tripitaka_53

พระสุตตนั ตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ที่ 289 บทวา มหาาณี แปลวา มปี ญ ญามาก. บทวา สมาหิโต ไดแก มีความต้งั มนั่ ดวยอุปจารสมาธแิ ละอปั ปปนา-สมาธิ และอนุตรสมาธ.ิ บทวา ปวาปคฺคสิ มาโน ความวา เปน ผปู ระพฤตเิ ชนกบั แผนดนินํ้า และไฟ เพราะตนเปน ผูไมม ีความหว่นั ไหว ในเมื่อประจวบกับอารมณมอี ิฏฐารมณเ ปน ตน . ดว ยเหตุนัน้ ทา นจึงกลา ววา ยอมไมยนิ ดียอ มไมยินรา ย ดงั นเ้ี ปน ตน . บทวา ปฺ าปารมติ  ปตโฺ ต โดยความวา ถึงฝงแหงสาวกญาณ คอื ถงึท่ีสดุ แหง ฝง แลว . บทวา มหาพทุ ธฺ ิ ไดแ ก ประกอบพรอมไปดว ยปญ ญา ทช่ี ่อื วาพทุ ธิ เพราะกวา งขวาง เหตบุ รรลถุ งึ ความเปน ผูมีปญญามาก กวางขวางราเริง เรว็ ไว แหลมคม และเปนเครือ่ งชาํ แรกกเิ ลส. บทวา มหามติ ไดแก ประกอบพรอมไปดว ยความรจู ักคาดหมายนยั อนั สาํ คัญยงิ่ คือรอู นโุ ลมตามธรรมแลว. จริงอยู พระมหาเถระน้ีประกอบดวยคณุ วเิ ศษเชนมปี ญ ญามากเปนตน เพราะทานบรรลุถึงคณุทงั้ หมดไมม สี วนเหลอื ย่งิ กวา ทานผมู ีประเภทแหงปญญา เปน ๔ สว น๑๖ สวน ๔๔ สว น และ ๗๓ สวน จงึ สมควรท่ีจะเรียกวา มหาพุทธิผมู ปี ญ ญามากย่งิ นัก, เหมือนอยา งทพี่ ระผมู พี ระภาคเจา ตรัสไวว า :- ดกู อนภิกษทุ ัง้ หลาย สารบี ตุ รเปนบณั ฑติ ดูกอ นภิกษุทงั้ หลาย สารบี ุตรเปน ผูม ปี ญ ญามาก ดูกอนภิกษทุ ้ังหลาย สารบี ุตรเปน ผูมปี ญญากวางขวาง ดูกอนภกิ ษทุ ง้ั หลาย สารบี ุตรเปน ผูมีปญญารา เริง๑. ม. อ.ุ ๑๔/ขอ ๑๕๔.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 290 ดกู อนภิกษทุ ั้งหลาย สารบี ตุ รเปน ผูมปี ญ ญาวองไว ดกู อ นภิกษทุ งั้ หลาย สารีบตุ รเปนผูมีปญญาแหลมคม ดกู อนภกิ ษุทัง้ หลาย สารบี ุตรเปนผมู ีปญ ญาเคร่ือง ชาํ แรกกเิ ลส ดังน้เี ปนตน . บัณฑติ พึงทราบความรอู ยางแจม แจง ในสว นแหงความเปน บัณฑติเปน ตน ในขอ นนั้ ดงั ตอ ไปน้ี :- บุคคลจะเปนบัณฑติ กด็ วยเหตุ ๔ ประการเหลา นี้ คอื ความเปนผูฉลาดในธาตุ ความเปนผฉู ลาดในอายตนะ ความเปน ผฉู ลาดในปฏจิ จสมุปบาท และความเปนผูฉลาดในฐานะและอฐานะดังน.้ี ในการแสดงวภิ าคแหง ความเปนผูมีปญ ญามากเปน ตน มพี ระบาลีดังตอ ไปนี้ :- ชื่อวา ปญญาใหญเ ปนไฉน๑ ? ชอ่ื วา ปญ ญาใหญ เพราะอรรถวา กําหนดอรรถใหญ, กาํ หนดธรรมใหญ. กําหนดนริ ตุ ตใิ หญ, กาํ หนดปฏิภาณใหญ, กาํ หนดศีลขนั ธ ใหญ, กาํ หนดสมาธิขันธใ หญ, กาํ หนดปญญาขันธใ หญ, กําหนดวิมุตตขิ ันธใหญ, กาํ หนดวมิ ตุ ติญาณทัสสนขันธ ใหญ, กาํ หนดฐานะและอฐานะใหญ, กาํ หนดวิหารสมา- บัติใหญ, กําหนดอริยสจั ใหญ, กําหนดสตปิ ฏฐานใหญ, กําหนดสัมมปั ปธานใหญ, กําหนดอิทธบิ าทใหญ, กําหนด อินทรยี ใหญ, กําหนดพละใหญ, กําหนดโพชฌงคใหญ, กาํ หนดอริยมรรคใหญ, กาํ หนดสามัญญผลใหญ , กําหนด๑. ขุ. ป. ๓๑/ ขอ ๖๖๕.

พระสุตตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 291 อภิญญาใหญ กาํ หนดนิพพานอนั เปนประโยชนอยางย่ิง ใหญ นเี้ ปนปญ ญาใหญ. ปถุ ปุ ญญา๑เปนไฉน ? ช่อื วา ปญ ญาหนา เพราะอรรถ วา ญาณเปน ไปในขันธต า ง ๆ มา ในธาตุตา ง ๆ มาก ในอายตนะตาง ๆ มาก ในปฏิจจสมปุ บาทตา ง ๆ มาก ในความไดเ นอ่ื ง ๆ ซง่ึ ความสูญตาง ๆ มาก ในอรรถ ตา ง ๆ มาก ในธรรมตาง ๆ มาก ในนริ ุตตติ าง ๆ มา ในปฏภิ าณตาง ๆ มาก ในศีลขนั ธต าง ๆ มาก ในสมาธ-ิ ขันธต าง ๆ มาก ในปญ ญาขันธตา ง ๆ มาก ในวิมุตต-ิ ขนั ธต า ง ๆ มาก ในวมิ ตุ ติญาณทัสสนขนั ธต าง ๆ มาก ในฐานะและอฐานะตาง ๆ มาก ในวิหารสมาบตั ติ าง ๆ มาก ในอริยสัจตา ง ๆ มาก ในสติปฏฐานตา ง ๆ มาก ในสมั มปั ปธานตา ง ๆ มาก ในอิทธิบาทตา ง ๆ มาก ใน อินทรยี ต าง ๆ มาก ในพละตา ง ๆ มาก ในโพชฌงค ตาง ๆ มาก ในอรยิ มรรคตา ง ๆ มาก ในสามญั ญผล ตา ง ๆ มาก ในอภญิ ญาตา ง ๆ มาก ในนพิ พานอันเปน ประโยชนอ ยา งยงิ่ ลว งธรรมทท่ี ัว่ ไปแกป ถุ ชุ น นี้เปน ปถุ ปุ ญญา. หาสปญ ญาเปนไฉน ? ชอ่ื วาหาสปญ ญา๒ เพราะ อรรถวา บคุ คลบางคนในโลกนี้ มคี วามราเริงมาก มคี วาม พอใจมาก มีความยนิ ดีมาก มคี วามปราโมทยม าก บาํ เพญ็ ศีลใหบรบิ รู ณ ช่อื วาหาสปญ ญา เพราะอรรถวา๑. ขุ. ป. ๓๑/ขอ ๖๖๖. ๒. ขุ. ป. ๓๑/ขอ ๖๗๔.

