู ระเสรฐิ สดุ ทรง สรรเสรญิ แลว ซง่ึ สมาธิใดวา เปน ธรรม อนั สะอาด บัณฑติ ทัง้ หลายกลาว ซึง่ สมาธิ ใดวา ใหผลในลาํ ดบั สมาธอิ ่นื เสมอดวย สมาธนิ ้นั ยอ มไมมี ธรรมรตั นะแมนี้เปน รตั นะอันประณีต ดว ยคาํ สตั ยน ี้ ขอความ สวสั ดจี งมี ดงั น้ีตอแตน ั้น เมือ่ จะทรงชมเชยพระสังฆรตั นะทส่ี ามวา พระสงฆสาวกของพระผมู พี ระภาคเจา เปนผูปฏบิ ตั ดิ ี ฯลฯ เปน เนอื้ นาบญุ ของโลก ดงั นี้ ทรงลิขติจุลศลี มชั ฌมิ ศีล และมหาศีลโดยเอกเทศวา ธรรมดากุลบตุ รทงั้ หลายฟง ธรรมกถาของพระศาสดาแลว ออกบวชอยา งนี้ บางพวกละเศวตฉัตรบวชบางพวกละความเปนอุปราชบวช บางพวกละตําแหนง ทั้งหลายมตี ําแหนง เสนาบดีเปน ตน บวช กแ็ ล ครน้ั บวชแลว บําเพญ็ ปฏบิ ัติน้ี ทรงลขิ ติ การสํารวมในทวารหก สติสัมปชัญญะ ความยนิ ดใี นการเจรญิ สันโดษดวยปจจัยส่ี การละนวี รณบรกิ รรมฌานและอภญิ ญา กรรมฐาน ๓๘ ประการ จนถงึ ความส้ินไปแหงอาสวะโดยเอกเทศ ทรงลิขติ อานาปานสตกิ รรมฐาน ๖ ประการ โดยพสิ ดารเทยี ว ทรงลิขิตพระสงั ฆคณุ ท้ังหลายโดยเอกเทศวา ชื่อวา พระสงฆส าวกของพระศาสดาถงึ พรอ มดว ยคณุ ทง้ั หลายเห็นปานน้ี และเห็นปานนี้ บุคคลเหลา ใด ๘ จําพวก ๔ คู อนั สัตบุรุษทั้งหลายสรรเสรญิ แลว บคุ คล

พระสตุ ตันตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย อุปรปิ ณ ณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 355 เหลา นนั้ ควรแกท ักษณิ าทาน เปน สาวก ของพระสุคต ทานท้งั หลายอนั บคุ คล ถวายแลว ในทานเหลานัน้ ยอมมผี ลมาก สังฆรัตนะแมน้ีเปนรัตนะอันประณีต ดว ย คําสัตยน ้ี ขอความสวัสดจี งมี ทรงลขิ ติ วา ศาสนาของพระผมู พี ระภาคเจา ตรัสดีแลว เปน ศาสนานําสัตวอ อกจากทกุ ข ถาพระสหายของเราจะอาจไซร ขอไดเสดจ็ ออกทรงผนวชเถดิ ดังนี้ ทรงมวนแผน ทองคํา พันดว ยผากมั พลเนือ้ ละเอยี ด ทรงใสในหบีอนั แขง็ แรง ทรงวางหีบนัน้ ในหีบทองคํา ทรงวางหีบทองคําลงในหบี เงินทรงวางหบี เงนิ ลงในหบี แกวมณี ทรงวางหบี แกวมณลี งในหีบแกว ประพาฬทรงวางหบี แกวประพาฬลงในหบี ทบั ทมิ ทรงวางหบี ทบั ทมิ ลงในหบี แกวมรกตทรงวางหีบแกว มรกตลงในหบี แกว ผลกึ ทรงวางหบี แกวผลึกลงในหีบงา ทรงวางหีบงาลงในหบี รัตนะทุกอยาง ทรงวางหีบรัตนะทุกอยางลงในหีบเสอื่ ลําแพนทรงวางหบี เสอื่ ลําแพนลงในผอบแข็งแรง ทรงวางผอบแขง็ แรงลงในผอบทองอีก ทรงนาํ ไปโดยนัยกอนนน้ั เทียวกรงวางผอบท่ที าํ ดวยรัตนะทกุ อยา งลงในผอบทที่ ําดวยเส่อื ลาํ แพน. แตน น้ักรงวางผอบทท่ี ําดวยเสอื่ ลําแพนลงในหีบท่ที าํ ดว ยไมแ กน ทรงนาํ ไปโดยนยั กลา วแลว อีกน้ันเทยี ว ทรงวางหีบท่ีทาํ ดว ยรัตนะทุกชนิดลงในหบี ที่ทาํ ดวยเส่อื ลําแพน ขา งนอกทรงพันดวยผาประทบั ตราพระราชลัญจกร ตรสั สง่ั อํามาตยท้ังหลายวา ทานทัง้ หลายจงตกแตง ทางในสถานที่ซง่ึ อยูในอาํ นาจของเราทําใหกวา งแปดอุสภะ สถานทีส่ อ่ี สุ ภะ ตอ งใหงามเสมอ ทา นท้ังหลายจงตกแตง สถานที่สอี่ ุสภะ ในทา มกลางดว ยอานภุ าพของพระราชา. แตน ้นั ทรงสง

พระสุตตันตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย อุปรปิ ณ ณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 356ทตู ดว น แกข าราชการภายในวา จงประดบั ชา งมงคล จดั บัลลังกบนชา งน้ันยกเศวตฉัตร ทาํ ถนนพระนครใหส วยงาม ประดับประดาอยา งดี ดว ยธงปฏากอันงดงาม ตนกลว ย หมอน้าํ ท่เี ตม็ ของหอม ธปู และดอกไมเปน ตน จงทาํ บูชาเหน็ ปานนี้ ในสถานที่ครอบครองของตน ๆ ดังน้ี สวนพระองคท รงประดบั ดว ยเคร่ืองอลังการทุกอยาง อันกองกาํ ลงั พรอมกับดนตรที กุ ชนดิ แวด-ลอม ทรงพระราชดาํ ริวา เราจะสง บรรณาการไปดงั นี้ เสด็จไปจนสดุ พระราชอาณาเขตของพระองคแลว ไดพระราชทานพระราชสาสน สําคญั แกอํามาตยแลว ตรสั วา ดกู อนพอ พระเจา ปกุ กุสาติพระสหายของเรา เมื่อจะทรงรับบรรณาการนี้ อยา รับในทา มกลางตาํ หนักนางสนมกาํ นัล จงเสดจ็ ขนึ้ พระปราสาทแลวทรงรับเถิด. ครั้นพระราชทานพระราชสาสน น้ีแลว ทรงพระราชดําริวา พระศาสดาเสดจ็ ไปสูปจ จันตประเทศ ทรงนมัสการดวยพระเบญจางค-ประดิษฐแ ลวเสดจ็ กลบั . สวนขาราชการภายในทัง้ หลาย ตกแตงทางโดยทาํ นองนัน้ เทียว นําไปซง่ึ พระราชบรรณาการ. ฝา ยพระเจา ปกุ กุสาติ ทรงตกแตงทางโดยทํานองน้ัน ตงั้ แตรชั สมี าของพระองค ทรงใหป ระดบั ประดาพระนคร ไดท รงกระทําการตอ นรับพระ-ราชบรรณาการ. พระราชบรรณาการเมือ่ ถงึ พระนครตกั กศิลา ไดถ งึ ในวนัอุโบสถ. ฝายอาํ มาตยผ รู ับพระราชบรรณการไปทูลบอกพระราชสาสนท่กี ลาวแตพระราชา. พระราชาทรงสดบั พระราชสาสน น้ันแลว ทรงพิจารณากิจควรทาํ แกอ ํามาตยท้ังหลายผมู าพรอมกบั พระราชบรรณาการ ทรงถอื พระราชบรรณาการ เสดจ็ ข้นึ สพู ระปราสาทแลวตรสั วา ใคร ๆ อยาเขามาในทนี่ ี้ทรงใหทําการรักษาทีพ่ ระทวาร ทรงเปดพระสหี บัญชร ทรงวางพระราชบรรณาการ บนทพี่ ระบรรทมสงู สวนพระองคป ระทับนงั่ บนอาสนะต่ํา ทรงทําลายรอยประทับ ทรงเปลอ้ื งเคร่อื งหอ หุม เม่ือทรงเปดโดยลําดับจาํ เดมิ แต