พระสตุ ตันตปฎก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ที่ 292 มีความราเริงมาก ฯลฯ มคี วามปราโมทยมาก บําเพญ็ อินทรยี สงั วรใหบริบรู ณ เพราะอรรถวา มีความรา เริง มาก ฯลฯ มีความปราโมทยมาก บาํ เพ็ญตนรูจัก ประมาณในโภชนะ เพราะอรรถวา มีความรา เริงมาก ฯลฯ มีความปราโมทยม าก บาํ เพญ็ ชาครยิ านโุ ยค เพราะ อรรถวา มคี วามรา เริงมาก ฯ ล ฯ มคี วามปราโมทยมาก บําเพญ็ ศลี ขนั ธ ฯ ล ฯ สมาธิขนั ธ วมิ ตุ ตขิ ันธ วิมตุ ติ- ญาณทัสสนขนั ธ ฯ ล ฯ ยอมตรัสรูตลอด. บําเพญ็ วิหาร- สมาบัตทิ ั้งหลายได ยอมตรสั รูตลอดอริยสัจ ๔ ยอม เจริญสตปิ ฏ ฐาน ๔ ยอมเจริญสมั มัปปธาน ๔ ยอม เจรญิ อทิ ธิบาท ๔ ยอ มเจริญอินทรีย ๕ ยอ มเจริญพละ ๕ ยอ มเจริญโพชฌงค ๗ ยอ มเจรญิ อริยมรรค ฯ ล ฯ ช่ือวา หาสปญญา เพราะอรรถวา ยอมทําใหแ จง ไดซง่ึ สามัญญผล. ชอ่ื วาหาสปญ ญา เพราะอรรถวา มคี วาม รา เริงมาก มีความพอใจมาก มคี วามยินดมี าก มีความ ปราโมทยมาก ยอมตรัสรแู จง ซง่ึ อภิญญา, ชือ่ วาหาส- ปญญา เพราะอรรถวา มีความรา เริงมาก มีความพอใจ มาก มคี วามยนิ ดมี า มคี วามปราโมทยมาก ยอ มทาํ ให แจง ซง่ึ พระนิพพานอนั เปนประโยชนอ ยางย่งิ . ชวนปญ ญาเปนไฉน ? ชอื่ วา ชวนปญ ญา๑ เพราะอรรถวา ปญ ญาแลน ไปสูร ูปอยา งใดอยางหนงึ่ ทงั้ ทเ่ี ปน อดตี อนาคต และปจจุบนั ฯ ล ฯ มีอยใู นทไ่ี กลหรือมอี ยูใ นทใ่ี กล โดย๑. ข.ุ ป. ๓๑/ขอ ๖๗๕.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 293ความเปนของไมเทย่ี งไดไ ว แลน ไปโดยความเปนทกุ ขไดไ ว แลนไปโดยความเปนอนตั ตาไดไ ว แลน ไปสูเวทนา ฯลฯ วิญญาณอยางใดอยางหนง่ึ ท้งั ท่ีเปนอดีตอนาคต และปจจุบนั ฯ ล ฯ แลนไปสูวิญญาณทัง้ หมดโดยความไมเท่ยี งไดไว แลน ไปโดยความเปน ทุกขไ ดไ วแลนไปโดยความเปน อนตั ตาไดไ ว. แลนไปสูจ กั ษุ ฯ ล ฯชราและมรณะ ทง้ั ท่เี ปนอดีต อนาคต และปจ จุบันโดยความเปน ของไมเ ทีย่ งไดไว แลนไปโดยความเปนทกุ ขไ ดไ ว แลน ไปโดยความเปนอนตั ตาไดไว. ชือ่ วาขวนปญ ญา เพราะอรรถวา ปญ ญาเทยี บเคียงพนิ ิจ พิจารณา ทําใหแ จม แจง วา รูปทง้ั ทเี่ ปน อดตีอนาคต และปจจุบัน ไมเ ทย่ี ง เพราะอรรถวา สน้ิ ไปเปน ทุกข เพราะอรรถวา เปน ส่งิ ท่ีนากลัว เปน อนตั ตาเพราะอรรถวา ไมม ีแกน สาร แลวแลนไปในพระนิพพานเปน ท่ีดับรปู ไดไว ฯ ล ฯ เวทนา ฯ ล ฯ สญั ญา ฯ ล ฯสงั ขาร ฯ ล ฯ วิญญาณ. ชอื่ วาชวนปญ ญา เพราะอรรถวา ปญ ญาเทียบเคียง พินิจ พจิ ารณา ทาํ ใหแจมแจง วาจกั ษุ ฯลฯ ชรามรณะ ท้ังทเ่ี ปน อดตี อนาคต และปจจุบัน ไมเท่ียง เพราะอรรถวา ส้ินไป เปน ทกุ ขเพราะอรรถวา เปนสิง่ ท่ีนา กลวั เปนอนตั ตา เพราะอรรถวา ไมมแี กนสาร แลวแลน ไปในพระนิพพานเปนท่ดี ับชรามรณะไดไว.