พระสุตตันตปฎ ก มชั ฌมิ นิกาย อปุ ริปณ ณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 357หีบเสื่อลาํ แพน ทรงเหน็ หบี ซง่ึ ทาํ ดวยแกน จันทร ทรงพระราชดํารวิ า ชอ่ื วามหาบริวารน้ี จักไมม ีแกร ตั นะอืน่ รตั นะทีค่ วรฟงไดเกิดขึน้ แลว ในมชั ฌมิประเทศแนแ ท. ลําดับนัน้ ทรงเปด หีบน้ันแลว ทรงทําลายรอยประทับ พระ-ราชลัญจนะ ทรงเปดผากมั พลอันละเอยี ดทั้งสองขาง ทรงเหน็ แผน ทองคาํ .พระองคท รงคล่ีแผน ทองคาํ น้นั ออก ทรงพระราชดําริวา พระอักษรทัง้ หลายนา พอใจจรงิ หนอ มีหวั เทากนั มีระเบียบเรียบรอย มีมมุ ส่ี ดงั นี้ ทรงปรารภเพ่ือจะทรงอานจําเดมิ แตตน . พระโสมนสั อัน มกี ําลงั ไดเกดิ ขึ้นแกพระองคท ่ีทรงอา นแลว อานอกี ซึ่งพระพุทธคณุ ทั้งหลายวา พระตถาคตทรงอบุ ตั ขิ ้นึ แลวในโลกนี้ ขมุ พระโลมาเกา หมืน่ เกา พันขมุ ก็มีปลายพระโลมชูชันขน้ึ . พระ-องคไมทรงทราบถงึ ความทีพ่ ระองค ประทบั ยนื หรือประทับน่งั . ลําดับน้ันพระปติอันมีกาํ ลงั อยางยง่ิ ไดบงั เกิดขึน้ แกพระองคว า เราไดฟ งพระศาสนาที่หาไดโดยยากนี้ แมโ ดยแสนโกฏกิ ปั . เพราะอาศยั พระสหาย. พระองคเม่ือไมอ าจเพอื่ ทรงอา นตอไป กป็ ระทับนั่งจนกวา กําลังปต สิ งบระงับ แลวทรงปรารภพระธรรมคุณทงั้ หลายตอ ไปวา พระธรรมอนั พระผูม ีพระภาคเจา ตรัสดีแลว ดงั น.้ีพระองคกท็ รงมพี ระปตอิ ยางนน้ั แมใ นพระธรรมคุณนน้ั เทยี ว. พระองคประทบันัง่ อีกจนกวา ความสงบแหง กาํ ลงั ปติ ทรงปรารภพระสงั ฆคุณท้ังหลายตอไปวาพระสงฆสาวกเปน ผูปฏิบตั ิด.ี ในพระสังฆคณุ แมน ้นั พระองคก ็ทรงมพี ระปต ิอยางนั้นเหมอื นกัน. ลําดับนัน้ ทรงอา นอานาปานสตกิ มั มฏั ฐาน ในลําดับสดุ ทาย ทรงยงั ฌานหมวดสแ่ี ละหมวดหาใหเกดิ ข้นึ . พระองคทรงยังเวลาใหลว งไป ดว ยความสุขในฌานน้ันและ. ใครอืน่ ยอมไมไ ดเ พื่อเหน็ . มหาดเลก็ประจาํ พระองคค นเดยี วเทา นนั้ ยอมเขาไปได. ทรงยงั เวลาประมาณกึง่ เดือนใหผ านไปดวยประการฉะน้.ี

พระสุตตันตปฎก มัชฌมิ นกิ าย อปุ รปิ ณณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนาที่ 358 ชาวพระนครทงั้ หลายประชมุ กันในพระลานหลวง ไดท ําการโหรอ งตะโกนวา จาํ เดมิ แตวนั ท่ีพระราชาทรงรบั พระราชบรรณาการแลว ไมมีการทอดพระเนตรพระนคร หรือ การทอดพระเนตรดูนางฟอนรํา ไมม กี ารพระราชทานวินจิ ฉยั พระราชาจงทรงพระราชทานพระราชบรรณาการท่พี ระสหายสงมาใหแ กผ ูร ับไปเถดิ ธรรมดาพระราชาทั้งหลาย ยอ มทรงพยายามเพือ่ หลอกลวงแมดว ยเครื่องบรรณาการ ยึดพระราชสมบัตขิ องพระราชาบางพระองคใหแกตน พระราชาของพวกเราทรงทําอะไรหนอ ดังน้.ี พระราชาทรงสดบัเสยี งทะโกนแลว ทรงพระราชดาํ รวิ า เราจะธํารงไวซ ง่ึ ราชสมบัติหรอื พระศาสดา.ลําดบั นัน้ พระองคทรงมพี ระราชดาํ รวิ า ประธานและมหาอํามาตยของประธานยอมไมอ าจเพื่อจะนับความทีเ่ ราเสวยราชสมบัติได เราจักธํารงไวซ ึง่ พระศาสนาของพระศาสดา ดงั น้.ี ทรงจบั พระแสงดาบทท่ี รงวางไวบนพระท่ีบรรทม ตดัพระเกศาแลว ทรงเปดพระสหี บญั ชร ทรงยงั กาํ พระเกศาพรอมกับพระจฑุ ามณีใหตกลงในทา มกลางบรษิ ทั วา ทา นท้งั หลายถือเอากาํ เกศานคี้ รองราชสมบตั ิเถดิ . มหาชนยกกําพระเกศานั้นขน้ึ แลว รอ งเปนเสยี งเดียวกนั วา ขา แตพระ-สมมติเทพ พระราชาทง้ั หลายชือ่ วาไดพระราชบรรณาการจากสํานกั พระสหายแลว ยอมเปน เชน กับพระองค. พระเกศาและพระมัสสปุ ระมาณสององคุลแี มของพระราชาไดม แี ลว . ไดยินวา พระเกศาและพระมสั สเุ กดิ เปน เชน กบับรรพชาของพระโพธสิ ัตวน ้นั แล. ลําดบั น้นั ทรงสงมหาดเลก็ ประจําพระองคใหนําผา กาสาวพัสตรส องผืน และบาตรดินจากในตลาดทรงอทุ ศิ ตอ พระศาสดาวา พระอรหันตเหลา ใดในโลก เราบวชอุทิศพระอรหนั ตเหลานั้น ดังน้ีแลว ทรงนุงผา กาสาวะผนื หนึ่ง ทรงหม ผา กาสาวะผนื หนง่ึ ทรงสะพายบาตรทรงถือธารพระกร ทรงจงกรมไปมา สอง-สามคร้งั ในพืน้ ใหญดว ยพระราชดาํ ริวา บรรพชาของเรางามหรือไม ดังนี้ ทรงทราบวา บรรพชาของเรา

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌิมนกิ าย อุปริปณ ณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 359ดงั น้แี ลว ทรงเปด พระทวาร เสดจ็ ลงจากพระปราสาท. ก็ประชาชนทง้ั หลายเหน็ นางฟอนผูยนื ท่ปี ระตูทงั้ สามเปน ตน แตจ ําพระราชาน้นั ซ่ึงเสด็จลงมาไมได. ไดย ินวา พากนั คิดวา พระปจ เจกพทุ ธเจาองคหนึง่ มาเพอ่ื แสดงธรรมกถาแกพระราชาของพวกเรา. แตครน้ั ขึน้ บนพระปราสาทแลว เห็นแตท ่ีประทบั ยนื และที่ประทบั น่ังเปน ตน ของพระราชารวู า พระราชาเสดจ็ ไปเสียแลวจึงพากนั รองพรอ มกนั ทีเดยี ว เหมือนชนในเรอื กําลังอบั ปางจมนาํ้ ในทา มกลางสมทุ รฉะนั้น. เสนีทั้งสบิ แปด ชาวนครทั้งหมด และพลกายทั้งหลายพากันแวดลอ มกุลบตุ ร ผูสักวาเสด็จลงสูพ น้ื แผน ดนิ แลว รองเสยี งดงั . ฝายอํามาตยท้งั หลายกราบทลู แดก ุลบุตรนนั้ วา ขาแตเ ทวะ ธรรมดาพระราชาทงั้ หลายในมัชฌมิ ประเทศทรงมมี ายามาก ขอพระองคไ ดโ ปรดสงพระราชสาสน ไปวา ขึน้ ช่อื วาพทุ ธรตั นะ ไดเ กิดขน้ึ ในโลกแลวหรือไม ทรงทราบแลวจกั เสดจ็ ไป ขอเดชะ ขอพระองคจ งเสด็จกลบั เถิด. เราเธอพระสหายของเรา เรากับพระสหายนนั้ ไมม คี วามตา งกนั พวกเจา จงหยดุ เถิดอํามาตยเ หลา น้ัน กต็ ดิ ตามเสด็จนัน้ เทยี ว. กุลบุตรทรงเอาธารพระกรขดี เปนตวั หนงั สือ ตรสั วา ราชสมบตั นิ เ้ี ปน ของใคร. ของพระองค ขอเดชะ ผูใดทําตวั หนังสือนใ้ี นระหวาง บคุ คลนั้น พึงใหเ สวยพระราชอาํ นาจ. พระเทวีพระนามวา สีวลี เม่อื ไมท รงอาจเพ่อื ทําพระอกั ษรท่ีพระโพธิสตั วก ระทาํ แลวในมหาชนกชาดก ใหมรี ะหวา งกเ็ สดจ็ กลับไป. มหาชนก็ไดไ ปตามทางท่พี ระ-เทวีเสด็จไป. ก็มหาชนไมอ าจเพื่อทาํ พระอักษรนัน้ ใหมีในระหวา ง. ชาวนครทําพระอกั ษรน้ีไวเ หนอื ศรี ษะกลบั ไปรอ งแลว. มหาชนคิดวา กลุ บตุ รนจ้ี ักใหไ มส ฟี น หรือน้ําบวนปาก ในสถานทเ่ี ราไปแลว ดังนี้ เมื่อไมไดอ ะไรโดยทส่ี ุดแมเศษผา ก็หลกี ไป. ไดยนิ วา กลุ บตุ รนน้ั มคี วามคดิ อยา งน้ีวา พระศาสดาของเราเสด็จออกมหาภเิ นษกรมณ ทรงบรรพชาพระองคเ ดยี ว เสด็จ

พระสตุ ตนั ตปฎก มชั ฌมิ นกิ าย อปุ ริปณ ณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 360ไปพระองคเดยี ว เราละอายตอพระศาสดา ไดยินวา พระศาสดาของเราทรงบรรพชาแลว ไมเสด็จขึน้ ยาน และไมทรงสวมฉลองพระบาท โดยทส่ี ดุแมช น้ั เดียวไมท รงกน้ั รม กระดาษ. มหาชนข้ึนตนไมก ําแพง และปอมเปน ตนแลดูวา พระราชาของเราเสดจ็ ไปดงั น้ี. กลุ บุตรคดิ วา เราเดินทางไกล ไมอาจเพือ่ จะไปทางหน่ึงได จึงเสด็จตดิ ตามพอ คา พวกหน่งึ . เม่อื กลุ บตุ รผสู ขุ มุมาลไปในแผน ดินทรี่ อ นระอุ พน้ื พระบาทท้ังสองขา ง ก็กลัดหนองแตกเปนแผล. ทุกขเ วทนาก็เกดิ ขึน้ . ครัน้ เมือ่ พวกพอคาต้งั คา ยพกั น่งั แลว กุลบตุ รก็ลงจากทาง นงั่ ณโคนตนไมตนหนง่ึ . ชื่อวา ผูทาํ บรกิ รรมเทา หรือนวดหลังในท่นี ง่ั ไมม.ีกลุ บตุ รเขา อานาปานจตุตถฌาน ขม ความลาํ บากในทางความเหนจ็ เหนอื่ ยและความเรารอ น ยังเวลาใหผา นไปดว ยความยนิ ดใี นฌาน. ในวันรงุ ขึน้ เมอื่อรุณขน้ึ แลวทาํ การปฏบิ ตั ิสรีระ เดินติดตามพวกพอคา อกี . ในเวลาอาหารเชาพวกพอ คา รับบาตรของกลุ บตุ รแลวใสข าทนียะและโภชนยี ะลงในบาตรถวาย.