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาท่ี 294 ช่อื วาชวนปญญา เพราะอรรถวา ปญ ญาเทียบเคยี ง พนิ ิจ พิจารณา ทําใหแจม แจง วา รูปทัง้ ทเี่ ปน อดตี อนาคต และปจ จุบนั เปน ของไมเ ทย่ี ง อันปจจยั ปรุง แตง อาศยั กันเกดิ ขนึ้ มคี วามส้นิ ไป เสอ่ื มไป คลายไป ดบั ไปเปนธรรมดาแลว แลนไปในพระนพิ พานเปนที่ดับ รปู ไดไว. เวทนา ฯ ล ฯ สัญญา ฯ ล ฯ สังขาร ฯ ล ฯ วญิ ญาณ. ช่อื วาชวนปญญา เพราะอรรถวา ปญญา เทยี บเคียง พินจิ พจิ ารณา ทาํ ใหแ จมแจงวา จักษุ ฯลฯ ชราและมรณะ ทง้ั ทีเ่ ปนอดตี อนาคต และปจ จุบัน เปน ของไมเ ท่ียง อนั ปจ จยั ปรุงแตง อาศัยกันเกดิ ขน้ึ มี ความสิน้ ไป เส่ือมไป คลายไป ดับไปเปนธรรมดา แลว แลน ไปในพระนพิ พาน อนั เปนที่ดับชราและมรณะ ไดไว. ตกิ ขปญ ญาเปนไฉน ? ชื่อวา ติกขปญญา๑ เพราะ อรรถวา ทําลายกิเลสไดไว ไมร ับรองไว ยอมละ บรรเทา ทําใหส้ินสดุ ใหถ งึ ความไมมตี อ ไปซ่ึงกามวติ ก ทเี่ กดิ ข้นึ แลว, ช่ือวา ติกขปญญา เพราะอรรถวา ไมรับ รองไว ยอมละ บรรเทา ทาํ ใหสิ้นสุด ใหถงึ ความไมมี ตอ ไป ซง่ึ พยาบาทวติ กท่ีเกดิ ขนึ้ แลว ไมร ับรองไว ฯ ล ฯ ซึ่งวหิ งิ สาวติ กท่เี กิดข้ึนแลว, ชือ่ วา ตกิ ขปญญา เพราะ อรรถวา ไมร บั รองไว ยอมละ บรรเทา ทําใหสน้ิ สดุ ใหถ ึงความไมมีตอ ไป ซ่งึ อกศุ ลธรรมอันลามกทเ่ี กดิ ขึน้๑. ขุ. ป. ๓๑/ ขอ ๖๗๑.

พระสุตตนั ตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ท่ี 295 แลว, ช่อื วา ติกขปญญา เพราะอรรถวา ไมรับรองไว ยอมละ บรรเทา ทําใหส ิ้นสดุ ใหถ ึงความไมมีตอ ไป ซง่ึ ราคะทเ่ี กิดข้นึ แลว ฯ ล ฯ ซ่งึ โทสะท่เี กิดขน้ึ แลว ฯลฯ ซ่งึ โมหะท่เี กดิ ขึน้ แลว ฯลฯ ซึง่ ความโกรธท่เี กดิ ขน้ึ แลว ฯ ล ฯ ซง่ึ อุปนาหะท่ีเกิดขน้ึ แลว ฯ ล ฯ ซึง่ มกั ขะ ปลาสะ อสิ สา มัจฉรยิ ะ มายา สาไถย ถมั ภะ สารมั ภะ มานะ อติมานะ มทะ ปมาทะ กเิ ลสทั้งปวง ทจุ ริตทง้ั ปวง อภสิ งั ขารทง้ั ปวง ฯ ล ฯ กรรมอนั เปน เหตุใหไปสูภพท้ังปวง ทเ่ี กดิ ขึน้ แลว. ชอ่ื วาติกขปญ ญา เพราะอรรถวา ปญญา เปนเหตใุ หบ ุคคลไดบ รรลุ ทําใหแ จง ถูกตอ งอริยมรรค ๔ สามญั ญผล ๔ ปฏสิ มั ภทิ า ๔ อภญิ ญา ๖ ณ อาสนะเดียว. นิพเพธิกปญญาเปน ไฉน ? ชื่อวานิพเพธิกปญญา๑ เพราะอรรถวา บคุ คลบางคนในโลกนี้ เปน ผมู ากไปดว ย ความสะดงุ ความหวาดเสียว ความเบือ่ หนาย ความ ระอา ความไมพอใจ เบอื นหนาออก ไมย ินดีในสงั ขาร ท้ังปวง ยอ มเบือ่ หนา ย ทาํ ลายกองโลภะทไ่ี มเ คยเบ่ือ หนาย ที่ไมเคยทําลายในสังขารทง้ั ปวง, ชื่อวา นิพเพธกิ - ปญ ญา เพราะอรรถวา ยอ มเบอื่ หนาย ทําลายกองโทสะ ทไี่ มเ คยเบอ่ื หนาย ท่ไี มเคยทําลาย ชอ่ื วา นิพเพธกิ - ปญ ญา เพราะอรรถวา ยอ มเบือ่ หนา ย ทาํ ลายกองโมหะ ท่ีไมเ คยเบ่ือหนาย ทไ่ี มเ คยทําลาย, ชอ่ื วานพิ เพธกิ - ปญ ญา เพราะอรรถวา ยอมเบอ่ื หนา ย ทาํ ลายโกธะ ฯ ล ฯ๑. ข.ุ ป. ๓๑/ขอ ๖๗๗.

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ที่ 296 อปุ นาหะ ฯ ล ฯ กรรมอนั เปนเหตุใหไ ปสูภ พท้ังปวงทไ่ี ม เคยเบ่ือหนาย ท่ไี มเ คยทาํ ลาย. ทานกลาวคาํ วา มหาพุทธฺ ิ มปี ญ ญามาก ไว เพราะพระเถระประกอบพรอมดว ยปญญาอยา งมากมาย มวี ภิ าคตามทกี่ ลาวไวแ ลว ดว ยประการฉะน.้ี อนึ่ง บัณฑติ พงึ ทราบความทพ่ี ระเถระน้ีมีปญญามาก แมด ว ยอํานาจธรรมตามลําดับบท และวิปส สนา. สมจริงดังพระดาํ รสั ท่ีพระผูม ีพระ-ภาคเจาตรัสไวว า ๑: - ดกู อ นภิกษทุ ั้งหลาย สารีบุตรเหน็ แจง ธรรมตามลําดบั บทไดเพียงกึง่ เดือน. ดกู อนภิกษทุ ้งั หลาย ในการเหน็ แจงธรรมตามลําดบั บทของพระสารีบตุ รนั้น มีดงั ตอ - ไปน้ี :- ดูกอ นภิกษุทง้ั หลาย ในเรอ่ื งนีพ้ ระสารีบุตร สงดั จากกามทงั้ หลาย ฯ ล ฯ เขาปฐมฌานอยู. ธรรมใน ปฐมฌานคอื วิตก ฯ ล ฯ จติ เตกคั คตา ผัสสะ เวทนา สญั ญา เจตนา จติ ฉนั ทะ อธโิ มกข วิริยะ สติ อเุ ปกขา มนสกิ าร. เปนอันสารีบุตรกําหนดธรรมไดตาม ลาํ ดบั บท เปน อันสารีบุตรรแู จงแลว ท้งั ท่เี กดิ ขน้ึ ต้ัง อยู และถงึ ความดบั . เธอรชู ัดอยา งนวี้ า ดวยประการนี้ เปนอนั วา ธรรมท่ไี มมแี กเ รา ยอ มมี ทม่ี ีแลว ยอม เสอ่ื มไป เธอไมยินดีไมย ินราย อันกเิ ลสไมอาศัย ไม พวั พนั พน วิเศษแลว พรากไดแลว ในธรรมนน้ั ๆ มี๑. ม. อุ ๑๔/ขอ ๑๕๙-๑๖๕. อนุปทสตู ร.