ขาทนยี ะและโภชนยี ะนัน้ เปนขา วสารดิบบา ง เศราหมองบาง. แข็งเสมอกับกอ นกรวดบา ง จดื และเค็มจดั บา ง. กลุ บตุ รพิจารณาสถานท่พี กั บรโิ ภคขาทนยี ะและโภชนยี ะน้ันดจุ อมฤตโดยทํานองนั้น เดนิ ไปสิ้นทาง ๒๐๐ โยชน ต่าํ กวา๘ โยชน (๑๙๒ โยชน) แมจ ะเดินไปใกลซมุ ประตพู ระเชตวนั ก็ตาม แตก็ไมถามวา พระศาสดาประทบั อยู ณ ที่ไหน. เพราะเหตุไร. เพราะเคารพในพระศาสดา และเพราะอาํ นาจแหง พระราชสาสน ที่พระราชาทรงสงไป. ก็พระราชาทรงสงพระราชสาสน ไป ทรงทาํ ดจุ พระศาสดาทรงอุบตั ิในกรงุ ราชคฤหวา พระตถาคตทรงอบุ ัติในโลกนี.้ เพราะฉะนนั้ จึงไมถาม เดนิ ทางไปสน้ิ๕ โยชน. ในเวลาพระอาทติ ยตก กุลบุตรนัน้ ไปถงึ กรงุ ราชคฤห จึงถามวาพระศาสดาทรงประทับ ณ ทีไ่ หน. ทานมาจากทไ่ี หนขอรบั . จากอุตตรประ-

พระสตุ ตันตปฎ ก มัชฌมิ นิกาย อุปรปิ ณณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ท่ี 361เทศนี้ พระนครช่ือวา สาวตั ถี มอี ยูในทางท่ีทานมา ไกลจากพระนครราช-คฤหนีป้ ระมาณ ๔๕ โยชน พระศาสดาประทับอยู ณ กรงุ สาวตั ถีนัน้ . กุลบุตรนั้นคดิ วา บดั นี้ไมใชก าล เราไมอ าจกลับ วนั น้เี ราพกั อยใู นทนี่ ี้กอ น พรงุ นจ้ี ักไปสสู ํานักพระศาสดา. แตนน้ั จงึ ถามวา เหลา บรรพชิตทีม่ าถึงในยามวกิ าลพัก ณ ทไี่ หน. พัก ณ ศาลานายชางหมอน้ี ทา น. ลาํ ดบั นนั้ กลุ บุตรน้นัขอพกั กะนายชางหมอ นนั้ แลว เขา ไปนงั่ เพื่อประโยชนแ กการพกั อาศยั ในศาลาของนายชางหมอนน้ั . ในเวลาใกลรุงวนั นัน้ พระผมู พี ระภาคเจา ทรงตรวจดูโลก ทรงเห็นกลุ บุตรชอื่ วา ปกุ กสุ าติ ทรงพระดาํ รวิ า กุลบุตรน้อี านเพียงสาสน ทพ่ี ระสหายสง ไป ละราชสมบตั ใิ หญ เกินรอ ยโยชน บวชอุทิศเจาะจงเรา เดินทางสน้ิ๑๙๒ โยชน ถงึ กรุงราชคฤห กเ็ มือ่ เราไมไ ปจักไมแทงตลอดสามัญญผล ๓จะทํากาลกิรยิ าไรท พ่ี งึ่ โดยการพักคืนเดียว แตค รน้ั เมอ่ื เราไปแลว จักแทงตลอดสามัญญผล ๓ ก็เราบําเพ็ญบารมีท้งั หลายสน้ิ สี่อสงไขยย่ิงดว ยแสนกปัเพ่ือประโยชนแ กก ารสงเคราะหช นเทา น้ัน เราจักทําการสงเคราะหแกกลุ บุตรปกุ กุสาตนิ นั้ ดงั น้ี ทรงทาํ การปฏิบตั ิพระสรีระ แตเ ชาตรู มีพระภิกษุสงฆแวดลอ ม เสด็จบณิ ฑบาตในกรงุ สาวัตถี ภายหลังภตั เสด็จกลับจากบณิ ฑบาตเสด็จเขาพระคันธกุฏิ ทรงระงบั ความลาํ บากในการเดินทางครหู นงึ่ ทรงพระ-ดําริวา กลุ บุตรไดทํากจิ ทที่ ําไดย ากเพราะความเคารพในเรา ละราชสมบัตเิ กนิหนงึ่ รอ ยโยชน