พระสตุ ตันตปฎ ก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาที่ 297ใจอันกระทาํ ใหป ราศจากเขตแดนไดแลวอย,ู ยอมรูชัดวา ยังมีธรรมเครอ่ื งสลดั ออกย่ิงขึ้นไปอยู และมีความเหน็ ตอ ไปวา ผทู ี่ทาํ เครื่องสลดั ออกนั้นใหม าก ก็มีอย.ู ดกู อ นภิกษทุ ั้งหลาย ประการอน่ื ยงั มีอีก สารบี ตุ รเขา ทตุ ยิ ฌาน ฯ ล ฯ เพราะสงบวิตกและวจิ าร. เขาตตยิ -ฌานอย.ู เขา จตุตถฌานอยู. เขา อากาสานัญจายตนะอย.ูเขา วิญญาณญั จายตนะอย.ู เขา อากญิ จัญญายตนะอยู.สารบี ตุ รลว งอากิญจัญญายตนฌาน โดยประการทง้ั ปวงแลว เขา เนวสญั ญานาสัญญายตนฌานอยู. เธอเปนผูมีสตอิ อกจากสมาบัติน้นั ครนั้ เธอมสี ตอิ อกจากสมาบตั ินั้นแลว พจิ ารณาเหน็ ธรรมทีล่ วงแลว ดับแลว แปรปรวนไปแลววา ดว ยประการฉะน้ี เปนอนั วาธรรมทไ่ี มมแี กเรายอมมี ที่มแี ลวยอ มเสื่อมไป. เธอไมยนิ ดไี มย ินรา ยอนั กเิ ลสไมอาศัย ไมพ วั พัน พนวเิ ศษแลว พรากไดแลว ในธรรมนั้น ๆ มใี จอันกระทําใหป ราศจากเขตแดนไดแลวอยู ยอ มรูชดั วา ยงั มธี รรมเครื่องสลดั ออกย่ิงข้นึไปอยู และมคี วามเห็นตอไปวา ผทู ีท่ ําเครื่องสลดั ออกนัน้ ใหม าก กม็ ีอยู. ดกู อ นภกิ ษทุ ั้งหลาย ประการอื่นยงั มอี กี สารบี ตุ รลวงเนวสัญญานาสญั ญายตนฌาน โดยประการทั้งปวงแลว เขาสัญญาเวทยิตนโิ รธอย.ู เพราะเหน็ ดวยปญญาอาสวะของเธอจึงเปนอันสน้ิ ไป. เธอยอ มมสี ติออกจาก

พระสตุ ตันตปฎ ก ขุททกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาที่ 298 สมาบัตินัน้ ครน้ั เธอมีสติออกจากสมาบัตินั้นแลว ยอม พจิ ารณาเห็นธรรมทีล่ ว งแลว ดับแลว แปรปรวนไปแลว วา ดวยประการน้ี เปน อนั วา ธรรมทไ่ี มม ีแกเรา ยอ มมี ทมี่ แี ลว ยอ มเสอ่ื มไป. เธอไมย นิ ดไี มย ินรา ย อนั กิเลส ไมอาศยั ไมพ ัวพัน พน วเิ ศษแลว พรากไดเ เลวในธรรม นน้ั ๆ มใี จอนั กระทําใหป ราศจากเขตแดนไดเเลว อยู ยอมรูชัดวา ยังมีธรรมเคร่อื งสลดั ออกยง่ิ ขึน้ ไปอยู และ มีความเหน็ ตอไปวา ผูทท่ี ําเครอ่ื งสลดั ออกนนั้ ใหมาก ก็มอี ย.ู ดกู อนภกิ ษทุ ้ังหลาย ผูกลา วชอบ พึงกลาวชมภกิ ษุ รปู ใดวา เปน ผูถงึ ความชาํ นาญ ถึงความสาํ เรจ็ ในอรยิ ศีล, เปน ผูถึงความชาํ นาญ ถึงความสาํ เร็จในอริยสมาธิ, เปน ผถู ึงความชาํ นาญ ถงึ ความสําเร็จในอริยปญ ญา, เปน ผู ถึงความชํานาญ ถงึ ความสาํ เร็จในอริยวมิ ุตติ ภิกษรุ ปู นัน้ คือสารีบตุ รนัน่ เอง ทผ่ี ูกลาวชอบ พงึ กลาวชม ดังนี.้ อธิบายวา พระเถระชื่อวา เปน ผูม ีปญญามาก เพราะประกอบพรอมดวยความรอู ยางกวางขวาง เพราะบรรลุถึงความเปน ผูมีปญญามากกวา งขวาง ราเรงิ เร็วไว แหลมคม และเปน เครื่องชําแรกกิเลส ดว ยประการฉะนี.้ สว นความรูทอ่ี นุโลมตามธรรม บัณฑติ พึงแสดงดว ยสมั ปสาทนียสูตรเถิด.๑ จริงอยู พระสตู รน้ัน การคาดหมายของพระเถระทา นกลาวไวว าเปนเชนกบั พระสพั พญั ตุ ญาณ. บทวา อชโฬ ชฬสมาโน ความวา ไมใ ชเ ปน คนเขลา แมโ ดย๑. ที. ปาฏิ. ๑๑/ขอ ๗๓-๙๓.

พระสุตตันตปฎก ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนาที่ 299ประการทง้ั ปวง เพราะทานเปน ผสู ูงสดุ ดวยปญญา ในบรรดาสาวกทั้งหลายแตท าํ เชนกับคนเขลา คือทําที่เหมอื นคนโง เพราะแสดงทําคนดจุ คนทีไ่ มรูอะไร เพราะทา นเปน ผมู คี วามปรารถนานอยยิง่ นัก เปน ผูด บั คอื เปนผเู ยน็ สนทิ เพราะไมมคี วามทกุ ขร อ นคือกเิ ลส เท่ียวไปในกาลทกุ เม่อื คอือยเู ปน นิตย. คาถาวา ปรจิ ิณโฺ ณ นี้ พระเถระเม่ือจะประกาศถงึ กจิ ท่ีตนไดท าํ ไวจึงไดก ลา วถงึ คาถานน้ั กม็ เี นือ้ ความดงั ที่ไดกลาวไวแลวนนั่ แล. กค็ าถาวา สมฺปาเทถปปฺ มาเทน น้ี พระเถระกก็ ลาวไว โดยมุง ที่ที่จะใหโอวาทแกภิกษทุ ง้ั หลายผูพากันมาประชุม ในเวลาทีต่ นจะปริ-นพิ พาน, ถงึ คาถานั้น ก็มีเนือ้ ความดังทไี่ ดก ลา วไวแลวนนั่ แล. จบอรรถกถาสารปิ ุตตเถรคาถาที่ ๒

พระสุตตนั ตปฎ ก ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา เลม ๒ ภาค ๓ ตอน ๔ - หนา ที่ 300 ๓. อานนั ทเถรคาถา วา ดวยความเปน ผทู รงธรรม[๓๙๗] บัณฑิต ไมค วรทําตนใหเปนมติ รสหายกับคนที่ชอบ สอ เสียด มกั โกรธ ตระหนี่ และผูปรารถนาใหผอู ืน่ พินาศเพราะการสมาคมกับคนช่วั เปน ความลามก แตบัณฑติ ควรทําตนใหเ ปนมติ รสหายกับคนผมู ีศรัทธา มศี ีลนา รกั มีปญญา และเปนคนไดสดบั เลา เรยี นมามาก เพราะการ สมาคมกบั คนดี ยอ มมีแตความเจริญอยางเดียว เชิญดู รางกายอนั มีกระดกู ๓๐๐ ทอน ซึง่ มีเอน็ ใหญน อยผูกข้ึน เปนโครงตั้งไว อนั บุญกรรมตบแตง ใหว ิจิตร มีแผลท่วั ทุกแหง กระสับกระสาย คนโงเ ขลาพากันดําริเปนอันมาก ไมม คี วามย่ังยืนตัง้ มนั่ พระอานนทเถระผโู คดมโคตร เปน ผูไดส ดบั มามาก มถี อยคําไพเราะ เปนผอู ุปฏฐากพระ- พุทธเจา ปลงภาระลงแลว บรรลอุ รหัต สาํ เรจ็ การนอน พระอานนทเถระส้ินอาสวะแลว ปราศจากกิเลสเคร่อื ง เกาะเกยี่ วแลว ลว งธรรมเปน เครื่องของแลว ดบั สนิท ถึงฝงแหงชาติและชรา ทรงไวแ ตรา งกายอันมใี นท่สี ดุ ธรรมทัง้ หลายของพระพทุ ธเจา ผเู ปน เผาพันธุแ หง พระอาทิตย ตั้งอยแู ลว ในบคุ คลใด บคุ คลน้นั คอื พระ- อานนทเถระผโู คตมะ ชือ่ วา ยอ มตั้งอยูในมรรคเปน ทาง ไปสูนพิ พาน พระอานนทเถระไดเ รียนธรรมจากพระ-