ไมถือเศษผา โดยทส่ี ดุ แมค นผใู หน ํา้ บว นปาก ออกไปเพยี งคนเดียว ดังนี้ ไมตรสั อะไรในพระเถระทง้ั หลายมีพระสารีบุตรและพระโมคคลั -ลานะเปนตน พระองคเ องทรงถือบาตรและจวี รของพระองคเสด็จออกไปเพยี งพระองคเ ดยี ว และเมอ่ื เสดจ็ ไป กไ็ มไ ดท รงเหาะไป ไมทรงยน แผนดิน. ทรงพระดําริอีกวา กลุ บุตรละอายตอเราไมนั่งแมใ นยานหนงึ่ ในบรรดาชา ง มา

พระสตุ ตนั ตปฎ ก มชั ฌิมนิกาย อปุ ริปณ ณาสก เลม ๓ ภาค ๒ - หนา ที่ 362รถ และวอทองเปนตน โดยทส่ี ดุ ไมสวมรองเทา ช้ันเดยี ว ไมก างรมกระดาษออกไป แมเ ราก็ควรไปดวยเทา เทานั้น ดงั นี้ จึงเสด็จไปดว ยพระบาท.พระองคท รงปกปด พระพทุ ธสิรนิ ี้ คอื อนุพยัญชนะ ๘๐ รศั มี ๑ วา มหาปรุ สิลักษณะ ๓๒ ประการ เสด็จไปดว ยเพศของภกิ ษุรูปหน่ึง ดจุ พระจนั ทรเ พญ็ทีห่ มอกเมฆปกปด ไวฉ ะนัน้ โดยปจฉาภตั เดียวเทานนั้ กเ็ สดจ็ ไปได ๔๕ โยชนในเวลาพระอาทติ ยตก ก็เสดจ็ ถงึ ศาลาของนายชางหมอ นน้ั ในขณะทีก่ ลุ บุตรเขา ไปแลว นน้ั แล. ทานหมายถงึ ศาลาของนายชา งหมอนนั้ จงึ กลา ววา กโ็ ดยสมยั นน้ั แล กุลบุตรชอื่ วา ปุกกสุ าติ มศี รัทธาออกจากเรอื นบวชเปน บรรพชิตอทุ ิศพระผมู พี ระภาคเจา เขาเขาไปพักในนิเวศนของนายชา งหมอ นนั้ กอ น ดงั นี้ ก็พระผมู พี ระภาคเจา แมครัน้ เสดจ็ ไปอยา งนแ้ี ลว กไ็ มทรงขมขวู าเราเปน พระสมั มาสมั พุทธเจา เสด็จไปยังศาลาของนายชางหมอประทับ ยืนที่ประตนู นั้ แล เมื่อจะใหก ลุ บตุ รทาํ โอกาส จงึ ตรสั วา สเจ เต ภิกฺขุ ดังน้ีเปนตน. บทวา อุรุทฺท ไดแก สงัดไมค ับแคบ. บทวา วหิ รตายสมฺ ายถาสุข ความวา กุลบตุ รทาํ โอกาสวา ขอพระผเู ปนเจา จงอยูเปนสขุ ตามอริ ยิ าบถที่มคี วามผาสุกเถิด. กก็ ุลบุตรละราชสมบัติเกนิ หนง่ึ รอยโยชนแลวบวชจักตระหนศ่ี าลาของนายชา งหมอ ท่คี นอน่ื ทอดทงิ้ เพือ่ พรหมจารีอน่ื หรอื .กโ็ มฆบุรุษบางพวกบวชในศาสนาแลว ถูกความตระหนีท่ ้ังหลายมีความตระหน่ีเพราะอาวาสเปนตน ครอบงํา ยอ มตะเกยี กตะกาย เพราะอาวาสของบุคคลเหลาอน่ื วา สถานทอ่ี ยขู องตน เปนกุฏิของเรา เปน บริเวณของเรา ดังน.้ี บทวานิสที ิ ความวา พระโลกนาถทรงสขุ ุมาลชาติอยางยงิ่ ทรงละพระคนั ธกุฏเิ ปนเชนกบั เทพวมิ าน ทรงปูลาดสนั ถัต คอื หญา ในศาลาชางหมอ ซ่ึงมขี เี้ ถาเรีย่ ราดไปทว่ั สกปรกดวยภาชนะแตก หญาแหง ขีไ้ กแ ละขีส้ ุกรเปน ตนเปน เชน กับทท่ี ้งิ ขยะ ทรงปูปง สกุ ลุ จีวรประทบั นง่ั ดุจเสดจ็ เขา พระมหาคันธ-